INHOUD

PROJECTEN• Slijtagebrugmetongelijkeleggers• OverdektcarnavalviereninOldenzaal• Veelmilieuwinstmogelijkbijkleinekan-

toorgebouwen• InterviewJanEggenkamp• InnovatieinhetMKB

ALGEMEEN• TijdvooreenlevenbuitendeUT• Recordaantalprojectenenonderzoeksuren• Dienuwaanvraagvooronderzoekin• Onderzoeksrapporten• Vraagbaak

DIEN UW AANVRAAG VOOR ONDERZOEK IN

NieuweaanvragenvooronderzoekzijnwelkombijdeWetenschapswinkelTwente.Naastonderzoeks-projectenverlenenweadvies,ofzoekenwenaareennuttigekenniskoppeling,binnenofbuitendeUT.BasisisenblijftdatualsmaatschappelijkeorganisatieofMKB’erinderegiogebruikkuntmakenvandeex-pertisezoalsaanwezigopdeUT.Hetorganiserenvanthemabijeenkomsten,metvakexperts,rekenenwetegenwoordigtot:‘nieuwevormvandienstverlening’.MochtuwillenprofiterenvandeexpertiseopdeUT,maarweetunognietpreciesofdatkanenhoedatmoet,belonsgerustomsamendemogelijkhedentebespreken.Aanvragenvooronderzoekzijnintedienenviaonsdigitaleaanvraagformulier,tevindenop:www.utwente.nl/wewiOnstelefoonnummeris:053-4836816.

SLIJTAGE BRUG MET ONGELIJKE LEGGERS Versneldeslijtagevandebrugmetongelijkeleggersleidttotextrakostenvoortrainings-centra,turnhallenengymzalen.DaphnePekkeriet(IndustrieelOntwerpen;“emergingtechnologydesign–product&surfaces)studeerdeafbijBosaninHaaksbergen.Zeverdieptezichindeliteratuurenvoerdeexperimentenuitmetgeoefendeturnsters.

‘Alshetominnovatiegaat,redenerenwevanuitdeoplossing,’zegtGerrittenBosdiein1973BosanSportinstallatiesoprichtte.HetbedrijfisinmiddelstoonaangevendinNederlandvoordeinrichtingvansporthal-len,gymzalen,turnhallenentrainingscentra.Bosanproduceertenlevert:verplaatsbaresporttoestellen,volleybal-enbasketbal-installaties,klimrekken,verrolbarewerk-balken,wandtrampolines,hijssystemen,envloervoorzieningen.

MEER SLIJTAGEVanuitdepraktijkkrijgtBosansteedsvakervragenoverdebrugmetongelijkeleg-gers.Alnaeenpaarmaandentijdvertonendezedoorslijtagemindergripen,opdenduur,ontstaatonherstelbareschade.Dehoofdoorzakenversterkenelkaar:inwerkingvangrip-verhogendehulpmaterialendoordeturners(zoalsmagnesiumenlederen

straps)endeinwerkingvanlichaamsvocht.

Deleggerszijnopgebouwduiteenholleglasfibermetdaaromheeneenhoutachtigelaagfineer,metdejuistegrip-eigenschap-pen.Deeisenaandeleggerszijnextreemhoog:zemoetenzeersterkzijnenmeteengedefinieerdevoorspanningopgehangen.(BijdeOlympischespelenin1954werdendehoutenleggersnogophunplekge-houdendoorvrijwilligers,waarbijgedurendehettoernooi39leggersdoorbraken.)

ANALYSE‘Ikhebgeleerddatdegripzoalsturnstersdieervarenergsubjectiefis,’verteltonder-zoeksterDaphnePekkeriet.‘Gripblijktvanheelwatmeerparametersaftehangendanalleendewrijvingtussenhandenlegger,enderuwheidvanhetmateriaal.Degrotekunstinmijnonderzoekwasomerkendefy-sischegroothedenuitdetribologie(slijtage,frictieensmeermiddelen)objectieftever-talennaardeervaringenvandeturnsters.’

