De zorg van morgen komt dichterbij - Deloitte...eigen gezondheid, daarbij ondersteund door bepaalde...

Personalized Health | De zorg van morgen komt dichterbij

1

Personalized HealthDe zorg van morgen komt dichterbijNovember 2017


2

Woord van dank‘Personalized Health: de zorg van morgen komt dichterbij’ is mede tot stand gekomen dankzij de medewerking en inbreng van vertegenwoordigers van diverse partijen binnen de zorg. Allereerst een woord van dank aan de bestuurders en managers die tijd hebben vrijgemaakt voor een diepte-interview en bereid waren hun gedachten met ons te delen. De geïnterviewde bestuurders zijn (in alfabetische volgorde):

O. (Olivier) Gerrits, directeur Zorginkoop Zilveren Kruis Prof. dr. J. (Jan) Kimpen, Chief Medical Officer, PhilipsIr. H.H. (Hyleco) Nauta, director eHealth Innovation, UMC UtrechtDrs. ir. F.P. (Frank) de Reij, voorzitter RvB Meander Medisch CentrumMr. Y.C.M.T. (Yvonne) van Rooy, voorzitter NVZ Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen.Drs. R.E.C.S. (Rob) Hoogma, Voorzitter RvB Siza & oprichter Academy Het Dorp

Daarnaast bedanken we graag de ruim 100 respondenten die aan onze survey hebben meegewerkt. Dankzij hen hebben we een beter kwantitatief beeld gekregen van de globale ontwikkelingen op het gebied van de ‘zelflerende cyclus’, en van belangrijke aspecten zoals kwaliteit, kosten, toegankelijkheid, veiligheid en privacy bij een meer persoonlijke vorm van zorgverlening.

Colofon

Meegewerkt vanuit Deloitte hebben: Mathieu van BergenBastiaan BijloosHokkie BloggJacob BoersmaKim BroedersDaniël CharitéMaurice Fransen Hubert FriederichRemko GevekeOlav GroenendijkDion HeijminkRogier van HultenMarly KiewikPeter KitsInge KouijzerPetra KramerMartijn Ludwig Collin MousRob PetersJohn SchattorieFranka van VelthovenNiek IJzingaIwan Zuidberg

TekstHelen van der Werf, YourTexts

FotografieBisonder ProductiesTom Pilzecker Fotografie

VormgevingMarwin Stenekes ADTP

DeloitteWilhelminakade 13072 AP Rotterdam088 288 2888www.deloitte.nl/Future-Healthcare


3

In de

afgelopen jaren was de financiële druk op ziekenhuizen groot. Het hoofdlijnenakkoord zorgde voor een rem op de omzetgroei, terwijl de druk op de kostenontwikkeling hoog bleef door toenemende kwaliteits- en verantwoordingseisen. Een analyse van de jaarrekeningen 2016 laat een sector zien die, desondanks door positieve resultaten in de afgelopen jaren, steeds weerbaarder is geworden.

Voorwoord

Inmiddels is er sprake van voortschrijdend inzicht. De eerder geïdentificeerde gamechangers zijn er uiteraard nog steeds, maar kennen we inmiddels als onderdeel van een ‘zelflerende datacyclus’ die vooral bestaat uit het verzamelen, delen, analyseren en verrijken van medische en persoonlijke data. De nieuwe data kunnen vervolgens weer worden gebruikt ten behoeve van de patiënt, waarna de cyclus weer opnieuw begint.

De grote vraag is natuurlijk: komen onze verwachtingen van twee jaar geleden uit? Ontwikkelen de trends zich zodanig dat het zorglandschap de komende tien jaar sterk gaat veranderen? Hoe snel gaan die ontwikkelingen, zijn er elementen die we moeten toevoegen aan ons verhaal? Is de rolverdeling tussen zorgverlener en patiënt al aan het veranderen of gaat dit op korte termijn gebeuren? En hoe ervaart de zorgsector deze veranderingen zelf: herkennen ze de trends van zelfmanagement (de patiënt in de regie), personalized health, de zelflerende datacyclus – en hoe spelen ze daarop in? Is er een gevoel van urgentie, zijn de dienstverleningsconcepten en bekostigingsmodellen toereikend en is het kantelpunt voor grootschalige veranderingen al in zicht?

Mathieu van BergenManaging Partner Healthcare

Op zoek naar antwoorden hebben we onder meer een survey uitgezet onder ongeveer 100 respondenten, afkomstig uit ziekenhuizen, instellingen voor verpleging en verzorging, GGZ, medische technologiebedrijven, branchevereniging en overheid, zorgverzekeraars en partijen zoals huisartsen (individueel en huisartsenposten)1. Daarnaast hebben we diepgaande gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van diverse partijen binnen de zorg en onze eigen inzichten opnieuw onder de loep genomen en verdiept.

Het beeld dat zo is ontstaan, delen we graag met u in deze publicatie. Met een kleine kanttekening: deze publicatie is gericht op het grootste deel van de huidige patiëntenpopulatie, namelijk de zorgconsumenten – burgers die consumentengedrag vertonen. Er is natuurlijk ook een groep patiënten voor wie dit niet geldt.

We hopen u met deze publicatie te inspireren en zijn benieuwd naar uw feedback.

Hubert FriederichDirector Life Sciences and Healthcare

Twee jaar geleden schreven we in onze publicatie ‘Personalized health: de zorg van morgen’ dat de patiënt steeds vaker zelf de regie wil voeren over de eigen gezondheid, daarbij ondersteund door bepaalde technologische ontwikkelingen of ‘gamechangers’: Quantified Self, digitale platformen, Artificial Intelligence en Individual Profiling. Die ontwikkelingen zouden naar onze mening een meer persoonlijke vorm van zorg tot gevolg moeten hebben.


4

Van gamechangers naar datacyclusIn onze publicatie ‘Personalized Health: de zorg van morgen’ (2015) stonden vier gamechangers centraal die naar onze mening het zorglandschap de komende tien jaar zouden veranderen. Inmiddels is er sprake van voortschrijdend inzicht. De gamechangers zijn er nog steeds, maar zien we nu als onderdeel van een ‘zelflerende datacyclus’ die bestaat uit het verzamelen, delen, analyseren en verrijken van medische en persoonlijke data. Het genereren van data (op basis van de gamechanger Quantified Self) is de eerste stap in deze cyclus. De verkregen data kunnen worden opgeslagen en gedeeld via de digitale platformen (gamechanger nummer 2) en geanalyseerd en verrijkt met informatie vanuit de andere twee gamechangers: Artificial Intelligence (AI) en Individual Profiling. Zie ook figuur 1. Goede analyses en verrijkingen leveren weer nieuwe data op, en daarmee is de cyclus rond, begint weer opnieuw én ontstaan er nieuwe innovatiemogelijkheden – voor zowel zorginstellingen als bedrijven die over veel data beschikken, zoals telecombedrijven.

Data is het nieuwe goud, ook in de zorg. Er zijn steeds meer toegankelijke apparaten om diverse gezondheidsdata te vergaren en bij te houden. Burgers – die steeds vaker in the lead willen zijn - genereren bijvoorbeeld grote hoeveelheden data door zelfmetingen met apps en wearables. Daarnaast produceren zorginstellingen zelf ook gigantisch veel data. Zij zijn zich er steeds meer van bewust dat ze die data moeten gebruiken. Niet alleen omdat patiënten verwachten dat ze net zo makkelijk bij hun zorgdata kunnen als bij – bijvoorbeeld – de data over hun telefoonverbruik, maar ook omdat het gebruik van die data hun efficiency en kwaliteit kan verhogen.

Inleiding: Personalized Health en de zelflerende datacyclus

Figuur 1. De zelflerende datacyclus en de vier gamechangers.

Quantified Self

Digitale Platformen

ArtificialIntelligence

Individual Profiling

Machine LearningManaged InsightsVisualisationBI/Reporting

Analytics Rise of the Data Scientist Big Data Internet of Things Digital Enterprise

Crowd Sourcing

Fase 4Insight

Companies

Fase 3Inzicht en

visie

Fase 2Gedeeltelijk

inzicht

Fase 1Gebrekkige

analyses

Fase 5Insight DrivenOrganisation

(VBHC)

Data input

Dataverzamelen

Inzicht doordataData

vertalen

UitkomstenData


5

De stip aan de horizon: Value Based HealthcareDoor slim mee te bewegen in deze datacyclus kunnen zorginstellingen de kwaliteit van hun zorg een impuls geven en steeds meer persoonlijk maken. Hierin kunnen bijvoorbeeld specifieke gegevens over het genoom van een patiënt en de kenmerken van zijn of haar aandoening worden gecombineerd met behandeldata en wetenschappelijke artikelen uit de hele wereld. Analyse en verrijking van data zijn ook essentieel voor het duiden van behandelresultaten, en daarmee een belangrijke stap op weg naar Value Based Healthcare (zie hoofdstuk 5).

Worstelen met het datadomein Tegelijkertijd is het datadomein ook hét grote vraagstuk waarmee alle partijen in de zorg worstelen. Van data vergaren en opslaan tot delen, analyseren, verrijken en beveiligen: alle deelaspecten vragen de grootst mogelijke aandacht. Dat zien we onder meer terug in de investeringen die nu worden gedaan in het elektronisch patiëntendossier (EPD) – terwijl de volgende generatie EPD zich alweer aandient en de kans groot is dat de huidige systemen een upgrade nodig hebben.

De meeste zorginstellingen hebben overigens hun eigen EPD inmiddels wel op orde, maar de uitwisseling van zorgdata laat in Nederland nog behoorlijk te wensen over. We kennen natuurlijk het probleem van beveiliging van de koppelvlakken. Dit is een belangrijk punt binnen de informatiebeveiliging.

Hoe weten we dat de overdracht van informatie veilig en verantwoord wordt gedaan? Hoe komt dat, en wat kunnen we eraan doen? Vooral ook omdat de gamechangers AI en Individual Profiling hierdoor worden belemmerd, terwijl daar de grote innovatiekansen liggen. Er wordt in Nederland wel al geëxperimenteerd op het gebied van AI en Individual Profiling, maar deze technologieën zijn nog lang niet volwassen en algemeen geaccepteerd.

Komen de verwachtingen uit?Dat brengt ons terug bij de visie die we schetsten in ‘Personalized Health: de zorg van morgen’. In hoeverre zetten de ontwikkelingen op het gebied van Quantified Self, digitale platformen en AI door? De gamechanger Individual Profiling noemden we twee jaar geleden al de hekkensluiter, waar grote veranderingen pas rond 2025 zichtbaar zouden zijn, voornamelijk vanwege de nog steeds aanzienlijke kosten. Maar Quantified Self was toen al in opkomst. Is de betrouwbaarheid van zelfmeting inmiddels zodanig dat artsen de resultaten ervan massaal gebruiken?

We beschreven ook dat we verwachtten dat digitale zorgplatformen en AI de volgende golf van grote veranderingen zouden inluiden. Ontvangen we hiervan inmiddels signalen? Zijn de knelpunten die we in 2015 benoemden – uniforme standaarden, suboptimale samenwerking binnen de keten – al opgelost? En wat betekenen de veranderingen voor de huidige bekostigingsmodellen? Komt Value Based Healthcare nu echt dichterbij? Deze en andere vragen hebben we onszelf gesteld én voorgelegd aan alle partijen binnen het zorglandschap. Onze terugblik en aangepaste visie vindt u in de volgende hoofdstukken.

Aanbevelingen Nictiz en NIVELNictiz en het NIVEL doen in hun eHealthmonitor van 2016 stevige aanbevelingen op het gebied van online dienstverlening. Een paar voorbeelden:• Zorgverleners moeten hun patiënten actief stimuleren in het gebruik van e-health.• De overheid dient de regie te nemen en het gebruik van standaarden voor het elektronisch delen van gezondheidsinformatie

minder vrijblijvend te maken.• Overheidenzorgverzekeraarswordtaangeradenomzichteverdiepeninhetfinancieringsvraagstuk.

“Alleen het aanbieden van een eHealth-dienst op een website is niet genoeg. Een maatschappelijke innovatie is nodig”, aldus Nictiz en het NIVEL. (Bron: eHealth Monitor 2016, www.nictiz.nl, eHealth, 2016.)


7

Toegang tot het eigen medisch dossierTen aanzien van toegang tot de eigen medische gegevens is er in de afgelopen tijd inderdaad iets veranderd. Met ingang van 2018 krijgen alle burgers toegang tot hun eigen medische gegevens, op initiatief van NVZ en overheid. Een jaar later moet deze informatie ook digitaal beschikbaar zijn.

Yvonne van Rooy, voorzitter van NVZ, onderstreept hoe snel de publieke opinie ten opzichte van de toegang tot eigen data is veranderd. “Twee jaar geleden was het nog bijna wereldnieuws dat het Nationaal Medisch Centrum en het UMC Utrecht patiënten realtime toegang gaven tot hun eigen data. Er was toen nog volop discussie over de vraag hoeveel tijd er moest zitten tussen de productie van labuitslagen en het moment dat deze in het persoonlijke dossier worden gestopt.

Die discussie is helemaal verstomd. Het argument dat de patiënt de gegevens niet begrijpt, is volledig verdwenen.” Tegelijkertijd blijkt uit een onderzoek van de Patiëntenfederatie dat 94% van de patiënten meer inspraak wil bij de behandeling van hun ziekte. Zo zouden artsen vaak zelf beslissen welke behandeling het meest geschikt is en hun patiënten te weinig informeren over andere mogelijkheden2.

Van ‘sickcare’ naar ‘healthcare’Ook de verschuiving van sickcare naar healthcare is steeds duidelijker zichtbaar. Uit onze survey onder 100 respondenten uit de hele zorgsector blijkt dat 64% de ontwikkeling naar gezond zijn en blijven herkent en daarop actief anticipeert in de vorm van investeringen (zie figuur 2). Zij zien duidelijke veranderingen in het zorglandschap, het gedrag en verwachtingspatroon van zorgconsumenten. Nog eens 21% herkent deze ontwikkeling en reageert reactief en 10% geeft aan dat er sprake is van herkenning, maar dat deze niet leidt tot actie binnen de instelling.

Wat ook uit onze survey naar voren komt, is dat driekwart van de respondenten denkt dat de zorgconsument – conform onze eerdere verwachtingen - meer zelf de regie wil voeren en 80% erkent dat deze beter geïnformeerd is dan voorheen. Patiënten kiezen bijvoorbeeld steeds bewuster voor bepaalde zorgverleners. De enige kanttekening die de respondenten maken, is dat zij verwachten dat op het gebied van zelf data beheren en gebruiken, burgers wat minder behoefte hebben aan regie (zie figuur 3).

In 2015 schreven we onder meer dat burgers steeds meer toegang willen hebben tot, en regie over, hun medisch dossier. Samen met een toenemend gebruik van wearables – om de eigen gezondheid te meten, zie hoofdstuk 2 – zou dit leiden tot meer zorg op afstand, een verschuiving van ‘sickcare’ naar ‘healthcare’ en een veranderende dynamiek tussen arts en patiënt. Welke verschuivingen zijn zichtbaar, herkent de sector deze en hoe spelen de diverse partijen hier op in?

Hoofdstuk 1: De regie in eigen hand

Figuur 2. De ontwikkeling ‘van zorg naar gezond zijn en blijven’ en regie vanuit de patiënt.

Ja, dit is een herkenbare ontwikkeling enwij anticiperen hier actief op met onze

investeringen

Ja, dit is een herkenbare ontwikkeling enwij anticiperen hier reactief op met onze

investeringen

Ja, dit is een herkenbare ontwikkelingmaar dit leidt in onze organisatie niet

tot nadere actie

Nee

Herkent u in uw zorginstelling deze ontwikkeling ‘van zorg naar gezond zijn en blijven’ en dat de patiënt zelf de regie wil voeren? (n=91)

64%

21%

10%

5%


8

Zelf de regie voeren: voorbeelden vanuit UMC UtrechtHyleco Nauta, director eHealth Innovation van UMC Utrecht, bevestigt dit beeld. Hij vertelt: “Tegenwoordig hebben we de technieken om patiënten de regie te laten voeren over hun gezondheid. Dankzij de digitalisering werken zorgverleners anders samen met patiënten en met elkaar en communiceren zij beter.” Hij noemt het Internet of Things (IoT) een andere belangrijke ontwikkeling. Daardoor kunnen patiënten medisch worden gevolgd, bijvoorbeeld om hun bloeddruk of welbevinden in de gaten te houden – uiteraard alleen als zij daar zelf toestemming voor geven. Zo ontstaat een zorgcontinuüm waarin patiënten en artsen voortdurend op de hoogte zijn van (veranderingen in) de gezondheid, waardoor acute zorg minder vaak nodig is (zie ook hoofdstuk 5). Het UMC Utrecht heeft deze aanpak inmiddels getest en geëvalueerd in kleinschalige pilots voor ALS, hypertensie en jeugdreuma met 70 patiënten voor drie ziektebeelden. Binnenkort wordt de pilot uitgebreid naar negen ziektebeelden en zo’n 1500 patiënten. Zowel artsen als patiënten zijn enthousiast. “Ik weet me gesterkt door wat zij me vertellen. Het is zo duidelijk dat dit meerwaarde heeft, dit is niet te stoppen. Sommige patiënten weten nu op basis van

de data dat ze minder medicijnen hoeven te gebruiken, andere houden bij of er veranderingen optreden in hun gezondheid als hun medicijn afkomstig is van een andere leverancier. Dat geeft rust.”

