1

VincentvanGogh30maart1853–29juli1890

door

WielLamers

ProbusIMaastricht–24februari2016

Inhetjaar2015heeftmenuitgebreidhetfeitherdachtdat125jaargeledenVincentvan

Goghisgestorven.Datwasvoormijeenredenomhetlevenvandeschilderwienswerk

ikbijzonderwaardeernadertebestuderen.

VandaagwilikdezeverrassendezoektochtmetUdelen.

Ikzalmijnvoordrachtinvijfdelensplitsen.

1/Deeerste27jaarvanzijnleven,1853-1880

2/ZijneerstejarenalskunstenaarinNederland,1880-1886

3/ZijnlevenalskunstenaarinParijs,1886-1888.

4/DejarendoorgebrachtinZuidFrankrijkenalseindstationAuversietsten

noordenvanParijs,1888-1890

5/Nabeschouwing

1853–1880

VincentvanGoghwerdop30maart1853geborenindehervormdepastorievan

Zundert.HijwasheteerstelevendgeborenkindvanhetechtpaarvanGogh-Carbentus.

Vincentwasuiterlijksprekendzijnmoeder.

ZijnmoederwasopgegroeidinDenHaagineengrootgezin.Zijhoordentotdegegoede

burgerijengedroegenzichdaarooknaar.Annawasaldertigennogsteedsniet

getrouwdterwijlhaarjongstezusophetpuntstondtehuwenmetCentvanGogh.Zij

werdtoengekoppeldaaneenjongerebroervanCent,TheodorusvanGoghpredikantin

2

Zundert,eendorpjeinhetkatholiekezuidenvanNederlandtegendeBelgischegrens.

EengroteretegenstellingwasnauwelijksmogelijkvanDenHaagnaarZundert.

KinderenvanGogh

30maart1852 Vincent(doodgeboren)

30maart1853–29juli1890 VincentWillem

1855-1930 AnnaCornelia

1857-1891 Theo

1859-1916 Elisabeth(Lies)Huberta

1862-1941 Wilhelmina(Wil)Jacoba

1867-1900 Cornelis(Cor)Vincent

ZijnmoederwasopgegroeidinDenHaagineengrootgezin.Zijhoordentotdegegoede

burgerijengedroegenzichdaarooknaar.Annawasaldertigennogsteedsniet

getrouwdterwijlhaarjongstezusophetpuntstondtehuwenmetCentvanGogh.Zij

werdtoengekoppeldaaneenjongerebroervanCent,TheodorusvanGoghpredikantin

Zundert,eendorpjeinhetkatholiekezuidenvanNederlandtegendeBelgischegrens.

EengroteretegenstellingwasnauwelijksmogelijkvanDenHaagnaarZundert.

Vincenthadweinigtotgeencontactmetanderekinderenvanzijnleeftijd.Enzelfs

binnenhetgezinwaarpraktischallesgezamenlijkwerdgedaantrokhijzichterug.Hij

Theodorus(Dorus) vanGogh 1822-1885

AnnaCornelia Carbentus 1819-1907

3

wasenerzijdserggesteldophetgezinslevenanderzijdsergopzichzelf.Hijginghet

liefstalleenzwervenoverdehei,ergtegendewensvanzijnmoeder.

Annaleerdedekinderenzelfschrijvenentekenen.

ToenVincent7jaarwasginghijnaardenieuweopenbareschoolrechttegenoverde

pastorieopdemarkt.Hijkreegopschoolgeencontactmetanderejongensenwerderg

gepest.Hierdoorwerdhijinhetbeginvanhettweedeschooljaardoorzijnoudersvan

schoolgehaaldennamenzeeengouvernanteindienstomhemlestegeven.

Indeloopvan1864,op11jarigeleeftijd,werdbeslotenVincentnaarkostschoolte

sturen.DekeuzevielopeenkostschoolinZevenbergen,deprivéschoolvanJanProvily.

Indezomervan1866ginghijnaardeH.B.S.inTilburg,deRijksschoolWillemII.Maart

1868,slechtsenkelewekenvoorzijnvijftiendeverjaardag,liepVincentwegenmaakte

hettweedejaarnietaf.

InterieurvandewinkelvanGoupil&CoindenHaag

Watnu?GelukkighadoomCent,deouderebroervanzijnvaderwaarnaarVincentwas

vernoemd,inDenHaageenkunsthandel.In1861washijgefuseerdmetAdolpheGoupil

dieeenzelfdezaakhadinParijsenzoontstonddefirmaGoupil&Co.metvestigingenin

Parijs,DenHaag,LondenenBrussel.

Juli1869zestienmaandennadathijvanschoolwasgegaangingVincentindeleerbij

zijnoom.

4

Doorzijnslechtesocialevaardighedenverliephetcontactmetklantenzeermoeizaam.

