Virtual reality in het Anne Frank Huis Een kwalitatief publieksonderzoek naar de beleving van de virtuele rondleiding door het
Achterhuis
Sabine van der Riet - 5967333
MA Kunst en cultuur in het publieke domein
Begeleiding door: Francesco Chiaravalotti
Tweede lezer: Dos Elshout
Tel. nr: 0612290944
2
Inhoudsopgave
Virtual reality in het Anne Frank Huis 1
Inhoudsopgave 2
Inleiding 4
Doel en aanleiding tot onderzoek 4
Maatschappelijke relevantie 4
Wetenschappelijke relevantie 5
Onderzoeksvragen 6
Methode 6
Opbouw scriptie 7
Hoofdstuk 1 - Virtual reality 8
1.1 In algemene zin 8
1.1.1 Introductie en achtergrond 8
Definitie 8
Communicatie 9
Toepassingen 9
1.1.2 De geschiedenis van virtual reality 10
Negentiende en twintigste eeuw 11
Eenentwintigste eeuw 12
1.1.3 De praktijk 13
Soorten realiteit 14
Apparatuur 14
Virtuele omgeving 16
1.2 Virtual reality in het museum 18
1.2.1 Kunst en cultuur in de virtuele ruimte 18
De alternatieve realiteit 18
Aanleiding tot implementatie 20
1.2.2 De praktijk 22
Virtuele wereld 23
Immersie 24
Zintuiglijke feedback 25
Interactie 26
Hoofdstuk 2 - Beleving 28
2.1 De beleving van virtual reality 29
2.1.1 De virtuele wereld 29
3
2.1.2 Immersie 31
2.1.3 Zintuiglijke feedback 33
2.1.4 Interactie 34
2.2 De bezoekerservaring 36
2.2.1 Framing 36
2.2.2 Resonating 37
2.2.3 Channelling 38
2.2.4 Broadening 39
Hoofdstuk 3 - Empirisch onderzoek 40
3.1 Methode 40
3.2 Resultaten 41
Framing 41
Resonating 42
Channelling 44
Broadening 45
Conclusie 47
Discussie 48
Literatuur 50
Bijlagen 53
I Interviewvragen 53
Virtuele wereld 53
Immersie 53
Zintuiglijke feedback 54
Interactie 54
II Transcripties 55
Respondent 1 55
Respondent 2 62
Respondent 3 69
Respondent 4 75
Respondent 5 83
Respondent 6 91
III Analyse 97
Framing 97
Resonating 101
Channelling 106
Broadening 115
4
Inleiding
Doel en aanleiding tot onderzoek
Wanneer men bij aankomst om zich heen kijkt zijn de lange rij wachtenden en
voorbijvarende rondvaartboten te zien. Een publieksmedewerker vertelt: ‘Achter het vroegere
bedrijfspand staat het Achterhuis. Vroeger was het heel normaal dat het bedrijf aan de straat
lag en dat het huis in de tuin stond.’
Het is voor te stellen dat ieder museumbezoek aan het Anne Frank Huis in
Amsterdam op een soortgelijke manier van start gaat. Bovenstaand scenario is echter
voorbehouden aan een specifieke doelgroep: museumbezoekers die te slecht ter been zijn om
de steile trappen en smalle doorgangen van het Achterhuis te kunnen betreden. Sinds
september 2015 kunnen zij Anne Franks onderduikplek virtueel bezoeken. Met behulp van
een speciale bril kunnen deze personen in een 360 graden virtual reality (VR) rondleiding om
zich heen kijken en ervaren hoe het Achterhuis eruit ziet zonder de onderduikplek zelf te
bezoeken. Het doel van deze scriptie is te onderzoeken op welke manier men deze virtuele
rondleiding beleeft.
Maatschappelijke relevantie
Bovenstaand voorbeeld laat zien dat vormen van informatie- en communicatietechnologieën
(ICT) het vermogen hebben om een belangrijke rol te vervullen in de contemporaine
weergave van cultureel erfgoed. Digitale toepassingen bezorgen musea de mogelijkheid tot
de sterke verbetering van zowel de toegankelijkheid als overdracht van collecties en
tentoonstellingen.1 De technologieën bieden bovendien nieuwe mogelijkheden in het creëren
van waardevolle bezoekerservaringen en culturele erfgoedinstellingen passen deze dan ook
vaker toe.2 De Anne Frank Stichting (AFS) is een dergelijke instelling. Uit het jaarverslag
van 2017 blijkt dat de AFS gebruik wil maken van de inlevings- en
identificatiemogelijkheden die het verhaal van Anne Frank biedt. De stichting wil door
middel van de nieuwe digitale strategie zoveel mogelijk mensen kennis laten maken met het
levensverhaal van Anne Frank en de geschiedenis van haar tijd en hen aanzetten om na te
1 Izzo, F. ‘Museum Customer Experience and Virtual Reality: H. BOSCH Exhibition Case Study.’ Modern Economy, nr. 8 (2017): p. 531-536. 2 Pallud, J. en E. Monod. ‘User experience of museum technologies: the phenomenological scales.’ European Journal of Information Systems, jrg. 19, nr. 5 (2010): p. 562-580.
5
denken over de betekenis van haar levensverhaal voor deze tijd. Dit voornemen vindt
concrete vertaling in zowel het museum als andere (digitale) media.3
Met de educatieve doelstellingen als uitgangspunt beschouwt de AFS de VR
rondleiding vooral als gebaar naar bezoekers die vanwege hun lichamelijke beperkingen
fysiek niet in staat zijn museum te betreden. Door kennis op te doen over de wijze waarop
men binnen het museum in contact staat met de virtual reality rondleiding worden er
mogelijkerwijs factoren geïdentificeerd die van invloed zijn op de beleving ervan. Door
inzicht in de ervaring van deze bezoekers te bieden zal dit onderzoek bijdragen aan de
evaluatie van de implementatie en aanbevelingen bieden.
Wetenschappelijke relevantie
De virtuele representatie van objecten biedt culturele instellingen alternatieven in de
preservatie van erfgoed en stelt musea daarnaast in staat het publieksbereik te vergroten, een
bijdrage te leveren aan educatieve kerndoelen en kennisoverdracht te doen plaatsvinden door
middel van innovatieve en interactieve methoden.4 De implementatie van een virtuele
rondleiding in het Anne Frank Huis sluit dan ook aan bij een trend binnen het museale veld
waar VR in toenemende mate wordt ingezet als instrument ter verbetering van de
museumervaring. Kirchberg en Tröndle beschrijven echter dat wetenschappelijke
onderzoeken zich veelal richten op culturele, historische of kritische analyse van het museum
als instituut. Slechts zelden staat de bezoekerservaring centraal terwijl een verbeterde
beleving vaak ten grondslag ligt aan de implementatie.5 Het ontbreken van onderzoek binnen
dit veld wordt evident wanneer men de bezoekerservaring in relatie tot technologische
toepassingen binnen musea plaatst.6 Het belang van onderzoek in dit specifieke veld wordt
ook door auteur Izzo benadrukt. Virtual reality is een vrij nieuw onderwerp en slechts een
aantal wetenschappers plaatsten en bestudeerden het fenomeen in relatie tot het museum.
Bovendien geven casestudies die men tot op heden uitvoerde een gefragmenteerd beeld en
zullen aanvullende studies de mogelijkheden tot analyse binnen deze niche bevorderen.7 Deze
scriptie zal daar zijn bijdrage aan leveren door onderzoek te doen naar de beleving van de
virtual reality rondleiding in het Anne Frank Huis. Het doel van deze studie is de leemte
3 Voorwoord. Jaarverslag 2017. Anne Frank Stichting. Amsterdam, 2017.
<https://www.annefrank.org/nl/over-ons/wat-we-doen/jaarverslag-2017/voorwoord-jaarverslag-2017/>. 4 Izzo 2017: p. 531-536 (zie noot 1). 5 Kirchberg, V. en M. Tröndle. ‘Experiencing exhibitions: a review of studies on visitor experiences in museums.’ Curator: The Museum Journal, jrg. 55, nr.4 (2012): p. 435-452. 6 Pallud en Monod 2010: 562-580 (zie noot 2). 7 Izzo 2017: p. 531-536 (zie noot 1).
6
binnen de museumstudies te verkleinen en bij te dragen aan literatuur die zich richt op de
invloed van virtual reality op de bezoekerservaring.
Onderzoeksvragen
De kwestie die in deze scriptie aan bod komt is gerelateerd aan het gebrek aan kennis over de
beleving van virtual reality binnen de museale context. Dit onderzoek zal bestuderen of de
virtual reality rondleiding binnen de kaders van een museumervaring te plaatsen is. Daartoe is
de volgende onderzoeksvraag opgesteld: Op welke manier ervaart men de virtual reality
rondleiding van het Anne Frank Huis?
Om deze vraag te beantwoorden zijn de volgende deelvragen opgesteld:
1. Op welke wijze is virtual reality tot stand gekomen en heeft het medium zijn weg naar
het museum gevonden?
2. Op welke manier kan virtual reality bijdragen aan de beleving van een
museumbezoek?
3. Welke elementen zijn van invloed op de succesvolle beleving van virtual reality en op
welke wijze vinden zij toepassing binnen de museale context?
4. Op welke wijze staat de museumbezoeker in relatie tot een tentoonstellingsomgeving
volgens het theoretisch kader van Roppola?
5. Op welke wijze staat de bezoeker van de virtual reality rondleiding bij het Anne Frank
Huis in relatie tot de vertoonde tentoonstellingsomgeving?
Methode
Om deze vragen te beantwoorden zal er zowel literatuur- als empirisch onderzoek worden
uitgevoerd. Het literatuuronderzoek zal als basis dienen in de kennis over zowel virtual
reality in algemene zin en binnen het museum, als de beleving ervan. De stand van zaken
binnen het wetenschappelijk discours wordt geduid aan de hand van peer-reviewed artikelen
afkomstig uit tijdschriften uit verschillende relevante disciplines als erfgoed- en
museumstudies en technologie. Daarnaast zullen er enkele artikelen van conferenties worden
aangehaald. Uitgevoerd literatuuronderzoek zal ten grondslag liggen aan het empirisch
onderdeel van de studie. Wegens het ontbreken van een kader aan de hand waarvan dit
gedeelte zou plaatsvinden, zal de literatuurstudie twee kaders integreren. Gezamenlijk
vormen zij een analytisch kader waarmee de beleving van virtual reality binnen het museum
te onderzoeken is. De beleving van virtual reality zal enerzijds geanalyseerd worden aan de
hand van het theoretisch kader van auteurs Sherman en Craig. Anderzijds zal het theoretisch
7
kader van Tiina Roppola meer duiding geven over de beleving van een museumbezoek. Het
empirisch onderzoek richt zich op de casus en geeft inzicht in de beleving van de virtual
reality rondleiding bij het Anne Frank Huis.
Opbouw scriptie
Het eerste hoofdstuk dient als basis ter begrip van virtual reality. De eerste paragraaf biedt
een toelichting over virtual reality in algemene zin en de tweede paragraaf richt zich op
virtual reality binnen de museale context. Hoofdstuk 2 richt zich op de belevenis. Paragraaf 1
richt zich op de beleving van virtual reality in algemene zin. Daarna volgt een toelichting van
de vier sleutelelementen voor een succesvolle beleving van het medium, opgesteld door
auteurs Sherman en Craig. In de tweede paragraaf wordt het conceptueel kader van Tiina
Roppola uiteengezet. Haar werk biedt een genuanceerd beeld van de relatie tussen bezoeker
en tentoonstelling. Meer informatie over de gehanteerde methode en een analyse van de
resultaten van het empirisch onderzoek volgen in hoofdstuk 3. Ten slotte volgen de conclusie,
discussie en bijlagen.
8
Hoofdstuk 1 - Virtual reality
Dit hoofdstuk biedt de theoretische basis van virtual reality. In de eerste paragraaf wordt een
introductie en achtergrond informatie gegeven over het medium in algemene zin. De tweede
paragraaf plaatst virtual reality binnen museale context en zet uiteen op welke wijze en met
welke beweegredenen de implementatie binnen musea plaatsvindt.
1.1 In algemene zin
Wat is virtual reality (VR)? Waaruit bestaat het, welke concepten zijn hierbij van belang en in
welke situaties komt het medium van pas? Deze paragraaf biedt de achtergrondinformatie die
ten grondslag zal liggen aan de rest van het verslag.
1.1.1 Introductie en achtergrond
Deze paragraaf start met het beschrijven van virtual reality nu precies is en geeft aan welke
communicatievormen ten grondslag liggen aan virtual reality: communicatie tussen de
gebruiker en het systeem.
Definitie
De term virtual reality wordt in de media regelmatig gebruikt om denkbeeldige werelden aan
te duiden die bestaan in computers en onze verbeelding. De term kan echter preciezer worden
gedefinieerd. Auteurs Sherman en Craig zochten in hun werk Understanding Virtual Reality
naar de betekenis van zowel ‘virtual’ als ‘reality’. Virtueel werd omschreven als ‘being in
essence or effect, but not in fact’ en reality als ‘the state or quality of being real. Something
that exists independently of ideas concerning it. Something that constitutes a real or actual
thing as distinguished from something that is merely apparent.’8 Wanneer samengevoegd,
spreekt de term zichzelf in feite dus tegen. Op de website van Merriam Webster is een
recenter definitie van de volledige term virtual reality te vinden: ‘an artificial environment
which is experienced through sensory stimuli (such as sights and sounds) provided by a
computer and in which one’s actions partially determine what happens in the environment’.9
In deze scriptie zal virtual reality gedefinieerd worden aan de hand van de heldere
formulering afkomstig van Jason Jerald: ‘virtual reality is defined to be a computer-generated
8 Sherman, W.R. en A.B. Craig. Understanding Virtual Reality. San Francisco: Morgan Kaufmann
Publishers, 2003: p. 6. 9 “Virtual reality” Merriam-Webster.com. Merriam-Webster, 2018. Versie 6-11-2018
<https://www.merriam-webster.com/dictionary/virtual%20reality>
9
digital environment that can be experienced and interacted with as if that environment were
real’.10
Communicatie
Normaal gesproken wordt communicatie beschouwd als de interactie tussen twee of meerdere
personen. In zijn werk The VR Book: Human-centered design for virtual reality beschrijft
auteur Jerald het abstracter: ‘the transfer of energy between two entities, even if just the cause
and effect of one object colliding with another object’.11 Communicatie vindt echter ook
plaats tussen mens en technologie en deze essentie ligt ten grondslag aan VR. Het ontwerp
van virtual reality richt zich op de wijze waarop de virtuele wereld wordt overgebracht, hoe
deze werkt en gecontroleerd kan worden, maar ook op de relatie tussen het individu en de
inhoud; waar de participant zich idealiter concentreert op de beleving in plaats van de
technologie zelf. Goed ontworpen VR ervaringen kunnen worden beschouwd als een
samenwerking tussen mens en apparatuur waarbij zowel soft- als hardware samenwerken om
het individu een intuïtieve vorm van communicatie te bieden. 12
Toepassingen
Recente berichtgeving in de media heeft het algemeen publiek geënthousiasmeerd over de
potentie van virtual reality. Deze berichten gaan met name over toepassingen binnen de
entertainmentindustrie zoals films en videogames. VR leent zich uitstekend voor dit veld en
deze applicaties zullen de bekendheid van het medium bij het algemeen publiek doen
vergroten. Hoewel VR commercieel gezien relatief nieuw is, worden educatieve toepassingen
op het gebied van training en simulatie binnen andere domeinen al ingezet. Het vermogen om
het individu succesvol in de simulatie te doen onderdompelen, stelt hen in staat een
verbinding tussen de virtuele en echte wereld te maken. Deze overbrugging kan de
ontwikkeling van vaardigheden stimuleren en invloed hebben op verschillende industrieën.
Dankzij de aanwezigheid in een virtuele wereld wordt men ondergedompeld in de inhoud die
zij gelijktijdig consumeren. Dit zorgt ervoor dat gebruikers met informatie omgaan zoals ze
dat in de werkelijkheid zouden doen en mogelijk vaardigheden ontwikkelen die zij in de
echte wereld kunnen gebruiken.13 Het bereik van virtual reality strekt zich verder uit nu
10 Jerald, J. The VR book: Human-centered design for virtual reality. Morgan & Claypool, 2016: p. 9. 11 Jerald 2016: p. 10 (zie noot 10). 12 Jerald 2016: p. 10 (zie noot 10). 13 Kreis, D., et al. ‘Current and Future Virtual Reality Applications and the Application of User
Experience Design Principles.’ 4-5-2018. <https://ssrn.com/abstract=3173934>.
10
ontwikkelaars steeds meer nieuwe toepassingen creëren. Zo bestaan er applicaties in onder
meer olie- en gasexploratie, wetenschappelijke visualisatie, architectuur, vluchtsimulatie,
therapie, militaire training, pretparken en technische analyse. Hierdoor heeft virtual reality
onder andere kunnen bijdragen aan de ontdekking van ontwerpfouten, veilige
leeromgevingen geboden, PTSS helpen verminderen en bijgedragen aan de visualisatie van
complexe datasets.14
De ontwikkeling van VR heeft zich tot op heden beperkt tot goed gefinancierde
academische en corporate onderzoekslaboratoria waartoe slechts weinigen toegang hebben.
Nu consumentvriendelijke versies van de HMD (head mounted display) op grote schaal
beschikbaar worden komt hier echter verandering in. Jerald verwacht een grootschalige
implementatie in de entertainmentindustrie waarna deze uitbreiding zal vinden in andere
velden. De auteur voorspelt dat educatie en professionele trainingsdoeleinden de voornaamste
domeinen zullen zijn waar men op grote schaal gebruik gaat maken van virtual reality.15 In
welke industrie de implementatie ook zal plaatsvinden, VR gaat vooral om het bieden van
begrip. Of het nu gaat om het begrijpen van een leuk verhaal, het leren van een abstract
concept of het oefenen van een vaardigheid. Actief gebruik van één of meerdere zintuigen en
motorische vaardigheden doet de mate van begrip en kennis vergroten.16 Het concept virtual
reality en de implementatie ervan is niet nieuw. Begrip van de ontwikkelingsgeschiedenis kan
worden opgedaan in de volgende paragraaf.
1.1.2 De geschiedenis van virtual reality
De voorlopers van virtual reality gaan terug naar de tijd waarin men communiceerde door
grottekeningen en het gesproken woord. Hoewel het woordgebruik en wijze van
implementatie in de loop van de eeuwen zijn veranderd blijven de kerndoelen gelijk: een
illusie creëren en overdragen van hetgeen wat niet echt aanwezig is.17
14 Jerald 2016: p. 12 (zie noot 10). 15 Jerald 2016: p. 12 (zie noot 10). 16 Dale, E. Audio-Visual Methods in Teaching (3rd ed.). The Dryden Press, 1969. In Jerold 2016: p.
12 (zie noot 10). 17 Jerald 2016: p. 15 (zie noot 10).
11
Negentiende en twintigste eeuw
De statische versie van de hedendaagse stereoscopische driedimensionale televisie wordt de
stereoscoop genoemd en werd in 1832 uitgevonden door Sir Charles Wheatstone.18 Het
apparaat gebruikte spiegels om de beelden te reflecteren die in een hoek van 45 graden aan de
ogen werden gepresenteerd. In de daaropvolgende periode werden verschillende
gebruiksvriendelijke stereoscopen ontwikkeld en groeide de interesse naar het
driedimensionale beeld.19
VR gerelateerde innovatie duurde voort in de twintigste eeuw en ging verder dan de
loutere presentatie van beeld. Nieuwe interactieve concepten werden ontwikkeld die als
voorloper van de hedendaagse VR systemen kunnen worden beschouwd. Wanneer beide
ogen een zo goed als identiek beeld gepresenteerd krijgen, zullen de hersenen deze beelden
combineren en diepte in de discrepantie creëren. In het begin van de twintigste eeuw werd dit
idee voor het eerst verwezenlijkt door het patent wat Albert B. Pratt in 1916 aanvroeg voor
een op het hoofd gemonteerde periscoop.20 In de jaren vijftig en zestig werden de eerste
stappen gezet om de periscoop uit te breiden met apparatuur die ook andere zintuigen zou
beïnvloeden. Academicus Ivan Sutherland maakte een van de eerste vertalingen naar een
werkelijk product en ontwikkelde een relatief compacte versie van het voorgaande concept.
Zijn HMD hield de hoofdbewegingen van de gebruiker zorgvuldig bij.21 Samen met collega
David Evans maakte Sutherland de overstap van wetenschap naar de private sector en zij
richtten zich op toepassingen voor de vluchtsimulator. Het interactieve aspect van de techniek
was van belang voor het groeiend besef dat deze apparatuur als educatief hulpmiddel kon
dienen. Ook het Amerikaanse leger en de NASA deden onderzoek naar de wijze waarop
HMD’s piloten en astronauten de illusie van een driedimensionale ruimte konden geven. In
de helmen zouden zij een digitale simulatie van de ruimte buiten het vliegtuig te zien krijgen
en zich daarmee kunnen voorbereiden op buitenaardse omstandigheden.22
Bovenstaande technologieën werden tot de jaren tachtig niet onder een
overkoepelende term geschaard. Tot het moment dat Jaron Lanier het als virtual reality
bestempelde. Lanier stond aan het hoofd van VPL Research, een bedrijf wat in de jaren
18 Gregory, R.L. Eye and Brain: The Psychology of Seeing (5th ed.). Princeton University Press, 1997.
In: Jerald 2016: p. 15 (zie noot). 19 Jerald 2016: p. 16 (zie noot 10). 20 Sherman en Craig 2003: p. 24 (zie noot 8). 21 Jerald 2016: p. 22 (zie noot 10). 22 Sherman en Craig 2003: p. 6, 7 (zie noot 8).
12
tachtig met subsidies van NASA uitgroeide tot pionier op gebied van VR.23 De organisatie
ontwikkelde producten die virtual reality faciliteerde: de EyePhone, de DataGlove en
DataSuit. De apparatuur leverde een overtuigende beleving maar de onderdelen waren
langzaam, oncomfortabel en de kosten voor een volledige installatie voor twee personen
bedroegen meer dan $350.000.24 Desondanks veroverde de belofte van VPL begin jaren
negentig de verbeelding van het grote publiek: virtual reality was overal te vinden.
Organisaties als Virtuality, General Motors en Disney, maar ook universiteiten en het leger
startten experimenten met VR technologie. Films en boeken over het onderwerp werden
uitgebracht, tijdschriften werden opgericht en conferenties georganiseerd - allen uitsluitend
gericht op virtual reality.25 In 1993 voorspelde het tijdschrift Wired dat meer dan tien procent
van de bevolking tijdens het reizen binnen vijf jaar HMD’s zou dragen. In 1995 meldde The
New York Times dat de managing director van Virtuality Jonathan Waldern, voorspelde dat
de waarde van de VR markt in 1998 zou oplopen tot vier miljard dollar. Het leek alsof virtual
reality de wereld zou veranderen en niets deze vooruitgang zou kunnen stoppen. Helaas
bleven technologische ontwikkelingen achter en maakte VR de beloftes niet waar. Een
consumentenversie bleek niet rendabel genoeg en rond 1998 hadden de meeste bedrijven die
zich bezighielden met virtual reality faillissement moeten aanvragen.26
Eenentwintigste eeuw
Het eerste decennium van de eenentwintigste eeuw wordt door Jerald bestempeld als de ‘VR
winter’. De uitspraak illustreert de stilte die er in het publieke domein rond het onderwerp
heerste. Maar hoewel er tussen 2000 en 2012 in de populaire media weinig aandacht was,
duurde diepgaand onderzoek in bedrijfs-, overheids- academische en militaire laboratoria
voort.27 De wijze waarop virtual reality opties bood tot een veilige simulatie van de realiteit
werd verder verkend. Een fysieke reactie als stress, angst of pijn kan door virtual reality
worden opgeroepen zonder het individu gevaar te laten lopen.28 Mogelijkheden tot simulatie
werden uitgebreid toen de smartphone gemeengoed werd. Verschillende eigenschappen van
23 Sherman en Craig 2003: p. 31 (zie noot 8). 24 Rubin, P. ‘The WIred Guide to Virtual Reality.’ Wired. 9-9-2018. Versie 7-11-2018
<https://www.wired.com/story/wired-guide-to-virtual-reality/>. 25 Burdea, G.C. en P. Coiffet. Virtual Reality Technology. Hoboken, N.J.: Wiley-Interscience, 2003:
p.8. 26 Jerald 2016: p. 26-27 (zie noot 10). 27 Jerald 2016: p. 27 (zie noot 10). 28 Slater, M. en M. V. Sanchez-Vives. ‘Enhancing our lives with immersive virtual reality.’ Frontiers in
Robotics and AI, nr. 3 (2016): p. 1-47.
13
deze compacte apparaten deden beperkingen op het gebied van hardware verdwijnen.29
Onderzoek en ontwikkeling in leidden in 2012 tot een betaalbare HMD. In die periode deelde
de negentienjarige Palmer Luckey een prototype van een dergelijk apparaat en startte Oculus
VR. Deze introductie deed de ontwikkeling van virtual reality voor de consument in een
stroomversnelling belanden. De headset Oculus Rift raakte in productie dankzij de twee
miljoen dollar aan inkomsten die bijeengebracht werd via een crowdfunding website. De
potentie van het medium lijkt door de media en industrie opnieuw te zijn herkend:
investeringen zijn enorm, veelbelovende startups worden overgenomen en virtual reality
afdelingen worden uitgebreid.30 Investeringen in de ontwikkeling van VR-apparatuur maken
zelfs deel uit van de grootste in de geschiedenis. Zo verwierf Facebook Oculus VR in 2014
voor drie miljard dollar.31 In 2018 werden vervolgens de eerste VR headsets voor de
consument uitgebracht.32 Voorspeld wordt dat virtual reality zal uitgroeien tot de meest
invloedrijke uitvinding van de eeuw en dat ondernemingen die zich specialiseren in VR
zullen uitgroeien tot de grootste organisaties ter wereld. Daarnaast wordt verwacht dat de
invloed van VR zich in de nabije toekomst zal uitstrekken tot een aanzienlijk deel van ons
werk en privé.33 Een nieuw tijdperk lijkt aangebroken en in de volgende paragraaf is te lezen
welke benodigde elementen de implementatie van virtual reality in de praktijk mogelijk
maken.
1.1.3 De praktijk
Hoewel deze scriptie zich richt op de virtuele realiteit, zal dit onderdeel duiding geven over
de plek die VR inneemt binnen de context van verwante technologieën. Daarna volgt een
beknopt overzicht van hardware die als onderdeel voor de in- en uitvoer van informatie kan
worden gebruikt. Ook zal er inzicht worden geboden in de elementen die bijdragen aan een
succesvolle beleving van virtual reality.
29 Rubin, P. ‘The WIred Guide to Virtual Reality.’ Wired. 9-9-2018. Versie 7-11-2018
<https://www.wired.com/story/wired-guide-to-virtual-reality/>. 30 Kelly, K. ‘The Untold Story of Magic Leap, the World’s Most Secretive Startup.’ Wired. Mei 2016
<https://www.wired.com/2016/04/magic-leap-vr/>. 31 Jerald 2016: p. 27 (zie noot 10). 32 Rubin, P. ‘The Wired Guide to Virtual Reality.’ Wired. 9-9-2018. Versie 7-11-2018
<https://www.wired.com/story/wired-guide-to-virtual-reality/>. 33 Kelly, K. ‘The Untold Story of Magic Leap, the World's Most Secretive Startup.’ Wired. Mei 2016
<https://www.wired.com/2016/04/magic-leap-vr/>.
