Uitreiking Slim in de Stad-prijs Stadsatelier 1 februari 2016

OPTIMOBILITEIT beleidsmatige,

infrastructurele en ruimtelijke aanpak

Prof. Dirk Lauwers

Onderzoeksgroep Stedelijke Ontwikkeling

Faculteit Ontwerpwetenschappen – UA

Afdeling Mobiliteit en Ruimtelijke Planning

Faculteit Ingenieurswetenschappen

en Architectuur - UGent

Verkeer Infrastructuur Logistiek Transport

Faculteit Ingenieurswetenschappen KU Leuven

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Basis en oriëntatie deze bijdrage

Neerslag van vnl.:

-Rol binnen opmaak en discours in kader

‘Manifest Mobiliteit’ van de VRP

-Rol binnen expertenforum Groen- en Witboek Beleidsplan Ruimte Vlaanderen

-Onderzoek, publicaties en congresbijdragen (i.s.m. dr. Enrica Papa) omtrent ‘smart mobility’

Openbaar vervoer als ruggengraat voor ruimtelijke ontwikkeling?

Work in Progress: (versie 2.0 Manifest?) – regionale aanpak -

slimme mobiliteit – disruptieve ontwikkelingen. Optimobiliteit?

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Mobiliteit vandaag: paradox

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Mobiliteit vandaag Vlaanderen autolandImmers*:

-Bijna 80% verplaatsingskilometer in Vlaanderen gebeurt met de wagen

-Nagenoeg de helft van de Vlamingen gebruikt nooit het openbaar vervoer (t.t.z. max 1x/jaar)

-Aandeel OV nagenoeg

1/10 autoverkeer

dwz OVx2 = autoverkeer-10%

* Bron: Onderzoek Verplaatsingsgedrag OVG

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Mobiliteit vandaag Vlaanderen autolandEn dit heeft zicht vertaald in ruimtelijke patronen:

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Autosysteem botst op grenzen

Files

Filezwaarte in Antwerpen +25% op 3 jaarBron Vlaams Verkeerscentrum

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Autosysteem botst op grenzen

Koersverandering nodig zegt bv. Asian Dev. Bank

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Autosysteem botst op grenzen

Meer stedelijke snelwegen: een oude remedie die files niet oplost: wetensch. geaccepteerd inzichtlaw of traffic congestion)

Geformuleerd door Anthony Downs in 1962:

“Amerikaanse steden hebben te kampen met de

fundamentele file-wet, d.w.z. op stadssnelwegen

stijgt tijdens het piekuur de verkeerscongestie tot

op het niveau van de maximale wegcapaciteit.”

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Autosysteem botst op grenzen

Meer stedelijke snelwegen: een oude remedie die files niet oplost: wetensch. geaccepteerd inzicht

‘fundamentele file-wet’ (fundamental law of traffic congestion)

Meer en meer bewijsmateriaal o.a. Turner & Duranton (2011): o.a. onderzoek 1983-2003 verband extra wegcapaciteit – extra verkeersgebruik

“a 10 percent increase in road

capacity meant, on average,

a 10 percent increase

in vehicle miles”

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Autosysteem botst op grenzen

Milieu (klimaat en gezondheidsimpact)

Bron: VMM 2014

Bron: TNO 2013

quid volkswagengate?

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Autosysteem botst op grenzen

Ruimte

Scheidingsprincipe werkt niet meer, alles grenst hier aan alles (B.Secchi in sRSA, 2007)

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

De klassieke planningsremedies

Ruimtelijk beleid: neem openbaar als ruggengraat

(eerst verder uitbouwen natuurlijk!)

Zie bv. Kopenhagen

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

De klassieke planningsremedies

Ruimtelijk beleid: neem fietsinfrastructuur als ruggengraat (eerst verder uitbouwen natuurlijk!)

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Maar Vlaanderen blijft autogericht?

40%

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Of toch trendbreuken?Mobiliteit …groei = economie

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Of toch trendbreuken?Mobiliteit …groei = economie

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Of toch trendbreuken?Mobiliteit… groei = gezinsbudget

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Of toch trendbreuken?Mobiliteit… groei = gezinsbudget

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Technologische verbeteringen => hogere

snelheden

Of toch trendbreuken?Mobiliteit …groei = technologie

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Technologische verbeteringen => hogere

snelheden

Of toch trendbreuken?Mobiliteit …groei = technologie

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Technologische verbeteringen => lagere

kosten/km

Of toch trendbreuken?Mobiliteit …groei = technologie

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Technologische verbeteringen => lagere

kosten/km

Of toch trendbreuken?Mobiliteit …groei = technologie

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Maar Vlaanderen blijft autogericht?Verkavelingen, versnippering zet zich door met

6 ha

of

12

voetbal

velden

open

ruimte

per dag !

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Maar Vlaanderen blijft autogericht?

