DE WERELD VAN DE TANGO

Een cultuurgeschiedenis

april 1985

‘Tango’ in de Winkler Prins: ‘TANGO (woordafleiding onbekend), een oorspronkelijk uit Centraal-Afrika stammende dans, door negerslaven naar Cuba en Mexico meegebracht, later ook verbreid in Argentinië en Uruguay. Omstreeks 1910 deed de tango zijn intrede in Europa. De dans staat in een gescandeerde 2/4 maat en vereist gestileerde bewegingen.’

De Poolse tango verdween door de Holocaust - en komt nu terug Een jonge Israëlische dirigent verhuisde naar Warschau om de Poolse tango nieuw leven in te blazen. NRC, Pieter van Os 4 mei 2017

LEO VERVELDE Vakgroepleider Argentijnse Tango, Codarts, Rotterdam

DE GEBOORTE VAN DE TANGO 1536 - 1910

HET LEDEREN TIJDPERK 1536 - 1815

Don Pedro de Mendoza (1487 – 1537)

'Ciudad de Nuestra Señora Santa Maria del Buen Aire' (Stad van onze Dame Heilige Maria van de Goede Winden

1536

Karel V gaf Mendoza 13 schepen en 2000 man mee, onder de voorwaarden dat Mendoza binnen twee jaar 1000 kolonisten zou laten overkomen, wegen naar het binnenland zou aanleggen en drie forten zou optrekken Naast de schepen en manschappen gingen er tweeënzeventig paarden en veulens mee…

Ca. 1550: de eerste koeien en één stier (naar verluid meegebracht door een paar Portugese broers) zetten voet aan wal in Buenos Aires; Ook via Chili en Bolivia bereiken runderen de pampa, terwijl uit Peru schapen verschijnen

↓

In een adembenemend tempo breidt deze veestapel zich uit

↓

koe + paard + pampa → gaucho

Gaucho’s brandmerken vee op een Argentijnse estancia

1872 / 1879

Pulperia, ca. 1860

pulperia

Payadores, gaucho-troubadours

Juan Arroyo, payador (ca. 1870)

Argentijns: payada Europees: contradans, wals, polka Afrikaans: candombe, macumba, habanera

1713: Brits monopolie op slavenhandel met de Spaanse kolonie (v.a. 1776 ‘vice-koninkrijk Rio de la Plata’)

Candombe

Pedro Figari, Dansende mensen

‘Tango’ → tan-go, tan-go, tan-go? ‘Tango’ → lango (Congolese dans)? ‘Tango’ → tamgu (Bantoe voor ‘dansen’)? ‘Tango’ → afgeleid van shango (Joroeba-god van storm en donder)? ‘Tango’ → ‘gesloten ruimte’, ‘cirkel’?

‘In Afrika … overbevolkte huizen’ (15/16)

Valeria Munarriz in ‘El Candombe’

1813: afschaffing van de slavernij 1813 – 1852: bloeitijd Candombe Na de nederlaag van de Confederatie (1852) trekt de zwarte bevolking zich terug in de ‘Barrios del Tambor’ ‘Congo Begrafenis’ (16)

Argentijns: payada Europees: contradans, wals, polka Afrikaans: candombe, macumba, habanera

SMELTKROES VAN VELE VOLKEREN 1810 - 1866

Recept voor het bereiden van een doorsnee-Argentijn: ‘Men neme een Indiaanse vrouw met brede heupen, twee Spaanse ruiters, drie mooie gaucho-halfbloeden, een Britse reiziger, een halve Baskische herder en een klein snippertje negerslaaf. Gedurende drie eeuwen zacht laten sudderen. Vóór het opdienen bruusk vijf Italiaanse arbeiders (uit het zuiden) aan toevoegen, één Poolse Jood (een Duitse of een Russische kan ook), een Franse herbergier, driekwart van een Libanese handelaar en een hele Franse hoer. Niet langer dan 50 jaar laten rusten, daarna koel opdienen… met brillantine’ (Pierre Kalfon, 1973)

1810 – 1880: van de onafhankelijkheid tot uiteindelijke eenwording met Buenos Aires als hoofdstad 1810: ca. 100.000 inwoners 1850: ca. 800.000 inwoners 1856 → verkoop van enorme stukken land 1880: ca. 2.000.000 inwoners 1914: ca. 5.000.000 inwoners

1850: ‘blanke’ heersende klasse maakt 4% uit van de gehele bevolking 1910: op de gehele bevolking is nu 80% ‘blank’ (= Europees)

Vooral heel veel Italianen, vervolgens Spanjaarden, Fransen, Russen, Britten, Turken, enz.

HEIMWEE

Buenos Aires, ca. 1810

1829

Leden van de Argentijnse Beurs, de "Sociedad El Camoatí" (1848-1856)

La Porteña, de eerste locomotief (1857)

1860

1880

De wet op de verblijfsvergunningen (1902) Man (Argentinië): ‘Ik kom hier voor immigranten, maar vanaf nu wil ik alleen nog maar geselecteerde immigranten en geen opstandelingen, revolutionairen, stakers, communisten, socialisten en anarchisten…’ Vrouw (Europa): ‘Mooi niet! Ik weet wat jij wilt: een immigratie louter bestaande uit bankiers en aartsbisschoppen’

1815 decreet dat iedereen die niet over een ‘papaleta’ beschikt dat om de drie maanden door een werkgever of estanciero is getekend, tot landloper bestempelt

El Mosquito, satirisch weekblad van Buenos Aires (1865): ‘Ons eergevoel verplicht ons te vechten tegen elk individu dat ons recht in de ogen kijkt, ons met een scheef oog bekijkt of ons helemaal niet aankijkt’

El Compadrito

‘De gaucho had zich vanaf 1810 aan de oorlog gewijd: de oorlog van nationale onafhankelijkheid, die van de opbouw van het land, de oorlog met Paraguay. Toen de oorlogen eindigden, waren de kinderen van de gaucho's niet langer gauchitos, maar compadritos’

José Gobello

De compadrito, de gaucho uit de provincie die in het verstedelijkte Argentinië van eind 19e eeuw transformeert in de messentrekkende, verarmde maar gesoigneerde, vrouwen versierende en tangodansende ploert uit de buitenwijk van de grote stad

Cátulo Castillo Orchestra

DE BANDONEON 1866 - 1910

‘In de haven is een Duitse matroos van de boot gestapt met een merkwaardig muziekinstrument onder de arm. De maker ervan is eveneens een Duitser: Heinrich Band. Iemand hier in Buenos Aires zou het bandoneon of bandoleon hebben genoemd. Maar er is niet veel belangstelling voor, want de gitaren en fluiten beheersen de markt…’

La Razon, 7 juli 1866

Heinrich Band (1821 – 1860)