Lezing Vincent van Gogh website · 2018. 5. 1. · Kinderen van Gogh 30 maart 1852 Vincent...
28
1 Vincent van Gogh 30 maart 1853 – 29 juli 1890 door Wiel Lamers Probus I Maastricht – 24 februari 2016 In het jaar 2015 heeft men uitgebreid het feit herdacht dat 125 jaar geleden Vincent van Gogh is gestorven. Dat was voor mij een reden om het leven van de schilder wiens werk ik bijzonder waardeer nader te bestuderen. Vandaag wil ik deze verrassende zoektocht met U delen. Ik zal mijn voordracht in vijf delen splitsen. 1/ De eerste 27 jaar van zijn leven, 1853-1880 2/ Zijn eerste jaren als kunstenaar in Nederland, 1880-1886 3/ Zijn leven als kunstenaar in Parijs, 1886-1888. 4/ De jaren doorgebracht in Zuid Frankrijk en als eindstation Auvers iets ten noorden van Parijs, 1888-1890 5/ Nabeschouwing 1853 – 1880 Vincent van Gogh werd op 30 maart 1853 geboren in de hervormde pastorie van Zundert. Hij was het eerste levend geboren kind van het echtpaar van Gogh-Carbentus. Vincent was uiterlijk sprekend zijn moeder. Zijn moeder was opgegroeid in Den Haag in een groot gezin. Zij hoorden tot de gegoede burgerij en gedroegen zich daar ook naar. Anna was al dertig en nog steeds niet getrouwd terwijl haar jongste zus op het punt stond te huwen met Cent van Gogh. Zij werd toen gekoppeld aan een jongere broer van Cent, Theodorus van Gogh predikant in
Transcript of Lezing Vincent van Gogh website · 2018. 5. 1. · Kinderen van Gogh 30 maart 1852 Vincent...
1
VincentvanGogh30maart1853–29juli1890
door
WielLamers
ProbusIMaastricht–24februari2016
Inhetjaar2015heeftmenuitgebreidhetfeitherdachtdat125jaargeledenVincentvan
Goghisgestorven.Datwasvoormijeenredenomhetlevenvandeschilderwienswerk
ikbijzonderwaardeernadertebestuderen.
VandaagwilikdezeverrassendezoektochtmetUdelen.
Ikzalmijnvoordrachtinvijfdelensplitsen.
1/Deeerste27jaarvanzijnleven,1853-1880
2/ZijneerstejarenalskunstenaarinNederland,1880-1886
3/ZijnlevenalskunstenaarinParijs,1886-1888.
4/DejarendoorgebrachtinZuidFrankrijkenalseindstationAuversietsten
noordenvanParijs,1888-1890
5/Nabeschouwing
1853–1880
VincentvanGoghwerdop30maart1853geborenindehervormdepastorievan
Zundert.HijwasheteerstelevendgeborenkindvanhetechtpaarvanGogh-Carbentus.
Vincentwasuiterlijksprekendzijnmoeder.
ZijnmoederwasopgegroeidinDenHaagineengrootgezin.Zijhoordentotdegegoede
burgerijengedroegenzichdaarooknaar.Annawasaldertigennogsteedsniet
getrouwdterwijlhaarjongstezusophetpuntstondtehuwenmetCentvanGogh.Zij
werdtoengekoppeldaaneenjongerebroervanCent,TheodorusvanGoghpredikantin
2
Zundert,eendorpjeinhetkatholiekezuidenvanNederlandtegendeBelgischegrens.
EengroteretegenstellingwasnauwelijksmogelijkvanDenHaagnaarZundert.
KinderenvanGogh
30maart1852 Vincent(doodgeboren)
30maart1853–29juli1890 VincentWillem
1855-1930 AnnaCornelia
1857-1891 Theo
1859-1916 Elisabeth(Lies)Huberta
1862-1941 Wilhelmina(Wil)Jacoba
1867-1900 Cornelis(Cor)Vincent
ZijnmoederwasopgegroeidinDenHaagineengrootgezin.Zijhoordentotdegegoede
burgerijengedroegenzichdaarooknaar.Annawasaldertigennogsteedsniet
getrouwdterwijlhaarjongstezusophetpuntstondtehuwenmetCentvanGogh.Zij
werdtoengekoppeldaaneenjongerebroervanCent,TheodorusvanGoghpredikantin
Zundert,eendorpjeinhetkatholiekezuidenvanNederlandtegendeBelgischegrens.
EengroteretegenstellingwasnauwelijksmogelijkvanDenHaagnaarZundert.
Vincenthadweinigtotgeencontactmetanderekinderenvanzijnleeftijd.Enzelfs
binnenhetgezinwaarpraktischallesgezamenlijkwerdgedaantrokhijzichterug.Hij
Theodorus(Dorus) vanGogh 1822-1885
AnnaCornelia Carbentus 1819-1907
3
wasenerzijdserggesteldophetgezinslevenanderzijdsergopzichzelf.Hijginghet
liefstalleenzwervenoverdehei,ergtegendewensvanzijnmoeder.
Annaleerdedekinderenzelfschrijvenentekenen.