Ookinzijnprivélevenluktehethemnietvriendschappentesluiten.Meergedrevendoor

zijneenzaamheiddandoorzijnlibidobegonhijhetgezelschapvanprostituésopte

zoeken.

Dezelevenswandelkonmoeilijkverborgenblijvenvoorzijnsuperieurenenzijnouders.

Enonderhetmomvanpromotiewerdhijin1873overgeplaatstnaarLonden.

DaarhaddefirmaGoupil&Coeengroothandel.Maarhoewelergeencontactwasmet

klantenwasookditgeensucces.Hijgleedafnaardeonderkantvandemaatschappijen

zochtzijnheilopnieuwbijprostitués.Hijraaktedepressiefenbegonzichte

verwaarlozen.

OomCentliethem26oktober1874tijdelijkoverplaatsennaardehoofdvestigingin

Parijs.

Injanuari1875keerdehijweerterugnaarEngeland.Erzounueengalerieworden

geopend.Hetwerdechteralsnelduidelijkdathijtotaalongeschiktwas.Enhalfmei

1875werdhijweerovergeplaatstnaarParijs.

Parijswasindietijdindebanvandeimpressionisten.AanVincentgingdittotaal

voorbij.Degodsdiensthadheminzijngreep.Hijhadzichverdieptinenleefdevolgens

de“ImitatioChristi”vanThomasaKempis

ZijnwerkindegalerievanGoupil&Coverliepdesastreus.DeParijsedamesvonden

hemmaareenmerkwaardigefiguur.Hijwerddoorhen‘cehollandaisrustre’genoemd.

Ookzijnkledingwasafkeurenswaardig.HijgedroegzichnaarThomasaKempisdiezegt

“Goddelijkheidvermijdtnietwatsjofelis,enmaaltnietomhetdragenvanoudeen

gehavendekleren”.ToenkerstmisnaderdegingVincentzondertoestemmingvanzijn

superieurennaarhuis,naarEtten,omkerstmisinhuiselijkekringtevieren.Zijnvader

wasin1875beroepentotdomineeinEtten.

Bijzijnterugkeerbeginjanuari1876kreeghijdirectontslagper1april.

Zijneerstebaanwaseenmislukkinggeworden.

Juli1869t/m1april1876:werkzaambijGoupil&Co,DenHaag,LondenenParijs:

Ontslagwegensslechtfunctioneren.

NogsteedsindebanvanThomasaKempisvertrokVincentnaarEngelandomdaarles

tegaangevenopeenschoolvoorarmekinderen.ToenVincentmetKerstmis1876thuis

5

kwamhadzijnvadereenechtebaangeregeldalsboekhouderbijdeboekhandelBraam

inDordrecht.

Vincentechterwildeindevoetsporenvanzijnvadertreden.Hijgingiederezondagnaar

dekerk,hetgafnietwelkezelfsdekatholiekekerksloeghijnietover.

Zomer1877stemdenzijnouderstoe.HijgingnaarAmsterdamomLatijnenGriekste

studerenvoorhetstaatsexamendatnodigwasvoordetheologischestudie.

Infebruari1878werddestudieafgebrokenomdatderesultatenbijherhalingzeer

slechtwaren.

ZijnvaderregeldeeenevangelistenopleidinginBrussel.Maarnadriemaandenwerdhij

vanschoolverwijderd.

IndiedagenlashijeenartikeloverdeBorinage,destreekwaardekolenmijnenwaren

gevestigdinhetzuidenvanBelgië.Hijbeslootdaarheentegaanenzichintezettenvoor

dearmstederarmen.

Indecember1878kwamVincentaanindeBorinageengingdaarwerkenalsvoorganger

ineenkleinegemeenteinWasmes.Maarinjuli1879werdhijweerontslagen.

TheokwamnaarMonsommetVincenttepraten.Hijbeschuldigdehemzijnoudersen

defamiliealleenmaaronheiltehebbengebracht.

Ditkwamhardaan.VincentraakteineencrisisengingzwervenindeBorinage.Deze

zwerftochteindigdetenslotteinEtten

Zijnvadervonddesituatiezoernstigdathijhemwildelatenopnemeninhet

krankzinnigengestichtinGeel.

Vincentwerdwoedend.WanhopigvluchttehijweernaardeBorinage.

IndezeuitzichtlozesituatieschreefhijeenbriefaanTheo.Hetwaseenlitanievan

protestenzelfmedelijdenindelangstebriefdiehijooithadgeschreven.Tenslottekwam

dehartenkreet:

‘Zoiemandweetzelfnietaltijdwathijzoukunnendoen,maarinstinctmatigvoelt

hij:tochbenikergensgoedvoor!Ikvoeldatmijnbestaaneenredenheeft!(…)

Waarvoorzouiknuttigkunnenzijn,waarvoorzouikdienstkunnendoen?Erisiets

inmij,watishettoch!.”

Endanop20augustus1880schreefhij:

“Ikschrijfjeterwijlikaanhettekenenbenenikwilersnelweermeeverdergaan.”