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Vlaamse vakwereld stelt uitweg uit impasse voor

http://www.vrp.be/nl/manifest-mobiliteit/

Dit manifest voor een betere samenhang tussen mobiliteit en

ruimtelijke planning, tussen stad en regio, werd opgemaakt

door de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning

(VRP) in samenwerking met experts inzake mobiliteit en

ruimtelijke planning. Het manifest wil een aanzet geven tot

debat. Ondertekenaars: Kobe Boussauw, Conrad De Poortere,

Steven Hoornaert, Dirk Lauwers, Willy Miermans, Kris Peeters,

An Rekkers, Stephan Reniers, Hans Van Hoof, Joris Scheers, Hans

Tindemans, Johan Van Reeth, Sylvie Van Damme, Filip

Vanhaverbeke, Peter Vermeulen, en andere

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Toelichting bij Manifest Mobiliteit Uitgangspunt: nabijheid = beste garantie voor bereikbaarheid

BREVER wet

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Toelichting bij Manifest Mobiliteit

Uitgangspunt: T.O.D. (transit oriented development)

Principe:

ontwikkelen rond multimodale knooppunten

concentreren en mengen van wonen, werken en voorzieningen

Basisingrediënten:

hoge bebouwingsdichtheid

inzetten op sterke OV-assen

autoluw publiek domein

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Toelichting bij Manifest Mobiliteit Uitgangspunt: T.O.D. (transit oriented development)

Voorbeeld: LA Little Tokyo/Arts District 1994 Gold Line built in 2005 2015

1995

Source: Curbed Los Angeles

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Toelichting bij Manifest Mobiliteit Uitgangspunt: T.O.D. (transit oriented development)

Density – Diversity - Design

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Toelichting bij Manifest Mobiliteit Uitgangspunt: T.O.D. (transit oriented development)

Vergt uitbouw robuust en hoogwaardig O.V.

Meer investeren in O.V. en zeker niet minder

Vergt actief locatiebeleid:

- verdichting rond knooppunten

- restrictief beleid andere locaties

= compactere groei, winst voor open ruimte

= kritische massa voor betaalbaar openbaar vervoer

Nieuwe pistes zoals verhandelbare bouwrechten en

stedelijke ruilverkavelingen testen

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Toelichting bij Manifest Mobiliteit Een aangepaste organisatiestructuur

Mobiliteit verbinden met (stads)regionale ontwikkeling

�Regio als tussenschaal

�Daily Urban System

�Afstemming ruimte en mobiliteit

�Aandacht voor lokale dynamiek

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Toelichting bij Manifest Mobiliteit Een aangepaste organisatiestructuur

Per regio: platform met stakeholders

�Samenbrengen van agenda’s

� verticaal: diverse beleidsniveaus

� horizontaal: diverse beleidsdomeinen (R.O., mobiliteit,…)

� actoren (bedrijfsleven, middenveld, …)

�Regisseur | gedragen organisatiestructuur

� ruimtelijke procesregie voeren

� zoeken naar windows of opportunity

�geen vrijblijvend kader

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Toelichting bij Manifest Mobiliteit Kiezen voor intermodaliteit

�Vervoersysteem robuuster maken door investering in complementaire modi

�OV-systeem performanter maken

� Sterker uitwerken op hoofdlijnen en knooppunten

� Aanvullen met andere modi

�Betere afstemming van operatoren

�Betere afstemming tussen en met overheden

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Toelichting bij Manifest Mobiliteit Kiezen voor ruimtelijke kwaliteit

�Copenhagen, Stockholm, Wenen, Barcelona, Valencia, Maastricht, Londen, Parijs, Hamburg, Bordeaux, Utrecht, Bologna, …

Leefkwaliteit = hefboom

stadsontwikkeling

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Toelichting bij Manifest Mobiliteit Maar wat met onzekerheden in de toekomst

En systemisch veranderingen

vervoerssystem?

(bron:VRWI toekomstverkenningen 2025

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Strategie KSF(bron: VRWI toekomstverkenningen 2025)

‘Zekerheden

i.v.m. uitdagingen toekomst

Bevolkingsgroei

Klimaatverandering

Globalisering

Mobiliteit in transitie, toekomstverkenning

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Toekomst = systemische veranderingen?

– Vervoermiddelen

– Organisatie

– Infrastructuur

Mobiliteit in transitie, toekomstverkenning

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Andere vervoermiddelen?

Mobiliteitsverandering = mobiliteit voor morgen?

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Andere vervoermiddelen?

Toekomst

= nu al?

Mobiliteitsverandering = mobiliteit voor morgen?

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Game changers = auto? Of fiets: E-bike afstand x2?

Mobiliteitsverandering = mobiliteit voor morgen?

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Andere organisatie: co-modaal

Mobiliteitsverandering = mobiliteit voor morgen?

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Andere organisatie: deelsystemen

Mobiliteitsverandering = mobiliteit voor morgen?