Daphnevroegdeturnstershunervaringentedelen,waarbijzeopverschillendeleggersturnden:zonderofmetgebruikvanmagne-sium;metblotehanden,ofmetleertjes.DeinbrengvantopcoachFrankLouterswashierbijergwaardevol.

OPLOSSINGHetaanbrengenvaneendubbelelaagfineerbleeknietergduurzaam.Dezetoondetesnelslijtage,hoeweldeturnstersinhetbegindeietwatgroteregreepnietdirectalshinderlijkopmerkten.

‘Ikhebzeeruitgebreideanalysesuitge-voerd,’zegtDaphne.‘ZelfdenkikdathetsprayenvaneenPlastiDipcoatingdegripvandeleggersindepraktijkkanverbeteren.Echtermoetdeduurzaamheidnoggetestworden.Hetiszekerdemoeitewaarddaarvervolgonderzoeknaartedoen!’

NIEUW PRODUCTGerrittenBos,vanBosan,istevredenoverderesultatenendesamenwerkingmetDaphne.‘Natuurlijkhadikgehooptdatdeultiemeoplossingeruitzoukomen,maardatisnietreëel,’zegthij.‘Daphneheeftheelzelfstandiggewerkteneengoedediepgangbereikt.Binnenkortkomtereennieuweleg-geropdemarktvaneenFransefabrikant.Danneemikhaargraagmeeomhaarmeningtehoren.’

NahaarafstuderengaatDaphnewerkenbijWoltersKunststoffenuitEnter.‘Ikhoopdatikdaaralsproduct-engineeraanmooieontwerpoplossingenkanwerken,’verteltze.‘Ontwerpenisteamwerk.Alsikeenoplos-singhebbedachtenmijncollega’szeggendathetindepraktijk,omgoederedenen,niethaalbaaris,dangaikterugnaardetekentafelomietsbeterstebedenken.BijBosanhebikveelgehadaandeexpertisediehieraanwezigisenaandecollegialesfeer.IkgagraagmetGerritmeeomdeinnovatieveleggeruitFrankrijktebekijken.Ikbenbenieuwdofzeeenoplosrich-tinghebbengekozendieaansluitbijmijnbevindingen.’

TIJD VOOR EEN LEVEN BUITEN DE UTEenvertrouwdgezicht,envoorvelenvanuookeenvertrouwdestem,gaatonshelaasverlaten.EllyReimerinkneemtna45jaardienstverbandafscheidvandeUT.

Ellywerktevoorverschillendevakgroepen,dienstenenbeleidsmakers.‘MaarverreweghetlangsthebikbijdeWetenschapswinkelgewerkt,’verteltze.‘Ikheberggenotenvandedirecteklantcontacten,vandefantastischeaanvragenenprojecten,envandesamenwerkingmetmijncollega’s.Wevormdeneenkleinmaarhechtteam,waarbijwesameneengoedproductneerzetten.Maarnuishettijdvooreen

levenbuitendeUT.IkverheugmeeropmaarzaldeScienceShopTwentezekermissen.’

RECORDAANTAL PROJECTEN EN ONDERZOEKUREN

In2017realiseerdedeScienceShopTwenteeenrecordaantalprojecten.Dewerk-enprojectvormenlatenbovendieneengrotevariatiezien.

12studentenstudeerdenafopScienceShoponderwerpen.Verderlegdenookstudenten-teams,studentstartupsenPDEngineerszichtoeopinnovatie-enR&D-vragen,af-komstigvanMKBennon-profitorganisaties.Verdervoerdenvakdocentendeelprojectenuit.Zijanalyseerdenuiteenlopendeklant-vragenenbediendenhenrechtsreeksmethunkennisenexpertise.

Intotaalwerdvoor10,1fteonderzoekviadeScienceShopverricht.28onderzoeks-projecten(waaronder2PDEng’s)werdenafgerond.Watookopviel:hetaantalgeorganiseerdeevenementenenbijdragenaanevenementennamtoe.Tweemini-symposiawerdengeorganiseerd,eenmulti-teamstudentenprojectgepresenteerdbijhetDesignLab,enerwerdendiversevoordrachtenenpresentatiesgegeven.OokhaddeScienceShopTwenteeengrootaandeelaaneenlezingenavondvanStudiumGenerale,overdeactueleontwikkelingeninTurkije.