ToenVincent7jaarwasginghijnaardenieuweopenbareschoolrechttegenoverde
pastorieopdemarkt.Hijkreegopschoolgeencontactmetanderejongensenwerderg
gepest.Hierdoorwerdhijinhetbeginvanhettweedeschooljaardoorzijnoudersvan
schoolgehaaldennamenzeeengouvernanteindienstomhemlestegeven.
Indeloopvan1864,op11jarigeleeftijd,werdbeslotenVincentnaarkostschoolte
sturen.DekeuzevielopeenkostschoolinZevenbergen,deprivéschoolvanJanProvily.
Indezomervan1866ginghijnaardeH.B.S.inTilburg,deRijksschoolWillemII.Maart
1868,slechtsenkelewekenvoorzijnvijftiendeverjaardag,liepVincentwegenmaakte
hettweedejaarnietaf.
InterieurvandewinkelvanGoupil&CoindenHaag
Watnu?GelukkighadoomCent,deouderebroervanzijnvaderwaarnaarVincentwas
vernoemd,inDenHaageenkunsthandel.In1861washijgefuseerdmetAdolpheGoupil
dieeenzelfdezaakhadinParijsenzoontstonddefirmaGoupil&Co.metvestigingenin
Parijs,DenHaag,LondenenBrussel.
Juli1869zestienmaandennadathijvanschoolwasgegaangingVincentindeleerbij
zijnoom.
4
Doorzijnslechtesocialevaardighedenverliephetcontactmetklantenzeermoeizaam.
Ookinzijnprivélevenluktehethemnietvriendschappentesluiten.Meergedrevendoor
zijneenzaamheiddandoorzijnlibidobegonhijhetgezelschapvanprostituésopte
zoeken.
Dezelevenswandelkonmoeilijkverborgenblijvenvoorzijnsuperieurenenzijnouders.
Enonderhetmomvanpromotiewerdhijin1873overgeplaatstnaarLonden.
DaarhaddefirmaGoupil&Coeengroothandel.Maarhoewelergeencontactwasmet
klantenwasookditgeensucces.Hijgleedafnaardeonderkantvandemaatschappijen
zochtzijnheilopnieuwbijprostitués.Hijraaktedepressiefenbegonzichte
verwaarlozen.
OomCentliethem26oktober1874tijdelijkoverplaatsennaardehoofdvestigingin
Parijs.
Injanuari1875keerdehijweerterugnaarEngeland.Erzounueengalerieworden
geopend.Hetwerdechteralsnelduidelijkdathijtotaalongeschiktwas.Enhalfmei
1875werdhijweerovergeplaatstnaarParijs.
Parijswasindietijdindebanvandeimpressionisten.AanVincentgingdittotaal
voorbij.Degodsdiensthadheminzijngreep.Hijhadzichverdieptinenleefdevolgens
de“ImitatioChristi”vanThomasaKempis
ZijnwerkindegalerievanGoupil&Coverliepdesastreus.DeParijsedamesvonden
hemmaareenmerkwaardigefiguur.Hijwerddoorhen‘cehollandaisrustre’genoemd.
Ookzijnkledingwasafkeurenswaardig.HijgedroegzichnaarThomasaKempisdiezegt
“Goddelijkheidvermijdtnietwatsjofelis,enmaaltnietomhetdragenvanoudeen
gehavendekleren”.ToenkerstmisnaderdegingVincentzondertoestemmingvanzijn
superieurennaarhuis,naarEtten,omkerstmisinhuiselijkekringtevieren.Zijnvader
wasin1875beroepentotdomineeinEtten.
Bijzijnterugkeerbeginjanuari1876kreeghijdirectontslagper1april.
Zijneerstebaanwaseenmislukkinggeworden.
Juli1869t/m1april1876:werkzaambijGoupil&Co,DenHaag,LondenenParijs:
Ontslagwegensslechtfunctioneren.
NogsteedsindebanvanThomasaKempisvertrokVincentnaarEngelandomdaarles
tegaangevenopeenschoolvoorarmekinderen.ToenVincentmetKerstmis1876thuis
5
kwamhadzijnvadereenechtebaangeregeldalsboekhouderbijdeboekhandelBraam
inDordrecht.
Vincentechterwildeindevoetsporenvanzijnvadertreden.Hijgingiederezondagnaar
dekerk,hetgafnietwelkezelfsdekatholiekekerksloeghijnietover.
Zomer1877stemdenzijnouderstoe.HijgingnaarAmsterdamomLatijnenGriekste
studerenvoorhetstaatsexamendatnodigwasvoordetheologischestudie.
Infebruari1878werddestudieafgebrokenomdatderesultatenbijherhalingzeer
slechtwaren.
ZijnvaderregeldeeenevangelistenopleidinginBrussel.Maarnadriemaandenwerdhij
vanschoolverwijderd.
IndiedagenlashijeenartikeloverdeBorinage,destreekwaardekolenmijnenwaren
gevestigdinhetzuidenvanBelgië.Hijbeslootdaarheentegaanenzichintezettenvoor
dearmstederarmen.
