De prelexicale spraakontwikkeling bij dove kinderen met een cochleair implantaat

KAREN SCHAUWERS

Steven Gillis

Paul Govaerts

CI symposium – 9 december 2006

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Evolutie in leeftijd van implantatie

volwassenen

kinderen (> 2 jaar)

Verbeterde technologieVeelbelovende resultaten

1996: kinderen < 2 jaar 2000: kinderen < 1 jaar

Vroege detectie en diagnose

België

= wereldprimeur

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

CI onder 1 jaar: verantwoord?

Argument:“sensitieve periode” in spraak- en taalontwikkeling

1ste levensjaar:

nog geen woorden, maar wel belangrijke basis op perceptief en productief vlak

CI < 1 jaar: interfereert met sensitieve periode

verwachting: kleinere achterstand

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Spraakproductie in 1ste levensjaar

Stadium 1 ( 0-1m): reflexieve comfortgeluiden

Stadium 2 ( 1-2m): onderbroken klinkergeluiden

Stadium 3 ( 2-4m): “cooing” of “gooing”

Stadium 4 ( 4-6m): variaties in toonhoogte, luidheid...

Stadium 5 ( 6-10m): brabbelen

= belangrijke mijlpaal:vorming van CV syllaben als basis voor woorden

dove kinderen

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Onderzoeksvragen

Zeer vroege CI in Antwerpenonderzoek van spraak- en

taalontwikkeling bij jonge CI kinderen

• Gaan CI kinderen beginnen en blijven brabbelen?

• Vergelijking met horende kinderen?

• Effect van leeftijd van implantatie?

• Verloop van verdere taalontwikkeling in de CI groep?

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Onderzoeksgroepen

• 10 CI kinderen– Congenitaal doof (PTA ≥ 90 dBHL)– Onvoldoende winst met hoortoestellen– CI tussen 5 en 19 maanden oud– Nadruk op orale opvoeding (monolinguaal Nederlands)– Geen bijkomende problemen (gezondheid, ontwikkeling)– Observaties gestart vanaf 1 maand na “fitting” van CI

• 10 horende (NH) kinderen– Normaal gehoor (PTA ≤ 25 dBHL)– Monolinguaal Nederlands– Geen bijkomende problemen (gezondheid, ontwikkeling)– Observaties gestart vanaf 6-8 maanden oud

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Onderzoeksmethode

• Longitudinaal:– CI: maandelijks gedurende 30 maanden

jaarlijks op 4 - 5 - 6 - 7 - ... jaar– NH: maandelijks tot ongeveer 18 maanden oud

• Observationeel:– Maandelijkse video-opnames in thuissituatie– Natuurlijke interactie tussen kind en ouder(s) en/of siblings– Selectie van ± 20 minuten per sessie voor analyse– Gedetailleerde transcriptie van selecties

• Experimenteel (testen):– CAP, A§E, MacArthur-Bates CDI lijsten, TARSP

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Onderzoeksresultaten

• Auditieve ontwikkeling: Audiometrie, CAP, A§E

• Prelexicale ontwikkeling: Brabbelen

• Fonologie: Foneeminventaris, PMLU

• Lexicon: MacArthur CDI lijsten

• Morfosyntaxis: TARSP

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Onderzoeksresultaten

• Auditieve ontwikkeling:Auditieve ontwikkeling: Audiometrie, CAP, A§EAudiometrie, CAP, A§E

• Prelexicale ontwikkeling: Brabbelen

• Fonologie:Fonologie: Foneeminventaris, Foneeminventaris, PMLUPMLU

• Lexicon:Lexicon: MacArthur CDI lijstenMacArthur CDI lijsten

• Morfosyntaxis:Morfosyntaxis: TARSPTARSP

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Resultaten: brabbelen

CV-CV

Onset van brabbelen

Types van C en V

Intra-syllabische CV combinaties

Inter-syllabische CVCV patronen

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Resultaten: brabbelen

CV-CV

Onset van brabbelen

Types van C en VTypes van C en V

Intra-syllabische CV combinatiesIntra-syllabische CV combinaties

Inter-syllabische CVCV patronenInter-syllabische CVCV patronen

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Onset van brabbelen

R2 = .30 (p > .05)Mediaan: 1 maandR2 = .92 (p < .05)