Zelfmanagement wordt noodzaakJan Kimpen, Chief Medical Officer bij Philips, ziet eveneens dat patiënten steeds vaker de regie willen. Grootschalige veranderingen in het zorglandschap zijn onvermijdelijk, ook voor leveranciers zoals Philips. Zijn concern ondergaat sinds enige jaren zelf een grote transformatie om op alle (zorg)ontwikkelingen te kunnen inspelen. Kimpen: “In een tijdsbestek van 60 jaar is de wereldbevolking van 2,5 miljard naar 8 miljard gegroeid, terwijl de levensverwachting in diezelfde tijd wereldwijd bijna is verdubbeld. Dat gaat gepaard met een sterke groei van het aantal – meestal chronisch – zieken. Alleen al om die reden is het onmogelijk om op dezelfde voet te blijven doorgaan.” Olivier Gerrits, directeur Zorginkoop bij Zilveren Kruis, vult aan: “We kunnen het ons niet permitteren om de zorg te blijven leveren zoals we dat nu doen. Zelfmanagement wordt noodzaak.”

Niet iedereen?Niet alle burgers staan te springen om wearables te gebruiken en zelf de regie te nemen. Dat is niet vreemd. Het duurt vaak even voordat een trend aanslaat bij de grote meerderheid. De ‘hype cycle’ van Marktonderzoeksbureau Gartner is op deze gedachte gebaseerd: een nieuwe technologie doorloopt de hele cyclus van belofte tot geaccepteerd product, met halverwege een tijdelijke, maar soms forse, terugval. Een bekend voorbeeld is het gebruik van mobiele telefoons. In 1999 vonden de meeste Nederlanders het niet nodig om altijd en overal bereikbaar te zijn. Zo’n 20 jaar later is dat bijna onvoorstelbaar.3

Figuur 3. Veranderingen in gedrag en verwachtingspatroon bij burgers.

De burger c.q. patiënt wil meereigen regie

De burger c.q. patiënt kiest bewustervoor zorgverleners

De burger c.q. patiënt is betergeinformeerd

De burger c.q. patiënt wil eigen databeheren en gebruiken

Anders, namelijk:

Ik zie geen veranderingen

Welke veranderingen ziet u in het gedrag en het verwachtingspatroon bij burgers c.q. patiënten? (n=91)

75%

65%

80%

44%

9%

0%

De hype cycle van GartnerVolgens Gartner bestaat de cycle uit vijf fasen:1. De Technology Trigger: de nieuwe

technologie trekt voor het eerst de aandacht van de media.

2.DePeakofInflatedExpectations:er ontstaan grote verwachtingen rond het concept die op dat moment nog overspannen zijn.

3. De Trough of Desillusionment: de teleurstelling rond de technologie overheerst.

4. De Slope of Enlightenment: het wordt duidelijk dat de technologie wel degelijk veel kansen biedt.

5. Het Plateau of Productivity: de nieuwe technologie wordt productief en begint rendement op te leveren.


9

“Twee jaar geleden was het nog bijna wereldnieuws dat het Nationaal Medisch Centrum

en het UMC Utrecht patiënten realtime toegang gaven tot hun eigen data. Er was toen

nog volop discussie over de vraag hoeveel tijd er moest zitten tussen de productie van

labuitslagen en het moment dat deze in het persoonlijke dossier worden gestopt. Die

discussie is helemaal verstomd. Het argument dat de patiënt de gegevens niet begrijpt, is

volledig verdwenen.”

Yvonne van Rooy, voorzitter van NVZ


10

Relatie arts en patiëntEén complicerende factor is de afhankelijk-heid van de patiënt ten opzichte van de arts. Het is nu eenmaal gemakkelijker om van telecomprovider te veranderen dan van arts. Gerrits (Zilveren Kruis) ziet de relatie tussen patiënt en arts al wel veranderen, doordat de eerste beter op de hoogte is van de eigen gezondheid en allerlei ziektebeelden dan voorheen. Nog niet heel snel, want zorgvuldigheid is belangrijk bij een nieuwe manier van zorg verlenen. Maar het begin is er. Gerrits: “Dit vraagt van artsen dat ze de dialoog aangaan.” Veel is ook afhankelijk van de arts én patiënt in kwestie.

Van Rooy (NVZ): “Jonge dokters zijn in het algemeen wat enthousiaster dan oudere dokters als het gaat om digitalisering. Ook tussen patiënten zijn er sterke verschillen. Sommigen willen nog steeds dat de arts zegt wat er moet gebeuren. Met die groep hoef je geen digitaal experiment aan te gaan. Dan zijn er de ‘patiënt co-makers’ – vaak met een chronische ziekte - die veel over hun eigen ziekte weten en wel openstaan voor apps en dergelijke. En dan is er nog de hoogopgeleide patiënt-regisseur. Zij weten bij wijze van spreken na iets meer dan een maand al net zoveel van een specifieke tumorgroei en celontwikkeling af als hun arts. Door patiënten zo in te delen sluit je beter aan bij hun verwachtingspatroon en kan het ziekenhuis efficiënter werken.”

Daarnaast is belangrijk dat bij het ontwerpen en aanbieden van diensten vanuit zorgaanbieders altijd zowel de patiënt als de professional en bestuurder centraal staan4. Als vanuit die aanpak diensten zoals HartWacht worden ontwikkeld, nemen de gebruikerstevredenheid en adoptie significant toe.

Samenwerking binnen de ketenEen ander heikel punt, dat we al noemden in ‘Personalized health: de zorg van morgen’, is samenwerking binnen de keten. Frank de Reij, voorzitter van de Raad van Bestuur van Meander Medisch Centrum, bevestigt dit. “De overdracht van de informatie verloopt wel steeds beter, maar een echt gezamenlijke aanpak van de problematiek van de patiënt is nog niet gerealiseerd. En dat maakt het voor patiënten best lastig om die regiefunctie – als ze daar al toe in staat zijn – te pakken. We moeten een manier vinden om de samenwerking tussen partijen te vergemakkelijken als we een betere en betaalbare zorg willen.” Maar De Reij ziet ook lichtpuntjes. “Het gesprek over het behandelplan wordt steeds vaker aangegaan, zeker op het gebied van oncologie.” Met de kanttekening dat verschillende ziektebeelden en aandoeningen niet over één kam kunnen worden geschoren. Een orthopedische aandoening is nu eenmaal iets anders dan een tumor. “Van de eerste verwacht je dat die wordt aangepakt en niet een gesprek over de vraag of een behandeling wel of niet zinvol is.”

Verschraling van persoonlijk contact?De meerderheid van de respondenten van onze survey vindt dat zorg op afstand – op basis van continu monitoren - effectiever is dan eenmalig persoonlijk contact (zie figuur 4).

Figuur 4. Zorg op afstand effectiever dan eenmalig persoonlijk contact.

Voorbeeld: HartWachtAansprekende voorbeelden kunnen helpen. Zoals de HartWacht. Zilveren Kruis heeft samen met FocusCura en CCN het initiatief genomen voor deze toepassing, waarmee patiënten vanuit huis metingen als bloeddruk, gewicht en hartslag naar hun cardioloog kunnen sturen. Als een meting afwijkt, gaat er een signaal naar de zorgverlener. Bij een verslechtering kan er meteen videocontact worden gezocht en indien nodig kan de patiënt direct terecht bij een van de lokale CCN-klinieken. Zo worden ziekenhuisopnames voorkomen. Continu monitoren leidt tot betere kwaliteit, omdat op het juiste moment interventies kunnen worden gedaan.

2%5%55%25%2% 11%

Zeer oneensOneensNiet eens, niet oneensEensZeer eensWeet niet/geen mening


11

Zij zijn ook grotendeels overtuigd van het nut van digitaal contact en zien dit niet als verschraling van het contact (zie figuur 5). Frequent digitaal contact zorgt er bovendien voor dat de arts een meer continu inzicht heeft in de conditie van de patiënt. Overigens liggen er – naast het verbeteren van contact en inzicht in de conditie – ook kansen voor efficiëntere check-ins, voorbereiding en informatieverstrekking.

Figuur 5. Is voortschrijdende technologie binnen het primaire proces een verdere verschraling van het persoonlijke patiëntencontact?

E-consultsDe meeste patiënten moeten nog wel wennen aan sommige vormen van digitaal contact, zoals e-consults. Degenen die er nog geen gebruik van maken – en dat is de grote meerderheid – denken dat e-consults ten koste gaan van persoonlijke aandacht. In 2016 konden burgers bij 60% van de huisartsen en 34% van de medisch specialisten vragen stellen via internet. Toch maakte maar 3% van hen hiervan gebruik5. Een meerderheid van de burgers ziet wel voordelen van e-consults, zoals het feit dat deze makkelijker passen in de dagelijkse agenda en dat het mogelijk is om beter na te denken over vragen. Opvallend is bovendien dat burgers die daadwerkelijk gebruik maken van e-consults bijna allemaal positief zijn over het gebruiksgemak. Ziekenhuizen zoals Meander Medisch Centrum zorgen dan ook voor een goede ondersteuning bij digitaal contact. Meander werkt zelfs met een tussenpersoon die ervoor zorgt dat de patiënt op het juiste moment, met goedwerkende apparatuur klaar zit, want “zulke consults zijn toch even iets anders dan Facetimen met de kleinkinderen”, aldus De Reij.

Zorg op afstand in de careIn de care zien we ook een groeiende belangstelling voor zorg op afstand. Lange tijd leek zorg op afstand moeilijker realiseerbaar dan in de cure, omdat sociaal contact hier misschien nog wel belangrijker wordt gevonden dan in de cure. Voor mensen die langdurige zorg nodig hebben, en vooral voor degenen die niet meer zelfstandig zijn, is sociaal contact vaak sowieso al schaars. Als het directe contact met zorgverleners dan ook nog wegvalt, neemt de eenzaamheid snel toe.

Toch vinden er talloze ontwikkelingen plaats. Zo worden er diverse wearables ontwikkeld en getest (zie hoofdstuk 2). Daarnaast wordt in opdracht van de Europese Commissie ‘Alfred’ ontwikkeld. Dankzij dit programma kunnen ouderen langer in hun eigen huis blijven wonen, zelfstandig blijven en actief blijven deelnemen aan de samenleving.

Alfred bestaat uit vier technologische pijlers. De eerste is een mobiele app die reageert op spraakcommando’s, zoals ‘Bel (naam familielid of zorgverlener)’, ‘Ik ben verdwaald, breng me thuis’, of ‘Bel een taxi’. De tweede pijler is ‘gepersonaliseerde sociale integratie’, die suggesties doet om aan evenementen deel te nemen of sociale contacten te onderhouden. De derde pijler bestaat uit onopvallende, draagbare sensoren in wearables, die informatie en waarschuwingen over vitale functies sturen naar mantelzorgers en medisch personeel. Ten slotte is er een pijler die lichaam en geest stimuleert op basis van serious gaming, bijvoorbeeld via een stappenteller of mind-game. Naast deze toepassingen zien we in de care dat bepaalde (eenmalige) handelingen, zoals intakegesprekken, steeds vaker via een tablet of Skype plaatsvinden. Overigens is zorg op afstand in de care op termijn bijna onmisbaar, aangezien de groep ouderen steeds groter zal worden. Zie ook figuur 6 op pagina 13.

0%1%11%13%23% 52%



12

“Tegenwoordig hebben we de technieken

om patiënten de regie te laten voeren over

hun gezondheid. Dankzij de digitalisering

werken zorgverleners anders samen met

patiënten en met elkaar en communiceren

zij beter.”

Hyleco Nauta, director eHealth Innovation van UMC Utrecht


13

Figuur 6. Ouderenzorg nu en in de toekomst (bron: ‘Feiten en cijfers overzicht’, www.actiz.nl).

Randvoorwaarde: digitaal nabijUit de gesprekken met vertegenwoordigers uit de sector komt wel een belangrijke randvoorwaarde voor zorg op afstand naar voren: de arts moet digitaal nabij zijn. Nauta: “Een patiënt die in Alkmaar woont en in Utrecht wordt behandeld, wil het gevoel hebben dat de specialist meekijkt. Dat kan nu ook, omdat wij online verbonden zijn met onze patiënten. We hebben korter contact met hen, maar wel veel frequenter. Voorheen was er alleen contact tijdens de polibezoeken. Als bijvoorbeeld een jeugdreumapatiënt tussentijds klachten had, waren die vaak

alweer vergeten. Nu kunnen we aan de hand van apps zien wanneer er welke klachten zijn, waardoor we een completer beeld van hen hebben. Gecombineerd met het EPD kunnen we een veel persoonlijker advies geven en dus betere zorg. Op het moment dat een ALS-patiënt minder goed gaat eten, kan de logopedist, ergotherapeut of diëtist zich alvast in een oplossing verdiepen. Voorheen volgden we een protocol met vaste stappen in het ziekteproces - nu kunnen we gepaste zorg bieden zodra zich een duidelijke verandering voordoet. Dat is een belangrijke ontwikkeling.”

Beter beeld van patiëntIs die verhoogde interactie een belasting voor de arts? Dat hoeft niet, vertelt Nauta. “Wat artsen ons vertellen, is dat

ze de meerwaarde willen ervaren: een beter beeld van de patiënt. Daarnaast willen ze liever geen last ondervinden van de veranderingen. Daarom hebben we ervoor gekozen om de processen te integreren in hun werkomgeving, zodat ze snel bij patiëntdata kunnen zonder voor elk proces apart te moeten inloggen.” Ook heeft het UMC Utrecht ervoor gekozen om de ‘binnenkant’ van het ziekenhuis anders te organiseren, bijvoorbeeld door verpleegkundigen meer voorwerk te laten doen. Daarnaast moet er veel gemonitord worden. “We gaan anders reageren: alerter, en misschien meer multidisciplinair, in samenwerking met onder meer de huisarts. Er ontstaat dus een model met andere processen en samenwerkingsvormen.”


14

Een korte terugblikIn onze publicatie van 2015 schreven we in het hoofdstuk over de gamechanger Quantified Self dat burgers steeds meer data zouden gaan verzamelen over hun eigen gezondheid – via apps, wearables en toegang tot hun eigen dossier. Met als volgende stap dat mensen permanent een digitaal meetinstrument dragen als een geïntegreerd onderdeel van het lichaam (de ‘internables’ of ‘insidables’), hoewel dit natuurlijk wel een ethisch vraagstuk is dat de nodige aandacht verdient. We verwachtten dat deze ontwikkeling in de periode na 2016 explosief zou toenemen en dat eerst chronisch zieken zouden overstappen op wearables, dan gezonde mensen die graag fit willen blijven, en dan de rest van de bevolking. Kortom: een verschuiving van ‘sickcare’ naar ‘healthcare’. We benoemden ook een aantal uitdagingen, zoals betrouwbaarheid van de wearables en de privacy en beveiliging van data. We verwachtten echter dat voor alle uitdagingen in de jaren na 2016 een oplossing zou worden gevonden.

