SCHAAL

EMOTIONELE

ONTWIKKELINGSTUDIEDAG: PERSONEN MET EEN BEPERKING IN DETENTIE

ARISTO ONGENA – PC SINT-JAN BAPTIST / SEO TRAINER

SCHAAL EMOTIONELE ONTWIKKELING

Inhoud

1) Inleiding

2) Waarom werken met de SEO

3) Wat is de SEO

4) De 5 fases

5) Toepassingen

OM TE STARTEN

VOORBEELD JAN

Jan zit op zijn bed en leest een boek. Het is tijd voor zijn afspraak bij zijn advocaat

dus je komt binnen en zegt:

“Kom Jan, we gaan naar uw afspraak.”

Jan kijkt op en zegt: “Neen!”

Wat moet je nu doen?

WAT BETEKENDE JAN ZIJN

“NEEN”

Jij hebt het recht niet dit van mij te eisen.

Ik voel mij niet lekker.

Ik weet niet waar we naar toe gaan.

Ik weet niet of ik jou wel kan vertrouwen.

Ik wil verder lezen.

…

WAT BETEKENDE JAN ZIJN

“NEEN”

Jij hebt het recht niet dit van mij te eisen.

➢Onderhandelen

Ik voel mij niet lekker.

➢Medisch?

Ik weet niet waar we naar toe gaan.

➢Voorspelbaar maken

Ik weet niet of ik jou wel kan vertrouwen.

➢Hechting

Ik wil verder lezen.

➢Autonomie

…

WAT BETEKENDE JAN ZIJN

“NEEN”

Jij hebt het recht niet dit van mij te eisen.

➢Onderhandelen

Ik voel mij niet lekker.

➢Medisch?

Ik weet niet waar we naar toe gaan.

➢Voorspelbaar maken

Ik weet niet of ik jou wel kan vertrouwen

➢Hechting

Ik wil verder lezen.

➢Autonomie

…

Op basis van IQ alleen gaan we niet weten wat “Neen” betekent

EMOTIONELE ONTWIKKELING

KAN HIJ HET? KAN HIJ HET AAN?

“Een IQ heeft absoluut waarde, maar zeker geen absolute waarde”

WAT IS NORMAAL? WAT VERWACHT IK?

Wat is de norm?

Wat mag ik van deze persoon normaal verwachten?

Vanaf welk IQ kan iemand alleen wonen?

Wat je mag verwachten varieert in tijd en omstandigheid!

“Hij kan het wel maar het is van niet willen!”

“Ik verwacht excuses van deze persoon.”

“Ik verwacht dat hij zich nu zal houden aan zijn belofte.”

“Hij moet meedoen aan groepsactiviteiten.”

WAAROM WERKEN MET SEO IN

DETENTIE?

1) Welbevinden personeel

2) Welbevinden gedetineerde

3) Risicomanagement

4) Reclassering

1. WELBEVINDEN PERSONEEL

• Gedrag en achterliggende noden van de persoon beter begrijpen, waardoor je beter

kan inspelen op het gedrag

• Inspelen op noden voorkomt escalatie/afzonderingen

• Gevoel veiligheid gaat omhoog

• Er zijn minder frustraties

• Als begeleider voel je je nog competenter om met deze gedetineerde om te gaan

• Het welbevinden van de medewerkers stijgt

2. WELBEVINDEN GEDETINEERDE

• Verschuiving in doelgroep = verschuiving in aanpak

• IQ versus EO

• Inzicht krijgen in de emotionele ontwikkeling

• Beter begrijpen hoe de gedetineerde zich voelt

• Waarom hij zich zo gedraagt

• Wat hij nodig heeft

• Welke mogelijkheden kan hij verder ontwikkelen, welke activiteiten zijn haalbaar,

welke bewegingsvrijheid kan hij aan?