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Ander mobiliteitsgedrag: sharing

Mobiliteitsverandering = mobiliteit voor morgen?

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Andere vervoermiddelen? Game changers?

Autonoom rijdende voertuigen?

Mobiliteitsverandering = mobiliteit voor morgen?

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Andere vervoermiddelen? Game changers?

Autonoom rijdende voertuigen

• Pilots o.a Greenwich pedestrian

area

• Vooruitzicht sector

2020 op de markt

40% verkoop nieuwe vtg 2030

3/4 verkoop nieuwe vtg in 2035?

‘landschapstoestand’ 2040-2050)

Nieuwe mobiliteit: autonoom rijden (zelfsturende auto)

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Nieuwe mobiliteit: autonoom rijden (zelfsturende auto)Game changer?

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Autonoom rijden SARTRE collectief rijden pilot

in Zweden

Game changer?

mogelijke ontwikkelingspaden

Mogle

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Autonoom rijden

Game changer?

Capaciteit snelweg

x 3 à 4 collectief

x 1,5 individueel

= fractie hoogwaardig O.V.= zeker niet beter dan fietspad

�T.O.D. is robuuste keuze

uitbouw hoogwaardig O.V. en knooppuntontwikkeling

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Autonoom rijden

Game changer?

Impact op stedelijke kwaliteit

of

Afhankelijk scenario

Naar een nieuw ‘car euphoria’?

Analoog ‘modernisme’

Afhankelijk governance Noordwijk Brussel–Student Le Corbusier (1930) bron: Demeulemeester

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Autonoom rijden

Game changer?

Impact op stedelijke kwaliteit

of

Afhankelijk scenario

Naar een nieuw ‘car euphoria’?

Analoog ‘modernisme’

Afhankelijk governance Mobil2040 Brussel

Big business versus government versus citizen driven

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Autonoom rijden

Game changer? Bron: KIM 2015

Afhankelijk scenario

Rol Openbaar vervoer

Bron: KIM 2015

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Autonoom rijden

Game changer? Bron: KIM 2015

Afhankelijk scenario

Rol Openbaar VervoerLast en first mile (‘taxi’fleets)

Concurrent O.V. (indiv.bezit)

Suburbanisatie <> stedelijk

Afhankelijk governance

Big business versus government versus citizen driven

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Minder mobiliteitsruimte door ICT? (efficientiewinst

snelwegen x 4, parkeerdruk…?

Mobiliteitsverandering = mobiliteit voor morgen?

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Minder mobiliteitsruimte door ICT? (of blijven ‘oude’

kencijfers en wetten gelden? Bron: UITP/Appleyard)

Mobiliteit in transitie, uitdagingen overheid

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Andere communicatie

Mobiliteitsverandering = mobiliteit voor morgen?

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Markt ontwikkeld producten individuele optimalisatie

mobiliteit

Mobiliteit in transitie, uitdagingen overheid

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Overheidsbeleid inwerken in app’s

Mobiliteit in transitie, uitdagingen overheid

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Paradigma’sBron: Lauwers, Papa 2015

Mobiliteit in transitie, uitdagingen overheid

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Co-creërende

overheden

voor innovatie

Organisatie (regelgeving)

+

Technologie (bedrijven)

+

Gedrag (burgers)

Systemische verandering..

Optimobiliteit – hoe organiseren?

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Intermodaliteit

Game changer?

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Vervoerssyteem…

disruptieve

innovaties?

Mobiliteit in transitie, uitdagingen overheid

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

• Vervoerssyteem…

disruptieve

innovaties?

Nieuwe actoren

Nieuwe arenas

/markten

Mobiliteit in transitie, uitdagingen overheid

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Mobility as a service

Wat doen de bedrijven? Nieuwe visie bv. Toyota

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Mobility as a service

Wat doen de bedrijven? Nieuwe producten bv. Toyota

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Nieuwe mobiliteit : overheid > mobiliteitsmarkt

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Nieuwe mobiliteit : overheid > mobiliteitsmarktInspirerend voorbeeld: Verkeersonderneming Rotterdam

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Nieuwe mobiliteit : overheid > mobiliteitsmarktInspirerend voorbeeld: Verkeersonderneming Rotterdam

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Nieuwe mobiliteit : overheid > mobiliteitsmarktInspirerend voorbeeld: Verkeersonderneming Rotterdam

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Nieuwe mobiliteit : overheid > mobiliteitsmarktInspirerend voorbeeld: Mobility as a service als integraal concept – MaaS Helsinki

Dirk Lauwers Thuis in de Stad – Slim in de Stad-Prijs

Stadsatelier Optimobiliteit

Brussel, 1 februari 2016

Nieuwe mobiliteit : hoe verder?

Van triple naar quadruple helix

The concept of the Triple Helix of university-industry-government

relationships initiated in the 1990s by Etzkowitz (1993)

Tot slot

Let’s talk verder contact:

dirk.lauwers@ugent.be