Sensoren zijn overalMeten is weten. In alle sectoren van de economie zien we een toenemend gebruik van Internet-of-Things-achtige toepassingen. Van ‘slimme’ kantoren en woningen tot complete ‘smart cities’, en van zelfrijdende auto’s tot toepassingen in de retail om klanten te helpen bij hun zoektocht naar producten (in de schappen) en extra productinformatie6. Ook in de zorg is het gebruik van wearables en apps al enige tijd in opkomst. Zo trokken een paar jaar geleden acht ‘young professionals’ door het land om patiënten

en professionals enkele nieuwe wearables te laten ervaren en hun reacties te polsen. Een van deze wearables was de slimme pleister van Vital Connect, die wordt gebruikt in de verstandelijk gehandicapten-, GGZ- en ouderenzorg7. Een Belgische startup heeft een slimme armband ontwikkeld die ouderen in staat stelt om langer zelfstandig te wonen. Via deze armband kunnen senioren gemakkelijk contact opnemen met zorgmedewerkers in geval van nood of bij valdetectie8.

Investeren in technologieZiekenhuizen experimenteren met wearables voor bijvoorbeeld chronische ziektes en ook zorgverzekeraars zijn geïnteresseerd. In het vorige hoofdstuk beschreven we al de HartWacht, een project met Zilveren Kruis (in samenwerking met FocusCura), als een van de initiatiefnemers. De surveyresultaten bevestigen het beeld dat de zorgsector openstaat voor wearables. Uit figuur 7 blijkt dat de meerderheid van de respondenten volop investeert in nieuwe technologische ontwikkelingen (waaronder zelfmeting) om aan de toekomstige vraag naar zorg te blijven voldoen.

Binnenkort krijgt de patiënt het recht om de eigen zorgdata digitaal op te vragen bij zorgverleners. Dit is het eerste deel van de zelflerende datacyclus: er worden gegevens gegenereerd via bijvoorbeeld het patiëntendossier, diverse wearables, sensoren en apps en – iets verder in de toekomst – op basis van DNA. Data die allemaal bijdragen aan de verdere ontwikkeling van zorg naar ‘gezond zijn en blijven’. Maar hoe snel verloopt dat eerste deel van de zelflerende datacyclus eigenlijk? Zijn er nog knelpunten? En hoe zijn de ervaringen binnen de sector tot nu toe?

Hoofdstuk 2: Data verzamelen en beheren

Ja, dit is een herkenbare ontwikkeling enwij anticiperen hier actief op met onze

investeringen

Ja, dit is een herkenbare ontwikkeling enwij anticiperen hier reactief op met onze

investeringen

Ja, dit is een herkenbare ontwikkelingmaar dit leidt in onze organisatie niet

tot nadere actie

Nee

Herkent u deze technologische ontwikkelingen voor gezondheid en zorg? (n=91)

59%

25%

14%

0%

Figuur 7. Investeren in technologische ontwikkelingen.


15

Zelfmeting: niet te stoppenEen van de ziekenhuizen die experimenteert met wearables is UMC Utrecht. Zo worden pleisters, waarin sensoren zijn verwerkt om diverse vitale functies te meten, onderling vergeleken op kwaliteit en praktisch gebruik, maar ook met de resultaten van conventionele apparatuur. Nauta vertelt: “In feite is het een IoT-device. Je plakt het op je lichaam en kunt vervolgens continu monitoren. De eerste stap is dat we ze gebruiken in de klinische praktijk, de tweede is thuisgebruik. Deze ontwikkeling is niet te stoppen.” Ook Meander Medisch Centrum experimenteert met de betrouwbaarheid van wearables. De Reij: “We passen nog niet op grote schaal zelfmeting toe, maar wel voor bijvoorbeeld COPD, diabetes en hartfalen.” Dat is conform onze eerdere voorspellingen: eerst wordt zelfmeting vooral toegepast bij patiënten met chronische ziektes.

Betrouwbaarheid en verantwoordelijkheidDe volgende stap is een stijgend gebruik van fitbits door gezonde mensen die hun gezondheid op peil willen houden. Ook die trend is steeds beter zichtbaar in de maatschappij, vooral bij jongere mensen (zie ook ‘Zelfmetingen in 2016’).

Gerrits moedigt zelfmeting aan. “Het is goed als mensen voor het managen van hun gezondheid gegevens over hun gewicht en dergelijke bijhouden. Bij ons kunnen ze dat actief doen via ons platform Actify.” Het laatste stadium van de toepassing van Quantified Self – waarvan we voorspelden dat het rond 2025 zou worden bereikt - is dat wearables en apps worden gebruikt voor alle mogelijke ziektebeelden. Vóór die tijd moeten nog wel enkele knelpunten worden opgelost, zoals betrouwbaarheid van en verantwoordelijkheid voor de opgeleverde data. Is bijvoorbeeld de beoordeling van medische informatie op basis van zelfmeting door de patiënt acceptabel of is er een onacceptabel verhoogd risico op foute indicatiestelling?

De meningen van de respondenten uit onze survey hierover zijn verdeeld (zie figuur 8). Ongeveer een derde van de respondenten heeft geen problemen met zelfmeting, maar een even grote groep twijfelt hier sterk aan en een kleine groep vindt dit onacceptabel.

Figuur 8. Figuur 8. Beoordeling van medische informatie uit zelfmeting door patiënt blijft onacceptabel verhoogd risico op foute indicatiestelling.

Goed gebruik van wearables stimulerenEen van de randvoorwaarden voor betrouwbare data is – naast natuurlijk betrouwbaarheid van het apparaat in kwestie – dat burgers de wearables en apps goed gebruiken. Allereerst ligt hier een verantwoordelijkheid voor de medische wetenschap en leveranciers van wearables, die kunnen samenwerken om tot nauwkeuriger metingen te komen binnen de technische mogelijkheden. De apparaten moeten eenvoudig in gebruik zijn voor consumenten/patiënten én zorgverleners. Daarnaast is het natuurlijk wel prettig als de patiënt de verantwoordelijkheid neemt om de apparatuur consequent te gebruiken, vertelt Nauta. “Ik denk dat we naar nieuwe sociale contracten toe moeten om dat goed te regelen, waarbij de

Zelfmetingen in 2016Het aantal Nederlanders dat vorig jaar zelf de gezondheid en conditie heeft gemeten met online of mobiele applicaties, bedraagt 13%. Daarbij zijn er duidelijke verschillen tussen generaties. In de leeftijdsgroepen 15-19 en 20-29 jaar gaat het om 21%. De leeftijdsgroep 30-39 jaar volgt met 15%. Naarmate de leeftijd toeneemt, daalt het aantal personen dat de eigen gezondheid en conditie meet.

(Bron: ‘13% van de Nederlanders meet zelf conditie en gezondheid’, Gfk, 28 september 2016.)



16

juridische parameters bij voorkeur niet de belangrijkste drivers zijn. Artsen moeten patiënten de goede instrumenten geven en nadenken hoe we hen kunnen motiveren om hun lifestyle te veranderen en zich verantwoordelijk te voelen voor een goed gebruik van de wearables.” UMC Utrecht experimenteert al op dit gebied, samen met HKU (Hogeschool voor de Kunsten Utrecht), waarbij ervaringen in de gamingindustrie worden gebruikt (zie ‘Experiment: ouderen en iPads’). Volgens Kimpen (Philips) zou het enorm helpen als er in Nederland een systeem was dat patiënten zou helpen hun gegevens te delen en ‘ownership’ te voelen voor de eigen data. “De patiënt bepaalt dan wie die gegevens mag bekijken en aanvullen, van ziekenhuizen tot huisartsen en fysiotherapeuten. Helaas neemt nog niemand de eerste stap. Philips kan dat niet doen, maar we kunnen wel de tooling verzorgen, alleen of in samenwerking met andere partijen.”

PrivacyHet werken met wearables en apps en toegang/beheer van het eigen patiëntendossier brengt dilemma’s op het gebied van privacy met zich mee9. Dilemma’s die de komende jaren moeten worden opgelost om de adoptie van Quantified Self te versnellen. Dat zien we terug in de surveyresultaten. Over de privacy (het vastleggen van specifieke persoonsgegevens) zijn de meningen sterk verdeeld. Bijvoorbeeld als het gaat om het belang van deze gegevens voor de meest effectieve behandelmethode. Van de respondenten geeft 45% aan dat de effectiviteit van de behandeling op basis van het patiëntprofiel ondergeschikt is aan privacy, 32% vindt dat de effectiviteit van de behandeling belangrijker is, en 22% twijfelt (zie figuur 9). Ook bij de geïnterviewden is privacy top-of-mind. Gerrits: “It is better to be safe than sorry.”10

Figuur 9: Moet het privacyrisico ondergeschikt worden gemaakt aan de effectiviteit van de behandeling op basis van het patiëntprofiel?

Niet dichttimmerenDie voorzichtigheid is terecht, zeker met het oog op de nieuwe Europese privacywetgeving die in mei 2018 van kracht wordt. Maar privacy mag nooit een excuus zijn om niet te innoveren en dichttimmeren is niet per se de beste aanpak. Zie ook de paragraaf ‘Slimme oplossingen’ in hoofdstuk 3. Waar het bij privacyvraagstukken om gaat, is: hoe waarborg je privacy op een acceptabel niveau – en wat is acceptabel in welk geval? Nauta: “Iedereen is op de eigen privacy gesteld, dus daar moet je zorgvuldig mee omgaan. Maar het is geen reden om niet te innoveren. Je komt erachter wat je wel en niet moet doen door te proberen – met toestemming van de patiënt.” Een bewezen privacy-by-design aanpak binnen innovatie is hiervoor natuurlijk ook een krachtige oplossing. Als deze consistent en correct wordt toegepast, waarborgt deze aanpak dat er tijdig (juiste) privacymaatregelen worden genomen – en geïmplementeerd.

Experiment: ouderen en iPadsHoe motiveer je patiënten die niet of nauwelijks met computers bekend zijn om een iPad te gebruiken, bijvoorbeeld om contact op te nemen met een verpleegkundige of familie, of voedingsinformatie op te zoeken? Een ervaring van een van de partners van UMC Utrecht (FocusCura) is dat het gebruik van iPads gestimuleerd kan worden door een Bingo-optie toe te voegen. Doordat patiënten graag bingo speelden op die iPad, leerden ze omgaan met hun device en ook andere apps te gebruiken. Hyleco Nauta: “Onderschat nooit de menselijke behoefte om te spelen.”

Zeg wat je doet en doe wat je zegtMet het oog op privacy is het ook belangrijk dat datastromen controleerbaar en transparant worden gemaakt voor de patiënt die in de regie wil zijn. Voldoen aan de – soms gebrekkige – regelgeving is belangrijk, maar ‘zeggen wat je doet en doen wat je zegt’, bijvoorbeeld over welke data worden verzameld en wat een instelling daarmee doet, is essentieel. Dat geldt ook voor de controle op algoritmes (zie hoofdstuk 4). Algoritmes worden, net als data, niet beheerst of gereguleerd door weten regelgeving. Om het vertrouwen te behouden, is het belangrijk dat zorgaanbieders zelf duidelijk zijn over wat zij wel en niet doen. (Bron: ‘Preadvies VGR 2017’, 17februari2017,en‘Quantifiedselfen zorgplatformen: wat moet en wat kan?’, ICT&Health, oktober 2017.)

4%5%27%19%8% 37%



17

“In een tijdsbestek van 60 jaar is de wereldbevolking van 2,5 miljard naar 8 miljard

gegroeid, terwijl de levensverwachting in diezelfde tijd wereldwijd bijna is verdubbeld. Dat

gaat gepaard met een sterke groei van het aantal – meestal chronisch – zieken. Alleen al

om die reden is het onmogelijk om op dezelfde voet te blijven doorgaan.”

Jan Kimpen, Chief Medical Officer bij Philips


18

Wie is verantwoordelijk voor de veiligheid van gegevens?Een ander dilemma hangt daarmee samen: wie is verantwoordelijk voor de veiligheid van patiëntgegevens: de patiënt zelf of de zorginstelling? Ook op dit gebied verschillen de meningen sterk, zowel bij de respondenten als bij de geïnterviewden. Van de respondenten vindt 41% dat de verantwoordelijkheid niet bij patiënten zou moeten liggen. Bijna 30% vindt dat dat wel zo zou moeten zijn en eveneens bijna 30% twijfelt. Zie figuur 10.

Figuur 10: De patiënt is zelf verantwoordelijk voor de eigen data bij zorg op afstand.

Wij zijn van mening dat als een burger zelf met apps aan de slag gaat, de zorgverlener daarvoor niet verantwoordelijk kan zijn, behalve als de zorgverlener de app als dienst levert. Maar die verantwoordelijkheid moet wel duidelijk worden uitgelegd. De meeste geïnterviewden zijn het daarmee eens en denken dat burgers die verantwoordelijkheid wel aankunnen. Kimpen: “Je ziet tenslotte ook dat mensen veel zorgvuldiger zijn met het delen van hun bankgegevens dan met feestfoto’s op social media.” Daarnaast wordt er volop voorlichting gegeven over veiligheid op internet. Awareness is cruciaal, zeker omdat er nog erg veel onwetendheid op het gebied van informatiebeveiliging bestaat. “Geen phishing mails openen, geen onbekende usb-sticks in je laptop stoppen. Wij als leverancier waarschuwen ook voor verkeerd gebruik van onze producten.” Alleen De Reij is niet overtuigd, omdat security al lastig genoeg is voor organisaties – dus voor burgers des te meer. “Hoe goed is jouw personal computer beveiligd?”

29%36%5% 25% 4% 1%



19

Een korte terugblikIn onze publicatie van 2015 bespraken we de opkomst van digitale platformen in diverse sectoren en voorspelden we dat deze ook de zorgsector zouden gaan veranderen. Waarom? Omdat (zorg)- consumenten de voordelen van platformen in andere sectoren inmiddels kennen en deze ook graag in de zorgsector terug willen zien. We legden uit dat dit type innovaties zich vaak exponentieel ontwikkelt: in het begin is er sprake van zeer beperkte groei, waardoor gevestigde partijen de ontwikkeling onderschatten, maar zodra het kantelpunt is bereikt, gaan de ontwikkelingen razendsnel, missen gevestigde partijen de boot en verandert de sector drastisch. In de zorgketen betekent dit dat er door de opkomst van digitale platformen fragmentatie en ontvlechting optreedt. In die situatie leveren enkele grote ziekenhuizen acute en zeer complexe zorg en daaromheen zien we een ring van een groot aantal gespecialiseerde klinieken. De volgende stap is internationalisering van de zorg, waarin zorgaanbieders wereldwijd met elkaar concurreren.

Waar staan we nu?Eén ding is zeker: we zitten nog niet in de laatste fase van de exponentiële groei. Toch denkt een meerderheid van de respondenten uit onze survey dat digitale platformen binnen drie jaar de belangrijkste verbinders van vraag en aanbod in de zorg zullen zijn (zie figuur 11). Een veilige dataopslag en verwerking van de informatiestromen wordt dan ook een kernproces binnen de bedrijfsvoering voor zorgaanbieders, verwachten zij (figuur 12).

Figuur 11. Digitale platformen binnen 3 jaar cruciale verbinders van zorgvraag en -aanbod.

Figuur 12. Veilige dataopslag en verwerking van informatiestromen wordt een kernproces voor zorgaanbieders.

Als we de zelflerende datacyclus volgen, is de tweede stap: data delen. Digitale platformen zijn daarvoor uitermate geschikt. Deze platformen hebben de afgelopen jaren in veel andere sectoren geleid tot disruptie – denk aan Uber en Airbnb. Ook in de zorg zijn ze in opkomst, schreven we twee jaar geleden, onder meer vanwege de behoefte aan regie vanuit de patiënt. Hoe is de stand van zaken nu? Zien we al groei? Zijn er belemmeringen, en zo ja welke? En hoe denkt de sector over digitale platformen?

Hoofdstuk 3: Data delen

1%31%47%12%8%1%




20

Maar er zijn ook twijfels. De keuze tussen wachten op een volledig beveiligd communicatieplatform óf nu al betere zorg aanbieden via open media (tussen zorgaanbieder en –consument), is lastig. Zo’n 43% van de ondervraagden kiest voor die open media, 32% wacht liever op een nog betere beveiliging en de overige 24% twijfelt tussen beide opties (figuur 13).

Figuur 13. Nu betere zorg aanbieden of wachten op beveiligd communicatieplatform in de toekomst?

