het tijdperk van de

ROMANTIEK

Romantiek & muziek

ROMANTIEK – AFBAKENING – FRANSE REVOLUTIE - PASTORALE

VIER VOORBEELDEN VAN ROMANTISCHE COMPONISTEN EN HUN MUZIEK

VIER VOORBEELDEN VAN ROMANTISCHE COMPONISTEN EN HUN MUZIEK

Beethoven: zesde symfonie – 4e deel: Allegro (1802-1808)

Schubert: Erlkönig – tekst van Goethe, muziek van Schubert (1815)

Chopin: Marche Funèbre (1837/’39)

Paganini: Caprice No. 24 (1805/’09)

ROMANTIEK – AFBAKENING – FRANSE REVOLUTIE - PASTORALE

Romantiek

→ ‘romantique’ (Franse vorm, aan het Italiaans ontleend)

Eind 17e eeuw voor het eerst gebruikt, vindt brede ingang in de 18e en 19e eeuw

romantisch / romanesk → roman

→ een verhaal in het Romaans, aanvankelijk een ridderverhaal vol avontuur, grillig,

fantastisch, onberekenbaar, gepassioneerd

In de muziek:

Ook romantiek in de muziek, volgend op de Barok (Bach) en het tijdperk van de

‘klassieke muziek’ (18e eeuw, in engere zin: Haydn, Mozart)

Barok en Klassiek → vorm, orde en regel, inzichtelijkheid, zorgvuldige verantwoording

van de inhoud

Romantiek → verbeelding, spontaneïteit, expressie

Kunst en muziek als ‘hogere orde’ (boven de mensen zwevend) wordt vervangen door

de passies en fantasieën van de kunstenaar (intuïtie, gevoelswarmte, innigheid, dromen,

mysteries, idealisme, zeggingskracht – de menselijke natuur)

De kunstenaar wordt bewogen door hartstocht, lijden en eenzaamheid

De 18e eeuw betekent beheersing,

de 19e eeuw betekent vervoering

In de muziek:

Ook romantiek in de muziek, volgend op de Barok (Bach) en het tijdperk van de

‘klassieke muziek’ (18e eeuw, in engere zin: Haydn, Mozart)

Barok en Klassiek → vorm, orde en regel, inzichtelijkheid, zorgvuldige verantwoording

van de inhoud

Romantiek → verbeelding, spontaneïteit, expressie

Kunst en muziek als ‘hogere orde’ (boven de mensen zwevend) wordt vervangen door

de passies en fantasieën van de kunstenaar (intuïtie, gevoelswarmte, innigheid, dromen,

mysteries, idealisme, zeggingskracht – de menselijke natuur)

De kunstenaar wordt bewogen door hartstocht, lijden en eenzaamheid

De 18e eeuw betekent beheersing,

de 19e eeuw betekent vervoering

Classicisme huldigt de regel,

romantiek de uitzondering

Ongrijpbare muziek:

o.i.v. verhalen vol raadselachtigheid, wonderen

en mystiek

→ tastende, onbestemde muziek

Realisme:

teruggrijpen op eigen verleden, invloeden van

volksmuziek

→ ongecompliceerde, direct herkenbare

muziek

Revolutionaire vernieuwingsdrang:

ontwikkeling van nieuwe muzikale genres

als het Lied en het symfonisch gedicht (een

ééndelig muziekstuk voor orkest, waaraan

een buitenmuzikaal gegeven ten grondslag ligt)

Liszt, Berlioz, Wagner

Vasthouden aan de principes van de Klassieke

muziek:

veel waarde aan het muzikale verleden en

vasthouden aan Klassieke tradities. Herleving

van de muziek van Bach en Palestrina;

ontstaan van wetenschappelijke bestudering

van de muziekgeschiedenis

Mendelssohn, Brahms en Bruckner

ROMANTISCHE MUZIEK

Programmamuziek:

Franz Liszt als grondlegger. Invloed van

buitenmuzikale gegevens op de muziek:

Omzetting van de door de dichters,

schrijvers, filosofen opgeroepen romantische

gevoelens en gedachten in stemmingsvolle,

vaak een programma volgende muziek

Absolute muziek:

Niet gebonden aan buitenmuzikale inhouden,

dus niet-programmatisch. Uitdrukking van een

gevoel van evenwicht/ harmonie

Opera:

Grootse en meeslepende muziekspektakels

Uitingen van hartstocht en drama.

