SamenwerkenmethetgezinenhunomgevingDetoepassingvansocialenetwerkstrategieenbinnenGezinCentraal.Utrecht,januari2014.ArjanBolt,EllaTacq&RenskevanBemmel ‘GezinCentraal’iseeneenmethodischprogrammavoorjeugdhulp(Bolt,2007).Hetbeoogdeeffectvandehulpishetversterkenvanderegievancliënten,hetvergrotenvaneigenkracht,zelfsturingenempowermentvangezinnen.Empowermentontstaatalsdegezinsledendekrachtinzichzelféninhunsocialeomgevingwetentevindenomhuneigenlevenzelfstandigaantekunnen.Methodischebenaderingen,alsvraagsturing,competentievergroting,oplossingsgericht-ensysteemgerichtwerkenzijnindemethodiekGezinCentraalgeïntegreerdenindevormvaneenfasering,structuurenmethodischeopbouw,toteengeheelgesmeed.GezinCentraalwordtalsmethodevoorambulantegezinshulpuitgevoerd.Verderwordthetprogrammaookdoorprofessionalsinanderehulpvormentoegepast.Denkbijvoorbeeldaanpedagogischmedewerkersindaghulpenandereverblijfsfunctiesenpleegzorgbegeleiders(Bolt&Stokman,2012).Dewerkwijzeisplanmatig,transparantenmeetbaar.Dehulpisookdoelgericht.Gezinnenwerkenaanconcreteaantoonbaregedragsverbetering.Ditleidtvervolgenstotdetoenamevanzelfsturingenempowerment.HetsamenwerkenmethetsocialenetwerkvandegezinnenisonderdeelvanhetwerkvanprofessionalsdiemetGezinCentraalwerken.Hierbijkunnenzijgebruikmakenvandiversemethoden,proceduresenmiddelendiebedoeldzijnomgezinnenteondersteunenbijhetversterkenenbenuttenvanhunsocialenetwerk.Eenaantalvandiemethodenenprocedureszijnbekendonderdetermsocialenetwerkstrategieën.Inditartikellichtenwetoehoedesamenwerkingmethetsocialenetwerk,maarookdesamenwerkingmetprofessionalseninstantiesrondeengezin,vormgegevenwordtbinnendemethodiekGezinCentraal.SamenwerkingindrieringenSamenwerkingiseenkenmerkendbegripvoordeuitgangspuntenenwerkwijzevanGezinCentraal.Desamenwerkingsrelatietussendeprofessionalendecliëntofcliëntsysteemisbepalendendebelangrijkstebasisvoorwaardevooreffectievehulp.GezinCentraalbeschouwthetgehelegezinvandegenendiehulpvragen,alscliëntsysteem(Bolt,2007).

Desamenwerkingmethetgezinisstartpunt.Deperceptieenbehoeftenvanhetcliëntsysteemzijnleidendinallevervolgstappenvanhettraject.Alsdedirectebandmethetgezindeeersteringis,danvormthetnetwerkdetweederingvansamenwerking.HetisinGezinCentraal-trajectenvanzelfsprekenddateenprofessionalineenzovroegmogelijkstadiumactieonderneemtomsamenwerkingmethetsocialenetwerkopgangtebrengen.Eenrelevanterolvanhetnetwerkinhethulppocesdraagtbijaanhetversterkenvanzelfoplossendevermogensvangezinnen.Hulpverlenerszijnvoorbijgangersinhetlevenvandezegezinnen.Hetsocialenetwerkblijftbeschikbaaralsdeprofessionalsvertrokkenzijn.Eenversterkte,steunenderolvanhetsocialenetwerkinhetlevenvaneengezinkanertoeleidendathetgezindatnusteunbehoeft,ineenlaterstadiumzelfeensteunenderolvooreenanderinhetzelfdenetwerkkangaan

vervullen.Endatisempowerment‘avantlalettre’:Degenedieooitandermanshulphardnodighad,isnuzelfeenhelpervananderengeworden.Dederderingvansamenwerkingontstaatalsermeerdereprofessionalsbetrokkenzijnbijééngezinssysteem.Hetligtvoordehanddathetinhetbelangvanhetgezinisdatdeprofessionalsgoedenzorgvuldigmetelkaarsamenwerken.

