1

Rationeel Energie Gebruik

binnen Sociale HuisvestingKurt Herregodts

architectAfdeling PROJECTEN

Vlaamse Huisvestingsmaatschappij

21-02-2005 CRB

2

Vlaamse Huisvestingsmaatschap

pij• Bouwen van sociale koop- en

huurwoningen door 115 SHM’s

135.000 huurwoningen(300.000 huurders)

110.000 koopwoningen

GROOTSTE BOUWHEER in VLAANDEREN

• Toekennen van sociale leningendoor 12 SKV’s

3

Rationeel Energie Gebruik

Rationeel ?• Doorsnee Vlaming

rationeel = wat hij wil betalen voor een bepaald comfortniveau

• Doorsnee sociale huurderrationeel = wat hij kan betalen voor een minimum aan comfort(energie kosten achterstallen in betaling huur )

4

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

< 2

5

< 5

0

< 7

5

< 1

00

< 1

25

< 1

50

< 1

75

< 2

00

< 2

25

< 2

50

< 2

75

< 3

00

< 3

25

< 3

50

< 3

75

< 4

00

< 4

25

< 4

50

< 4

75

> 4

75

Huur euro / maand

Aa

nta

l g

ezi

nn

en

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Sto

ok

ko

ste

n /

hu

urK140

K45

Aantal gezinnen

Stookkost / huurkost

5

Rationeel ?• Proportioneel neemt het verbruik

toe met betere energetische prestaties van de woning

K 140 : woning deels verwarmdK 45 : volledige woning verwarmd

comfort wordt meer sociaal naarmate K

Rationeel Energie Gebruik

6

Verbruik : geschat /gemeten

0

20

40

60

80

100

120

140

160

0 20 40 60 80 100 120 140 160

Theoretisch verbruik (GJ)

Gem

eten

ver

brui

k (G

J)

K140

K45

7

Rationeel ?• Evolutie in de tijd volgens

inkomen, gezinssamenstelling,…• Woningbezetting

Rationeel Energie Gebruik

8

Woningbezetting partimonium

0

10 000

20 000

30 000

40 000

50 000

60 000

1 2 3 4 5 >= 6

Aantal personen / gezin

Aan

tal g

ezin

nen

Bij optimalebezetting

Werkelijkebezetting

Middelgrote woningen zijn onderbezet

Hoger verbruik / persoon

9

VHM en REG

• Energiezuinig bouwen en renoveren is een sociale plicht

• Meer dan 20 jaar REG• Open voor innovatie (nieuwe

technieken, voorbeeldprojecten,…)

• Samenwerkingsverbanden met shm’s, onderzoeks- en onderwijsinstellingen, bouwpartners,… regionaal, nationaal, europees

10

20 jaar REG-ervaring• Jaren 70 : energiecrisissen

Stookosten zware financiële last minder verwarmen weinig comfort / schimmel condens / sociale aspecten

• Eind jaren 70 : isolerende beglazing• 1981 NMH : K70 + vermijden

koudebruggen• 1992 VID : K55 + Umax• 1994 VHM : ventilatienorm toe te

passen

11

20 jaar REG-ervaring• 2001 : ABC2001

Administratief bestek

Beschrijvend lastenboek

Concept en ontwerp regels

– K45 + Umax– Geen koudebruggen– HR-verwarming (lage temperatuur)– Alternatieve energie en systemen

• 2006 : VL EP 100 VHM EP 90 ?

12

REG-Filosofie

1) Stem REG steeds af op gebruiker2) Beperk energiebehoefte3) Gebruik lokaal beschikbare

primaire en hernieuwbare energie4) Zet energie om met een zo klein

mogelijk verlies5) Controleer en stuur zo nodig bij6) Begeleid huurder7) Deel ervaringen mee

13

De “gemiddelde” huurder

• Gezinsinkomen : 1.150 €/maand (…2.800)• Gezinssamenstelling : 2,2 personen

(1..8..?)• Leeftijd : ? (0…100…)• Huur : 200 €/maand (50…500)• Uiteenlopende bevolkingslagen,

opleidingsniveau’s,…• Vele nationaliteiten, culturen,…

OPDRACHT VHMbouwen voor de “gemiddelde” huurder !

