Demografische schets Oost- en West-Vlaanderen (2007-

2025)

iAge Startevenement, 14 november 2012

Johan Surkyn

Korte inhoud

• Inleiding vergrijzing

• Demografische trends: Vlaanderen in Europa

• West- en Oost-Vlaamse bevolking, provinciale en regionale

verschillen

• Krachtlijnen van de verwachte demografische toekomst

• De genuanceerde relatie tussen demografie en

arbeidsmarkt?

• Illustratie zorgsector

2

Inleiding

• Vergrijzing is een huishoudbegrip geworden, dat

direct een aantal bezorgdheden oproept:• Betaalbaarheid van de sociale zekerheid in het algemeen, en van

de pensioenen in het bijzonder

• Kost en capaciteit van de ouderenzorg

• Zorgmodellen en hun implicaties

• Het einde-loopbaan-debat: brugpensioenen, pensioenleeftijd,...

• Arbeidsmarkt: zowel in vraag als aanbod

3

Inleiding

• M.b.t. de toekomst doen onheilstijdingen het doorgaans beter

dan goed-nieuws-shows. De toekomst is blijkbaar altijd

kommer en kwel, ook inzake de vergrijzing. Nochtans is dat in

de eerste plaats een succesverhaal, gebaseerd op:

• betere gezondheidszorg en algemene medische en wetenschappelijke

vooruitgang (o.a. contraceptie),

• minder dramatische ongelijkheid,

• minder arbeidsintensief productieproces, …

• En zijn we er in het verleden in geslaagd even fundamentele

maatschappelijke omwentelingen te combineren met grote

welvaart

4

Inleiding

• Pro memorie: bevolkingsverandering kan effect hebben in, of voortkomen

uit elk v.d. 3 demografische componenten: vruchtbaarheid, sterfte en

migratie

• De vergrijzing wordt door de woordkeuze (grijs) vooral in verband gebracht

met de toenemende levensverwachting (dalende sterfte). Dat verband is

ook reëel en belangrijk, maar de lage vruchtbaarheid (ontgroening) telt

evenzeer mee, en ook migratiebewegingen zijn in de praktijk niet

leeftijdsneutraal.

• Sterker nog, wanneer regionale verschillen in vergrijzingstrends onderzocht

worden zijn deze zelden toe te schrijven aan verschillen in

levensverwachting, maar vaak het effect van migratie.

• Nochtans wordt de link vergrijzing-migratie, inclusief verdere implicaties,

nog veel te weinig gelegd in dit debat5

Recente trends: Vlaanderen in Europa

• De grote westerse demografische trends zijn bekend. Ze gelden ook in Europa en in

Vlaanderen:

• De vruchtbaarheid ligt laag, en volstaat bijna nergens in Europa om de generaties te vervangen.

• Het “familistische” Zuid-Europa en de meeste vroegere oostblok-landen hebben vandaag de laagste

vruchtbaarheid, en welvarende scandinavische landen de hoogste. Ook Vlaanderen, Frankrijk, VK

hebben een relatief goed vruchtbaarheidsniveau.

• De levensverwachting blijft toenemen; gedurende de vorige eeuw gemiddeld een seizoen per jaar, nu

zowat twee maanden per jaar. I.t.t. Wallonië doet Vlaanderen het zeker goed.

• Migratie wordt wereldwijd steeds belangrijker, maar het leeftijdseffect ervan verschilt nationaal en

regionaal.

• Globaal genomen stagneert in Europa de bevolkingsgroei, en hier een daar is er sprake

van krimp. In onze buurlanden gaan een aantal regio’s er effectief op achteruit. Niet zo in

Vlaanderen (ook niet sub-regionaal) waar de bevolking stevig aangroeit.

• Paradoxaal gezien vruchtbaarheidspeil?

• Migratie

6

West- en Oost-Vlaamse bevolking: provinciale en

regionale verschillen

7

Provinciale en regionale verschillen

• Leeftijdsopbouw is vergelijkbaar, toch enkele duidelijke verschillen:

• West-Vlaamse bevolking telt minder jongvolwassenen en jonge actieven

• Dus ook minder potentiele jonge ouders, en minder jonge kinderen

• Daarentegen beduidend meer 50- en 60-plussers

• Verklaringen?