Figuur:Ringenvansamenwerken

VormgevenvansamenwerkingalsonderdeelvanmethodischhandelenDedrieringenvansamenwerkingmoetennietgezienwordenalsdrielossetakenofaandachtsgebiedenvandeprofessional.Erissprakevaneennauwesamenhang.Zobepaaltdesamenwerkingsrelatiediedeprofessionalmethetcliëntsysteemontwikkeltdevormeninhoudvandesamenwerkingmethetsocialenetwerk.Desamenwerkenmetdeprofessionalsrondhetgezin,werktalleenalsdegezinsledenmethunvragen,doelenenkwaliteiten,centraalstaan.Samenwerkenmetcollega’sbuitenhetgezinomisineffectiefenstrijdigmetdevisievanGezinCentraal.Deprofessionalheeftverschillendeprocedures,methodenentechniekentotzijnbeschikkingomvormtegevenaandesamenwerkingmetdedrieringenenhetrealiserenvandesamenhangertussen.Bijdestartvanelkhulptrajectisdeeersteopdrachtvandeprofesionalomhetgezinteondersteunenbijhetformulerenvanhunhulpvragenendoelen.Hierstartookdeeersteringvansamenwerking.Dedoelenvanhetgezinbepalenvervolgensderoute.Endusookofenhoeermethetnetwerkenandereprofessionalswordtsamengewerkt.Inveelgevallenishetzinvolofzelfsnoodzakelijkvoorhetgezindathunnetwerkeenrolgaatvervullenindieroute.Eenbelangrijkeeerstestapishetinkaartbrengenvanhetsocialenetwerk.Deprofessionalkanvandiversemethodenentechniekengebruikmakenommethetgezinhunnetwerkinkaarttebrengeneneenplantemakenhoezijhunnetwerkkunnenbenaderenenmobiliseren.Denkbijvoorbeeldaanhetgenogramensociogram.EenaantalvandezetechniekenzijnbeschreveninhethandboekvanGezinCentraal(Bolt,2007).Vervolgensishetaanhetgezintebepalenwelkepersoneninhetnetwerkeenrolkanvervullen.

individu

gezin

sociaalnetwerk:familie,vrienden,buren,etc.

professioneelnetwerk:hulpverleners,leerkrachten,etc.

Somsverliesteengezinhetoverzichtoverhunleven.Danishetnemenvanbesluitenoverjetoekomstofoverwelkehulpingezetzoumoetenworden,eenlastigeklus.Personenuithetnetwerkkunnendaneenbelangrijkebijdrageleveren.VanuiteenGezinCentraaltrajectkunnenverschillendemethodenomdebesluitvormingvanhetgezinennetwerkteondersteunen,wordeningezet.HetFamilieNetwerkBeraad(Portengen,2002)endeEigenKrachtConferentie(vanPagée,2003)zijnhiervoorbeeldenvan.Hetgaaterhierbijdatdedenkkrachtvanhetnetwerkwordtbenutendebesluitvaardigheidvanhetgezinwordtversterkt.Degemaakteplannendiehetresultaatzijnvandezebesluitvormingsprocessen,wordenvooreenaanmerkelijkdeeluitgevoerddoorhetnetwerkzelf(Wijnen-Lunenburge.a.,2008).Daarnaastwordtprofessionalehulpvooreendeelvandeplanneningeschakeld.Behalvedeprofessionaldiehetnetwerkoverleggeïnitieerdheeft,komthetgeregeldvoordaterookandereprofessionalsbetrokkenzijnofrakenbijhetgezin.Indezegevallenzalookdesamenwerkingmetenindederderingplaatsvinden.

1Gezin1Planiseenmethodeenraamwerkvoorintersectoralesamenwerkingtussenprofessionalsrondhetgezin,gerichtopversterkenvaneigenkrachtenzelfsturingbijgezinnen(vanderZijden&Diephuis,2013).Deuitgangspuntenvan1Gezin1PlankomenexactovereenmetdievanGezinCentraal.Hetprincipeis:Eéngezinsplan,opbasisvandedoelenenideeënvanhetgezinzelf,stuurthethandelenvanhet‘team’professionalsrondeengezin.Bedenkhierbijdatdeledenvaneendergelijk‘team’bijverschillendeinstellingenenzelfssectorenwerkzaamkunnenzijn.Hetvraagtinspanningomelkaaralsteamledenteverstaan.Maarbelangrijkernog:Hetvraagtinspanningenomervoortezorgendathetgezinhetoverzichtenderegieheeftenhoudt.Middelendiebeschrevenzijnbinnenhet1Gezin1Planraamwerk,zoalshetrondetafeloverlegenhetgezinsplan,kunnenbijdragenaanhetbehalenvandedoelstelling:Aantoonbareverbeteringvandegezinssituatiedoorzelfsturing.