Internationale voorbeeldenWaar komt die twijfel vandaan? Zorginstellingen geven aan bang te zijn dat de gegevens van hun patiënten op straat komen te liggen. Dat is heel begrijpelijk, maar is het terecht? Tot op zekere hoogte wel. Toch zijn wij ervan overtuigd dat informatie delen op een veilige manier wel degelijk mogelijk is. Dat zien we in de bankensector, maar ook in de zorgsector - in andere landen waar een nationaal systeem al goed werkt. In Denemarken werd in 2012 begonnen met de uitrol van een landelijk EPD. Via dat systeem hebben alle patiënten een eigen dossier dat zij zelf kunnen inzien en kunnen zij zelf bepalen welke zorgverleners toegang krijgen tot het dossier. Estland heeft een vergelijkbaar systeem en ook in Ierland wordt gewerkt aan de uitrol ervan11. Bovendien wordt op Europees niveau volop geïnvesteerd in platforms (en bijbehorende afsprakenstelsels) waarop zorginstellingen en andere partijen data gaan verzamelen, bewerken en uitwisselen.

Remmende voorsprongDaarnaast is het de vraag of 100% beveiliging nodig is. Dat het niet mogelijk (en te kostbaar) is, weten we bijvoorbeeld op basis van hacks bij diverse gerenommeerde organisaties. Een veel betere methode is om ’passende informatiebeveiliging’ toe te passen en uit te breiden met monitoringsvormen waarmee de organisatie direct wordt geïnformeerd als er iets aan de hand is, zodat deze snel kan ingrijpen en verbeteren. In veel Afrikaanse landen gaan de digitale ontwikkelingen overigens sneller dan hier. Niet alleen in de bancaire sector, waar mobiel betalen al heel normaal is, maar ook in de zorgsector. Artsen zijn daar zo schaars dat aspecten als veiligheid en privacy minder belangrijk worden geacht dan het feit dát er zorg verleend kan worden. Bij ons geldt nog de wet van de remmende voorsprong. De Reij: “Het zal nooit lukken om alle risico’s helemaal

uit te sluiten. We weten dat er datalekken zijn, we weten dat datadiefstal, -gijzeling en –manipulatie tot de mogelijkheden behoren. Daar moeten we serieus rekening mee houden, maar ons er niet teveel door laten hinderen.” Beter is om te blijven leren van incidenten en op basis daarvan verbeteringen door te voeren.

KnelpuntenIn onze ogen is de belangrijkste rem op uitwisseling van zorgdata in Nederland de vraag wie erin moet investeren. De overheid heeft fondsen in het leven geroepen om e-health en connectivity verder vorm te geven, maar er gebeurt nog weinig. Er is nog geen partij die echt de leiding neemt. Een ander belangrijk knelpunt is de concurrentie in de zorg. Die heeft gezorgd voor meer prijsbewustzijn, maar belemmert ook de uitwisseling van het ‘nieuwe goud’: data. Waarom zou je als instelling investeren in interconnectiviteit met een andere instelling? In combinatie

Innovatie in de zorgIn april 2017 verscheen een interdepartementaal beleidsonderzoek (IBO) naar het meesteffectieveoverheidsbeleidom doelmatige innovaties in de zorg en de implementatie daarvan te bevorderen. Met innovatie wordt hier zowel productinnovatie als proces- en systeeminnovatie bedoeld. In dit IBO wordt speciaal aandacht besteed aan het wegnemen van belemmeringen voor innovatie. Daarbij wordt de rol van de overheid beschreven vanuit drie varianten: faciliterend, stimulerend en interveniërend.

(Bron: ‘Vernieuwing in de zorg, zorg voor implementatie’, Interdepartementaal beleidsonderzoek, 24 april 2017.)

1%11%32%22%5% 27%



21

met het feit dat er geen budgetten binnen de instellingen beschikbaar zijn om grootschalige collectieve investeringen te doen, betekent dit dat het lastig is om de financiële huishouding op orde te houden. Dit vraagt om een actievere houding vanuit de overheid. Die kan met diverse middelen de collectiviteitsgedachte meer onder de aandacht brengen van de zorgaanbieders. Dat de overheid een actievere rol wil gaan spelen blijkt onder meer uit een interdepartementaal beleidsonderzoek dat begin dit jaar is verschenen (zie ook ‘Innovatie in de zorg’ elders op deze bladzijde).

Tevreden patiënten en professionalsToch biedt die gegevensuitwisseling wel degelijk belangrijke voordelen, zoals tevreden zorgconsumenten en -professionals. Steeds meer patiënten willen toegang tot hun eigen medische gegevens en geen onnodige reis- en wachttijd voor een gesprek van hooguit tien minuten met de arts. Ziekenhuizen kunnen zich dus onderscheiden door hun patiënten digitaal beter te bedienen. Zie ook hoofdstuk 2. Ook de zorgverlener verandert: de generatie artsen die niets met digitalisering heeft, wordt steeds kleiner. Voor zorgprofessionals van nu is technologie een middel om betere zorg te verlenen. In hun eigen ziekenhuis zijn ze al gewend om volledig digitaal te werken, dus de stap naar uitwisseling is klein.

Betere diagnoses, lagere kostenKimpen bevestigt dit laatste. Volgens hem bieden digitale platformen vele voordelen: lagere kosten, minder last van krapte op de arbeidsmarkt, een antwoord op de toegenomen vraag naar imaging en meer nauwkeurigheid. “Het is bekend dat één op de vijf diagnoses van pathologen de eerste keer niet juist zijn. Digitalisering kan hen helpen om te kijken naar de juiste

signalen en het aantal correcte eerste diagnoses laten stijgen tot 90%. Dat is niet alleen prettig voor hen en voor patiënten, maar ook een stuk goedkoper. Zo ontstaat er een business case.” Hij is ervan overtuigd dat vertrouwen in dit verband

belangrijker is dan een 100% ‘waterproof’ systeem en dat belemmeringen vroeg of laat verholpen zullen – moeten - worden vanwege de groeiende druk op het huidige zorgsysteem. “Wat in elk geval niet gaat gebeuren, is dat we teruggaan naar hoe het was. Dat kan niet.”

Impasse doorbrekenDe impasse waar we nu in zitten kan worden doorbroken door de politiek. Niet in de vorm van meer weten regelgeving, want die er is al voldoende. Wat wél helpt, zijn aanvullende geconcretiseerde maatregelen. Deze kunnen worden verankerd in een stelsel zoals MedMij (zie het kader over ‘MedMij’). Daarnaast komen er steeds meer ‘slimme’ oplossingen om datastromen goed te beveiligen. Het zou erg jammer zijn als de angst voor incidenten een goede uitwisseling van patiëntgegevens blijft tegenhouden, want die uitwisseling zorgt wel voor een efficiëntere, betere en slimmere zorg. En dat is weer belangrijk om de continuïteit van de zorg – in de vorm van kosten, kwaliteit en toegankelijkheid - te waarborgen, ook als de behoefte aan zorg blijft stijgen.

MedMijMedMij is een stelsel dat ervoor moet zorgen dat iedereen desgewenst kan beschikken over de eigen gezondheidsgegevens (informatieviazowelfitbitsalsviazorgverleners) in één persoonlijke gezondheidsomgeving. Die omgeving is beschikbaar via een app op bijvoorbeeld smartphone of pc. Binnen MedMij werken alle schakels uit de zorgketen samen, waaronder patiëntenverenigingen, om een stelsel van afspraken op te zetten. Dat kunnen afspraken over uitwisselingsformaten zijn, zodat duidelijk is of het gaat om een bloedwaarde of een hersenscan, maar ook afspraken over verantwoordelijkheid t.a.v. privacy en security. De verwachting is dat MedMij begin 2018 klaar is voor (algemeen) gebruik. Er wordt ook hard gewerkt aan eenheid van taal. Data-analyses zijn nu soms nog minder betrouwbaar door een verscheidenheid aan gebruikte talen. Eenheid van taal lost dat probleem op.


22

TussenoplossingUMC Utrecht is blij dat er aan een standaard wordt gewerkt, maar ervaart deze ook als complicerende factor omdat er nu nog geen standaard is. Om tijd te winnen heeft het ziekenhuis ervoor gekozen het eigen platform voorlopig te optimaliseren totdat er een standaard is vastgesteld. Andere complicerende factoren zijn de complexiteit van het datamodel in de zorg en de atomaire wijze waarop het stelsel in Nederland is georganiseerd. Nauta: “Alleen al de ongeveer 800 huisartsen in Utrecht hebben grotendeels hun eigen IT-systeem, net als de Nederlandse ziekenhuizen en andere partijen. Als je naar standaarden toe gaat, los je dat voor een deel op. Er zullen partijen zijn die over het budget beschikken om iets neer te zetten, andere partijen die dat niet hebben, zullen volgen.”

Digitale snelwegNet als de respondenten uit onze survey zijn de geïnterviewden uit de zorgsector ervan overtuigd dat de digitale uitwisseling van gegevens – de ‘digitale snelweg’ – via een uniform platform er gaat komen. Volgens Gerrits is één systeem in Nederland een gepasseerd station, maar komt er hoogstwaarschijnlijk één standaard, waardoor de verschillende systemen met elkaar kunnen gaan communiceren. “De bestanddelen voor zo’n standaard zijn in Nederland aanwezig. Uiteindelijk gaat het erom dat we die met elkaar weten te verbinden. Omdat iedereen nu ziet dat dat een essentiële randvoorwaarde is, geloof ik dat we al een eind op weg zijn.” Nauta vult aan: “Hoe zo’n digitale snelweg eruit zal zien, blijft nog even onduidelijk, omdat we een stelsel hebben waarin marktpartijen een nadrukkelijke rol spelen. Ik ken minstens zes uitwisselplatformen met zo’n 100.000 gebruikers. Daarom is die MedMij-standaard zo belangrijk. Maar ik verwacht dat er een hybride vorm ontstaat waardoor die verschillende platforms met elkaar kunnen communiceren. Verder is het een bestuurlijk vraagstuk en een kwestie van lef hebben.”

Betrouwbaar gegevens opslaan en delen: blockchainDe informatie-uitwisseling brengt uitdagingen op het gebied van cybersecurity en privacy met zich mee. Het moet betrouwbaar gebeuren – informatie moet beschikbaar zijn voor de juiste persoon en moet op een fatsoenlijke manier gegenereerd zijn. Blockchain kan hierin een rol spelen, omdat dit een protocol is waarmee je betrouwbaar informatie kunt uitwisselen. Wel moet eerst duidelijk zijn welke partijen de verantwoordelijkheid moeten nemen om het gebruik van blockchain te organiseren en waar de voorzieningen moeten worden ondergebracht om zo’n netwerk van de grond te krijgen. Nauta, Gerrits en Van Reij zien wel mogelijkheden voor blockchain. Nauta: “Het heeft iets universeels in zich. Blockchain wordt gebruikt om transacties op een veilige manier vast te leggen en het is decentraal. Dat is interessant voor de zorgsector. Het is nog te vroeg om nu al zwaar in te zetten op deze technologie, maar we houden het wel in de gaten. Ook al omdat het karakter van het EPD gaat veranderen: van momentopnames naar volledige films. Het maakt veranderingen beter zichtbaar. We leven in een tijdperk van online en realtime. Als je die veranderingen kunt meten en veilig kunt vastleggen, kom je tot een beter advies.”

Wat is blockchain?Blockchain is een digitaal grootboek voor transacties dat wordt bijgehouden door een netwerk van organisaties. Deze organisaties bewaren identieke kopieën van dit grootboek. Alle deelnemers aan een blockchain kunnen eerdere transacties bekijken en nieuwe toevoegen met ‘blocks’ die als een ketting (‘chain’) aan elkaar worden geregen. Als informatie eenmaal is opgeslagen in een blockchain, kan deze niet meer worden gewist of veranderd. Elke transactie is als het ware verzegeld met behulp vancryptografie.Daaromisblockchaintechnologie heel veilig en betrouwbaar.

‘Slimme’ oplossingenPrivacy- en securityvraagstukken vragen om ‘slimme’ oplossingen: in plaats van streven naar het voorkomen van incidenten (waardoor innovatie vaak wordt verlamd) is het beter om waakzaam te zijn, te monitoren wat er op en rond een netwerk gebeurt en daar adequaat op in te grijpen. Kortom: een verschuiving van preventief naar detectief en van rigide naar flexibel.Daarnaastishetbelangrijkom in te zien dat privacy en security strategische vraagstukken zijn, die vanaf het begin alle aandacht verdienen, en niet op het moment dat zich een incident voordoet.


23

“We kunnen het ons niet

permitteren om de zorg te

blijven leveren zoals we dat

nu doen. Zelfmanagement

wordt noodzaak.”

Olivier Gerrits, directeur Zorginkoop bij Zilveren Kruis


24

Een korte terugblikIn 2015 bespraken we de mogelijkheden van cognitieve computers, waaronder Dr. Watson, de supercomputer van IBM. Zulke computers kunnen veel meer dan traditionele computers: ze kunnen op basis van ongestructureerde data razendsnel uitkomsten formuleren en zijn in staat om op een menselijke manier na te denken. Op basis van Precision Medicine kunnen we per casus en per patiënt dusdanige informatie genereren over het ziektebeeld, de uitkomsten en het persoonlijke behandelprogramma dat we naar echte individuele zorg gaan. We voorspelden dat cognitieve computers in de jaren na 2015 menselijke arbeid die toen nog onvervangbaar leek, zouden kunnen vervangen. Ook in de zorg – zowel binnen primaire zorgprocessen als binnen ondersteunende processen (zie figuur 13). Binnen drie jaar zouden mobiele toepassingen op de markt komen waarmee burgers zelf diagnoses zouden kunnen uitvoeren. Vanaf 2020 zou het gebruik van deze computers in de zorg gemeengoed zijn, mede door grootschalige investeringen vanuit technologische bedrijven en op aandringen van patiënten (die een nog betere zorg willen). Uiteindelijk zou de rol

van de arts gaan veranderen. Deze zou een meer adviserende functie gaan innemen. Waar staan we nu?Waren die voorspellingen accuraat? Dat is een lastige vraag, omdat we pas twee jaar verder zijn en ontwikkelingen in exponentiële technologieën nogal grillig verlopen. Het ene moment lijkt de groei bijna stil te staan en het volgende moment gaan de ontwikkelingen razendsnel. Misschien moeten we volgend jaar concluderen dat het kantelpunt wat later in de tijd ligt. Wereldwijd zijn de meningen daarover sterk verdeeld. Sommige partijen zijn enthousiast over cognitieve computers die bij specialistische, oncologische vraagstukken nu al betere diagnoses kunnen stellen dan artsen. Andere partijen, zoals de Mayo Clinic, beweren dat het bekendste AI-icoon op dit gebied, Dr. Watson, het IQ van een tweejarige heeft. Tegelijkertijd zien we dat het gebruik van cognitieve computers in andere sectoren, zoals de bancaire, snel toeneemt. En onderdelen van de AI-technologie, zoals slimme algoritmes, worden nu al steeds vaker ingezet binnen de zorg. Bijvoorbeeld binnen UMC Utrecht. Nauta: “Wij hebben mooie algoritmes in huis om inzicht te

geven in het risicoprofiel voor arts én cardio-patiënt. Hiermee kan de patiënt bijvoorbeeld inzicht krijgen in het effect van interventies op levensduur.”

Persoonsgerichter dankzij analyticsVolgens hem wordt de gezondheidszorg steeds persoonsgerichter dankzij analytics. “Daarvoor kunnen we Watsonachtige systemen gebruiken, maar we kiezen voor verschillende soorten toepassingen. Voor sommige gebieden zoals cardio is de zorg zo geprotocolleerd dat er eigenlijk alleen met algoritmes wordt gewerkt. Maar op andere domeinen zoals neonatologie lopen geen grote try-outs. Het is heel boeiend om daar algoritmes te gaan ontwikkelen.” Wij verwachten dan ook nog steeds op korte termijn een grote doorbraak op specifieke, afgebakende terreinen. In de care groeit het belang van analytics eveneens. Een mooi voorbeeld hiervan zijn de proeftuinen ‘Gerichte preventie’, waarmee eenzaamheid wordt aangepakt (zie ook hoofdstuk 5). Zo worden aard en omvang van de eenzaamheid in kaart gebracht en kunnen voorspellingen worden gedaan over de aard en omvang in de toekomst. Ook bieden de gegevens inzicht in gebeurtenissen en karakteristieken die eenzaamheid veroorzaken of versterken, waardoor er zicht komt op kwetsbare populaties.

Als we nog een stap verder gaan, en niet alleen kijken naar de gegevensuitwisseling op casusbasis tussen patiënt en zorgverlener, maar naar alle gegenereerde data van alle patiënten, dan kunnen we deze gebruiken voor onderzoek naar diverse ziektebeelden. Zo ontstaat een nog scherper inzicht in de resultaten van medicatie en behandelingen en kunnen we de patiënt nog beter helpen. Kan Artificial Intelligence (AI) hier al een belangrijke rol in spelen? En hoe staat het met het gebruik van algoritmes en cognitieve computers? Kunnen deze al ondersteunen bij het stellen van diagnoses?

