De ongelijkheid in de gezondheidszorg

64ste Vlaamse Sociale week – 17&18/11/2011

Prof.dr. Sara WillemsVakgroep Huisartsgeneeskunde en EerstelijnsgezondheidszorgUniversiteit Gent

Sterftecijfers kennen een sterke daling

bron: Britisch Statistic Website (www.statistic.gov.uk)

... en de levensverwachting in België neemt toe.

vrouwen

mannen

... en de levensverwachting in België neemt toe.

Maar ... niet iedereen geniet in dezelfde mate van die vooruitgang

bron: Federaal wetenschapsbeleid, 2010

Levensverwachting op 25 jaar bij mannen volgens opleidingsniveau

Inhoud van deze presentatie:

1. Sociale verschillen in gezondheid

2. Verklaringsmechanismen

3. Aanpak in de praktijk

Inhoud van deze presentatie:

1. Sociale verschillen in gezondheid

2. Verklaringsmechanismen

3. Aanpak in de praktijk

Sociale verschillen in sterfte

Bron: Van Oyen, Deboosere, Lorant e.a., 2010.

Sociale verschillen in ziekte

Bron: Van Oyen, Deboosere, Lorant e.a., 2010

Sociaal-economische gezondheidsverschillen= sociale ongelijkheid in gezondheid= health inequity

Systematische verschillen in gezondheid tussen mensen die verschillende posities innemen op de sociale ladder

Volgen een sociale gradiënt

Iedereen gelijk geboren?

Geboortegewicht volgens opleidingsniveau van de moeder

Bron: Studiecentrum Perinatale Epidemiologie, 2007.

Zwangerschapsbegeleiding volgens opleidingsnivau van de moeder

Bron: Studiecentrum Perinatale Epidemiologie, 2000.

BMI Vlaamse jongeren (5e lager ow – 6e sec ow) volgens gezinswelvaart

Bron: Studie Jongeren en Gezondheid; Maes L, Vereecken C, Hublet A., Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidszorg, Universiteit Gent, cijfers van 2006

% met een BMI tussen 25-30

Aantal kinderen at risk in Vlaanderen?

Evolutie aantal kinderen geboren in een kansarm gezin in Vlaanderen

Kind zijn in Gent:niets aan de tand …

Prevalentie: 18,5% 7,4% in the hoogste beroepsklasse

15,6% in de middelste beroepsklasse 29,6% in the laagste beroepsklasse

geen enkel kind was behandeld!

Algemene gezondheid

Bron: Van Oyen, Deboosere, Lorant e.a., 2010

Fysieke gezondheid

Gerapporteerd voorkomen van een aantal chronische aandoeningen naar opleidingsniveau

Bron: Van der Heyden, Gisle, Demarest, e.a, 2010

Bron: Van der Heyden, Gisle, Demarest, e.a, 2010

Bron: Van der Heyden, Gisle, Demarest, e.a, 2010

Hevige tot heel hevige pijn in de afgelopen 4 weken (%)

Bron: Van der Heyden, Gisle, Demarest, e.a, 2010

Bron: Van der Heyden, Gisle, Demarest, e.a, 2010

Mentale Gezondheid

Sociale verschillen in aspecten van mentale gezondheid, na controle voor leeftijd en geslacht

Inhoud van deze presentatie:

1. Sociale verschillen in gezondheid

2. Verklaringsmechanismen

3. Aanpak in de praktijk

Determinanten van gezondheid

Bron: Dahlgren & Whitehead, 1993

Determinanten van gezondheid

Bron: Dahlgren & Whitehead, 1993

Hoe ontstaat sociale ongelijkheid in gezondheid?

Hoe ontstaat sociale ongelijkheid in gezondheid?