14

• Bouwkost als compactheid sociale woningen = compacte woningen

• Energieverlies als compactheid appartementsgebouw > rijwoning > hoekwoning > alleenstaande woning

• Energie-inhoud als compactheid energie-inhoud = energie in materialen,

transport, bouw,…

1 – Compactheid (V/O)

15

2 - Thermische isolatie• Energieverliezen als isolatie

Vergelijk isolatie-diktes

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

Muren Daken Vloeren (boven buitenomgeving)

Wandtype

Isol

atie

dikt

e (c

m)

VID 1992

VHM 2001

(EPB 2005)

16

Evolutie globaal isolatiepeil K :

1981 – NMH : K701992 – VID : K552001 – VHM : K452005 – gem K402006 – EPR : K45

1+2 – Globaal isolatiepeil K

K45

17

3 - Koudebruggen

Verhoogde warmteverliezen, risico op condens en schimmel. Evaluatie en bijsturing d.m.v. simulatie

18

4 - Ventilatie• energieverbruik als ventilatie • minimale ventilatie noodzakelijk voor

gezond binnenklimaat en veilige werking technische installaties

• 1994 : Ventilatienorm verplicht toe te passen bij nieuwbouw en belangrijke renovaties ; roosters bij raamrenovatie condens en schimmelproblemen

• luchtdicht bouwen (meer aandacht in toekomst)

• warmteterugwinning (balansventilatie met warmtewisselaar)

• info-sessies voor ontwerpers sociale woningbouw (250 p)

19

5 - Verwarmingssystemen

Betere isolatiegraad + gecontroleerde ventilatie

aangepaste verwarmingssytemen

– lage temperatuur (straling ipv convectie)– condensatietechniek (+ premies)– correcte dimensionering + uitvoering– oplevering en monitoring– betrouwbare regel- en meetapparatuur– kleinere verwarmingsvermogens

• huidige cv-ketels : te hoog vermogen• collectieve verwarmingsinstallatie

– intelligente circulatoren– leidingen optimaliseren (tracé, diameter,

isolatie,…)

20

6 – Sanitair warm water

• Energetisch voor verbetering vatbaar– Doorstroomtechniek : grote vermogens– Opslag : stilstandsverliezen– Distributieverliezen (+ legionella preventie)

• Mogelijke verbeteringen– Zonneboilers (premies)– Terugwinning warmte ventilatielucht

(premies)– Productie nabij aftappunt– Waterbesparende sanitaire toestellen

21

7 – Energie v/d Zon

• PASSIEForiëntatie, beglazing, zonwering,…

– te verwarmen ruimtes open stellen aan zonmet aandacht voor

oververhitting– daglichttoetreding in alle lokalen– duurzame-energie-ontwerpen stimuleren– leren uit problematiek passiefhuizen

22

7 – Energie v/d Zon

ACTIEF- zonneboilers sww

• circa 1000 sociale woningen (90 projecten)

• ¾ collectieve systemen• groot succes o.m. door premies

- warmtepompen / koude-warmte-opslag

+ zomerkoeling• techniek beschikbaar (kantoren)• toepassing in sociale woningbouw in

overweging

23

8 – Andere energievormen• WKK of cogeneratie (elektriciteit en

warmte)– Collectieve verwarming– Enkele projecten operationeel– Subsidie + technische ondersteuning +

opvolging noodzakelijk

• Wijkverwarming (toekomst ?)– Gebruik afvalwarmte

(verbrandingsovens, industrie,…)