Indecember1878kwamVincentaanindeBorinageengingdaarwerkenalsvoorganger
ineenkleinegemeenteinWasmes.Maarinjuli1879werdhijweerontslagen.
TheokwamnaarMonsommetVincenttepraten.Hijbeschuldigdehemzijnoudersen
defamiliealleenmaaronheiltehebbengebracht.
Ditkwamhardaan.VincentraakteineencrisisengingzwervenindeBorinage.Deze
zwerftochteindigdetenslotteinEtten
Zijnvadervonddesituatiezoernstigdathijhemwildelatenopnemeninhet
krankzinnigengestichtinGeel.
Vincentwerdwoedend.WanhopigvluchttehijweernaardeBorinage.
IndezeuitzichtlozesituatieschreefhijeenbriefaanTheo.Hetwaseenlitanievan
protestenzelfmedelijdenindelangstebriefdiehijooithadgeschreven.Tenslottekwam
dehartenkreet:
‘Zoiemandweetzelfnietaltijdwathijzoukunnendoen,maarinstinctmatigvoelt
hij:tochbenikergensgoedvoor!Ikvoeldatmijnbestaaneenredenheeft!(…)
Waarvoorzouiknuttigkunnenzijn,waarvoorzouikdienstkunnendoen?Erisiets
inmij,watishettoch!.”
Endanop20augustus1880schreefhij:
“Ikschrijfjeterwijlikaanhettekenenbenenikwilersnelweermeeverdergaan.”
6
VincentenookTheohaddenechtergeenhogedunkvandekrabbels.Hijschreef
aanTheo:“Nietdatdiealleendemoeitewaardzijndatgeervooruitdetrein
stapt.”EnTheobeaamdedit.
DejareninNederland1880–1886
VincentgingnaarBrusselwaarhijzijnintreknamincafé-logement“AuxAmisde
Charleroi”.Hijkreegeentoelagevanzijnouders,diehenzwaarbelastte.Gelukkighad
Theopromotiegemaaktennamhijdetaakvanzijnoudersover.Ditwashetbeginvan
eenlevenslangefinanciëleafhankelijkheidvanTheo.
MetPasen1881gingVincentnaarhuisinEtten.
“PastorieenkerkteEtten”–potloodenpenoppapier9,5x17,8cm
OpdatmomentlogeerdeeennichtvanVincentbijzijnouders,KeeVosmethaarzoontje,
dedochtervandeoudstezusvanzijnmoeder.Zijwaskortgeledenweduwegeworden.
Vincentwerdverliefdophaarmaarzijweeshemresoluutaf.Zijnverliefdheidnam
echtergroteskevormenaanenhalfnovemberginghijhaaropzoekeninAmsterdamom
haartenhuwelijktevragen,uiteraardzonderresultaat.
TeruginEttenkwamhettoteengroteruziemetzijnvader.Hijbeschuldigdezijnouders
vaneenhetzetegenzijnoprechteliefdevoorKeeVos.Tijdensdekerstdagenvan1881
bereiktederuziemetzijnvadereenclimax,waaropVincentuithuiswerdgezet..
7
KeeVos,dochtervanWilhemina(Mina)
CatharinaGerardinaCarbentusen
JohannesPaulusStricker
HijvertroknaarDenHaagwaarhij
leerlingwerdvanMauveeengeslaagde
schilderdiegetrouwdwasmeteennicht
vanzijnmoeder.Ditduurdenoggeen
maand.Erontstondeenhooglopende
ruzieenVincentwerddoorMauveop
straatgezet.
Inmiddelshadhijeenonderkomen
gevondeninDenHaag,Schenkweg138.
HierwoondehijmetChristienHoorn,Sien
genaamd,eenprostituédiezwangerwas.
TheowildedatVincentdezeverhoudingverbrak,maarVincentdeedmeestalhet
tegengesteldevanwatvanhemwerdverlangd.
AlleenmeteenextratoelageluktehetTheoVincentinhetnajaarvan1882telaten
vertrekkennaarDrenthe.
8
HierbegonhijmetolieverfschilderijenaangemoedigddoorTheo.Hijtrokeropuitom
tallozeimpressiesvanhetlandschapvastteleggen.Hetwarenallemaalheeldonkereen
somberedoeken.
Hijhadgeencontactmetdebevolkingenerontstondeengroteeenzaamheid.Hijwerd
steedslabielerenvlakvoorSinterklaas1883vertrokhijnaarNuenenwaarzijnvader
inmiddelswasbenoemd.
Thuisontstonddirectweerdiscussiemetzijnvaderendieliepzodaniguitdehanddat
hijmetKerstmis1883vertroknaarDenHaagomdekerstdagendoortebrengenmet
Sienenhaarkind.
17Januari1884kwamzijnmoedertenvalenliepeenbeenbreukop.Vincentwierpzich
nuopalsverplegerendeverhoudingmetzijnoudersklaardezienderogenop.20Maart
1884huurdehijeentweekamerappartementaandeKerkstraatzo’ndriehonderdmeter
vandepastorieominterichtenalsatelier.
9
IntussenhadVincentkennisgemaaktmet
MargotBegemann.