Frankrijk: Opéra Comique en de Grand

Opéra (sterke uitvergroting van historische

plots en personages)

Liederen cycli:

Het Lied en de Liederen cycli als tegenhanger

van de opera. Meestal uitgaande van een

bestaand gedicht op een gedichtencyclus.

Intieme setting: concerten in huiselijke of

kleine kring door de componist die daarbij

zichzelf begeleide op de piano.

Opera’s van Richard Wagner:

- streven naar de ontwikkeling van een gesamtkunstwerk, een totale verwevenheid van

verschillende kunstdisciplines in één kunstwerk

- voortdurende stroom van vocale en instrumentale muziek horen (= de unendliche

melodie)

- omvangrijke en kleurrijke orkest wordt bijna een ‘karakter’ in het drama → leidmotieven,

verklanken van stemmingen verklankt en begeleiden van de zangstemmen (aria’s)

Wagner liet een ‘eigen’ operatheater bouwen (het festspielhaus in Bayreuth)

Periodisering:

preromantiek: ca. 1750 – 1800

vroegromantiek : ca, 1800 – 1830

hoogromantiek: ca. 1830 – 1870

laatromantiek: ca. 1870 – 1910

tijdperk van Beethoven en Schubert: 1791-1828

Beethoven Vioolconcert Op. 61(1806)

Aartshertogtrio Op. 97 (1811)

Symfonie nr. 3 (1804)

Sonate Pathétique

Strijkkwartet op. 135

Rossini: Il Barbiere di Siviglia (1816)

Weber: Der Freischütz (1821)

Schubert: Winterreise (1828)

Strijkkwintet in C (1828)

Symfonie nr. 8 (1822)

tijdperk van Mendelssohn, Schumann, Berlioz: 1828-1854

Berlioz: Symfonie Fantastique (1830)

Mendelssohn Ouverture Ein Sommernachtstraum Op. 21

Elias Op. 70 (1846)

Octet op. 20

Schumann: Carnaval Op. 9 (1835)

Dichterliebe (1840)

Symfonie nr. 3 (1850)

Chopin: Polonaises Op. 40 (1839)

tijdperk van Wagner en Brahms: 1854-1886

Wagner: Tristan und lsolde (1859)

Wesendonk-Lieder

Verdi: Otello (1887)

Liszt: Pianosonate in b-klein (1853)

Bruckner: Symfonie nr. 7 (1885)

Motetten

Brahms: Ein Deutsches Requiem

Symfonie nr. 4

Franck: Variations symphoniques (1884)

Trois Chorals (1890)

Fauré: Requiem (1887)

Smetana: De Moldau (1875)

J. Strauss: Die Fledermaus (1874)

Borodin: In de steppen van Centraal Azië (1880)

Moessorgski Schilderijententoonstelling

Rimsky

Korsakow: Scheherazade, Op. 35

Tsjaikowsky: Symfonie nr. 6 Pathétique Op. 74 (1893)

Notenkraker-suite Op- 71a (1892)

Dvorák: Symfonie nr. 9 Op. 95 Uit de nieuwe wereld (1893)

Janácek: Sinfonietta (1926)

Grieg: Peer Gynt-suite (1875)

tijdperk van Debussy en Strauss: 1886-1922

Elgar Enigma-variaties (1899)

Mahler: Kindertotenlieder (1904)

Symfonie nr. 2

Wolf: Goethe liederen

Sibelius Finlandia

7e symfonie

Puccini: La Bohème

Debussy: Prelude á l' après-midi d' un faune (1902), La Mer (1905)

Préludes 1(1910)

Vioolsonate (1915)

Satie: Gymnopédies (1880)

Parade (1917)

Ravel: Daphnis et Chioé (1912),

La Valse (1920)

Einde van de romantiek?