14
Soorten realiteit
De realiteit kan vele vormen aannemen en Jerald beschrijft aan de hand van een model van
Milgram en Kishino dat deze zich uitstrekt van werkelijke tot virtuele omgevingen.34 Deze
vormen, die zich op het spectrum tussen virtual en augmented bevinden worden door de
auteurs mixed reality genoemd. Deze kunnen vervolgens worden onderverdeeld in augmented
reality en augmented virtuality.35
De werkelijkheid is de wereld waarin wij leven. Hoewel het creëren van dit soort
ervaringen niet altijd het doel is van VR, blijft het van belang om het begrip van de echte
wereld en de manier waarop we deze waarnemen en ermee omgaan en relevante
functionaliteiten te repliceren in de beleving van VR. Relevantie is afhankelijk van het doel
van de applicatie.36 Augmented reality applicaties zullen de werkelijkheid aanvullen in plaats
van vervangen. Door middel van deze techniek en een speciale bril zullen driedimensionale
objecten bovenop de werkelijkheid geprojecteerd kunnen worden.37 Idealiter zou de
menselijke geest geen onderscheid kunnen maken tussen door de computer gegenereerde
stimuli en de echte wereld.38 In het geval van augmented virtuality wordt de werkelijkheid
vastgelegd en vertaald naar een virtuele omgeving, bijvoorbeeld in een meeslepende film. In
het meest eenvoudige geval worden de opnamen vanuit één oogpunt bekeken maar in andere
gevallen worden de beelden vastgelegd zodat men de beelden vanuit meerdere perspectieven
kan waarnemen.39 Echte virtuele omgevingen worden gecreëerd zonder de werkelijkheid te
kopiëren. Het doel van deze omgevingen is het zoveel mogelijk betrekken van de participant
zodat men zich op de virtuele plek aanwezig voelt.40
Apparatuur
Virtual reality wordt mogelijk gemaakt door een systeem wat enerzijds bestaat uit hardware
en anderzijds uit het besturingssysteem waarop de sensorische ervaringen worden gebaseerd.
Aan ontwikkelaars de taak om de inhoud van de applicatie op een zo intuïtieve manier over te
brengen en de participant ervan te overtuigen dat hij of zij met een werkelijke omgeving
34 Milgram, P. en F. Kishino. ‘A taxonomy of mixed reality visual displays.’ IEICE Transactions on Informations and Systems, vol. 77, nr. 12 (1994): p. 1321-1329. In Jerald 2016: p. 29. 35 Jerald 2016: p. 29 (zie noot 10). 36 Jerald 2016: p. 29 (zie noot 10). 37 Fernández-Palacios, B.J., D. Morabito en F. Remondino. ‘Access to complex reality-based 3D models using virtual reality solutions.’ Journal of Cultural Heritage, jrg. 23 (2017): p. 40-48. 38 Jerald 2016: p. 29 (zie noot 10). 39 Jerald 2016: p. 30 (zie noot 10). 40 Jerald 2016: p. 30 (zie noot 10).
15
communiceert. Mens en machine spreken echter niet dezelfde taal en het systeem dient
daarom als intermediair. Hierbij dient de integratie van apparatuur en inhoud zo transparant
mogelijk te zijn zodat gedragingen van virtuele objecten en het systeem overeenkomstig zijn
met de beoogde ervaring. In een ideale situatie neemt men de techniek zelfs helemaal niet
waar, zodat de participant de kunstmatige realiteit ervaart alsof deze echt is.41
Communicatie tussen systeem en participant wordt mogelijk gemaakt door
apparatuur. Hier wordt de in- en uitvoer aan informatie van zowel het systeem als de
participant verwerkt. Deze hardware heeft een overdrachtsfunctie: menselijke uitvoer wordt
omgezet naar digitale invoer en andersom wordt digitale uitvoer omgezet naar menselijke
invoer. Deze cyclus duurt de gehele VR ervaring voort en Jerald beschrijft dat deze bestaat
uit vier componenten: invoer, applicatie, rendering en uitvoer.42 Invoer is de data afkomstig
van de gebruiker, zoals de plek waar de ogen of handen zich bevinden of wanneer men
bijvoorbeeld op een knop drukt. De applicatie omvat de aspecten van de virtuele wereld die
niet hoeven worden aangepast, zoals het bijwerken van de dynamische geometrie,
gebruikersinteractie of natuurkundige simulatie. Rendering is een Engelse term die zich lastig
laat vertalen naar het Nederlands. Het staat voor de transformatie van een computer- naar
gebruiksvriendelijk formaat waardoor de illusie van een andere realiteit ontstaat.43 Het gaat
hier om de visuele, auditieve en haptische weergave. Als laatste omschrijft Jerald uitvoer als
de fysieke representatie die door de gebruiker wordt waargenomen.44
De meest gangbare apparatuur die de uitvoer van VR verwerkt bevat visuele,
auditieve, haptische of bewegingsinformatie. De participant verneemt deze informatie
bijvoorbeeld door hulpmiddelen in de hand te houden of speciale handschoenen of
armbanden met sensoren te dragen.45 Ook andere apparatuur wordt ingezet om bewegingen
van de gebruiker te vertalen om het zelfbewustzijn in de digitale wereld te vergroten.
Sommige systemen maken daarom gebruik van geur, wind, hitte of smaak.46 Dankzij de
relatief lage kosten van ondersteunende apparatuur wordt de koppeling tussen smartphones
en het virtual reality systeem mogelijk gemaakt. Visualisatie vindt bijvoorbeeld plaats door
het gebruik van een HMD als de Oculus Rift VR, Samsung Gear VR of HTC Vive. De
41 Jerald 2016: p. 30 (zie noot 10). 42 Jerald 2016: p. 31 (zie noot 10). 43 Jerald 2016: p. 31 (zie noot 10). 44 Jerald 2016: p. 32 (zie noot 10). 45 Fernández-Palacios, et al. 2017: p. 40-48 (zie noot 37). 46 Jerald 2016: p. 32 (zie noot 10).
16
selectie van de juiste hardware is een essentieel onderdeel van het ontwerp van de VR
ervaring omdat sommige apparatuur voor bepaalde doeleinden geschikter is dan andere.47
Virtuele omgeving
Kerndoel van virtual reality is de participant te doen overtuigen van de echtheid van de
virtuele wereld. Zowel auteurs Burdea en Coiffet als Sherman en Craig geven aan dat een
succesvolle beleving van virtual reality afhankelijk is van vier sleutelelementen. De
aanwezigheid van een virtuele wereld, immersie, zintuiglijke feedback en interactiviteit zijn
volgens deze auteurs van essentieel belang voor de beleving van VR. Allereerst staat de
virtuele wereld voor de inhoud van het medium; de weergave van de denkbeeldige plek.48
Om virtual reality te beleven wordt de noodzakelijkheid van onderdompeling in de
alternatieve realiteit, ofwel immersie, benadrukt. Immersie kan zowel mentaal als fysiek
optreden. Sherman en Craig beschrijven dat met onderdompeling vaak gerefereerd wordt aan
de emotionele staat: een sterk gevoel van betrokkenheid bij hetgeen wat men voor zich ziet.
Een sensatie die zich kan voordoen tijdens het lezen van een boek of het kijken van een film.
Bij virtual reality kan die referentie ook betrekking hebben op een zintuiglijke vorm van
onderdompeling. De participant wordt lichamelijk bij het medium betrokken door de
synthetische stimulans van de zintuigen. Het gevoel van aanwezigheid wat daardoor ontstaat
wordt in de literatuur aangeduid met ‘presence’ of ‘aanwezigheid’, een term die duidt op
mentale immersie.49 Hoe groter het gevoel van aanwezigheid, hoe meer de participant zich
deel uit voelt maken van wat men ziet; ofwel hoe men virtual reality daadwerkelijk beleeft.50
Dit staat in relatie tot het derde element zintuiglijke feedback. Door men af te sluiten van
externe prikkels en de focus op de digitale content te richten wordt de participant zoveel
mogelijk in de digitale wereld gebracht. Om deze staat te bereiken dient het systeem directe
feedback te leveren op basis van de fysieke positie van de participant. Door
lichaamsbewegingen bepaalt men het perspectief binnen de virtuele omgeving op persoonlijk
niveau. Om de ervaring zo volledig mogelijk te doen verlopen dienen deze bewegingen
zorgvuldig worden bijgehouden.51 Dit sluit nauw aan bij het vierde en laatste element:
interactie. Zonder zintuiglijke feedback zou interactie met de digitale wereld onmogelijk zijn.
Om de geloofwaardigheid te waarborgen dient het systeem zo snel mogelijk te reageren op
47 Jerald 2016: p. 32 (zie noot 10). 48 Sherman en Craig 2003: p. 7 (zie noot 8). 49 Sherman en Craig 2003: p. 7 (zie noot 8). 50 Burdea en Coiffet 2003: p. 2 (zie noot 25). 51 Sherman en Craig 2003: p. 10 (zie noot 8).
17
handelingen van de participant waardoor er een wisselwerking ontstaat.52 Dat betekent dat het
computersysteem in staat is de input van de gebruiker onmiddellijk te detecteren, analyseren
en de virtuele wereld daarop vervolgens aanpast.53
Dankzij de relatief lage kosten van ondersteunende apparatuur wordt de koppeling
tussen smartphones en het systeem mogelijk gemaakt en kunnen telefoons worden gebruikt
als HMD. Om immersie te doen plaatsvinden moet de technologie in staat zijn een prettige
maar ook waarachtige wereld te produceren. Nu we meer kennis hebben opgedaan over wat
virtual reality nu precies is, zal de volgende paragraaf een nadere toelichting geven van de
wijze waarop dit medium in musea is terecht gekomen en hoe de virtuele wereld zijn
implementatie in de erfgoedsector vindt.
52 Sherman en Craig 2003: p. 11. (zie noot 8) 53 Burdea en Coiffet 2003: p. 3 (zie noot 25).
18
1.2 Virtual reality in het museum
In deze paragraaf zal nader worden toegelicht op welke manier virtual reality zijn weg naar
het museum heeft gevonden. Vervolgens worden de vier elementen die van belang zijn voor
de beleving van VR binnen museale context geplaatst.
1.2.1 Kunst en cultuur in de virtuele ruimte
Musea staan als hedendaagse verhalenvertellers voor de uitdaging om hun institutionele
kennis en autoriteit op een succesvolle wijze om te zetten in betekenisvolle belevingen voor
het publiek. Dit gebeurt in toenemende mate door binnen de fysieke context van het museum
gebruik te maken van passende digitale toepassingen.54 In deze paragraaf zullen zowel de
oorsprong van dit verlangen als de uitwerking in de praktijk worden toegelicht
De alternatieve realiteit
De wens om bezoekers onder te dompelen in een wereld die wordt opgeroepen door een
tentoonstelling is niet nieuw; etalages, modellen en panorama’s worden al langere tijd voor
dit doeleinde ingeschakeld. De eerste panorama’s vulden de blik van de toeschouwer twee
eeuwen geleden en lieten men aanwezig voelen bij de historische gebeurtenis op de
afbeelding. Deze werken werden later opgevolgd door stereoscopische foto’s waar de
toevoeging van driedimensionale effecten de illusie van diepte creëerde.55 De moderne
formule van het medium vindt zijn oorsprong in een aanhoudend verlangen om een
alternatieve realiteit weer te geven en te doen beleven.
De virtuele realiteit binnen museale context werd in 1951 voor het eerst in concept
gevangen door Frans kunsthistoricus en filosoof André Malraux. Kunst en artefacten
bevinden zich vaak in musea en werken en stijlen afkomstig uit de gehele kunstgeschiedenis
komen op deze plek met elkaar in aanraking. Deze inclusieve notie van kunst heeft echter zijn
praktische bezwaren: zowel de grote hoeveelheid als verscheidenheid aan werken maakt het
logischerwijs onmogelijk om alles in één ruimte onder te brengen. Malraux beschrijft dan ook
dat de ideale dialoog tussen kunstwerken zou moeten plaatsvinden in het musée imaginaire:
54 Roussou, M., et al. ‘The museum as digital storyteller: Collaborative participatory creation of digital experiences.’ MW2015: Museums and the Web, 2015. 55 Rae, J. en L. Edwards. ‘Virtual reality at the British Museum: What is the value of virtual reality
environments for learning by children and young people, schools, and families?’ MW2016: Museums and the Web 2016. <http://mw2016.museumsandtheweb.com/paper/virtual-reality-at-the-british-museum-what-is-the-value-of-virtual-reality-environments-for-learning-by-children-and-young-people-schools-and-families/>.
19
de plek in onze verbeelding waar de verzameling van belangrijkste kunstwerken wordt
vertoond. Het imaginaire museum is de ideale samenstelling van kunstwerken en een
verzameling die in de werkelijkheid niet te vormen is. Tegenwoordig echter mogelijk
gemaakt door de digitale representatie van artefacten en objecten.56
In 1991 werd dit concept nader invulling gegeven door auteurs Tsichritzis en Gibbs.
De twee introduceerden het begrip het virtuele museum en benadrukten dat dit concept zowel
objecten als een impressie diende te geven.57 Dit idee is illustratief voor de verschuiving die
zich die periode binnen het museologisch gedachtegoed voordeed.58 Waar het westers
evolutionair perspectief in de negentiende eeuw nog impliciete uitdrukking vond door de
presentatie van artefacten aan de hand van verschillende kwalificaties en sequentiële
eigenschappen, was deze methode gedurende de tweede helft van de twintigste eeuw aan
verandering onderhevig.59 Aandacht ging vanaf toen uit naar het ruimtelijk narratief en de
inrichting van tentoonstelling vond plaats aan de hand van thema of discours.60 Dankzij de
invloed van digitale middelen en sociale media wordt het belang van contextuele informatie
en het narratief sinds begin van deze eeuw ten slotte boven dat van het object zelf geplaatst.
Tot dan toe werd het streven voornamelijk bereikt door etalages, modellen of
openluchtmusea. Digitale middelen boden echter een variëteit aan nieuwe mogelijkheden tot
de realisatie van virtuele objecten en musea.61 Tegenwoordig kan een virtueel museum
beschouwd worden als digitale entiteit die zich baseert op de karakteristieken van een fysiek
museum en door middel van personalisatie, interactiviteit en inhoudelijke overvloed de
museumervaring kan aanvullen, verbeteren of uitbreiden. Virtuele musea kunnen gezien
worden als digitaal verlengstuk van een traditioneel museum of als autonome entiteit. Zo kan
het ontwerp louter gericht zijn op de digitale representatie van een object of collectie of juist
een digitale oorsprong hebben zoals het geval bij digitale kunst.62
56 Battro, A.M. ‘From Malraux’s Imaginary Museum to the Virtual Museum’ In: Parry, R., (red.) Museums in a Digital Age, Londen & New York: Routledge, 2010: p. 136-147. 57 Tsichritzis, D. en S. Gibbs. ‘Virtual Museums and Virtual Realities.’ Proc. of the International Conference on Hypermedia and Interactivity in Museums, Pittsburgh, 1991. 58 Hooper-Greenhill, E. The educational role of the museum. Londen: Routledge, 1999: p. 364. 59 Wyman, B., et al. ‘Digital Storytelling in Museums: Observations and Best Practices.’ Curator: The Museum Journal, jrg. 54, nr. 4 (2011): p. 461-468. 60 Fisher, M., B.A. Twiss-Garrity en A. Sastre. ‘The art of storytelling: enriching art museum exhibits and education through visitor narratives.’ Proceedings of the International Conference on Museums and the Web, 2008. 61 Collin-Lachaud, I. en J. Passebois. ‘Do Immersive Technologies Add Value to the Museumgoing Experience? An Exploratory Study Conducted at France’s Paléosite.’ International Journal of Arts Management, jrg. 11, nr. 1 (2008): p. 60-71. 62 ‘What is a virtual museum?’ V-Must. Versie 8-10-2018. <http://www.v-must.net/virtual-
museums/what-virtual-museum>.
20
Aanleiding tot implementatie
De combinatie van ontwikkelingen in het technologisch veld enerzijds en de evolutie in het
gedachtegoed betreffende de presentatie van artefacten in tentoonstellingen en exposities
anderzijds, liggen ten grondslag aan de toename van de museale implementatie van VR. De
plek waar objecten virtueel worden tentoongesteld vallen ten deel aan dezelfde functies als
het traditionele museum. Dit reguliere museum wordt door het ICOM als volgt gedefinieerd:
‘Een museum is een permanente instelling, niet gericht op het behalen van winst,
toegankelijk voor publiek, die ten dienste staat van de samenleving en haar ontwikkeling. Een
museum verwerft, behoudt, onderzoekt, presenteert, documenteert en geeft bekendheid aan
de materiële en immateriële getuigenissen van de mens en zijn omgeving, voor doeleinden
van studie, educatie en genoegen.’63 Het virtuele museum vervult daarnaast mogelijk andere
complementaire en zinvolle taken. Door gebruik te maken van uiteenlopende technologieën
als virtual-, augmented- en mixed reality, websites en andere apparatuur kunnen musea op
deze behoeften inspelen. Een toepassing als virtual reality is in staat tot zowel het behoud als
de verspreiding van informatie en de implementatie van digitale applicaties kan voor musea
bovendien onderdeel uitmaken van de differentiatiestrategie.64
Het aantrekkelijker en toegankelijker maken van inhoudelijke en contextuele
informatie spreekt een groter publiek aan en biedt bovendien een verbeterde
museumervaring. De museale implementatie van digitale middelen stelt de bezoeker in de
gelegenheid een intuïtieve vorm van interactie met het virtuele verlengde van een museum
aan te gaan en een zowel vermakelijke als educatieve ervaring te beleven.65 Auteurs Kéfi en
Pallud stellen daarnaast dat vormen van ICT een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de
kennisoverdracht van een tentoonstelling.66 Musea nemen dientengevolge afstand van het
louter tentoonstellen van objecten en evolueren zich tot instellingen die belevingen creëren
die aansluiten op de wensen en verwachtingen van het publiek.67 Het verhaal staat in
toenemende mate centraal en de kracht ervan wordt bovendien benut om de emotionele
betrokkenheid van de bezoeker te bevorderen. De overdracht van verhalen kan beschouwd
63 ICOM-definitie van een museum. Museumregister. Versie 8-10-2018
<https://www.museumregisternederland.nl/Portals/0/Downloads/Icom-definitie.pdf>. 64 Izzo 2017: p. 531-536 (zie noot 1). 65 Styliani, et al. ‘Virtual museums, a survey and some issues for consideration.’ Journal of Cultural
Heritage, jrg. 4, nr. 10 (2009): p. 520-528. 66 Kéfi, H. en J. Pallud. ‘The role of technologies in cultural mediation in museums: an actor-network theory view applied in France.’ Museum Management and Curatorship, jrg. 26, nr. 3 (2011): p. 273-289. 67 Roussou, et al. 2015 (zie noot 55).
21
worden als de primaire en meest essentiële vorm van menselijke educatie en brengt
bovendien een universele manier van communicatie tot stand.68 Men wordt uitgenodigd om
de leemtes in te vullen met persoonlijke ervaringen die helpen bij het bepalen van de
emotionele connectie; een verbintenis die mogelijk meer verdieping brengt dan het
intellectuele begrip.69 Experimenten met storytelling op mobiele platforms stimuleren musea
daarnaast om tentoonstellingen niet alleen persoonlijk en interactief te maken, maar ook
rekening te houden met opvattingen en bijdragen van bezoekers.70 Auteurs Vom Lehn en
Heath concluderen dat het gebruik van technologie het publiek interessante informatie kan
bieden, maar zijn sceptisch over de implementatie ervan. De houding van bezoekers zou erg
apparaat gericht worden en dit zou de kwaliteit van een bezoek niet ten goede komen.
Daarnaast zou apparatuur de sociale interactie tussen bezoekers beïnvloeden.71
Naast een grotere toedichting van het belang van de museumervaring geeft de virtuele
representatie van artefacten en objecten musea de mogelijkheid het publieksbereik te
vergroten. De visualisatie van artefacten die om uiteenlopende redenen geen plek hebben in
het museum wordt dankzij diverse digitale middelen toch mogelijk. De weergave van een
virtuele wereld wordt dankzij de mogelijkheden van digitale middelen niet in de weg gezeten
door beperkingen in ruimte of tijd. Alle denkbare objecten en omgevingen kunnen worden
gevisualiseerd en dit biedt bijvoorbeeld uitkomst in het veld van conservering en restauratie.
Zo geeft het gebruik van virtual reality een uitgelezen mogelijkheid tot het digitale
preservatie van een collectie en beschadigde of vernietigde artefacten en historische
omgevingen kunnen middels het medium ook worden gereconstrueerd.72 Daarnaast zou het
medium ook ten gunste van educatieve doeleinden kunnen worden ingezet en doen musea en
galeries vroege pogingen dit veld te verkennen. Het gebruik van VR binnen de erfgoedsector
concentreert zich vooral op de vergroting van het publieksbereik en in het bijzonder op de
bezoeker op afstand. In die hoedanigheid richten verschillende organisaties zich bijvoorbeeld
68 Roussou, et al. 2015 (zie noot 55). 69 Bedford, L. ‘Storytelling: The Real Work of Museums.’ Curator: The Museum Journal, jrg. 44, nr. 1
(2001): p. 27-34. 70 Pujol, L., et al. ‘Personalizing interactive digital storytelling in archaeological museums: the CHESS
project.’ 40th annual conference of computer applications and quantitative methods in archaeology. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2012. 71 Vom Lehn, D. en C. Heath. ‘Accounting for new technology in museum exhibitions.’ International
Journal of Arts Management, jrg. 7, nr. 3(2005): p. 11-21. 72 Levoy, Marc, et al. ‘The digital Michelangelo project: 3D scanning of large statues.’ Proceedings of the 27th annual conference on computer graphics and interactive techniques. ACM Press/Addison-Wesley Publishing Co., 2000. Grün, A., F. Remondino en L. Zhang. ‘Photogrammetric reconstruction of the great Buddha of Bamiyan, Afghanistan.’ The Photogrammetric Record, jrg. 19, nr. 107 (2004): p. 177-199.
22
op het aanbieden van een virtuele rondleiding. Maar daarnaast worden ook belevingen
samengesteld die specifieke objecten centraal stellen. Voorwerpen worden vanuit het depot of
tentoonstellingsruimte virtueel binnen de historische context teruggeplaatst.73 Naast de
virtuele weergave van artefacten en hun historische context geeft het medium de
mogelijkheid tot de weergave van letterlijk of figuurlijk onbereikbare locaties. De virtuele
visualisatie biedt een veilige mogelijkheid om gevaarlijke situaties toch te bestuderen.74
Bovendien kan de levendige en realistische aard van VR bijvoorbeeld worden ingezet om de
museale presentatie aantrekkelijker te maken. Lepouras, et al. beschrijven dat musea vaak
slechts een fractie van de beschikbare objecten tentoonstellen en dat VR een rol kan spelen in
de virtuele weergave van deze artefacten. Aanleiding daartoe kunnen bijvoorbeeld het
ruimtegebrek of kwetsbaarheid van de artefacten zijn en door middel van virtuele replica’s
kunnen objecten uit het depot toch getoond worden.75 De levendige en realistische aard van
virtual reality kan bijdragen aan een aantrekkelijker museale presentatie. Daarnaast biedt het
veld van conservering en restauratie mogelijkheden tot het behoud van een collectie. Maar
ook biedt het medium verschillende uitkomsten voor bezoekers met een visuele of andere
lichamelijke beperking. Middels de digitale visualisatie kunnen deze bezoekers in de
gelegenheid gesteld worden bepaalde objecten of omgevingen nader te bestuderen.76
Het vermogen de fysieke plaats te ontstijgen heeft er naast het groeiend besef van de
educatieve functie van het museum in combinatie met commerciële druk toe geleid dat musea
virtual reality als noodzakelijk onderdeel op gebied van onderwijs en vermaak zijn gaan
beschouwen.77 In de volgende paragraaf te lezen zijn hoe de vier sleutelelementen van
Sherman en Craig in de museale praktijk tot uiting komen.
1.2.2 De praktijk
Auteurs Sherman en Craig omschreven dat een succesvolle beleving van virtual reality uit
vier elementen bestaat. Een algemene introductie van deze aspecten is terug te lezen in
paragraaf 1.1.3. Deze paragraaf richt zich op de wijze waarop deze uiting vinden wanneer zij
worden toegepast binnen een museale context.
73 Rae en Edwards 2016 (zie noot 56). 74 Lepouras, G., et al. ‘Building a VR-Museum in a Museum.’ Proc. 2001 VRIC Laval Virtual International Conference, 2001. 75 Lepouras, et al. 2001 (zie noot 75). 76 Lepouras, et al. 2001 (zie noot 75). 77 Roussou, M. ‘Immersive Interactive Virtual Reality in the Museum.’ Proc. of TiLE (Trends in Leisure Entertainment), 2001.
23
Virtuele wereld
Virtual reality kan voor het museum van toegevoegde waarde zijn maar de reconstructie dient
zorgvuldig te worden samengesteld. De digitale representatie behoort bijvoorbeeld rekening
te houden met de historische complexiteit van de artefacten. Hoewel geavanceerde grafische
systemen in staat zijn een zeer waarheidsgetrouw beeld van het verleden te presenteren
kunnen zij door de eenzijdige weergave toch een misleidend gevoel van nauwkeurigheid
teweegbrengen. Vooraf wordt immers bepaald welke elementen de virtuele reconstructie zal
vertonen en die disposities zijn – hoe nauwkeurig ook – subjectief en dus onvolledig.
Styliani, et al. stellen zelfs dat er sprake is van een ontkenning van het multi-interpretabele
verleden wanneer de virtuele reconstructie slechts één aspect van het object vertoont en
alternatieven niet erkent. Het ontbreken hiervan zou het gevolg kunnen zijn van
miscommunicatie tussen de museumprofessional en computerexpert. De totstandkoming van
een virtuele museumomgeving is het resultaat van een samenwerking tussen deze twee
disciplines en in veel gevallen liggen communicatieproblemen op de loer. De museoloog
heeft vaak geen toegang tot de software waardoor de deskundige op gebied van de applicatie
te midden van de academicus en de data wordt geplaatst. Mogelijk ontstaan hierdoor
misinterpretatie en dus misrepresentatie. Hoewel de resultaten voor het algemene publiek
indrukwekkend lijken, bieden zij niet noodzakelijkerwijs de overtuigende ondersteuning tot
de visie die musea nastreven. Informatie is mogelijk gefragmenteerd en biedt bijvoorbeeld
geen onderlinge of contextuele cohesie. Styliani, et al. benadrukken het belang van een
overeenkomstigheid van deze doeleinden met de virtuele wereld, zodat het ontwerp het
narratief op een juiste manier van ondersteuning is.78 De virtuele weergave van een object
geeft echter de gelegenheid om artefacten van verschillende kanten te laten bestuderen en
verborgen kenmerken mogelijk zichtbaar te maken.79 Auteurs Ciolfi en McCarthy stellen
daarnaast dat historische objecten altijd in narratief moeten worden geplaatst. Bovendien
bepaalt de verhouding die deze objecten met elkaar hebben hoe men de informatie
interpreteert.80 Het gebruik van digitale applicaties doet de bezoeker bovendien zelf bepalen
wat men zou willen leren. Gevolg hiervan is wel dat men mogelijk informatie misloopt.81
78 Styliani, et al. 2009 p. 520-528 (zie noot 66). 79 Roussou 2001 (zie noot 78). 80 Ciolfi, L. en J. McCarthy. ‘Place as Dialogue: Understanding and Supporting the Museum Experience’. International Journal of Heritage Studies, jrg. 14, nr. 3 (2008): p. 247-267. 81 Reading, A. ‘Digital interactivity in public memory institutions: the uses of new technologies in Holocaust museums.’ Media, Culture & Society, jrg. 25, nr. 1 (2003): p. 67-85.