OVERDEKT CARNAVAL VIEREN IN OLDENZAAL‘DegestructureerdemanierwaaropUT-studentonderzoekerTomdeBruinzijnafstudeeropdrachtheeftuitgevoerd,sprakonsenormaan.’DatzegtHarryMoekvandeStichtingOldenzaalCarnavalStapstad.‘Metzijnrapportkunnenwijrechtstreeksbedrijvenselecterenomzijngekozenontwerpenuitwerkingterealiseren.’

TomonderzochtmogelijkhedenbetreffendeeentijdelijkeoverkappingopdeGrooteMarkt,eenideedatallangerspeeltinOldenzaal.Demeerwaarde:meteendergelijkeoverkappingkunnenevenemen-tenweersonafhankelijkplaatsvinden.Tomstudeerdeafmeteen9voorzijnbachelor-opdrachtCivieleTechniek.

DRAAGVLAKTomlegdedefocusop:geïntegreerdont-werpen,hetlogischbetrekkenvanverschil-lendestakeholders,endeeenvoudomeenontwerpopverschillendedetailniveaustespecificeren.Uiteindelijkleiddeneenomgevingsanalyseeneenstakeholderana-lysetoteenhelderprogrammavaneisen.

ONTWERPVervolgensmaakteTomeen‘functie-enobjectenboom’engebruiktehijdiversemethodiekenomontwerpalternatievenoptestellen.

“Flexibel & goedkoop” Hierinstaandekostenvangebruikcentraal,deontwikkelingvandeoverkapping,endeflexibiliteitvandeoverkapping.EenzokleinmogelijkeimpactopdeinrichtingvandeGrooteMarkt,washierookvanbelang.

“Drooghouden van de bezoekers” HierishetstreveneenzogrootmogelijkeoppervlaktevanhetevenemententerreinopdeGrooteMarktteoverkappen.Gekozenwerdvooreengroteoverkapping,dieechterwelveelimpactopdemarktomgevingheeft.

VERIFICATIE EN EVALUATIEDealternatievenwerdenvervolgensafgewogenmeteenverificatiematrix.Beideontwerpalternatievenvoldedenaanallerandvoorwaardes.Sommigeeisenenwensenleverdeneenlevendigediscussie

op.Ingeorganiseerdegroepssessiewerdeenaantalevaluatiecriteriaopgesteld:

-Investeringskosten-Opbouwsnelheid/gemak-Gebruikskosten-Oppervlakteoverkapping-Sfeerenuitstralingoverkapping-ImpactopdeinrichtingvandeGrooteMarkt.

Daarbijkendendestakeholders‘gewich-ten’toeaandeevaluatiecriteria,zodateenvolgordevanbelangrijkheidontstond.Vanuitaldiescoreswerdvolovertuiginghetontwerpalternatief“Flexibel&goedkoop”gekozen.Dezeleidtdushopelijktoteensnellerealisatiedoormarktpartijen.

Twee ontwerpen voor tijdelijke overkapping Groote Markt

Medewerkers:EgbertvanHattemEllyReimerink-VelthuisTimJongmanLauraVenhorst

Vormgeving:MariëtResink

DeWetenschapskrantwordtgratisverspreidinderegioenverschijnt2keerperjaar.Dekrantverschijntineenoplagevan900exemplaren.Overnamevanartikelenmetbronvermeldingistoegestaan.Vraagomeengratisabonnement

bijdeWetenschapswinkel.Stuurhiervooreenmailnaaradminscienceshop@novelt.com

WetenschapswinkelTwenteHengelosestraat5007521ANEnschede

053-4836816

adminscienceshop@novelt.com

www.utwente.nl/wewi

www.facebook.com/wewi.ut.1

www.twitter.com/wewiut

VRAAGBAAK NOVEL-TWijgevenstart-upseninnovatieveondernemerstoe-gangtoteendynamischecosysteem.Dooronderne-merschapenhightechinnovatieteverbindenenonzeNovel-Toolsintezeten,bestaandeuitkennis,talent,kapitaal,netwerkeninfrastructuur,helpenwijhenomgamechangersteworden.Stelhieruwinnovatievraag.

