De juiste snaar: Naar een effectievere voorlichting

Mensenkennis is wetskennis

Sociale en OrganisatiepsychologieRijksuniversiteit Groningen

Arie Dijkstra

Drie soorten voorlichting

• Informeren

• Beslissingsondersteuning

• Overreding

Voorlichting:informeren

• Procedures

• Basiskennis

• Juridisch motief

Informeren is eenzijdig

heldere informatie

onduidelijke informatie

Schrijver Burger

Voorlichting:beslissingsondersteuning

• Ondersteunen van individuele beslissing• Afweging van voor- en nadelen

• Empowerment/verantwoordelijkheid• Juridisch motief

Rolmodellen in beslissingsondersteuning

Ik heb er goed over nagedacht en om reden x en y heb ik toenbesloten om het niet te doen

Ik heb er goed over nagedacht en om reden z en w heb ik toenbesloten om het wel te doen

Mevrouw de Vries Mevrouw Bandsma

Voorlichting:overreding

• Gerichte beïnvloeding in de gewenste richting• Met name voordelen; selectie van informatie

• Actief ontkennen nadelen• Geeft verantwoordelijkheid

Manipulatie in overreding

• Selecteer feiten over gezondheidseffectenniet: elk jaar sterft 1 op de 200 rokers door longkanker

wel: roken maakt de kans op longkanker 20 keer zo groot

• Formuleer feiten over sociale realiteitniet: nog steeds rookt 34 procent van de bevolking

wel: steeds minder mensen roken

• Formuleer feiten over veranderbaarheidniet: stoppen is moeilijk, daarom goed voorbereiden

wel: met een goede voorbereiding kan iedereen stoppen

Gedrag

Verwachte positieve uitkomsten

Verwachtingen van eigen-effectiviteit

Verwachte negatieve uitkomsten

Intentie

Sociaal-cognitieve theorie

Verwachte uitkomsten van gedrag• Mentale representaties van straf of

beloning die volgen op een gedragFysiek

Sociaal

Zelf-evaluatief

gedragwerkelijkeuitkomsten

verwachteuitkomsten

interpretatie

Gedrag

Verwachte positieve uitkomsten

Verwachtingen van eigen-effectiviteit

Verwachte negatieve uitkomsten

Intentie

Bereikbaar maken van verwachte positieve effecten van gedrag

Neutraliseren van verwachte negatieve effecten van gedrag

Eigen-effectiviteitstverwachtingen

Gedrag

Verwachte positieve uitkomsten

Verwachtingen van eigen-effectiviteit

Verwachte negatieve uitkomsten

Intentie

Sociaal-cognitieve theorieRisicoperceptie

Psychologische vertekening

RisicosperceptieKans maal ernst

Lage ernst Hoge ernst

Lage kans AIDS

CO2-opslag

Hoge kans Verkoudheid Tuberculose(in 3de wereld)

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Severity

Susceptibility

Common cold

Common influenza

Food poisoning

High blood pressure

New influenza

Diabetes

HIV/ Aids

Tuberculosis

Heartattack

Influenzapandemic

Gerjo Kok, Ruud Jonkers, Roger Gelissen, Ree Meertens, Herman Schaalma†, Onno de Zwart

VaccinatiemotivatieZeer effectief Weinig effectief

Veel nadelen

Weinig nadelen

Veel nadelen

Weinig nadelen

Hoog risico

Laag risico

1

2

3

4

Gedrag

Verwachte positieve

uitkomsten

Verwachtingen van eigen-effectiviteit

Verwachte negatieve uitkomsten

Intentie

onzekerheid

Verwachte positieve uitkomsten

Verwachtingen van eigen-effectiviteit

Verwachte negatieve uitkomsten

Veranderingsfasen

Verandering verloopt in fasen

Fasen van gedragsverandering

Rokers Ex-rokers

0

10

20

30

40

50

60

70

USA USA Spanje NL

PC

C

PR

Vergelijk rokerspopulaties

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

PC C PR

0

2

4

6

8

10

12

14

16

PC C PR

Stoppogingen

7-dagen gestopt

2 maand follow-up

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Gewichtsreductie Lichamelijke beweging

PC

C

PR

ACT

MT

Vergelijk gezondheidsgedragingen

0

10

20

30

40

50

60

70

Plastic scheiden Groenafval scheiden

PC

C

PR

ACT

MT

Afval scheiden

fictief

Fase-specifieke oorzakenvan voorwaartse faseverandering

Fase-specifieke interventies

VoorlichtingMaatregelen

VoorlichtingMaatregelen

VoorlichtingMaatregelen

VoorlichtingMaatregelen

Doet u al aan afvalscheiding?

Bent u van plan om in de komende zes maanden te beginnen met hetscheiden van afval?

Bent u van plan om in de komende dertig dagen te beginnen met het scheiden van afval?

Scheidt u al langer danzes maanden afval?

nee ja

ja nee

yes no

ja nee

PC

CPR

VO ACT

Afval scheiden = Het volgens definitie X scheiden van afval

PC C PR ACT

Positieve uitkomsten

verhogende informatie M MM M MM

Negatieve uitkomsten

verlagende informatieMM M M MM

Eigen-effectiviteit

verhogende informatieMM MM M? M

Match/mismatch hypothesen

0

5

10

15

20

25

30

35

Pos Neg Eigen0

5

10

15

20

25

30

35

40

Pos Neg Eigen

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Pos Neg Eigen0

10

20

30

40

50

60

70

80

Pos Neg Eigen

Precontemplatie Contemplatie

Preparatie Actie

Percentages voorwaartse faseverandering

Stage Matched en Mismatched informatiepercentages voorwaartse faseverandering

44.7

25.8

Matched Mismatched

39.1

28.3

Matched Mismatched

p<.001 p<.05

Na 8 maandenNa 2 maanden

Slot

• Kies het doel pijnlijk expliciet en kijk hoe het doel optimaal bereikt kan worden

• Individu is ook functie van de (sociale) omgeving(sveranderingen)

• Segmenteer populatie naar relevante kenmerken