Zijwasdejongstedochtervaneen
voorgangervanzijnvader.Margotwas
geborenin1841inNuenen,thuisopgeleiden
nooitbuitenNuenengeweest.
Zijleerdeelkaarkennenbijdeverzorging
vanzijnmoederenkregeneenheimelijke
verhouding.Opeengegevenmoment
werdenzijdooreennichtvanMargot
betrapt.Datveroorzaakteeengroot
schandaal.Margotwerdverbannennaar
UtrechtenVincentwerdpersonanongratabijdeBegemannsen.
Op26maart1885kwamzijnvaderterugvaneenetentjemetcollegae.Bijthuiskomst
kreeghijeenberoertewaaraanhijbezweek.Debegrafenishadplaatsop30maart,
Vincentsverjaardag.AllefamilieledenwarennaarNuenengekomen.Vincenthieldzich
echterafzijdig.
10
TheohadgevraagdeenschilderijtemakenvoordeSaloninParijs,eenprestigieuze
tentoonstellingwaariedereengraagwildeexposeren.
Hijwildeeenboerenfamilieschilderen,denuberoemde‘aardappeleters’.Defamiliede
Grootdiendealsmodel.Hetwerkwildeechternietvlotten.Hijbegonsteedsopnieuwen
bleefveranderingenaanbrengen.UiteindelijkstuurdehijhetinmeinaarTheo.Maar
dezekeurdehetaf.LietechternietsmerkenaanVincent.
IntussenwashetalenigetijdbergafwaartsgegaanmetVincent.Hijkreeg
waandenkbeeldenengingzichkledenalseenvagebond.Hijatnauwelijksen
vermagerde.Hijwerddoorzijnomgevinggezienalsde‘gekvanNuenen’.
ZijnzusterAnna(32),dienadedoodvanzijnvaderdetouwtjesinhandenhad
genomen,steldeVincentvoordekeuzeofzijnlevenbeterenofvertrekken.Eindmei
1885vertrokhijuithuisengingnaarzijnatelieraandeKerkstraat.
Indezomervan1885bleekGordinadeGroot,eenvandemodellenvande
aardappeleters,zwangerenVincentwerdbeschuldigddevadertezijn.Dekatholieke
geestelijkheidtrokfelvanleertegenhem.Ditmaaktehetwerkenindestreektotaal
onmogelijk.
11
Oktober1885gingVincentnaarAmsterdamomhetRijksmuseumtebezoekendatnet
wasgeopend.Hijwasergonderdeindrukvandeoudemeesters.HijschreefaanTheo:
“WatmijbijzonderheeftgetroffenbijhetterugzienderoudHollandseschilderijen
isdatzijmeestalsnelzijngeschilderd.DatdezegrootemeestersalseenHals,een
Rembrandt(…)zoveelmogelijkdupremiercoup[ineens]aanzetten–ennietzoo
heelveeleropterugkomen.”
Toenhijinnovemberinzijnatelierzochtnaarietsomdetrouwelozeboerenalsmodel
tevervangen,stuittehijopdebijbelvanzijnvader.Zijnmoederhaddezeaanhem
gegevenomnaarTheotesturen.Hijbegondirectteschilderen.Enhijschreef
ogenblikkelijkaanzijnbroer“Ikschilderdedieineens,opééndag.”.
12
PlotselingéénweekvoorSinterklaasvertrokVincentvoorgoeduitNederlandenging
naarAntwerpen.
Op18januari1888begonVincentmeteencursusopdeAcademieaande
Mutsaardstraat.Ditduurdeechtermaarkort.InfebruaribestooktehijTheometbrieven
dathijnaarParijswildekomen.
DejareninParijsvan1886tot1888
Februari1888enkeledagennadathijantwoordvanTheohadgekregenmethetvoorstel
eerstzijnmoedertehelpenmetinpakkenvoorhaarverhuizingnaarBredavertrok
VincentnaarParijszonderzijnverfrekeningenendetandartstebetalen.Aangekomenin
ParijsstuurdehijeenbriefjenaarTheometdevolgendeinhoud:
“Neemmenietkwalijkdatikregelrechtbengekomen.Ikheberzolangover
nagedachtenikgeloofdatweopdezemaniertijdwinnen.–BeninhetLouvre
vanaftwaalfuurofeerder,alsjewilt.(…)Weregelendezaakwel,datzuljezien.–
Komduszosnelmogelijk.”
EenvandevoornaamsteredenenwaaromVincentnaarParijswasgekomenwasde
herenigingmetTheo.Hijgingnaardekapper,bezochteentandartsomzicheen
13
prothesetelatenaanmetenenbegonzichgoedtekleden.Zelietenzichoveralzienen
warensnelbekendals“lesfrèresvanGogh”.
TheohadintussenvoorhemeenplaatsgeregeldbijdetekenacademievanFernand
Cormon.
14
DetweeleerlingendiededienstuitmaaktenwarenLouisAnquetil,enHenride
Toulouse-Lautrec.Nieuwkomerswerdenontgroendonderleidingvandezetwee.Bij
Vincentgafdatsnelproblemen.Hetisdanooknietverwonderlijkdatzijnverblijfbijde
tekenacademieslechtseenpaarmaandenheeftgeduurd.