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

leeftijd (mdn) bij onset brabbelen

4 6 8 10 12 14 16 18 20 22

leeftijd (mdn) bij activatie CI

0

1

2

3

4

aantal mdn na CI bij onset brabbelen

4 6 8 10 12 14 16 18 20 22

leeftijd (mdn) bij activatie CI

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Brabbelspurt

8

10

12

14

16

18

20

22

24

26

28

leeftijd (mdn) bij brabbelspurt

4 6 8 10 12 14 16 18 20 22

leeftijd (mdn) bij activatie CI

R2 = .78 (p < .05)

0

2

4

6

8

10

aantal mdn na CI bij brabbelspurt

4 6 8 10 12 14 16 18 20 22

leeftijd (mdn) bij activatie CI

R2 = .06 (p > .05)Mediaan: 6 maanden

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Resultaten: brabbelen

CV-CV

Onset van brabbelenOnset van brabbelen

Types van C en V

Intra-syllabische CV combinatiesIntra-syllabische CV combinaties

Inter-syllabische CVCV patronenInter-syllabische CVCV patronen

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Types van C en V in brabbelen

Aantal geanalyseerde segmenten:– CI groep: 13.524 C en 14.896 V– NH groep: 19.628 C en 20.819 V

C: Articulatieplaats

coronaal - labiaal - dorsaal

Articulatiewijze

stop - nasaal - halfvocaal - fricatief - liquida

V: Articulatieplaats

voor - centraal - achter

Articulatiehoogte

laag - midden - hoog

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

C Articulatieplaats

01020

30405060708090

100

T1 T2 T3 T4

mediaan %

NH cor

CI cor

NH lab

CI lab

NH dor

CI dor

onset brabbelen - 1ste 10 woorden

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Types van C en V in brabbelen

• CI versus NH:– Enkel significant verschil in proportie liquidae

• Effect van leeftijd van implantatie:– Significante positieve correlatie tussen leeftijd van

implantatie en proportie labialen

hoe later geïmplanteerd, hoe meer labialen

meer gelijkenis met dove kinderen

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Resultaten: brabbelen

CV-CV

Onset van brabbelenOnset van brabbelen

Types van C en VTypes van C en V

Intra-syllabische CV combinaties

Inter-syllabische CVCV patronenInter-syllabische CVCV patronen

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Intra-syllabische CV combinaties

Voor Centraal Achter

Cor.

Lab.

Dor.

CV

RatioGeobserveerde aantal van CV combinatieVerwachte aantal van CV combinatie

Significant verschillend van 1.0 ?

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

T1

NH CI

Voor Centraal Achter

Cor.

Lab.

Dor.

Geobserveerde significant hoger dan verwachteGeobserveerde significant lager dan verwachteVerschil geobserveerde - verwachte: niet significant

Voor Centraal Achter

Cor.

Lab.

Dor.

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

T2

NH CI

Voor Centraal Achter

Cor.

Lab.

Dor.

Geobserveerde significant hoger dan verwachteGeobserveerde significant lager dan verwachteVerschil geobserveerde - verwachte: niet significant

Voor Centraal Achter

Cor.

Lab.

Dor.

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

T3

NH CI

Voor Centraal Achter

Cor.

Lab.

Dor.

Geobserveerde significant hoger dan verwachteGeobserveerde significant lager dan verwachteVerschil geobserveerde - verwachte: niet significant

Voor Centraal Achter

Cor.

Lab.

Dor.

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

T4

NH CI

Voor Centraal Achter

Cor.

Lab.

Dor.

Geobserveerde significant hoger dan verwachteGeobserveerde significant lager dan verwachteVerschil geobserveerde - verwachte: niet significant

Voor Centraal Achter

Cor.

Lab.

Dor.