24
Immersie
In een ideale situatie raakte de participant dermate ondergedompeld in de virtuele omgeving
dat men zich er werkelijk aanwezig voelt. Sylaiou, et al. voerden een onderzoek uit naar het
gevoel van aanwezigheid wat de bezoeker van een virtueel museum ervaart en plaatsten dit in
relatie tot vermaak en engagement.82 De auteurs hanteren een beschrijving van het concept
aanwezigheid die het midden houdt tussen twee andere definities. Enerzijds kan
aanwezigheid volgens hen beschouwd worden als de ‘illusie van non-bemiddeling’, waar
men reageert op het digitale middel alsof het medium niet waargenomen wordt of zelfs
afwezig is.83 Anderzijds beschrijven zij dat het gevoel van aanwezigheid optreedt wanneer de
virtuele omgeving overheerst en de participant eerder reageert op gebeurtenissen in de
digitale wereld dan die in de werkelijkheid.84 De resultaten van het onderzoek wijzen op een
positieve correlatie tussen het gevoel van aanwezigheid binnen de virtuele museumomgeving
en het gevoel van plezier. Hoe meer de participant het idee heeft dat hij zich in het virtuele
museum ‘bevindt’ hoe meer men zich daar vermaakt. De auteurs stellen dat de mate van
plezier ten tijde van interactie met het systeem daarom sterk gerelateerd is aan tevredenheid
en voldoening. Er wordt bovendien beschreven dat het daarbij niet van belang is of men
eerdere ervaring heeft met het bedienen van een dergelijke apparatuur. Uit de resultaten blijkt
namelijk dat participanten met weinig kennis van computers niet belemmerd worden in hun
gevoel van engagement of het vermogen ondergedompeld te raken in het virtuele museum.
Deze conclusie wordt benadrukt wanneer de auteurs veronderstellen dat er geen sprake is van
een statistische relatie tussen computerervaring en vermaak. Wanneer wordt afgegaan op de
mate van plezier die de participant ervaart lijkt eerdere ervaring met het bedienen van
computers dus niet van invloed te zijn op de kwaliteit van interactie met het virtuele museum.
De auteurs benadrukken in het artikel overigens dat er sprake is van een correlatie maar geen
causaal verband.85
De eventuele aantrekkingskracht en verbintenis tot een object is van invloed op de
emotionele respons van de bezoeker. Auteur Reading beschrijft dat bezoekers voornamelijk
geïnteresseerd zijn in verhalen waarmee zij zich kunnen identificeren. Wanneer de context
82 Sylaiou, S., et al. ‘Exploring the relationship between presence and enjoyment in a virtual museum.’
Int. J. Human-Computer Studies, nr. 68 (2010): p. 243-253. 83 Lombard, M. en T. Ditton. ‘At the heart of it all: The concept of presence.’ Journal of Computer-Mediated Communication, jrg. 3, nr. 2 (1997). 84 Stanney, K.M., red. Handbook for Virtual Environments: Design, Implementation and Application.
Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum, 2003: p. 791-806. IJsselsteijn, W., et al. ‘Presence: concept, determinants, and measurements.’ Electronic Imaging. International Society for Optics and Phototonics, 2000: p. 520-529. 85 Sylaiou, et al. 2010: p. 243-253 (zie noot 83).
25
overgebracht wordt vanuit een persoonlijk perspectief is men eerder bereid over dit
onderwerp te leren. Dit besluit is echter afhankelijk van de voorkennis over het onderwerp.
Men lijkt bereid om kennis over een bekend onderwerp liever uit te breiden, dan over iets
compleet nieuws te lezen.86
Zintuiglijke feedback
Dankzij de wisselwerking tussen het individu en de virtuele wereld laat het systeem zich
aanpassen. Een virtueel museum geeft de mogelijkheid tot het persoonlijk construeren van
kennis en verschillende niveaus van verdieping. Men is dan ook geen observant maar
persoonlijk verantwoordelijk voor de mate van interactie met de leerobjecten en stelt op deze
manier de kennis over de virtuele artefacten zelf samen. Zo voorziet de wisselwerking
eenieder van de gewenste contextuele informatie en voldoende detail. Virtueel kan er immers
een grote hoeveelheid verdieping geboden worden, bedoeld om perspectieven te verbreden of
een diepgaander begrip bij de bezoeker aan te moedigen. Anderzijds kan de participant
slechts basisinformatie worden aangereikt wanneer men bijvoorbeeld niet op zoek is naar
achterliggende concepten en ideeën.87
Door de implementatie van educatieve spellen kan het virtuele museum nieuwe
leermomenten creëren en ontstaat er voor musea een uitgelezen mogelijkheid om zich van
andere instellingen te onderscheiden.88 Auteurs Hein, Falk en Dierking beschrijven de
bevordering van leermomenten in musea door creatie en spel. De meeste virtuele musea
worden aan de hand van dit principe ontworpen. Door interactie, beleving en educatie
gelijktijdig te laten plaatsvinden wordt er door middel van het virtuele museum een
uitgelezen kans geboden om deze educatieve principes toe te passen.89 Zo transformeert de
bezoeker van observant naar participant en construeert men zijn of haar eigen kennis door de
interactie met de leerobjecten af te stemmen op het gewenste niveau van detail.90 Door de
niet-linguïstische overdracht van informatie wordt VR in toenemende mate ingezet bij het
86 Reading, 2003: 67-85 (zie noot 82). 87 Styliani, et al. 2009: p. 520-528 (zie noot 66). 88 Bernier, R. ‘The uses of virtual museums: the French viewpoint.’ MW2002: Museums and the Web 2002. Versie april 2002. 16-2-2017 <http://www.archimuse.com/mw2002/papers/bernier/bernier.html>. 89 Styliani, et al. 2009: p. 520-528 (zie noot 66). 90 Liarokapis, F., S. Sylaiou en D. Moutain. ‘Personalizing Virtual and Augmented Reality for Cultural Heritage Indoor and Outdoor Experiences.’ Proceedings of the 9th International Symposium on Virtual Reality, Archaeology and Cultural Heritage (VAST 08), 2008: p. 55-62.
26
overbrengen van het narratief. Bijkomend voordeel is dat het voor de onervaren participant
ook duidelijk is.91
Interactie
Het gebruiksgemak van technologische applicaties beïnvloedt de publieksbeleving op
verschillende niveaus. Zo is het ontwerp volgens Bartneck, et al. van invloed op de
waardering van de bezoeker. Het is van groot belang dat de intentie van het systeem helder is.
Wanneer dit niet duidelijk genoeg is kunnen bezoekers bang zijn om een fout te maken.92 De
werkzaamheid en toegankelijkheid worden bovendien benadrukt door Jarrier en Bourgeon-
Renault. Deze auteurs stellen dat wanneer het publiek hier problemen mee ondervindt het
juist afbreuk doet aan de museumervaring.93 Daarnaast zou de bijdrage van technologische
applicaties volgens Reading niet alleen afhankelijk zijn van de inhoud, maar van de wijze
waarop het ingezet wordt als sociaal middel. Het museum is een sociale plaats en men
gebruikt computers en dergelijke applicaties daar anders dan in de huiselijke omgeving.
Thuis voelt men zich veilig om te ontdekken en eventuele fouten te maken.94
Auteurs Kéfi en Pallud stellen dat ICT een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de
kennisoverdracht van een tentoonstelling.95 Een overeenkomstigheid in de manier waarop
men zich binnen het museum gedraagt en de wijze waarop zij technologie gebruiken wordt
door auteur Davies opgemerkt. Men komt door middel van beide gedragingen op een
vindingrijke manier aan informatie; er bestaat in beide gevallen geen direct doel of aanleiding
en men haalt in plaats daarvan zoveel mogelijk relevante informatie uit het geheel van
gegevens. De nieuwsgierigheid wordt hierbij continu geprikkeld, wat met verder doet zoeken
en ontdekken. Men kiest zelf wat interessant genoeg is om meer over te weten te komen. De
keuze tot nadere bestudering van bepaalde elementen gebeurt dan ook voornamelijk aan de
hand van interesse.96
91 Carrozzino, M. en M. Bergamasco. ‘Beyond virtual museums: Experiencing immersive virtual reality in real museums.’ Journal of Cultural Heritage, jrg. 11, nr. 4 (2010): p. 452-458. 92 Bartneck, Christoph et al. ‘The Learning Experience With Electronic Museum Guides.’ Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, nr. 1 (2006): p. 18-25. 93 Jarrier, E. en D. Bourgeon-Renault. ‘Impact of Mediation Devices on the Museum Visit Experience and on Visitors’ Behavioural Intentions.’ International Journal of Arts Management, jrg. 15, nr. 1 (2012): p. 18-29. 94 Reading 2003: p. 67-85 (zie noot 82). 95 Kéfi en Pallud 2011: p. 273-289 (zie noot 67). 96 Davies, R. ‘Overcoming barriers to visiting: Raising awareness of, and providing orientation and navigation to, a museum and its collections through new technologies.’ Museum Management and Curatorship, jrg. 19, nr. 3 (2001): p. 283-395.
27
Eerder in deze paragraaf werd gesteld dat een ongeoefende computergebruiker nog steeds
plezier aan zijn of haar virtuele museumervaring kan beleven. Desondanks kan de beleving
toch onvolledig voelen. Onder meer omdat de virtuele bezoeker omgedoopt wordt tot
‘gebruiker’ van het systeem en de culturele erfgoed applicatie voor VR in de regel bediend
wordt door het algemene publiek. Dat wil zeggen dat de gemiddelde gebruiker waarschijnlijk
onervaren en ongeoefend is en een dergelijk (soms complex) apparaat waarschijnlijk niet
eerder hanteerde. Systemen in de erfgoedsector zijn – tenzij voor professioneel gebruik –
vaak bedoeld om de participant binnen korte tijd een betekenisvolle en plezierige beleving te
geven. Er is dus niet veel tijd om het onder de knie te krijgen en zou men de virtuele
omgeving in het gunstigste geval in één oogopslag door moeten hebben. Dit betekent echter
ook dat de ongeoefende participant in de praktijk wellicht moeilijkheden zal ervaren en een
onvolledige beleving zal genieten.97 Het is van belang dat een virtueel museum zijn
doelgroep, doeleinden, inhoud en de manier waarop deze informatie wordt weergegeven goed
definieert. Bovendien bleek uit uit onderzoek van Sylaiou, et al. dat het van belang is dat er
gedurende alle fasen van de creatie van het virtuele museumstudies ondernomen dienen te
worden om verbeterpunten te kunnen identificeren.98
De opgedane kennis over virtual reality in algemene zin en binnen de museale context dient
als basis voor het volgende hoofdstuk. Nu we weten op welke manier het medium toepassing
vindt is het tijd om meer te weten te komen over de beleving van virtual reality. De eerste
paragraaf richt zich op de beleving van VR en wordt opgevolgd door een paragraaf die zicht
richt op de beleving van het museumbezoek.
97 Carrozzino en Bergamasco 2010: p.452-458 (zie noot 92). 98 Sylaiou, S. et al. ‘The evaluation of ARCO: a lesson in curatorial competence and intuition with new technology.’ Computers in Entertainment (CIE), jrg. 6, nr. 2 (2008): p. 1-18.
28
Hoofdstuk 2 - Beleving
Dit hoofdstuk biedt het analytisch kader aan de hand waarvan het empirisch onderzoek zal
worden uitgevoerd. Centraal staat de beleving. In de eerste paragraaf zal nader worden
toegelicht welke elementen er van invloed zijn op de beleving van virtual reality in algemene
zin. De tweede paragraaf richt zich op de ervaring van een museumbezoek.
De zoektocht van de mens naar nieuwe ervaringen is dankzij technologische middelen en een
steeds hoger welvaartsniveau aan vernieuwingen onderhevig. Auteurs Pine en Gilmore
brachten eind jaren negentig met hun boek The Experience Economy de zogenaamde
beleveniseconomie onder de aandacht. Hierin beschrijven zij de evolutie van een
grondstoffen-, industriële- en diensteneconomie naar de hedendaagse beleveniseconomie. In
de beleveniseconomie draait het om de handel in belevenissen en gebeurtenissen die zijn
toegespitst op de afnemer.99 Pine en Gilmore beschrijven dat een belevenis zich voordoet
wanneer consumenten zodanig betrokken raken dat ze een blijvende indruk opdoen. Het is
bovendien een memorabel maar ook zeer persoonlijk moment waar de consument mogelijk
emotioneel, fysiek, intellectueel of zelfs spiritueel door geraakt kan worden.100 De auteurs
beschrijven dat instellingen zich door het aanbod van bepaalde belevingen kunnen
onderscheiden van de concurrentie.101 De theorie vond zijn weerslag in verschillende sectoren
en zo ook in het museale veld. Auteur en expert op het gebied van de bezoekerservaring in
musea John Falk, beschrijft dat deze beleving start bij aanvang van het museumbezoek.
Volgens hem gaat dit moment noch om de bezoeker noch om het museum of desbetreffende
tentoonstelling, maar om het unieke en vluchtige moment waar beide realiteiten uitgroeien tot
één. Falk benadrukt dat de museumbezoeker echter niet te definiëren is en dat
museumprofessionals altijd moeten uitgaan van het individu. Het is bovendien van belang
rekening te houden met het feit dat deze bezoeker in staat is tot het hebben van verschillende
en uiteenlopende museumervaringen.102
Dit hoofdstuk zal het inzicht in de beleving van VR vergroten door nader toe te
lichten welke elementen er van belang zijn voor een succesvolle ervaring van het medium. Er
zal gebruik gemaakt worden van het theoretisch kader opgesteld door auteurs Sherman en
99 Pine, B.J. en J. Gilmore. De Beleveniseconomie. Werk is theater en elke onderneming creëert zijn eigen podium. Den Haag: Sdu Uitgevers, 2000: p. 22-34. 100 Pine en Gilmore 2000: p. 12 (zie noot 100). 101 Pine en Gilmore 2000: p.8 (zie noot 100). 102 Falk, J.H. Identity and the Museum Visitor Experience. Walnut Creek: Left Coast Press, 2009: p. 35.
29
Craig en de vier kernelementen die zij beschrijven zijn dan ook bepalend voor de
hoofdstukindeling. De eigenschappen van deze aspecten zullen nader uiteengezet worden en
vervolgens zal er dieper worden ingegaan op de beleving van het specifieke element binnen
een museale context.
2.1 De beleving van virtual reality
Virtual reality moet beleefd worden. Aspecten en concepten die hun invloed uitoefenen op
deze belevenis vinden in deze paragraaf nadere toelichting.
2.1.1 De virtuele wereld
De virtuele wereld is de plek waar zintuigen worden beïnvloed, interactie plaatsvindt en men
controle kan uitoefenen. Sherman en Craig beschrijven dat de virtuele wereld beschouwd kan
worden als de inhoud van het medium en deze wordt bepaald en samengesteld naar inzicht
van de maker. Het is de plek waar plaatsen, objecten en bewoners tot leven komen en de
participant deze locatie kan beleven, ook wel aangeduid met de Engelse term interface. Het
gebied waar de overtuigingen en opvattingen van de makers worden overgebracht is
overigens niet voorbehouden aan virtual reality; dit toegangspunt is aanwezig in alle
media.103
Het ontwerp van de virtuele wereld is afhankelijk van het doel van de makers en deze kunnen
sterk variëren; er kan bijvoorbeeld gedacht worden aan applicaties die zich primair richten op
educatie of vermaak. De ontplooiing van gebeurtenissen in die virtuele wereld wordt het
narratief genoemd. Het narratief houdt verband met de diverse omgevingen en karakters die
zich op de virtuele plaats bevinden. In reguliere vormen van fictie wordt het narratief en de
chronologie ervan volledig door de maker bepaald. In een virtuele wereld heeft het individu
dit tot op zekere hoogte echter zelf in handen. Plots en eventuele subplots bieden de
participant bepaalde keuzemogelijkheden om de voortgang te bepalen en deze kunnen
variëren van volkomen statisch tot zeer interactief. Wanneer de mate van interactiviteit
toeneemt, verplaatst de controle over het narratief van de zender naar de ontvanger.
Verschillende keuzemogelijkheden maken de beleving bovendien minder passief en
103 Sherman en Craig 2003: p. 40 (zie noot 8).
30
stimuleren de participant tot het verkennen van de virtuele wereld.104 De mogelijkheid tot een
individuele verkenning van het narratief houdt verband met de mogelijke aanwezigheid van
andere participanten in dezelfde virtuele wereld, inclusief de deelname van persoonlijke
interactieve personages.105 Naast het vermogen om invloed uit te oefenen op de virtuele
ruimte dragen ook de handelingen en aanwezigheid van anderen bij aan een groeiend niveau
van participatie. De versterkte mate van controle geeft de participant vervolgens een groter
gevoel van betrokkenheid in de virtuele wereld.106
Het effect van de controle en interactiviteit op de uitkomst van het narratief is voor
ontwikkelaars een belangrijke overweging bij het samenstellen van de beleving. De
flexibiliteit van de wereld wordt door de maker bepaald en er kan besloten worden tot de
implementatie van een gestuurd of ongestuurd narratief. Het gestuurde narratief toont de
participant een lineaire verhaallijn en is gericht op één of een klein aantal vooraf bepaalde
doelen en ontplooiingen. Met een statisch narratief is het voor de participant enkel van belang
ervaring voort te laten duren en de ontknoping te bereiken. Het ongestuurde narratief laat de
participant daarentegen controle uitoefenen over de virtuele wereld. Zodoende ligt er in de
aard van het ongestuurde narratief een bepaalde mate van interactiviteit besloten. Het doel
van dit type verhaallijn is dan ook om de participant een zo autonoom mogelijke ervaring te
laten construeren. Wat het narratief an sich overigens ondergeschikt maakt aan de beleving
van het individu.107 Een succesvolle ervaring voor de participant kan bij dit type dan ook
gebaseerd zijn op het ontwerp van de interface in plaats van de kwalitatieve kracht van het
verhaal.108 Het is voor de hand liggend dat de toename aan interactiviteit vervolgens zorgt
voor een groter gevoel van betrokkenheid bij de participant. Voldoening kan bijvoorbeeld
gehaald worden uit beslissingen die leiden tot de ontknoping van de ervaring. Wanneer de
maker de nadruk wil leggen op de inhoudelijke eigenschappen van het verhaal kan er echter
beter gebruik gemaakt worden van het statisch narratief.109 Het is evident dat het
bovenstaande twee uitersten illustreert en dat gevarieerde niveaus van interactiviteit ook tot
de mogelijkheden behoren. In bepaalde gevallen kan interactie het narratief bijvoorbeeld wel
doen ontvouwen zonder het op significante wijze te veranderen. Door de wisselwerking
tussen de participant en virtuele wereld te beperken wordt de laatste ontknoping telkens
104Sherman en Craig 2003: p. 59 (zie noot 8). 105 Sherman en Craig 2003: p. 60 (zie noot 8). 106Sherman en Craig 2003: p. 61 (zie noot 8). 107Sherman en Craig 2003: p. 63 (zie noot 8). 108Sherman en Craig 2003: p. 64 (zie noot 8). 109Sherman en Craig 2003: p. 64 (zie noot 8).
31
bereikt maar kan de volgorde in subplots bijvoorbeeld variëren. De participant kan de
gebeurtenissen in dat geval dus vanuit verschillende invalshoeken beleven.110
2.1.2 Immersie
Door onderdompeling wordt het individu bij de ervaring betrokken en het element wordt door
Sherman en Craig onderverdeeld in een fysieke en mentale variant. Het is de staat waar
lichaam en geest worden overtuigd door de virtuele wereld en beide typen spelen een
belangrijke rol in het creëren van een succesvolle beleving. Ten eerste is fysieke of
zintuiglijke immersie hetgeen wat VR onderscheidt van andere media en doet zich voor
wanneer men een lichamelijke reactie heeft dankzij de virtuele wereld.
Deze reactie doet zich voor omdat zowel de locatie als oriëntatie van de participant ten
grondslag liggen aan de weergave van de virtuele wereld. Op basis van de positie en
handelingen verstrekt het systeem de synthetische stimulans naar één of meerdere zintuigen.
De exacte locatie van de participant in de virtuele wereld is bekend bij het systeem omdat
lichaamsbewegingen zorgvuldig worden gevolgd en bijgehouden. Stimuli worden daar
vervolgens direct op aangepast. Doordat indrukken uit de realiteit vervangen worden voor
synthetische prikkels bereikt men een staat van fysieke immersie. Het gaat hier bijvoorbeeld
om perspectief-afhankelijke beelden voor de ogen, gesynchroniseerd geluid en eventuele
haptische informatie voor het lichaam.111 En dankzij de toediening van synthetische stimulans
zal het VR systeem waarnemingen uit de realiteit vaak blokkeren en de mentale
onderdompeling in de werkelijkheid afnemen. Het niveau van fysieke onderdompeling wordt
zodoende bepaald door de mate waarin de zintuigen voor de gek worden gehouden.112
Immersie staat dus in verband met de technische capaciteiten van het systeem om de
omgeving zo uitgebreid en geloofwaardig mogelijk te maken. Fysieke immersie is in essentie
gerelateerd aan zowel de meervoudige aard van de zintuiglijke waarnemingen als het
interactieve aspect van een virtual reality ervaring. Op deze manier is het medium in staat de
diepe connectie tussen onze zintuiglijke bevindingen en de werkelijke realiteit doorbreken.
Het individu weet cognitief gezien dat de illusie fictief is, maar reageert zowel bewust als
onbewust anders. Deze paradox ligt ten grondslag aan de mentale variant van immersie.
De beide typen onderdompeling komen voort uit tegengestelde principes. Zoals
gezegd is fysieke immersie enerzijds gerelateerd aan objectieve eigenschappen als de
110 Sherman en Craig 2003: p. 64 (zie noot 8). 111 Sherman en Craig 2003: p. 382 (zie noot 8). 112 Sherman en Craig 2003: p. 382 (zie noot 8).
32
kwaliteit van het virtual reality systeem. Mentale immersie is echter gerelateerd aan een ander
beginsel: het is een psychisch en cognitief gevolg van de fysieke variant. Het concept baseert
zich op de verplaatsing van het menselijk bewustzijn naar een alternatieve, virtuele realiteit.
Zodoende staat mentale onderdompeling in feite voor het bewustzijn binnen die virtuele
realiteit.113 Het doel van de ervaring bepaalt de mate van gewenste mentale onderdompeling
en kan dus variëren. Zo kan een informatieve ervaring heel anders worden ingevuld dan een
virtuele wereld die zich uitsluitend richt op het vermaken van de participant. In het eerste
geval is een hoog niveau van mentale onderdompeling niet nodig, niet mogelijk of zelfs
ongewenst. Maar in een fictief werk kan een gebrek aan mentale immersie beschouwd
worden als een tekortkoming. Zodoende kan mentale onderdompeling gezien worden als
middel in het communicatieproces.114 En hoewel het niet altijd gewenst of noodzakelijk is,
betekent de afwezigheid van mentale onderdompeling niet dat er geen sprake is van virtual
reality. Maar in dat geval is het wel van belang dat de participant geen afleiding ervaart door
een haperend systeem of andere tekortkomingen van de apparatuur.115 Immersie is kortom
een aanduiding van de mate van betrokkenheid tot de virtuele wereld. En engagement is een
indicatie van het al dan niet succesvol overbrengen van de virtuele boodschap. Dit houdt
verband met het feit dat een bepaalde mate van immersie een belangrijke indicator is van
succesvolle communicatie.116
Het gevoel van aanwezigheid in de virtuele wereld wordt bepaald door wat de
participant ziet, hoort of voelt en het realisme van de weergave is daarop van grote invloed.
Sherman en Craig beschrijven twee stromingen die zich verdiepen in wat er wel en niet plaats
zou kunnen vinden in een ‘realistische’ virtuele omgeving. Enerzijds is men van mening dat
alles zo realistisch mogelijk zou moeten zijn om het individu werkelijk te doen
onderdompelen. Alles wat aantoont dat de participant zich niet in de werkelijkheid bevindt,
wordt uitgesloten en er zou niets magisch of buitenaards mogen plaatsvinden.117 De andere
beweging beschouwt deze onrealistische elementen juist als een toevoeging aan immersie.118
Zij beschouwen imaginaire elementen juist als mogelijkheid om de virtuele wereld te
113 Slater, M. en M.V. Sanchez-Vives. 'Enhancing our lives with immersive virtual reality.' Frontiers in Robotics and AI, nr. 3 (2016): p. 1-47. 114 Sherman en Craig 2003: p. 382 (zie noot 8). 115 Sherman en Craig 2003: p. 383 (zie noot 8). 116 Sherman en Craig 2003: p. 383 (zie noot 8). 117 Astheimer, P., et al. ‘Realism in Virtual Reality.’ In: Artificial Life and Virtual Reality. Chichester,
UK: John Wiley & Sons, 1994: p. 189-210. 118 Slater, M. en M. Usoh. ‘Presence in Immersive Virtual Environments.’ Proceedings of the IEEE 1993 Virtual Reality Annual International Symposium (VRAIS), 1993: p. 90-96.
33
omarmen. Bovendien kan iedere tekortkoming in de poging de omgeving zo
waarheidsgetrouw mogelijk te doen lijken afdoen aan de mate van mentale immersie.119
Naast de inhoud van de virtuele wereld dragen ook andere factoren bij aan het
onderdompelen van de participant. Allereerst moet de virtuele omgeving enige betekenis
hebben voor het individu. Zonder een bepaalde interesse in het onderwerp of stijl van de
weergave is er maar weinig kans op engagement. Bovendien kunnen bepaalde invalshoeken
vanuit waar de virtuele wereld getoond wordt doeltreffender zijn dan anderen.120 Daarnaast
zijn er bepaalde technische variabelen van het systeem van groot belang voor de mate van
immersie. Dan kan er gedacht worden aan de resolutie: het aantal gebruikte pixels op het
beeldscherm. Hoe hoger de resolutie die het scherm aankan, hoe hoger de kwaliteit van de
getoonde beelden. Daarnaast gaat het om de reikwijdte van het blikveld maar ook de
reactiesnelheid van het systeem. Dit laatste element wordt ook wel latentie genoemd en is
waarschijnlijk de belangrijkste technologische factor. Dit is de vertraging in dataoverdracht in
het communicatienetwerk: het tijdsinterval tussen stimulatie en respons. De reactiesnelheid
dient correct te zijn afgesteld omdat een te snelle latentie kan bijvoorbeeld misselijkheid kan
veroorzaken.121
2.1.3 Zintuiglijke feedback
Om de participant volledig te overtuigen van de echtheid van de virtuele wereld is het een
vereiste dat deze omgeving op een geloofwaardige manier reageert. Sherman en Craig
beschrijven dit als zintuiglijke feedback. Om lichaam en geest te overtuigen moet de virtuele
wereld zich aanpassen aan de locatie en oriëntatie van de participant. De manier waarop deze
wisselwerking tussen het individu en het VR-systeem tot stand komt heeft dan ook een sterke
invloed op de beleving. Het systeem levert de relevante informatie op basis van de locatie en
oriëntatie van de participant waardoor het individu de controle heeft en zichzelf binnen de
virtuele omgeving kan positioneren. Deze directe respons is alleen mogelijk als het systeem
de bewuste en onbewuste handelingen van het individu bijhoudt en de terugkoppeling
verwerkt in de weergave van de virtuele wereld. Dit proces heeft vervolgens zijn effect op de
fysieke onderdompeling van de gebruiker.