Injuni1886gingenVincentenTheoverhuizennaareenanderonderkomen.Vooralop
aandringenvanVincenthuurdenzijeenappartementineenbochtvandeRueLepic.
Alsnelrichttehijinhetnieuweappartementdegrootstekamerinalsatelier.Hetlukte
Vincentechternietmodellentevinden,zodathijweerzijntoevluchttotprostituészocht
meteenwisselendsucces.
WaarschijnlijkheefthijbijdezezoektochtkennisgemaaktmetAgostinaSegatoride
Italiaanseeigenaresvanhetcafé“LeTambourin”aandeBoulevarddeClichy.
DegalerieaandeBoulevardMontmartre,waarTheodegerantwas,werddoordefirma
Goupil&Coaangewezenalsplaatswaardeavantgardekunstenaarshunwerkkonden
aanbieden.Theoreserveerdedeentresolalsplaatswaarhijindezekunsthandelde.Zo
ontstondereengroepkunstenaarsrondomdefrèresvanGogh.DewerkenvanVincent
haddenechteropdeentresoltotaalgeenaftrek.
OokindeTambourinhinghijdewandenvolmetschilderijenzondersucces.
15
Inoktober1887organiseerdeVincenteententoonstellingvanzijnwerkinhet
restaurantduChalet.Maarvoordatdetentoonstellingopendekreeghijruziemetde
eigenaar.Hetwasalafgelopenvoordathetwasbegonnen.
ToenplotselingalseendonderslagbijhelderehemelvertrokVincentinfebruari1888
uitParijsenvestigdezichinArlesindeProvence.
DelaatstejareninArlesenAuversurOise1888–1890
BijzijnaankomstwasArlesbedektmetsneeuw.HijhuurdeeenkamerbovenRestaurant
Carrel.Doorhetslechteweerbegonzijnsyfilisoptespelen.
Inmaartbrakhetvoorjaaraan.HierdoorkreegVincentzowelfysiekalspsychischeen
opleving.Hijgingdriftigaanhetwerkenschilderdedeenefruitboomnadeandere.
Helaaswerdgeenenkelschilderijoftekeningverkocht.Bijdetentoonstellingvande
SalondesIndépendantsontkwamzijninzendingmaarnetaandevuilnisbak.
16
ElkemaandkreeghijvanTheo150franc(Hetdubbelevaneenleraarssalaris)endaar
kwamennogdekostenvoorgrotehoeveelhedenverfendoekbijentochbleefhijTheo
bestokenvoormeergeldenmateriaal.
Vincenthadbinnendekortstekerenruziemetdeeigenaarvanhethotelenookmetde
plaatselijkebevolking.
17
Indezomervan1888verhuisdeVincentvanRestaurantCarrelnaarhetGeleHuis.
HijschreefaanTheo:
“Mijnhuishierisvanbuiteninfrisbotergeelgeschilderdmethardgroeneluiken.”
OpdedagdathijhetcontracttekendeschreefhijaanTheo:
“Ikzoudesnoodsmetz’ntweeëninhetnieuweatelierkunnenwonenendatzouikbest
willen.MisschienkomtPaulGauguinnaarhetZuiden.”
Hijhadzichinzijnhoofdgehaaldeenkunstenaarskolonietestichten.
Eindmei1888schreefhijaanGauguin:
“MonchercopainGauguin
WildejenuschrijvendatikhierinArlespaseenhuishebgehuurdmet4kamers.En
datikdenkdatalsikeenandereschildervinddiezinheefthetZuidenteverkennen
endie,netalsik,zoopgaatinz’nwerkdathijerinkanberustenomtelevenalseen
monnikdieeensindetweewekennaarhetbordeelgaat(…)dateengoedezaak
zouzijn.(…)Hoedanook,alsmijnbroerons250francpermaandstuurtvoorons
tweeën,zoujedanwillenkomen,dandelenwe.(…)Enjegeeftmijnbroeréén
schilderijpermaand.”
Gauguinreageerdeechterniet.
VincenthadinmiddelsdeomgevingvanArlesontdekt.Endatresulteerdeineengroot
aantalschilderijen.
18
Indezomervan1888overleedOomCent.Inaugustuswerdhettestamentgeopenden
hierinstondvermeld:
“IkwilnadrukkelijkbepalendathetmijnwilisdatVincentWillemvanGogh,deoudste
zoonvanmijnbroerTheodorusvanGogh,nietzaldeleninmijnnalatenschap.”
Theoenzijnmoederkregenwelaanzienlijkelegaten.BovendienbepaaldeCentdatna
dedoodvanzijnvrouweenkwartvanzijnnalatenschapnaardekinderenvanDoruszou
gaanuitgezonderdVincent.
DeontervingvanVincentvondTheonieteerlijk.Daaromgebruiktehijzijnerfdeelomde
samenwerkingvanGauguinenVincentmogelijktemaken.HijboodGauguindezelfde
regelingaanalsVincent:eenmaandelijksetoelagevan150francinruilvoor12
schilderijenperjaar.BovendienzouhijGauguinsschuldenenreiskostenbetalen.Hierop
beslootGauguinhetaanbodaantenemenen23oktober1888kwamhijinArlesaan.