Hoofdstuk 4: Data analyseren en verrijken

Datamodel T-cel leukemieDeloitte deed van 9 tot en met 11 juni 2017 mee aan de Beyond Banking Hackathon die werd georganiseerd door ABN AMRO. Ons Make an Impact team won de Social Impact Award voor een datamodel waarmee de behandeling van kinderen met T-cel leukemie kan worden verbeterd en zelfs levens kunnen worden gered.


25

Betere diagnoses?Merken patiënten al iets van de mogelijkheden van AI? Gebruiken hun artsen AI-systemen die hen helpen bij het nemen van beslissingen? Zover is het nog niet. Watson biedt interessante informatie voor de behandeling van een aantal Amerikaanse oncologiepatiënten, maar nog niet voor bijvoorbeeld mensen met een longontsteking. Misschien zijn de voorspellingen in figuur 14 achteraf wat voorbarig. Toch bouwt Philips bouwt al wel algoritmes in medische apparatuur in om artsen te helpen bij de diagnostiek. Bijvoorbeeld in de vorm van gidsen die op maat gemaakt zijn voor een arts. Daarnaast worden er in de Verenigde Staten stappen gezet op het gebied van patroonherkenning van grote hoeveelheden datasets. Het

betreft patronen die niet zo snel door mensen kunnen worden geïdentificeerd – of hen in elk geval minder snel opvallen. Op basis daarvan kunnen artsen nog betere diagnoses gaan stellen.

BottlenecksZijn er bottlenecks die grootschalige toepassing van AI in de zorg op korte termijn belemmeren? Ja. Allereerst is de techniek nog niet zo volwassen dat er voor alle ziektebeelden diagnoses kunnen worden gesteld. Ten tweede moeten toepassingen (zoals Dr. Watson en vergelijkbare computers) nog wel toegankelijk worden gemaakt en geoptimaliseerd voor een specifieke context. Dr. Watson is pas vorig jaar gelokaliseerd voor de Nederlandse taal.

Het duurt dan ook nog wel even voordat deze aansluit bij de Nederlandse context en markt.

Een ander knelpunt is het combineren van databronnen binnen een instelling en tussen instellingen onderling. Voor bijvoorbeeld diabetes moeten patiënten in groepen worden ingedeeld. Zo is er een groep ouderen die het prettig vindt om de dokter elk kwartaal te zien, een groep jongeren die wil weten hoe het moet en het verder zelf wil doen, en er zijn groepen die vanuit hun cultuur gewend zijn om veel suiker te eten. Kortom: groepen met hetzelfde ziektebeeld die elk een ander behandelplan nodig hebben, waarvoor data nodig is vanuit zowel het ziekenhuis als vanuit de huisarts. Zolang het uitwisselen en vergelijkbaar maken van die data nog niet optimaal is, blijven de resultaten op AI-gebied achter.

Groei van gebruik AI in zorgSterke groei van gebruik AI in de zorg.

Acceptatie en breder gebruik doorzorgprofessionals, via academischecentra en topklinische ziekenhuizen

naar basisziekenhuizen, huisartsen enaanverwante zorgverleners.

AI gaat mobielTechnologiebedrĳven brengen in

toenemende mate toepassingen op demarkt waarmee burgers zelf diagnoses

kunnen uitvoeren.

Brede acceptatie AI in zorgAI toepassingen zĳn breed en goedkooptoepasbaar. De burger is er aan gewend

eerst zelfonderzoek uit te voeren m.b.v. AIalvorens zorgprofessionals te raadplegen

en dit wordt ook actief gestimuleerd doorzorgverzekeraars en overheid.

2016

2018

2020

Figuur 14. Voorspelde exponentiële groei van AI in de zorg. (Bron: ‘Personalized Health: de zorg van morgen’, Deloitte, 2015.)


Niet tegen te houdenZijn de ontwikkelingen tegen te houden? Nee, denken wij én velen binnen de sector. De Reij: “De techniek moet nog wel wat stappen zetten en ik zie nog wat weerstand, vooral bij de oudere generatie die soms bang is voor computers die betere diagnoses kunnen stellen dan zij, maar ik denk dat AI niet tegen te houden is. Overigens zal de arts niet verdwijnen, maar een andere, meer adviserende rol krijgen.” Zijn tip: “Misschien is het beter om experimenten met AI buiten de traditionele ziekenhuizen te laten plaatsvinden en groeien. Binnen de bestaande legacyomgevingen is dat vaak te ingewikkeld.” Hij kan niet wachten op een serieuze doorbraak en implementatie van AI. “Ik denk dat je daar de zorg wezenlijk mee kunt verbeteren. Het is toch prachtig als je met je patiënten een gesprek kunt voeren waarin je op basis van al die data kunt uitleggen welke consequenties een bepaalde tumor heeft, zoals de levensverwachting, de kwaliteit van leven en het herstel van functies.”

Enorme impactGerrits vult aan: “Zelflerende systemen gaan een enorme impact hebben op de sector. Alleen al omdat er elke dag zoveel nieuwe kennis ontstaat, bijvoorbeeld in de vorm van wereldwijde vakliteratuur, dat een individuele arts dat niet meer kan bijhouden en kan vertalen naar de juiste behandeling voor zijn patiënten.” Zilveren Kruis werkt zelf nog niet met AI, maar wel met modellen voor bijvoorbeeld schadelast die daarbij in de buurt komen. “Uiteindelijk zullen er ook systemen ontstaan die rechtstreeks tussen computer en patiënt gaan acteren.”

Ook Van Rooy is enthousiast. “Er zijn bedrijven die op bepaalde ziektebeelden wereldwijd data verzamelen. Sommige Nederlandse ziekenhuizen doen dat voor 100 tot 500 patiënten, zij voor tienduizenden. Dat is een enorme bijdrage aan personalized medicine.” Ze is onder de indruk van zelfdenkende systemen en robotisering, die ervoor kunnen zorgen dat er meer tijd overblijft voor de menselijke maat binnen de zorg. “Er zijn nu al robots, zoals de Da Vinci, die soms handiger zijn dan artsen en de kwaliteit van leven verbeteren, zoals na prostaatoperaties waarbij een belangrijke zenuw wordt gespaard.”

Nauta sluit af: “Het gebeurt nu soms dat patiënten eigenlijk te laat worden doorverwezen vanuit andere ziekenhuizen. Het zou geweldig zijn als we dit kunnen verbeteren door slimme algoritmes te ontwikkelen, die te delen – en gebruik te maken van algoritmes van anderen uit de keten – zodat we weten wanneer een patiënt het beste kan worden doorverwezen. Dat vraagt dus ook dat we ons op een andere manier inzetten, dat ziekenhuizen samen een project oppakken.”

Chatbot voor Noord-LondenDe telefonische hulpdienst van de Britse National Health Service (NHS) in Noord-Londen heeft samen met digitale zorginstelling Babylon een pilotproject opgezet voor een AI-gestuurde hulpdienst. Deze hulpdienst heeft 1,2 miljoen klanten. Elk telefoongesprek kost de dienst £ 15. De medewerkers zijn niet getraind op medisch gebied en zoeken de antwoorden op in naslagwerken. De AI-gestuurde chatbot kan patiënten sneller en beter adviseren en levert een kostenbesparing van 100% op.

(Bron: diverse publicaties van Deloitte UK, 2017.)


27

“De overdracht van de informatie verloopt wel steeds beter, maar een echte gezamenlijke

aanpak van de problematiek van de patiënt is nog niet gerealiseerd. En dat maakt het

voor patiënten best lastig om die regiefunctie – als ze daar al toe in staat zijn – te pakken.

We moeten een manier vinden om de samenwerking tussen partijen te vergemakkelijken

als we een betere en betaalbare zorg willen.”

Frank de Reij, voorzitter van de Raad van Bestuur van Meander Medisch Centrum


28

Onderzoek en kennisverrijkingDe gegenereerde data van alle patiënten kunnen worden gebruikt voor onderzoek naar diverse ziektebeelden. Ook dit is onderdeel van de zelflerende datacyclus. Met behulp van Big Data kan onbekende en verborgen informatie worden ontdekt: informatie waar voorheen nog niet aan werd gedacht, maar die nuttig kan zijn voor de maatschappij, de praktijk of de zorg. Het gebruik van Big Data staat haaks op het huidige wetenschappelijk denken op basis van hypotheses, maar wordt steeds populairder (zie ook ‘Ethiek in het onderzoek van de toekomst’, ICT&Health nr. 3, juni 2017). Een meerderheid van de respondenten uit ons onderzoek (61%) vindt dan ook dat de kerntaak Research in de zorg vrije toegang zou moeten hebben tot zorgdata, omdat daarmee onderzoek binnen de zorg wordt vergemakkelijkt. En een overgrote meerderheid (83%) is zelfs van mening dat technologie en datamanagement een essentiële onderdelen zijn van de opleiding tot zorgprofessional (figuur 15).

Figuur 15

14%2%

18%

46%

15%

4%

De kerntaak research in dezorg heeft het meeste baat

bij vrije toegang tot zorgdata

Technologie en datamanagement iseen essentieel onderdeel van

de opleiding tot zorgprofessional

0%19%64%9%1% 7%



29

PreventieDe term ‘preventie’ valt steeds vaker binnen de zorg. Zo ook tijdens de gesprekken met de geïnterviewden. Preventie en zorg op afstand zijn natuurlijk nauw met elkaar verbonden, al zijn er meer vormen van preventie. Veel kosten – nu en in de toekomst – kunnen bijvoorbeeld worden verminderd door niet altijd te kiezen voor medicijnen en operaties, maar voor een gezondere leefwijze. Van Rooy noemt de Sint Maartenskliniek als voorbeeld. “Die is in het begin behoorlijk bekritiseerd in de media. Stel dat je binnenkomt met pijn in de onderrug en de arts zegt: ‘U bent tien kilo te zwaar. Gaat u eerst maar eens afvallen, dan wordt die rugpijn waarschijnlijk ook wel minder.’ Veel mensen reageren dan boos, want ze willen dat de dokter de pijn wegsnijdt. Onder luid protest worden ze naar huis gestuurd met een abonnement op de sportschool. Een half jaar later komen ze terug, zijn misschien nog geen tien kilo afgevallen maar wel vijf, en hoeven niet onder het mes. ‘Gaat u maar door met sporten.’ Deze aanpak werd aanvankelijk bestempeld als selectie aan de poort, maar helpt juist voorkomen dat er nog meer schade aan de rug wordt aangericht tijdens de operatie.”

Ziekenhuisbezoek met 50% gedaaldKimpen vertelt over een succesvol telehealth programma dat is opgezet samen met Banner Health, een van de grootste non-profit ziekenhuisorganisaties in de Verenigde Staten12. Het ziekenhuis had te maken met een relatief kleine groep chronisch zieke mensen die een zeer groot beroep deed op de zorg. “Elke week zaten ze op de spoedeisende hulp. We gaven hen een weegschaal, bloeddrukmeter en een tablet om vragen op te beantwoorden maar ook om via video op afstand met hun dokter te kunnen communiceren. Daarnaast betrokken we hun eigen huisarts erbij – een cruciale voorwaarde voor patiënten om mee te doen aan het programma. Op de achtergrond in het ziekenhuis konden de zorgverleners via een speciaal dashboard zien met welke patiënten het goed ging, maar ze konden ook in een vroegtijdig stadium zien welke patiënten achteruit gingen. Na twee jaar was het aantal ziekenhuisopnames gedaald met 50%, heropnames met 75%, het bezoek aan de spoedeisende hulp met 40% en de kosten met 34%.”

Minder eenzaamheid, lagere kostenOok in de care wordt preventie steeds vaker ingezet, bijvoorbeeld in proeftuinen ‘Gerichte preventie’ die inmiddels in vier gemeenten worden uitgerold13. Een van de eerste gemeenten die hiervoor kozen was Maassluis, waar een preventieve aanpak is gebruikt om depressiviteit en eenzaamheid te verminderen – en daarmee in de toekomst ook de zorgkosten te reduceren. In Maassluis lag het percentage inwoners met problemen op dit gebied relatief hoog. Door nu met diverse partijen, waaronder ook inwoners en sleutelfiguren binnen wijken, aandacht aan deze problemen te besteden, zullen de zorgkosten in de toekomst lager zijn. Deze aanpak is volledig data-driven, van beleid tot en met gerichte interventies. Zie ook hoofdstuk 4.

Welke gevolgen heeft de zelflerende datacyclus voor het dienstverleningsconcept, de bekostigingsstructuur en financiering binnen de zorg? Welke mogelijkheden bieden preventie en zorg op afstand, ook financieel? Welke bekostigingsstructuren en welke financieringsinstrumenten stimuleren innovatie? En komt Value Based Healthcare nu eindelijk dichterbij?

Hoofdstuk 5: Dienstverleningsconcepten, bekostigingsstructuren en financiering

Preventie en zorg op afstandFocusCura richt zich op innovatie in de zorg. Via beeldzorg (een tablet) kunnen nierpatiënten bijvoorbeeld zelf thuisdialyses doen en kunnen COPD-patiënten en patiënten met hartfalen zelf thuismetingen doen. Deze metingen worden gemonitord door de wijkverpleegkundige. Als de grenswaarde wordt overschreden, wordt de longarts ingeschakeld. Zo kan de wijkverpleegkundige efficiënterwerkenendebespaardetijd besteden aan meer monitoring, om vroegtijdig te voorkomen dat de gezondheid van patiënten achteruit gaat. Bijkomend voordeel: de samenwerking binnen de keten (met huisartsen, gezondheidscentra en ziekenhuizen) wordt bevorderd.

(Bron: ‘Gerichte preventie: meer leefplezier, minder kosten’, GovLab Deloitte, 2017.)


30

ZorgcontinuümDaarnaast bieden zorg op afstand en zelfmanagement nog een ander voordeel: burgers zijn niet dan weer gezond en dan weer ziek, maar bevinden zich in een ‘zorgcontinuüm’, waarin de gezondheid continu alle aandacht krijgt. Kimpen: “Ziekte onderbreekt je leven en je werk en zorgt voor onrust op de werkplek. Het is veel prettiger als je gewoon met je leven kunt doorgaan ook al ben je ziek. We willen mensen niet in een gezondheidszorgsysteem duwen, maar mogelijk maken dat zij in een continuüm zitten waarbij ze zoveel mogelijk baas zijn over hun gezondheid zonder patiënt te worden. Niet met spoed naar het ziekenhuis, maar continu op de hoogte van hun gezondheid.”

Extra kosten?Zorg op afstand, preventie en zelfmanagement vanuit de patiënt leiden dus tot lagere kosten, bijvoorbeeld doordat patiënten minder vaak met piepende banden naar het ziekenhuis zullen worden gebracht. Niettemin klinken er ook geluiden dat deze aanpak in sommige gevallen kostenverhogend kan werken: wearables zijn duur en zelfmanagement kan leiden tot een massale toeloop van zorgconsumenten met kleinere aandoeningen, die deze direct willen laten verhelpen. Dat is niet ondenkbaar, maar wij verwachten dat de baten de kosten zullen overstijgen. De geïnterviewden zijn het daarmee eens. Nauta: “Op basis van casuïstiek zijn wij ervan overtuigd dat er winst te behalen valt uit zorg op afstand, bijvoorbeeld door verminderd ziekenhuisbezoek, maar ook door verminderd medicijngebruik als medicijnen meer personalized zijn.”

BekostigingsstructurenNieuwe dienstverleningsconcepten en businessmodellen zoals preventie en zorg op afstand betekenen wel dat ook nieuwe bekostigingsstructuren nodig zijn. Nu wordt het gebruik van bijvoorbeeld e-health applicaties nog geremd door het huidige bekostigingssysteem. Dit beeld wordt bevestigd door de resultaten van onze survey (figuur 16).

Figuur 16. Doorbraak e-health applicaties geremd door bekostigingssysteem in zorg.

De meeste respondenten (75%) voelen de noodzaak van een nieuw verdienmodel en nieuwe vormen van financiering (figuur 17). Ze geven aan dat de huidige vormen de samenwerking in de keten belemmeren, vooral gericht zijn op productie, onvoldoende incentives bieden voor investeringen in innovatie en – vooral – niet aansluiten bij de wensen van de patiënt (figuur 18).

