Post on 23-Jan-2020
Het was op een zonnige dag in
augustus toen ik een gesprek had met
twee geboren Zeelanders, Sjef van
Dongen en Marietje van Dongen-
Coppens. Aanleiding van dit gesprek
was het aanstaande 60-jarig
huwelijksfeest dat op 1 oktober a.s. zou
worden gevierd. Terwijl Sjef glimlachend
en af en toe aanvullend luisterde,
vertelde Marietje over haar jeugd, haar
gezin, de Coppensmolen. Het geluk dat
haar ten deel was gevallen en het
verdriet dat ook aan hen niet is voorbij
gegaan. Een bijzondere vrouw, warm,
hartelijk, trots, sterk. We namen afscheid
met de woorden: "wat was het toch
gezellig, we zien elkaar gauw weer
eens". Helaas werd dit niet bewaarheid.
Tot mijn verbijstering kwam enkele
dagen daarna het bericht dat Marietje was overleden. Vandaag vertellen we het verhaal van
Sjef en Marietje, een postuum eerbetoon aan een prachtige vrouw.
MARIA LEONARDA COPPENS
Twaalf jaar was Marietje toen, na een kort ziekbed, haar moeder Anna Maria van den Berg
overleed. Nagenoeg van het ene moment op het andere veranderde het onbezorgde leven
van het gezin in een periode van diepe rouw. Moeder was een lieve zachtaardige vrouw, altijd
in de weer om het haar 5 dochters en 1 zoon zo aangenaam mogelijk te maken. Als molenaar
had vader een belangrijke functie in het dorp. Boeren en bakkers waren van hem afhankelijk
en materieel ontbrak het gezin aan niets. Trots vertelt Marietje dat ze rond 1930 al bood-
schappen deden in Nijmegen en dat de meisjes in plaats van klompen en gebreide kousen
leren schoentjes droegen en witte sokjes. Na het overlijden van moeder veranderde er veel.
Vader kon het verlies van zijn echtgenote niet verwerken en het was een groot goed dat zijn
broer Piet er was om het gezin en het werk op de molen te ondersteunen. Ook de buren, en
met name de dames van der Wijst, deden hun uiterste best om het gemis van moeder zoveel
mogelijk te compenseren.
-- Langzamerhand --
Oan de proot mè……
Sjef van Dongen en
Marietje van Dongen-
Coppens
Door Ria Boley
Josephus Adrianus van Dongen: * 15-03-1923
Maria Leonarda Coppens: * 03-02-1921 / † 20-08-2010
Langzamerhand hernam het leven mede door de fijne onderlinge band van het gezin zijn loop.
Marietje ging naar de naaischool en was enthousiast KJM lid. Op een bepaald moment vroeg
mevrouw van der Sluis-v.d.Wijst haar als hulpje in de huishouding. "Ik vond dat ik dat moest
doen" vertelt ze. "De familie van der Wijst had veel voor ons betekend en ik ben er ruim een jaar
gebleven". Ze was echter een ambitieus
meisje en kreeg van haar vader
toestemming om intern naar een
huishoudschool in Vught te gaan. Ze
beleefde daar een mooie tijd en na het
behalen van het diploma zorgde de
school voor een werkplek. Marietje kwam
terecht in een gezin in Nijmegen maar de
stad beviel haar allerminst. Ze verlangde
naar de gemoedelijkheid van het
dorpsleven en via een advertentie kwam
ze terecht bij de familie Derks in Mill. Een
kinderloos echtpaar met een winkel waarin
ze af en toe tot haar groot plezier mocht
helpen. Tijdens een muzikale festiviteit in
het dorp leerde ze Sjef van Dongen kennen. Sjef, middelste van 10 kinderen, werkte thuis op de
boerderij. Tijdens oorlogstijd werd hij gevorderd om te gaan werken in het Duitse Krefeld. Hij
ontdook dit bevel door een onderkomen te zoeken in het kippenhok en wanneer er onraad
dreigde werd er aan het ouderlijk huis een vlag gehangen. Van zijn jonge jaren weet Sjef zich
vooral de gezelligheid en het kameraadschap te herinneren. Met z'n allen schaatsen op de
Kleuter in Uden, beugelen met vrienden en buren, muziek maken en klepperen. Een techniek
die momenteel nog nauwelijks bekend is maar die door Sjef
nog altijd wordt beoefend. Hij leerde het van de gebroeders
Giesbers en nog steeds haalt hij met regelmaat de kleppers
uit zijn zakken en kleppert, al zingend met de muziek mee.