• Door in te spelen op emotionele noden voorkom je probleemgedrag en/of sancties

• Stijging in Levenskwaliteit

• …

3. RISICOMANAGEMENT

• Correlatie IQ en plegen grensoverschrijdend gedrag (Kaal en Smist, 2017)

• VB verhoogt kans op één of meerdere geestelijke gezondheidsstoornissen (Morisse en Dosen, 2017)

• Een discrepantie tussen cognitie en emotioneel functionering zorgt ervoor dat toekomstige risico’s onvoldoende gereduceerd worden (Nijman, Didden, Hesper, 2017)

• Integratieve/holistische beeldvorming is cruciaal in het kader van diagnostiek en hulpverlening (Broekaert, 2009)

SEO helpt zoeken naar evenwicht veiligheid vs. behandeling

4. RECLASSERING

• Vermindering in probleemgedrag = snellere reclassering?

• Gemeenschappelijke taal met vervolgvoorziening

• Handvaten meegeven

• Doorverwijzing op maat

• Inschatten hoe hij zal reageren op nieuwe omgeving

WAAROM WERKEN MET SEO IN

DETENTIE?

1) Welbevinden personeel

2) Welbevinden gedetineerde

3) Risicomanagement

4) Reclassering

WAT IS SEO?

•Grondlegger:

• Anton Došen

• Kinderpsychiater

• Vertrekkend vanuit normale ontwikkeling

•Uitgangspunt:

• We willen niet alleen weten wat hij kan, maar ook wat hij aankan en dat is niet hetzelfde!

• Een manier van kijken naar gedrag, mogelijkheden en problemen.

• We gaan op zoek naar de betekenis/behoeften van het gedrag van de persoon.

• Vaak is fysische of cognitieve leeftijd hoger dan emotionele leeftijd

•SEO verloopt over 5 fasen

•Inschatten met:

• SEO-R2

• SEO-V

• SEO-K

Instrumenten

WAT IS SEO

Normale ontwikkeling = de persoon doorloopt deze fasen die in elkaar overvloeien

Bij onze populatie loopt dit niet volgens het boekje van de normale ontwikkeling:

• Niet iedereen doorloopt deze fases allemaal.

• Niet iedereen doorloopt ze aan hetzelfde tempo.

• Sommigen keren soms wel eens terug in hun ontwikkeling (regressie) of blijven hangen in een fase.

• Sommigen hebben een aantal vaardigheden die wel leeftijdsadequaat zijn, maar zijn voor andere zaken achter.

• Sommigen doorlopen wel de fases, maar er blijft een kwetsbaarheid over in het latere leven.

ONTWIKKELING BIJ BEPERKING

Fase 1 0-6 m Adaptatiefase

Fase 2 6-18m 1stesocialisatiefase

Fase 3 18m-3j 1ste individuatie fase

Fase 4 3j-7j Identificatiefase

Fase 5 7j-12j Realiteitsbewustwordingsfase

0- 6 md. 6 - 18 md. 18 md. - 3 j. 3 - 7 j. 7 - 12 j.

Diep V.B. Diep V.B. Diep / ernstig V.B. Ernstig /matig V.B. Matig / licht V.B.

ADAPTATIE 1°SOCIALISATIE 1° INDIVIDUATIE IDENTIFICATIE REALITEITS-

BWW

homeostase

dysregulatie

vertrouwen

wantrouwen

autonomie

afhankelijkheid

initiatief

geremdheid

zelfvertrouwen

minderwaardig

Breng jij mij in

evenwicht?

Mag ik er zijn?

Ben ik de moeite

waard? Ben jij

betrouwbaar?

Wie mag ik zijn?

Wat kan ikzelf

bepalen?

Kijk eens wat ik

kan? Ben je

trots?

Waar hoor ik

bij?

0- 6 md. 6 - 18 md. 18 md. - 3 j. 3 - 7 j. 7 - 12 j.

Diep V.B. Diep V.B. Diep / ernstig V.B. Ernstig /matig V.B. Matig / licht V.B.

ADAPTATIE 1°SOCIALISATIE 1° INDIVIDUATIE IDENTIFICATIE REALITEITS-

BWW

homeostase

dysregulatie

vertrouwen

wantrouwen

autonomie

afhankelijkheid

initiatief

geremdheid

zelfvertrouwen

minderwaardig

De begeleider

zorgt dat het

lukt →

reguleren

toewerken→

naar hechting

We zorgen

samen dat het

lukt.

