HOE GEVAARLIJK IS EUROPA ?HOE GEVAARLIJK IS EUROPA ?Natuurgevaren en –risico’s in EuropaNatuurgevaren en –risico’s in Europa

KNAG ONDERWIJSDAG 2009KNAG ONDERWIJSDAG 2009

Thera (Santorini): 1628 v.Chr: grootste uitbarsting Thera (Santorini): 1628 v.Chr: grootste uitbarsting in Europa in (voor)historische tijd (VEI 6-7) ?in Europa in (voor)historische tijd (VEI 6-7) ?

Datering voorheen: 1500-1550 Datering voorheen: 1500-1550 (~ Minoische beschaving Kreta)(~ Minoische beschaving Kreta)

Datering nu (C-14 + SODatering nu (C-14 + SO²² ijskern Groenland): 1600-1650ijskern Groenland): 1600-1650

# Atlantis (Plato), splitsing # Atlantis (Plato), splitsing Rode Zee (Mozes), misoogsten Rode Zee (Mozes), misoogsten Egypte, enz.Egypte, enz.

Aardbeving Lissabon 1 nov. 1755 (Allerheiligen)Aardbeving Lissabon 1 nov. 1755 (Allerheiligen)

Zwaarste aardbeving Zwaarste aardbeving Europa (?): M 8,5-9.0Europa (?): M 8,5-9.0

60.000-100.000 doden60.000-100.000 doden Tsunami >> Caribische Tsunami >> Caribische

Zee en Noordzee (NL)Zee en Noordzee (NL)

Grote maatschappelijke Grote maatschappelijke impact: Dag des impact: Dag des Oordeels (straf van God Oordeels (straf van God voor de RK: verering voor de RK: verering heiligen & vergelding heiligen & vergelding van de Inquisitie)van de Inquisitie)

Telemann: oratorium Telemann: oratorium ‘Tag des Gerichts’‘Tag des Gerichts’

Sleutelgebeurtenis in de Sleutelgebeurtenis in de VerlichtingVerlichting

NATUURRAMPEN & NATUURLIJKE GEVAREN & RISICO’SNATUURRAMPEN & NATUURLIJKE GEVAREN & RISICO’S

Tegenwoordig: anders omgaan met natuurrampen Tegenwoordig: anders omgaan met natuurrampen Geen ‘Act of God’, maar gevolg van natuurlijke krachten Geen ‘Act of God’, maar gevolg van natuurlijke krachten

(oorzaken), waar de mens (vaak) mede schuldig aan is (oorzaken), waar de mens (vaak) mede schuldig aan is (gevolgen) (>> (gevolgen) (>> man-made & human-induced disastersman-made & human-induced disasters, , resp. m.b.t. gevolgen & indirect door mens veroorzaakt)resp. m.b.t. gevolgen & indirect door mens veroorzaakt)

Typen natuurlijke gevaren + processen (Typen natuurlijke gevaren + processen (natural hazards - natural hazards - geohazardsgeohazards): lithosfeer, aardoppervlak, atmosfeer, extra-): lithosfeer, aardoppervlak, atmosfeer, extra-terrestrisch (meteorieten), biologisch (biosfeer) (+ terrestrisch (meteorieten), biologisch (biosfeer) (+ technologisch & milieu-gevaren)technologisch & milieu-gevaren)

R = H x V (R = R = H x V (R = riskrisk = risico, H = = risico, H = hazardhazard = gevaar, V = = gevaar, V = vulnerabilityvulnerability= kwetsbaarheid)= kwetsbaarheid)

Onderzoek natuurrampen & Onderzoek natuurrampen & natural eventsnatural events in historisch en in historisch en geologisch perspectief geologisch perspectief

Steeds meer aandacht voor: voorspelling & preventieSteeds meer aandacht voor: voorspelling & preventie Perceptie natuurlijke gevaren samenleving: bewuste en Perceptie natuurlijke gevaren samenleving: bewuste en

onbewuste natuurlijke gevarenonbewuste natuurlijke gevaren Disaster managementDisaster management

Aardbeving Aardbeving ItaliItaliëë (L’Aquila) (L’Aquila)

6 april 20096 april 2009

Sterkte (magnitude) 6,3 (schaal van Richter), Sterkte (magnitude) 6,3 (schaal van Richter), diepte: 10 km diepte: 10 km

Bosbranden Bosbranden ZO Europa ZO Europa

30 sept. 30 sept. (2009)(2009)

Natuurlijke gevaren in Europa Natuurlijke gevaren in Europa LITHOSFEER (geologisch/geofysisch)LITHOSFEER (geologisch/geofysisch) Aardbevingen Aardbevingen TsunamisTsunamis VulkaanuitbarstingenVulkaanuitbarstingen

AARDOPPERVLAKTE (gemorfologisch + hydrologisch & AARDOPPERVLAKTE (gemorfologisch + hydrologisch & glaciologisch))glaciologisch))

Aardverschuivingen (Aardverschuivingen (landslideslandslides) e.a.> v.Asch) e.a.> v.Asch Lawines (Lawines (snow avalanchessnow avalanches) ) Overstromingen (Overstromingen (floodsfloods) + stormvloeden () + stormvloeden (storm surgesstorm surges))

ATMOSFEER (meteorologisch & klimatologisch)ATMOSFEER (meteorologisch & klimatologisch) Droogte + hittegolvenDroogte + hittegolven WinterstormenWinterstormen