Een andere liefhebberij van hem was dansen. De wals, de
veleta en de polka waren en zijn nog steeds zijn
lievelingsdansen want nog altijd gaan bij alle feestelijke
gelegenheden de beentjes van de vloer!
EEN NIEUWE KRACHT OP DE COPPENSMOLEN
Marietje en Sjef kregen verkering en toen vader Coppens in
het ziekenhuis moest worden opgenomen, kwam Sjef naar
de Kerkstraat om met het werk op de molen te helpen.
Vader dacht dat hij daarvoor niet geschikt was want het
molenaarsvak kon je niet leren, daarvoor moest je geboren
zijn. Niets was echter minder waar! Oom Piet leerde hem het
vak en drie jaar na het overlijden van vader Coppens nam
Sjef het molenaarsbedrijf over. Toen twee jaar nadien oom
Piet overleed stond hij er alleen voor. Het was een tijd van
veel en hard werken maar hij had zijn hart, precies zoals
Marietje, verloren aan de Coppensmolen en het
muldersvak. Marietje en Sjef waren in 1950 getrouwd. Ze bleven wonen in het huis waarin
Marietje geboren was. Het was een periode van rust en tijd. Geen haast, geen werkdruk. De
boeren kwamen met enkele zakken koren naar de molen. Zij wachten daar totdat het koren
gemalen was. Soms, bij weinig wind wel enkele uren. Het wel en wee van het dorp werd onder
de invaart van de molen besproken. Daardoor was de molenaar altijd op de hoogte van wat
zich afspeelde in het dorp.
-- Het gezin --
Kinderen Coppens vlnr: Marie, Nico, Stina, Annie en Ria
Trouwfoto Sjef en Marietje
Het gezin groeide inmiddels gestaag. Marietje die zelf ervaren had wat het gemis van een
moeder betekende, was erg lief en zorgzaam. Af en toe hield ze haar hart vast als ze Sjef op zijn
transportfiets het gemalen meel naar de klant zag brengen. Hij stapelde 5 of soms zelfs 6
zakken van 60 kg. voor op zijn fiets
en presteerde het voortdurend om
boven op de zakken een van zijn
kinderen te zetten. Daarmee reed hij
vervaarlijk over de zandwegen en
de daarnaast liggende diepe sloten.
In de jaren '50 stimuleerde de
Boerenleenbank haar cliënten om
meer bedrijfsmatig te gaan boeren.
De kleinschaligheid van bedrijven
met een paar koeien, wat varkens
en kippen was voorbij. Hierdoor
moest er meer meel worden
gemalen en kon de molen de te
malen capaciteit niet meer aan.
Omdat de molenaar het door
dorsmachines gemaaide koren
intussen zelf ophaalde op het veld, kocht Sjef een vrachtwagen, een Bedford. De wagen
moest worden aangezwengeld en reed niet veel harder dan 50 km. per uur. Vaak vervoerde
Sjef het koren naar de haven in Ravenstein waar het werd ingescheept. Sjef zag er geen
kwaad in om zich af en toe niet helemaal aan de regels te houden en het gebeurde dat de
vrachtwagen zo vol werd geladen dat de cabine omhoog kwam. Daarom werden ook op de
cabine zakken gestapeld, zodat de wagen
weer in evenwicht kwam. Natuurlijk veel te
zwaar beladen tufte Sjef naar zijn klanten.
Regelmatig werd hij door politieagent van
Grinsven van de weg gehaald en moesten er
veel zakken worden gelost voordat hij zijn weg
mocht vervolgen.