6

VincentenookTheohaddenechtergeenhogedunkvandekrabbels.Hijschreef

aanTheo:“Nietdatdiealleendemoeitewaardzijndatgeervooruitdetrein

stapt.”EnTheobeaamdedit.

DejareninNederland1880–1886

VincentgingnaarBrusselwaarhijzijnintreknamincafé-logement“AuxAmisde

Charleroi”.Hijkreegeentoelagevanzijnouders,diehenzwaarbelastte.Gelukkighad

Theopromotiegemaaktennamhijdetaakvanzijnoudersover.Ditwashetbeginvan

eenlevenslangefinanciëleafhankelijkheidvanTheo.

MetPasen1881gingVincentnaarhuisinEtten.

“PastorieenkerkteEtten”–potloodenpenoppapier9,5x17,8cm

OpdatmomentlogeerdeeennichtvanVincentbijzijnouders,KeeVosmethaarzoontje,

dedochtervandeoudstezusvanzijnmoeder.Zijwaskortgeledenweduwegeworden.

Vincentwerdverliefdophaarmaarzijweeshemresoluutaf.Zijnverliefdheidnam

echtergroteskevormenaanenhalfnovemberginghijhaaropzoekeninAmsterdamom

haartenhuwelijktevragen,uiteraardzonderresultaat.

TeruginEttenkwamhettoteengroteruziemetzijnvader.Hijbeschuldigdezijnouders

vaneenhetzetegenzijnoprechteliefdevoorKeeVos.Tijdensdekerstdagenvan1881

bereiktederuziemetzijnvadereenclimax,waaropVincentuithuiswerdgezet..

7

KeeVos,dochtervanWilhemina(Mina)

CatharinaGerardinaCarbentusen

JohannesPaulusStricker

HijvertroknaarDenHaagwaarhij

leerlingwerdvanMauveeengeslaagde

schilderdiegetrouwdwasmeteennicht

vanzijnmoeder.Ditduurdenoggeen

maand.Erontstondeenhooglopende

ruzieenVincentwerddoorMauveop

straatgezet.

Inmiddelshadhijeenonderkomen

gevondeninDenHaag,Schenkweg138.

HierwoondehijmetChristienHoorn,Sien

genaamd,eenprostituédiezwangerwas.

TheowildedatVincentdezeverhoudingverbrak,maarVincentdeedmeestalhet

tegengesteldevanwatvanhemwerdverlangd.

AlleenmeteenextratoelageluktehetTheoVincentinhetnajaarvan1882telaten

vertrekkennaarDrenthe.

8

HierbegonhijmetolieverfschilderijenaangemoedigddoorTheo.Hijtrokeropuitom

tallozeimpressiesvanhetlandschapvastteleggen.Hetwarenallemaalheeldonkereen

somberedoeken.

Hijhadgeencontactmetdebevolkingenerontstondeengroteeenzaamheid.Hijwerd

steedslabielerenvlakvoorSinterklaas1883vertrokhijnaarNuenenwaarzijnvader

inmiddelswasbenoemd.

Thuisontstonddirectweerdiscussiemetzijnvaderendieliepzodaniguitdehanddat

hijmetKerstmis1883vertroknaarDenHaagomdekerstdagendoortebrengenmet

Sienenhaarkind.

17Januari1884kwamzijnmoedertenvalenliepeenbeenbreukop.Vincentwierpzich

nuopalsverplegerendeverhoudingmetzijnoudersklaardezienderogenop.20Maart

1884huurdehijeentweekamerappartementaandeKerkstraatzo’ndriehonderdmeter

vandepastorieominterichtenalsatelier.

9

IntussenhadVincentkennisgemaaktmet

MargotBegemann.

Zijwasdejongstedochtervaneen

voorgangervanzijnvader.Margotwas

geborenin1841inNuenen,thuisopgeleiden

nooitbuitenNuenengeweest.

Zijleerdeelkaarkennenbijdeverzorging

vanzijnmoederenkregeneenheimelijke

verhouding.Opeengegevenmoment

werdenzijdooreennichtvanMargot

betrapt.Datveroorzaakteeengroot

schandaal.Margotwerdverbannennaar

UtrechtenVincentwerdpersonanongratabijdeBegemannsen.

Op26maart1885kwamzijnvaderterugvaneenetentjemetcollegae.Bijthuiskomst

kreeghijeenberoertewaaraanhijbezweek.Debegrafenishadplaatsop30maart,

Vincentsverjaardag.AllefamilieledenwarennaarNuenengekomen.Vincenthieldzich

echterafzijdig.

10

TheohadgevraagdeenschilderijtemakenvoordeSaloninParijs,eenprestigieuze

tentoonstellingwaariedereengraagwildeexposeren.