Werken aan:

hulp ik

Ik zorg dat jij het

zelf gaat kunnen

‘ik in opbouw’

beginnend ik

Je kan het

(beperkt) zelf

‘Ik in opbouw’

Ik en ruimer

Je kan het zelf

‘Ik en de

omgeving’

FASE 1: ADAPTATIEFASE

(0-6MDN)

24

FASE 1: EVENWICHT VS

ONEVENWICHT

BRENG JE MIJ IN EVENWICHT ?Prikkelfase

Rust versus chaos

Zintuiglijk de wereld proberen te ordenen

Voorspelbaarheid & herkenbaarheid

Activiteiten

• Zijn > doen → kijken en niks doen is ook een activiteit

• Evenwicht tussen ontspanning en inspanning

VOORBEELD

WAAR IS ZIJN/HAAR VEILIGE PLEK? WORDT DIE VOLDOENDE BENUT

DOORHEEN DE DAG?

IS HET LEVEN VAN DIE PERSOON (TE) DRUK, DOOR EEN VEELHEID

VAN PRIKKELS? OF EERDER (TE) PRIKKELARM, DOORDAT WE ZELF

VEEL SCHRAPPEN?

REFLECTIE

FASE 2: EERSTE SOCIALISATIEFASE

(6-18 MDN)

28

FASE 2: VERTROUWEN VS WANTROUWEN

BEN IK DE MOEITE WAARD ?Gehechtheidsfase

Vertrouwen versus wantrouwen

Relatie!

Opbouw van basisveiligheid loopt vaak mis

Constant bezig met te zoeken of ze nog gezien worden (door manipulatie,

"liegen", sociaal wenselijke antwoorden)

Activiteiten

Duidelijk, eenvoudig, herkenbaar

Geen grote actieve rol van de cliënt

Samen > alleen

VOORBEELD FASE 2

HOE BEN JE BETROUWBAAR VOOR DEZE CLIËNT? WAT

ZIJN IN DAT VERBAND TIPS VOOR NIEUWE COLLEGA’S?

HOE OVERBRUG JE DE TIJD OF DE AFSTAND WANNEER JE

NIET ONMIDDELLIJK NABIJ KUNT ZIJN?

REFLECTIE

FASE 3: EERSTE

INDIVIDUATIEFASE (18-36 MDN)

32

FASE 3: AUTONOMIE VS AFHANKELIJKHEID

WAT MAG IK ZELF BEPALEN ?

Ik fase

“Ik” in ontwikkeling

Verruimen van leefwereld

Begin van interesse voor leeftijdsgenootjes en andere kinderen

Spel = eigen wil in goede banen leiden binnen gestelde grenzen, machtsstrijd vermijden

Activiteiten

- Zelf kunnen > goed kunnen

- Nog niet creatief: imiteren, steeds hetzelfde

VOORBEELD FASE 3

AUTONOMIE AFHANKELIJKHEID

KAN JE VERTELLEN HOE JE SOMS DOOR EEN MOEILIJK MOMENT RAAKT MET KOPPIG GEDRAG VAN JE CLIËNT?

OP WELK TERREIN KUNNEN WE DEZE CLIËNT MEER VRIJHEID GEVEN OF RUIMTE OM ZELF TE DOEN? DENK OOK AAN DAGELIJKSE –SIMPELE - ZAKEN ALS TELEFONEREN, ALLEEN EEN RITJE MET DE FIETS MAKEN …

REFLECTIE

FASE 4: IDENTIFICATIE FASE

3-7JAAR

36

FASE 4: INITIATIEF VS

GEREMDHEID

BEN JE TROTS OP MIJ?Afstandsbediening

Wie ben ik? Wat kan ik (nog niet zo goed)?