EEN WARM NEST
Thuis was het altijd gezellig. Van zijn neef
Lambert van Tiel had Sjef leren zwemmen en op
zijn beurt leerde hij dat aan alle 8 kinderen. Er
werd dan ook vaak met vader naar Mill of naar
de Wetering in Velp gegaan om een duik te
nemen. Marietje bespaarde dit een hoop werk
want alle kinderen waren bij thuiskomst al
gewassen. Steevast had moeder pannen
balkenbrij klaar staan, mét suiker, waaraan
ieder zich tegoed deed. Balkenbrij speelde een belangrijke rol in het leven van de kinderen. Als
er een varken aan de leer hing wisten ze al dat hen allerlei heerlijkheden te wachten stonden.
Moeder was een uitmuntende kok en een van haar specialiteiten was balkenbrij. Ze had
daarvoor een eigen recept. In de winter, als de kinderen wakker werden, roken ze al de geur
van de balkenbrij en was het zaak om zo snel mogelijk naar beneden te komen, om verzekerd
te zijn van de eerste pan. Het kon wel eens gebeuren dat het tijd was om naar school te gaan
als de laatste pan nog gebakken moest worden en je helaas naast het Betje viste. Prachtige
herinneringen zijn er ook aan de uitstapjes naar Frankrijk waar moeders zus Rina woonde.
-- Vader had --
Gezin in 1964 boven vlnr: Pieter, Sjef, Cees, Diny, Tonnie.
Onder vlnr: Maarten, Ria, Marie met op schoot baby Luus en Jos.
Familie Van Dongen.
Boven vlnr: Pieta, Riet, Antoon, Sjef, Simon, Anna.
Onder vlnr: Harrie, Jan, Nolda en Cor
Vader had een tweedehands bus gekocht en daarmee werd de reis ondernomen. Onderweg
werd bij goed weer gestopt om te zwemmen en vaak werd er gegeten in Franse restaurantjes
waar men niemand kon verstaan en daardoor nogal eens voor culinaire verrassingen kwam te
staan! In die tijd werd alles nog cash betaald. Op zondag na de hoogmis kwamen veel boeren
langs. Natuurlijk werd er dan bijgebuurt. Er werden flinke Bolknaks gerookt en de keuken zag
dan ook blauw van de rook. Vertegenwoordigers
van veevoederfabrieken kwamen regelmatig zaken
doen. Een van hen bracht sigarenbandjes mee die
door de kinderen werden gespaard. Maar ook
suikerzakjes, speldjes e.d. werden verzameld.
Marietje zelf deed daar ijverig aan mee. In de loop
der jaren heeft ze veel uiteenlopende
verzamelingen aangelegd met uiteraard alle
mogelijke documentatie over de Coppensmolen.
Inmiddels kreeg de Coppensmolen concurrentie
van de Boerenbond. Sjef begon er over na te
denken om met zijn bedrijf een andere weg in te
slaan. Een optie was om, evenals zijn broers Simon,
Antoon en Jan een champignonkwekerij te
beginnen maar dat plan viel niet in de smaak bij
Marietje. De Coppenstraditie mocht niet
onderbroken worden, de molen bleef nummer één.
In 1973 werd deze aangekocht door de gemeente,
gerestaureerd en in 1977 opnieuw in gebruik
genomen. Sjef was tijdens de restauratie en zeker
toen de molen weer draaivaardig was veelvuldig daar te vinden. Nu niet als vakmolenaar,
maar als instructeur en vrijwilliger voor rondleidingen en maaldemonstraties. 20 jaar lang is Sjef
instructeur geweest als vakmolenaar voor de opleiding van vrijwillige molenaars. Hij heeft veel
jonge mensen opgeleid die aan de slag zijn gegaan bij een van de 1100 molens die Nederland
rijk is. Zijn zoon Cees is in 1987
begonnen met de
molenaarsopleiding en heeft 23 jaar
later het beheer van de molen
overgenomen. Zo blijft, ter
geruststelling van Marietje, de
Coppenstraditie in stand. Een van
de Zeelandse leerlingen was Casper
van de Laar. Momenteel heeft hij
een molen in Frankrijk en is vertaler
en molenaar aldaar. Niet alleen de
Coppensmolen maar ook de Van
Aarssensmolen had de aandacht
van Sjef. Samen met de vrijwillige
molenaar Cees van de Brand heeft
hij deze molen weer gangbaar
gemaakt. Op zaterdagmorgen, 10
jaar lang tot aan het overlijden van Cees van de Brand, was er een molenaarsoverleg in de
keuken van Kerkstraat 114A. Marietje zorgde voor koffie en koek en het waren supergezellige
uren. Sjef is altijd erg actief gebleven in molenaarsland. Een flinke periode is hij molenaar
geweest op de Jettensmolen in Uden en de standaardmolen in Nederasselt. Voor zijn vele
verdiensten op dit gebied heeft hij in 2001 een Koninklijke onderscheiding ont-vangen en
ongelooflijk trots was hij toen zijn zoon Cees in 2010 eveneens deze eer te beurt viel.