Hijwildeeenboerenfamilieschilderen,denuberoemde‘aardappeleters’.Defamiliede

Grootdiendealsmodel.Hetwerkwildeechternietvlotten.Hijbegonsteedsopnieuwen

bleefveranderingenaanbrengen.UiteindelijkstuurdehijhetinmeinaarTheo.Maar

dezekeurdehetaf.LietechternietsmerkenaanVincent.

IntussenwashetalenigetijdbergafwaartsgegaanmetVincent.Hijkreeg

waandenkbeeldenengingzichkledenalseenvagebond.Hijatnauwelijksen

vermagerde.Hijwerddoorzijnomgevinggezienalsde‘gekvanNuenen’.

ZijnzusterAnna(32),dienadedoodvanzijnvaderdetouwtjesinhandenhad

genomen,steldeVincentvoordekeuzeofzijnlevenbeterenofvertrekken.Eindmei

1885vertrokhijuithuisengingnaarzijnatelieraandeKerkstraat.

Indezomervan1885bleekGordinadeGroot,eenvandemodellenvande

aardappeleters,zwangerenVincentwerdbeschuldigddevadertezijn.Dekatholieke

geestelijkheidtrokfelvanleertegenhem.Ditmaaktehetwerkenindestreektotaal

onmogelijk.

11

Oktober1885gingVincentnaarAmsterdamomhetRijksmuseumtebezoekendatnet

wasgeopend.Hijwasergonderdeindrukvandeoudemeesters.HijschreefaanTheo:

“WatmijbijzonderheeftgetroffenbijhetterugzienderoudHollandseschilderijen

isdatzijmeestalsnelzijngeschilderd.DatdezegrootemeestersalseenHals,een

Rembrandt(…)zoveelmogelijkdupremiercoup[ineens]aanzetten–ennietzoo

heelveeleropterugkomen.”

Toenhijinnovemberinzijnatelierzochtnaarietsomdetrouwelozeboerenalsmodel

tevervangen,stuittehijopdebijbelvanzijnvader.Zijnmoederhaddezeaanhem

gegevenomnaarTheotesturen.Hijbegondirectteschilderen.Enhijschreef

ogenblikkelijkaanzijnbroer“Ikschilderdedieineens,opééndag.”.

12

PlotselingéénweekvoorSinterklaasvertrokVincentvoorgoeduitNederlandenging

naarAntwerpen.

Op18januari1888begonVincentmeteencursusopdeAcademieaande

Mutsaardstraat.Ditduurdeechtermaarkort.InfebruaribestooktehijTheometbrieven

dathijnaarParijswildekomen.

DejareninParijsvan1886tot1888

Februari1888enkeledagennadathijantwoordvanTheohadgekregenmethetvoorstel

eerstzijnmoedertehelpenmetinpakkenvoorhaarverhuizingnaarBredavertrok

VincentnaarParijszonderzijnverfrekeningenendetandartstebetalen.Aangekomenin

ParijsstuurdehijeenbriefjenaarTheometdevolgendeinhoud:

“Neemmenietkwalijkdatikregelrechtbengekomen.Ikheberzolangover

nagedachtenikgeloofdatweopdezemaniertijdwinnen.–BeninhetLouvre

vanaftwaalfuurofeerder,alsjewilt.(…)Weregelendezaakwel,datzuljezien.–

Komduszosnelmogelijk.”

EenvandevoornaamsteredenenwaaromVincentnaarParijswasgekomenwasde

herenigingmetTheo.Hijgingnaardekapper,bezochteentandartsomzicheen

13

prothesetelatenaanmetenenbegonzichgoedtekleden.Zelietenzichoveralzienen

warensnelbekendals“lesfrèresvanGogh”.

TheohadintussenvoorhemeenplaatsgeregeldbijdetekenacademievanFernand

Cormon.

14

DetweeleerlingendiededienstuitmaaktenwarenLouisAnquetil,enHenride

Toulouse-Lautrec.Nieuwkomerswerdenontgroendonderleidingvandezetwee.Bij

Vincentgafdatsnelproblemen.Hetisdanooknietverwonderlijkdatzijnverblijfbijde

tekenacademieslechtseenpaarmaandenheeftgeduurd.

Injuni1886gingenVincentenTheoverhuizennaareenanderonderkomen.Vooralop

aandringenvanVincenthuurdenzijeenappartementineenbochtvandeRueLepic.

Alsnelrichttehijinhetnieuweappartementdegrootstekamerinalsatelier.Hetlukte

Vincentechternietmodellentevinden,zodathijweerzijntoevluchttotprostituészocht

meteenwisselendsucces.

WaarschijnlijkheefthijbijdezezoektochtkennisgemaaktmetAgostinaSegatoride

Italiaanseeigenaresvanhetcafé“LeTambourin”aandeBoulevarddeClichy.