Laatste fase vertoont een zekere mate van uitputting:

de muziek van de klassieke periode is grondig omgewoeld, de toon wordt

somberder, muziek begint zichzelf te overschreeuwen

Met de Sacre du Printemps van Strawinski wordt de deur naar de Romantiek

in 1913 dichtgesmeten. De nieuwigheden moeten worden geëvalueerd, de

tonaliteit staat op de tocht, er komt toch weer behoefte aan een zekere

discipline, de 20e eeuw met Strawinski, Schönberg en Bartók dient zich aan

VOORLOPER VAN DE ROMANTISCHE MUZIEK: DE CULTUS VAN ARCADIË EN DE PASTORALE

Pastoraal festijn of Pastoraal concert, Giorgione en/of Titiaan (ca. 1509)

Arcadisch landschap met fluit spelende herder en zingende herderin Anoniem (eerste helft 17e eeuw)

Hameau de la reine:

Een klein boerendorpje dat werd gebouwd in opdracht

van Marie Antoinette door Richard Mique. Het geheel

bestaat uit 12 pittoreske huisjes waaronder een molen,

een groentetuin en een boerderij met dieren

Nicolas Chédeville (1705 – 1782)

FRANSE REVOLUTIE: VERANDERINGEN IN HET MUZIEKLEVEN

Executie Marie Antoinette, 16 oktober 1793

Sociale status:

- componisten minder vaak in dienst van hof, kerk of adel

- patronage van het hof verdween grotendeels

- verwerven van opdrachten, lesgeven, concerten geven

- opkomst van de burgerij

- nieuwe vorm van muziekleven: verschuiving van het hof naar publieke concerten

(tegen betaling) → ontstaan van de eerste concertzalen

- publiek worden van muziekleven zorgt ook voor ontstaan van (belangstelling voor)

muziekgeschiedenis (luisteren naar oude meesterwerken, interesse voor

ontwikkeling van muziek) én institutionalisering / professionalisering (conservatoria)

- burgerij wordt een belangrijke ‘afnemer’ van muziek (partituren, muzieklessen,

muziekmethodes)

- fascinatie voor virtuositeit

Enorme veranderingen in instrumentarium en (mede daardoor) veranderend

klankidioom (dynamiek!!)

VIER VOORBEELDEN VAN ROMANTISCHE COMPONISTEN EN HUN MUZIEK

VAN KLASSIEK NAAR ROMANTIEK:

BEETHOVEN

Ludwig van Beethoven

Bonn, 1770 – Wenen, 1827

‘U bent toevallig als prins geboren, wat ik ben heb ik zelf bereikt.

Prinsen zijn er bij duizenden, er is slechts één Beethoven’

Beethoven tegen prins Lichnowsky toen hij Beethoven vroeg voor

de Franse bezetter van Wenen te laten spelen

Ludwig van Beethoven

Bonn, 1770 – Wenen, 1827

'Wat wil je als zo'n reus in mijn nek staat te kijken‘

Brahms

Ludwig van Beethoven

Bonn, 1770 – Wenen, 1827

De muziek van Beethoven vertegenwoordigde voor E.T.A. Hoffmann

‘een symbool van een verlangen’. Beethovens muziek was als een

bovenwereldlijke, boven de materie uitstijgende vorm van expressie

Hoffmann noemt in een legendarisch geworden artikel (1810) over

Ludwig van Beethovens Vijfde Symfonie muziek ‘de meest romantische

van alle kunsten’