-- Een nieuw --
Met de bus naar Frankrijk.
62 jaar molenaar
EEN NIEUW BEGIN
"In onze buurt, Kerkstraat noord, hebben we een prachtige tijd gehad" vertelt Marietje. Vooral
vroeger was er veel gezelligheid. Jarenlang hebben we gekaart met Sjef van den Elzen en
Toon Meijers. Soms zagen we elkaar niet zitten, zo
werd er gerookt. De zomeravonden waren vol
muziek. Bij de familie Baptist verbleven vaak de
Kilima Hawaiïns, een in de jaren '50-'60 zeer bekende
muziekgroep die regelmatig op de radio en later op
TV optraden. Tijdens de lange zomeravonden die
we toen nog hadden, zaten zij buiten te repeteren,
dat klonk prachtig. Vanaf Voederheil bereikten ons
de klanken van de accordeon van Frans van den
Heuvel en Mies Geerts hoorden we vaak spelen op
zijn klarinet. Nostalgische herinneringen maar zó
mooi! Met pijn in het hart moesten we jongstleden
februari ons vertrouwde huis en onze fijne buurt
verlaten en maakten we een nieuw begin in het
Franciscushof. Vanwege mijn lichamelijke conditie
was dit noodzakelijk. Het afscheid hebben we
gevierd met grote pannen balkenbrij! Inmiddels hebben we ook daar ons stekje gevonden.
Twee dagen per week ga ik met veel plezier naar de
dagopvang en als ik daar ben gaat Sjef kaarten in
Compostella. Ik puzzel graag en op donderdag hebben we
een kaartclubje. Sjef heeft gelukkig nog een uitstekende
conditie. Zowel Sjef als ik hebben een groot geloof. We
vertrouwen in het hiernamaals en Moeder Maria neemt een
belangrijke plaats in ons leven in. Voor haar brand ik elke dag
een kaarsje. Als het weer het toelaat fietst Sjef nog iedere
morgen naar Uden om in de kapel van de Kruisheren de H.
Mis bij te wonen." "Tegenwoordig heb ik een elektrische fiets"
vult Sjef lachend aan. "Ik kan me nu weer meten met de
mensen die gaan werken!” Natuurlijk ga ik ook in Zeeland
naar de kerk en ik ben al 35 jaar collectant. De terugloop in
de kerk en alle commotie van het moment doet me pijn
maar ik maak me ook zorgen over de toekomst van onze
jeugd. Kinderen worden
in zo'n grote luxe en in
zoveel toegevendheid
opgevoed dat ik me
afvraag hoe dat zal gaan op momenten dat dit niet
meer kan. Ieder mens zal in zijn of haar leven zo'n
moment tegenkomen. En dan? Hoe houden ze zich dan
staande? Zelf hebben we 18 kleinkinderen en 6
achterkleinkinderen waar we volop van genieten.
Marietje is zeer attent, alle verjaardagen en alle
bijzondere gebeurtenissen in de familie houdt ze bij. Tot
haar groot verdriet zijn drie van haar zussen en haar broer
overleden. Alleen haar jongste zus Nettie, die tot aan haar huwelijk bij ons heeft gewoond, is
nog in leven en haar schoonzus Doortje, de vrouw van Nico. Ook met mijn familie hebben we
een hele sterke band, Het is traditie dat we een maal per veertien dagen met de broers en
zussen bij elkaar komen. In mijn jonge jaren werd, zoals gezegd, bij ons aan huis gebeugeld.
