De Queeste van Duurzame Gebiedsontwikkeling

Jan RotmansNAI, 21 september

Duurzame Gebiedsontwikkeling

slagveld van mislukte projecten

Gebiedsontwikkeling in de 20ste eeuw

aantallen woningen, kantoren, bedrijventerreinen

als losse bouwstenen

Failliet van Gebiedsontwikkeling

“architectuur van gebieden wekt de indruk dat

iemand een kind de gelegenheid heeft gegeven

om met de ontwerpblokkendoos te spelen”

Willem van Toorn

Duurzame Gebiedsontwikkeling

Gebiedsontwikkeling in de 21ste eeuw

queeste

nog weinig goede voorbeelden

geen receptuur

Duurzame Gebiedsontwikkeling

Oorzaken

- verouderd paradigma [ruimtelijke ‘ordening’]

- toegenomen complexiteit

- verkeerde systeemprikkels

- gebrekkige procesvoering

Platform DGO• initiatief van ministerie van I&M, Kennis voor Klimaat en Urgenda

• beperkte duur: 2010 – 2013

• doelen:– ontwikkeling integrale visie, spelregels, concepten DGO

– stimulering duurzaamheid in gebiedspraktijken

• missie: versnellen verduurzaming leefomgeving

Platformleden

Wouter de Jong Peter van Rooy Thomas Rau

Jan Rotmans Bas van de Griendt Rudy Stroink

Pier Vellinga Dorine Putman Jan Huijgen

Hans Verspoor Marjolein Demmers Henk Seinen

Cees Moons Marijn Schenk Anke van Hal

Marjan Minnesma Jan van der Meer Francine Houben

Marc Buiter Roger Cox Peter Schuthof

Tanja Klip-Martin Pascal Lamberigts Arjan Verheul

Alex van Oost Jaap Dirkmaat

Ellen Nieuweboer Wim Hafkamp

gebied

Gebied

levend organisme

met identiteit, ziel en DNA

met verleden, heden en toekomst

is voortdurend in ontwikkeling

Gebied

wat is het DNA van het gebied?

waar staat het gebied in de tijd?

wat is de veerkracht van het gebied?

zoektocht naar de ziel van het gebied

gebiedsontwikkeling

Gebiedsontwikkeling

‘ontwikkelen’

transformeren

beheren

Gebied Transformeren

- een gebied tot leven wekken

een ‘bijna’ dood gebied tot bloei brengen

- een gebied onomkeerbaar veranderen

nieuwe functies toevoegen en oude laten afsterven

ingrijpend, radicaal

Gebied Beheren

- bestaande bouw hergebruiken

‘tuinieren’ in plaats van bouwen

- aanpassen aan nieuwe omstandigheden

evolutionair en adaptief

incrementeel

duurzaamheid

Duurzaamheid

duurzaamheid is betwistbaar begrip

wat duurzaam is is tijds- en contextafhankelijk

beschaafd omgaan met onszelf, elkaar en wereld

iets ontwikkelen waar niemand ooit meer vanaf wil

Duurzaamheid

Hoe bepaal je wat duurzaam is en wat niet?

1. ontwikkel spelregels als richtingwijzers

2. maak keuzes met een selecte groep stakeholders

co-evolutionaire benadering: top-down en bottom-up

duurzame gebiedsontwikkeling

Duurzame Gebiedsontwikkeling

zoektocht naar de identiteit van een gebied

van waaruit de kernwaarden van een gebied

elkaar maximaal kunnen versterken zodat een

gebied zich organisch en in balans ontwikkelt

Duurzame Gebiedsontwikkeling

maximaal versterken van de kern gebiedswaarden

water, klimaat, milieu, energie, landschap, infrastructuur mobiliteit, economie, leefomgeving, identiteit, schoonheid