Zelf laten doen / succeservaringen + terugvalbasis

Groot zijn in iets klein

Leren uit ervaring

Reflectie (beginnende empathie)

Uitleggen van het ‘waarom’

37

BEELD JE EVEN IN…

…dat je denkt dat je voorrang hebt in het verkeer maar heel hard moet remmen

omdat een ander persoon dat ook denkt. Je maakt je heel erg kwaad en begint te

schelden op die andere persoon. Maar je partner die bij jou zit in de wagen legt je uit

dat je niet helemaal gelijk hebt. Door erover te praten met je partner zie je dat zelf ook

in. Je vindt het jammer dat je je zo kwaad hebt gemaakt en dat je je niet hebt kunnen

inhouden. Maar je bent ook blij dat jouw partner jou dit deed inzien. En je neemt je

voor om je de volgende keer niet zo kwaad te maken.

LUKT HET OM TERUG TE BLIKKEN OP EEN VOORBIJ CONFLICT?

HOE PAK JE DAT AAN?

WELKE VORMEN VAN INITIATIEF (VAN DE KANT VAN DE CLIËNT) WORDEN POSITIEF ONTHAALD DOOR DE OMGEVING? WELKE NET NIET?

REFLECTIE

FASE 5: REALITEITSBEWUSTWORDING

(7-12 JAAR)

40

FASE 5: ZELFVERTROUWEN VS

MINDERWAARDIGHEID

WAAR HOOR IK BIJ ?

Straffe versie fase 4

Verdere verdieping van vorige fase(s)

Eigen rol en plaats (geldingsdrang)

Gerichtheid op buitenwereld

Reflectie/empathie

Begeleiding van op afstand (voorwaardenscheppend)

Activiteiten

Zinvol werk

Grotere verantwoordelijkheid

Competitie / productiviteit / creativiteit

VOORBEELD FASE 5

BEELD JE EVEN IN…

…dat je op reis gaat naar een ver land, met een groep mensen die je nog nooit eerder

ontmoette: alles is er nieuw en anders. Spannend, leuk en boeiend, en je bent blij met

al die nieuwe ervaringen. Maar je bent ook blij als je ‘s avonds naar huis kan bellen

om te vertellen over je ervaringen en nog meer blij wanneer je na drie weken weer in

je vertrouwde omgeving bent, bij de mensen die je echt goed kent.

WELKE ROLLEN KAN DE GEDETINEERDE OPNEMEN?

WORDEN ALLE MOGELIJKHEDEN BENUT OM HET

NETWERK VAN DE CLIËNT TE BEHOUDEN, VERRUIMEN OF

VERSTERKEN?

WELKE VERANTWOORDELIJKHEDEN HEEFT DE CLIËNT? IN HOEVERRE ONTLEENT HIJ

HIERAAN STATUS (TROTS, EIGENWAARDE)?

REFLECTIE

Nààst het IQ (kunnen) ook het emotionele (aankunnen)

-Emotionele ontwikkeling is soms jonger (lager)!

-5 fases -> typische behoeften

Adaptatiefase 1° Socialisatiefase 1° Individuatiefase Identificatie Realiteits-bewustwording

Kern Prikkelverwerking Hechting

Angsten

Autonomie

Eigen wil

Initiatief

Verantwoordelijkheid

Normbesef

Intern geweten

Samenwerken

Presteren

Behoefte Rust/veiligheid Vertrouwensband Zelfstandigheid (in helder kader) Vaardigheden Verantwoordelijkheden

Begeleiden Beschermen

verzorgen

SAMEN doen

Rituelen/voorspelbaarheid

Niet confronteren

Vertrouwen uitspreken

Neutraal reageren

Geen schuldbesef = niet confronteren=niet boos

worden

Helpend begrenzen

Geen empathie verwachten

Confronteren

Beginnen leren uit groep

Stimuleren

Ruimte geven

Zelfwaarde

Verantwoordelijkheid geven

Gevolg - Omgeving

aanpassen

- Veel structuur

- Samen zijn

- Geen waarde hechten aan

beloftes

- Activiteiten vinden plaats los

van gedrag

- Geen splitting maar testen

betrouwbaarheid

Zal vechten voor autonomie en afspraken

verbreken

Niet vragen waarom ze iets hebben fout gedaan.

Straffen en belonen / conditionering

vroegsignalen bij patiënt

Zelfstandig woonvorm

mogelijk

Beloningssysteem

Probleeminzicht zéér

minimaal

(reflectie/empathie?)