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Intra-syllabische CV combinaties

• CI versus NH:– Dezelfde patronen in brabbelen:

initieel brabbelen: random CV combinaties

evolutie: sommige worden sign, rest blijft random

– CI bereikt “finale” patroon wat later dan NH

• Effect van leeftijd van implantatie:– Trend: later-geïmplanteerde kinderen bereiken finale

patroon wat vroeger in brabbelperiode dan vroeger-geïmplanteerde

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Resultaten: brabbelen

CV-CV

Onset van brabbelenOnset van brabbelen

Types van C en VTypes van C en V

Intra-syllabische CV combinatiesIntra-syllabische CV combinaties

Inter-syllabische CVCV patronen

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Inter-syllabische CVCV patronen

CV-CV

CV-CV CV-CV

Variatie

/ba-ka/

/ba-bo/

/ba-ko/

Reduplicatie

/ba-ba/

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Inter-syllabische CVCV patronen

CV-CV

0

20

40

60

80

100

%

Redupl Variatie

CI

NH

* * **

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Inter-syllabische CVCV patronen

CV-CV

CV-CV CV-CV CV-CV

0

20

40

60

80

100

%

V var0

20

40

60

80

100

%

C var

0

20

40

60

80

100

%

Redupl Variatie

CI

NH

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Inter-syllabische CVCV patronen

CV-CV

CV-CV CV-CV CV-CV

0

20

40

60

80

100

%

V var0

20

40

60

80

100

%

C var

0

20

40

60

80

100

%

C+V var

* *

0

20

40

60

80

100

%

Redupl Variatie

CI

NH

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Inter-syllabische CVCV patronen

CV-CV

CV-CV CV-CV CV-CV

0

20

40

60

80

100

%

C+V var

0

20

40

60

80

100

%

Plaats0

20

40

60

80

100

%

Hoogte0

20

40

60

80

100

%

Plaats+Hoogte

0

20

40

60

80

100

%

Redupl Variatie

CI

NH

0

20

40

60

80

100

%

V var0

20

40

60

80

100

%

C var

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Inter-syllabische CVCV patronen

CV-CV

CV-CV CV-CV CV-CV

0

20

40

60

80

100

%

Plaats0

20

40

60

80

100

%

Wijze0

20

40

60

80

100

%

Plaats+Wijze

0

20

40

60

80

100

%

Redupl Variatie

CI

NH

0

20

40

60

80

100

%

C+V var0

20

40

60

80

100

%

V var0

20

40

60

80

100

%

C var

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Inter-syllabische CVCV patronen

• CI versus NH:– Sign minder gevarieerde brabbels– Sign minder complexe variaties (C+V var)– Beide groepen: V var > C var > C+V var

V plaats > V hoogte

C wijze > C plaats

• Geen effect van leeftijd van implantatie

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Samenvatting brabbel-resultaten

• Alle CI kinderen beginnen en blijven brabbelendaarmee belangrijke 1ste mijlpaal in productieve

taalontwikkeling bereiktstart van brabbelen lijkt “getriggered” te worden door CI

• De CI kinderen verschillen zo goed als niet van de NH kinderen op vlak van segmentele inhoud en CV syllabes

ze vertonen dezelfde voorkeuren in C, in V, en in intra-syllabische CV combinaties

• De CI kinderen verschillen enkel van de NH kinderen op vlak van inter-syllabische CVCV patronen

ze prefereren simpele combinaties boven complexe

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Samenvatting brabbel-resultaten

• Effect van leeftijd van implantatie gevonden:– hoe jonger CI, hoe vroeger onset van brabbelen

meer kans om op “normale” leeftijd te beginnen brabbelen

– hoe jonger CI, hoe minder labialen in brabbelen

meer gelijkenis met NH

Reflecteert zich dit ook op andere vlakken van de taalontwikkeling ?

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Effect van leeftijd van implantatie

Fonologie: hoe jonger CI, hoe kleiner achterstand in correcte productie van C en V in woorden

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

5

6

delay initial C

4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24

age at CI fitting

R2 = .63p < .05

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

5

6

delay V

4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24

age at CI fitting

R2 = .68p < .01

C V

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

Effect van leeftijd van implantatie

• Onderzoek van Coene, Schauwers, et al. (submitted):

1) Stat. sign. correlatie tussen leeftijd van implantatie en:– Productie van 30 woorden– Productie van lidwoorden– TTR van 0.5

2) Enkel CI vóór 10 maanden

binnen 95% confidentie-interval van horende leeftijdsgenootjes

Domino-effect, voor het eerst zichtbaar in prelexicale ontwikkeling aanwijzing voor irreversibele achterstand ?

Karen Schauwers09 - 12 - 2006

CI in Vlaanderen2j 3j 4j

5j 6j 7j

Karen Schauwers09 - 12 - 2006