balans tussen economische, sociaal-cultureleen ecologische gebiedswaarden

NIET:compenseren van negatieve effecten

Methodiek voor duurzame gebiedsontwikkeling

Inhoud

Duurzame Gebiedsontwikkeling

integrale gebieds analyse

identificeer de kerngebiedswaarden

analyseer de verbanden tussen kerngebiedswaarden

ontwikkel een omgevingsanalyse

ontwerp spelregels voor een duurzame strategie

formuleer wenkend perspectief voor gebied

Kerngebiedswaarden

mobiliteit

cultuurhistorie ecologie

economie energie

Duurzame gebiedsontwikkeling

ontwikkeling en verterking van kerngebiedswaarden

uitdrukken in maatschappelijke waarden en

uiteindelijk in maatschappelijk rendement

Proces

Duurzame Gebiedsontwikkeling

Selectieve Participatie

richt je op koplopers

creëer ruimte voor koplopers

co-creatie tussen markt en overheid

koppel visie aan actie

Organisch Ontwikkelen: cyclus

Integrale visie op gebiedToekomstagenda gebiedOntwikkelingspad

ProbleemperceptieIdentiteit van gebiedRegionale arena

Integraal ontwerpplanDuurzaamheids-projecten

Herijking plannenAmbitieuze beleidsagendaGebiedsmonitor

Procesaanpak

organisch ontwikkelingstraject

zoek- en leerproces met koplopers uit samenleving

lange termijn duurzaamheidsvisie als kompas

uitvoering stap-voor-stap met ruimte voor aanpassingen

start met kleinschalige iconen die de visie ondersteunen

zoeken, leren, experimenteren

Procesaanpak

• Klassieke aanpak– gebiedsvisie– bestemmingsplan– belangen-

vertegenwoordigers– projecten– compromis– degelijk

“ 7 ”

• Transitie aanpak– duurzaamheidsvisie– experimenteerruimte– koplopers, niche-

spelers – experimenten – controversieel– uitdagend

“ 9 ”

Casus Rotterdam Stadshavens

Stadshavens Rotterdam

= 1600 ha van Rotterdam in transitie

= lange termijn opgave [25-30 jaar]

= proeftuin voor vernieuwing van stad en haven

= lange termijn visie [2030]

= uitvoeringsprogramma 2010-2020

= 12 business cases

samenwerking Havenbedrijf en Gemeente Rotterdam

Procesaanpak Stadshavensorganisch ontwikkelingstraject

zoek- en leerproces met koplopers uit samenleving

lange termijn duurzaamheidsvisie als kompas

uitvoering stap-voor-stap met ruimte voor aanpassingen

start met voorbeeldprojecten die visie ondersteunen

Merwehaven / Vierhaven als start experiment

Transitie aanpak Stadhavens

• transitie van regulier plan naar duurzaam plan

• duurzaamheids standaard

• maatschappelijke partijen sturen mee

• focus op koplopers

• iconen zoals drijvend paviljoen en clean tech delta

Duurzaamheids Standaard Stadshavens

balans

balans tussen strikte, begrenzende spelregels

en flexibele, stimulerende spelregels

Duurzaamheids Standaard Stadshavens

top 12

1. energieneutraal bouwen

2. klimaatbestendig bouwen

3. ontwikkelen op water

4. hergebruik bestaand materiaal/ producten

5. zo weinig mogelijk vervuiling genereren

6. groen is drager van ontwikkeling

Duurzaamheids Standaard Stadshavens

top 12

7. diversiteit als uitgangspunt

8. menselijke maat als uitgangspunt

9. vanuit cultuurhistorisch perspectief

10. duurzame exploitatie en beheer van vastgoed

11. wijk/buurt economie is belangrijke pijler

12. kennis over duurzaamheid economische motor

Uitvoeringscyclus

business Planbusiness Cases

gebiedsontwikkelingsplanintegraal Uitvoeringsplan

duurzaamheids Iconen

leer ervaringen opschaling

Iconen Stadshavens

Dutch Research Institute For Transitions

STADSOASE

Evolutie• van Ruig naar Woest

– pioniers en goudzoekers ontwikkelen gebied op eigen kracht – vanuit vrije ruimte in ongedachte richtingen – gebied wordt ‘strange actractor’ en trekt andere pioniers aan

• van Woest naar Onweerstaanbaar– meer richting geven en uiteenlopende activiteiten verbinden – investeren in omgevingskwaliteit en leefbaarheid– gezinnen en terugkeerders aantrekken– verschuiving van werken naar wonen en recreëren

Sturing: Organisch Ontwikkelen

ruimte bieden

– faciliteren en stimuleren van eigen initiatief– belemmeringen wegnemen, netwerken bevorderen – mentale ruimte, juridische ruimte, financiële ruimte

richting geven

– investeren in en realiseren van collectieve voorzieningen – afstemmen van ontwikkelingen in meer samenhang – herformulering van leidende principes voor gebied

Co-Creatie

ontwikkelen met marktpartijen

innovatieruimte [regelluwe zone]

binnen duurzaamheids kaders

stap voor stap gebied duurzaam ontwikkelen

Sturing: organisch ontwikkelen

ruimte bieden

– faciliteren en stimuleren van eigen initiatief– belemmeringen wegnemen, netwerken bevorderen – mentale ruimte, juridische ruimte, financiële ruimte

richting geven

– investeren in en realiseren van collectieve voorzieningen – afstemmen van ontwikkelingen in meer samenhang – herformulering van leidende principes voor gebied

Conclusies• duurzame gebiedsontwikkeling is een queeste

• inhoud en proces zijn even belangrijk

• spelregels nodig om duurzaamheid te bewaken

• selectieve participatie biedt veel voordelen

• organisch ontwikkelen: stapsgewijs met iconen als wijzer

• koplopers uit samenleving zitten mede aan het stuur

Stadhavens Rotterdam proeftuin