- Werken naar externe rollen

- Groepstherapie

- Reflectie

INSCHATTING MAKEN VAN

EMOTIONELE ONTWIKKELING

1) Hoe ziet zijn profiel eruit: harmonisch of disharmonisch

2) Wat heeft iemand nodig

3) Welke gedrag is adaptief of maladaptief

4) Psychiatrische stoornissen

5) Rol van begeleider

6) Hoe inzetten op

• Activiteiten

• Communicatie

• Structuur en grenzen

• Afstand en Nabijheid

• Bij probleemgedrag

TOEPASSINGEN

•Wat heeft iemand emotioneel nodig?

Vb: Therapie is gedaan, iedereen gaat weg maar Jan blijft zitten zonder een duidelijke reden. Je

spreekt Jan aan dat hij moet vertrekken en hij negeert je. Na opnieuw aanspreken wordt hij

verbaal agressief en gooit hij met zijn stoel.

Fase 1 Fase 2 Fase 3 Fase 4 Fase 5

Het schuiven van

de stoelen zorgt

voor een

overprikkeling

Jan heeft angst

om alleen terug

over de campus

te lopen naar zijn

afdeling

Jan wil zelf

beslissen

wanneer de hij er

klaar voor is om

recht te staan

Jan vond het een

goede sessie en wil

met zijn

‘medetherapeuten’

nog even napraten

over de sessie

Er is iets gezegd

wat Jan verkeerd

heeft

geïnterpreteerd/

persoonlijk heeft

opgenomen

Reguleren Veiligheid bieden Autonomie geven Versterken

eigenwaarde

Inzicht geven

Herinterpretatie

TOEPASSINGEN

•Hoe een activiteit aanpassen

Vb: Vuilbak buiten zetten.

Fase 1 Fase 2 Fase 3 Fase 4 Fase 5

Samen

Stilstaan bij

geuren,

gewicht, …

Samen doen,

handen op

elkaar houden

Jij doet het en

ik ga mee

Ik kijk vanop een

afstand. Nadien ga

ik jou bekrachtigen

Ik laat het jou alleen

doen

Reguleren Veiligheid

bieden

Autonomie

geven

Spel

Versterken

eigenwaarde

Inzicht geven

Herinterpretatie

BELANGRIJK

• Met welk gedrag worden we geconfronteerd?

• Wat is de emotionele behoefte hier achter?

• Vaak disharmonische ontwikkelingsprofielen

• Hoe gaan we ons hierop afstemmen?

• Jouw begeleiding en activiteit afstemmen op wat iemand kan en aankan is de uitdaging!

• Jouw begeleiding kan verschillen per individu afhankelijk van het niveau van kunnen en aankunnen

Emma : een moederlijke vrouw met

een warm-betrokken begeleidingsstijl

Dirk : een sportieve en actief ingestelde man die

zelfstandigheid van zijn gedetineerde erg belangrijk vindt.

EN HOE ZIT HET MET JOU ?

WAARVOOR SEO NIET?

Agressie te normaliseren

-> Agressie kan niet!

Niet controleren van gedrag maar verstaan

Al het probleemgedrag op te lossen

Diagnose

WAARSCHUWING

Soms: elementen uit ≠ fases / disharmonisch profiel

Soms: tijdelijke terugval / soms: groei mogelijk!

Fases zijn grofmazig

Géén diagnostisch instrument

We schatten, nooit meten

Geen receptenboek – wel handvatten

Niet eenvoudig / vraagt inspanning

Te combineren met…

BEDANKT!VOOR MEER INFO

www.sen-seo.be

Info en brochure

Vormingen • kennismaking

• consult

• ondersteuning bij schaalafname

• intervisie / casusbespreking

• coachingstraject

Garant – SEO-box

Emotionele ontwikkeling bij mensen met een

verstandelijke beperking

SEO-R² schaal + schema’s

De draad tussen cliënt en begeleider.

(Gerrit Vignero)

De draad tussen ouder en kind (Gerrit Vignero)

Interview met Došen

https://www.youtube.com/watch?v=eyNp1bjFulY