P R E L U D I U M - oktober 2012 19

>

is nu op 11 en 12 oktober bij het Konink-lijk Concertgebouworkest, naast Wage-naars Ouverture ‘De getemde feeks’, liederenvan Richard Strauss en diens Tod undVerklärung. De concerten maken deel uitvan AAA, Festival Muziek en Kunst, diedeze maand in het teken staat van het the-ma Verlos ons!. ‘Hoewel het werk vooralover de liefde gaat, zijn er natuurlijk ver-banden te vinden tussen dit thema enmijn werk’, zegt Widmann. ‘Elke liefdevraagt immers om een vorm van verlos-sing, elke strijd vraagt om een uitkomst.En er is veel strijd in mijn werk. Maar ikheb het niet geschreven met een vooropge-zet idee. Het stuk ontvouwde zichzelf.’Toch zit er een verhaal achter. ‘Ik heb deessentie van de liefde willen vangen’, zegtde componist. ‘In al zijn extremen. Meerdan wat dan ook heeft de liefde immersverschillende kanten in zich: hemel en hel,genot en pijn, paradijs en slangenkuil. Wiedoor de liefdespijl getroffen is, is ook eendoor een pijl verwond mens. Het fragmentvan Schiller heeft mijn fantasie melodisch

geïnfecteerd. De hymnische melodie is eenhele breekbare lijn, bijna tonaal. Pureschoonheid. En aan het begin en daaron-der gromt het duivelse. Vlak voor het eindekomt dat duivelse nog een keer in eenenorme kakofonie naar boven en de vraagis wie er wint, de duivel of de liefde. Ikhoud het op Teufel Amor, op onbeslist. Alleswat met de liefde te maken heeft, is ookzoveel sterker dan al het rationele dat eenmens in zich heeft. Het duivelse zal ookaltijd een rol blijven spelen. Je weet soms“deze vrouw wordt mijn ondergang”, maarje kunt het met de beste wil van de wereldniet stoppen. De aantrekkingskracht is tegroot.’Achter de woorden van Widmann sche-mert de persoonlijke ervaring, maar decomponist zwijgt met een Mona Lisa-ach-tige glimlach. ‘Een componist moet nietduidelijker willen zijn dan zijn muziek’,zegt hij cryptisch. ‘Er zijn componisten diepuur abstracte muziek kunnen schrijven,maar dat kan ik niet. Elk stuk heeft eenachterliggende reden om geschreven te

@@004-PR002-12LM.qxp:Opmaak 1 12-09-2012 14:39 Pagina 3

In november 2009 zou Teufel Amor van deOostenrijkse componist en klarinettist JörgWidmann, een opdracht van onder meerHet Concertgebouw, gespeeld worden doorde Wiener Philharmoniker. Zij zouden deNederlandse première verzorgen kortnadat ze het werk in Wenen ten doop wil-den houden, maar de ‘symfonische hymnenaar Schiller’ was niet op tijd klaar. ‘Hetwas mijn eigen schuld’, zei hij destijds. ‘Ikheb het mezelf erg moeilijk gemaakt.Normaal schrijf ik heel doorzichtig voororkest, met veel kamermuzikale momen-ten, maar nu kwam ik uit op ontzettendveel tuttipassages. Dat was nieuw voormij. Ik weet niet meer wat precies de eer-ste versie was, maar het is nu heel anders:een groot orkestwerk van een half uur!’Widmann was aan Teufel Amor begonnenmet het idee een tweedelig concert teschrijven voor orkest en vier obligatehoorns om de hoorngroep van de WienerPhilharmoniker te laten stralen. Nu ligt er

een eendelig symfonisch gevecht tusseneen ‘soort danse macabre’ en een lang-zaam fragment dat volgens de componist‘over de essentie van liefde en schoonheid’gaat. Opvallend is vooral het grote strij-kerscorps dat Widmann laat aanrukken.‘En dan moeten de strijkers ook nog heellang wachten tot ze een keer mogen begin-nen’, zegt Widmann lachend. ‘Het orkestbegint heel agressief met een soortschreeuwen, aangestuurd door de slag-werkgroep. Pas na zo’n tien minuten zet-ten de strijkers unisono in op een hogebes. Dat is vreemd, niet alleen omdat ikeigenlijk altijd voor gediviseerde strijkersschrijf, maar ook in alle hedendaagsemuziek. Het is een cruciaal moment, hetbegin van een lange hymnische melodie,het liefdeslied. Als de violen eenmaal spe-len, stoppen ze niet meer.’

essentie van de liefdeHet is Widmanns uitdrukking van twee losovergeleverde dichtregels van Schiller:Süsser Amor, verweile / Im melodischenFlug. ‘Dit is zo mooi, zo helder uitgedrukt.Hij wil de liefde, het leven grijpen, vast-houden, maar je kunt een moment nietbevriezen. Net als in de muziek is hetmoment zo voorbij en dient het volgendezich al weer aan. Die contradictie fasci-neerde mij.’De Nederlandse première van Teufel Amor

AAA

18

In de tweede AAA-aflevering, Verlos ons!, is een dubbelrolweggelegd voor klarinettist en componist Jörg Widmann.Het Koninklijk Concertgebouworkest speelt de Nederlandsepremière van zijn werk Teufel Amor, en in de Kleine Zaalspeelt Widmann werk van Rihm en van hemzelf. ‘Een uitda-gende uitputtingsslag, net als de liefde.’

liefde met eenduivels randje

door paul janssen

‘Schiller wil de liefde, het levengrijpen, vasthouden, maar je kunteen moment niet bevriezen.’