• Kust-effect (pensioensmigratie)

• Oost-Vlaanderen trekt studenten en jonge actieven aan, ook uit West-

Vlaanderen waar het studieaanbod in hoger onderwijs beperkter is

• Met Gent als grootstad speelt in O-Vlaanderen internationale migratie sterker

mee

• Zuid-West-Vlaanderen ligt er tussenin, West-Vlaams profiel tot ca. 50

jaar, gemengd/Oost-Vlaams erboven.

8

Regionale verschillen: West-Vlaanderen 2007

9

Regionale verschillen: Oost-Vlaanderen 2007

10

Regionale verschillen: besluit

• Migratie in brede zin is doorslaggevend

• Buitenlandse migratie:

• grote steden

• in mindere mate de kuststrook

• Binnenlandse migratie (verhuisbewegingen):

• Jongeren als student of werknemer

• Jonge gezinnen op zoek naar een eigen woning

• 50-plussers op zoek naar een plek voor pensioen en oude dag

• De Belgische migratie-cascade

11

Bevolkingsvooruitzichten

• Hier resultaten VUB-vooruitzichten uit DC-Noise-

project

• Diverse bronnen: Planbureau, Vlaamse overheid

• Rekenmodellen …

12

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

13

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

14

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

15

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

16

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

17

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

18

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

19

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

20

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

21

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

22

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

23

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

24

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

25

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

26

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

27

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

28

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

29

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

30

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

31

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

32

Bevolkingsprojecties West-Vlaanderen

33

Bevolkingsvooruitzichten

Globale resultaten:

• Geen bevolkingskrimp in Vlaanderen

• Plattelandsvlucht op haar retour, terugkeer naar de

stad

• Verschuivingen in de leeftijdsopbouw van de

bevolking

• Regionale verschillen

34

Vooruitzichten: 2025 (relatief)

35

Vooruitzichten: 2025 (absoluut)

36

Bevolkingsvooruitzichten

• Ingrijpende veranderingen leeftijdsstructuur

(vergrijzing):

• Geboortencijfer voorlopig vrij constant, maar op

langere termijn dalend

• Schoolgaande jongeren: slingerbeweging

• Grote tot zeer grote toenames in ouderen en bejaarden

• Actieve leeftijdsgroepen: oudere actieven nemen

steeds meer het overwicht

37

Actieve bevolking 26-40 jaar (O-Vlaand.)

38

Actieve bevolking 41-65 jaar (O-Vlaand)

39

Actieve bevolking 26-40 jaar (W-Vlaand.)

40

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025185000

195000

205000

215000

225000

235000

245000

26 tot 40 jaar (projectie PB) 26 tot 40 jaar (projectie VUB)

Actieve bevolking 41-65 jaar (W-Vlaand.)

41

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025350000

360000

370000

380000

390000

400000

410000

420000

430000

41 tot 65 jaar (projectie PB) 41 tot 65 jaar (projectie VUB)

Actieve leeftijden

• In absolute cijfers daalt het aantal actieven niet …

• wel het aantal jonge actieven (<40jr) …

• Maar dit wordt meer dan gecompenseerd door een

toename van het aantal oudere actieven (>40jr)

• In 2001 waren er respectievelijk 1.4 en 1.5 oudere

actieven voor elke jongere;

• Vandaag is dat al 1.7 en 2.0

• tegen 2025 respectievelijk 1.8 en 2.2

42

Actieve leeftijden

• Deze evolutie onderstreept belang van het debat

rond brugpensioen en wettelijk pensioen,

inzetbaarheid en participatie van oudere

actieven, en alle kwesties die hiermee

samenhangen: activering, stress en gezondheid,

kansengroepen, doorgeven van expertise,

permanente vorming …

43

De genuanceerde relatie

tussen demografie en

arbeidsmarkt

44

• Een eerder onderzoek in de Oost-Vlaamse

thuiszorgsector is in deze optiek erg interessant,

omdat de thuiszorg de vergrijzing zowel langs de

vraag- als de aanbodzijde ondervindt:

• Vraag: Thuiszorgdiensten kunnen nauwelijks aan de

groeiende vraag voldoen.

• Aanbod: Deels noodgedwongen, maar ook om

inhoudelijke redenen doet de sector steeds meer beroep

op ouderen en kansengroepen

45

Tewerkstelling van ouderen in de thuiszorg

• Onderzoek behandelde specifiek absenteïsme en

personeelsverloop in de thuiszorg.

