Geert Driessen | Bianca Leest Lia Mulder | Tineke Paas | Twan Verrijt

Zittenblijven in het basisonderwijs:leerlingen, scholen, argumenten,

alternatieven

In Nederland is op 15-jarige leeftijd 22% een keer blijven zitten; In andere landen gemiddeld 14,3%

In PO: 16%, waarvan 10% in groep 1-2;In andere landen gemiddeld 7,4%

Verschillen tussen scholen zijn groot

Aanleiding onderzoek

Literatuuronderzoek (internationaal)

Secundaire analyses op bestanden van DUO, COOL5-18 en Pre-COOL

Interviews scholen

Onderzoek

Omvang

Regelgeving

Criteria

Argumenten voor en tegen zittenblijven

Effecten

Alternatieven

Hoe zit het in andere landen?

Gemiddeld 7,4%

Japan, Noorwegen (vrijwel) niet

Portugal, Luxemburg, Nederland rond de 20%

Omvang in POOECD-onderzoek 2009

Noorwegen en Liechtenstein en binnenkort IJsland niet toegestaan

Bulgarije, Polen, Griekenland: niet in de eerste 4,

3 of 2 jaren

Duitsland, Oostenrijk, Portugal: automatisch van leerjaar 1 naar 2

Engeland: niets vastgelegd, maar uitzondering Andere landen: afspraken over limiet

Regelgeving

Zijn in vrijwel alle landen centraal vastgelegd, m.u.v. Nederland, Denemarken en Engeland

Gehanteerde criteria: leerprestaties, gedrag, absenteïsme, problemen in gezin.

In Ierland ook schoolwisseling

Criteria

Sociaal-economisch

Ontwikkelingspsychologisch

Psycho-sociaal

Didactisch

Argumenten voor en tegen zittenblijven

Op leerprestaties

Op psycho-sociaal functioneren

Op ongediplomeerd schoolverlaten

Op latere beroepscarrière

Effecten van zittenblijven

Instructie beter afstemmen op standaarden

Systematische evaluatie

Wijziging groepssamenstelling

Interventies gericht op sneller leren

Effectiviteit van leerkrachten verbeteren

Uitbreiding van leertijd

Voor- en vroegschoolse programma’s

Zittenblijven voorkomen door:

Differentiatie Geïndividualiseerde instructie Leerjaaroverstijgend onderwijs Één-op-één begeleiding Kleine klassen

Zweden, Noorwegen, Finland, IJsland

Geïndividualiseerde integratiemodel

Nederland: % zittenblijvers

0 2 4 6 8 10 12

0.41

1.32

3.85

10.54.2groep 1

groep 2groep 3groep 4groep 5groep 6groep 7groep 8

0% 1-25% 25-50% > 50%

7.1

68.6

22.2

2.1

% zittenblijvers per school

Verschillen tussen scholenGeen/weinig zittenblijvers Veel zittenblijvers

Weinig achterstands-leerlingen

Gelegen in weinig stedelijke gebieden, vaak in het noorden

Relatief klein

Veel achterstands-leerlingen

Vaak in matig stedelijke gebieden

Vrije school, Freinet 23,0 Jenaplan 20,5 Dalton 18,1 Traditioneel 17,9 Montessori 15,9

Zittenblijven naar inrichting onderwijs

Jongens vaker dan meisjes (19,4 vs 15,7) Kinderen van laag opgeleide ouders vaker dan van hoog

opgeleide ouders (2-3x zo vaak) Kinderen met een niet-Nederlandse achtergrond blijven vaker

zitten dan autochtone leerlingen (2x zo vaak) Vooral Turkse leerlingen, gevolgd door Antillianen en

Marokkanen (rond de 30%) Prestatieniveau lager

Minder positieve werkhouding, minder zelfstandig, onderpresteren

Zittenblijven of naar s(b)o?

Kenmerken leerlingen

Wat zijn in de praktijk onderliggende motieven en mechanismen van zittenblijven?

Casestudies: 15 scholen Interviews met directeuren, intern begeleiders en

leerkrachten Verdeeld naar:

◦ Veel weinig/zittenblijvers◦ Traditionele/vernieuwingsscholen◦ Relatief veel/weinig leerlingen met

leerlinggewicht 1,2

Zittenblijven in de praktijk

Visie en beleid Procedures en criteria Onderwijsaanpak (alternatieven) Rol van ouders

Thema’s

Zittenblijven is uitzonderlijk

Kleuterverlenging is veel voorkomend en geaccepteerd

Visie en beleid

Inhalen van een brede achterstand met behulp van extra leertijd

Niet: leer- gedragsproblemen of laag iq:◦ Verwijzing naar speciaal basisonderwijs◦ Individuele leerlijn met ontwikkelingsperspectief

Wel: veel afwezigheid, zij-instroom, jarenlang ‘op hun tenen lopen’.

Bij achterstand op cognitief en/of sociaal-emotioneel vlak

Zittenblijven

Najaarskinderen

◦ Rijpheid: cognitieve en sociaal-emotionele aspecten

◦ Werkhouding◦ Leren in sprongetjes◦ Worden altijd besproken

Taalachterstand

Kleuterverlenging

Gebruik van volgsystemen◦ voor cognitieve en sociaal emotionele ontwikkeling

Betere onderbouwing → geen individueel besluit Draaiboeken en protocollen Maar: criteria zijn niet hard Leerkracht heeft totaalbeeld Vergelijking met normwaarden vs.

groei/ontwikkeling in de tijd

Procedures en criteria

Zo vroeg mogelijk betrekken Extra inzetten op oudercontact bij allochtone

kinderen met taalachterstand Speels oefenen met kind zonder druk op te

leggen Wie heeft bij conflict het laatste woord: ouders of

school?◦ Soms school: kind wordt van school gehaald door ouders◦ Soms ouders: ‘contract’ bij overgaan met tegenadvies

Ouders

Voorkomen van zittenblijven is integraal onderdeel van onderwijs

Gedifferentieerd onderwijs: drie instructiegroepen voor taal en rekenen

Preteaching en remedial teaching Werken in kleine groep Logopedie Ouders betrekken, thuis oefenen Onderzoek →

◦ Verwijzing SBO ◦ Leerlijn met ontwikkelingsperspectief

Onderwijsaanpak en alternatieven