Versterken van de Democratie:Burgerparticipatie in 2010

Prof. dr. Monique Leyenaar

In Actie met Burgers / VNGNijmegen, 23 september 2010

Inhoud

• Context: Democratie debat• Versterken van de democratie:

burgerparticipatie. Wat is het? Waarom?• Data m.b.t. participatie

NederlandEuropa 27 landen(EU27)

• Noodzaak voor aanpassingCriteria voor participatie vormenDeliberatieve democratie

• Uitdaging2

Democratie debat 1Democratieën Wereldwijd(volgens eigen zeggen)

(FREEDOM HOUSE)

Democratie debat 2Democratieën Wereldwijd(Freedom House)

5

Directe Democratie

RepresentatieveDemocratie

Democratie debat 3

Democratie debat 4: trend richting meer directe democratie

6

020406080

100120140160

1910-1930 1930-1950 1950-1970 1970-1990 1990-2010nu

mb

er o

f ref

eren

du

ms

time period

Referendum frequency in the EU

EU-27EU-15EU-12

Wat is burgerparticipatie

Deelname van burgers aan activiteiten gericht op de beïnvloeding van het overheidsbeleid

• Electorale / conventionele / protest

• Directe participatie m.b.t. beleidsvorming

Vragen over burgerparticipatie

1. Moet er sprake zijn van politieke participatie van burgers in een representatieve democratie?

2. Zo ja, hoeveel?• In ieder geval electorale participatie, maar is dat

genoeg?

3. Wat voor soort participatie?• Palet aan participatie instrumenten

4. Wie participeert?

5. Hoe wordt geparticipeerd?• Mate van intensiteit / kwaliteit van de participatie

* vanuit de burgermondiger / meer kennis van zaken (ICT) / politieke interesse (49% -tamelijk- veel belangstelling voor lokale politieke zaken) / bereidheid tot andere vorm van burgerparticipatie / sterke monitorrol

* vanuit de politiekkloof dichten en wens om legitimiteit / draagvlak / inclusiviteit / eigen responsiviteit en effectiviteit beleid te vergroten

* voorbeelden: Lokaal: interactieve beleidsvorming / referendaNationaal: burgerinitiatiefEuropees: verdrag van Lissabon, artikel 11

Op allerlei fronten behoefte aan (meer) burgerparticipatie

Opkomst en Lidmaatschap

10

Opkomst in Nederland

11

Participatie vormen (2007)

12

Nl. Eu-27

Contact met politicus 14 13

(Vrijwilligers) Werk voor een politieke partij 4 4

(Vrijwilligers) Werk voor andere organisatie 24 14

Campagne button dragen 4 7

Petitie ondertekenen 21 26

Meedoen aan wettige demonstratie 3 8

Producten boycotten 10 18

Bron: ESS (2007)

Politieke Belangstelling

13

Veel

Enigszins

Nauwelijks

Helemaal niet

Respons van de Politiek

Aandacht voor problemen van burgers?

Burgers bij politiek betrekken?

Afleggen van verantwoording door politici?

Source: NKO 2006

14

De kloof

15

Burgerparticipatie 2010: ontwikkeling door de tijd

1. Drie generaties– Inspraak (rechten staan centraal)– Samen met burgers (interactieve beleidsvorming)– Initiatieven van burgers (ontwikkelen en beheren)

2. Groter en diverser aanbod van vormen van burgerparticipatie

3. Trend richting participatieve democratie

4. Nog steeds vooral raadpleging, maar wel vaker advisering en co-productie (participatie ladder)

• Versterken interactie burgers en gekozen vertegenwoordigers (burgerinitiatief, politieke markt, jongerengemeenteraad)

• Burgers beheren zelf hun wijk • Burgers beslissen zelf over besteding gelden• Burgers oordelen zelf over politieke issues

(referenda, burgerjury’s)• Lokale politici leggen verantwoording af

(visitatiecommissies, politiek testament)• Burgers praten mee online

Burgerparticipatie 2010: 2e en 3e generatie

o

18

Representatie

Participatie

Info

rmat

ie

Versterken kwaliteit Burgerparticipatie: criteria

Versterken kwaliteit burgerparticipatie 2

• Mate van inclusiviteit (representatie)– Leden van alle groepen burgers die betrokken

zijn nemen deel aan de beleids- / besluitvorming (dwarsdoorsnede van de populatie)

• Niveau van informatie– Burgers dienen gekwalificeerd te zijn.

Beschikken over voldoende informatie (valide, uitgebalanceerde)

• Intensiviteit van participatie– Uitwisselen van argumenten / deliberatie

• Een doorsnede van de lokale bevolking op basis van een a-selecte steekproef uit relevante populatie

• Doet een uitspraak over een lokaal politiek vraagstuk

• Komt een of meerdere dagen samen• Wordt van uitgebalanceerde informatie over dit

vraagstuk voorzien (vooraf schriftelijk en tijdens via het ondervragen van getuigen en deskundigen)

• Overlegt met elkaar in kleine groepen• Geeft een oordeel over het (lokale) vraagstuk in de

vorm van een jury rapport voor het bestuur

Voorbeeld: de burgerjury / burgerforum

Burgerjury’s (BJ) in Nederland

• Den Haag: Burger Advies Kring(2005/6) over Publieke Veiligheid & Leefbaarheid

• Nationaal: Burger Forum (2006) over Electorale Systemen• Flevoland: BJ over Water Management (2004)• Provincie Flevoland: (2006)• Amsterdam: BJ over Verbetering van de Luchtkwaliteit (2006)• (Inter)Nationaal: BJ – “Wat kan de EU doen om onze economische

en sociale toekomst in een geglobaliseerde wereld vorm te geven?”

• Oude IJsselstreek: BJ over verdeling van middelen en diensten over 15 kernen (2010)

21

Uitdagingen

• Lokale democratie in Nederland geconfronteerd met uitdagingen:

– Afnemend vertrouwen in – traditionele - politieke partijen en politici

– Lagere opkomst bij verkiezingen– Partijfragmentatie

• Draagvlak nog belangrijker

• Burger mondiger, beter geïnformeerd

• Andere participatie instrumenten nodig om burgers actiever bij politiek te betrekken met focus op:

Inclusiviteit / Informatie / Intensieve participatie

• Inbreng burgers positief waarderen 22