Figuur 17. Nieuwe verdienmodellen en financiering van de zorg: wel of niet gewenst?

Doorbraak van e-health applicaties wordternstig belemmerd door ontbreken van incentives in het huidige bekostigings-

systeem van de zorg

1%21%52%11%3% 12%

Voelt u in uw organisatie denoodzaak om te komen tot nieuwe

verdienmodellen en financieringvan de zorg? (n=91)

75% Ja

25% Nee



31

Figuur 18. Motivatie om nieuwe verdienmodellen en financiering door te voeren.

Behoefte aan andere bekostigingsstructurenDe resultaten van de survey worden bevestigd door de geïnterviewden. Zorgbestuurders staan in het algemeen niet te popelen om een voortrekkersrol te spelen, omdat het incentivemodel nog steeds is gebaseerd op de hoeveelheid behandelingen. De Reij: “Zo’n systeem is niet erg bevorderlijk voor innovatie – het stimuleert vooral dat je veel behandelingen doet. Daar kun je het dus wel over hebben. Bundled payment door de hele keten heen, bijvoorbeeld voor de behandeling van borstkanker, zou een goede oplossing kunnen zijn.”

Ook Gerrits is positief over bundled payment bij zorg op afstand. Maar hij nuanceert: “Er is niet één ultieme vorm van bekostiging. Elke vorm heeft weer eigen voor- en nadelen. Bij populatiebekostiging is er een prikkel om wachtlijsten te laten bestaan, bij betalen op uitkomsten is er een prikkel om te selecteren aan de poort.” Zijn advies: “Zorg dat je weet wat je de komende jaren wilt bereiken en wat je daarvoor nodig hebt. Optimaliseer de kwaliteit. Dat kan heel goed in de vorm van een lumpsumvergoeding, soms is een

vorm met meer concurrentie beter, en bij chronische zorg werken bundled payment-achtige constructies goed.”

TransitieafsprakenOm zorgaanbieders de tijd te geven om de stap te zetten naar een ander bekostigingssysteem dan vergoeding per handeling maakt Zilveren Kruis meerjarige transitieafspraken. “Verzekeraars hebben in het verleden weleens te weinig gefaciliteerd. Je kunt niet zeggen: ik wil dat je bepaalde zorg niet meer levert of op een andere manier levert waardoor het minder kost, en dan vervolgens zeggen: als je die zorg niet meer levert, betalen we je er ook niet meer voor. Een zorgaanbieder heeft nu eenmaal vaste kosten. Met die transitieafspraken komen we hen tegemoet.”

Daarnaast werken verzekeraars steeds vaker samen om innovaties te ondersteunen. “Als een bepaalde innovatie echt aantoonbaar alleen voor onze klanten waarde toevoegt, pakken we dat zelf op. Maar als het gaat om het verbeteren van de zorg in Nederland waarmee een investering is gemoeid, moeten we dat als verzekeraars gezamenlijk doen. Gelukkig zie ik daar steeds meer voorbeelden van, zoals de draagbare kunstnier.”

Vastgoed: minder vierkante meters?Een belangrijke kostenpost in de zorg is het aantal vierkante meters. Er klinken echter steeds meer geluiden dat ziekenhuizen over een jaar of tien een stuk kleiner zullen zijn. Gupta voorspelde vorig jaar dat al in 2025 40% minder capaciteit nodig is in ziekenhuizen – alleen op basis van de huidige technologie, dus nog zonder nieuwe innovaties. De NVZ kwam tot een vergelijkbare conclusie in het visiedocument ‘Zorg voor 2020’14. Ook de geïnterviewden denken dat er de komende jaren steeds minder vierkante meters ziekenhuis nodig zijn. Volgens De Reij is er vooral op het gebied van poli en dagbehandeling winst te behalen. “Veel routinewerk kan op een andere plek worden gedaan, of bijvoorbeeld met videoconsults.” Al betekent dat niet dat ziekenhuizen veel goedkoper worden. “Een ziekenhuis is geen goedkope plek. De hoogcomplexe zaken moeten daar blijven.”

Andere inrichting zorgen werkprocessenOnze verwachting is dat onder invloed van digitalisering zorgen werkprocessen anders ingericht gaan worden. Het aantal fysieke contactmomenten tussen patiënt en zorgverlener neemt daardoor af, net als de noodzaak van fysieke aanwezigheid op de ziekenhuislocatie. Dit geldt vooral voor ondersteunende functies in het ziekenhuis. Het ziekenhuis in de huidige vorm wordt veel meer een ‘hotfloor’ waar voorzieningen aanwezig zijn die kostbaar of moeilijk verplaatsbaar zijn en waarin medisch specialisten samenkomen voor complexe ingrepen.

Huidige verdienmodellen en financieringbelemmeren samenwerking in de keten

Huidige verdienmodellen en financieringzijn vooral gericht op productie

Huidige verdienmodellen en financieringbieden onvoldoende incentives voor het

doen van investeringen

Huidige verdienmodellen en financieringsluiten onvoldoende aan bij de

behoeftes van de patiënt

Anders, namelijk

Waarom voelt u in uw organisatie wel de noodzaak om te komen tot nieuwe verdien-modellen en financiering? (n=68)

74%

57%

50%

50%

3%


Aantal bedden vs. fluctuerende vraag naar zorgDoor de toename van het aantal chronisch zieken (vooral ouderen) neemt de druk op ziekenhuizen toe. Tegelijkertijd nemen door de krimp van capaciteit in de langdurige zorg de doorstroommogelijkheden van patiënten af. Dit kan leiden tot verstoring van de doorstroming in de keten. Ziekenhuizen en ouderenzorginstellingen (met name verpleeghuiszorg) moeten daarom nadenken over de vraag hoe ze het aantal bedden kunnen afstemmen op de (fluctuerende) vraag naar zorg. Wat daarbij helpt, is een gedegen strategisch vastgoedbeleid dat rekening houdt met de lokale situatie en mogelijke (keten)partners.

Nieuwe verdienmodellenVooral de meer vooruitstrevende zorginstellingen willen experimenteren met de vervanging van ‘handen aan het bed’ door technologie – uit kostenoverwegingen en omdat ze verwachten dat patiënten meer regie willen over het zorgproces. Zo ontstaan nieuwe verdienmodellen en wordt van zorgaanbieders gevraagd dat ze anders gaan kijken naar bedrijfsvoering. De overheid zou deze ontwikkelingen kunnen stimuleren en belemmeringen in weten regelgeving kunnen wegnemen.

Financiering van de zorgNaast bancaire financiering doen andere vormen van financiering hun intrede in de zorgsector. Bij ziekenhuizen vallen vooral crowdfunding voor vastgoedinvesteringen, leasing, managed services, en uitgifte van obligaties aan particulieren of buitenlandse institutionele beleggers op, al blijft bancaire financiering voorlopig nog wel de boventoon voeren. Dit is anders voor de langdurige zorg. Door de steeds strengere eisen vanuit banken bij vastgoedinvesteringen, vooral aan de inbreng van eigen vermogen, zien we dat zorginstellingen steeds vaker zoeken naar alternatieven voor bancaire financiering. In combinatie met beleggers die geïnteresseerd zijn in investeringen in zorgvastgoed verwachten we de komende jaren een exponentiële stijging van investeerders die hun vermogen beleggen in zorgvastgoed.

Het wachten is nu op wat de Eerste Kamer vindt van het wetsvoorstel Vergroten investeringsmogelijkheden medisch specialistische zorg. Dit wetsvoorstel maakt – onder strikte voorwaarden – aandeelhouderschap en winstuitkeringen in ziekenhuizen mogelijk.

Value Based HealthcareZo’n twintig jaar geleden werd het begrip Value Based Healthcare geïntroduceerd door Porter. Anno 2017 is deze term hotter dan ooit. Wij zijn ervan overtuigd dat als de zelflerende datacyclus helemaal wordt doorlopen, Value Based Healthcare in zicht komt. Op basis van steeds meer en betere data zullen behandelingen worden geoptimaliseerd en kunnen de uitkomsten beter in beeld worden gebracht. Zeker als alle partijen die bij een behandeling zijn betrokken, aan elkaar duidelijk kunnen maken welke ‘waarde’ hen voor ogen staat en welke indicatoren nu echt belangrijk zijn voor de gezondheid van de patiënt. En al is de datacyclus zeker nog niet rond, de eerste veranderingen zijn zichtbaar. Gerrits (Zilveren Kruis): “In het verleden gingen gesprekken over kosten en kwaliteit vooral over gepercipieerde kwaliteitsverschillen, waarin aanbieders verzekeraars wilden overtuigen dat hun diensten beter waren dan die van anderen. Nu gaat het veel meer over de vraag hoe we voor dezelfde euro meer kwaliteit kunnen creëren, of dezelfde kwaliteit voor minder kosten.”


33

“In onze samenleving kun je op allerlei gebieden je eigen keuzes maken, behalve op het gebied van gezondheid. Dat geldt voor iedereen, maar – vreemd genoeg – vooral voor mensen met bijvoorbeeld een beperking, een chronische ziekte of een vorm van dementie”, vertelt Hoogma. “Zij komen gedwongen in een afhankelijkheidsrelatie met anderen, of dat nu een Wmo-ambtenaar is, een gedragskundige, een verpleegkundige of een familielid. Wat wij hen als maatschappij daarbij afnemen, is wat voor hen juist kwaliteit van leven is: bepalen hoe zij hun leven willen leiden. Waarom zouden we mensen die keuzes onthouden omdat ze bijvoorbeeld een zware handicap hebben?”

Niet alleen liefdevolle zorg, maar ook technologieOm cliënten meer keuzevrijheid te geven, koos Siza zo’n tien jaar geleden voor een andere benadering, waarbij niet alleen liefdevolle zorg belangrijk is, maar ook de inzet van technologie en het ontwikkelen van een andere vorm van professionele dienstverlening, met de cliënt als partner. Dit heeft geleid tot innovatieve kwaliteitszorg en disruptieve innovaties in zorg en wonen. Een voorbeeld daarvan zijn zogenaamde paswoningen die speciaal ontwikkeld zijn voor mensen met een beperking. Deze woningen bevatten slimme apps en toepassingen, waaronder een draaiende keuken, een schuifbare wand en bediening met de ogen, maar ook apps die je door de dag geleiden. Daardoor kunnen bewoners minder afhankelijk van anderen hun leven inrichten. hoeven ze bijvoorbeeld niet te wachten op een zorgverlener of een verwant. Maar kunnen ze afspreken op de momenten met wie hen uitkomt.

Zorgaanbieder Siza heeft zo’n 150 locaties verspreid over Gelderland en Midden-Brabant. Siza bidet ondersteuning en zorg aan mensen met een lichamelijke, verstandelijke of meervoudige beperking en aan mensen met autisme of niet-aangeboren hersenletsel. Die zorg loopt uiteen van ondersteuning thuis of 24-uurs zorg in een woongroep en van behandeling tot begeleiding naar werk. Daarbij probeert Siza mensen uit te dagen om hun grenzen waar mogelijk te verleggen. Een gesprek met Rob Hoogma, voorzitter van de Raad van Bestuur en oprichter van Academy Het Dorp.

Casus: dienstverleningsconcept en bekostigingsstructuur bij Siza


34

Dit initiatief leidde tot de oprichting van Academy Het Dorp, waarin bedrijven, kennisinstellingen, zorgprofessionals én cliënten samenwerken om tot succesvolle innovaties te komen.

Hoogma: “We proberen nieuwe ideeën uit en kijken wat haalbaar is en wat mensen echt verder helpt. Kijk naar dementerende ouderen. Als zij geen zin hebben in eten, worden ze vaak tegen hun zin in, gevoerd. Terwijl het ook anders kan: door geuren van vroeger terug te brengen in hun maaltijd, gaan ze beter eten en worden ze vitaler.”

Data verzamelen is essentieelData verzamelen is essentieel bij deze innovaties.“OphetgebiedvanQuantifiedSelf zijn er al oplossingen waarbij wearables niet meer nodig zijn, zoals sensoren in het plafond die de bloeddruk meten. Zo ontstaat er een ‘learning environment’ en uiteindelijk zelfs een ‘prescriptive environment’ voor onze clienten die hen bijvoorbeeld aanzet op een zeker moment zelf de gordijnen te openen, wat hen weer leert handelingen te verrichten na een stroke.

De technologische oplossingen worden bedacht, onderzocht en getest. Academy Het Dorp heeft bijvoorbeeld in kaart gebracht op welke momenten gedurende de dag mensen afhankelijk zijn van anderen, en gevraagd aan bedrijven en cliënten welke (nieuwe) oplossingen daarbij passen. Uit de vele mogelijkheden zijn momenteel 20 projecten geselecteerd, waarvan er 10 inmiddels ‘levensvatbaar’ zijn.

BekostigingWaar Siza wel vaker tegenaan loopt, is de bekostigingsstructuur. “In de regelgeving zitten bepaalde prikkels die niet echt helpen. Met onze andere manier van hulp verlenen, betere zorg in minder uren, kunnen we 20 tot 30% goedkoper zijn, terwijl cliënten veel meer tevreden zijn. Maar doordat gemeenten een uurtje factuurtje voor zorgpersoneel betalen, schieten we de facto in onze eigen voet. Bovendien: voor hen is bijvoorbeeld het voorkomen van intramurale opnames niet zo interessant, omdat er dan meer geld nodig is vanuit het Wmo-budget. Er is een ander verdienmodel nodig waarbij we op een betere manier verantwoording afleggen.HetministerievanVWS–zowelde bewindslieden als ambtenaren – ziet gelukkig wel mogelijkheden.”

Hij vervolgt: “Voor echte innovatie, met de bijbehorende maatschappelijke doorbraken, is ondersteuning vanuit de overheid nodig. Het duidelijkste voorbeeld vind ik de elektrische auto. Als de overheid haar regelgeving niet had aangepast, was de elektrische auto er nu niet geweest. De overheid moet wel een standpunt innemen ten opzichte van particulier initiatief, omdat het anders de vijf zorgverzekeraars met het grootste budget zijn die bepalen wat er gaat gebeuren. Willen we dat?”


35

Geleidelijk of snel?Zelf verwachten de partijen binnen de zorgsector niet dat er een kantelpunt komt waarna de veranderingen zich razendsnel gaan voltrekken. Ze denken meer aan een geleidelijk proces. Daarvoor zijn diverse redenen te noemen. Gerrits onderscheidt drie factoren: een beperkte pull vanuit patiënten (die nog niet goed weten wat er mogelijk is), een beperkte push vanuit de traditionele sector, en een hoge toetredingsdrempel voor nieuwe spelers die vooral wordt veroorzaakt door onzekerheid over regulering: waarmee mag wel geld verdiend worden, waarmee niet.

NoodzaakWat hierbij een rol speelt, is dat de noodzaak tot transformatie tot nu toe niet bijzonder groot was – al zijn alle partijen het erover eens dat er iets moet veranderen om de zorg betaalbaar, toegankelijk en kwalitatief goed te houden. In andere sectoren, zoals die van de telecom providers, zijn klanten sneller geneigd over te stappen als ze niet tevreden zijn. In de zorg is dit lastiger én weten veel patiënten nog niet precies wat er mogelijk is – denk aan de nog beperkte belangstelling voor e-consults (hoofdstuk 1) en de voorzichtige stijging van zelfmetingen (hoofdstuk 2). Vanuit die andere sectoren weten we ook dat er, om een kantelpunt te bereiken, drie factoren belangrijk zijn: gemak, profijt en vertrouwen in de nieuwe ontwikkelingen. Voor al

deze factoren is het nodig dat patiënten weten wat er op de markt is en de mogelijkheden leren kennen. Dat gebeurt nu steeds meer, doordat zorgaanbieders zoals UMC Utrecht en Meander Medisch Centrum experimenteren met nieuwe toepassingen en zorgverzekeraars zoeken naar interessante voorbeelden die ze graag willen ondersteunen, zoals HartWacht (hoofdstuk 1). Gemak, profijt en vertrouwen vanuit patiënten zullen daarom de komende tijd waarschijnlijk snel toenemen. Om het kantelpunt te bereiken is er een kritische massa nodig. Als elke zorginstelling de verantwoordelijkheid neemt om te gaan experimenteren, komt een groter deel van de bevolkingsgroep in aanraking met de mogelijkheden en vernieuwde, gedigitaliseerde manier van behandelen. Dan wordt het kantelpunt snel bereikt.