Desamenwerkingmethetsocialenetwerkisookéénvandeuitgangspuntendietengrondslagligtaan1Gezin1Plan.Degedachtengangdat1Gezin1Planuitsluitendbedoeldzouzijnomdesamenwerkingvanprofessionalsrondeengezinvormtegevenisonjuist.Eenhulptrajectwaarbijersprakeisvansamenwerkingineenteamprofessionalsrondeengezin,zonderdatdesamenwerkingmetpersonenuithetsocialenetwerktenminsteonderzochtis,zoudeplankmisslaan.Zoalssamenwerkingmethetnetwerkvaneengezinookongewenstennutteloosis,alsdatbuitenhethulpvragendegezinomplaatsvind.Werkenmeteen‘team’vanprofessionalsrondeengezin,alsderdering,impliceertdesamenwerkingmetdetweedering,hetsocialenetwerk

BinnenhetdenkkadervanGezinCentraalénvan1Gezin1Planleidtsamenwerkenmeteensteunendnetwerken(2dering)éndesamenwerkingvanprofessionals(3dering)metentendienstevanhetgezin(1stering),totempowermentenzelfsturingvanhetgezin.Daaromishetgoedmogelijk,enzelfswenselijkom,alsersprakeisvaneen‘team’of‘actieteam’rondhetgezindatbestaatuitprofessionalsenledenuithetsocialenetwerkvanhetgezin.Hetgezinbepaaltwieindatteammeewerkt.Degezinsdoelengevenderichtingaan.Hetmiddel‘rondetafeloverleg’isbeslistnietexclusiefbedoeldalswerkvormvoorgezinenprofessionals.Hetblijktindepraktijkerggoedtewerkenomoverleggentebeleggenvooreenteamdatbestaatuitprofessionalsénpersonenuithetnetwerk.

Concluderendkanwordengestelddathetvormgevenvansamenwerkingmethethetwerkvaneengezin,detweedering,enhet‘team’professionalsrondeengezin,maatwerkvergt.Debehoeften,omstandigheden,capaciteitenendoelenvanhetgezinzijnimmersleidendvoorhethandelenvandeprofessional.Elkesamenwerkingsrelatietussenprofessionalengezinssysteemisuniek.Professionalskunnendaaromzelfhetbestebepalenwelkeproceduresenmethodeszijwilleninzettenomdesamenwerkingmetdetweedeenderderingvormtegeven.Wezoudendaaromgeenprotocolwillenvoorschrijven.Weroepenprofessionalsomnietrigidemaarcreatiefmetdezemiddelenenmethodenomtegaan.Weroepenmanagers,directiesenbeleidsmakersophendezehandelingsruimtetoetekennen.Zokanhetgezinennietdevoorschriftenofprotocollen,centraalstaanindeoverwegingenvndeprofessional.Desamenwerkingmethetnetwerkisonderdeelvaneengrotergeheel,eenmiddelomeendoeltebereiken.Hetdoelisdetoekomstvanhetgezin.Daaromzienwijalletechnieken,methodenenproceduresdiedesamenwerkingvanhetgezinmetzijnsocialeenmaatschappelijkeomgevingbevorderen,alszinvolleenbruikbareonderdelenvanhulpverleningaangezinnendieheteven,ofwellichtlangeretijd,nietzelfwetenteredden.Hulptrajectenwaarinhetgezinzelfaltijdcentraalstaat.

Schematischzietheteralsvolgtuit:

SamengevatkunjestellendatGezinCentraaleenoverkoepelendemethodiekisdievanuitheldereprincipeseneenkenmerkendebasishouding,deproceduresenhethandelenvanprofessionalsbeschijft.Samenwerkenmetdesocialenetwerkiseenvanzelfsprekendenintegraalonderdeelvandemethodiek.Methodenentechniekendiebedoeldzijngezinnenteondersteunenbijhet

Missie

• Empowermentenzelfsturingvangezinnen;gelovenineigenkracht,gezinnenbenuaenditenkunnenhetinzeaen,oplossingsvermogenisvergroot

Visie

• Visieoprolenposibecliënten,opverhoudingprofessional-cliënt,visieopveranderingsprocesseneneffecbviteit.