Sherman en Craig beschrijven dat er een onderscheid te maken is tussen de actieve en
passieve input van informatie. De participant levert een actieve bijdrage door gesproken
119 Sherman en Craig 2003: p. 383 (zie noot 8). 120 Sherman en Craig 2003: p. 384 (zie noot 8). 121 Sherman en Craig 2003: p. 385 (zie noot 8).
34
opdrachten te geven of fysieke controle te nemen door het gebruik van knoppen, joysticks,
toetsenborden of andere rekwisieten en platforms. Het toepassen van de passieve methode
vindt plaats door bij te houden hoe de participant beweegt en waar men naar kijkt.
Lichaamsbewegingen geven het systeem zo informatie over de locatie en oriëntatie van de
participant en zorgen ervoor dat men beter geïntegreerd raakt in de virtuele wereld.122 De
methoden waarmee de gebruiker zijn input kan leveren zijn bepalend voor de interactie met
het systeem en dienen door de maker daarom zorgvuldig gekozen te worden.123
De output die het systeem als respons geeft vindt voornamelijk plaats via visuele,
auditieve en haptische feedback. De terugkoppeling van gegevens is van invloed op de
weergave van de virtuele wereld. Visuele feedback wordt over het algemeen beschouwd als
het primaire middel tot het verkrijgen van omgevingsinformatie. Met name de reikwijdte van
het blikveld, de resolutie en de latentie van het systeem zijn van invloed op de beleving.124
Ook geluid neemt een significant belang: de overtuigende kracht van audio is in staat de mate
van mentale immersie te verhogen. Audio kan variëren van omgevingsgeluiden tot klanken
die te maken hebben met bepaalde objecten of karakters. Bovendien hebben deze
verschillende geluiden het vermogen het begrip en plezier bij de participant te vergroten.125
Het kan ingezet worden om de waarachtigheid van de ervaring te vergroten, aanvullende
informatie te geven of een bepaalde sfeer te creëren.126 Ten derde kan een virtuele wereld de
participant haptische informatie geven. In de realiteit verkrijgt men veel omgevingsinformatie
door het gebruiken van tast en helpt deze informatie bij het vaststellen van gewicht,
dichtheid, rekbaarheid en de structuur van het oppervlak. Daarnaast wordt er ook informatie
verworven wanneer er kracht op iets wordt uitgeoefend. Deze gegevens helpen bij het
bepalen van de effectiviteit van onze inspanningen. In VR maakt tastzin niet altijd onderdeel
uit van de ervaring maar wanneer dit wel het geval is, vertrouwt men er sterk op.127
2.1.4 Interactie
Het laatste element sluit nauw aan bij het voorgaande. Zonder terugkoppeling van het
systeem zou er interactiviteit immers onmogelijk zijn. Sherman en Craig stellen zelfs dat er
zonder enige vorm van interactie geen sprake kan zijn van virtual reality. De virtuele wereld
122 Sherman en Craig 2003: p. 76 (zie noot 8). 123 Sherman en Craig 2003: p. 112 (zie noot 8). 124 Sherman en Craig 2003: p. 222 (zie noot 8). 125 Sherman en Craig 2003: p. 225 (zie noot 8). 126 Sherman en Craig 2003: p. 226 (zie noot 8). 127 Sherman en Craig 2003: p. 230 (zie noot 8).
35
moet op een bepaalde manier reageren op de handelingen van het individu.128 Interactie is
gerelateerd aan de manier waarop het individu de mogelijkheid heeft om de omgeving te
manipuleren en de daarop aansluitende terugkoppeling te ontvangen. De auteurs
onderscheiden hierbij drie vormen: manipulatie, navigatie en communicatie. Dit zijn de drie
processen door middel waarvan de participant in relatie staat met de virtuele wereld.
Manipulatie wordt in de werkelijkheid beschouwd als het uitoefenen van kracht op
een bepaald object. In de virtuele wereld lopen de opties echter verder uiteen en beschrijven
Sherman en Craig drie types: directe, fysieke en virtuele controle.129 Directe controle is een
realistische wisselwerking. Objecten worden behandeld zoals men dat in de werkelijkheid
ook zou doen, bijvoorbeeld door handgebaren of hoofdbewegingen te maken.130 In geval van
fysieke controle maakt het individu gebruik van een hulpmiddel in de werkelijkheid en kan er
gedacht worden aan attributen als knoppen, schakelaars of joysticks.131 Virtuele controle doet
het individu hulpmiddelen in de virtuele wereld bedienen. Vaak zijn deze vormgegeven zoals
in de werkelijkheid.132
Navigatie geeft het individu de gelegenheid zijn weg te vinden en toont aan hoe men
zich in de virtuele wereld beweegt. Voortbeweging is een essentieel onderdeel van de
beleving en kan worden onderverdeeld in twee elementen. Ten eerste omvat verplaatsing het
proces van beweging door de ruimte en ten tweede beschrijft ‘wayfinding’ waar men zich
bevindt en naartoe gaat.133
De derde vorm van interactiviteit is communicatie. Ook hier is een onderverdeling te
maken en kan men de ervaring enerzijds delen met andere participanten of anderzijds juist op
actieve wijze samenwerken.134 Interactie laat het individu een wederzijdse handeling met een
andere entiteit verrichten. Wanneer de virtuele wereld reageert op onze handelingen raakt
men meer betrokken bij die wereld wat het gevoel van aanwezigheid vervolgens verhoogt.
Het is daarbij van belang dat de interface van een sterke kwaliteit is, waardoor de interactie
op een juiste manier gefaciliteerd wordt en het geen belemmering vormt voor de beleving.135
Nu er meer bekend is over de manier waarop men virtual reality beleeft zal er in de
volgende paragraaf dieper op de publieksbeleving van de museumbezoeker ingegaan worden.
128 Sherman en Craig 2003: p. 283 (zie noot 8). 129 Mine, M.R. ‘Virtual Environment Interaction Techniques.’ In: Sherman en Craig 2003: p. 288 (zie noot 8). 130 Sherman en Craig 2003: p. 288 (zie noot 8). 131 Sherman en Craig 2003: p. 288(zie noot 8). 132 Sherman en Craig 2003: p. 289 (zie noot 8). 133 Sherman en Craig 2003: p. 333 (zie noot 8). 134 Sherman en Craig 2003: p. 383 (zie noot 8). 135 Sherman en Craig 2003: p. 387 (zie noot 8).
36
2.2 De bezoekerservaring
In dit verslag wordt de beleving van bezoekers van de virtuele rondleiding bij het Anne Frank
Huis getoetst aan het conceptueel kader van Tiina Roppola. In het boek Designing for the
Museum Visitor Experience uit 2012 wordt haar diepgaande en uitgebreide onderzoek naar de
museumervaring uiteengezet en het werk biedt een genuanceerd beeld van de relatie tussen
bezoeker en tentoonstellingsomgeving. De analyse van de wijze waarop men betekenis
verleent aan zijn of haar bezoek, toont aan dat de bezoeker door middel van vier processen in
relatie staat tot de museale omgeving. Gezamenlijk vormen deze processen een conceptueel
kader om bezoekers binnen de tentoonstellingsruimtes te begrijpen en deze paragraaf zal de
processen nader toelichten.
Roppola geeft aan dat zij dit onderzoek is gestart omdat meer inzicht in de bezoekerservaring
zou kunnen bijdragen aan het ontwerp van een dergelijke beleving.136 Haar werk toont aan
dat framing, resonating, channelling en broadening over zowel de bezoekerservaring als de
tentoonstelling zelf gaan: de vier processen ontstaan ontstaan op de plek waar het individu en
tentoonstelling elkaar kruisen en de museumervaring is ervan afhankelijk. De dualiteit van
haar bevindingen suggereert bovendien dat museumprofessionals en bepaalde mate van
agency bezitten in het bevorderen van de kwaliteit van de bezoekerservaring.137
2.2.1 Framing
Het individu verleent betekenis aan een tentoonstelling door het binnen vertrouwde kaders te
plaatsen en een vergelijking met het bekende te maken. De kaders beschrijven de
conventionele opvattingen die bezoekers van ‘een museum’ en ‘de tentoonstelling’ hebben en
stelt hen in staat de ervaring te duiden.138 Roppola beschrijft dat het proces van
betekenisgeving start bij de overeenkomst tussen verwachting en realiteit. De conceptuele
representaties gedragen zich als leidraad in de deelname met en evaluatie van de
museumervaring en worden gevormd door eerdere ervaringen in het leven van het
individu.139Roppola maakt duidelijk dat dit soort kaders niet statisch zijn maar - net als musea
en tentoonstellingen - aan verandering onderhevig.140
136 Roppola, T. Designing for the Museum Visitor Experience. Londen: Routledge, 2012: p. 38. 137 Roppola 2012: p. 263 (zie noot 137). 138 Roppola 2012: p. 4 (zie noot 137). 139 Roppola 2012: p. 76-77 (zie noot 137). 140 Roppola 2012: p. 3 (zie noot 137).
37
Het institutionele kader brengt de statements in kaart waarmee bezoekers een expliciete
beschrijving geven van wat men tot een museum of museumervaring vindt behoren. Deze
informatie over de essentie van het museum heeft invloed op de wijze waarop men zich tot
een museum verhoudt en heeft bovendien invloed op de beleving en evaluatie van de plek.141
Het heeft bijvoorbeeld betrekking op de wijze waarop kennis al dan niet wordt overgebracht
maar ook op welke wijze men zich eventueel vermaakt. Tot dit subkader behoort ook de
reden van het museumbezoek - vaak liggen daar sentimentele beweegredenen aan ten
grondslag. Deze argumenten kunnen betrekking hebben op de persoonlijke band met een
artefact of ander aspect van het leven met historisch of sociaal belang.142
Reframing correspondeert met reacties over institutionele veranderingen en de wijze waarop
men kaders moet herzien.143 Wanneer verwachtingen bijvoorbeeld niet overeenkomen met de
realiteit. Dit heeft betrekking op de plek waar een tentoonstelling gepresenteerd wordt, de
inhoud daarvan en verschillende media die ingezet ten behoeve van de overdracht van de
boodschap. Het gebruik van moderne en interpretatieve media kan bovendien resulteren in
een herdefinitie van de relatie tussen bezoeker en museum, en de connectie tussen beide
versterken.144
Daarnaast geeft heeft de bezoeker ook verwachtingen over de wijze waarop musea
communiceren; deze elementen worden besproken binnen exhibit frames.145 Dit heeft
bijvoorbeeld betrekking op de wijze waarop een tentoonstelling zich onderscheidt van andere
exposities, maar ook of musea en tentoonstellingen voldoende toelichting bieden.
Framing processen stellen bezoekers in de gelegenheid hun bezoek te begrijpen. Ze vormen
de basis voor andere processen die plaatsvinden wanneer men zich door een museum
beweegt.
2.2.2 Resonating
Uit Roppola’s onderzoek is gebleken dat de museumbezoeker zich op een ogenschijnlijk
moeiteloze en instinctieve manier aangetrokken voelt tot de tentoonstellingsomgeving. Als
dit proces plaatsvindt zijn bezoeker en tentoonstelling complementair en Roppola beschrijft
dat er daardoor een toename van zowel energie als betekenis kan ontstaan.146 Zij noemt dit
141 Roppola 2012: p. 78 (zie noot 137). 142 Roppola 2012: p. 93 (zie noot 137). 143 Roppola 2012: p. 93 (zie noot 137). 144 Roppola 2012: p. 103 (zie noot 137). 145 Roppola 2012: p. 106 (zie noot 137). 146 Roppola 2012: p. 4 (zie noot 137).
38
proces resonating en onderscheidt een aantal vormen waardoor men zich op intuïtieve wijze
naar object of tentoonstelling wordt toegetrokken. Roppola beschrijft dat deze kaders in feite
betrekking hebben op de totstandkoming van de relatie tussen bezoeker en tentoonstelling.
Resonance as energising onderbouwt hoe bezoekers zich tot materiële aspecten van
een tentoonstellingen voelen aangetrokken en hoe deze wellicht bijdragen aan de relatie
tussen bezoeker en museum. Het gaat om fysieke elementen waar men zich toe aangetrokken
voelt of wanneer men een verhoogde mate van energie voelt opkomen door een
tentoonstelling element.147 Perceptual resonance beschrijft hoe de bezoeker betekenis geeft
aan de complexe samenstellingen waaruit de tentoonstelling is opgebouwd. Men doet dit door
middel van verschillende processen en begrip hiervan zou het ontwerp van betekenisvolle en
coherente werelden ten goede komen.148 Resonance as coalescence toont aan op welke
manier bezoekers zich één voelen met een tentoonstellingsomgeving. Dit kan plaatsvinden
door een overeenkomstig gevoel met de inhoud van het museum of door communicatie met
andere bezoekers.149
2.2.3 Channelling
De complexiteit van musea kan ertoe leiden dat de bezoeker de overdaad aan informatie niet
meer volledig tot zich neemt en verzadigd en vermoeid raakt. Musea communiceren met
bezoekers door een bepaald arrangement aan objecten in de ruimte te presenteren en om dit te
ervaren moet men zich door deze ruimte bewegen. Het construct channelling beschrijft hoe
de bezoeker in relatie staat met de tentoonstellingsruimte. In dit proces bezit zowel de
bezoeker als de tentoonstelling over een bepaalde mate van agency; enerzijds kunnen
instellingen bezoekers helpen bij het vormen van deze kaders en anderzijds moet het individu
aan de slag om deze kaders op fysieke, perceptuele en conceptuele wijze te vormen.150
Ruimtelijke kaders bepalen de route door een museum maar hebben ook invloed op
de wijze waarop men de aandacht verdeelt. Hedendaagse musea maken veelvuldig gebruik
van een variëteit aan media: van objecten tot geschreven tekst, tot geluiden, bewegende
beelden en reconstructies van bepaalde omgevingen. Het ontwerp van een tentoonstelling is
bepalend voor de focus en de implementatie van deze media dient zorgvuldig plaats te
147 Roppola 2012: p. 137 (zie noot 137). 148 Roppola 2012: p. 150 (zie noot 137). 149 Roppola 2012: p. 161 (zie noot 137). 150 Roppola 2012: p. 5 (zie noot 137).
39
vinden, zodat complexe content zo optimaal mogelijk wordt overgebracht.151 Zo zijn wanden,
deuren, openingen, meubilair en architectonische details bepalend voor de manier waarop
men zich voelt en gedraagt binnen de museale ruimte. Binnen de complexiteit van een
museum dienen ruimtelijke aanwijzingen als houvast voor de bezoeker. Deze interpretatieve
elementen zijn van belang bij het verkrijgen en behouden van de aandacht van de
bezoeker.152
Daarnaast heeft ook het narratief een belangrijke rol te vervullen in het overdragen
van de inhoud van een museum. Roppola beschrijft dat de verhaallijn de bezoeker door de
ruimte begeleidt. Het ontwerp van de ruimte, architectuur, objecten, verlichting, teksten en
media dragen allen bij aan de wijze waarop verhalen in het museum verteld worden.153 De
implementatie van een narratief moedigt bovendien actieve participatie bij de bezoeker
aan.154
2.2.4 Broadening
Aan het ontwerp van de tentoonstelling ligt een bepaald gedachtegoed ten grondslag.
Communicatiemiddelen als objecten, tekst, media en ruimte worden ingezet om gedachten en
emotie op te wekken, te overtuigen of een ander effect te genereren. Het vierde construct
broadening beschrijft de wijze waarop bezoekers zichzelf situeren in relatie tot de
interpretatieve inhoud van musea.155 De verklaringen die Roppola van haar respondenten
verkreeg gaven aan dat deze processen ervaringsgericht, conceptueel, emotioneel of
discursief van aard zijn.156 Het kan dan gaan over de mogelijkheid tot het zien van iets
unieks, maar ook op de wijze waarop men betrokken is of raakt bij het verhaal.157
151 Roppola 2012: p. 175 (zie noot 137). 152 Roppola 2012: p. 189-190 (zie noot 137). 153 Roppola 2012: p. 204 (zie noot 137). 154 Roppola 2012: p. 209 (zie noot 137). 155 Roppola 2012: p. 216 (zie noot 137). 156 Roppola 2012: p. 5 (zie noot 137). 157 Roppola 2012: p. 236 (zie noot 137).
40
Hoofdstuk 3 - Empirisch onderzoek
3.1 Methode
Deze studie richt zich op de beleving van virtual reality binnen het museum. Om inzicht te
verkrijgen in de ervaringen van deelnemers aan de virtuele rondleiding in het Anne Frank
Huis werden de interviewvragen (zie interviewgids in bijlagen) opgesteld aan de hand van de
theorie uit dit verslag. De open interviews trachten inzicht te verkrijgen van de perceptie en
verwachting van zowel de rondleiding als het gebruik van de VR rondleiding in het museum.
De interviewvragen werden opgesteld aan de hand van de vier elementen opgesteld
door Sherman en Craig. Dit hielp bij zowel het structureren van het interview als het creëren
van een overzicht naar welke onderwerpen er nog gevraagd dient te worden. Flexibiliteit en
een adequate respons op de opmerkingen van de participant zijn daarbij van groot belang. Dit
wordt ook wel recursiviteit genoemd: de relatie tussen de huidige opmerking en de volgende.
Recursiviteit impliceert een bepaalde mate van zowel controle als flexibiliteit en komt tot
uiting door het strategisch gebruiken van probes. Probes zijn neutrale follow-up vragen die de
respondent gesteld worden om de door hen gegeven antwoorden te verdiepen met meer detail
en verheldering. Door probing wordt het mogelijk gemaakt om de belangrijkste
waarnemingen van de participant te blijven volgen.158
Roppola beschrijft dat om de essentie van een beleving te onderzoeken zijn zes
participanten voldoende om diepgaande reflectie vast te stellen.159 Deze scriptie zal dat
voorbeeld volgen. Gedurende zes onderzoeksdagen werd bezoekers van het Anne Frank Huis
die van de VR bril gebruik zouden maken gevraagd of zij na afloop zouden willen
participeren. Men nam deel aan de VR rondleiding in het museumcafé en daar werden ook de
interviews uitgevoerd. Bezoekers kregen daarbij een consumptie aangeboden. Na het
uitleggen van het doel van de studie werden de zes interviews ondernomen en opgenomen.
Om tot de dieperliggende concepten van de bezoekerservaring te komen zijn de
opgenomen interviews na afloop volledig getranscribeerd en herhaaldelijk doorgelezen
voordat de manuscripten vervolgens onderworpen werden aan inhoudelijke analyse met
behulp van het framework van Roppola. Met dit kader als beginpunt zijn terugkerende
thema’s, patronen en sleutelelementen geïdentificeerd waarna deze resultaten binnen de
context van relevante wetenschappelijke literatuur uit het theoretisch kader werden
158 Roppola 2012: p. 71 (zie noot 137). 159 Morse 1994 en Ryan en Bernard 2003. In: Roppola 2012: p. (zie noot 18).
41
geïnterpreteerd en geduid. Haar onderzoek naar de complexiteit van de beleving van de
tentoonstellingsomgeving heeft geleid tot een framework waarmee zij een poging doet een
platform te creëren om de museumervaring te duiden.160 Om de disciplinaire kennis wat
betreft het ontwerp van een tentoonstelling te vergroten is Roppola van mening dat er meer
inzicht moet komen naar wat er nu daadwerkelijk gebeurt wanneer bezoekers in contact
komen met de veelzijdigheid van hedendaagse musea en tentoonstellingen.161 Een begrip
voor deze wisselwerking wordt door haar beschouwd als een essentieel onderdeel om meer
inzicht te verkrijgen in de wijze waarop de bezoekerservaring wordt beïnvloed door
besluitvorming omtrent het ontwerp.162 De uitkomsten van het inhoudelijk publieksonderzoek
wat zij daarna ondernam liggen ten grondslag aan het opgestelde framework wat in deze
scriptie de basis vormt voor analyse van de resultaten.
3.2 Resultaten
De gegevens afkomstig uit de interviews worden in deze paragraaf besproken aan de hand
van de vier constructen van Tiina Roppola.
Framing
Respondenten beschrijven in algemene termen over wat er volgens hen tot een tentoonstelling
of museum behoort: men plaatst de bevindingen binnen bepaalde frames, ofwel kaders. Deze
kaders vormen zich door ervaring en verschillen per individu. In feite spreekt men een
verwachting uit en beschrijft of de belevenis daar al dan niet aan voldoet. Deze
verwachtingen kunnen betrekking hebben op allerlei aspecten van de tentoonstelling. De
virtuele rondleiding voert logischerwijs niet door een fysieke ruimte, maar de respondenten
hadden wel degelijk wat te vertellen over de productie, kwaliteit en werking van het systeem.
Verschillende respondenten hadden verwacht dat de virtuele rondleiding de
werkelijke route door het museum en Achterhuis zou nabootsen. Zij vinden het jammer dat ze
het museum niet helemaal hebben kunnen zien en hadden graag een vergelijkbare ervaring
als een reguliere museumbezoeker gehad. Bijvoorbeeld om daar met vrienden of familie over
na te kunnen praten: ‘Ja, ja. Omdat je dan, stel dat je familie nou wel naar binnen gaat ofzo,
160 Roppola 2012: p. 6 (zie noot 137). 161 Roppola 2012: p. 56 (zie noot 137). 162 Roppola 2012: p. 75 (zie noot 137).
42
en jij hebt die virtuele reality bril op, dan, ja, kun je alsnog niet met elkaar praten over de rest
van het museum’ (Respondent F).
Gedurende de rondleiding werden verschillende fragmenten voorgelezen maar het dagboek
zelf werd niet uitgebreid in beeld gebracht. Sommige respondenten vonden de ervaring
hierdoor niet volledig: ‘Het is (...) waar het helemaal om draait (...)’ (Respondent C).
De wijze waarop de virtuele rondgang door het Achterhuis in beeld werd gebracht liet
volgens een aantal respondenten te wensen over en was volgens hen bovendien niet passend
bij een instelling als dit museum. De meesten van hen gaven aan dat dit te maken had met de
kwaliteit van de productie. Respondent E vroeg zich bijvoorbeeld af of de ontwikkeling van
de tour aan een student was overgelaten: ‘Volgens mij was het een afstudeerproject van
iemand (...) als jij zo'n gerenommeerd museum bent, waar mensen vanuit de hele wereld
komen kijken, moet dit wel (...) betere kwaliteit worden’. Meerdere respondenten vertelden
dat de kwaliteit van de beelden te wensen overliet: ‘Het zou prettiger zijn als de footage
gewoon scherp was. Dat voegt al veel meer toe en dan neem je het ook serieuzer’, aldus
Respondent D.
Hoewel er in verschillende ruimtes fragmenten van het dagboek werden voorgelezen,
waren een aantal van de respondenten op zoek naar meer verdieping. Het belang van context
werd benadrukt door het ontbreken aan keuzevrijheid. Door de statische wijze waarop de
virtuele rondleiding is samengesteld kregen participanten geen gelegenheid tot het kiezen van
hun eigen weg of verdieping wanneer zij daar behoefte aan hadden. ‘(...) het hele idee van
zo'n bril - dat je het op doet - is [om]dat je niet door het museum kunt bewegen (...) ik had
meer movement verwacht en meer controle zelf ook. Want ik had echt nul controle over wat
ik zag’ (Respondent D). ‘Dus als je het iets interactiever kan maken (...) dat je kan bepalen in
welk tempo je door het museum gaat. En omdat je (...) meer het idee hebt dat je er ook echt
bent geweest’ (Respondent F). ‘(...) Het zou mooi zijn als je nog wat langer zou kunnen
rondkijken als je dat wilt’, aldus Respondent F.
Resonating
Respondenten gaven aan op welke manier de virtuele rondleiding tot de verbeelding sprak.
Dit was bijvoorbeeld van toepassing op de verschillende details die werden uitgelicht. ‘(...)
Omdat ik nu ook die zolder zag, ga ik dat niet vergeten’ (Respondent E) en ‘(...) door het een
plaatje te geven, heeft het verhaal veel meer inhoud’ (Respondent E) en ‘Ook met de foto’s
die ze erbij lieten zien. Zodat je een beetje een voorstelling kunt maken’ (Respondent F). Een
dergelijk detail is de zolder van het Achterhuis: een plek die voor reguliere bezoekers niet
43
toegankelijk is. De weergave van deze ruimte sprak voor respondent E tot de verbeelding:
‘Maar het is net alsof je inside information krijgt, dat is leuk. (...) Wat andere mensen die daar
doorheen lopen niet hebben. Ja, ik voel me bevoorrecht dat ik deze VR tour heb mogen
doen’. ‘Het geeft je toch wel (...) het gevoel dat je er bent. Je kijkt om je heen en hebt het idee
dat je in die kamer staat’, aldus Respondent C.
De virtuele rondleiding brengt de bezoeker door een aantal ruimtes in het Achterhuis.
De rondgang start echter buiten, met zicht op de Prinsengracht. Een aantal respondenten
moesten op dat moment nog wat wennen aan de virtuele verbeelding: ‘Die eerste paar
minuten was ik nog een beetje ondersteboven. Ik zat toen alleen maar naar die scooter te
kijken en de mensen, en toen zat ik echt van oh ja ik kan echt de gracht zien. Je kunt helemaal
rondkijken’ (Respondent A). ‘Ja in het begin sta je nog buiten, in die drukke stad’
(Respondent F). Deze antwoorden tonen aan dat de respondenten zich aanwezig leken te
voelen in de omgeving die hen virtueel vertoond werd. De virtuele weergave van het museum
zelf wekt een dergelijke reactie op: ‘Ik vond het echt heel spannend om alleen door dat huis
te lopen (...) Omdat er geen mensen omheen stonden. Dit was gewoon voor mij alleen. (...) Ik
werd er in gezogen’, aldus Respondent E. ‘Absoluut. Ik was er. [in het Achterhuis]’
(Respondent E).
In geval van de virtuele rondleiding is er geen sprake geweest van een fysieke
tentoonstellingsruimte. De wijze waarop het Achterhuis verbeeld wordt is hetgeen wat
daartoe gerekend kan worden. Respondenten hebben het idee gehad werkelijk in die ruimte
aanwezig te zijn geweest: ‘Dan krijg je echt een beeld, echt een idee van hoe het was vroeger.
En eigenlijk, ik heb er zelf rondgelopen (...)’ (Respondent E). In de rondgang door de
verschillende ruimtes van het museum zijn geen andere bezoekers te zien. Deze afwezigheid
was voor sommige respondenten speciaal: ‘Ik vond het fijn, heerlijk alleen. Ik vond het echt
heel spannend om alleen door dat huis te lopen’ (Respondent E). ‘Dus door degene die het
vertelt (...) heb je echt het idee dat hij zich op jou richt. Want als je in het museum bent dan
zit je natuurlijk met superveel mensen’ (Respondent F).
Interactie met de tentoonstellingsomgeving is niet mogelijk in de virtuele rondleiding. Het
beeld is statisch en er bestaat geen keuzevrijheid voor de bezoeker. Een manier waarop men
toch op de virtuele rondleiding reageerde was fysiek en door instinctieve bewegingen.
Verschillende respondenten reageerden op de geluiden en hebben zoveel mogelijk om zich
heen gekeken om alles in zich op te nemen: ‘Ik heb wel veel gedraaid met mijn hoofd. Ik was
af en toe zelfs bang dat ik ergens tegenaan botste (...) Ik dacht dat kan, dus dan wil ik ook
zoveel mogelijk proberen te kijken’ (Respondent B).
