Post on 05-Oct-2020
Over lied en
literatuur
Aan de slag met het literair
verantwoorde lied
Wie zijn wij?
Tom Vandevelde
tom.vandevelde@kuleuven.be
Nick Delafontaine
ndelafontaine@hotmail.com
Doel
Tonen dat liedteksten meer kunnen zijn dan “opstapjes”
Aanreiken van allerhande ideeën
Eigen ervaring
Zeker niet het doel: langere teksten (romans, kortverhalen, etc.) vervangen
Opwarmertje
Lied of literatuur?
Lied of literatuur?
De hemel viel op aarde in stukken
En nergens is een bloem
die ongeschonden leeft.
De aarde stinkt van 't bloed,
dat uit den hemel spat.
De wond is groot
en niet te helen.
Lied of literatuur?
Hij sluit zijn ogen, ziet het strand
kastelen bouwen in het zand
een kind is hij en bruinverbrand
alsof het gisteren was
zijn moeder lacht, ze pakt zijn hand
aan de oever van de IJzer zit hij,
dromend van de zee
een krekel zingt, het licht verbleekt
terwijl de nacht zijn ogen breekt
Lied of literatuur?
De hemel viel op aarde in stukken
En nergens is een bloem
die ongeschonden leeft.
De aarde stinkt van 't bloed,
dat uit den hemel spat.
De wond is groot
en niet te helen.
Uit: Theo Van Doesburg - ‘Oorlog’
(1914)
Lied of literatuur?
Hij sluit zijn ogen, ziet het strand
kastelen bouwen in het zand
een kind is hij en bruinverbrand
alsof het gisteren was
zijn moeder lacht, ze pakt zijn hand
aan de oever van de IJzer zit hij,
dromend van de zee
een krekel zingt, het licht verbleekt
terwijl de nacht zijn ogen breekt
Uit: Kommil Foo – ‘Passendale’
Liefde Zonder Meer (2017)
Lied of literatuur?
Enough. For another twelve lines on this sheet
I’ll hold my hand over their head
and then they’ll get a boot up the arse.
Go and pester elsewhere, one-cent rhymes
tremble elsewhere before twelve readers
and a snoring reviewer.
ENVOI
Mijn verzen staan nog wat te gapen.Ik word dit nooit gewoon. Zij hebben hier lang genoeg gewoond.Genoeg. Ik stuur ze ’t huis uit. ik wil niet wachtentot hun tenen koud zijn.Ongehinderd door hun onhelder misbaarwil ik het gegons van de zon horenof dat van mijn hart, die verraderlijke spons die verhardt.
Mijn verzen neuken niet klassiek,zij brabbelen ordinair of brallen al te nobel.In de winter springen hun lippen,in de lente liggen zij plat bij de eerste warmte,zij verzieken mijn zomeren in de herfst ruiken zij naar vrouwen.
[…]
Uit: Hugo Claus – Gedichten (1985)
ENVOI
My verses stand gawping a bit.I never get used to this. They’ve lived herelong enough.Enough. I send them out of the house, I don’t want to waituntil their toes are cold.Unhampered by their unclear clamourI want to hear the humming of the sunor that of my heart, that treacherous sponge that hardens.
My verses don’t screw classically,they babble commonly and bluster far too nobly.In winter their lips leap.in spring they lie flat at the first warmth,they ruin my summerand in autumn they smell of women.
[…]
Absynthe Minded – Envoi (2009)
Lied of literatuur?
Hij kwam binnen in je leven,
En ging liggen in je lichaam.
Zijn dromen zijn als distels,
Zijn armen een gevangenis.
Maar er is iets in zijn ogen
Waar je geen naam voor hebt.
Er is iets in zijn ogen
Waar je geen naam voor hebt
En dat jou kent.
Lied of literatuur?
Hij kwam binnen in je leven,
En ging liggen in je lichaam.
Zijn dromen zijn als distels,
Zijn armen een gevangenis.
Maar er is iets in zijn ogen
Waar je geen naam voor hebt.
Er is iets in zijn ogen
Waar je geen naam voor hebt
En dat jou kent.