WETSWINKEL TWENTE (+31(0)633590669)DeWetswinkelTwenteiseenvrijwilligeorganisatieophetgebiedvanhetgevenvangratisjuridischadviesaaniedereen.Ophetgratisinloopspreekuurisieder-eenmetelkewillekeurigejuridischevraagwelkom,info@wetswinkeltwente.nl.

BELASTINGWINKEL info@debelastingwinkel.euDeBelastingwinkelneemtuwbelastingaangiftenen/ofboekhoudinggraaguithandentegeneenaantrekkelijkhonorarium.

TECHNOSTARTERS SPREEKURENKennisbescherming,techniek,marketingenonder-nemingsplan.Technostarters(ofinnovatievestarters)wordenineenpersoonlijkgesprekdooreenonafhan-kelijkecoachverderopweggeholpen.MenkanzichviaeenformuliereneeninvultoetsinschrijvenvooreenTechnoStarterSpreekuur,via:www.novuster.nl.

NEDERLANDSE ORDE VAN UITVINDERS (NOVU)www.technostartersspreekuren.nl/form/intake

JURIDISCH ADVIESPUNT (+31(0)534894118)Ditadviespuntisbedoeldvoorstartendeonderne-mers,metnamevanuitdeUniversiteitTwenteenSaxion.JuridischAdviespuntNovel-T:Mr.PetervanRoosmalen,p.vanroosmalen@novelt.comhttps://novelt.com/en/instruments/legal-advice

MEDICINFO GEZONDHEIDSLIJN0900-6446446Ukunthieraluwvragenstellendiebetrekkinghebbenopgezondheidenwelzijn.

VEEL MILIEUWINST MOGELIJK BIJ KLEINE KANTOORGEBOUWENTijdenszijnbachelorafstudeeropdrachtCivieleTechnologielegdeTomEversdekantoorgebouwen(1988en2001)vanaannemersbedrijfHaafkesinGooronderdeenergiescan.

TWEE COMPONENTENTomverenigdetweehoofdcomponenten:eenthermografischonderzoekeneenuitgebreidenergiesimulatiemodel.Voordeeerstemaaktehijinfraroodbeeldenvandetweegebouwen.Diegavendirectinzichtinenergieverliezen.Verborgenlucht-/warmtelek-kenenthermische(koude-)bruggen,maarook:waterinfiltratieopplattedaken,breukeninwarmteleidingen,constructiefouten,enfoutenintoevoerlei-dingenenelektrischeleidingen,kunnenzoaanhetlichtkomen.

‘Hetwerkenmetdeinfraroodcameralevertzeerveelinformatieop,’

zegtTom.‘Maarjemoetdedatanauwkeuriganalysereneninterpreteren.Zomoetenweers-entemperatuuromstandighedeninachtwordengenomen.IkontdektedatbijHaafkeseenwarmtelekaanwezigwasaandezuidoostzijdevanhetgebouw,eneenbelangrijkwarmtelekbijgevelpanelen.’

ENERGIESIMULATIEMODELTweedecomponentwashetenergiesimu-latiemodel,datde‘algeheleduurzaamheid’vanhetgebouwbeschouwt,van:constructiesvandebouwelementen,aanwezigeinstalla-tiesenapparaten,alsookmenselijkegebruiks-factoren.

Tom:‘Hetisspannendaldezeelementenzogoedmogelijkteverzamelenendaarmeesimulatiestedraaien.Jekrijgeendieperinzichtinhettheoretischeenergiegebruikvanhetgebouw.Vergelijkingmetdepraktijkvanalledag–zoalsenergierekeningen,enmetingeninhetgebouw–leerdemijdathetelektriciteitsgebruikendeenergiebehoeftebijHaafkestehoogwaren.’

CRITERIAVervolgenssteldeTomsamengesteldemaat-regelenpakkettenop,enrekendediedoorop‘duurzaamheidsimpact’.Zevensub-criteriavoorduurzaamheideneensub-criteriumvoorimplementatiekostenwerdenafgewogen.