WendbaarheidWaarschijnlijk gaan zorgaanbieders de komende jaren nog meer inspelen op de veranderingen in het zorglandschap. Of alle organisaties al wendbaar genoeg zijn voor de naderende veranderingen? Een grote meerderheid vindt dat een transformatie van het huidige businessmodel nodig is om in te spelen op de komende veranderingen (figuur 19).

In de voorgaande hoofdstukken hebben we gezien dat er op alle fronten van de zelflerende datacylus duidelijk beweging is te zien. Het kantelpunt is nog nergens bereikt, maar dat kan de komende jaren zomaar veranderen, zeker omdat de complicerende factoren allemaal te verhelpen zijn. Wat kan er gaan gebeuren en hoe kan de zorgsector zich hierop voorbereiden?

Hoofdstuk 6: Hoe nu verder?

Mijn organisatie is voldoende wendbaarom zich aan de (toekomstige)

veranderingen in de zorg aan te passen

1%5%31%30%29%4%

Om in te spelen op veranderingenin de zorg, is een transformatievan het huidige businessmodel

van mijn organisatie vereist

2%16%56%14% 11%



36

Figuur 19. Wendbaarheid van de eigen organisatie en veranderingen in de sector.

Nieuwe spelersFiguur 18 maakt ook duidelijk dat de meeste respondenten verwachten dat nieuwe spelers (ook van buiten de sector) een grote rol gaan spelen in de zorgsector van de toekomst. De geïnterviewden delen die verwachting. Dat komt overeen met onze eerdere voorspellingen uit 2015. Wie zijn die nieuwe spelers? Sommige komen uit de telecombranche of de hightech sector. Zij verdiepen zich al enige tijd in de

vraag hoe ze een bijdrage kunnen leveren aan een slimme en veilige uitwisseling van patiëntgegevens. Dit soort bedrijven beschikt over grote hoeveelheden data en gaat daar op een slimme manier mee om. Daarnaast zijn er de grote techbedrijven zoals Google en Apple. Google ontwikkelt bijvoorbeeld de AI-toepassing Deepmind. En dan is er de snelgroeiende hoeveelheid klinieken en startups die hun diensten goed positioneren. Grote zorgaanbieders

leveren nu nog diensten over de hele linie. Dat is lastiger uit te leggen dan een instelling die zegt: “Bij mij kom je aan het begin van de dag binnen en aan het einde van de dag ga je met een nieuwe heup naar buiten.” Veel van die spelers richten zich op preventie, andere specialiseren zich in een niche binnen de bestaande zorg.

Goede positioneringVooral jongere generaties zijn gevoelig voor goed gepositioneerde nieuwe spelers (zie ‘Nieuwe spelers: de cijfers’). In plaats van naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis te gaan, zoeken zij zelf naar de beste optie op basis van vergelijkingen, recensies en andere vormen van digitaal vooronderzoek. De nieuwe spelers organiseren zich in klein verband en kiezen voor een bijna volledig digitaal bedrijfsmodel. Alleen de gehuurde ruimte waarin behandelingen worden uitgevoerd, is nog fysiek. We zien vaak

Ik verwacht dat nieuwe spelers (mogelijkvan buiten de sector) een belangrijke rol

gaan spelen in de zorg

1%12%64%19%4%0%Nieuwe spelers: de cijfersCijfers van zorgkaartnederland.nl ondersteunen de indruk dat er steeds meer nieuwe spelers in de zorgmarkt komen en dat patiënten – vooral uit de jongere generaties - vaker naar zulke bedrijven op zoek gaan:

• 4 miljoen pageviews per maand• 12.000 nieuwe waarderingen per

maand in 2016. Dit is een stijging van 30% t.o.v. 2015.

• 800.000 unieke bezoekers per maand.

• 1.000.000 bezoeken per maand in 2015, 1.100.000 in 2016: het aantal bezoekers groeit maandelijks.

• 137.000 zorgorganisaties en zorgverleners in 2016. Dit aantal is in de afgelopen jaren sterk gestegen, wat duidt op nieuwe spelers.

Voorbeelden uit de UKIn 2015 werd het Northumbria Specialist Emergency Care Hospital (NSECH) geopend, een kliniek voor spoedeisende hulp die 24/7 open is en over 337 bedden beschikt voor 500.000 potentiële patiënten in het gebied Northumberland/North Tyneside. Deze kliniek wordt beschouwd als ‘de toekomst van de spoedeisende hulp’ en heeft in het eerste jaar al gezorgd voor een reductie van ziekenhuisopnames van 30%. Een ander aansprekend voorbeeld uit de UK is Babylon Health, een ‘digitale’ zorginstelling die taken van huisartsen overneemt, zoals symptomen checken, e-consults en videoconsults. In 2016 had de instelling al 350.000 geregistreerde gebruikers.

(Bron: diverse rapporten van Deloitte UK, 2017.)



37

dat ze voor de financiering naar venture capitalists stappen. De fragmentatie van het zorglandschap die we in hoofdstuk 3 en in 2015 al noemden, begint zich dus af te tekenen. Uiteindelijk verwachten we dat het zorglandschap eruit komt te zien als in figuur 20: persoonlijk en digitaal (zie ook de tekst over vastgoed in hoofdstuk 5). Met veel zorg op afstand, preventie, zorg vanuit de gemeenschap, AI, informatie op basis van DNA-profielen en heel veel kleine spelers die elk een niche voor hun rekening nemen – en uiteindelijk internationalisering van de zorg. Complexe ingrepen worden geleverd door enkele grote spelers.

We zijn allemaal patiënt, dus het gaat gebeurenAls patiënten in de komende jaren ook in de zorgsector een ander dienstverleningsconcept gaan eisen, kunnen de ontwikkelingen opeens heel snel gaan. We kunnen dit illustreren aan de hand van het voorbeeld van de rol van de arts. Zodra Artificial Intelligence voldoende capaciteit heeft, zullen artsen op een gegeven moment steeds vaker gaan checken wat Dr. Watson (of een andere cognitieve computer) zegt over de beschikbare digitale gegevens van de patiënt. Matchen de bevindingen van deze

computer met die van de arts? Daarna komt er een verschuiving dat de patiënt eerst zelf gegevens invoert in bijvoorbeeld de Watson Oncology Advisor en het advies vervolgens toetst bij de arts. De volgende stap is dan weer dat de arts alleen nog wordt geraadpleegd voor een second opinion.

Uiteindelijk heeft de patiënt het laatste woord en verandert het zorglandschap drastisch. Nauta sluit af: “Het is helemaal niet zo moeilijk om je voor te stellen wat de patiënt wil, want we zijn allemaal patiënt, ook de arts en de bestuurder. En daarom gaat het gebeuren.”

De zorgwaardeketen van de toekomst is digital en gepersonaliseerd

Digital Health Platform Digital Health Platform

DNA profiel

Health data

Sociale achtergrond Preventie

care cure

Lifestylecoaching

Pre-scan

Artificial healthmonitoring

Zelf- en/oflokale

diagnostics

Fragmentatie

Kunstmatigediagnose enbeschrijvingbehandeling

Glocalisatie

HealthcareRobotics

Tele-health

Remotemonitoring

Communitybased careHome

based

BegeleidingAccompaniment

Gezond Ziek

Figuur 20. Gevolgen voor ziekenhuizen (bron: presentatie ‘From hospitals to ‘home-spitals’, Deloitte, 8 juni 2017).


38

Hoe kan Deloitte helpen?

AnalyticsDe belangrijkste revoluties die wij hebben geschetst in onze toekomstvisie zijn stuk voor stuk datagedreven. De toepassingen die zijn gebaseerd op data, zijn daarmee de key success factors voor ziekenhuizen geworden. Voor Deloitte is data analytics al enige jaren een pijler onder de eigen strategie. Daarom hebben we alleen al in Nederland ruim 100 data scientists in dienst, die voor diverse klanten innovatieve en effectieve oplossingen hebben ontworpen en geïmplementeerd. Bij deze aanpak adviseren wij altijd om parallel top-down (strategie) en bottom-up (pilots) te werken.

Insight driven organization (IDO)Bij de overgang naar een datagedreven organisatie implementeren wij een organisatiemodel en strategie die niet alleen gericht zijn op de data/ICT-afdeling van het ziekenhuis. Wij zijn er namelijk van overtuigd dat een goed gebruik van data van belang is voor de gehele organisatie en de zorgverleners/artsen in het bijzonder. Ons organisatiemodel bestaat uit vijf onderdelen:• Strategie: visie, stakeholders, innovatie,

business model en operating model.• Mensen: leiderschap, organisatie-

ontwerp, talent aantrekken, verandermanagement, besluitvormingsproces en kennismanagement.

• Proces: prioritering, agile, automatisering, governance en ‘wat brengt het op?’

• Data: bronnen, kwaliteit, privacy en ethiek, weten regelgeving.

• Technologie: leveranciersselectie, architectuur, cloudstrategie, betrouwbaarheid.

Uiteraard ondersteunen wij instellingen ook op onderdelen bij hun datagedreven strategie. Om twee minder voor de hand liggende voorbeelden te noemen:• Wij hebben een zeer sterke

complianceafdeling op het gebied van data privacy met een team van juristen, data- en zorgspecialisten, omdat privacybescherming van gegevens een multidisciplinair onderwerp is dat niet alleen vanuit een juridisch perspectief moet worden bekeken. Dit team ondersteunt inmiddels een groot aantal zorginstellingen in Nederland.

• Het geven van trainingen op het gebied van data analytics. Onze specialisten gebruiken andere en vaak meer technieken dan in de medische opleiding worden aangeboden.

PilotsWij werken samen met ziekenhuizen aan diverse innovatieve pilots op het gebied van geavanceerde data analyticstechnieken, zoals • genetische en klinische data om

de optimale behandeling van kankerpatiënten te kunnen voorspellen

• publieke data, bijvoorbeeld om de sociale gevolgen voor kanker survivors in beeld te brengen (scheidingen, verlies van inkomen en vermogen)

• niet-kwantitatieve data, bijvoorbeeld het in kaart brengen van patiënttevredenheid op basis van open vragen in plaats van de geijkte nps-scores.

Maurice FransenDirector Data Analytics

M: +31 6 2025 2449E: [email protected]

U wilt uw organisatie door het veranderende zorglandschap loodsen? Wij kunnen u helpen met de bijbehorende uitdagingen en vertellen u graag over nieuwe kansen en mogelijkheden. Hieronder treft u een aantal diensten aan die speciaal zijn ontwikkeld voor het hogere segment binnen de zorg.


39

Scaling of the EdgeGoed innoveren vraagt om een gestructureerde aanpak en manier van denken. Het ‘Scaling of the Edge’-model van Deloitte kan hierbij helpen. In dit model wordt een innovatievisie ontwikkeld door te experimenteren met nieuwe concepten of ideeën buiten het bestaande businessmodel. Met deze aanpak wordt de groeipotentie van projecten die inspelen op lange-termijn-trends maximaal benut. Scaling of the Edge brengt focus aan op innovatieve kansen die zich aan de randen van het huidige businessmodel bevinden. Een groep professionals gaat kleinschalig met één of meer innovaties aan de slag en krijgt ruimte om te experimenteren. Vervolgens groeien sommige van deze kansrijke innovaties uit tot echte proposities, die uiteindelijk zelfs het huidige systeem kunnen vernieuwen of vervangen. Deze aanpak vergroot het lerend vermogen van de organisatie en voorkomt interne weerstand.

Innovation JourneyOm Scaling of the Edge te concretiseren, zetten we op een meer operationeel niveau de ‘Innovation Journey’ in. Deze bestaat uit drie stappen:• Strategievorming. In deze fase verdiept

u zich in en verzamelt u kennis over het specifieke gebied waar u waarde wilt toevoegen. Hoe kunt u technologische innovaties toepassen binnen de eigen invloedssfeer? Hoe ziet de patiëntreis eruit?

• Ontwerpen en testen. In deze fase wordt de aanpak gestructureerd en georganiseerd, bij voorkeur binnen de eigen invloedssfeer met een multidisciplinair team. Eerst wordt een duidelijke schets gemaakt van de kansen van het concept, daarna worden de hypotheses getest. De verwachte winst wordt inzichtelijk gemaakt, zowel kwalitatief als kwantitatief. Zo worden de basis- of randvoorwaarden duidelijk die nodig zijn om de innovatie of verandering

tot een succes te maken. Daarnaast verdiept u zich in mogelijke obstakels, zoals risico’s op het gebied van privacy & cybersecurity, tekortkomingen in ICT-randvoorwaarden, gebrek aan financiering en een aantoonbaar gezond verdienmodel voor investeerders.

• Het toepassen of implementeren van de aanpak. In deze fase geldt: ‘Think big, start small and scale up quickly’. Begin klein, in een pilot, en pas het concept daarna breed toe. Gebruik hiervoor de ‘lessons learned’ uit de pilot.

Hubert FriederichDirector Life Sciences and Healthcare



40

GovLabOf het nu gaat om ‘the next big thing’ of het uitbreiden van bestaande diensten, organisaties hebben innovatie nodig. Binnen GovLab wordt een brede verzameling capaciteiten, tools en mensen samengebracht die organisaties in de publieke sector helpt om nieuwe bronnen van groei en welvaart aan te boren. Deloitte navigeert al jaren toonaangevende organisaties door soms turbulente tijden met innovatieve oplossingen voor complexe problemen en een interdisciplinaire aanpak. Dat doen we met een combinatie van design, strategie, kennis van sociale wetenschappen en technologie. We onderzoeken hoe krachten van buiten impact hebben op uw organisatie en beleidsterrein, zien waar de kansen liggen en zetten een innovatiestrategie op, die we ook implementeren. We ontdekken nieuwe inzichten in wat burgers beweegt, faciliteren prototyping en het testen van innovaties en helpen met het lanceren van nieuwe diensten. We zorgen dat uw organisatie over de juiste processen en partnerships beschikt om nog beter te kunnen innoveren.• Thoughtware ontwikkelen. GovLab

ontwikkelt thought leadership ten aanzien van nieuwe ideeën en trends die de manier waarop de overheid werkt, kunnen veranderen.

• Innovatie en data analytics (Zie ook Analytics op bladzijde 37).

• Verbinden met een inspirerend ecosysteem. GovLab verbindt uw organisatie met creatieve omgevingen en ecosystemen op het gebied van exponentiële technologische en sociale innovaties.

• Investeren in impact. GovLab verbindt regeringen, sociale ondernemers en sociale investeerders binnen nieuwe publiek-private samenwerkingen om lastige maatschappelijke problemen op te lossen.

• Digital. GovLab helpt uw organisatie met de transformatie en aanpassing aan het digitale tijdperk met diensten op het gebied van digitale strategie, robotics, apps, mobile en platforms.

Daniël Charité Senior Innovation Manager, Monitor Deloitte



41

DigitalDeloitte Digital ondersteunt u bij het opstellen van uw digitale strategie. Met behulp van onze design thinking methodologie zetten wij de bestuurder, zorgverlener en patiënt/cliënt centraal in het bedenken van digital health concepten en het ontwerp van digitale dienstverlening. De ontwikkeling van persona’s, patiënt- en medewerkerjourneys is essentieel om deze ’reizen’ goed te begrijpen en te werken vanuit een patiënt- en medewerkersgerichte roadmap. Met onze kennis van de technologie uit de e-healthmarkt helpen wij u keuzes maken: welke oplossingen passen het beste bij uw context? Hiermee wordt geborgd dat er diensten worden gerealiseerd die bewezen kwantitatieve en kwalitatieve voordelen bieden aan alle betrokken spelers die de dienstverlening leveren of afnemen. Via de Agile/SCRUM werkwijze worden de concepten vervolgens samen met uw medewerkers en patiënten gerealiseerd voor een daadwerkelijke verbetering van de dienstverlening, zorgkwaliteit en klanttevredenheid. Wij ondersteunen u bij het maken van een start met een Digital health toepassing binnen uw organisatie via onder andere:• Digital Strategy: het ontwerpen van uw

digital (health) strategie, in lijn met uw bedrijfs- en IT- strategie.

• Digital Health readiness assessment: een quick scan op uw organisatie om de volwassenheid en gereedheid voor het toepassen van digital health in kaart te brengen, inclusief aanbevelingen om van start te gaan.

• Service design en design thinking: ontwerp van uw dienstverlening gedreven vanuit klantgericht onderzoek en perspectief, door ontwerp en ontwikkeling van persona’s, journeys en experience maps. De uitgedachte concepten worden via prototyping samen met uw medewerkers en klanten naar een succesvolle digitale dienstverlening vertaald.