-- Dat was --
Twee geridderden Sjef en zoon Cees.
Optreden tijdens buurtavond.
Beugelen met broers en zussen.
Dat was altijd heel gezellig. Tijdens de oorlog zijn we ermee gestopt en in 1986 kwam een van
mijn broers op het idee om er weer mee te beginnen. In een van de voormalige
champignonruimtes van onze broer Jan, die nog altijd in het ouderlijk huis woonde, werd een
beugelbaan aangelegd en daarin hebben we met de familie gebeugeld, zelfs nog een poosje
na de verkoop van het huis. Ook heb ik jaren geleden nog een tijdje gevoetbald bij Festilent.
Zelfs tóen was er al agressie onder de supporters. Ik herinner me n.l. een uitwedstrijd in Grave.
Tijdens het spel werden we voortdurend door een aantal dames met steentjes bekogeld.
DANKBAARHEID
“Terugkijkend kan ik niet anders zeggen dan dat we een pracht leven hebben gehad."
zegt Marietje. "Natuurlijk, ook ons leven kende hoogte en dieptepunten. Een van die
dieptepunten beleven we op dit moment nu we te kampen hebben met ernstige ziekte van
een paar van onze kinderen. Dat is heel erg. Als je kinderen lijden lijdt je zelf, mogelijk zelfs nog
erger. Toch hebben we besloten om van ons 60 jarig huwelijk een echt feest te maken omdat
er ook zo veel redenen zijn om dankbaar voor te zijn. Een daarvan is dat we dit nog met ons
hele gezin mogen vieren." Op een nacht toen ze de slaap niet kon vatten, schreef Marietje een
brief. In die brief, die bewaard is gebleven, uitte ze haar grote dankbaarheid. Dankbaarheid
voor de hoge leeftijd die ze mocht bereiken, dankbaarheid voor het leven dat achter haar lag
en de kinderen die haar geschonken werden, voor de goede familiebanden, maar vooral
dankbaarheid en oprechte liefde voor de man met wie ze die dag precies 53 en een half jaar
getrouwd was. Enige dagen na ons gesprek kwam er een einde aan het leven van Maria
Leonarda van Dongen-Coppens. Haar 60 jarig huwelijksfeest zal niet worden gevierd want het
hele gezin kan daar niet meer bij aanwezig zijn. Maar Marietje, op deze dag zullen velen met
liefde en dankbaarheid aan U denken en, als waarheid is waarin Sjef en U een leven lang
vertrouwen hebben gesteld, zult U in het nieuwe Licht met trots en blijdschap neerkijken op al
het moois dat U op aarde hebt achtergelaten.
Mijnheer van Dongen, het was een voorrecht om in haar laatste levensdagen
met haar en met U “AON DE PROOT” te mogen zijn.
HARTELIJK DANK DAARVOOR
50-jarig huwelijk, de hele familie bijeen, kinderen, kleinkinderen en partners.
Zondags spelen bij de blokhut bij
het Slingerpad.
Naar de speeltuin Elsendorp.
60 jaar later. 50-jarig huwelijk, alle kleinkinderen bij elkaar.
Winkelen in Nijmegen.
Cornelis van Dongen en
Ardina Maria van Tiel Coppensmolen dertiger jaren. Foto 1914, Antoon Coppens en
Anna Maria van den Berg
1e van Festilent, Sjef boven 2e van
rechts.
Vlnr: Pieter, Tonnie, Jos, Diny
en Cees De befaamde piramide.
Piet (Petrus Joannes)
Coppens, omstreeks 1899
De zusjes Coppens, Marie, Nettie en Rina
Nicolaas Coppens 1883
A. Coppens aan de vang.
A. Coppens met dochter
Nettie in de tuin.
Coppensmolen 2010 Vakmanschap is
meesterschap: Billen
Vakmanschap is
meesterschap: Malen
Billen.
Stamhouders Sjef, Sjef en Tonny.
H. v.d. Wijst en A. Coppens bij de molen.