Liesbeth List – De Onbekende
(tekst: Remco Campert)
Uit: Victoria (1970)
Van lied naar literatuur
(en terug)
Een korte geschiedenis
In den beginne…
Lyriek
Etym. < Gr. “lyra”: begeleid door een lier
Epiek
Aiodos & rapsoden, voordracht
Drama
Tragedie (etym.: Gr. “tragos” + “ode”) begon als “bokkenzang”, belangrijke rol van
het koor, etc.
Middeleeuwen
Troubadourslyriek
Minnelyriek
“Chansons de geste”
Voorbeelden:
– Het Chanson de Roland (11e E)
– Het Nibelungenlied (13e E)
Het Egidiuslied
Het Gruuthusehandschrift (1400)
Van lied naar literatuur…
Tijdens de vroege renaissance kwamen gedicht en melodie meer en meer los te staan van elkaar, waarbij in gezongen muziek de melodie belangrijker werd dan de tekst en die laatste zich, van de weeromstuit, op zichzelf terugtrok en zich ontwikkelde tot 'poëzie' als leestekst. In dat genre werd het visuele aspect steeds belangrijker, terwijl de te zingen tekst 'lied', 'chanson' of 'song' werd genoemd.
(Buelens 2012, p. 67)
Het ‘lied’ wordt grotendeels volks, dan wel godsdienstig ingevuld en verdwijnt
stilaan uit de hoge cultuur.
…en terug.
Laatste 50 jaar:
Populariteit van het lied in de moderne cultuur
Meer aandacht voor “Culturele Studies” (o.a. film, muziek, intermedialiteit)
Zangers en groepen op zoek naar “hoge” kunst
Nobelprijs voor Literatuur voor Bob Dylan (2016)
→ Groeiende aandacht voor de literaire kwaliteiten van liedteksten
Van Leonard Cohen tot Nick Cave
Het protestlied, jaren ‘60
Mogelijkheden
Keuze te over
Wat is literatuur?
Genre
Stijlfiguren
Verhaalanalyse
Intertekstualiteit
Thematiek / VOET
Opstap naar ‘grotere’ literatuur
In de praktijk
Overzicht
Insteek:
Nadenken over “literaire kwaliteiten” van een tekst en genrekenmerken. Songteksten op een andere manier lezen.
Onderdelen:
“Wat is poëzie/literatuur?” (met quotes)
Vergelijking van gedichten en (literaire) liedteksten: genrekenmerken?
Een korte geschiedenis van lied en literatuur a.d.h.v. Bob Dylan (gastles)
Zelf analyses maken van gedichten/liedteksten: stijlfiguren + begrijpend lezen + schrijfvaardigheid
Geslaagd
Enthousiasmerend: contextualisering van de literatuurgeschiedenis in eigen
wereld
Laagdrempeliger dan romans, maar toch uitdagend
Inzicht in relatie lied/literatuur en in de “literariteit” van songteksten
Op zoek naar stijlfiguren
Kan beter
Kloof in tweede graad met geziene stof misschien nog te groot
Verband leggen met “grote literatuur”/romans kwam nog te weinig aan bod
(tijdsgebrek)
Stijlfiguren
Leerplandoelstellingen
o.a.:
Metaforiek en metonymie
Pleonasme en tautologie
Polysemie
Stijlfiguren
De nacht sluipt weg de lucht verbleekt
de schimmen vluchten zwijgend
en aan de verre horizon
begint de zon te stijgen
en daar trekt uit de nevel op
de klaarte van de dageraad
met in zijn schoot geborgen
de zotte morgen
Uit: Zjef Vanuytsel – ‘De Zotte Morgen’
Metafoor
Prosopopeia (personificatie)
Rijm (eindrijm, assonantie,…)
Stijlfiguren
We werden ouder op het stille veldWe waren mager als het ochtendlichtWe lazen zwijgend in elkaars gezichtHoe iedere dag zich weer opnieuw voltrokDe echte wereld was een verre sterHet dorp te klein en de zee te verBij nader inzien, altijd achterafHadden we alle tijdVergaten alle tijdAlle tijd
Uit: Spinvis – ‘Stefan en Lisette’
Vergelijking
Metafoor
Rijm
Verhaalanalyse
Leerplandoelstellingen
Chronologie: flashbacks, flashforwards
Duur: versnelling, vertraging
Personages
Vertelperspectief
Van lied naar literatuur
Meer dan een “opstapje”
Stream of consciousness
…and how he kissed me under the Moorish wall and I thought well as well him as
another and then I asked him with my eyes to ask again yes and then he asked me
would I yes to say yes my mountain flower and first I put my arms around him yes
and drew him down to me so he could feel my breasts all perfume yes and his
heart was going like mad and yes I said yes I will Yes.