DegalerieaandeBoulevardMontmartre,waarTheodegerantwas,werddoordefirma

Goupil&Coaangewezenalsplaatswaardeavantgardekunstenaarshunwerkkonden

aanbieden.Theoreserveerdedeentresolalsplaatswaarhijindezekunsthandelde.Zo

ontstondereengroepkunstenaarsrondomdefrèresvanGogh.DewerkenvanVincent

haddenechteropdeentresoltotaalgeenaftrek.

OokindeTambourinhinghijdewandenvolmetschilderijenzondersucces.

15

Inoktober1887organiseerdeVincenteententoonstellingvanzijnwerkinhet

restaurantduChalet.Maarvoordatdetentoonstellingopendekreeghijruziemetde

eigenaar.Hetwasalafgelopenvoordathetwasbegonnen.

ToenplotselingalseendonderslagbijhelderehemelvertrokVincentinfebruari1888

uitParijsenvestigdezichinArlesindeProvence.

DelaatstejareninArlesenAuversurOise1888–1890

BijzijnaankomstwasArlesbedektmetsneeuw.HijhuurdeeenkamerbovenRestaurant

Carrel.Doorhetslechteweerbegonzijnsyfilisoptespelen.

Inmaartbrakhetvoorjaaraan.HierdoorkreegVincentzowelfysiekalspsychischeen

opleving.Hijgingdriftigaanhetwerkenschilderdedeenefruitboomnadeandere.

Helaaswerdgeenenkelschilderijoftekeningverkocht.Bijdetentoonstellingvande

SalondesIndépendantsontkwamzijninzendingmaarnetaandevuilnisbak.

16

ElkemaandkreeghijvanTheo150franc(Hetdubbelevaneenleraarssalaris)endaar

kwamennogdekostenvoorgrotehoeveelhedenverfendoekbijentochbleefhijTheo

bestokenvoormeergeldenmateriaal.

Vincenthadbinnendekortstekerenruziemetdeeigenaarvanhethotelenookmetde

plaatselijkebevolking.

17

Indezomervan1888verhuisdeVincentvanRestaurantCarrelnaarhetGeleHuis.

HijschreefaanTheo:

“Mijnhuishierisvanbuiteninfrisbotergeelgeschilderdmethardgroeneluiken.”

OpdedagdathijhetcontracttekendeschreefhijaanTheo:

“Ikzoudesnoodsmetz’ntweeëninhetnieuweatelierkunnenwonenendatzouikbest

willen.MisschienkomtPaulGauguinnaarhetZuiden.”

Hijhadzichinzijnhoofdgehaaldeenkunstenaarskolonietestichten.

Eindmei1888schreefhijaanGauguin:

“MonchercopainGauguin

WildejenuschrijvendatikhierinArlespaseenhuishebgehuurdmet4kamers.En

datikdenkdatalsikeenandereschildervinddiezinheefthetZuidenteverkennen

endie,netalsik,zoopgaatinz’nwerkdathijerinkanberustenomtelevenalseen

monnikdieeensindetweewekennaarhetbordeelgaat(…)dateengoedezaak

zouzijn.(…)Hoedanook,alsmijnbroerons250francpermaandstuurtvoorons

tweeën,zoujedanwillenkomen,dandelenwe.(…)Enjegeeftmijnbroeréén

schilderijpermaand.”

Gauguinreageerdeechterniet.

VincenthadinmiddelsdeomgevingvanArlesontdekt.Endatresulteerdeineengroot

aantalschilderijen.

18

Indezomervan1888overleedOomCent.Inaugustuswerdhettestamentgeopenden

hierinstondvermeld:

“IkwilnadrukkelijkbepalendathetmijnwilisdatVincentWillemvanGogh,deoudste

zoonvanmijnbroerTheodorusvanGogh,nietzaldeleninmijnnalatenschap.”

Theoenzijnmoederkregenwelaanzienlijkelegaten.BovendienbepaaldeCentdatna

dedoodvanzijnvrouweenkwartvanzijnnalatenschapnaardekinderenvanDoruszou

gaanuitgezonderdVincent.

DeontervingvanVincentvondTheonieteerlijk.Daaromgebruiktehijzijnerfdeelomde

samenwerkingvanGauguinenVincentmogelijktemaken.HijboodGauguindezelfde

regelingaanalsVincent:eenmaandelijksetoelagevan150francinruilvoor12

schilderijenperjaar.BovendienzouhijGauguinsschuldenenreiskostenbetalen.Hierop

beslootGauguinhetaanbodaantenemenen23oktober1888kwamhijinArlesaan.

IndezetijdwarenzonnebloemenvoorVincenteendwingendonderwerp.Hijmaakte

tallozeschilderijenmetgelezonnebloemendievanhetdoekafspatte.

OndertussenwerddeverhoudingtussenVincentenGauguinsteedsmoeilijkermede

doorhetfeitdatdeschilderijenvanGauguinwelendievanVincentnietwerden

verkocht.EindnovemberwildeGauguinalweervertrekkenuitArles.Doortoedoenvan

19

Theoliethijzijnplanvaren.MaarnaarmateKerstnaderde,nesteldezichinVincentzijn

hoofdwaanideeën.