• Vergelijking tussen jongere en oudere werknemers:

• Ouderen meer langdurig absenteïsme (stress & gezondheid)

• Jongeren vaker maar minder lang afwezig (onvoorspelbaar,

moeilijk in te plannen)

• Door dit verschil komt de kost van het hogere absenteïsme van

ouderen niet op rekening van de zorginstellingen, maar van de

sociale zekerheid.

• Anderzijds hadden oudere werknemers een hogere

“bedrijfstrouw”

46

Trends in absenteïsme

• Totale afwezigheid door ziekte/ongeval = ongeveer 17% v.d. arbeidstijd, maar:

– Bedraagt 24% (THH) bij werknemers lager onderwijs– Varieert van 11% (13%THH) bij verzorgenden tot 20%

(22%THH) in de poetsdienst– Aandeel ziekte stijgt met leeftijd (45jr=17%=keerpunt),

maar aandeel betaald door werkgever daalt met leeftijd (korte/langere afwezigheid)

• Absenteïsme goede voorspeller van uitstroom: absenteïsme blijvers = 13%, vertrekkers = 21%

– Een constructief/duurzaam beleid t.a.v. absenteïsme staat gelijk met een retentiebeleid

Demografische doorlichting

van de personeelsstromen

48

Vaststellingen:

• Groot personeelsverloop bij jongere werknemers• Uitstroom daalt met de leeftijd tot bijna aan

pensioen!• Vanaf ongeveer 40 jaar meer instromers dan

uitstromers• De sector wordt steeds meer afhankelijk van de

prestaties van oudere werknemers

Verwacht aantal bijkomende jaren dienst vanaf leeftijd x (THH, 2005-2009)

Verwacht aantal bijkomende jaren dienst vanaf leeftijd x (SVHG, 2005-2009)

Vaststellingen:

• Verrassende konklusies:– Niet de jongere werknemers, maar deze rond de

leeftijd van 40 jaar zullen het hoogst aantal bijkomende jaren dienst leveren aan de zorginstelling

– Een werknemer van 50 jaar zal nog ongeveer evenveel jaren blijven werken in de instelling als eentje van 23 (één van 45 evenveel als één van 30)

Geprojecteerd personeelsverloop (THH, 2005-2009)

Geprojecteerd personeelsverloop (SVHG, 2005-2009)

Vaststellingen:

• Projectie o.b.v. personeelsbestand en stromen:

– Veroudering personeelsbestand zal aanhouden– De trend van de voorbije jaren wijst op een verdere

aangroei van het personeelsbestand, vooral op basis van de aangroei van deze oudere werknemers

Effecten op het

arbeidsvolume

56

Relatie tussen personeelsbestand, leeftijdsopbouw en arbeidsvolume:

• Twee trends komen tussen:– Oudere werknemers vaker in deeltijdse contracten– Oudere werknemers vaker langdurig afwezig

• Door de veroudering van het personeelsbestand zal de groei van het arbeidsvolume beduidend kleiner zijn van de groei van het personeelsvolume

Gepresteerd arbeidsvolume (persoon-dagen) bij ongewijzigde inzetbaarheid (THH)

Gepresteerd arbeidsvolume (persoon-dagen) bij ongewijzigde inzetbaarheid (SVHG)

Vaststellingen:

• Onder de hypothese van ongewijzigde inzetbaarheid naar leeftijd, en bij huidige regime van recrutering en afvloeiing :– zal meer dan één derde van de aangroei van het

personeels- en urenvolume verloren gaan door een lagere inzetbaarheid van oudere werknemers

– Bij THH geeft 11% groei van personeel 7% groei van arbeidsvolume (SVHG: 19% groei personeel en 12% groei arbeidsvolume)

– Kortom, in de huidige demografische context is absenteïsme een zeer belangrijk werkpunt

Te onthouden

61

Te onthouden …

• Geen bevolkingskrimp of krimp van de actieve bevolking

• Belang van migratie (verhuismobiliteit) op regionaal vlak

• Arbeidsmarkt in toenemende mate afhankelijk van oudere

actieven

• Een genuanceerde relatie tussen demografie en

arbeidsmarkt (productiviteit, inzetbaarheid, skills,

gezondheid, …)

62

Bedankt voor uw volgehouden aandacht!

63