BIOLOGISCHBIOLOGISCH BosbrandenBosbranden

Samenvatting Europa: R = H x V (hazard X vulnerability)Samenvatting Europa: R = H x V (hazard X vulnerability)

Historische seismiciteit Europa (1976-85)Historische seismiciteit Europa (1976-85)

Aardbevingen in 20e eeuw (+ aantal doden)Aardbevingen in 20e eeuw (+ aantal doden)

Seismische Seismische gevarenkaarten Europagevarenkaarten Europa

Geotektoniek Middellandse-ZeegebiedGeotektoniek Middellandse-Zeegebied

Tsunamis Europa in verledenTsunamis Europa in verleden

Aktieve Aktieve vulkanen in vulkanen in Europa (< Europa (< 10.000 BP)10.000 BP)

1. Italie1. Italie 2. Griekenland (Cycl.)2. Griekenland (Cycl.) 3. Frankrijk (Auv.)3. Frankrijk (Auv.) 4. Duitsland (Eifel)4. Duitsland (Eifel) 5. IJsland5. IJsland 6. Azoren6. Azoren 7. Canarische eil.7. Canarische eil. 8. Jan Mayen8. Jan Mayen

Volcanic eruptionsVolcanic eruptions

IJsland: Mid-Atlantische Rug en hot spotIJsland: Mid-Atlantische Rug en hot spot

Uitbarsting en Etna (1669) > Uitbarsting en Etna (1669) > Catania, 2006, 2001 Catania, 2006, 2001

Uitbarsting van de Uitbarsting van de Vesuvius in 1631 Vesuvius in 1631

(Blaeus Stedenboek, (Blaeus Stedenboek, 1663)1663)

Vesuvius evacuatieplan: bestemming evacuVesuvius evacuatieplan: bestemming evacuéé’s’s

Overstromingen: Overstromingen: flash flash floods + high floodsfloods + high floods

Overstromingen in Europa (1950-2005)Overstromingen in Europa (1950-2005)

1-23 flash 1-23 flash floodsfloods

24-44 high 24-44 high floodsfloods

45-47 storm 45-47 storm surgessurges

ΔΔ = very = very large large regional regional eventsevents

Aantal grote Aantal grote overstromingen + overstromingen + herhalingsperiodeherhalingsperiode

Winterstormen Winterstormen + stormvloeden+ stormvloeden

Catastrofale Catastrofale overstromingen overstromingen (risico: doden (risico: doden

en schade)en schade)

Conclusies:Conclusies:

In Europa zijn :In Europa zijn :

- 64% van alle natuurrampen (vanaf 1980) direct - 64% van alle natuurrampen (vanaf 1980) direct een gevolg van weer en klimaat extremen een gevolg van weer en klimaat extremen (overstromingen, stormen en (overstromingen, stormen en droogte/hittegolven), endroogte/hittegolven), en

- 25% gevolg van aardverschuivingen c.s. en 25% gevolg van aardverschuivingen c.s. en lawines, vaak indirect veroorzaakt door weer en lawines, vaak indirect veroorzaakt door weer en klimaatklimaat

- 79% van het economisch verlies en 82% van alle 79% van het economisch verlies en 82% van alle doden zijn het gevolg van weer en klimaat events doden zijn het gevolg van weer en klimaat events

Natural hazards in Europa (EU Natural hazards in Europa (EU + CH + N)(excl. IJsland, voorm. + CH + N)(excl. IJsland, voorm.

Joegoslavie)Joegoslavie)

Aardbevingen + Aardbevingen + tsunamis + tsunamis + vulkaanuitbarstingenvulkaanuitbarstingen

Aardverschuivingen + Aardverschuivingen + lawines + lawines + stormvloeden + stormvloeden + overstromingen overstromingen (rivieren)(rivieren)

Droogte (> Droogte (> hittegolven) + hittegolven) + stormen (incl. stormen (incl. stortbuien)stortbuien)

BosbrandenBosbranden

V. bepaald door BRP (30%) & V. bepaald door BRP (30%) & BNP (30%) en BNP (30%) en

bevolkingsdichtheid (30%)bevolkingsdichtheid (30%)

Aardverschuivingen Dr. Theo van Asch, FGW-UU Aardverschuivingen Dr. Theo van Asch, FGW-UU KNAG-Plancius-medaille 2009)KNAG-Plancius-medaille 2009)

Dank voor uw aandacht en voor straks weer veilig naar Dank voor uw aandacht en voor straks weer veilig naar huis huis

Bronvermelding Bronvermelding

EPSON Gevarenkaarten Europa (p.18, 20, EPSON Gevarenkaarten Europa (p.18, 20, 22, 32, 37, 38, 42 t/m 47) > via Google: 22, 32, 37, 38, 42 t/m 47) > via Google: ESPON Natural hazards Europe > Espon ESPON Natural hazards Europe > Espon Hazards Project Introduction I en II (PP Hazards Project Introduction I en II (PP Schmidt- ThomSchmidt- Thomé)(é)(

Figuren uit Geografie (p.6, 14, 17, 19, 24, Figuren uit Geografie (p.6, 14, 17, 19, 24, 26) en Geographische Rundschau (p.9, 10, 26) en Geographische Rundschau (p.9, 10, 40) (diverse jaargangen) 40) (diverse jaargangen)

Diverse andere bronnenDiverse andere bronnen