Lezingenreeks ‘Niet Normaal’ Studium Generale6 maart 2013

ConservatoriumGent

Patrick AllegaertArtistiek leider

Verborgen Werelden. Over Outsiderkunst.

Bart MariusWetenschappelijk

medewerker

INDIVIDU

ziek/abnormaal

versus

gezond/normaal

KUNST EN VERBEELDING

inspiratie & authenticiteit

versus

negatie & minderwaardig

SAMENLEVING

zorg & begrip

versus

afwijzijng en uitsluiting

“Elke generatie heeft haar eigen tamelijk strenge regels voor hoe je je gedraagt als je gek bent.”

Ian Hacking

Indeling

1. Museum dr. Guislain2. Nerveuze Vrouwen & Jimmy Kets3. Psychiatrie & Kunst. Van Tardieu

tot Nordau4. Waanzin & Kunst. Van Dubuffet tot

Verborgen Werelden5. Canon van de Outsiderkunst

1. Museum Dr. Guislain

Museum Dr. Guislain Gent

Museum Dr. Guislain Gent

Museum Dr. Guislain Gent

Museum Dr. Guislain Gent

Museum Dr. Guislain Gent

Museum Dr. Guilain Gent

Museum Dr. Guislain Gent

Museum Dr. Guislain Gent

2. Nerveuze Vrouwen & Jimmy Kets

Chains. Used in Ghent until 1815

Attitudes Passionelles, foto in: Iconographie de la Salpêtrière, Museum Dr. Guislain, Gent

Bob Willougby, Marilyn Monroe in gedachten verzonken op de set van Let’s Make Love, Musée de la Photographie, Charleroi

Yajoi Kusama, Pumpkin, Caldic

collection Wassenaar

Tracey Emin, Fantastic to Feel Beautiful

Again,1990, neon, GGZ Breburg

Paul McCarthy, Heidi Drinks, 2000, verf, acryl en geperforeerde print,

Galerie Adrian David, Knokke

Barbara Krüger, We are not what we seem, 1998,

fotografische zeefdruk op vinyl, Verzameling

M HKA, Antwerpen

Cindy Sherman, Zonder titel nr 120 A, 1983, foto, Verzameling M HKA

Foto Viviane Joakim

Louise Bourgeois, Ode a l’Oubli, 2004, stof, draad, lithografische inktdruk, Caldic Collectie, Wassenaar

Gertrud Schwyzer, Zonder titel, s.d., aquarel en potlood op papier, Kantonale Kunstverzameling Appenzell Ausserrhoden, Trogen

Félicien Rops, La buveuse d’absinthe, s.d., heliogravure, Fédération

Wallonie-Bruxelles, Musée Félicien Rops, Namen

Luc Tuymans, Vrouw op groene buvard II, Galerie Adrian David, Knokke

3. Psychiatrie & Kunst.Van Tardieu tot Nordau

• Ambroise Tardieu – Salpêtrière– Etude médico-légale sur la folie (1872)– Waanzin en vernieuwing in de kunst zijn

verdacht• Jozef Guislain

– Therapeutisch– Landschappen en zeezichten zodat de patiënt

naar buiten wordt gelokt– Schoonheid van de natuur– NIET voor alle patiënten

Ambroise Tardieu, Théroigne de Méricourt, gravure in: E. Esquirol, Des Maladies Mentales, tome premier, Paris, 1838, Museum Dr. Guislain, Gent

Psychiatrie

• Emil Kraepelin (1856-1926)• Dementia Praecox (schizofrenie)

– Tekeningen brengen kennis bij over psychiatrische ziektebeelden

– Kwantiteit ipv kwaliteit– Cfr hedendaagse kunsttherapie (vnl.

traumabehandeling)• Fritz Mohr (1874-1966)

• Experimentele benadering• Tekentest

Miss G., 1897 Sammlung Prinzhorn

• Karl Jaspers– Gebrek aan empathie – Existentialistische

Psychiatrie– Begreifen/erklären <> Verstehen– ‘getrainde’ en opgeleide kunstenaar (<>

Prinzhorn)– Psychotisch geworden kunstenaars (Van Gogh,

Strindberg, Hölderlin)– Psychotische kunst:

• Integer• Eerlijk• Bron van psychologische diepte

Psychoanalyse

• Marge – hele geschiedenis Psychoanalyse (Lacan)

• Kunstfilosofie beïnvloed door psychoanalyse bijv. Rosalind Krauss, Thierry De Duve, …

• Sigmund Freud– Toegepaste psychoanalyse– Psychoanalyse is niet ‘toepasbaar’ bij

psychotische kunst (uitzondering is studie over Christoph Haizmann)

Christoph Haizmann

Kris en Messerschmidt

• Ernst Kris– Kunstgeschiedenis (Kunsthistorisch

museum Wenen)– Marianne Rie – interesse in psychoanalyse

• Twee artikelen1. Kunstgeschiedenis, stijlonderzoek2. Bewijs van zijn schizofrenie3. Psychiatrie en psychopathologie4. Psychoanalyse (sculptuur als manier om te

communiceren)

Twee mijlpalen in de “Outsiderkunst”

• Walter Morgenthaler:– Ein Geisteskranker als Künstler 1921

• Hans Prinzhorn:– Bildnerei der Geisetskranken 1922

Adolf Wölfli

Selbstdarstellung, Museum Dr. Guislain Gent

Adolf Wölfli

Adolf Wölfli, Christoph Colombus, 1930, collectie abcd Parijs

Hans Prinzhorn

Heinrich Herman Mebes

Mebes

Agnes Richter

Elisa K.

Heinrichshofen

Emma Hauck

Barbara Sückfull

Johann Knopf

Natterer

Eugenetica – Entartung• Morel:

– Gestichtspsychiatrie schiet tekort– Invloed Lombroso (criminelen)– Oorzaak waanzin = onherroepelijk gebrek

• Max Nordau– Entartung (1892)– Niet enkel criminelen en waanzinnigen, ook

kunstenaars (avant-garde) horen tot de ‘gedegenereerden’ = decadentie

• NAZI-Duitsland

Entartete Kunst

4. Waanzin en Kunst.Van Dubuffet tot Verborgen

Werelden

Jean Dubuffet, art brut

Foto Marc Trivier

Aloïse

Madge Gill

Michel Nedjar

Carlo Zinelli

Johann Hauser

Haus der Künstler, Gugging

Oswald Tschirtner

Oswald Tschirtner

Johann Korec

Johann Fisher

Heinrich Reisenbaer

August Walla

Roger Cardinal1972

Harald Szeemann, Documenta 5, 1972

Jan Hoet, Open Mind, 1989

5. Canon van de Outsiderkunst

Nek Chand

Nek Chand

Tim Brown

Tim Brown

Tim Brown

Tim Brown

Sekulic

Theo

Theo

ACM

Francis Marshall

Francis Marshall

Francis Marshall

Sylvain Cosyns

Sylvain Cosyns

Sylvain Cosyns

Rosemary Koczy

Rosemary Koczy

Willem van Genk

Willem van Genk

Willem van Genk

Willem van Genk

Willem van Genk

Willem van Genk

Willem van Genk

Willem van Genk

Willem van Genk

Gerard van Lankveld

Gerard van Lankveld

Gerard van Lankveld

Alexis Lippstreu en Jacques Charlier

Alexis Lippstreu en Jacques Charlier