44
Channelling
Dit construct heeft betrekking op de wijze waarop men in relatie tot de
tentoonstellingsomgeving staat. De ruimtes in de virtuele rondleiding worden aan de hand
van voorgelezen passages uit het dagboek vertoond. Hoewel de respondenten onder de indruk
waren van de mogelijkheid bepaalde details nader te bestuderen bestond er bij een aantal van
hen de wens tot meer informatie en verdieping. ‘Ik vond het bijvoorbeeld jammer dat je er
niet echt doorheen loopt’ (Respondent B), ‘Het ging eigenlijk een beetje te snel soms, het zou
fijn zijn als je even op pauze kon drukken ofzo (...)’ (Respondent B). ‘Het zou leuker zijn als
je echt meeloopt met hem door het huis, in plaats van dat het beeld opeens overgaat in een
andere kamer. Dan kun je nog steeds geen voorstelling maken van hoe het loopt, dat is juist
(...) het fijne aan het huis dat je dan echt die route loopt’ (Respondent B). Dit proces heeft in
de virtuele rondleiding vooral betrekking op het gebrek aan interactie en keuzevrijheid. Veel
van de respondenten beschrijven dat zij het jammer vinden dat ze de keuze tot het eventuele
pauzeren of nader bestuderen niet zelf in de hand hadden: ‘Ik wil ook wel meer zien’
(Respondent D).
De rondleiding werd verzorgd door en publieksmedewerker van het museum. Enkele
respondenten vonden de presentatie storend. Niet iedereen vond deze persoon geschikt voor
zijn taak: ‘Je wilt echt meegenomen worden in het verhaal (...) en het kon iets vlotter. Het
leek soms een beetje moeizaam voor hem’ (Respondent C). Daarnaast liep het tempo van
beeld en verhaal niet synchroon. Niet alle respondenten hadden genoeg tijd om zich
gelijktijdig op het verhaal te concentreren en de desbetreffende beelden te bestuderen. Er was
bovendien geen mogelijkheid om het verhaal te pauzeren: ‘Ik vond het wel verwarrend dat er
af en toe quotes werden voorgelezen, terwijl je dan in een kamer stond en (...) nee, het ging
soms gewoon te snel. Ja, dat vond ik echt’ (Respondent B).
Anderzijds stoorde men zich aan de slechte weergave omdat het systeem kwalitatief gezien
niet naar behoren presteerde. ‘Wat ik minder positief vind is dat het beeld overspringt van het
ene beeld naar een ander beeld. Dat haalt echt het virtual reality gevoel weg. Dan zit je echt
weer in een filmpje in plaats van dat je echt in die realiteit zit (...) dat haalt je er echt even uit’
(Respondent B). De kwaliteit van de beelden liet volgens verschillende respondenten te
wensen over: ‘De kwaliteit vond ik gewoon niet zo goed (...) Dat irriteerde me een beetje
eigenlijk’ (Respondent B).
Respondenten kunnen in de virtuele rondleiding niet op een traditionele manier hun
gang gaan in de tentoonstelling. Zij zijn aangewezen op de beelden die zij te zien krijgen van
45
het systeem. De enige mogelijkheid tot het maken van een keuze is het draaien van het hoofd
waardoor de verschillende ruimtes vanuit een andere invalshoek zichtbaar worden. Veel van
de respondenten oriënteerde zich met hun bewegingen op het geluid: ‘(...) Ja, want ik vind het
altijd fijn om te kijken naar iemand die praat’ (Respondent E).
De meeste respondenten maakten voor de eerste keer gebruik van een virtual reality
bril. Het apparaat was niet voor iedereen even comfortabel en sommige respondenten werden
hierdoor afgeleid van het verhaal. De functionaliteit liet af en toe te wensen over, zo werden
respondenten afgeleid door geluid van buitenaf en meldingen over de oplopende temperatuur
van het apparaat. Voor sommige van hen betekende dit dat zij een keuze moesten maken om
de aandacht te richten op het beeld of geluid. De mogelijkheid om in 360 graden rond te
draaien gaf enkele van hen wel een positieve ervaring.
Broadening
Broadening heeft betrekking op het ontwerp van de tentoonstelling en beschrijft hoe men
zichzelf situeert in relatie tot de interpretatieve content van het museum.
Verschillende respondenten beschrijven dat zij onder de indruk zijn van de beelden die ze te
zien kregen. Het merendeel van deze opmerkingen heeft betrekking op voorgedragen
passages uit het dagboek van Anne Frank, ondersteund door een gedetailleerde afbeelding
van de desbetreffende ruimte. De combinatie van het verhaal en de virtuele weergave sprak
bij de respondenten tot de verbeelding en meerdere van hen vonden het een privilege om iets
te zien wat voor reguliere bezoekers verborgen zou blijven: ‘Maar het is net alsof je inside
information krijgt. Dat is leuk. (...) Ja, ik voel me bevoorrecht dat ik deze VR-tour heb mogen
doen’ (Respondent E).
Menig respondent gaf aan geraakt te zijn door de details die er in de virtuele rondleiding
werden toegelicht. De herkenbare elementen uit het dagboek zoals de verliefdheid tussen
Anne en Peter spraken tot de verbeelding en maken het verhaal van Anne Frank universeel en
herkenbaar. Zij verkregen bovendien meer begrip en inzicht: ‘(...) je kunt je echt verplaatsen
in het verhaal. Je hebt een beeld bij hoe ze zaten en hoe klein de ruimtes waren’ (Respondent
B). Een van de getoonde details betreft een op de muur getekende lengtemaat: ‘Ze hadden
wel goede dingen uitgekozen, herkenbare dingen (...) iedereen [kan] zich identificeren’
(Respondent F).
Respondenten beschrijven dat de virtuele rondleiding als uitbreiding van de
bezoekmogelijkheden beschouwen. De inhoud van het museum wordt deels beschikbaar
gemaakt voor mensen die er anders geen toegang toe zouden hebben. Hoewel de beleving een
46
werkelijk museumbezoek niet kan vervangen wordt het als positief ervaren: ‘Ik heb nu niet
het gevoel dat ik het museum per se hoef te zien ofzo. Het verhaal is me duidelijk en er waren
geen andere mensen’ (Respondent A).
47
Conclusie
Door middel van dit kwalitatief publieksonderzoek naar de beleving van VR in het Anne
Frank Huis wordt een antwoord gegeven op de vooraf gestelde onderzoeksvraag: Op welke
manier ervaart men de virtual reality rondleiding van het Anne Frank Huis?
Uit de resultaten is gebleken dat de eigenschappen van virtual reality zich leent in het
creëren van een belevenis bij het individu. Ontwikkelingen in het culturele veld hebben
organisaties als musea doen beseffen dat de virtual reality een bijdrage kan leveren aan
verbeterde museumervaring. Het medium vindt wegens de mogelijkheden om context,
verdieping en vernieuwende presentatie te bieden dan ook in toenemende mate implementatie
in musea. Het Anne Frank Huis heeft een goede eerste stap gezet om het museum en
Achterhuis toegankelijker te maken voor een doelgroep die anders uitgesloten van bezoek
zou blijven. Er kan een hoop geleerd worden van de belevenissen van deze bezoekers. Een
doelgroep die eerder werd uitgesloten van een belevenis in het Anne Frank Huis wordt toch
een mogelijkheid geboden en men waardeert dit sterk. De identificatiemogelijkheden die het
verhaal van Anne Frank biedt worden benut door details uit haar leven het Achterhuis nader
in beeld te brengen. Deze details maken de gebeurtenissen en objecten herkenbaar. De wijze
waarop het verhaal en de ruimtes gepresenteerd worden verdient de nodige aandacht.
Daarnaast zou de werking van de apparatuur niet voor afleiding moeten zorgen en
verbetering behoeven. Bovendien zou de inhoud van de rondleiding dusdanig moeten worden
aangepast zodat men indien gewenst voor extra verdieping zou kunnen kiezen.
Concluderend kan gesteld worden dat de Anne Frank Stichting een goede en
sympathieke eerste stap heeft gezet in het toegankelijk maken van het Achterhuis voor een
bredere doelgroep. De bezoekerservaringen leren dat de uitwerking ervan aan verbetering
onderhevig is en om de belevenissen completer te maken dienen inhoud en apparatuur een
verbeterslag te ondergaan. Op dit moment lijkt de nadruk vooral te liggen op het gebruik van
de nieuwe technologie. De organisatie zou het medium echter moeten inzetten als middel om
de bezoekerservaring te verbeteren en de implementatie niet als doel op zich moeten
beschouwen. Dit onderdeel van de geschiedenis leent zich ervoor om via een aansprekende
presentatie kenbaar gemaakt te worden. Daarbij zou de kern van de boodschap moeten
bestaan uit het verhaal, ondersteund door het gebruik van de technologische applicaties.
48
Discussie
Het museum beoogt met de virtuele rondleiding de beleving van een bepaalde doelgroep te
verbeteren: bezoekers die te slecht ter been zijn om het Achterhuis fysiek te betreden. De
bezoekerservaring van deze doelgroep stond in dit kwalitatieve publieksonderzoek centraal.
Hierbij is uitgegaan van de kennis dat de bezoekersbeleving van deze virtuele rondleiding
afhankelijk is van verschillende processen en aspecten op diverse niveaus. Uit het empirisch
onderzoek is gebleken dat een aantal elementen van de virtuele rondleiding als sterk en
positief werden ervaren, maar ook werden enkele elementen negatiever beoordeeld.
De manier waarop bepaalde details in het Achterhuis werden uitgelicht gaf
verschillende respondenten een positief gevoel. Zoals Roussou, et al. beschreven spraken de
geboden inlevings- en identificatiemogelijkheden tot de verbeelding en maakten het verhaal
universeel en herkenbaar. Bovendien stelden Styliani, et al. dat deze mate van verdieping en
achtergrondinformatie het perspectief van de respondenten heeft doen verbreden en een
diepgaander begrip heeft aangemoedigd, ook in lijn met de stellingname van auteur Reading.
Zoals Sylaiou, et al. 2010 beargumenteerden deed de onderdompeling in de virtuele
omgeving de respondenten daarnaast aanwezig voelen in het Achterhuis; men voelde zich
bevoorrecht.
De gedetailleerde afbeeldingen die vertoond werden terwijl bepaalde passages uit het
dagboek gelijktijdig werden voorgelezen spraken tot de verbeelding. Zoals aanbevolen door
Ciolfi en McCarthy werden deze objecten begrijpelijker gemaakt en in het narratief geplaatst.
Men sprak kritisch over een aantal andere aspecten van de virtuele rondleiding. Deze
hadden voornamelijk te maken met de productie en het gebruik van de apparatuur. Zoals
omschreven door Kéfi en Pallud kunnen technische applicaties een belangrijke bijdrage
leveren aan de kennisoverdracht van een tentoonstelling. Maar wanneer de werkzaamheid en
toegankelijkheid niet toereikend is, werken deze juist averechts. In lijn met de stellingname
van Carrozzino en Bergamasco zorgde het niet functioneren van het systeem voor afleiding
en irritatie. Respondenten kregen het gevoel een onvolledige beleving te genieten. Ook Jarrier
en Bourgeon-Renault ondersteunen deze visie van de respondenten. Bovendien leek men in
lijn met de argumentatie van zowel Bartneck, et al. als Reading bang te zijn een fout te
maken in het gebruik van de apparatuur.
De respondenten werden niet op een actieve wijze betrokken bij de virtuele
rondleiding en men gaf aan dit jammer te vinden. Terwijl dit volgens Davies juist zou
aansluiten bij een ontdekkende manier van informatie vergaren. Volgens auteur Reading
49
dienen herkenbare elementen als aanknopingspunten en stimuleren bezoekers om meer
kennis op te doen. De virtuele rondleiding gaf geen gelegenheid tot pauze of nadere
bestudering van bepaalde objecten en ruimtes. Terwijl de mate van interactie juist een
mogelijkheid zou bieden om kennis en verdieping te stimuleren, aldus auteurs Styliani, et al.
Voor dit onderzoek zijn zes bezoekers van de virtual reality rondleiding in het Anne
Frank Huis geïnterviewd om meer te weten te komen over hun ervaringen. Hoewel deze zes
interviews veel inzicht hebben geboden, zou een hoger aantal respondenten nog meer
relevante informatie kunnen bieden. Het moment waar verzadiging van informatie zal
plaatsvinden is nog niet bereikt en nieuwe interviews zullen dan ook meer gegevens
produceren. De bevindingen en conclusies uit deze studie kunnen dan ook beschouwd
worden als een beginpunt vanuit waar verder onderzoek gestart kan worden. Daarnaast zou
het interessant zijn om de beleving van de nieuwe virtual reality rondleiding van het Anne
Frank Huis te onderzoeken. De vernieuwde versie is sinds 2018 in het museum, maar ook als
app beschikbaar gemaakt.
50
Literatuur
Astheimer, P., et al. ‘Realism in Virtual Reality.’ In: Artificial Life and Virtual Reality.
Chichester, UK: John Wiley & Sons, 1994: p. 189-210.
Bartneck, Christoph et al. ‘The Learning Experience With Electronic Museum Guides.’
Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, nr. 1 (2006): p. 18-25.
Bedford, L. ‘Storytelling: The Real Work of Museums.’ Curator: The Museum Journal, jrg.
44, nr. 1 (2001): p. 27-34.
Bernier, R. ‘The uses of virtual museums: the French viewpoint.’ MW2002: Museums and the
Web 2002. Versie april 2002. 16-10-2018
<http://www.archimuse.com/mw2002/papers/bernier/bernier.html>.
Burdea, G.C. en P. Coiffet. Virtual Reality Technology. Hoboken, N.J.: Wiley-Interscience,
2003.
Carrozzino, M. en M. Bergamasco. ‘Beyond virtual museums: Experiencing immersive
virtual reality in real museums.’ Journal of Cultural Heritage, jrg. 11, nr. 4 (2010): p.
452-458.
Ciolfi, L. en J. McCarthy. ‘Place as Dialogue: Understanding and Supporting the Museum
Experience’. International Journal of Heritage Studies, jrg. 14, nr. 3 (2008): p.
247-267.
Collin-Lachaud, I. en J. Passebois. ‘Do Immersive Technologies Add Value to the
Museumgoing Experience? An Exploratory Study Conducted at France’s Paléosite.’
International Journal of Arts Management, jrg. 11, nr. 1 (2008): p. 60-71.
Davies, R. ‘Overcoming barriers to visiting: Raising awareness of, and providing orientation
and navigation to, a museum and its collections through new technologies.’ Museum
Management and Curatorship, jrg. 19, nr. 3 (2001): p. 283-395.
Falk, J.H. Identity and the Museum Visitor Experience. Walnut Creek: Left Coast Press,
2009.
Fernández-Palacios, B.J., D. Morabito en F. Remondino. ‘Access to complex reality-based
3D models using virtual reality solutions.’ Journal of Cultural Heritage, jrg. 23
(2017): p. 40-48.
Fisher, M., B.A. Twiss-Garrity en A. Sastre. ‘The art of storytelling: enriching art museum
exhibits and education through visitor narratives.’ Proceedings of the International
Conference on Museums and the Web, 2008.
Grün, A., F. Remondino en L. Zhang. ‘Photogrammetric reconstruction of the great Buddha
of Bamiyan, Afghanistan.’ The Photogrammetric Record, jrg. 19, nr. 107 (2004): p.
177-199.
Hooper-Greenhill, E. The educational role of the museum. Londen: Routledge, 1999.
ICOM-definitie van een museum. Museumregister. Versie 8-10-2018
<https://www.museumregisternederland.nl/Portals/0/Downloads/Icom-definitie.pdf>.
IJsselsteijn, W., et al. ‘Presence: concept, determinants, and measurements.’ Electronic
Imaging. International Society for Optics and Phototonics, 2000: p. 520-529.
Izzo, F. ‘Museum Customer Experience and Virtual Reality: H. BOSCH Exhibition Case
Study.’ Modern Economy, nr. 8 (2017): p. 531-536.
Jarrier, E. en D. Bourgeon-Renault. ‘Impact of Mediation Devices on the Museum Visit
Experience and on Visitors’ Behavioural Intentions.’ International Journal of Arts
Management, jrg. 15, nr. 1 (2012): p. 18-29.
Jerald, J. The VR book: Human-centered design for virtual reality. Morgan & Claypool,
2016.
Kéfi, H. en J. Pallud. ‘The role of technologies in cultural mediation in museums: an
51
actor-network theory view applied in France.’ Museum Management and
Curatorship,
jrg. 26, nr. 3 (2011): p. 273-289.
Kelly, K. ‘The Untold Story of Magic Leap, the World’s Most Secretive Startup.’ Wired. Mei
2016 <https://www.wired.com/2016/04/magic-leap-vr/>.
Kirchberg, V. en M. Tröndle. ‘Experiencing exhibitions: a review of studies on visitor
experiences in museums.’ Curator: The Museum Journal, jrg. 55, nr.4 (2012): p.
435-452.
Kreis, D., et al. ‘Current and Future Virtual Reality Applications and the Application of User
Experience Design Principles.’ Versie 4-5-2018.
<https://ssrn.com/abstract=3173934>.
Lepouras, G., et al. ‘Building a VR-Museum in a Museum.’ Proc. 2001 VRIC Laval Virtual
International Conference, 2001.
Levoy, Marc, et al. ‘The digital Michelangelo project: 3D scanning of large statues.’
Proceedings of the 27th annual conference on computer graphics and interactive
techniques. ACM Press/Addison-Wesley Publishing Co., 2000.
Liarokapis, F., S. Sylaiou en D. Moutain. ‘Personalizing Virtual and Augmented Reality for
Cultural Heritage Indoor and Outdoor Experiences.’ Proceedings of the 9th
International Symposium on Virtual Reality, Archaeology and Cultural Heritage
(VAST 08), 2008: p. 55-62.
Lombard, M. en T. Ditton. ‘At the heart of it all: The concept of presence.’ Journal of
Computer-Mediated Communication, jrg. 3, nr. 2 (1997).
Pallud, J. en E. Monod. ‘User experience of museum technologies: the phenomenological
scales.’ European Journal of Information Systems, jrg. 19, nr. 5 (2010): p. 562-580.
Parry, R., (red.) Museums in a Digital Age, Londen & New York: Routledge, 2010.
Pine, B.J. en J. Gilmore. De Beleveniseconomie. Werk is theater en elke onderneming creëert
zijn eigen podium. Den Haag: Sdu Uitgevers, 2000.
Pujol, L., et al. ‘Personalizing interactive digital storytelling in archaeological museums: the
CHESS project.’ 40th annual conference of computer applications and quantitative
methods in archaeology. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2012.
Rae, J. en L. Edwards. ‘Virtual reality at the British Museum: What is the value of virtual
reality environments for learning by children and young people, schools, and
families?’ MW2016: Museums and the Web 2016.
<http://mw2016.museumsandtheweb.com/paper/virtual-reality-at-the-british-museum-
what-is-the-value-of-virtual-reality-environments-for-learning-by-children-and-young
-people-schools-and-families/>.
Reading, A. ‘Digital interactivity in public memory institutions: the uses of new technologies
in Holocaust museums.’ Media, Culture & Society, jrg. 25, nr. 1 (2003): p. 67-85.
Roppola, T. Designing for the Museum Visitor Experience. Londen: Routledge, 2012.
Roussou, M. ‘Immersive Interactive Virtual Reality in the Museum.’ Proc. of TiLE (Trends
in
Leisure Entertainment), 2001.
Roussou, M., et al. ‘The museum as digital storyteller: Collaborative participatory creation of
digital experiences.’ MW2015: Museums and the Web, 2015.
Rubin, P. ‘The Wired Guide to Virtual Reality.’ Wired. 9-9-2018. Versie 7-11-2018
<https://www.wired.com/story/wired-guide-to-virtual-reality/>.
Sherman, W.R. en A.B. Craig. Understanding Virtual Reality. San Francisco: Morgan
Kaufmann Publishers, 2003.
Slater, M. en M. Usoh. ‘Presence in Immersive Virtual Environments.’ Proceedings of the
52
IEEE 1993 Virtual Reality Annual International Symposium (VRAIS), 1993: p. 90-96.
Slater, M. en M.V. Sanchez-Vives. ‘Enhancing our lives with immersive virtual reality.’
Frontiers in Robotics and AI, nr. 3 (2016): p. 1-47.
Stanney, K.M., red. Handbook for Virtual Environments: Design, Implementation and
Application. Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum, 2003.
Styliani, et al. ‘Virtual museums, a survey and some issues for consideration.’ Journal of
Cultural Heritage, jrg. 4, nr. 10 (2009): p. 520-528.
Sylaiou, S. et al. ‘The evaluation of ARCO: a lesson in curatorial competence and intuition
with new technology.’ Computers in Entertainment (CIE), jrg. 6, nr. 2 (2008): p. 1-18.
Sylaiou, S., et al. ‘Exploring the relationship between presence and enjoyment in a virtual
museum.’ International Journal of Human-Computer Studies, nr. 68 (2010): p.
243-253.
Tsichritzis, D. en S. Gibbs. ‘Virtual Museums and Virtual Realities.’ Proc. of the
International Conference on Hypermedia and Interactivity in Museums, Pittsburgh,
1991.
“Virtual reality” Merriam-Webster.com. Merriam-Webster, 2018. Versie 6-11-2018
<https://www.merriam-webster.com/dictionary/virtual%20reality>.
Vom Lehn, D. en C. Heath. ‘Accounting for new technology in museum exhibitions.’
International Journal of Arts Management, jrg. 7, nr. 3(2005): p. 11-21.
Voorwoord. Jaarverslag 2017. Anne Frank Stichting. Amsterdam, 2017.
<https://www.annefrank.org/nl/over-ons/wat-we-doen/jaarverslag-2017/voorwoord-ja
arverslag-2017/>.
‘What is a virtual museum?’ V-Must. Versie 8-10-2018.
<http://www.v-must.net/virtual-museums/what-virtual-museum>.
Wyman, B., et al. ‘Digital Storytelling in Museums: Observations and Best Practices.’
Curator: The Museum Journal, jrg. 54, nr. 4 (2011): p. 461-468.
53
Bijlagen
I Interviewvragen
Virtuele wereld
Weergave
- Wat vond u van de rondleiding?
- Wat wist u voorafgaand aan uw bezoek over de VR-rondleiding?
- Kunt u vertellen wat u heeft gezien in de virtuele rondleiding? Hoe zou u het bijvoorbeeld beschrijven
aan een vriend?
- Wat vond u opvallend aan de rondleiding?
- Hoe vond u de virtuele wereld weergegeven?
- Wat is u daaraan bijgebleven?
- Is er iets wat u daaraan zou verbeteren of veranderen?
- Wat vond u van de kamers? Was alles goed te zien?
- Wat vond u van de weergegeven details zoals de afbeeldingen van de ingerichte kamers of centimeters
die de lengte van Anne en Margot weergaven?
- Wat vindt u van het feit dat u de zolderkamer heeft gezien? Deze ruimte is voor het normale publiek
(wegens veiligheidsredenen) namelijk niet toegankelijk.
- Zijn er dingen in de rondleiding die u graag had willen doen/zien/horen/weten waarvan u vindt dat ze
niet aan bod zijn gekomen?
- Wat is u bijgebleven van de omgevingsgeluiden?
- Wat staat u het meest bij van de rondleiding?
- Heeft u het gevoel dat het een samenhangend geheel was?
- Wat zou een verbetering kunnen zijn? Heeft u aanbevelingen?
Boodschap
- Welke informatie heeft u via de virtuele rondleiding gekregen?
- Was u al op de hoogte van bepaalde details die u te horen kreeg?
- Had u graag meer/andere zaken te weten willen komen?
- Wat heeft u geleerd van deze rondleiding?
- Wat is u het meeste bijgebleven?
- Welke boodschap heeft u gekregen van deze virtuele rondleiding?
- Wat denkt u dat de AFS bedoeld heeft met deze tour? Komt dit goed over?
- Heeft u het idee iets bijzonders te hebben gezien?
- Heeft u het idee het Achterhuis gezien te hebben? Wat vond u er goed aan? Wat minder?
- Heeft u meer inzicht/begrip gekregen in het verhaal van Anne Frank?
Immersie
Werking systeem
54
- Hoe vond u het om de VR-bril te gebruiken? Had u zoiets al eens eerder gebruikt?
- Was de bril comfortabel?
- Wat vond u van de kwaliteit van de beelden?
- Zou u iets meer kunnen vertellen over het systeem en hoe het werkte? Was het makkelijk/moeilijk te
gebruiken? Wat vond u er makkelijk of moeilijk aan?
- Heeft u alles kunnen zien en horen?
- Hoorde u nog geluiden van buitenaf? Hoe ervaarde u dat?
- Hoe reageerde u op de beelden en geluiden? Hoe merkte u dat?
- Waren er elementen van het systeem zelf zichtbaar tijdens het gebruik?
- Had u last van misselijk- of duizeligheid?
- Wat vindt u een positief aspect aan het gebruik van de VR-bril?
- Wat vindt u een negatief aspect aan het gebruik van de VR-bril?
Engagement
- Wat was uw algemene gevoel over uw ervaring?
- Hoe voelde het om ‘alleen’ in het Achterhuis te zijn?
- Zag het er realistisch uit?
- Heeft u het gevoel iets gemist te hebben?
- Had u al een bijzondere interesse in het onderwerp?
- Voelde u zich betrokken bij het verhaal?
- Is er iets in de rondleiding wat relateert aan uw eigen leven?
- Wat had u ervan gevonden als u zich vrij door de ruimtes kon bewegen? Wat had u dan graag willen
zien? Had u dan langere tijd in bepaalde ruimtes doorgebracht? Of bepaalde details nader bestudeerd?
Waarom?
- Welk onderdeel van de virtuele tour sprong er voor u het meest bovenuit? Waarom?
- Hoeveel tijd denkt u te hebben doorgebracht in de virtuele wereld?
- Kunt u zeggen dat u zich aanwezig voelde in het virtuele Achterhuis?
- Als u terugdenkt aan een eventuele eerdere ervaring in een museum of VR, wat komt er dan bij u op
wanneer u de beide ervaringen met elkaar vergelijkt?
Zintuiglijke feedback
- Heeft u uw hoofd veel gedraaid/bewogen? Werd er hierdoor meer zichtbaar? Wat vond u daarvan?
Lukte dat goed?
- Wat is u bijgebleven over hoe snel het systeem zich aan uw bewegingen aanpaste/reageerde?
Bijvoorbeeld te snel of juist te langzaam?
- Wat is u bijgebleven over de mate van controle die u had? Heeft u daar aanbevelingen of opmerkingen
over?
- Zou u de virtuele rondleiding aanbevelen aan familie of vrienden?
Interactie
Keuzevrijheid
- Is u iets opgevallen als u denkt aan de keuzevrijheid die u tijdens de rondleiding had?
- In welke mate heeft u tijdens de virtuele rondleiding uw eigen invloed kunnen uitoefenen?
55
- Had u liever meer bewegingsvrijheid gehad?
- Wat zou u in dat geval gedaan hebben?
- Wat zou u willen veranderen/verbeteren als het aankomt op de keuzevrijheid in deze virtuele
rondleiding?
- Welke ruimtes had u graag nader bestudeerd? Wat had u daar willen doen?
- Wat vindt u ervan dat de route vooraf bepaald is?
- Had u graag willen aangeven waar u bijvoorbeeld meer informatie zou willen hebben?
II Transcripties
Respondent 1
Man, 26 jaar
Wat vond u van de virtuele rondleiding?