Digitale ontwikkeling: ontwikkeling van Digitale Health concepten via pakketimplementaties en maatwerkconcepten via de Agile/SCRUM werkwijze.

Collin MousSenior Manager Deloitte Digital

M: +31 6 1234 4820E: [email protected]: www.deloittedigital.nl

Persona’s als basis voor het onderzoekPersona’s maken inzichtelijk wie de belangrijkste doelgroepen zijn en wat hun behoeften zijn

Persona’s zijn (fictieve) profielen (archetypes)van jouw belangrijkste doelgroepen.

Persona’s zijn representatief voor een bepaaldegroep met gedeelde karaktereigenschappen,interesses en/of gemeenschappelijk gedrag.

Onderzoek naar persona’s brengt emoties,verwachtingen en/of behoeftes in kaart. Het kanmogelijk leiden tot nieuwe en waardevolleinzichten wie de doelgroepen zijn en wat zij willen.

Persona’s worden als de basis gebruikt om eencustomer journey map te ontwikkelen.

Bestuurder

Medischprofessional

Patiënt


42

Digital Health ComplianceBij de inzet van e-health moeten zorgaanbieders en ICT providers slimme keuzes maken, zodat technologische ontwikkelingen in de zorg betaalbaarder en schaalbaarder worden. Maar hoe weet u dat u juiste keuzes maakt en daarnaast veilig en verantwoord met de patiëntdata blijft omgaan? Deloitte helpt hierbij op basis van een nieuw type dienstverlening: Digital Health Compliance (DHC). DHC stimuleert digitalisering en zorgt ervoor dat data security, privacy en compliance op orde zijn. De oplossingen worden in een op maat gemaakte dienstverlening aangeboden, om te voorkomen dat een oplossing voor het ene probleem het andere juist weer versterkt. De samenhang binnen compliance is cruciaal. De aanpak kenmerkt zich door expertise, maar ook door de inzet van digitale (compliance)tools. Door de juiste route binnen uw digitale zorgaanpak te volgen, geeft u vanuit uw strategische doelstellingen invulling aan het vereiste regelgevend kader en vertaalt u dit kader in concrete eisen en pragmatische acties binnen uw organisatie. Deze route van digitale zorg kent binnen onze aanpak de volgende fasen:• Digital Strategy: hoe ondersteunen

nieuwe technologieën de strategische doelstellingen van uw organisatie? (Zie voor nadere toelichting de tekst over Digital hierboven.)

• Compliance Blueprint: welke weten regelgeving is van toepassing en tot welke eisen leidt het regelgevend kader?

• Implementatie Programma: hoe voert u de juridische, technische en organisatorische maatregelen in de organisatie door?

• Compliance Health Check: voldoet u op dit moment aan alle eisen van het regelgevend kader? Hoe voert u (periodieke) checks uit om compliance te monitoren?

• Compliance Monitoring: hoe zorgt u ervoor dat de gehele organisatie zich blijft houden aan alle eisen voor zorgvuldige omgang met patiëntgegevens?

• Compliant Through Digital: wordt compliance binnen uw organisatie als ‘last’ ervaren en wilt u deze last op uw personeel terugbrengen zonder de controle te verliezen? De inzet van digitale tools kan u hierbij helpen.

Peter KitsPartner IP/IT, Deloitte Legal

M: +31 6 1300 1055E: [email protected] W: www.digitalhealthcompliance.com


43

CybersecurityDigitalisering in de zorg brengt ongekende nieuwe mogelijkheden, maar ook nieuwe risico’s met betrekking tot de beschikbaarheid, integriteit en vertrouwelijkheid van gegevens. Patiënten en toezichthouders binnen de zorg gaan er vanuit dat er zorgvuldig met medische gegevens wordt omgegaan. Toch komen cybersecurityincidenten regelmatig voor. Dit kan het gevolg zijn van externe hackingaanvallen, maar ook van bijvoorbeeld interne onzorgvuldigheid. Het is daarom belangrijk dat cybersecurity, net als patiëntveiligheid, wordt geadresseerd als een essentiële randvoorwaarde voor het leveren van goede zorg. Deloitte benadert cybersecurity vanuit de overtuiging dat organisaties niet alleen veilig moeten zijn, maar ook waakzaam en veerkrachtig. Omdat de zorg sterk innoveert, is het nodig dat organisaties cybersecurity benaderen vanuit een strategische invalshoek die wordt gedreven vanuit hun primaire doelstellingen. Hierbij moeten we er vanuit gaan dat niet altijd alles veilig kan zijn. Daarom moeten eventuele inbreuken op digitale veiligheid zo snel mogelijk worden gedetecteerd om te kunnen ingrijpen. Bovendien moeten organisaties in staat zijn om effectief te handelen als er iets misgaat en zo snel mogelijk terug te kunnen keren naar een situatie van vóór een eventueel incident.• Cybersecurity strategie. Welke

strategische keuzes maakt u en hoe moet u deze implementeren? Hoe richt u uw organisatie in om dit risico onder controle te houden? Hoe stelt u vast hoe volwassen u bent ten aanzien van cybersecurity? Hoe traint u uw medewerkers?

• Veilig: wie heeft toegang tot welke gegevens en vanaf welke plek? Kunnen IT-systemen worden gehackt? Is de technische infrastructuur (inclusief medische apparatuur) ingericht om gegevens veilig te houden?

• Waakzaam en veerkrachtig: hoe weet u dat gegevens toch zijn uitgelekt of gestolen? Hoe houdt u alle gegevensstromen in de gaten? Aan welke digitale dreigingen staat uw organisatie bloot? Wat doet u als zich toch een incident voordoet?

Hokkie BloggPartner Risk AdvisoryM: +31 6 5335 5232 E: [email protected]


44

BlockchainDe zorg wordt steeds meer decentraal geregeld, waarbij zorgconsumenten een netwerk van zorgverleners om zich heen verzamelen. Het veilig en verantwoord uitwisselen van data is essentieel voor het leveren van kwalitatief hoogwaardige en tijdige zorg. De toename van e-health toepassingen biedt hiervoor een oplossing, maar leidt er ook toe dat medische gegevens gefragmenteerd worden opgeslagen binnen het digitale zorglandschap. Om hoogwaardige patiëntgerichte zorg te kunnen (blijven) leveren, is het van belang dat gegevens op een veilige en verantwoorde wijze worden gedeeld met betrokken zorgverleners. Blockchain technologie is een belangrijke bouwsteen om de uitwisseling van medische gegevens tussen verschillende systemen binnen een netwerk van zorgverleners en patiënten te faciliteren. Het biedt een oplossing voor het snel en gemakkelijk delen van medische gegevens met hoge veiligheids- en privacyeisen. De patiënt staat hierbij centraal en bepaalt wie er toegang heeft tot zijn of haar data. Wij kunnen u met de volgende diensten op blockchaingebied ondersteunen:• Prototype. De implementatie van een

blockchaintoepassing kent meerdere belanghebbenden die betrokken zijn rondom een zorgproces. Bij dit traject ligt de focus op het succesvol in productie brengen van een oplossing in een netwerk van partijen.

• Pilot. Kleinschalige blockchainpilot waarbij de gebouwde toepassing wordt geïmplementeerd in uw organisatie en u ervaring kunt opdoen in de praktijk. Technische en organisatorische vereisten worden uitgewerkt.

• Bootcamp. Het verkennen van een blockchain use case relevant voor uw zorgorganisatie en specifieke casus. De customer journey wordt uitgewerkt evenals de technische haalbaarheid om draagvlak binnen de organisatie te creëren voor een verdere uitrol.

• Innovation lab. Start met leren wat blockchain is en waar het voor gebruikt kan worden. Verkrijg meer kennis van de toepassingen van blockchain, en leer hoe het toegepast kan worden binnen uw organisatie.

Jacob BoersmaBlockchain lead


Real Estate & Partnerships (RE&P)Om vastgoed een vliegwiel te laten zijn voor succesvol opereren binnen de lokale marktsituatie en met (mogelijke) samenwerkingspartners helpen wij ziekenhuizen en andere zorginstellingen met het opstellen van hun strategisch vastgoedbeleid.

Deloitte Financial Advisory Services (FAS) helpt zorginstellingen met hun financieel beleid. Zowel hands-on bij het opstellen van business cases voor (meerjarige) investeringen als bij het gestructureerd aantrekken van financiering.

Daarnaast helpen wij zorgpartijen in zowel de cure als de care bij terreinen vastgoedontwikkelingen, waarbij de nadruk ligt op het organiseren van samenwerkingen met marktpartijen door bijvoorbeeld een tender of het aan- en verkopen van grondposities en vastgoed(portefeuilles).

Iwan ZuidbergDirector Real Estate - Healthcare Industry



45

VerandermanagementVeranderen in de zorg betekent: de mensen die de zorg verlenen, meenemen en zorgen dat de veranderingen niet leiden tot extra frustraties, maar juist tot extra motivatie. Wij hebben een passie voor veranderingen in het zorgdomein. Onze drijfveer is een maatwerkoplossing bieden voor complexe maatschappelijke uitdagingen door out-of-the-box denken, durven en doen. Daarbij zijn wij altijd gericht op het creëren van waarde voor cliënten/patiënten en zorgverleners. Wij brengen kennis samen, durven onverwachte invalshoeken voor te stellen en te experimenteren. Ook weten wij uit ervaring wat wel of niet werkt en zetten daarbij beproefde methodes in. Verandermanagement betekent voor ons: breder kunnen denken dan alleen goede communicatie en training (die uiteraard ook belangrijk zijn). Daarbij combineren we data, platforms en de input van alle stakeholders tot een effectieve aanpak. Daarbij werken we vaak weten voorzieningoverstijgend en richten we ons op het bredere zorgdomein.

Jarenlange ervaring in verandermanagement bij complexe zorgvraagstukkenOnze teamleden beschikken samen over meer dan 50 jaar ervaring in de zorg, bij zorginstellingen, zorgverzekeraars, ministeries, gemeenten, rijkinstellingen en private organisaties in binnen- en buitenland. We streven ernaar een bijdrage te leveren aan maatschappelijke ecosystemen en het zorgstelsel in brede zin. De verbeteringen die in de zorg nodig zijn vragen om zorgvuldig omgaan en wegen van verschillende belangen en deze vertalen naar een oplossingsgerichte, meetbare veranderaanpak. Wij onderscheiden ons daarbij als volgt:• Accelerated Business Value. Waarde

verhogen en meetbare bedrijfsresultaten versnellen door design-thinking en ervaringstechnieken zoals change labs.

• Leader Led. Leiders inspireren met een heldere en aansprekende visie, waardoor ze zich inzetten voor een gezamenlijk doel en anderen kunnen inspireren dat ook te doen.

• High Touch, High Tech. Een ervarings-gerichte veranderjourney op basis van onder meer digitale technologie waarmee meerdere zintuigen en emoties worden geprikkeld.

• Ondersteund door gedrags-wetenschap. Gerichte interventies voor gedragsverandering bij organisatieverandering.

• Accuraat en meetbaar op basis van analytics. De juiste veranderinitiatieven gericht op de juiste stakeholders op basis van nauwkeurige data.

• Cultuur en werknemersbetrokkenheid (‘employee engagement’). Uit onderzoek van Deloitte blijkt dat acht op de tien organisaties een gebrek aan ‘employee engagement’ als grootste uitdaging ziet. Wie de eigen cultuur beter leert begrijpen en betere strategieën kan ontwikkelen om mensen daarbij te betrekken, behoudt talent en daarmee groeikansen.

Innovaties als onderdeel van veranderingenOns team besteedt specifieke aandacht aan sociale en technologische innovaties waarbij we samen met burgers, private en non-profit organisaties complexe maatschappelijke vraagstukken oplossen. Ook initiëren en begeleiden wij innovatieplatforms, proeftuinen, social labs/design en panels en raadplegen wij experts en netwerken om zo tot nieuwe oplossingen te komen. Als het een verandering in een zorginstelling betreft, kunnen we analyses uitvoeren die een beeld geven van het verandervermogen van de organisatie. Zo ontstaan oplossingen en interventies op maat. Wij bieden uiteenlopende competenties: ons team bestaat uit strategische, creatieve en technische collega’s, maar ook uit collega’s die goed zijn in groepsdynamiek, kunnen schakelen van bestuursniveau tot OR tot zorgverlener en veel ervaring hebben met (complexe) samenwerkingen.

Marly KiewikSenior Manager Human Capital - Social Innovation



46

1) De meeste organisaties tellen meer dan 1000 medewerkers (62%). De functies van de respondenten variëren van bestuurder (22%), manager (21%), innovatiemanager (8%) tot medisch specialist (21%), onderzoeker (1%) of anders. De innovatiebudgetten zijn eveneens gevarieerd: van 100 duizend euro tot 25 miljoen euro per jaar.

2) ‘Arts beslist te vaak op eigen houtje’, AD, 26 augustus 2017.

3) Bron: YouTube, ‘Mobile phone in Amsterdam 1999’.

4) Zie ‘Hoe kan Deloitte helpen?’ achterin deze publicatie.

5) ‘Groot verschil tussen aanbod en gebruik e-consult’, Zorgvisie, 1 augustus 2017. Zie ook ‘E-consult heeft nog een lange weg te gaan’, Skipr, 3 augustus 2017, en ‘5 tips om het e-consult effectiever in te zetten’, Skipr, 30 augustus 2017.

6) Zie o.m. ‘The Deloitte Consumer Review – Digital Predictions 2017’, Deloitte UK, maart 2017.

7) ‘Wearables in de zorg: het land in met een “slimme pleister”’, www.smarthealth.nl, 14 augustus 2014.

8) ‘Wearable voor valdetectie’, www.robotzorg.nl, 20 november 2015.

9) Op 25 mei 2018 treedt de Algemene verordening gegevensbescherming in, waarin onder meer is geregeld dat patiënten hun data mogen opvragen en deze al dan niet op navraag mogen worden verwijderd.

10) Een interessante publicatie over het privacydilemma is ‘Je hebt wél iets te verbergen: over het levensbelang van privacy’ van onderzoeksjournalisten Maurits Martijn en Dimitri Tokmetzis, 13 september 2016.

11) ‘Politiek moet landelijk EPD snel regelen’, Zorgvisie, 20 februari 2017.

12) ‘What Banner Health and Philips learned from an outpatient telehealth program’, medcitynews.com, 30 november 2016.

13) ‘Gerichte preventie: meer leefplezier, minder kosten’, GovLab, Deloitte, 2017.

14) ‘Van bricks naar clicks’, www.zorgvoor2020.nl.

Eindnoten


47


48

Deloitte refers to one or more of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, a UK privatecompanylimitedbyguarantee(“DTTL”),itsnetworkofmemberfirms,andtheirrelatedentities.DTTLandeachofitsmemberfirmsarelegallyseparate and independent entities. DTTL (also referred to as “Deloitte Global”) does not provide services to clients. Please see www.deloitte.nl/about to learn moreaboutourglobalnetworkofmemberfirms.

Deloitteprovidesaudit&assurance,consulting,financialadvisory,riskadvisory,taxandrelatedservicestopublicandprivateclientsspanningmultipleindustries.DeloitteservesfouroutoffiveFortuneGlobal500®companiesthroughagloballyconnectednetworkofmemberfirmsinmorethan 150 countries and territories bringing world-class capabilities, insights, andhigh-qualityservicetoaddressclients’mostcomplexbusinesschallenges.TolearnmoreabouthowDeloitte’sapproximately245,000professionalsmakean impact that matters, please connect with us on Facebook, LinkedIn, or Twitter.

This communication contains general information only, and none of Deloitte ToucheTohmatsuLimited,itsmemberfirms,ortheirrelatedentities(collectively, the “Deloitte Network”) is, by means of this communication, rendering professional advice or services. Before making any decision or taking anyactionthatmayaffectyourfinancesoryourbusiness,youshouldconsultaqualifiedprofessionaladviser.NoentityintheDeloitteNetworkshallberesponsible for any loss whatsoever sustained by any person who relies on this communication.

© 2017 Deloitte The Netherlands

De zorg van morgen komt dichterbij - Deloitte...eigen gezondheid, daarbij ondersteund door bepaalde...

Documents

Transcript of De zorg van morgen komt dichterbij - Deloitte...eigen gezondheid, daarbij ondersteund door bepaalde...