– Subsidie

24

Bestaand patrimonium

Enorm potentieel aan energie(CO²)besparing – primaire energie (energie-voorraden)– broeikasgassen (Kyoto – meer dan actueel)

Zware renovatie appartementsgebouwen :– globale thermische renovatie (isolatie +

installaties)– voldoen aan comfort- en veiligheidsnormen– oplossing uiteenlopende problemen :

• binnenklimaat (comfort, condens, schimmel, lucht- en lichtkwaliteit, akoestiek,…)

• technische installaties (verwarming, ventilatie, sanitair, elektriciteit, liften,…)

• stabiliteit, betonrot, estetiek

25

Problematiek zware renovatie• haalbaarheid technisch / financieel• herhuisvesting bewoners• complex bouwproces

Bestaand patrimonium

26

• Lichte (niet-structurele) renovatie– Partiële thermische renovatie (dak,

beglazing)– Vervanging ketels, regeling, sww-

productie– Ventilatievoorzieningen– Vernieuwen elektrische installatie

Eengezinswoningen

Bestaand patrimonium

27

Ecologische en Duurzame Sociale Woningbouw

ECOLOGISCHevenwicht

mens woning omgeving

DUURZAAMnoden invullen zonder enige hypotheek te

leggen op de huidige en de komende generaties

28

Ecologische en Duurzame Sociale Woningbouw

C2001 : Concept en ontwerp richtlijnen VHM

Anders bouwen– visie en doelstellingen– hiërarchie van maatregelen

nul-energie woning in een afgelegen oord is niet duurzaam.

C2005 in voorbereiding : accent op EDSWen afgestemd op referentie-bestek (sociale)

woningbouw B2005

29

VoorbeeldprojectenSubsidie meerkost

(30%) door Vlaams gewest

Algemene kenmerken (energie)– < K30– Lage temperatuur verwarming– Mechanische ventilatie met

warmteterugwinning– Zonneboilers – Zonnetoetreding + zonwering– Monitoring

Ecologische en Duurzame Sociale Woningbouw

30

Enkele projecten

Nieuwbouw 16 koopwoningen te Lillo (Heusden-Zolder)Toepassing van Best Beschikbare Techniek (lage temperatuurverwarming, condensatieketel, mechanische ventilatie met warmteterugwinning, zonneboiler, zonlichttoetreding, zonnewering,…) In gebruik.

Vervanging 13 huurwoningen te Zoerle-Parwijs (Westerlo)Experimentele toepassingen (bodemopslag van warmte uit asfaltcollector en zonneboilers, PV, voorverwarming ventilatielucht via serres, grondbuis voor temperatuurstabilisatie ventilatielucht,…) Fase afwerking.

Renovatie 60 appartementen te Wezembeek-OppemTweede leven voor problematisch appartementsgebouw (sociale veiligheid en levenslang wonen, collectieve ventilatie met warmteterugwinning via platenwisselaar, warmtewiel en heat-pipe,…) In uitvoering.

Ecologische en Duurzame Sociale Woningbouw

31

i.s.m. CeDuBo (Heusden-Zolder)project : “De Schacht”

- 34 woningen (gemengd koop / huur)- K30 woningen (2 passiefhuizen als optie)- collectief verwarmd dmv WKK +

condensatie-techniek (onderzoek toepassing µ-turbine op afvalgas)

- collectieve zonneboiler voor sww- vraag gestuurde ventilatie in overweging

Ecologische en Duurzame Sociale Woningbouw

32

• Meer dan ‘energie’ alleen- water

- materialen- afval- toegankelijkheid- aanpasbaar en levenslang wonen,…

• Openstelling projecten voor breed publiek

• Bewonersondersteuning• Opvolging en bewonerservaringen

Ecologische en Duurzame Sociale Woningbouw

33

REGsociale verplichting

SOCIALE HUISVESTINGvoorbeeldfunctie

REG+ complexer

Besluit

vraagstelling

www.vhm.be of 02/505.45.45