Ehh (...) Ja interessant. Omdat ik het hele verhaal (...) Ik kende het hele verhaal wel een beetje ofzo, maar nu is
het dan wel duidelijk uitgelegd. Dat is het een beetje ja.
Precies daarop inspelend: wat wist u voorafgaand aan uw bezoek over de VR-rondleiding?
Helemaal niks. Ik was echt carte blanche haha.
Maar heb je het idee dat je nu meer van het verhaal (...)
Ja zeker, zeker. Het waren allemaal bits and pieces wat ik had, en nu is het gewoon even, ja op een gegeven
moment heb je dat verhaal natuurlijk gehoord en nu is het soort van refreshen.
En kun je misschien kort vertellen wat je gezien hebt? Of hoe zou je het bijvoorbeeld beschrijven aan een
vriend, wat je hier hebt meegemaakt?
Het was een knulletje. Die mij even ging uitleggen hoe het museum in elkaar steekt. En het hele verhaal
daarachter. En ook een paar bladzijden voorlas.
Is er iets opgevallen? Wat vond je opvallend aan die rondleiding?
Negatief of positief?
Allebei mag. Als er iets is?
Ehm, ja ik weet niet of ik de productie heel erg eh, profi vind. Ik vind het idee leuk, maar de uitvoering
aangezien ik, gezien het best wel een grote instelling is, dat het uiteindelijk wat mooier mag. Maar ik weet niet
wat het doeleinde ervoor is. Dus daar ligt het natuurlijk ook nog aan. Als het gewoon voor een paar mensen is
die slecht ter been zijn, of dat je het echt wilt gaan exporteren zodat mensen hier niet heen hoeven te komen.
Dan zou ik het wel professioneler aanpakken. Maar volgens mij komt het hele verhaal wel over.
Wat vond je van de weergave van de virtuele wereld? Kun je misschien iets meer daarover vertellen? Hoe ze het
hebben gedaan?
Je krijgt van die foto’s van hoe het dan echt is. En die vond ik wel echt interessant. Dat mocht van mij ook wel
ietsje langer ofzo. En die waren dan wel scherp. En ik vond het opgenomen beeld een beetje blokkerig af en toe.
Maar ik ben wel echt een pietje precies hierin.
Maar had je dan bijvoorbeeld zelf nog willen inzoomen ofzo? Of een plaatje willen bekijken?
Nou er zaten sommige bordjes aan de muur die ik niet scherp zag. En dat had ik wel willen lezen ofzo.
Misschien dat je ehm (...)
Ja, zeg maar.
Nou dat je na het verhaaltje pauzeert ofzo. En dat je dan zelf naar de kamer toe kan gaan om bepaalde dingen in
te zoomen.
Ja want nu ga je echt zo mee met het mannetje.
Ja, mee met het verhaal.
En je hebt totaal geen (...)
Ja en dan stond hij in een keer daar [wijst een andere kant op], weet je. En dan begon hij daar weer.
56
Dan kwam het geluid zo ergens anders vandaan.
Ja dan moest je draaien.
Maar dat geeft ook juist een, dan ga je juist wel weer om je heen draaien om te kijken wat er te zien valt.
Ja dat is waar. Maar het is vervelend als je de hele tijd hier staat, maar het was echt in één keer dat hij dan daar
was ofzo. Misschien moet je dat inleidend naartoe loopt.
Ja je ziet hem ook niet lopen. Misschien is dat wel gedaan omdat ze dan een camera-shot nieuw hebben gedaan.
Ja precies ja, maar als je hem nu eerst hoort lopen. Dan weet je dat hij daar is.
Ja dan zit je meer met het geluid er in.
Wat vond je van de kamers en wat er te zien was?
Ja vond ik wel een beetje leeg. Maar ik weet niet hoe het echte museum is?
In het echte museum is het ook leeg.
Ja dan is het volgens mij een goede weergave van wat het is. Ik zag een brandblusser staan op een gegeven
moment.
Ja dat is wel een goede weergave.
Die had opzich wel even weggekund haha.
Ze hebben toen het museum geopend (...) Nee in de oorlog, toen hebben ze, toen waren er van die bedrijven die
Joodse woningen leeghaalden en die meubels verkochten. En dat is hier ook gebeurd, en na de oorlog hebben ze
wel, heeft Otto Frank een maquette gemaakt geloof ik, naar aanleiding van wat hij nog wist over hoe de
inrichting was.
Zijn dat ook die afbeeldingen die je ziet?
Ja, nouja daarvan die maquette hebben ze gemaakt en toen hebben ze wel van die waarheidsgetrouwe, of
tenminste uit diezelfde periode meubelstukken gehaald, en ik denk ook daar ingezet voor een fotoshoot dat weet
ik ook het fijne niet van. Maar nu hebben ze, hij wilde zelf niet (...) hij heeft ook gezegd dat hij niet wilde dat er
meubels inkwamen omdat ze geen recht zouden doen aan de rest van het, omdat het allemaal nep-meubels zijn,
het zou niet het echte zijn. Dus wilde hij dat niet. Dus in de geest van Otto. En nu is er gewoon een te lange rij
van mensen om het überhaupt te (...)
Wat vond je van de details die je te zien kreeg? Zoals bijvoorbeeld die afbeeldingen van de centimeters, van de
lengtemaat?
Ja wat ik ervan vond, ik vond die afbeeldingen wel scherp. Alleen ik vond die, ik had ze wel wat langer willen
zien. Dat je echt zelf het tempo bepaalt. Nu moest je echt zo mee gaan.
Ja. En wat vond je ervan dat je die zolderkamer hebt gezien? Als je bedenkt dat die normaal gesproken niet
toegankelijk is?
Ja dat wist ik niet.
Voel je je dan nu speciaal, haha?
Ja haha. Ja ik had eigenlijk ook wel naar buiten willen kijken. Om te zien wat het uitzicht nu eigenlijk was (...)
Ja je zit in de zolderkamer.
Ja en opeens ga je er weer weg natuurlijk.
Ja wat is je bijgebleven van de omgevingsgeluiden? Heb je wat gehoord?
Ja ik hoorde eh, wel heel rustige muziek op de achtergrond.
Oh echt?
Ja soort van sferisch, klassiek ofzo. Ja was niet storend. Maakte het alleen een beetje mysterieus ofzo.
En heb je iets van buitenaf gehoord? Zeg maar van buiten het ding? Dat je geen last had van het geluid?
Oh ja, dat was wel prima ja. Ja ik hoorde jou praten. Ja op het begin hoorde je die scooters voorbij komen. Dat
vond ik wel een beetje typisch ofzo.
Een grappig effectje.
Ja, en van die toeristen die dan daar naartoe lopen.
Wat staat je het meest bij van de rondleiding?
Ja natuurlijk het verhaal. Maar ook ehm, die gast die alles uitlegt?
Ja, Jan heet hij.
Ja hij was wel nerveus. Dat was wel te merken. Ik denk dat je daar wel een betere presentator ofzo voor kunt
hebben. Gewoon echt iemand die daar ervaring in heeft. Gewoon wat enthousiastere, maar ook al is het niet een
57
enthousiast verhaal weet je, het had ietsje leuker verpakt kunnen worden. Maar goed dat zijn de
mierenneukdingetjes he.
En heb je het gevoel dat het een samenhangend geheel was?
Ja, zeker. (...) Het was gewoon één verhaal.
Oke, en heb je nog iets wat je zou kunnen verbeteren?
Ja, de kwaliteit van het beeld.
Nog iets anders?
Dat je dus je eigen tempo kunt bepalen. En dus ook inzoomen. En ik weet niet of het ook kan, makkelijk met
VR. Dat je even pauzeert, en dat je dan verschillende dingen aanklikt en daar dan wat meer over kunt lezen
ofzo.
Meer verdieping over sommige dingen?
Ja, ja.
Zou je dan ook in sommige kamers langer hebben gestaan?
Ja, ik denk het wel want je hebt natuurlijk verschillende objecten in die kamers. Waar je dan meer kunt lezen
ofzo. Dat je zeg maar, eerst een introductie hebt van hem, die het verhaal vertelt daarachter. En dat je dan in die
kamer kunt blijven en zelf kiezen. En dat je dan op een gegeven moment zegt, oke, en nu naar de volgende
kamer. En dat je dan ook weer terugkunt.
Ja, ja. Volgens mij zijn er veel opties met VR die er niet worden aangeboord. Dit is volgens mij best wel basis
VR. Want het is een filmpje waar je 360 graden kunt rondkijken.
Oke, welke informatie heb je meegekregen. Wat is je het meeste bijgebleven? Zijn dat details, of is het misschien
meer het algemene verhaal?
Ja het algemene verhaal is nu weer even duidelijker geworden. En de details, eh, sommige details wist ik ook
niet. Dus die worden nu ook gewoon verteld.
Volgende vraag is letterlijk, was u al op de hoogte van bepaalde details die u te zien kreeg.
Haha, nee.
Had je graag meer, of andere dingen te weten willen komen?
Ehm (...), ja ik heb natuurlijk niet het hele verhaal, ik heb het dagboek ook niet gelezen. Mag ik natuurlijk niet
hardop zeggen hier.
Maar heb je het dagboek gezien?
Nee niet.
Had je het dagboek willen zien?
Nu je het zo zegt, misschien wel ja (...) Ja je gaat toch niet dat hele dagboek lezen op dat ding, weet je.
Nee nee, maar misschien in beeld gebracht? De manier waarop het nu te zien is(...)
Ja misschien was het wel mooi geweest als hij het in het begin even had laten zien, van ‘dit is het dagboek en ik
neem je mee door het dagboek heen’ ofzo.
Nee dan loop je er ook niet langs.
Oh, het echte dagboek staat ook niet in (...), ah oke.
Ja, ik moet dat nog even vragen aan mijn collega’s van Pers en Publicaties, ik denk dat het te maken heeft met
het auteursrecht. Het auteursrecht van het beel en van het verhaal ligt, van het verhaal hebben ze volgens mij
hier, bij de Stichting. En van het beeld hebben ze bij het Anne Frank Fonds. En dat zit in Basel. En nou, voor het
beeld en, het hoe heet het, ooit is de Anne Frank Stichting opgericht en toen op een gegeven moment is Otto
Frank daarmee gebrouilleerd en heeft hij, en is hij verhuisd naar Zwitserland, naar Basel. En toen hebben ze
daar, daar was op een gegeven moment ook een Anne Frank Fonds, en daar zat hij bij toen. En omdat zij dus
gebrouilleerd zijn, om de een of andere reden ligt hier het auteursrecht op het verhaal, tenminste, misschien is
dat ook wel, nee ligt het nu nog hier en is het bijna zeg maar, verloopt het omdat het dan zeventig jaar na (...)
Ja precies ja.
En ehm, van het beeld ligt dan daar. En omdat ze gebrouileerd zijn willen ze dat niet in beeld brengen. Dat denk
ik dat daar de kwestie ligt.
Ja het hoort wel bij het verhaal.
Ja, maar ja. Zoiets is het wel ja. Dat moet ik nog precies napluizen.
Nu je er zo over begint, is het natuurlijk wel het grootste onderdeel van het verhaal.
58
Het is het enige, ehm, object, wat er letterlijk, buiten het huis zelf als je dat meerekent als museumobject. Het is
het enige museumobject waarvan je echt ehm (...)
Is dit ook de echte?
Ja volgens mij wel. Ja ze hebben wel een facsimile, of alleen in tijden van verbouwing ofzo. Maar dan is het wel
een kopie
En ligt de echte al jaren te verstoffen.
Ja volgens mij ligt er al jaren een facsimile, dus ik denk niet dat ze nu opeens een andere.
Is er een boodschap die je hebt gekregen hiervan?
Nee volgens mij niet echt. Het is echt alleen het verhaal overbrengen.
Ja, wat denk je dat ze ermee bedoeld hebben?
Mee bedoeld hebben?
De Stichting, wat denk je dat ze hiermee hebben willen bereiken?
Ehm (...)
En denk je dat ze dat hebben bereikt?
Nou ja, dat ligt dus uiteindelijk aan het doel. Is het echt om het verhaal te verspreiden om minder mensen hier
naartoe te krijgen? Of is het voor de invalide, die niet de trap op kan lopen.
Het is in eerste instantie een gebaar naar bezoekers die niet naar boven kunnen lopen. Want ze willen het
namelijk (...) nou ja, misschien is het uiteindelijk wel de bedoeling dat ze het naar buitenland gaan doen, want
ze hebben heel veel educatieve projecten ondernemen ze in het buitenland dus het zou wel een soort alternatief
kunnen zijn voor mensen die vanuit daar niet naar hier kunnen. Maar ik geloof ook niet dat het ook de bedoeling
is om het te gaan ‘ver-spellen’, om er een soort game van te maken. Of het te leuk (...)
Nee, maar ik kan me ook voorstellen dat het ehm, van ehm, van museumruil uiteindelijk zou kunnen worden.
Dat je, bijvoorbeeld bij Auschwitz zelf, de tour van het Anne Frank Huis zou kunnen doen. Een week lang ofzo.
Ja, ja.
En ook andersom. Dus in die zin biedt het wel weer oppurtunities voor een breder publiek die niet hier heen
kunnen komen, zeg maar. Want ja, niet iedereen kan natuurlijk naar Amsterdam toe, om het museum te
bezoeken.
Maar je hebt wel het idee dat je echt iets bijzonders hebt gezien, doordat je (...)?
Ja, maar het was wel ook dat er meer mogelijkheden zijn. Dus het was zeg maar een goede pilot in mijn ogen, en
nog niet een soort van final product, voor als je het echt zo naar buiten, ik denk dat het opzich wel goed is voor
mensen die hier heen willen komen en ehm, niet de trap op kunnen, ook al vind ik het wel raar dat je hier dan
heen gaat (...)
Ja, maar dat zijn ook wel veel mensen die dan in gezelschap komen, weet je wel, dat opa mee is, maar
uiteindelijk toch de trap niet gaat redden. Of een mevrouw toch iets te dik blijkt te zijn, of het toch iets te warm
blijkt te hebben.
Ja, dan denk ik wel dat het een goede optie is. De vraag is wel of het wel de echte museumexperience geeft.
Hoewel ik ook niet weet wat een echte museumexperience is. Dus ja. Oppurtunities, zo zie ik het.
Maar als je dan denkt aan de mogelijkheden, wat zou je dan, is er misschien iets anders wat je zou kunnen doen
behalve dat je zelf zou kunnen pauzeren en stoppen ofzo?
Ja ik weet niet wat de mogelijkheden zijn met Oculus Rift, inderdaad (...) Of dat je de boekenkast echt opent
ofzo.
Ja dan is het weer een soort spel inderdaad, en dat is misschien niet educatief en serieus genoeg. Want het moet
wel een beetje sober blijven. Dat heb je natuurlijk nu ook niet, dat je de deur opent.
Nee, dat klopt.
Heb je meer inzicht of begrip gekregen in het verhaal?
Begrip, ja. En inzicht ook. Want het is gewoon informatie die ik eerst niet had.
Wat vond je ervan dat je van die ehm, ja want sommige want hij vertelde gewoon algemene verhaal, algemene
lijn van het onderduiken, en hij las dingen voor. Had je meer willen weten wat zij heeft geschreven bij sommige
onderwerpen of onderdelen? Of zou je misschien meer, aan de andere kant meer geschiedenis in het algemeen
gehoord willen hebben? Of over de details die je nu te horen hebt gekregen?
59
Ik denk dat het best wel een lang verhaal wordt. En ehm, ik weet niet of dat het, ja als je die keus zou kunnen
hebben zou je het zo lang kunnen maken als je wilt. En ik denk dat het verhaal wat hij vertelt een beetje globaal
moet zijn en dat je de keuze moet hebben om jezelf te verdiepen in bepaalde dingen ofzo. Ik denk dat dat, want
anders wordt dat hele lange verhaal, te lang. Ik vond het nu de tijd best wel goed. Hoeveel was het? Een
kwartiertje ofzo? Twaalf minuten?
Ja klopt. En wat vond u ervan om de VR-bril te gebruiken? Had u zoiets al eerder gebruikt?
Dit vond ik een buitengewoon exceptioneel leuke doch informatieve ervaring haha.
Vertel meer.
Ja ik vond het wel leuk, wel grappig inderdaad. Ja ik ben wel echt benieuwd hoe die echte Oculus dan is. Want
ja, je ziet wel echt de pixels.
Volgens mij zijn de Samsung Gear en de Oculus Rift de twee grote gangbare (...)
Ja, maar omdat je zo dicht op die telefoon zit blijf je, het blijven gewoon pixels. En zo’n Oculus Rift is gewoon
een beetje pixel-loos ofzo. Ja het is natuurlijk een beetje discutabel, hij is vies. Tenminste ik ben wel een beetje
een bacterie, misschien moet er een soort van doekje bij, een alcoholdoekje ofzo. Dat je hem zelf eerst
schoonmaakt, omdat je dan het idee hebt dat je hem dan schoon krijgt.
Ja, ja ik snap wat je bedoelt.
Ehm, ja ik vond het best wel vet eigenlijk.
Ja, heb je nog nooit zo’n ding eerder gebruikt, echt niet?
Nee, nee, ik heb die kans nog nooit gehad.
Vond je dat ‘ie goed zat?
Ja opzich wel, want het was helemaal donker inderdaad. Ik had wel het gevoel dat ik er helemaal in zat. Het is
goed dat ik hier op die stoel zat in ieder geval met het glas water dáár, haha.
Ja de meeste mensen die doen het beneden op zo’n gewone stoel, maar als je hier op zo’n draaistoel zit kun je
(...)
Ja, ik denk dat je daar inderdaad wel nice dat je zo kon doen. Maar die echte Oculus heb je ook dat je dingen in
je handen hebt. En dat je, ook echt, ja dat zou ik wel willen doen, dat je zegt van shit kunt grijpen en lopen enzo.
Ja, want dan word je echt gefopt. En dan ga je daar ook echt op reageren.
Ja precies ja.
Dat is nu eigenlijk ook, omdat je iets hoorde. Je hoorde hem praten en je hoorde die boten. Heb je je toen ook
echt omgedraaid?
Ja, ja inderdaad.
Want hij zegt aan het begin ook echt van kijk daar heb je die boot (...)
Die eerste paar minuten was ik nog een beetje ondersteboven. Ik zat toen alleen maar naar die scooter te kijken
en de mensen die daar een beetje, en toen zat ik echt zo van oh ja, ik kan echt de gracht zien. Je kunt helemaal
rondkijken.
Heb je gezien dat statief?
Ja, ja ik zag hem aan de onderkant staan. Ja dat kan niet anders toch? Misschien een zwart rondje ofzo.
Nee, dat kan niet anders nee. Ehm, wat vond u van de kwaliteit van de beelden?
Nou dat vond ik wel beter kunnen. Een beetje pixelig dus.
Zou u iets meer kunnen vertellen over het systeem en hoe het werkte? Was het makkelijk of moeilijk te
gebruiken? Werkte het een beetje?
Ehm, ja in principe ging het helemaal goed. Kinderspiel haha. Ja voor de mensen die het natuurlijk voor het
eerst doen, verwacht je wel dat er veel begeleiding voor is.
Heeft u alles kunnen zien of horen?
Ja, het was duidelijk.
Hoorde u nog geluiden van buitenaf?
Nee. Behalve dan de scooter.
Ja, maar dat was een scooter in beeld.
Dat was de bedoeling ook.
Hoe reageerde je erop? Heb je gemerkt dat je reageerde op de beelden en geluiden?
Van buitenaf?
Nee, gewoon van die ehm, (...)
60
Van hem?
Ja, je ging echt draaien?
Ja, precies ja. Hier stond een bed en daar stond een bed en dan ging ik ook zo, ja ja. [draait een rondje op stoel]
Dat is hier natuurlijk best wel simpel, of tenminste je kunt hier je hoofd draaien, je kunt niet in één keer
schrikken ofzo. Je gebruikt niet echt iets heel spannends.
Waren er sommige dingen van het systeem zelf in beeld, de startbutton ofzo?
Nee, nee, nee. Ja alleen in het begin natuurlijk.
Heb je last van misselijkheid ervaren?
Ehm, ondanks de kater niet. Nee, helemaal niet.
Ja, goede graadmeter. Dat hoor je wel eens van mensen.
Ja, maar dat is meer dat je ook iets meer je handen gebruikt. Ik denk dat je er dan ook veel meer in zit.
En dat komt ook omdat het systeem niet goed reageert, of juist te snel reageert.
Ah, oke.
Waardoor het niet synchroon loopt. En daar raak je dan dus helemaal van ondersteboven. Dan kun je het niet
bijbenen.
Misschien wel meer met de overgang ofzo. Dus hij ging praten, en begon het daar [wijst naar andere kant] in
een keer. Dan moest je wel even schakelen, zeg maar. Maar misschien heeft dat ook te maken met de keuze.
Van oke, volgende, volgende.
Als je die keuze zelf had gehad?
Ja, inderdaad.
Wat vind u een positief aspect van het gebruik van de VR-bril?
Een positief aspect. Ehm, ja (...) Dat je het museum kan zien? Zonder er echt naartoe te gaan.
Zou je dit als een vervanging zien?
Ja zeker, want ik heb nu niet het gevoel dat ik ehm, het museum per se hoef te zien ofzo. Het verhaal is me
duidelijk, er waren geen andere mensen.
Ja dat is zeker (...)
Dus ik kon gewoon binnen m’n eigen tempo, het museum bezoeken. In plaats van dat je er naartoe moet, in de
rij staan (...)
Maar zou je het nu nog, alsnog willen bekijken, het echte museum?
Het hoeft niet, van mij per se. Ik zou best naar huis kunnen om het niet te zien. Maar ja, goed ik ben er nu dus
zou wel even willen kijken.
Maar als (...)
Als ik het al een keertje gezien had, had ik nu niet hoeven kijken.
Maar je zou niet, het Achterhuis per se, naar binnen willen? Ondanks het feit dat je niet onder de boekenkast
doorloopt, niet de echte (...)
Nee, ik denk dat de experience wel duidelijk is. Ehm, maar als je echt mensen wilt aansporen om hier juist
naartoe te willen gaan dan denk ik wel dat je het anders moet aanpakken. Ik weet niet precies hoe.
Dat dit juist een soort trigger is om juist (...)
Ja, precies zo zou je het ook kunnen insteken.
Maar ja het is natuurlijk een beetje met de insteek gemaakt om het bezoek voor bepaalde mensen toch te
vervangen.
Ja, ja, dan denk ik dat het toch een goede vervanging is. Dan denk ik dat die mensen toch een goed beeld hebben
van hoe het is.
Oke, is er nog iets wat je minder goed vind aan het gebruik van de bril? En dan in het algemeen? Is er iets wat
je minder goed vond er aan?
Ja, de kwaliteit bedoel ik.
Oke het gaat een beetje over wat we al besproken hebben, maar vond je het algehele gevoel over de ervaring?
Ehm, boodschap is duidelijk. Alleen, ik zie dat er potentie is om het kwalitatief beter te maken (...) Is dat een
goed antwoord? En je kunt hem op verschillende manieren insteken. Dus, of voor de mensen slecht ter been en
dan hang je hem alleen hier. Of het echt willen van een, van dat je het verhaal exploiteert over de hele wereld.
Ja dat zou betekenen (...)
Maar dat is echt een bedrijfstechnische keuze uiteindelijk.
61
Dat zou twee verschillende opties opleveren.
Ja, misschien ook wel. Dan zou je ook twee verschillende dingen kunnen doen ofzo. Maar ja, ik weet niet, ik
neem aan dat het verhaal verspreiden het meest belangrijke is ofzo.
Hoe voelde het om er alleen te zijn?
Ja, daar heb ik nog niet over nagedacht. Ja je doet het wel alleen ofzo. Einzelgänger, niet met z’n tweeën dat je
even over kunt lullen ofzo. Ja, voor mij is dat prima. Maar misschien dat mensen wel heimwee ofzo naar de
echte wereld krijgen ofzo op een gegeven moment? Ja, ik kan er wel tegen.
Denk je, vond je het niet juist prettig dat je alleen was?
Oja, en daardoor heb je natuurlijk wel de focus op het verhaal. In plaats van dat je met z’n tweeën aan het kutten
bent van ‘kijk wat grappig dit is’. Dus daardoor ehm, komt het verhaal ook wel meer over, denk ik.
Zag het er realistisch uit?
Ja, want het was gewoon een gast. Alleen ehm, pixelig.
Heb je het gevoel iets gemist te hebben?
Ja, ik zou willen inzoomen op de objecten. En dat je daardoor zeg maar je zelf de keuze hebt om je te verdiepen.
Want hoe lang is die ehm, hoe lang ben je hier binnen en buiten?
Een uurtje, ongeveer.
Ja, dus als je dan beneden zit en je doet die tour binnen een uur, en je bent hier eigenlijk binnen een kwartiertje
klaar en zit je nog drie kwartier uit je neus te eten, haha toch? Dus als je zelf die keuze hebt om je te verdiepen,
dan kun je er een uur van maken.
Ja, inderdaad. Had u al een bijzondere interesse in het onderwerp?
Ik voelde me verplicht om het verhaal te weten (...)
Maar je wist het dus eigenlijk niet.
Nee, ik wist het vaag, vaag van de middelbare school ofzo. En voor de rest ja, persoonlijke interesse in dat
onderwerp is ook weggevaagd met de middelbare school.
Voelde u zich betrokken bij het verhaal? Heb je je een beetje kunnen identificeren, met ehm, nouja niet per se
een meisje, maar (...)
Ehm, ja het voelt een beetje als een onrealistische wereld ofzo wat ze toen in die tijd hebben meegemaakt. Ja,
identificeren, vind ik lastig.
Met een meisje van veertien? Niet?
Ja, dagboek schrijven heb ik ook nooit gedaan. Op m’n kamer zitten ook niet, met zes mensen? Of in een huis
zitten met ondergedoken, ja nee (...)
Wat had je ervan gevonden als je vrij door de ruimtes had kunnen bewegen? Wat had je dan nog graag willen
zien?
Misschien dat je onder die boekenkast doorloopt ofzo? Wel een soort van ehm (...) De experience náár (...)
Welk onderdeel van de virtuele rondleiding sprong er voor u het meeste bovenuit?
De intro.
Ja?
Ja, omdat je dan ook gewoon buiten staat en dan echt het huidige leven ziet, met een witte lucht. Amsterdam.
Ja (...)
Maar dat ehm, was natuurlijk de hele virtual reality (...) En die eerste kamer.
Wat was er in de eerste kamer ook alweer te zien?
Was dat niet gewoon de boekenkast ook gewoon? Wat was de eerste kamer? Haha. Maar het is niet één
specifiek ding. Ja of die laatste kamer, maar dan zou ik ook gewoon graag naar buiten kijken. Hij heeft het dan
daar over (...) en het is zeg maar alsof je een koekje hier neerlegt, en je mag daar zitten, maar je mag het koekje
niet aanraken. Haha, die blijft dan gewoon liggen.
Ja en je kunt ook niet, en je hebt de optie niet om het alsnog te doen, zelf.
Ja, vertel het dan gewoon niet ofzo.
Want hij vertelt het, maar richten ze dan de camera op het raam?
Ja nee je kunt kiezen, waar je naar kijkt natuurlijk.
Nou, maar had jij niet, want dat had ik namelijk ehm, dan vertelt hij dat en dan ga je eerst zo zitten draaien en
dan denk je welk raam bedoelt hij dan.
Ja volgens mij wijst hij er ook naar. Maar dan moet je ook maar net naar hem kijken.
62
Ja, want dat heb ik dan denk ik net niet gehad.