Hetbestepakketbevattemaatregelenals:na-isolatievankoudebruggen;hettoepassenvaneengasabsorptiewarmtepomp(metdeaanwezigeHR-ketelsalsback-up),zonnecel-len,ledverlichting,enslimmeregelingenenschakelaarsvoorverlichtingenapparatuur.Verderkunneneenvoudigelage-temperatuurconvectorenzorgenvooreengoedeverde-lingvanverwarmdelucht.Klokschakelaars(voorkopieerapparaten),stand-bykillersenenergieverbruiksmeterskunnendegebruikersstimulerenslimenverantwoordmetenergieomtegaan.Zondergroteinvesteringenkanditzorgenvooreenelektriciteitsafnamevan15%eneengasafnamevan83%.

EYE-OPENER‘Hetwasvooronsechteeneye-openerhoeveeljekuntbereikendooralleenalLED-

verlichtingtoetepassen,’zegtLiesbethtenVoorde,commercieelmanagerbijHaafkes.‘Tomheeftenormveelwerkinhetonderzoekgestokenenheteindresultaathierinterngepresenteerd.Hetzoumooizijnalshetonderzoekookbrederbelangstellingkrijgt.’

TomheeftbijHaafkesveelgeleerd.‘IkhebmijnexpertiseinCivieleTechniekinpraktijkkunnenbrengen,’vertelthij.‘IkhebveelgehadaandeadviezenvanLiesbethenanderewerknemersvanHaafkes.Zewarenaltijdbereidinformatietegeven.Ookinstal-latiebedrijfMoekotteenDutchSolarSystemsdeeldenkostelooshunexpertisemetmij,enmijgeholpenmethetdoorrekenenvandiverseinstallatiekosten.’

ZijnbegeleidervanuitdeUTwasdr.ir.BramEntrop.Tom:‘Metzijninputenadviezeniseenvolwaardigrapporttotstandgekomen.Hetkanalshandleidingdienenvooranderekleinekantoorgebouwen.’

INTERVIEW JAN EGGENKAMPJanEggenkampstudeertAdvancedTech-nology.MethunstudievereniginggingenzeopstudiereisnaarAmerika.Destudentenbekostigdendereiszelfenverrichttendaarvoorbetaalde(onderzoeks-)projectenrondomhetthemavandereis.Ditjaar:‘InnovativeandSustainableEnergy’.

Je was betrokken bij enkele van de Science Shop Twente projecten? Ikwasprojectleidervoortweecases.DeEu-kep-case(EuropeanKnowledgeEconomyPlatform)waseenonderzoeknaarontwik-kelingenvanduurzameenergieopwekking,zoweltechnischalsopmaatschappelijkvlak.WekekenopEuropeesniveaunaardetoekomstverwachtingenvanverschil-lendetechnologieëntot2050.IkhebtienAdvancedTechnologystudentenbegeleid-enwaarnodigondersteunt-enhetcontactonderhoudenmetdeopdrachtgever.

Hieruitvolgdeeenvervolgcase.DaarinsteldenweeenplanopomdeprovincieFrieslandvolledigduurzaamtemakenindeenergieproductiein2050.

Kun je iets vertellen over jullie studie-reiscommissie? WijorganiseerdeneenstudiereisnaardeVSenCanada.Ditdedenwehelemaalzelf.Iederedeelnemerhelptmeeaanhetrealiserenvandestudiereis.

Dithoudtindatjeineenvandeviercom-missieszit:acquisitie,planning,administra-tieendesign.Iedereenvoertminimaaleenopdrachtuitdiedeacquisitiecommissiebin-nenhaalt.Weproberenomelkedeelnemerevenveelurentelatendraaien:aaneenopdracht,hetcontacterenvanbedrijven,regelenvantransportofaccomodatie,makenvaneenlogoofprogrammaboekjeetc.

Iederedeelnemerkanwerkenaaneenopdrachtdiehetmeestinzijnofhaarstraatjeligt.BijAdvancedTechnologyheb-bendestudentenverschillendetechnischespecialisaties.