Opzondag23december1888sloegdevlamindepan.

GauguingingdedeuruitenVincentdachtdathijvertrokuitArles.Dezeteleurstelling

ginghijtelijfmetdrank.Terugopzijnkamerinhetgelehuispasseerdezijntotnu

misluktelevenderevue.Hijliepnaardebadkamerpaktehetscheermesenverwondde

daarmeezijnoor.

Opkerstavondkreeg

Theoviaeenkoerierde

mededelingdatVincent

ernstigziekwasendat

hijonmiddellijkmoest

komen.Toenhijop

kerstochtendinhet

ziekenhuisinArles

aankwamsprakhijmet

FélixReyde

drieëntwintigjarigearts

assistent.

20

DezesteldeTheogerustmetdemededelingdatVincentbinneneenpaardagenweer

naarhuiszoukunnen.DitwasvoorTheohetberichtdathijhetliefstehoorde.Nukonhij

weerteruggaannaarParijswaareennieuwlevenmetJoBongersophemwachtte.

ToenVincentechtermerktedatTheoweerterugwasnaarParijswasdateengeweldige

desillusieenraaktehijineencrisis.

Op7januari1889keerdeVincentterugnaarhetgelehuismethulpvanpostbodeJoseph

RoulinendomineeFrédéricSalles,zijnenigevrienden.

Theowasvolvanzijnnieuwegelukenwasdrukdoendeeenhuistezoekenvooralshij

metJozouzijngetrouwdenkinderenzoukrijgen.Omdefinanciënopordetebrengen

schreefhijVincentomeenbegrotingtemakenzodatallesbeterindehandkonworden

gehouden.

OpVincenthaddateenverkeerdeuitwerking.HijkreegschuldgevoelensenvroegTheo

prompteenverhogingvandetoelage.

Hetgingvankwaadtoterger.Hijwerdparanoïdeenbegontehallucineren.Hijliep

somsbrabbelendoverstraat.Hetkondanooknietuitblijvendatdepolitiehemoppakte

ennaarhetziekenhuisbrachtwaarhijwerdopgenomen.

Van25februaritot23maart1889werdhijopdegeslotenafdelingvanhetziekenhuiste

Arlesbehandeld.

21

DomineeSallesbestookteTheoomietstedoenaandetoestandvanzijnbroer.

Uiteindelijkwerdhijvrijwilligopgenomeninhetaandekatholiekekerkverbonden

krankzinnigengestichtSaint-Paul-de-MausoleinSaint-Rémy25kilometerten

noordoostenvanArlesbeginmei1889.

Dedirecteurvandeinrichtingwasdr.ThéophilePeyron(1827-1895).Hijhadeerstals

artsbijdemarinegewerktenhaddaarnaalsoogartszijnbroodverdiend.Nutegenzijn

pensioenaanlopendwashijhierkomenwerken.

InArleswasdediagnoseepilepsiegestelddiedoorPeyronwerdbevestigd.VoorVincent

wasditeenuitkomst.Nuwashijziek.

Binneneenpaardagennaaankomstkreeghijtoestemmingomeenatelierinterichten

ineengrotekameropdebeganegrond.Hijhadvanhieruittoegangtotdetuin.Hijging

ogenblikkelijkdeplantenindetuinschilderen.Hijbegonmetirissen.Eendoekhelemaal

gevuldmetirissenzonderookmaareenplekjelucht.WasinArlesdekleurgeelde

overwegendekleurhierwashetviolet.

Eindmei,noggeenmaandnaaankomst,wasVincenthelemaalopzijngemakenhij

schreefTheo:

“Ikvoelmehieropmijnplaats”

22

HijvroegenkreegtoestemmingnaarArlestegaanomzijnmeubelsoptehalen.Daar

aangekomenbleekdomineeSallesmetvakantieenJosephRoulinwasnietthuis,de

enigevriendenwaarhijterechtkoninArles.Dusginghijnaarhetbordeelwaarhijzich

tebuitengingaandrank.Ditallesonderhettoeziendoogvanzijnbewaker.

TeruginSaint-Rémykreeghijeenaanvaldieduurdevanhalfjulitoteindaugustus1889.

Toenhijweerhersteldwasginghijalseenbezeteneschilderen.HijschreefaanTheo:

“Hetwerkleidtmeoneindigmeerafdanwatdanook.Hetsterktdewilengeeftdusdie

geestelijkeinzinkingenminderkans.”

TijdenszijnverblijfindeinrichtingteSaint-Rémymaaktehij100tekeningenen150

schilderijen.

HijbegonookweerportrettenteschilderenonderanderenvanTrabuceenbewakervan

deinrichting.

Indecember1889kwamendeaanvallenweerterug.Kerstmiswasaltijdeenbeladen

tijdvoorVincent.BovendienwasTheoenderestvandefamilievooralbezigmetde

geboortevanTheo’seersteling.

