De wonderlijke wereld van de mossen

Hans Colpa

Classificatie volgens de Nederlandse Soortenregister

september 2005

RijkDieren

Schimmels

Planten(bladgroen)

Stam

-o.a. Korstmossen

-div. Wieren-Vaatplanten-Mossen(geen vaten, wel sporen)

Klasse

-Hauwmossen-Levermossen -Hunebedmossen-Veenmossen-Bladmossen

D34

Granietschildmos

Hunebedbisschopsmuts

Mossen en korstmossen

-samenleving: schimmel en alg/blauwwier-schimmel bepaalt groeivorm-allerlei kleuren, kern wit

Korstmossen

Classificatie en aantallen

Klasse Aantal: wereldwijd / Nederland

Hauwmossen 300 3

Levermossen -thalleus 1.000 37-bebladerd 5.000 90

Veenmossen 350 35Hunebedmossen 90 1Bladmossen 9.400 360

(2006: Europa 1.292; NL 614 so. + var.)

Rol binnen ecosysteem

•Ze produceren zuurstof•Beschermen bodem tegen erosie•Scheppen gunstig microklimaat voor ontkiemen zaden/sporen•Geschikte leefruimte voor kleine organismen als aaltjes, springstaarten, mijten en kevers

Mossen behoren tot de oudste planten< 300 miljoen jaar oud

LevermosachtigeOmaan, 475 miljoen b.p.

Oudste bladmos: Muscites plumatus 200 miljoen b.p.

Tertiair: 60 miljoen b.p.

-groen miniatuurplantje-geen wortels en vaatbundels-voedsel en wateropname via bladeren-sporen

Mossen

Groot en klein

> 1 mm <

> 50 cm <

Dawsoniatropisch ‘haarmos’

Cephaloziella rubellaRood draadmos

Hauwmos Levermos

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-mossen

Bladmossen

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-mossen

Bladmossen

Verschillen levermossen en bladmossen

Bladmossen• Veelal bladnerf• Rondom bebladerd• Kapsel rijpt buiten

plant• Kapselsteel bruin• Kapsel als doosje

Levermossen• Geen bladnerf• Thalleus of twee

rijen bebladerd• Kapsel rijpt in plant• Kapselsteel

glasachtig• Kapsel als kogeltjeHauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-mossen

Bladmossen

Levermossen

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-mossen

Bladmossen

Bebladerd Thalleus

Veenmossen

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-mossen

Bladmossen

Celstructuur veenmossen

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-mossen

Bladmossen

-groene levende cellen rondom grote dode cellen-dode cellen met poriën, grote sponswerking venen-grote vochtopname: 20x drooggewicht-verzuring: opname calcium- en magnesium-ionen,

afgifte waterstof-ionen

Sporenkapsels veenmossen

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-mossen

Bladmossen

Hunebedmossen

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-mossen

Bladmossen

Uiterlijk bladmos

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-mossen

Bladmossen

Slaapmos Topkapselmos

Bladmossen

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-mossen

Bladmossen

Fraai haarmos Polytrichum formosum

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-mossen

Bladmossen

Gewoon sterrenmos Mnium hornum

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-Mossen

Bladmossen

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-mossen

Bladmossen

Gewoon muisjesmos Grimmia pulvinata

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-mossen

Bladmossen

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-Mossen

Bladmossen

Gewoon haakmos Rhytidiadelphus squarrosus

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-mossen

Bladmossen

Fijn Laddermos Kindbergia praelonga

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-mossen

Bladmossen

Gewoon dikkopmos Brachythecium rutabulum

Hauwmossen

Levermossen

Veenmossen Hunebed-mossen

Bladmossen

Gesnaveld klauwtjesmos Hypnum cupressiforme

Levenscyclus en voortplanting

Watertransport en voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Thema’s:

Levenscyclus bladmossen

Sporen

Protonema

Archegoniën Anteridiën

Sporofyt

Gametofyt

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Jong mosplantje

Voortplanting

Water/voeding

Hunebedmos

Mens & mos

Benodigdheden

Antheridiën

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Archegoniën

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Aanwezigheid water noodzakelijk, in tegenstelling tot stuifmeel

