In opdracht van

O.Nuijten (ISSO) en J.J.R. Rullens (InfoMil)

Legionella en koeltorensArbo en Wm eisen

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Legionella en Koeltorens in het Nieuws

• Legionella in koeltoren woonzorgcentrum Steenvoorde. Rijswijk (17-8-2008)

• Legionella inventarisatie Venray (18-8-2008)• Vervolging om fatale legionellabesmetting Amsterdam (27-8-

2008)• Aanklacht: ”dood door schuld” na legionella (29-8-2008) • http://nl.youtube.com/watch?v=TMUQbtE6MNg

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Historie leidingwater

Jaren 70/80: Uitbraken Legionella in Amerika en Engeland Legionella in Nederlandse ziekenhuizenRapport Gezondheidsraad 1989Eerste Engelse voorschriften (ACOP)

Maart 1999: Uitbraak Bovenkarspel

15-10-2000: Tijdelijke regeling Legioprev. leidingwater (VROM)principe Hoeveelheid legionella minimaal < detectiegrens zomer 2003: 2e Rapport Gezondheidsraad

2004 Opname in Hst. III C Waterleidingbesluit en Whvbzprincipe Risicobeheersing

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Historie proceswater /industriële watersystemen

1-1-2004: Arbobeleidsregel 4.87

Tot Bovenkarspel zelfde voorgeschiedenis2000-2001 Onderzoek SZW koeltorensystemen en airco’s

2004 Arbo-informatieblad 32 (Sdu publicatie)

Uitbraken door koeltorens:Zomer 2001 Murcia (Spanje)Januari 2004 Harnes (Frankrijk)Mei 2006 Pamplona (Spanje)Juli 2006 Amsterdam

Augustus 2006 Start publicatie ISSO 55.3 i.o.v. VROM

Januari 2008 Publicatie ISSO 55.3 gereed.

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Opzet zowel AI 32 als ISSO 55.3

Voor breed gebruikersveld:• AI 32 voor alle industrieel proceswatersystemen• ISSO 55.3 uitsluitend voor koelsystemen en luchtbevochtigers

Kernpunten :• Verplichtingen beheerder installatie• Beoordeling risico installatie• Voorkomen risico (vanuit Beheersplan en bedrijven systeem)• Handelen bij legionellabesmetting

• NB AI 32 wordt sinds 2007 NIET meer bijgehouden!

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Hoofdlijn (terugkerend)

• Juist ONTWERP van (koel)installatie

• Juiste WATERBEHANDELING ter voorkoming van vervuiling en biofilmvorming

• INSPECTIE en doelmatig ONDERHOUD (Goed beheer)

• Op verantwoorde manier REINIGEN van systemen (bestaand en nieuw)

• Organisatie van het beheer--- in het bedrijf (vastleggen in protocollen én functionele omschrijvingen

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

ISSO 55.3 inhoudsopgave

SamenvattingBegrippenlijst1. Inleiding2. Verantwoordelijkheden en wetgeving3. Koeltorens4. Risico-inventarisatie en evaluatie koeltorens

5. Luchtbehandelinginstallaties6. Risico-inventarisatie en evaluatie luchtbehandelinginstallaties7. Bijlagen

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Verantwoordelijkheden voor koeltorens

Werkgever voor naleven regels Arbeidsomstandighedenwet ter bescherming van werknemers

Inrichtinghouder (is vaak ook de werkgever) voor het naleven van o.a. Wm voorschriften ter bescherming van milieu en omgeving (voorbijgangers en omwonenden daaronder begrepen)

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Bedrijfsbeleid

Aanstellen verantwoordelijk functionaris:• Inventarisatie systemen• (Laten) uitvoeren RI&E• Opstellen beheersplannen• Opstellen calamiteitenplan• Training medewerkers• Audits• Toezicht waterbehandeling en onderhoud syste(e)m(en)• Voeren administratie

“Technische en organisatorische maatregelen dienen gevaar voor blootstelling aan Legionella te voorkomen”

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Bij IPPC (gpbv) bedrijven – type C inrichting door Wm bevoegd gezag

Bij type A en B inrichtingen:• Zorgplicht op basis 1.1a Wm en • Maatwerkvoorschrift op basis van 2.1 lid 3

Activiteitenbesluit Wm• We willen “vat” krijgen op bedrijven door voorschriften

en handhaving

In Wm-vergunning of bij algemene regels maatwerkvoorschriften

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Vorm en afmeting verschilt

Afhankelijk van het gebruik

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Proceswater, Koeltoren

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Beheersing legionella

Wat moet de werkgever/inrichtinghouder weten?

• Wie lopen er risico? Intern-extern?• Waar liggen de risico’s?• Locatie systeem - risico• Hoe risico’s te beheersen?• Veilig bedrijven en onderhouden installatie

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Indeling risico classificatie

Uit de BREF-cooling systems:

Categorie 1 HOOGSTE RISICOKoeltoren <200m van ziekenhuis, verpleeghuis enz. Waar mensen verblijven met verminderd immuunsysteem

Categorie 2Koeltoren <200m van gebouwen waarin veel mensen verblijven

Categorie 3(Industriële) koeltorens <600m van woonomgeving

Categorie 4 LAAGSTE RISICO(Industriële) koeltorens >600m van woonomgeving

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Beheersing legionella

1 Juist ontwerp

2 Juiste waterbehandeling

3 Hanteren regeling alarmering en stilstandbeheer

4 Juist onderhoud+ inspectie+ opstarten systeem+ reinigen systeem

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

1 Juist ontwerp

Aandachtspunten:

• Voorkom dode leidingen en dode hoeken• Goede doorstroming koeltorenbassin• Voorkom druppelverspreiding• Materiaalkeuze leidingen en koeltoren• Doseersystemen waterbehandeling• Kwaliteit suppletiewater

- Leidingwater- Oppervlaktewater- Grondwater- Anders

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

2 Juiste waterbehandeling

Corrosie Vervuiling

Afzettingen

MicroOrganismen

vorming biofilm

Ter voorkoming van:

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Vervuilde lamellen / roosters

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Afdoden Micro organismen

Biocides (chemisch)

Oxiderend: Niet Oxiderend:• Chloorbleekloog Chlooramines• Chloordioxide MBT• Chloorisocyanuraten Quats• Waterstofperoxyde• Ozon

Niet Chemisch:• UV• Ionisatie (Ag/Cu dosering)• Elektrolyse• CoolPuck®

Voorkomen vorming biofilm

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

3 Starten-Inspectie-Onderhoud

Starten Nieuw systeem:

• Spoelen en ontvetten• Passiveren• Desinfecteren

Bestaand systeem:• Na stilstand*) desinfecteren

*) periode afhankelijk van risico categorie

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Inspectie en onderhoud

Koeltoren• Druppelvangers• Vervuiling pakket• Vervuiling bassin

• Doseersystemen• Apparatuur + leidingwerk• Meet – en regeltechniek + alarmeringen

• Defecte onderdelen repareren of vervangen

Reinigen• Verwijdering biofilm denk aan afdoende adembescherming (zie de 55.3)!

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Hoe te handelen bij besmetting

Besmettingsrisico

• Concentratie legionella in de lucht• Bevolkingsdichtheid • Weerstand bevolking/werknemer• Expositietijd

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Grendwaardes, de macht van het getal

• Arbobeleidsregel noemt geen grenswaardes • “Werkgever dient werknemers doeltreffend te

beschermen”• Als systeem gevoed wordt met leidingwater (<100

kve/l) is een dergelijk systeem eenvoudig onder controle te houden

• Analysemethodes Legionella• NEN 6265 (2007) • ISO 11731• Altijd aangeven welke analysemethode is gebruikt!

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Aanpak afhankelijk van risico categorie

Grenswaarden legionella en te nemen acties

Categorie 1,2,3 Aanpak Categorie 4 Aanpak< 100 KVE/l 0 <1000 KVE/l 0100-1000 1 1000-10.000 11000-10.000 2 10.000-100.000 210.000-100.000 3,4 100.000-1.000.000 3,4>100.000 5,4 >1.000.000 5,4

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Ook totale bacterieengehalte wordt gemeten

Dipslide

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Toelichting aanpak

0. Systeem onder controle1. Controleer behandelingsprogramma2. Controleer behandelingsprogramma; extra biocide doseren3. Matige vervuiling; on-line desinfectie/reiniging Onmiddellijk bijzondere aandacht4. Controleer personeel op expositie 5. Ernstige vervuiling! Off-line desinfectie Melding aan Arbo, GGD en AI en Wm bevoegd gezag

Nb:Bij desinfectie Waterkwaliteitsbeheerder informeren mbt lozingen!

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Controle op beheer van koeltoren

KennismakingsbezoekStel algemene vragen, bijvoorbeeld:1. Bent u bekend met wetgeving koeltorens , zo niet licht toe? 2. Heeft u een RI&E en Legionellabeheersplan?3. Zo nee, hoe is het Legionellaveilig beheer geregeld?4. In welke risicocategorie valt de koeltoren (1,2, 3 of 4)?

1. nabijheid < 200 m ziekenhuis / verpleeghuis2. nabijheid < 200 m zorginstelling / hotel of ander gebouw veel mensen3. nabijheid < 600 m woonomgeving4. nabijheid > 600 m woonomgeving

5. Hoe wordt gerapporteerd over Legionellaveilig beheer koeltoren?6. Bezichtig de koeltoren. (Aangroei boven bassin en

chemicaliëndosering)7. Maak een vervolgafspraak.

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Controle op beheer van koeltoren

Tweede bezoekStel specifieke vragen , bijvoorbeeld:

1. Kunt u rapportages laten zien van het uitgevoerde beheer?2. Heeft u een ingevuld logboek?3. Uitslagen van de monsternames (bacterieen totaal en

legionella)?4. Heeft u bij overschrijding de juiste maatregelen genomen?5. Wie heeft wie (GGD, Arbo-dienst, WM-gemeente)

geinformeerd?6. Is er sprake van een automatische alarmering bij het

disfunctioneren van de spui en waterbehandeling?

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Controle op beheer van koeltoren

Tweede bezoekVervolg specifieke vragen:

7. Is geregeld dat het gehele systeem wordt geledigd en schoongemaakt als deze lange tijd buiten gebruik is?

8. Wanneer wordt de koeltoren schoongemaakt en onderhouden?

9. Mag ik de koeltoren even bekijken? - Aanslag/aangroei boven het bassin!- Situatie rondom chemicaliëndosering!

10.Vraag door op het voorgaande.

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

Website

Website www.infomil.nl

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem

VRAGEN?

• Helpdesk InfoMil (ook via de website)

• of

• www.legionellavraagbaak.nl

• of

• www.zorgplicht-legionella.nl

InfoMil is een opdracht van VROM en onderdeel van SenterNovem