@@004-PR002-12LM.qxp:Opmaak 1 12-09-2012 14:39 Pagina 2

worden. Hier zitten extreme emoties ach-ter en daarna is het de vraag hoe dieextremen in een beluisterbare vorm te gie-ten. Op dat moment is de persoonlijkeervaring niet meer belangrijk. Al heeft ookde vorm behoorlijke extremen. Dat kanniet anders: de liefde zelf gebiedt uitersten.En het komt over. Na afloop van de concer-ten in Oostenrijk, waar het werk in aprildit jaar dan toch voor het eerst kon wor-den uitgevoerd, kwamen er getrouwdestellen naar mij toe die mij vol verbazingvroegen: hoe weet je dit allemaal?’Hij lacht. Ook in Nederland hoopt hij stie-kem op dergelijke reacties. ‘Het is toch eenmoment waarop je je als componist begre-pen voelt.’ Nu zal het in Amsterdam nietaan het Koninklijk Concertgebouworkesten Mariss Jansons liggen. ‘Het klinkt alseen cliché, maar het voelt als een grote eerdat Teufel Amor gespeeld wordt door hetorkest onder leiding van Jansons. Jansonsheeft met het Symphonieorchester desBayerischen Rundfunks eerder al mijnorkestwerk Con brio in première gebracht.Dat was heel bijzonder. Dus ik kijk er echtnaar uit om mijn werk in HetConcertgebouw te horen. Ik heb er veelvoor afgezegd om erbij te kunnen zijn.’

widmann en rihmWidmann staat op 13 oktober bovendienzelf als klarinettist in de Kleine Zaal methet Minguet Kwartet – een concert dateveneens deel uitmaakt van het Verlosons!-programma. Het kwartet voertWidmanns ‘Choralquartett’ uit, dat verwantis aan Haydns Die sieben letzten Worte en

waarin ook verlossing een rol speelt.Widmann speelt daarnaast Vier Male vanWolfgang Rihm, en met het kwartet speelthij ook diens Studien zu einem Klarinetten-quintett. Dat Rihm twee keer op het pro-gramma staat is niet zo gek. Widmannstudeerde bij hem en inmiddels is er eenbelangwekkende relatie ontstaan tussende twee. De Duitse componist had Widmann eenkeer horen spelen en sprak nog diezelfdeavond op zijn antwoordapparaat in. ‘Ik wileen stuk voor je schrijven.’ Dat was in1999. Even later had Widmann Musik fürKlarinett und Orchester – Über die Linie II inhanden en inmiddels ligt er een tientalwerken van Rihm waarin de klarinet eenbelangrijke rol speelt. ‘Eerder schreef Rihmeigenlijk nooit voor klarinet. Hij laat zichheel erg inspireren door de musicus. Datdeed Brahms in feite ook. Die schreef alzijn klarinetwerken voor RichardMühlfeld.’Widmann heeft inmiddels geweten datRihm speciaal op zijn huid componeert,want de uitdagingen zijn legio. ‘Het solo-stuk Vier Male, dat Rihm in 2000 voor mijschreef, is met afstand het meest extremeen veeleisende stuk op mijn repertoire. Hetgaat over de grenzen van de mogelijkhe-den van de klarinet heen en zit vol micro-tonen, multiphonics en andere effecten.Twee dagen voor de première kon ik echtnog geen noot goed spelen en hoewel hetinmiddels aardig ingesleten is, blijft hetzowel fysiek als technisch een enorme uit-daging. Rihms Studien zu einemKlarinettenquintett uit 2002 is weer heelanders. Dat werk staat stevig in de traditieen verwijst in klank en kleur naar het kla-rinetkwintet van Brahms. Net als Brahmsis Rihm enorm gefascineerd door de klankvan het instrument. En dat maakt ook ditwerk een zware opgave want de klarinet-lijn moet heel teer en zorgvuldig neergezetworden. Eigenlijk komen de uitersten vanTeufel Amor in deze twee werken van Rihmook weer samen. En daarmee is dit concertnet als de liefde een uitdagende uitput-tingsslag, want het is zowel geestelijk alsfysiek gekkenwerk om deze twee stukkentijdens één concert te spelen.’

20

11 EN 12 OKTOBER, GROTE ZAAL- VERLOS ONS!- Koninklijk Concertgebouworkest; Mariss Jansons, dirigent;

Anja Harteros, sopraan- Widmann, Wagenaar, Strauss

13 OKTOBER, KLEINE ZAAL- VERLOS ONS!- Jörg Widmann, klarinet; Minguet Kwartet- Widmann, Rihm

‘De vraag is wie er wint, de duivel of de liefde’

INTERVIEW

<

@@004-PR002-12LM.qxp:Opmaak 1 12-09-2012 14:39 Pagina 4