Wat vind je het ‘leuke’ van de Science Shop Twente? Deveelzijdigheidvancasesendeproces-begeleiding.WewerdengekoppeldaaneenUT-professor,enindetweedecaseaaneenexterneexpert.Hetideedatiemanddiemeerweetvanhetonderwerpjebegeleidtisergfijn.

Hetmooieisookdathetresultaatechtgebruiktgaatwordendoordeklant.Ookdaarvoorisbegeleidingbelangrijk.Watjeoplevertmoetbruikbaarzijnenobjectiefzocorrectmogelijk.Wekregenregelmatigfeedbackvandebegeleiders.Doorzopraktischbezigtezijnhelpjemeeaanhet

oplossenvanvraagstukkenwaarbijjejestudiestofkaninzetten.Hetwerktookandersom.Dooreenpraktijkgerichteop-drachtuittevoeren,leerjeweerveelvoorjestudieenoverjelaterewerkkring.

Heb je nog extra skills opgedaan? Ikhebeenbeterbeeldgekregenvanener-gietransitie,enbenvanplanomdaarinmijnstudieenlaterecarrièreietsmeetedoen.Watpreciesweetiknogniet.Verderbenikbetergewordeninhetbegeleidenvaneengrotegroep.Afhankelijkvanwaaropiksolliciteer,noemikdeScienceShopprojectenzekerinmijnsollicitatiegesprek.

INNOVATIE IN HET MKBOokditjaarheeftdeScienceShopTwenteweersamengewerktmetUT-docentdr.ir.SandorLöwikvanhetNederlandsInstituutvoorKennisintensiefOndernemerschap(NIKOS),voorhetpremasteronderwijs-project:BusinessResearchProject.DeScienceShopTwenteverzameldeuitdagen-debedrijfskundigeinnovatievraagstukkenvanMKB’ersinderegio.

Intotaal33studentenzijninachtgroepenaandeslaggegaanbijachtverschillendebedrijven:VanLenteSysteemintegratie,NijhuisToelevering,Ankerslot,UzinUzt,Wila,Emondt,GeursBetonenSheltersuit.Voordemeestewasditeeneerstekennis-makingmetUT-studenten.‘Zekomenmeteenfrisse,onbevangenblik,enstellen

verrassendevragen,’zegtFrankSlijkhuis,directeurvanGeursBeton.‘Datgeeftnieuwelan,nieuwinzicht.Daarzijnweheelenthousiastover.’

Ophunbeurtdoenstudentengoedeerva-ringopbijdebedrijven.StudentJellevanHeuveln:‘Watleukis,isdatweallevrijheidhadden.Wemochteniedereendingenvragen,enkondenalleinformatiekrijgendiewenodighadden.’

Eenaantalvoorbeeldenvandeverschil-lendeprojectenwaren:-Verbeterenvanhetvoorraadbeheer.-Ontwikkelenvaneenproductieprognosemodel.-Ontwikkelenvannieuwefabriekslayout.

Heeftuwbedrijfinnovatievraagstukkenenwiltusamenwerkenmettalentvollestudenten?NeemdancontactopmetdeScienceShopTwente.

ONDERZOEKSRAPPORTENJ.vanOosten,ShearThickeningMaterialforLegProtection.Enschede,december2017(onderembargo).

TomBaumeister,K.S.J.Das,MikelMateo,XingliangZhao,MiguelAngelBravoCabreraenHendrikKoopmans,Designreport:HearBlocks.Enschede,november2017(onderembargo).

MaxMensing,SettingtheFoundationforaReal-TimeMobileRoadPavingAssistiveApplication.Enschede,augustus2017(onderembargo).

T.Evers,Eenmethodiekvoorhetverduurzamenvanbestaandekleinekantoorgebouwen.Enschede,juli2017.

TomdeBruijn,Verkennendonderzoeknaarconceptenvooreendemontabele,semipermanenteoverkappingopdeGrooteMarktinOldenzaal.Enschede,juli2017.

EvelienNieuwenburg,ProjectBuddiez,Designingforlong-distance-friendshipsbetweenchildren.Enschede,mei2017.

Jan Eggenkamp, helemaal rechts op de foto, presenteert voor de FNP

Warmteverlies zichtbaar op gevel