Misschien zou hij dan eerst moeten oplichten, van hier kun je naartoe om te kiezen vanuit het raam. En dan kun
je naar buiten krijgen. Misschien heb je dan ook niet dat claustrofobische gevoel dat je de hele tijd in die wereld
zit, maar ook even naar buiten kijkt ofzo.
Had je dan een claustrofobisch gevoel dat je in die wereld zat?
Ehm, het is claustrofobisch omdat het een filmpje is die je zo echt door het museum heen bonjourt. Ja volgens
mij kom ik weer op dezelfde dingen uit, dat je dingen even pauzeert en dat het (...)
Als je nu terugdenkt aan eventuele eerdere ervaringen met virtual reality, wat komt er bij u op als u ze met
elkaar vergelijkt?
Dat is geen vraag voor mij.
Heb je je hoofd veel bewogen enzo?
Ja.
Werd er hierdoor meer zichtbaar?
Ja. Haha.
Wat vond u daarvan?
Ja, dat is natuurlijk een eerste ervaring. Ja dat is mooi om te zien. Dat je dan gewoon ehm, om in plaats van kijkt
je hoofd kunt bewegen. Het is interactief.
Is er iets bijgebleven over het systeem zich aan je bewegingen aanpaste? Over dat het te snel ging, of juist te
langzaam?
Nee.
Zou u de virtuele rondleiding aanbevelen aan familie of vrienden?
Ehm, nog niet. Ik denk dat er eerst wel een tweede versie zou moeten komen. Ja. Ja ik denk dat het nu een goed
alternatief is, voor dus de slecht ter been mensen. Ehm, maar ja het kan nog beter. Is dat ook het antwoord wat je
wilt horen?
Dat maakt niet uit. Oke interatctie, keuzevrijheid.
Ja dat zou ik wel willen ja.
Is er iets opgevallen als u denkt aan keuzevrijheid had?
Die was er niet. Ondanks dat je natuurlijk kunt kijken.
Had u liever meer bewegingsvrijheid willen hebben, nou dat hebben we allemaal besproken. (...) Is er nog iets
wat u kwijt wilt? Heeft u nog vragen, en of opmerkingen?
Is er nog iets wat ik kwijt wil, ehm (...) Nee, ik denk dat het wel een beetje duidelijk is. Verhaal ja, ik kan het
nog wel een keer opsommen? Ehm, het verhaal is duidelijk, het ligt eraan voor welk doeleinde het gebruikt
wordt. Een beetje pixelig, ehm, maarja dat is natuurlijk een kwestie van tijd voordat er weer een nieuwe
goedkope versie uitkomt. Ehm, ja ik mis de keuzevrijheid om je eigen tempo te bepalen. En ja keuze voor je
eigen verdieping uiteindelijk.
Maar als je dan denkt aan de verdieping, wat zou je dan, zou je dan dingen willen zien of zou je (...)
Nouja, misschien dat je dicht bij een bepaald object staat, waardoor je ook kunt inzoomen. Zoals de mensen in
het museum dat ook echt zien. En dan ook het bordje even lezen ofzo. Dat is dan het hele verhaal.
Dus dan zou je eigenlijk de onderdelen die echt in het museum zijn, ook willen zien?
Ja, ja.
Niet dat je ook, achtergrond van weet ik veel, de oorlog ofzo, of daarna wat er gebeurd is?
Ja, nou ja het is nu wel interessant nu, nu je maar zo’n klein stukje van het verhaal hebt gehoord.
Oke, dan wil ik u bij deze bedanken voor uw medewerking meneer.
Respondent 2
Vrouw, 30 jaar
Wat vond je ervan, in het algemeen?
Ehm, ik vond het ehm het verhaal wel heel erg interessant verteld allemaal. Maar ik vond best wel
veel dingen jammer, maar ik weet niet of ik dat nu al mag zeggen? Ik vond het bijvoorbeeld jammer,
63
dat je er niet echt doorheen loopt. Je springt van de ene ruimte naar de ander, dus dan heb je alsnog
niet echt een beeld van hoe het is.
Ja, oke.
En ik vond het ehm, de kwaliteit van het beeld niet zo goed. Maar misschien is dat altijd niet zo goed
bij virtual reality? En wat vond ik nou nog meer (...) ik vond nog iets niet zo goed.
Je zei ik vond het interessant aan het verhaal, wat vond je er interessant aan?
Nou wel gewoon dat het van het begin tot het eind wordt verteld. Dat was wel duidelijk enzo. En de
kamertjes werden goed uitgelegd. Nou ja, ik vond dan ook weer niet (...) ze lieten dan soms foto’s
zien van hoe de kamer was ingericht, maar het was zo kort dat je alsnog niet kon inbeelden van ‘oh
hier stond het bed’, dan was het alweer weg ofzo. Het was leuker geweest om op ‘stop’ te drukken,
om even te kijken. Of ik weet niet of het eigenlijk kan (...)
Oke, wat wist je voorafgaand aan het virtuele bezoek over deze rondleiding?
Over Anne Frank zelf, of over die tour?
Gewoon, over de tour, hoe die in zijn werk zou steken.
Ja, niks eigenlijk.
Helemaal blanco?
Ja. Nou wel dat je dus door het huis zou gaan, dat wist ik wel.
Oke, kun je kort beschrijven wat je hebt gezien? Hoe zou het je beschrijven aan een vriend?
Nou, je begon hier voor het huis en dan begon hij al wat te introduceren over Anne Frank en het huis.
En dan begon je gelijk beneden en dan ging je van kamer naar kamer eigenlijk. En dan werd er iedere
keer per kamer kon je om je heen kijken en dan werd er wat verteld over de kamer, wat er was en wie
er sliepen.
En is je iets opgevallen als je terugdenkt? Positief of negatief?
Nou, de kwaliteit vond ik gewoon niet zo goed. Je zag echt die spikkels. Dat irriteerde me een beetje
eigenlijk. En ehm, ja dat je dus wel goed om je heen kon kijken in de kamer. Dan lieten ze soms
plaatjes zien maar dan zo kort, dat je dan én moest luisteren én (...) het ging eigenlijk een beetje te
snel soms. Het zou fijn zijn als je even pauze kon drukken ofzo. (...) En wat me ook opviel was dat het
ehm, dat hij soms even niet zo goed meer wist wat hij moest vertellen ofzo. Dan stotterde hij bijna een
beetje.
Alsof hij zijn teksten niet meer wist ofzo, he?
Ja.
Dus hoe had je dat anders willen zien?
Nou ik had (...) een betere presentator misschien. Ik vond het, nou ja niet dat hij slecht was, maar het
viel wel op, zeg maar.
En ehm, even kijken, heb je alles kunnen zien in de kamers? Vond je alles goed te zien?
Ja, maar je kon niet dingen lezen ofzo. En dan gingen ze, en dat vond ik dus wel heel leuk want dat
heb je volgens mij normaal niet echt, dat je de inrichting goed kon zien bij de tour. Maar dan plaatsten
ze het weer zo dat je het niet goed kan zien hoe het in die kamers staat. Maar dat vond ik wel leuk, dat
ze dat niet (...)
Want waar laten ze dat ook alweer zien?
Dat laatste plaatje. Dat doen ze waarschijnlijk ook in het huis.
Ja, en dat je dan niet, en dat ze dan vervolgens niet nog even die kamer tonen.
Ja, of dat ze dat plaatje dan precies neerzetten zoals die kamer. Dat je dan vanuit daar kan zien hoe het
zit.
Dat je dan kunt visualiseren hoe het er uit ziet.
Ja, want dan kun je dat normaal denk ik wel als je die tour niet doet, dan kun je echt even rustig om je
heenkijken. Nu ging het zo snel.
64
Had je ook graag meer dingen willen lezen, die er aan de muur hingen? Waarvan je wel kon zien dat
ze er hingen?
Ja, misschien wel. Maar ik kon ook niet goed zien. Je zag ook niet goed de details op de muren. Ja (...)
En als die details wel beter in beeld kwamen? Wat vond je daar dan van?
Dat was wel beter geweest denk ik.
Maar soms gaven ze ook wat meer details, toch? Zoals die centimeter, die meetlat?
Oja, ja maar dan wist je niet waar het was in die kamer. De kwaliteit was zeg maar niet goed genoeg,
dan kon je niet plaatsen waar dat was. Dat vond ik gewoon jammer. Ze hadden beter gewoon kunnen
(...) dat hij het ging aanwijzen en dat het dan in beeld kwam.
Was je wel de hele tijd op hem aan het letten?
Ja, en daardoor raak je ook een beetje gedesoriënteerd want je hebt ook het idee dat je de hele tijd naar
hem moet kijken, dat is wel lastig.
Heb je veel van het verhaal geluisterd, of zat je meer op te letten op (...)
Nou, ik probeerde me te concentreren op het verhaal, maar dat lukte dus bijna niet omdat het best wel
snel ging. En omdat je ook wilt rondkijken.
Ja. En wat vind je ervan dat je die zolderkamer gezien hebt? Want die is normaal niet toegankelijk.
Ja, daar ging ik, dat vond ik nog wel leuk. Daar ging ik ook heel veel om me heen rondkijken. Maar
toen moest ik ook weer opletten, want dan ging hij weer voorlezen uit het boek en over erwten die
naar beneden vielen ofzo, ik weet het niet meer precies. Maar dat, het lukt, het is heel moeilijk om dat
allebei tegelijk te doen.
Ja, oke.
Zijn er andere dingen waarvan je denkt dat ze niet aan bod zijn gekomen maar je wel had wilen zien?
Nou ja, hoe je dus meer loopt, van kamer naar kamer. Want dan kun je meer een voorstelling van
maken in je hoofd. Dat zou leuker zijn als je echt meeloopt met hem door het huis, in plaats van dat
het beeld opeens overgaat in een andere kamer. Dan kun je nog steeds geen voorstelling maken van
hoe het loopt, dat is juist vind ik denk ik het fijne aan het huis dat je dan echt die route loopt.
Ja. Want nu ga je de route natuurlijk niet echt (...)
Ja, je bent opeens in een andere kamer en dan is het zo’n fade-out achtig beeld en dan ben je weer in
de andere kamer. Het is volgens mij wel, dan zat ik ook echt te kijken van huh zat de kamer er nu
naast, of niet?
Is dat de volgende (...)?
Ja, dus je weet niet zo goed waar je bent de hele tijd. Dat zou ik leuker vinden, als je echt zeg maar er
doorheen loopt. Zoals de bezoekers ook doen. Dan heb je meer die ervaring.
Heb je, is je iets bijgebleven van de omgevingsgeluiden in de video?
Omgevingsgeluiden? Nou, buiten. Met die fietsers enzo, dan heb je echt het idee dat je er staat.
Binnen was een muziekje ofzo, dacht ik.
En kon je hem ook goed verstaan?
Jawel, maar het klonk wel een beetje hol. Maar je kon hem wel goed verstaan.
Oke, heeft u het gevoel dat het een samenhangend geheel was?
Nou, dat kan ik dus niet zo goed bedenken, want het ging zo snel dat ik niet alles heb kunnen volgen.
Dus het is heel moeilijk om te zeggen. Maar volgens mij, het verhaal werd wel van het begin tot het
einde verteld. Maar ik vond het wel verwarrend dat er af en toe quotes uit het boek werden
voorgelezen, terwijl je dan in een kamer stond en dat je dan (...) Nee het ging soms gewoon te snel. Ja,
dat vond ik echt.
Maar die quotes die gingen over de kamers waar hij toen was, toch?
Ja. Uit het boek voorgelezen, dat was opzich wel leuk. Maar het was echt moeilijk om echt rond te
kijken en goed te luisteren. Tenminste, dat vond ik moeilijk.
65
Welke informatie heb je gekregen via de rondleiding? Als je denkt aan de boodschap die je hebt
gekregen?
Ehm, nou wie er echt zaten in het huis, waar ze sliepen, waarom ze er zaten, wat Anne wilde met haar
dagboek en wat ze zei, en de onderlinge relaties tussen hen.
Wist je alle details die je te horen hebt gekregen? Was je daarvan op de hoogte, of je heb je nieuwe
dingen geleerd?
Nou, wel dat er werd gezegd dat ze verliefd was op, ehm ik weet even niet meer hoe hij heet. Ik wist
niet dat het echt zo was. Ik dacht dat het een soort van roddel was. Dat mensen dat dachten, maar niet
dat het echt zo was. Of althans, dat werd nu gezegd.
Dat zij echt verliefd op hem was?
Ja, dat werd gezegd, ze waren een tijdje echt verliefd op elkaar. Toen dacht ik, oke dat wist ik niet.
Had je nog meer of andere dingen willen weten of te weten willen komen hierdoor? Had je meer
kamers willen zien of over het verhaal?
Ja, maar dat heb ik dus eigenlijk al gezegd. Ik had de route graag willen zien, van kamer naar kamer.
En ik had meer willen zien hoe de originele inrichting was. Gewoon iets langer. Want dat is echt heel
interessant, dan zie je precies hoe dat bedje stond. Dat je dat meer gewoon (...) Dat daar meer
aandacht aan besteed wordt.
Wat denk je dat de Anne Frank Stichting heeft bedoeld met deze rondleiding? En denk je dat dat is
gelukt?
Nou, ik denk dat ze ermee willen bereiken dat als je niet in het huis zelf kunt zijn, dat je het alsnog
kan zien. Of ja, dat.
En zou je denken dat het een waardige vervanging is?
Opzich wel, maar ook weer niet helemaal dus. Omdat het een beetje verwarrend is, en je ziet dus niet
precies waar de kamers zijn. Nee, ik vind het, dat vind ik wel dus een beetje niet.
Geen vervanging?
Nee, het is wel een goede richting ook. Maar het kan beter.
Heb je meer inzicht en/of begrip gekregen in het verhaal van Anne Frank?
Jawel, want je ziet wel hoe klein het is. Dat kun je wel goed zien. Je hebt wel het gevoel van oh die
grote kamer van waar ze altijd gingen eten is wel echt heel klein. Als je rondkijkt zie je dat
bijvoorbeeld wel echt. Dus je ziet wel hoe klein de ruimtes waren.
Oke, nu gaan we het even hebben over hoe het systeem heeft gewerkt. Wat vond je ervan om het te
gebruiken? Had je het al een keertje eerder gebruikt?
Ja, ik had dit eerder gebruikt, in Walibi. Bij een virtual reality-attractie.
En als je denkt aan het verschil daartussen? Tussen deze en die ander?
Deze kwaliteit vond ik niet zo goed, vergeleken bij die ander.
In welke zin?
Bij die ander kon je veel meer om je heen kijken, leek het beeldscherm ook betere kwaliteit. En hier
kon je het gewoon niet zo scherp zien. Dat vond ik wel vervelend. En verder ehm, had ik daar dus wel
die virtual reality (...) dat je echt liep ook met dat ding. Je zat wel, maar je liep zeg maar verder en bij
deze virtual reality sta je de hele tijd stil in principe. Kun je alleen maar om je heenkijken en loopt hij
zelf niet vooruit. Snap je wat ik bedoel?
Ja, je kunt hier gewoon alleen maar om je heenkijken.
Ja, en bij die andere virtual reality die ik deed, liep zeg maar die bril en kon je ondertussen om je heen
kijken.
En kon je dan zelf bepalen waar je heen zou gaan?
66
Nee, dat niet. Maar je liep wel vooruit en dan kon je ondertussen om je heen kijken terwijl je (...) en
hier sta je de hele tijd stil en kun je, je kunt niet verplaatsen.
Had je dat willen doen misschien? Jezelf verplaatsen in de (...)
Ja, dat zou helemaal fijn zijn. Maar ik denk dat de, ik denk niet dat dat had gehoeven. Misschien wel
dat je van kamer naar kamer kunt verplaatsen. Dat je klikt en dat de beelden naar de volgende kamer
en dat hij dan daarheen loopt en ondertussen kun je dan rondkijken.
Hoe zat de bril? Was het comfortabel?
Nee.
Heeft het je afgeleid?
Ja. Het zat, het deed heel erg pijn aan m’n neus. Hij was een beetje te zwaar of zat gewoon niet goed.
Het zat niet zo lekker.
Heeft het heel erg afgeleid van dat je die beelden zag?
Op het einde wel. Toen dacht ik ‘is het al bijna voorbij’ want het zat echt niet meer lekker. Toen ging
ik het ondersteunen met m’n hand.
Wat vind je van de kwaliteit van de beelden?
Nou, dat viel me dus tegen. Maar ik weet niet of dat altijd zo is, maar ik (...)
Had je er meer van verwacht?
Ja, ik had verwacht dat het scherper beeld was.
Had je er in een ander opzicht ook meer van verwacht?
Qua kwaliteit?
Ja, hoe het eruit zag enzo? Is er iets wat je er meer van had verwacht, of is dat niet zo?
Nee, vooral de scherpte van het beeld eigenlijk. Want verder kon je wel goed om je heenkijken overal
heen. Dus dat was wel oke.
Heb je nog geluiden van buiten gehoord? Niet van in de rondleiding maar van hier in het
museumcafé?
Ja, wel een beetje. Dat leidde me ook een beetje af.
Ja? Wat hoorde je voor geluiden dan?
Nou, iemand achter mij praatte. En toen dacht ik opeens ‘oja, ik zit hier’. Maar niet heel erg ofzo.
Heb je gemerkt dat je er echt op reageerde? Op de beelden en geluiden enzo? Ging je bewegen door
de bril? Heb je je echt zo omgedraaid?
Ik heb wel rondgekeken ja. Maar dat was nou niet echt ehm (...) omdat je niet echt loopt, je staat echt
stil dus je gaat niet mee bewegen.
Heb je niet dat hij ehm (...) hij maakt op een gegeven moment geluid en komt dan ergens anders
vandaan. En dan zie je hem ook niet, dan hoor je hem wel. Was je op zoek naar hem de hele tijd, of
was je aan het zoeken in de ruimte?
Nou, wel je bent wel een beetje op zoek naar hem. Omdat je niet weet waar, hij staat steeds ergens
anders en komt dan opeens uit het niets. Dat is een beetje gek. Maar je reageert niet echt, ja je
beweegt ja je kijkt met je hoofd, maar ik had niet het idee om m’n hele lichaam te bewegen ofzo.
Was er niets zichtbaar van het virtual reality menu? Je hebt gewoon alleen het filmpje (...)
Ja, als ik naar beneden kijk dan zag ik de stok van de camera. De voetpoot. Dat vond ik, ja dat vond ik
wel grappig.
Had je last van misselijk- of duizeligheid?
Nee, maar wel een beetje benauwd gevoel op het eind.
Hoe bedoel je benauwd?
67
Nou, een soort claustrofobisch gevoel. Want je zit echt in een (...) je hebt wel het idee dat je niet
wegkunt ofzo. Je zit echt in dat hok. En ook omdat (...) hij zat op het eind ook niet meer zo lekker.
Dus dat was een beetje (...)
Dus je werd een beetje afgeleid door het hele ding op je hoofd?
Ja.
Wat is een positief aspect aan het gebruik van die bril?
Dat je echt rond kunt kijken. Dat je kunt kijken waar je wilt. En dat kan bij filmpjes vaak niet. En dan
kun je zelf focussen op waar je naar wilt kijken. Dat vind ik positief.
En is er iets wat je minder positief vindt?
Wat ik minder positief vind is dat het beeld overspringt van het beeld naar een ander beeld. Dat het
haalt echt het virtual reality gevoel weg. Dan zit je echt weer in een filmpje in plaats van dat je echt in
die realiteit ehm zit je dan niet in. Dat haalt je er even uit. Dat vind ik minder positief.
Wat was uw algemene gevoel over de ervaring?
Mijn algemene gevoel? Nou ik vond het wel interessant om te doen zo. Maar ik had er meer van
verwacht. Dus ik ben ook een beetje teleurgesteld. Ik had er toch echt meer van verwacht.
In welke mate ben je teleurgesteld dan?
Nou, dat het minder (...) Misschien omdat ik al eerdere ervaringen heb gehad met virtual reality, maar
ik had echt meer verwacht dat je (...) ja toch meer echt zou lopen in het huis. En niet dat je echt per
kamer zou rondkijken. Dus daar ben ik teleurgesteld in.
En hoe voelde het dan om alleen in het Achterhuis te zijn? Want daar leek het natuurlijk wel op, je
had wel alle tijd om te kijken in je eentje, zonder andere bezoekers.
Nou daar heb ik helemaal niet bij stilgestaan. Ja inderdaad, dat is zo. Je kon natuurlijk wel meer zien.
Ja daar heb ik niet bij stilgestaan. Het viel me niet op ofzo.
Zag het er realistisch uit?
Nou, dat vond ik dus tegenvallen.
Maar dat kwam vooral door de kwaliteit van het beeld dus.
Ja.
Voel je je misschien meer betrokken bij het verhaal en het verhaal van Anne Frank? Omdat je zoveel
details hebt gezien, dat je bij haar in huis bent geweest?
Ja, want je kunt je echt verplaatsen in het verhaal. Je hebt een beeld bij hoe ze zaten en hoe klein de
ruimtes waren. Dus ja, dat wel.
Wat had je ervan gevonden als je je vrij had kunnen bewegen in de ruimte? Wat had je dan willen
zien? Had je meer tijd willen doorbrengen ergens? Had je zelf willen bepalen dat je van de ene naar
de andere kamer willen gaan?
Ja, ja want dan had je bijvoorbeeld eerst naar hem kunnen luisteren en daarna kunnen rondkijken.
Want nu moest je én luisteren én rondkijken en was je opeens weer in de volgende ruimte want als je
bijvoorbeeld eerst zijn verhaal hoorde en dan, dat hij dan de optie had van ga naar de volgende kamer
of kijk nog even rond, dan kon je zelf nog even rondkijken. Dat was wel echt beter geweest.
Had je nog iets anders willen bestuderen? Van dichterbij ofzo?
Ehm, nou ik weet niet. Het was wel kaal. Als je normaal in het huis rondloopt, ik weet niet, heeft dat
te maken met (...) ik heb het idee dat je dan toch meer details ziet ofzo.
Omdat je dan kunt kijken hoe lang je ergens stilstaat?
Ja, ja.
68
Had je dat nu ook graag willen doen? Dat je had gezegd van, ik ben nu klaar bij die meetlat, of nu
ben ik klaar bij (...)
Ja, want nu dacht ik elke keer als ik rondkeek, dan dacht ik oh wat zegt hij nu ook alweer, en dan was
er opeens weer een plaatje, inderdaad die centimeters lengte of een foto van iemand. En dacht ik oh
moet ik hier weer naar kijken. Het was gewoon echt een beetje chaotisch.
Wat sprong er het meeste bovenuit voor je? Van de hele virtual reality tour?
Nou, dat je wel echt het gevoel kreeg over hoe groot de ruimtes waren. Of hoe klein, beter gezegd. Je
kon wel echt aanvoelen dat het niet zo groot was. Ja je hebt wel echt een beeld van hoe groot het was.
Dus in dat opzicht heb je wel een gevoel gekregen van hoe het is om in het museum te zijn, in het
huis?
Ja, ja.
Hoe lang denk je dat je hebt doorgebracht in deze virtuele wereld?
Een kwartier, tot twintig minuten?
Ja, een minuut of 12,5.
Als je terugdenkt aan een eventueel eerdere ervaring met virtual reality, wat komt er dan bij je op als
je deze ervaringen met elkaar vergelijkt? Zou je misschien daarvan iets missen, of tenminste (...)
Ja, dit was gewoon meer ehm (...) dit waren eigenlijk bijna meer foto’s waar je in rond kon kijken en
virtual reality is meer het idee dat vaak meer echt een filmpje. Maar misschien komt het door mijn
eerdere ervaring. Dat was echt een film waarin je echt zelf kon bepalen waar je keek. En dit was een
stilstaand beeld. Dat dus.
Heb je heel erg veel gedraaid met je hoofd, en werd er veel zichtbaar?
Ik heb wel veel gedraaid met mijn hoofd. Ik was af en toe zelfs bang dat ik ergens tegen aan botste.
Haha, maar ik dacht volgens mij gebeurt dat niet. Ik ging ook proberen om zoveel mogelijk te zien. Ik
dacht dat kan, dus dan wil ik ook zoveel mogelijk proberen te kijken.
Wat is je bijgebleven over de mate van controle die je had?
Maar weet je, het lijkt me trouwens wel fijner om het op een stoel te zien die kan draaien. Want nu
draai je soms met je nek. Want als je op een ronddraaiende stoel zit, kun je echt lekker kijken.
Omdat je nu steeds je nek (...)
Ja, je zit zeg maar vast op je stoel. En als je zou kunnen ronddraaien, dan zou je veel lekkerder en
vrijer kunnen rondkijken.
Heb je nu ook echt achter je gekeken?
Ja, dat probeerde ik, maar ik dacht ik weet niet of er nu iemand achter me zit. Dat voelde toch een
beetje gekkig.
Zou je deze virtual reality rondleiding aanbevelen aan familie of vrienden?
Ehm, alleen als ze echt niet de mogelijkheid hebben om echt niet het huis in te gaan. Anders niet.
Want het huis zelf bezoeken is denk ik toch ehm, wel beter.
Is je iets opgevallen als je denkt aan de hoeveelheid keuzevrijheid die je had tijdens deze rondleiding?
Nou, je had geen keuzevrijheid. Want je moest gewoon doen wat er, ja doen, je kon alleen maar
kijken naar wat er gebeurde. Ja dus er was eigenlijk niet echt keuzemogelijkheden of vrijheid. Die
waren er niet.
Had je dat graag willen hebben?
Ja, jawel. Vaak had je op pauze willen drukken. Of kijken waar je naartoe wilde kijken. Of
bijvoorbeeld audio stopzetten en zelf wel kunnen kijken.
69
Respondent 3
Vrouw, 28 jaar
Wat vond je ervan, in zijn algemeenheid?
Ik vond het goed, ik vond het goed. Maar ik vond die jongen die vertelde, minder. Zijn stem was
opzich wel prima, maar je merkte aan hem dat hij soms iets te lang stopte, naar de camera keek, in
ieder geval naar mijn idee dat hij heel erg bezig was met (...) het ging niet vanzelf. Het kon vloeiender
gaan. En misschien met dit verhaal en (...) zie ik een wat oudere man het meer vertellen, of zoiets.
Maar misschien ligt dat meer aan mij, maar ik snap wel voor het ook voor jongeren een beetje leuk te
houden dat het inderdaad een jonge vent is, en niet zo’n oude zak haha. Verder vond ik het wel goed
uitgelegd en nam hij me wel mee in het verhaal. En vond ik het leuk dat hij ging lopen en dat ik hem
dan even ging zoeken. Dat was wel leuk. Maar ik vond hem zelf misschien niet perse de beste om het
te vertellen.
Wist je iets voorafgaand aan deze virtual reality tour, over de rondleiding? Wat wist je ervan?
Nee, nee ik wist niks eigenlijk. Dit was eigenlijk de eerste kennismaking eigenlijk. Geen voorkennis,
niks.
Oke, en als je het zou beschrijven aan een vriend, hoe zou je vertellen wat je net gezien hebt?
Vanaf het moment dat ik het opzet? Ik zou zeggen dat, nou dat je op tour wordt meegenomen, dat
iemand het verhaal gaat vertellen van Anne Frank en dat hij je gaat meenemen in alle kamers en dat
hij details vertelt over haar leven en waar ze het zwaar mee heeft gehad en ehm, de leuke momenten
met bijvoorbeeld Peter. Ik zou dat bijvoorbeeld vertellen. Ja ik zou vertellen, ja hij neemt je mee op
reis.
Door het museum?
Ja, door het museum.
Heb je dan echt het idee dat je in het museum bent geweest, of alleen maar in het Achterhuis?
Alleen maar in het Achterhuis.