- 9 symfonieën, waarvan de 3e, 5e, 6e en de 9e wel de bekendste zijn. De laatste heeft een

finale waarin 4 zangsolisten en een koor voorkomen voor de Ode an die Freude op de

tekst van Schiller

- 32 pianosonates

- 33 variaties op een wals van Anton Diabelli voor piano solo en diverse andere

variatiereeksen

- een groot aantal korte pianostukken (waaronder Bagatellen (o.a. Für Elise), enkele

Fantasieën en oerversies van delen uit sonates)

- 9 concerten voor solo-instrumenten en orkest: 6 pianoconcerten (waaronder het 'nulde'

in Es-groot dat hij op twaalfjarige leeftijd in Bonn componeerde), 1 hoboconcert (uit

dezelfde periode, de handgeschreven partituur is zoekgeraakt), 1 vioolconcert en 1

concert voor viool, cello en piano (NB Het vioolconcert heeft Beethoven later succesvol

bewerkt tot 'zesde' pianoconcert)

- 2 romances voor viool en orkest

- 10 vioolsonates

- 5 cellosonates

- 7 pianotrio's

- 16 strijkkwartetten

- ouvertures: onder andere Coriolanus, Egmont en Leonore (I, II en III)

- 1 opera: Fidelio (NB voorafgegaan door twee eerdere versies van dezelfde opera, onder

de naam Leonore)

- de Missa Solemnis, een zeer grootschalige mis voor solisten, koor en orkest en de Mis in

C-groot

Zesde Symfonie in F majeur "Pastorale" opus 68 (1802 – 1808)

Allegro ma non troppo (Ontwaken van vrolijke gevoelens bij aankomst op het land)

Andante molto mosso (Scène bij de beek)

Allegro (Vrolijk samenzijn van de landmensen)

Allegro (Onweer en storm)

Allegretto (Herderslied - vreugde en dankbare gevoelens na de storm)

Youtube:

https://www.youtube.com/watch?v=hi

CJjD5bXXQ

DE ‘GODDELIJKE VONK’ VAN DE ROMANTIEK:

SCHUBERT

Franz Peter Schubert (Wenen, 1797 – aldaar, 1828)

Erlkönig 1782 / 1815

Franz Peter Schubert (Wenen, 1797 – aldaar, 1828)

Winterreise 1824 / 1827

Franz Peter Schubert (Wenen, 1797 – aldaar, 1828)

Op hem, die wij juist begraven hebben

Op hem, die de volgende zal zijn

De dood begroef hier een rijk bezit,

doch nog schoner verwachtingen Grafschrift voor Schubert door Grillparzer

Franz Peter Schubert (Wenen, 1797 – aldaar, 1828) 1 Werken voor orkest

Symfonieën, ouvertures, overig

2 Missen, cantates en gewijde muziek

3 Muziektheater

Opera's, toneelmuziek

4 Vocale muziek

Liederen-cycli, liederen

5 Kamermuziek

6 Werken voor piano

Fantasieën, impromptu's, ouvertures, marsen,

polonaises, rondo's, sonates voor piano, overig

Animatiefilm Erlkönig op youtube:

https://www.youtube.com/watch?v=JS91p-vmSf0

CHOPIN

Frédéric François Chopin Polen, 1810 – Parijs, 1849

‘Het hart van zijn volk slaat in zijn borstkas. Ik ken geen andere musicus

die een groter patriot is dan Chopin. Hij is meer Pools dan elke

Fransman ooit Frans is geweest, elke Italiaan Italiaans en elke Duitser

Duits. Hij is een Pool en niets anders dan een Pool, en uit het

vernietigde, bezette Polen komt zijn ziel tevoorschijn, en zijn muziek’

George Sand

Frédéric Chopin - Marche Funèbre

Arturo Benedetti Michelangeli

Youtube:

https://www.youtube.com/watch?v=JS91p-vmSf0

DE VIRTUOZEN:

LISZT & PAGANINI

Jascha Heifetz plays Paganini Caprice No. 24

Youtube:

https://www.youtube.com/watch?v=JS91p-vmSf0