Deeerstedagenvan1890washijweerzoveropgeknaptdathijnaarArlesmocht.Maar

daarvondhijnietwathijzochtenkeerdegedesillusioneerdterugnaarSaint-Rémy.

23

Promptkreeghijweereenaanvalwaarbijhijaltierendgeheelbuitenzinnenwas.

ToenTheoenJoeindjanuari1890eenbriefontvingenwaarinPeyronheninformeerde

overzijntoestandwasJojuisteenbriefaanVincentaanhetschrijvenwaarinzijhem

verteldedatinhetprestigieuzeParijsebladMercuredeFrancevanbeginjanuari1890

eenlovendartikelstondoverVincentvandecriticusAlbertAurier.

Toeninmaart1889dejaarlijkseSalondesIndépendantswerdgeopendkoosTheo10

schilderijenuitdiekwamentehangennaastdievanSeurat,Toulouse-Lautrec,Signac,

Anquetil,Pisarro,Guillauminenanderen.

42

24

AnnaBoch,eenBelgischekunstschilderes,kochthetschilderij,derodewijngaardvan

Vincentvoor400franc.Ditwasheteersteschilderijdatwerdverkocht.In1909

verkochtzijhetvoor10.000francaangalerieBergheiminParijseninhetzelfdejaar

werdhetverkochtaaneenRussischetextielhandelaarvoor33.000goudenroebel.

Op16mei1889werdVincentalsgenezenontslagenuitdeinrichtinginSaintRemy

HijstapteopdetreinrichtingParijswaarhijwerdopgewachtdoorTheo.

NadriedagenvertrokhijnaarAuverssurOise,eenplaatsjetennoordenvanParijs

gelegenaaneenzijriviervandeSeine.HijnamzijnintrekindeaubergeRavouxvande

gelijknamigefamilie.

DekeuzevoorAuverswasingegevendoorhetfeitdatdokterPaulGachethierwoonde,

eenartsdiekunstenaarsalsManet,RenoirenCézannetotzijnpatiëntenrekenden.

8Juni1890kwamTheoopbezoekmetzijngezin.Hetwerdeengeweldigedagvoor

Vincent.HijgenootmetvolleteugenenlietzeallemooieplekjesvanAuverszien.

EnigedagenlaterschreefhijaanTheo“Ikhebeenheelprettigeherinnering

overgehoudenaanzondag.Ikhoopdatweelkaarvaakzullenterugzien.”

VincentwasinmiddelsbevriendgeraaktmetdokterGachetenmaakteeenportretvan

hem.

25

Opzondag27julikeerdeVincentnaeenochtendschilderenterugvoorzijnmiddagmaal

indeAuberge.Toenhijklaarwaspaktehijzijnspullenbijelkaarenvertrokweerom

verdertegaanmetzijnwerk,netzoalshijwekenlangbijnaiederedaghadgedaan.

DefamilieRavouxenenkelepensiongastenwarenopdezezomeravondophetterras

blijvenhangen.’sAvondszagenzijVincentstrompelendnaderenzonderzijnschilders

benodigdheden.Hijhieldzijnbuikvastenzijnjasjewasdichtgeknoopt.Zondereen

woordtezeggenginghijrechtstreeksnaarzijnkamer.GustaveRavoux,diezichzorgen

maakte,luisterdeonderaandetrap.Toenhijgekreunhoorde,klomhijnaarVincents

zolderkamer.Vincentbleekopbedteliggen,ineengekrompenvandepijn.

DevolgendedagkwamTheouitParijsoveromzijnbroerbijtestaan.Detoestandvan

Vincentgingzienderogenachteruit.EnTheoschreefaanJo;“Armekerel,hemwerdhet

geluknietingrootematetoegedeeld,enillusie’sblijvenhemnietover.Hetwordthemsoms

zwaar,hijgevoeltzichzoalleen”

TheoconcludeerdedatVincentnietmeerinhetlevengeloofde.Omhalfeen’snachtsop

29julistierfVincentindearmenvanzijnbroer.

Devolgendedag30juliwerdVincentbegraveninAuverssurOise.

EenhalfjaarlateroverleedookTheoenkelewekenvoordeeersteverjaardagvanzijn

zoontje.Hijwerdbegravennaastzijnbroer

26

Kortenabeschouwing

TenslottewiliknogevenstilstaanbijdeziektegeschiedenisvanVincentenalslaatste

zijnsuicide

OverdeziektegeschiedenisvanVincentvanGoghzijnboekenkastenvolgeschreven.Ik

wilmeechterbeperkentottweeauteurs.OpdeeersteplaatsdeneuroloogP.Voskuilen

tenslottedepsychiaterErwinvanMeekeren.