IndezetijdwarenzonnebloemenvoorVincenteendwingendonderwerp.Hijmaakte
tallozeschilderijenmetgelezonnebloemendievanhetdoekafspatte.
OndertussenwerddeverhoudingtussenVincentenGauguinsteedsmoeilijkermede
doorhetfeitdatdeschilderijenvanGauguinwelendievanVincentnietwerden
verkocht.EindnovemberwildeGauguinalweervertrekkenuitArles.Doortoedoenvan
19
Theoliethijzijnplanvaren.MaarnaarmateKerstnaderde,nesteldezichinVincentzijn
hoofdwaanideeën.
Opzondag23december1888sloegdevlamindepan.
GauguingingdedeuruitenVincentdachtdathijvertrokuitArles.Dezeteleurstelling
ginghijtelijfmetdrank.Terugopzijnkamerinhetgelehuispasseerdezijntotnu
misluktelevenderevue.Hijliepnaardebadkamerpaktehetscheermesenverwondde
daarmeezijnoor.
Opkerstavondkreeg
Theoviaeenkoerierde
mededelingdatVincent
ernstigziekwasendat
hijonmiddellijkmoest
komen.Toenhijop
kerstochtendinhet
ziekenhuisinArles
aankwamsprakhijmet
FélixReyde
drieëntwintigjarigearts
assistent.
20
DezesteldeTheogerustmetdemededelingdatVincentbinneneenpaardagenweer
naarhuiszoukunnen.DitwasvoorTheohetberichtdathijhetliefstehoorde.Nukonhij
weerteruggaannaarParijswaareennieuwlevenmetJoBongersophemwachtte.
ToenVincentechtermerktedatTheoweerterugwasnaarParijswasdateengeweldige
desillusieenraaktehijineencrisis.
Op7januari1889keerdeVincentterugnaarhetgelehuismethulpvanpostbodeJoseph
RoulinendomineeFrédéricSalles,zijnenigevrienden.
Theowasvolvanzijnnieuwegelukenwasdrukdoendeeenhuistezoekenvooralshij
metJozouzijngetrouwdenkinderenzoukrijgen.Omdefinanciënopordetebrengen
schreefhijVincentomeenbegrotingtemakenzodatallesbeterindehandkonworden
gehouden.
OpVincenthaddateenverkeerdeuitwerking.HijkreegschuldgevoelensenvroegTheo
prompteenverhogingvandetoelage.
Hetgingvankwaadtoterger.Hijwerdparanoïdeenbegontehallucineren.Hijliep
somsbrabbelendoverstraat.Hetkondanooknietuitblijvendatdepolitiehemoppakte
ennaarhetziekenhuisbrachtwaarhijwerdopgenomen.
Van25februaritot23maart1889werdhijopdegeslotenafdelingvanhetziekenhuiste
Arlesbehandeld.
21
DomineeSallesbestookteTheoomietstedoenaandetoestandvanzijnbroer.
Uiteindelijkwerdhijvrijwilligopgenomeninhetaandekatholiekekerkverbonden
krankzinnigengestichtSaint-Paul-de-MausoleinSaint-Rémy25kilometerten
noordoostenvanArlesbeginmei1889.
Dedirecteurvandeinrichtingwasdr.ThéophilePeyron(1827-1895).Hijhadeerstals
artsbijdemarinegewerktenhaddaarnaalsoogartszijnbroodverdiend.Nutegenzijn
pensioenaanlopendwashijhierkomenwerken.
InArleswasdediagnoseepilepsiegestelddiedoorPeyronwerdbevestigd.VoorVincent
wasditeenuitkomst.Nuwashijziek.
Binneneenpaardagennaaankomstkreeghijtoestemmingomeenatelierinterichten
ineengrotekameropdebeganegrond.Hijhadvanhieruittoegangtotdetuin.Hijging
ogenblikkelijkdeplantenindetuinschilderen.Hijbegonmetirissen.Eendoekhelemaal
gevuldmetirissenzonderookmaareenplekjelucht.WasinArlesdekleurgeelde
overwegendekleurhierwashetviolet.
Eindmei,noggeenmaandnaaankomst,wasVincenthelemaalopzijngemakenhij
schreefTheo:
“Ikvoelmehieropmijnplaats”
22
HijvroegenkreegtoestemmingnaarArlestegaanomzijnmeubelsoptehalen.Daar
aangekomenbleekdomineeSallesmetvakantieenJosephRoulinwasnietthuis,de
enigevriendenwaarhijterechtkoninArles.Dusginghijnaarhetbordeelwaarhijzich
tebuitengingaandrank.Ditallesonderhettoeziendoogvanzijnbewaker.
TeruginSaint-Rémykreeghijeenaanvaldieduurdevanhalfjulitoteindaugustus1889.
Toenhijweerhersteldwasginghijalseenbezeteneschilderen.HijschreefaanTheo:
“Hetwerkleidtmeoneindigmeerafdanwatdanook.Hetsterktdewilengeeftdusdie
geestelijkeinzinkingenminderkans.”