Uit: James Joyce – Ulysses (1922)
Stream of consciousness
… de andere lachen het meisje ze lacht niet ze tuft naar beneden de trap van de
hoge staat vol met gebibber ze wachten geduldig de koning gaat springen nu gaat
hij echt of hij springt of hij duikt ik zou het niet weten ik kan het niet zien er staat
een geweldig dik wijf voor mijn ogen mijn hoofd zit verankerd ik lig te sterven mijn
hart gaat mijn hart bonkt mijn hart bonkt krankzinnig zo barsten mijn ribben naar
buiten wat zullen ze gillen spektakel spektakel overal bloed en organen badmeester
badmeester er was een explosie er ligt daar een dooie ik val uit elkaar mijn knie is
verdwenen nu ook al verdwenen wat zal ik hem missen de knie met het kuiltje gillen
en plonsen en veel te veel en en ik lig te sterven en thuis hangt een foto …
Uit: Spinvis – ‘Lotus Europa’ (2005)
Aafke Romeijn & Ferdinand
Bordewijk
“Hij is een fantastisch stilist. Kort, bondig, hij is on-Nederlands met dat Russische
minimalisme dat je weinig tegenkomt in de Nederlandse literatuur. Hij schrijft geen
woord te veel.” – Aafke Romeijn (in: Trouw, 6 december 2014)
Bint
Vertel me in welk lokaal je zit.
En ik zeg je wie je bent.
Vertel me, hoe je je les begint.
En ik teken je uit.
Een klap in je handen, een blik op de klok.
Bijna half negen, je pakt je mok.
Een slok lauwe koffie, draai je om naar het bord.
Nog even doen alsof je ze niet hoort.
Dit is wie je bent.
Dit is waar je woont.
Dit is wat je eet.
Dit is jouw gewoonte.
Vakoverschrijdend,
genreoverschrijdend,
#metoo
Liedtekst: Aafke Romeijn - XOXO
Ik hou mijn kleren aan.Ik trek de dekens op.Ik doe alsof ik slaap,Maar je vindt me toch.Ik zeg: 'Ik wil het niet'.Je zegt: 'Je wil dit wel.'Alleen je weet het niet,Maar dat is niet erg.Ik houd mijn ogen dicht.'Ik raak je nergens aan,Nouja, behalve daar,Maar daar denk ik niet aan.
Kortverhaal
Kristen Roupenian – ‘Cat Person’ (2017)
– https://www.newyorker.com/magazine/2017/12/11/cat-person
Roman
Junot Diaz – The Brief and Wondrous Life of Oscar Wao (2007)
Uitsmijter
Experimenteren met literatuur
Lied of literatuur?
De maan glijdt langs de ruitenEn blikt mij vragend aan.‘Wat moet dat, bleeke zanger, –In uw ooghoek glinstert een traan?’
Zoo gij de maan niet zelf waart,‘k Zou zeggen: loop naar de maan. –Wat mij het oog doet glinsteren,Dat gaat er geen schepsel aan.
Hem, die mij grof beleedigt,Mij overlaadt met schandEn mij openlijk belastert,hem reik ik de hand.
Maar die mij voorkomend bejegent,Die mij aan zich verplichtEn zich mijn vriend durft noemen,Dien spuw ik in ’t gezicht.
Waarom ik de loome nachtenMet wrange tranen bedauw? –Ik weet niet wat ik liever deed,Dan dat ik het zeggen zou.
En wou ik het ook al zeggen,Weet ik, of ik het wel kon?Voor alles is er een oorzaak, –Maar hebben mijn tranen een bron?
‘In het gezicht’
Aafke Romeijn
Piet Paaltjens (François Haverschmidt)