Basishouding

• Basishouding:Vraaggericht,gezinsgerichtennetwerkgericht,samenwerkingsrelabesGezinCentraal,uitgangspunten1Gezin1Plan.

Methodieken

• Oplossingsgerichtwerken,competenbegerichtwerken,systemischwerken,vergrotenvandeveiligheid.

Procedures

• Cliëntroute,fasering,wijzevanbesluitvorming(bijv.familienetwerkberaadofEigenKrachtConferenbe),1G1P:gezinsplan/rondetafeloverleghulpverleningscyclus,verslaglegging,vragenlijsten,frequenbevangesprekken,dagelijkseroubne

Middelenentechnieken

• Wondervraag,uitzonderingsvraag,concreteaanzettotbeweging,trainenvanvaardigheden,genogram,ecogram,potloodenpapier,ed

mobiliserenenbenuttenvansteunendenkkrachtvanhunsocialenetwerk,waaronderookdiebeschrevenzijnals‘socialenetwerkstrategieën’,vormeneenonderdeelvanhet‘arsenaal’vandeprofessionals.Daarnaastishetorganiserenenstimulerenvandesamenwerkingvaneenteamvanprofessionalsrondenmethetgezin,volgensdeprincipesvan1Gezin1Plan,eenbelangrijkelementinhethandelenvandeprofessionals.Inhetidealegevalvormenledenvanhetsocialenetwerkenbetrokkenprofessionalsrondheteengezin,samenmetdegezinsledenzelf,het‘actieteam’datinharmonieenoverlegbijdraagtaanhetrealiserenvandedoelendiehetgezinzichgesteldheeft.Danstaathetgezinwerkelijkcentraal.Deinspanningenvandeprofessionalzijnineersteinstantiebedoelddedoorhetgezinzelfgewenstconcreteenaantoonbaregedragsveranderingenverbeteringenterealiseren.Intweedeinstantieishetstrevendatdesamenwerkingmethetgezin,hetsocialenetwerkenhetteamprofessionals,bijdraagtaanhetvermogenvanhetgezinombijtoekomstigeproblemen,dilemma’senhindernisseninhetgezinsleven,zelfoplossingenenantwoordentevinden.Enditdandoorgebruiktemakenvaneigencapaciteiten,opgedaneinzichtenéndoorgebruiktemakenvandesteunuithunnetwerk,zonderdatdaarnogprofessionalsbijaantepashoeventekomen.Alsdatluktdankunjesprekenvanhetversterkenvan‘eigenkracht’,vanzelfsturingenvanempowerment.

Publicatiegegevens

Bolt,A.(2007).HetGezinCentraal,Handboekvoorambulantehulpverleners.Tweedeherzienedruk.Utrecht:SWP.

Bolt,A.&M.Stokman(2012).GezinCentraal.Efficiëntehulpverleningaangezinnen.In:K.Diephuis,F.Donkers,I.Janssen,L.Schouten&Q.vanderZijden.PraktijkgidsTijdvoorjeugd.Hoogmade/Utrecht:PartnersinJeugdbeleid&CBO.

Pagée,R.van(2003),'EigenKracht(FamilyGroupConferenceinNederland:Vanmodelnaarinvoering'.Amsterdam:SWP.

Portengen,R.(2002).Dichterbijhuis.NetwerkpleegzorginNederland.Utrecht:NIZW.

Zijden,Q.vander&Diephuis,K.(2013).HandleidingGezinsplan:samenwerkenvolgensdeprincipes1Gezin1Plan.Hoogmade:PiJ.

Wijnen-Lunenburg,P.,Beek,F.van,Bijl,B.,Gramberg,P.&Slot,W.(2008).Defamilieaanzet:deuitkomstenvanEigenKrachtconferentiesindejeugdbeschermingmetbetrekkingtotveiligheid,socialecohesieenregie.Duivendrecht/Voorhout:PIResearch/WESPJeugdzorg.