TijdenszijnverblijfindeinrichtingteSaint-Rémymaaktehij100tekeningenen150
schilderijen.
HijbegonookweerportrettenteschilderenonderanderenvanTrabuceenbewakervan
deinrichting.
Indecember1889kwamendeaanvallenweerterug.Kerstmiswasaltijdeenbeladen
tijdvoorVincent.BovendienwasTheoenderestvandefamilievooralbezigmetde
geboortevanTheo’seersteling.
Deeerstedagenvan1890washijweerzoveropgeknaptdathijnaarArlesmocht.Maar
daarvondhijnietwathijzochtenkeerdegedesillusioneerdterugnaarSaint-Rémy.
23
Promptkreeghijweereenaanvalwaarbijhijaltierendgeheelbuitenzinnenwas.
ToenTheoenJoeindjanuari1890eenbriefontvingenwaarinPeyronheninformeerde
overzijntoestandwasJojuisteenbriefaanVincentaanhetschrijvenwaarinzijhem
verteldedatinhetprestigieuzeParijsebladMercuredeFrancevanbeginjanuari1890
eenlovendartikelstondoverVincentvandecriticusAlbertAurier.
Toeninmaart1889dejaarlijkseSalondesIndépendantswerdgeopendkoosTheo10
schilderijenuitdiekwamentehangennaastdievanSeurat,Toulouse-Lautrec,Signac,
Anquetil,Pisarro,Guillauminenanderen.
42
24
AnnaBoch,eenBelgischekunstschilderes,kochthetschilderij,derodewijngaardvan
Vincentvoor400franc.Ditwasheteersteschilderijdatwerdverkocht.In1909
verkochtzijhetvoor10.000francaangalerieBergheiminParijseninhetzelfdejaar
werdhetverkochtaaneenRussischetextielhandelaarvoor33.000goudenroebel.
Op16mei1889werdVincentalsgenezenontslagenuitdeinrichtinginSaintRemy
HijstapteopdetreinrichtingParijswaarhijwerdopgewachtdoorTheo.
NadriedagenvertrokhijnaarAuverssurOise,eenplaatsjetennoordenvanParijs
gelegenaaneenzijriviervandeSeine.HijnamzijnintrekindeaubergeRavouxvande
gelijknamigefamilie.
DekeuzevoorAuverswasingegevendoorhetfeitdatdokterPaulGachethierwoonde,
eenartsdiekunstenaarsalsManet,RenoirenCézannetotzijnpatiëntenrekenden.
8Juni1890kwamTheoopbezoekmetzijngezin.Hetwerdeengeweldigedagvoor
Vincent.HijgenootmetvolleteugenenlietzeallemooieplekjesvanAuverszien.
EnigedagenlaterschreefhijaanTheo“Ikhebeenheelprettigeherinnering
overgehoudenaanzondag.Ikhoopdatweelkaarvaakzullenterugzien.”
VincentwasinmiddelsbevriendgeraaktmetdokterGachetenmaakteeenportretvan
hem.
25
Opzondag27julikeerdeVincentnaeenochtendschilderenterugvoorzijnmiddagmaal
indeAuberge.Toenhijklaarwaspaktehijzijnspullenbijelkaarenvertrokweerom
verdertegaanmetzijnwerk,netzoalshijwekenlangbijnaiederedaghadgedaan.
DefamilieRavouxenenkelepensiongastenwarenopdezezomeravondophetterras
blijvenhangen.’sAvondszagenzijVincentstrompelendnaderenzonderzijnschilders
benodigdheden.Hijhieldzijnbuikvastenzijnjasjewasdichtgeknoopt.Zondereen
woordtezeggenginghijrechtstreeksnaarzijnkamer.GustaveRavoux,diezichzorgen
maakte,luisterdeonderaandetrap.Toenhijgekreunhoorde,klomhijnaarVincents
zolderkamer.Vincentbleekopbedteliggen,ineengekrompenvandepijn.
DevolgendedagkwamTheouitParijsoveromzijnbroerbijtestaan.Detoestandvan
Vincentgingzienderogenachteruit.EnTheoschreefaanJo;“Armekerel,hemwerdhet
geluknietingrootematetoegedeeld,enillusie’sblijvenhemnietover.Hetwordthemsoms
zwaar,hijgevoeltzichzoalleen”
TheoconcludeerdedatVincentnietmeerinhetlevengeloofde.Omhalfeen’snachtsop
29julistierfVincentindearmenvanzijnbroer.
Devolgendedag30juliwerdVincentbegraveninAuverssurOise.
EenhalfjaarlateroverleedookTheoenkelewekenvoordeeersteverjaardagvanzijn
zoontje.Hijwerdbegravennaastzijnbroer
26
Kortenabeschouwing
TenslottewiliknogevenstilstaanbijdeziektegeschiedenisvanVincentenalslaatste
zijnsuicide
OverdeziektegeschiedenisvanVincentvanGoghzijnboekenkastenvolgeschreven.Ik
wilmeechterbeperkentottweeauteurs.OpdeeersteplaatsdeneuroloogP.Voskuilen
tenslottedepsychiaterErwinvanMeekeren.