Determinanten van sociale ongelijkheid in gezondheid

• Plaats op de sociale ladder• Hogere blootstelling aan gezondheidsrisico’s• Eenzelfde blootstelling aan gezondheidsrisico’s maar verschillende gevolgen• Levensloopeffecten • Verschillen in de sociale en economische gevolgen van ziekte

Determinanten van sociale ongelijkheid in gezondheid

• Plaats op de sociale ladder• Hogere blootstelling aan gezondheidsrisico’s• Eenzelfde blootstelling aan gezondheidsrisico’s maar verschillende gevolgen• Levensloopeffecten • Verschillen in de sociale en economische gevolgen van ziekte

Sociale positie op zich heeft invloed op gezondheid

“Als ik naar het ziekenhuis ga, is het eerste wat ze vragen: ‘heb je schulden hier?’, in plaats van ‘wat scheelt er?’ Ze bekijken je altijd scheef”

Determinanten van sociale ongelijkheid in gezondheid

• Plaats op de sociale ladder• Hogere blootstelling aan gezondheidsrisico’s• Eenzelfde blootstelling aan gezondheidsrisico’s maar verschillende gevolgen• Levensloopeffecten • Verschillen in de sociale en economische gevolgen van ziekte

Hoger risico op factoren die gezondheid negatief beïnvloeden

Bron: Maes & Vereecken, 2006

Lagere kans op factoren die gezondheid positief beïnvloeden

Bron: Maes & Vereecken, 2006

Vb. Sociaal netwerkPreventie...

Sociale Gezondheid: behorend tot de laagste 25%

Zwangerschapsbegeleiding

Bron: Studiecentrum Perinatale Epidemiologie, 2000

Determinanten van sociale ongelijkheid in gezondheid

• Plaats op de sociale ladder• Hogere blootstelling aan gezondheidsrisico’s• Eenzelfde blootstelling aan gezondheidsrisico’s maar verschillende gevolgen• Levensloopeffecten • Verschillen in de sociale en economische gevolgen van ziekte

Vb. Mortaliteitsrisico tgv fijn stof (longaandoeningen en longkanker) stijgt naarmate het opleidingsniveau daalt: eenzelfde verhoging van het fijn stof in de lucht betekent niet eenzelfde stijging in morbiditeit voor alle sociale klassen (Pope, Burnett, Thun, e.a., 2002).

Determinanten van sociale ongelijkheid in gezondheid

• Plaats op de sociale ladder• Hogere blootstelling aan gezondheidsrisico’s• Eenzelfde blootstelling aan gezondheidsrisico’s maar verschillende gevolgen• Levensloopeffecten • Verschillen in de sociale en economische gevolgen van ziekte

Cumulatief effect van de socio-economische factoren gedurende de levensloop

vb. age adjusted relative death rates voor mannen3 x bediende, 0 x arbeider: 1.02 x bediende, 1 x arbeider: 1.291 x bediende, 2 x arbeider: 1.450 x bediende, 3 x arbeider: 1.71

Bron: Whitehall-studie: Marmot et al., 1984

Determinanten van sociale ongelijkheid in gezondheid

• Plaats op de sociale ladder• Hogere blootstelling aan gezondheidsrisico’s• Eenzelfde blootstelling aan gezondheidsrisico’s maar verschillende gevolgen• Levensloopeffecten • Verschillen in de sociale en economische gevolgen van ziekte

Mensen uit lagere sociale klassen die ziek worden => grotere gevolgen o.m. meer kans op ontslag=> ‘ziek maakt arm’

Ziekte => negatieve gevolgen (sociaal, economisch etc.)

Neerwaartse spiraal -> sociale causatie

MAAR minder meespelend dan sociale selectiemechanismen

Bron: Dahlgren & Whitehead, 2006: 23-31)

Determinanten van sociale ongelijkheid in gezondheid

Gebruik gezondheidszorg?

Barrières in zorggebruik?

“Ik heb een gezondheidsprobleem”

Armoede

Subcultuur gedomineerd door de drang om te overleven

Korte-termijn perspectief

Ervaringen uit de kindertijd

Sara Willems – 25/10/2005

“Ik wil de stap naar de dr zetten”

Hulpbronnen

Financiële barrières

Verzekerd voor ziekte?