Verspreiding mossperma

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Wijnrode perigonium(Ruig haarmos)

Springstaart

Verspreiding mossperma door springstaarten en mijten

Nils Cronberg e.a., Department of Ecology, Lund University, Zweden, 2006

Voortplanting

Water/voeding

Hunebedmos

Mens & mos

Benodigdheden

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Gewoon muursterretje Tortula muralis

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Verspreiding sporen via lucht

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

BenodigdhedenGrijs kronkelsteeltje

Sporen < 25 muVb. kolonisten

Eerste waarneming noordelijk halfrond:Groot-Brittannië 1941, Nederland 1961

Geslachtelijke voortplanting levermossen

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Gedrongen kantmos Lophocolea heterophylla

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Verspreiding sporen via insecten

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Strontmos - Splagnum

Sporen en protonema

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Ongeslachtelijke voortplanting bladmossen

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Geelkorrelknikmos Bryum barnesii

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Gewoon knopjesmos Aulacomnium androgynum

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Boskronkelsteeltje Campylopus flexuosus

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Viertandmos Tetraphis pellucida

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Parapluutjesmos Marchantia polymorpha

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Vaak pioniers

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Ongeslachtelijke voortplanting levermossen

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Parapluutjesmos Marchantia polymorpha

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Halvemaantjesmos Lunularia cruciata

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Water en voeding

Essentie mossenleven: nat worden en weer uitdrogen…

Regenwater en stof => mineralen

Lucht => zuurstof en koolzuurgas

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Extern watertransport

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Wateropname

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Extern watertransport

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Extern watertransport

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Extern watertransport

Gewoon muurmos Tortula muralis

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Overleven: water vasthouden

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Fraai haarmos Polytrichum formosum

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Grijs kronkelsteeltje Campylopus introflexus

Breeuwen in Nederlandvanaf Bronstijd

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Mens & mos

Groot kringmos

Isolatie & brandwering

Gewoon bronmos Fontinalis antipyretica

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Slaapcomfort

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Klauwtjesmos

Signatuurleer

Paracelsus, 1525

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Levermos: Parapluutjesmos

Medische hulpmiddelen

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

-vochtopvang (20x eigen drooggewicht)-ontstekingsremmer

Veenmos

Medische hulpmiddelen

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Veenmos versus katoen:-veenmos neemt 3x zo snel vocht op-absorbeert 3 à 4x meer-houdt vocht beter vast-verdeelt het vocht beter-heeft enkele antibiotische stoffen-is koeler, zachter en irriteert minder-is goedkoper

Brandstof

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Veenmos

(maar o.a. ook Inuits, Lappen)

-Opvulmiddelen kleding, schoeisel, handschoenen-Hygiënische middelen: luiers, maandverband-Huishoudelijke artikelen: bezems, mandjes-Handvat vuurstenen werktuigen-Vermageren aardewerk-Vloerbedekking

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Mossen in de oudheid

Decoratiemateriaal

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Decoratiemateriaal

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

BenodigdhedenKussentjesmos

Opwarming Aarde

Gaaf (Zuidelijk) kantmos

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Volksgeloof

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Lichtmos Schistostega pennata

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Rhenen, 2005

Benodigdheden

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Blad veenmos

Dwarsdoorsnede blad Gewoon haarmos

Voortplanting

Water/voeding

Mens & mos

Benodigdheden

Bryologische & Lichenologische Werkgroep van de KNNV

Drents-Groningse mossenwerkgroep

www.blwg.nl

Mossen op hunebedden

Hunebedmuisjesmos Grimmia trichophylla

D02Tip: muisjesmos op graniet (hunebed)/niet op cement, met glashaar, geen kapsel (in Nederland) = veelal Hunebedmuisjesmos (Gewoon muisjesmos heeft bijna altijd kapsels en zit op cement).

Hunebedbisschopsmuts Racomitrium heterostichum

D14

D01

Tip: mos op graniet (hunebed)/niet op cement, met glashaar (soms ook zonder), lange exemplaren vaak vertakt, geen kapsel (soms wel, maar dan langwerpig) = veelal Hunebedbisschopsmuts