Nahetbewusteoor-incidentisVincentenkelekerenopgenomengeweestinArles,waar
dediagnoseepilepsiewerdgesteldenindeinrichtingSaintPauldeMausolewerddeze
diagnoseovergenomen.VoskuilpubliceerthieruitgebreidoverinSoma&Psychein
1990.
Indezetijdheefthijsteedsvakeraanvallentotzijnontslagbeginmei1890.Deze
aanvallenbestondenuitperiodesmetbewustzijnsstoornissen,waanideeënen
hallucinaties.ZijzijnpasbegonnenindetijddathijinArlesverbleef.
InzijnvroegejarenishijnogbehandeldvooreengonorroeinDenHaagtoenhijsamen
leefdemetSien.InAntwerpenishijbehandeldvoorlues.
MaarzoalswehebbengezieniszijnlevenvoordathijnaarZuidFrankrijkvertrok
psychischallesbehalvevlekkeloosverlopen.
InhetNederlandsTijdschriftvoorGeneeskunde,december2000,heeftpsychiaterErwin
vanMeekereneenvoortreffelijkartikelgepubliceerdoverdepsychiatrische
ziektegeschiedenisvanVincentvanGogh.
27
HijstelthierindatVincenteenzeergrootdeelvanzijnlevensymptomenzouhebben
vertoonddiehetbestpassenbijeenBorderlinestoornis,(ofweleen
persoonlijkheidsstoornis).Datiseenstoornisdiewordtgekenmerktdooreensterke
neigingtotimpulsiefhandelenzonderrekeningtehoudenmetdegevolgensamenmet
emotioneleinstabiliteit.
Impulsiviteitenstemmingswisselingenkunnenwordenbeschouwdalskernsymptomen
vandeborderlinestoornis.HiervanzijninVincentslevensgeschiedenisvelevoorbeelden
tevinden.
Eenanderkenmerkiszelfdestructiefgedrag.Ookdaarzijnveelvoorbeeldenvante
vinden.VolgensMendesdaCostadeedhijinAmsterdamtijdenszijnstudieaan
zelfkastijding.HijhieldzijnhandineenvlamomhetcontactmetKeeVosaftedwingen.
Enlaterhetbewusteoor-incident.
Ookverlatingsangstiseenkenmerk.Daarzijneveneensveelvoorbeeldenvantevinden
inhetlevenvanVincent.Ditisaltezientoenzijnvaderhemnaardekostschoolvan
Provilybracht.Laterherinnerdehijzichditalseenzeertraumatischeervaring.
DeverlatingdoorGauguinkanalseenluxerendmomentgezienwordenwaardoor
Vincentspsychischeevenwichtverstoordwerd.Erontstondeentoestandmet
psychotischeenepileptischeverschijnselen.
ErzijnsterkeaanwijzingendatVincentsziektegeschiedenisalbegonnenwaslangvóór
hetoor-incident.Dediverseverschijnselenenzijninstabiliteitindenken,voelenen
handelengedurendezijnvolwassenlevenmakendeborderlinestoornisals
hoofddiagnosezeeraannemelijk
TenslottenogenkelewoordenoverdevermeendesuicidevanVincent.
Latenwevooropstellendat,125jaarnadato,hetergmoeilijkzonietonmogelijkis
achterdewaretoedrachtvanzijndoodtekomen.
AlsnelginghetverhaaldatVincenteenrevolverhadgeleendvanGustaveRavoux,de
eigenaarvandeherberg.Mensuggereerdedathijdekraaienwildeverjagen.Maarhij
zoueeneindjedekorenveldeningelopenzijndaarzijnspullenneergelegdhebbenen
toenzichzelfhebbenverwond.Hijraaktebuitenbewustzijn.Toenhijweerbijkwamliep
hijterugnaardeherberg.
Ditverhaalisindeloopderjareneeneigenlevengaanleiden.
Hetmerkwaardigeisechterdatzijnspullenenderevolvernooitzijnteruggevonden.
28
Ditisderedendatereennieuweversievanhetgebeurenisopgedokenindelaatste
biografievanVincent.
RenéSecrétan,dezoonvaneenrijkeenzeergezieneParijseapotheker,brachtdezomer
vaakmetdefamiliedoorinAuversophetplatteland,waarzeeenbuitenhuisbezaten.
Renéwaseenpuberdiemetzijnvriendendeomgevingonveiligmaaktenenhetvooral
gemunthaddenopdierareschilder,eenvriendvanzijnbroerGastondiekunstzinnige
ambitieshad.
DezeRenéwasinhetbezitvaneenpistool.EntijdensdepesterijenjegensVincentzou
hijdooreenonvoorzienpistoolschotzijngetroffen.Dejongenshebbentoendespullen
opgeruimd.EnToenVincentweerbijkwamishijnaardeherberggestrompeld.Directna
dezegebeurteniszijndebroersvertrokkennaardekustwaardefamilieookeen
buitenhuishad
Volgensdezeversiezouhetgeheelmeereenfataalongelukjezijngeweestdaneen
zelfmoord.