Praktische hulpbronnen (transport, kinderopvang, ...)

Potential use → HC use

Psycho-sociale factoren

Informatie, kennis, vaardigheden

Sociale netwerken

“Ik wil de stap naar de dr zetten”

Hoe is het systeem georganiseerd?

Fysieke toegang

Financiële toegang

Administratieve toegang

Psychosociale en culturele toegang

Hoe toegankelijk is het gzhzorgsysteem?

Sara Willems – 25/10/2005

Kennis (de wereld van armoede)

Vaardigheden

De rol van de zorgverlener

Sara Willems – 25/10/2005

Inhoud van deze presentatie:

1. Sociale verschillen in gezondheid

2. Verklaringsmechanismen

3. Aanpak in de praktijk

Mensen worden niet gelijk geboren

Het doel is niet te streven naar “gelijkheid” (equality), maar naar

“billijkheid” (equity)

Determinanten van sociaal-economische gezondheidsverschillen zijn

multiple, complex en gesitueerd op verschillende niveaus

↓

Nood aan een brede en multi-axiale aanpak

Hoe sociaal-economische verschillen in gezondheid terugdringen?

1. Beleid moet ernaar streven de kloof tussen de sociale klassen te verkleinen door de gezondheidstoestand van de laagste groepen op te tillen naar het niveau van de hoogste groepen, niet door dat van de hoogste groepen te verlagen

Tien basisprincipes voor beleid

Bron: Whitehead & Dahlgren, 2006

Tien basisprincipes voor beleid

2. De drie belangrijkste benaderingen om sociale ongelijkheid in gezondheid aan te pakken zijn onderling van elkaar afhankelijk en moeten complementair gebruikt worden, nl.

- Enkel aandacht voor situatie van mensen in armoede

- De kloof tussen de uitersten verkleinen

- SEGV overheen de hele populatie aanpakken

Tien basisprincipes voor beleid

3. Een goed volksgezondheidsbeleid heeft zowel tot doel de gezondheidstoestand van de bevolking te verbeteren, als de sociale ongelijkheid in gezondheid aan te pakken

4. Acties om sociale ongelijkheid in gezondheid aan te pakken moeten zich in de eerste plaats focussen op de sociale determinanten van die sociale ongelijkheid

Tien basisprincipes voor beleid

Bron: Whitehead & Dahlgren, 2006

•Plaats op de sociale ladder• Hogere blootstelling aan gezondheidsrisico’s• Eenzelfde blootstelling aan gezondheidsrisico’s maar verschillende gevolgen• Levensloopeffecten • Verschillen in de sociale en economische gevolgen van ziekte

Tien basisprincipes voor beleid

5. Beleid moet ook (onbedoelde) negatieve effecten monitoren

6. Selecteer geschikte tools om de omvang van sociale ongelijkheid in gezondheid te meten en de geboekte vooruitgang

Cfr SONG lens

7. Betrek gemarginaliseerde groepen bij het beleid en bij besluitvormingsprocessen

Tien basisprincipes voor beleid

Bron: Whitehead & Dahlgren, 2006

8. Breng de invloed van gender in rekening bij het meten en aanpakken van sociale ongelijkheid in gezondheid.

Tien basisprincipes voor beleid

Bron: Whitehead & Dahlgren, 2006

9. Verschillen in gezondheid tussen etnische groepen of tussen buurten/regio’s zouden moeten gerelateerd worden aan sociale positie

Tien basisprincipes voor beleid

Bron: Whitehead & Dahlgren, 2006

10. Een gezondheidszorgsysteem moet gebaseerd zijn op equity-principes en niet op economische principes

Tien basisprincipes voor beleid

Bron: Whitehead & Dahlgren, 2006

Contact:

Sara.Willems@ugent.be

of tel. 09 332 39 84