Nahetbewusteoor-incidentisVincentenkelekerenopgenomengeweestinArles,waar

dediagnoseepilepsiewerdgesteldenindeinrichtingSaintPauldeMausolewerddeze

diagnoseovergenomen.VoskuilpubliceerthieruitgebreidoverinSoma&Psychein

1990.

Indezetijdheefthijsteedsvakeraanvallentotzijnontslagbeginmei1890.Deze

aanvallenbestondenuitperiodesmetbewustzijnsstoornissen,waanideeënen

hallucinaties.ZijzijnpasbegonnenindetijddathijinArlesverbleef.

InzijnvroegejarenishijnogbehandeldvooreengonorroeinDenHaagtoenhijsamen

leefdemetSien.InAntwerpenishijbehandeldvoorlues.

MaarzoalswehebbengezieniszijnlevenvoordathijnaarZuidFrankrijkvertrok

psychischallesbehalvevlekkeloosverlopen.

InhetNederlandsTijdschriftvoorGeneeskunde,december2000,heeftpsychiaterErwin

vanMeekereneenvoortreffelijkartikelgepubliceerdoverdepsychiatrische

ziektegeschiedenisvanVincentvanGogh.

27

HijstelthierindatVincenteenzeergrootdeelvanzijnlevensymptomenzouhebben

vertoonddiehetbestpassenbijeenBorderlinestoornis,(ofweleen

persoonlijkheidsstoornis).Datiseenstoornisdiewordtgekenmerktdooreensterke

neigingtotimpulsiefhandelenzonderrekeningtehoudenmetdegevolgensamenmet

emotioneleinstabiliteit.

Impulsiviteitenstemmingswisselingenkunnenwordenbeschouwdalskernsymptomen

vandeborderlinestoornis.HiervanzijninVincentslevensgeschiedenisvelevoorbeelden

tevinden.

Eenanderkenmerkiszelfdestructiefgedrag.Ookdaarzijnveelvoorbeeldenvante

vinden.VolgensMendesdaCostadeedhijinAmsterdamtijdenszijnstudieaan

zelfkastijding.HijhieldzijnhandineenvlamomhetcontactmetKeeVosaftedwingen.

Enlaterhetbewusteoor-incident.

Ookverlatingsangstiseenkenmerk.Daarzijneveneensveelvoorbeeldenvantevinden

inhetlevenvanVincent.Ditisaltezientoenzijnvaderhemnaardekostschoolvan

Provilybracht.Laterherinnerdehijzichditalseenzeertraumatischeervaring.

DeverlatingdoorGauguinkanalseenluxerendmomentgezienwordenwaardoor

Vincentspsychischeevenwichtverstoordwerd.Erontstondeentoestandmet

psychotischeenepileptischeverschijnselen.

ErzijnsterkeaanwijzingendatVincentsziektegeschiedenisalbegonnenwaslangvóór

hetoor-incident.Dediverseverschijnselenenzijninstabiliteitindenken,voelenen

handelengedurendezijnvolwassenlevenmakendeborderlinestoornisals

hoofddiagnosezeeraannemelijk

TenslottenogenkelewoordenoverdevermeendesuicidevanVincent.

Latenwevooropstellendat,125jaarnadato,hetergmoeilijkzonietonmogelijkis

achterdewaretoedrachtvanzijndoodtekomen.

AlsnelginghetverhaaldatVincenteenrevolverhadgeleendvanGustaveRavoux,de

eigenaarvandeherberg.Mensuggereerdedathijdekraaienwildeverjagen.Maarhij

zoueeneindjedekorenveldeningelopenzijndaarzijnspullenneergelegdhebbenen

toenzichzelfhebbenverwond.Hijraaktebuitenbewustzijn.Toenhijweerbijkwamliep

hijterugnaardeherberg.

Ditverhaalisindeloopderjareneeneigenlevengaanleiden.

Hetmerkwaardigeisechterdatzijnspullenenderevolvernooitzijnteruggevonden.

28

Ditisderedendatereennieuweversievanhetgebeurenisopgedokenindelaatste

biografievanVincent.

RenéSecrétan,dezoonvaneenrijkeenzeergezieneParijseapotheker,brachtdezomer

vaakmetdefamiliedoorinAuversophetplatteland,waarzeeenbuitenhuisbezaten.

Renéwaseenpuberdiemetzijnvriendendeomgevingonveiligmaaktenenhetvooral

gemunthaddenopdierareschilder,eenvriendvanzijnbroerGastondiekunstzinnige

ambitieshad.

DezeRenéwasinhetbezitvaneenpistool.EntijdensdepesterijenjegensVincentzou

hijdooreenonvoorzienpistoolschotzijngetroffen.Dejongenshebbentoendespullen

opgeruimd.EnToenVincentweerbijkwamishijnaardeherberggestrompeld.Directna

dezegebeurteniszijndebroersvertrokkennaardekustwaardefamilieookeen

buitenhuishad

Volgensdezeversiezouhetgeheelmeereenfataalongelukjezijngeweestdaneen

zelfmoord.