En is er iets wat je is opgevallen aan deze rondleiding?
Niet perse.
Hoe vond je dat deze virtuele wereld is weergegeven?
Ik vond het best wel mooi weergegeven. Ook op inderdaad dat, als je, hij vertelde in de kamer, en dan
kwamen er beelden naar voren en dan is het misschien ook wel leuk inderdaad, iets meer details. Ja
dat vond ik in principe wel, oke.
Maar misschien, ik vond hem wel iets onscherp.
De kwaliteit van het beeld was (...)
Ja, ja.
Is er iets wat je zou veranderen of willen verbeteren, als dat er is?
Ja, dan zou ik toch iemand anders nemen. Vlotter, soepeler. Want dat helpt ook heel erg, zeker ook
met virtual reality. Je wilt echt meegenomen worden in het verhaal en het is dat ik er interesse in heb,
maar ik snap wel dat als je (...) het was het net niet. In ieder geval als, ik vond, het kon iets vlotter.
Het leek soms een beetje moeizaam voor hem, moeilijk. En dat kreeg ik heel erg het idee. Dus dan ga
ik daar op letten in plaats van het verhaal. Ja, maar misschien is het, dat kan natuurlijk ook persoonlijk
zijn.
En als je denkt aan, als er een vlotter persoon was geweest, had je dan (...)
Nou, ik had meer, ja, ik denk het wel. Zeker. Ik denk dat als het iemand anders was geweest, iets
vlotter, dat ik meer ‘mee’ zou gaan.
70
Dat je echt het idee hebt dat er iemand voor je staat en echt een duidelijke rondleiding geeft?
Ja, ja. Ik vond het wel gewoon, ik ging wel met hem mee. En zeker ook het idee dat hij heen en weer
liep, en dat je met hem mee kon lopen. Maar ik denk dat iemand anders me nog meer mee kon nemen.
Echt in het verhaal zuigen?
Ja, ja.
Wat vond je van de kamers? Kon je alles goed zien?
Ehm, medium. Soms wel, maar soms was het net, maar ik weet nu niet of het echt aan de camera lag.
Maar soms was het niet helemaal scherp. Maar de detail, er waren wel details. En het was goed dat hij
op een gegeven moment vertelde over dat ze haar gingen opgemeten, dat ze dertien centimeter was
gegroeid dat ze dat wel naar voren hebben gebracht, want eerst dacht ik van ‘waar, ik ziet het niet’.
Dus dat was wel, ja, dat vond ik wel (...)
Wat vond je van die details, zoals de afbeelding van de ingerichte kamers, of de centimeters waar de
lengte van Anne (...)
Ja, dus dat vond ik leuk. En dan denk je weer ‘oja, oke’, dus dan wordt het wel uitvergroot, dus dat
vond ik wel goed.
Had je meer details willen zien in de kamers?
Ehm, ja misschien wel. Het was ook wel leeg. Dus je kijkt om je heen en je ziet niet alles goed, maar
misschien iets meer details om je echt het gevoel te geven dat je er echt bent. Ik denk dat dat wel zou
helpen.
Wat vind je dan van het feit dat je een kamer hebt gezien, die normaal gesproken niet toegankelijk is
voor mensen? Zoals die zolderkamer?
Ja dat was leuk. Dat geeft wel een speciaal gevoel. Zeker voor de mensen, als je daar niet heen kan.
Dat geeft toch weer extra detail.
Maar heb je daar goed om je heen gekeken? Zag je alles?
Ik was best wel gefocust op de man zelf. Maar ik heb er wel een beetje omheen gekeken. Maar niet
perse, dat ik meteen links, rechts. Ik wist het wel, maar ik snap wel dat mensen dat niet weten.
Nee, inderdaad. Het wordt niet expliciet genoemd natuurlijk.
Nee, zeker niet. En ik denk dat als je dat wel zou noemen dat mensen toch meer ‘oh’ (...) dus dat
misschien, dat zou wel een tip zijn.
Maar was je hem ook de hele tijd aan het zoeken?
Ehm, nee niet de hele tijd. Ik was, het ging gewoon heel soepel, van het was niet van, huh waar is hij
nou. Je vindt hem wel snel. Dat is wel leuk, om hem een beetje te gaan zoeken. Dus je ziet hem
inderdaad weglopen, en de andere kamer weer (...)
Ja inderdaad. En zijn er dingen in die rondleiding die je had willen zien, horen of weten of doen? Wat
er nu niet is gebeurd? Is er iets wat er voor je gevoel ontbrak?
Oei, dat vind ik lastig.
Had je misschien meer in willen zoomen op, in de kamers? Of alle kamers willen bekijken? Of
informatiebordjes lezen?
Nou misschien ook wat meer, ja dat zou misschien wel handig zijn. Ja we hadden het ook over Anne,
maar we hebben over Anne veel gehoord dan, maar ik zou misschien iets meer van de anderen nog
meer willen horen. Daar was misschien iets minder detail, terwijl hun verhaal ook, of nou ja ook, kijk
als je een rondleiding hier hebt gehad, dan kun je ook inderdaad lezen over de anderen dat ze, vind ik
ook wel een. Zou ik wel een meerwaarde (...) en dat je ook inderdaad weet over Miep die gewoon
ehm, quotes, gewoon iets meer. Achtergrondinformatie. Want dan snap je het ook wat meer.
Nog meer context geven.
Ja.
71
Wat is je bijgebleven van de geluiden, in die virtual reality-omgeving?
Ehm, een muziekje op de achtergrond. Maar ik vond het niet per se een heel passend muziekje.
Nee?
Ik vond het wel oke, maar ik had niet het idee (...) het was prima. Nee het was niet een vrolijk
muziekje. Nee, dat denk ik. Oh nee, nu twijfel ik. Nee, het was ehm, het viel niet per se op, anders had
ik het nu wel, zou ik er wel wat van zeggen. Dus in principe zou het wel, is het, was het wel oke.
Kon je hem goed horen?
Ja. Ik vond hem wel, hij was wel goed te verstaan. Ja, zeker.
Wat staat je het meest bij, als je er nu aan terugdenkt?
Misschien toch het einde.
En wat was het einde?
Nou, ik vond het een leuk detail dat hij had verteld dat Peter en Anne op een gegeven moment
verliefd werden. En dat ze het heel fijn vonden om naar buiten te kijken. En de bonen. Dat vond ik
een leuk detail. En wat me ook goed is bijgebleven, over honger hebben, dat Miep vaak op
boodschappen gestuurd werd maar dat het gewoon ontzettend moeilijk was voor haar. En dat Otto
alleen is overgebleven. Dus wel meerdere dingen, maar dat is wel allemaal wel (...) wel goed
bijgebleven.
Heb je het gevoel dat het een samenhangend geheel was?
Ja, zeker. Ik vond het niet dat ik dacht van ehm, ja het liep wel goed over. Ik had niet het idee van
‘wat, wat vertel je me nu?’. Nee, dus dat vond ik wel prima.
Was je al op de hoogte van de details die je te horen hebt gekregen?
Sommige details wel, sommige niet.
Had je nog meer of andere dingen te weten willen komen?
Ja, het was in mijn ogen niet een korte tour, maar het was ook niet per se een lange tour.
Vooral dus gefocust op haar verhaal?
Ja, wat logisch ook is. Maar er is ook zoveel meer, dat zie je ook in het museum terug. Ik denk dat je,
dat dat er wel meer in zou kunnen.
Wat denk je dat de Anne Frank Stichting heeft bedoeld met deze tour? En denk je dat ze dat bereikt
hebben?
Ze proberen je een kijkje te geven in het Anne Frank Huis. Nou dat is opzich wel gelukt. Maar het zou
wel beter kunnen.
In welk opzicht zou het beter kunnen?
Meer details. Ik denk, naar mijn idee was het niet heel lang. Toch?
Hoe lang denk je dat het geduurd heeft?
Zeven, acht minuutjes? Maar ik denk, ik vond het toch leuk om te luisteren.
Maar welke details zou je dan toch willen hebben?
Nou, wat ik ook zei. Over die andere, ook toch meer over, ja ik weet het niet er is zoveel. Dit vind ik
echt een moeilijke vraag. Ehm, toch meer ook over die tijd. Want het was toch wel heel veel op Anne
gefocust. Misschien ook ehm, van hoeveel, over de Jodenster. En wat de regels waren voor Joden
enzo. Om meer een indruk te geven van hoe zwaar het was. Want het was ook natuurlijk, dat zie je
ook wel, dat je toch wat meer detail krijgt. Dat je gewoon meer weet. Dat lijkt mij misschien, een
goed puntje. Ik weet het even niet zeker.
Maar als je denkt aan deze rondleiding, die hebben ze gecreëerd voor mensen die normaal gesproken
niet naar binnen zouden kunnen gaan.
72
Natuurlijk zou het nooit hetzelfde kunnen zijn als er zelf doorheen lopen. Maar ik denk dat het
uitgebreider kan. En ik denk dat ze meer over Joden zelf of in die tijd kunnen vertellen. Natuurlijk
over Anne, maar ook een beetje over die tijd er omheen zodat je een beter beeld krijgt. Want dit was
nu te specifiek.
En zou je dan mensen de keuze daartoe willen geven bijvoorbeeld? Dat ze dan in de rondleiding
bijvoorbeeld op een knopje kunnen drukken, of naar binnen lopen om extra verdieping te geven.
Ja dat lijkt me echt heel leuk.
Heb je dat misschien een beetje gemist ofzo? Om zelf de keuze te maken?
Nee, dat niet. Maar nu je het zegt zou ik denken van ‘oh dat zou ik wel leuk vinden’, maar dat is meer
hoeveel interesse heb je. Maar ik neem aan, iedereen die hierheen komt heeft de volste interesse en
die wil wel weten. Maar ik heb het niet gemist. Maar nu je het zegt denk ik ‘oja’, dat zou wel leuk
zijn.
Heb je het idee iets bijzonders gezien te hebben?
Ja, hij vertelt wel heel, echt wel goed vond. Hij vertelt echt wel goed hoor, het is gewoon dat ik zijn
stem niet zo fijn vond. Eh, ja ik heb zeker wel wat bijgeleerd.
En heb je het idee dat je echt het Achterhuis gezien hebt?
Ja, lastig.
Wat vond je er (...)
Nou, omdat ik toch de details, iets scherper mochten naar mijn idee. Dus het zou, in principe (...) dus
ik zou het iets toch meer details. Gewoon iets scherper. Maar ik vond het wel leuk dat toen ik naar
beneden keek dat ik een paal zag. Dat vond ik wel heel grappig. En misschien toch iets langer in een
kamer. Ik weet het niet, ik was zo, weet je je wilt ook het verhaal horen en dan ben je best wel op hem
gefocust. En dan kijk je ook minder snel rond.
Wat vond je dan dat je niet zelf de keuze had om zelf de kamer te verlaten of binnen te treden, zoals
dat wel normaal als je zelf zou lopen wel (...) dan zou je zelf kunnen bepalen hoe lang je ergens blijft
hangen.
Ja, dan is dat wel een optie. Maar dat heb ik niet als gemis gezien, nee. Maar het is wel een leuk
detail. Maar het lijkt me wel lastig om dat met virtual reality te doen.
Wat vond je ervan, hoe zat het brilletje?
Het brilletje zat eigenlijk wel goed. Alleen de koptelefoon zat wat los, daarom hield ik hem ook steeds
zo goed vast.
Werd je daar niet door afgeleid?
Ehm, nee dat viel heel erg mee. Of althans, ik probeerde gewoon echt te luisteren, nee dat ging wel.
Heb je denk je alles gezien en gehoord, of heb je dat tijdens dat je aan het draaien was dat hij iets zei
en (...)
Ja, minder goed. Want dan wil je goed de kamers zien. En dan wil je, ja dan ben je minder gefocust op
zijn stem. En dat heeft ook wel mee te maken, dat als het wat harder was, en zijn stem is ook niet
hard. Dus dan als je gewoon dat je, als je wat meer durfde te draaien dat je, ja ik was teveel op hem
gefocust, ik dacht van ik moet het horen. Maar soms als ik het omkeek dan hoorde ik hem wat minder.
Dus heb je soms ook dingen niet gezien, omdat je hem aan het beluisteren was?
Ja, ik denk het wel.
Heb je geluiden van buitenaf ervaren? Van buiten de rondleiding, van hier in het café?
Ja, ik had het idee dat er iemand aan mijn tafel zat. Maar dat krijg je wel echt heel erg mee. Daarom
moet je hem echt tegen je aanhouden, je hoort zoveel om je heen. En dat lijkt dan echt alsof iemand in
je gezicht staat.
73
Was het lastig om je daarop te focussen dan, of viel dat mee?
Het viel mee, maar van als het echt druk zou zijn, denk ik dat je daar wel echt moeite mee zou hebben.
Heb je echt gereageerd op die geluiden? Ja, je draaide je om.
Ja, ja.
Ging dat goed? Of werd je een beetje tegengewerkt door je stoel, ofzo?
Nee, nee, nee. Ik hield alleen soms de tafel vast, just in case. Maar ik had wel, alles ging ook wel heel
soepel met het kijken enzo.
En reageerde hij snel?
Ja, hij reageerde wel hetzelfde zoals ik zou reageren.
Werd je daar niet misselijk van? Of duizelig misschien?
Nee, nee. Heel, heel klein beetje.
Hoe kwam dat denk je?
Ja, gewoon omdat het nep is, haha.
Maar dat je je draaide, omdat het te snel ging?
Nee, het was ook gewoon sowieso even wennen omdat er zo’n beeld voor je staat, of dat je zo naar je
beeld kijkt, dus ik denk dat dat even wennen. Maar ik denk dat het in principe ehm, is het echt prima.
Oke, wat vond je een positief aspect van het gebruik van deze bril?
Een positief aspect. Nou dat ik de tour heb mogen meemaken, dat ik nu nieuwe dingen weet, dat ik
toch wel de kamers heb gezien, die ik niet zou kunnen zien als ik (...) ja en ik vond sommige details
wel echt leuk.
Vond je virtual reality daarin dan echt een meerwaarde hebben denk je? Of zou dat ook op een
normaal filmpje getoond kunnen worden?
Nee, ik vind virtual reality toch wel een meerwaarde hebben. Ik denk wel dat je, dat je, jawel, vind ik
zeker wel. Het geeft je toch wel een extra, of in ieder geval toch wel het gevoel dat je er bent. Je kunt
wel naar een filmpje kijken, of naar een tv gaan staren, maar ik vind dit toch wel leuker.
Waarmee heeft dat te maken, denk je?
Ehm, omdat je er midden in zit, voor mijn idee. Je kijkt om je heen en hebt het idee dat je in de kamer
staat. Ik denk dat dat zeker wel helpt, ja zeker.
En een negatief aspect? Is dat er, denk je?
Nee. Ik denk dat dit altijd beter is, dan naar de tv kijken. Zeker met dit. Zeker om mensen het gevoel
te geven dat het Achterhuis is natuurlijk hartstikke bijzonder en ja, dit is het dichtstbijzijnde wat je
kunt (...)
Hoe vond je het om alleen in het Achterhuis te zijn? Tussen aanhalingstekens?
Ja, wel prima eigenlijk. Ja, vond ik opzich wel leuk, inderdaad. Dat was wel fijn. Want je had
inderdaad, je kon wel doen wat je zou willen. Dus dat was prima. En ik had niet het idee dat ik alleen
was, dat ik het eng vond.
Vond je het er realistisch uitzien? Of vond je het gemaakt, ofzo?
Nee, ik vond het er wel realistisch uitzien. Niet te gemaakt, ja het mocht scherper of meer details.
Maar ik vond het er wel gewoon realistisch uitzien. Ik had niet het idee dat ik in een video-spel zat.
Heb je het gevoel dat je iets gemist hebt misschien?
Niet dat ik weet, nee.
Voelde je je betrokken bij het verhaal.
Ja, ja.
74
Is dat meer geworden door de (...)
Ja, ik voelde me wel (...) doordat hij me, ja het is natuurlijk best wel persoonlijk, zeg maar.
Een eigen rondleiding gehad?
Ja, ja, dat vond ik wel.
Wat had je ervan gevonden als je je wel vrij had kunnen bewegen door de ruimtes?
Dat zou ik ook wel tof vinden hoor. Dat zou ik denk ik wel heel tof vinden als dat zou kunnen. Ja,
nee, dat zou denk ik wel meer een toevoeging zijn.
In welk opzicht zou dat een toevoeging zijn?
Nou, ik zou inderdaad, je kunt beter de tijd nemen om bepaalde dingen kan inzoomen. Wat jij
belangrijk vindt, want dat verschilt ook per persoon. Dus dat je daar meer op kunt letten.
Dus dat je je persoonlijke interesse een beetje kunt uitbreiden?
Ja, ja.
En wat had jij dan graag willen zien?
Nouja, meer de details. Maar dat zeg ik de hele tijd al, he? Ik zou misschien wel, wat ik miste was
inderdaad ehm (...) de Jodenster een ding om dat te zien, om te zien hoe dat eruit zag. Ehm, ja het is
misschien heel raar, maar tijdens virtual reality kun je niet ineens een filmpje zien he? Over dat je in
het museum bijvoorbeeld, zie je soms filmpjes over dat ze in de trein naar Auschwitz zitten enzo, om
toch wat meer beeld erbij te krijgen. Misschien zou ik zulke dingen er tussen voegen om even van een
afstandje natuurlijk, niet ineens ‘in your face’, maar wat ze deden met bepaalde beelden, dat ze dat
inzoomde weet je wel? Net als met die centimeters dat ze bepaalde filmpjes er toch bij lieten zien. En
misschien ook het filmpje van Otto Frank dat hij aan het praten is over Anne. Ja, zulke dingen.
En als je eraan denkt dat je het dagboek zelf niet hebt gezien?
Ja, dat wilde ik nog zeggen. Het dagboek.
Vond je dat een gemis dat ze dat niet hebben getoond?
Ja, misschien dat wel. En meer om dat het meer wel, het gaat natuurlijk om het dagboek. Ik zou wel
zelf inderdaad het dagboek zelf willen zien. Ja, omdat het natuurlijk allemaal draait om haar dagboek.
Ja, dat wilde ik zeggen.
Kan je zeggen dat je je een beetje aanwezig voelde, in het Achterhuis?
Ja, jazeker. Jawel, echt wel.
En zijn er eerdere ervaringen die je hebt gehad met virtual reality?
Ja, ik heb een spel gespeeld op virtual reality. Dat ik in een auto reed. En dat ik op een gegeven
moment moest kiezen (...) Moet ik alles vertellen?
Nou, dat niet per se. Maar als je terugdenkt aan die ervaring en het vergelijkt met dit? Is er iets wat je
dan te binnen schiet?
Nou, dat is wel echt het detail. Echt heel gedetailleerd.
Omdat het zulk scherp beeld was?
Ja, scherp beeld en je kon ook gewoon echt even de tijd nemen om ergens te staan waar je zou willen
staan. Dus het ging niet meteen in één keer door.
Dus je kon zelf bepalen waar je (...)
Ja, dus dat was wel, dat maakt het ook wel heel leuk. En inderdaad scherpte, maar inderdaad dat je
zelf kon bepalen waar, moet ik hier nog een keer kijken, of loop ik door.
En als je dat vergelijkt met deze rondleiding, zouden er dan elementen zijn die je hier zou willen
toevoegen?
Ehm (...)
Of hebt gemist misschien, een beetje?
Nou, als je het over dat spel hebt dan, gewoon het zelf rondlopen dat was wel leuk. Dat je zelf kunt
aantonen waar je meer interesse toont en dat je zelf kunt aanklikken van oke, ik ben klaar, hij kan
75
weer gaan praten of hij kan weer door terwijl ik aan het lopen ben. Dat je daar een keuze in kan
hebben.
Heb je veel met je lichaam bewogen?
Op het begin vooral. Op een gegeven moment was ik echt gefocust op hem. Maar in principe, ik kon
wel bewegen en doen (...)
Heb je goed om je heen gekeken in de kamers?
In sommige wel, in sommige wat minder.
Is je iets opgevallen als je denkt aan de keuzevrijheid die je had?
Ehm, je had niet veel keuze toch? Je werd gewoon meegenomen en ehm, dat was het. Ik heb niet het
idee gehad dat ik per se heel veel keuze heb gehad.
Had je het meer willen hebben?
Op dat moment zelf vond ik het prima, maar als ik er nu aan terugdenk dan zou ik het wel (...) maar
dat komt omdat we er nu over praten. Maar in principe heb ik het niet gemist op dat moment.
Had je graag willen aangeven waar je bijvoorbeeld meer informatie had willen hebben?
Ja, dat had ik wel fijn gevonden.
Is er nog iets wat je kwijt wilt over deze virtual reality tour?
Nee, dat was het wel.
Ja, dat zou wel een toevoeging zijn. Het was gewoon te kort. Er was veel meer om te vertellen.
Had je liever gehad dat het langer was? Of in elk geval de optie tot het langer maken?
Ja, ja. Ik had sowieso op ‘ja’ geklikt. Ja een korte versie en de lange versie. Ik denk dat veel mensen
de lange versie zouden doen.
Respondent 4
Vrouw, 24 jaar
Eerste vraag: Wat vond je ervan?
Ehm, waarvan?
In zijn algemeenheid.
Oke. Ehm (...) Ja. Een beetje (...) als een presentatie. Alsof ik naar een presentatie aan het luisteren
was. Ik vond niet echt dat de ruimte goed gebruikt werd, en dat het idee van dat je dit dus ziet en op
verschillende plekken kunt zijn, dat dat echt benut werd. Ik had meer het gevoel dat ik naar die jongen
aan het kijken was. En was iets aan het vertellen, presenteren. En hij stond wel in bepaalde ruimtes.
Maar ik vond niet echt dat dat goed gebruik van gemaakt werd.
Had je meer van die ruimte willen zien?
Ja.
Wat had je meer van de ruimtes? We gaan nu al helemaal, alles door elkaar. Dus misschien is het,
dan stel ik zometeen de volgende vragen…
Ja, misschien is het makkelijker voor je als (...)
Wat wist je voorafgaand aan dit bezoek over de virtual reality rondleiding?
Ehm, niks eigenlijk. Ik wist niet ehm, wat ik zou gaan zien. Ik heb eigenlijk nog nooit een virtual
reality bril op gehad, dus ik wist ook niet hoe dat zou zijn.
Nee?
Dus het was allemaal nieuw voor mij.
76
Kun je in het algemeen vertellen wat je hebt gezien? Wat zou je bijvoorbeeld beschrijven aan een
vriend wat er zojuist is gebeurd?
Oke, ehm. Ik heb niet zo heel veel van het Anne Frank museum gezien voor mijn gevoel. Ik heb
vooral soort van foto’s gezien van hoe het vroeger was. Als een powerpoint presentatie ongeveer. En
dat heeft iemand tegen mij verteld, en het was een jongen die steeds op een andere locatie was in het
huis. En dat.
Had je meer van het museum zelf willen zien, van deze rondleiding?
Ja, ja. Ik vond het zeg maar minder toevoegen om naar iemand te kijken die statisch staat. Zeg maar
het hele idee van zo’n bril, dat je het op doet, is dat je niet door het museum kunt bewegen zelf. En
dan zou je me ook in een ruimte kunnen zetten waar die jongen iets aan het vertellen is met een
powerpoint achter hem. Dat zou hetzelfde idee zijn volgens mij. Dus ik had wel meer movement
verwacht en meer controle zelf ook. Want ik had nu echt nul controle over wat ik zag.
Oke, daar komen we later op terug. Is er iets wat je is opgevallen aan deze rondleiding?
Ehm, ja. Een ding wat ik heel irritant vond was dat die jongen de hele tijd aan het boek zat te aaien
aan de onderkant.
Oh echt?
Gewoon van moment 1 tot moment (...) Hij zat de hele tijd zo te doen. Hij zat de hele tijd door de
zenuwen, zat hij de hele tijd het boek te aaien. Dat. En ehm, wat viel me nog meer op (...) Ja dat
beginshot, snap ik wel dat er toeristen langslopen ofzo, maar er loopt echt maar een groepje van drie
meisjes langs. Toen dacht ik ook even van ja is dit shot niet gelukt? What’s going on?
En waarom denk je dat ze dat shot er in hebben gedaan?
Ja, omdat hier toeristen lopen. Maar doe dan, soort van die lange rij ofzo, weet je?
Om toch een beetje de context te geven van waar je bent?
Ja, ja.
Wat vind je dan dat ze dat alleen maar buiten hebben gedaan? Dat je dan verder kom je dan alleen
maar in een paar kamers. Hier zie je echt buiten de omgeving echt goed. Had je ook meer die
rondgang in het museum willen maken? Dat je echt (...)
Ik had sowieso meer willen zien, omdat het nu sowieso heel statisch (...) Het was gewoon
interessanter geweest als je ehm (...) wat meer had gezien ook van, ik weet niet of we nu alle ruimtes
hebben gehad. Dat in ieder geval, ik had meer willen zien. En ehm, als je het museum doorgaat zie je
ook af en toe filmpjes enzo toch?
Ja.
Ja dat had je nu dus ook helemaal niet. Dus die ervaring blijft dan een beetje weg. Je hebt niet die
ervaring dat je door het museum bent geweest.
Nee, het is wel echt een andere gebeurtenis.
Ja. Dit kan ik ook thuis doen.
Hoe zou je dit dan meer omschrijven?
Als een powerpointpresentatie, ja sorry.
Hoe vond je van die weergave van die virtuele wereld?
Slecht. Was echt pixelig. Vond het ehm (...) daarom dacht ik ook gelijk: waarom gebruik je een
persoon? Als je een persoon gebruikt wil ik soort van emotie op het gezicht zien. En dat kon ik nu niet
echt goed aflezen, omdat het heel pixelig was. Sorry ik ben echt heel negatief.
Nee, ik vind dit heel goed. Dit is heerlijke informatie.
Is er iets wat je wilt verbeteren of veranderen aan de virtuele weergave?
Ja. Ik zou sowieso scherper maken.
77
Ik weet nog niet precies, dat moet ik even navragen bij de mensen van deze afdeling of het aan de bril
ligt of gewoon aan de kwaliteit van de hele film.
Ja. Nouja, opzich, waar het dan ook aan ligt, het zou prettiger zijn als de footage gewoon scherp was.
Dat voegt al veel meer toe aan je, en dan neem je het ook serieuzer. Zeg maar, nu heb je ook het
gevoel dat je denkt, ah oke. Cute filmpje. En wat nog meer ehm, ja ik zou het wat meer dynamischer
maken. Dus dat je meer het gevoel hebt dat je echt door het museum gaat, in plaats van dat je
verschijnt in verschillende ruimtes. Hij staat daar ook maar, weet je wel.
Hoe zou je het meer dynamischer kunnen maken, denk je?
Door hem ook wat rond te laten lopen, en te laten volgen ofzo. Ik heb stiekem ook naar beneden
gekeken en ik zag ook de standaard van de camera’s. Dus dat haddden ze ook wel weg kunnen halen.
Kritisch, haha.
Nee hoor, dat is mij ook opgevallen.
Even denken hoor. Ja ik zou misschien ook de keuze geven om tussen verschillende mensen (...) want
ik kan me ook voorstellen dat je als persoon ook (...) ja je kunt natuurlijk niet altijd kiezen wie jou
rond zou leiden. Maar door deze bril kun je dat dus juist wel aanbieden.
Dat je een man of vrouw zou kiezen?
Ja, of leeftijd ofzo. Zodat je gewoon, net als in een game, kun je ook kiezen wie je bent.
Zou je het dan ook, want nu ben je zijn toeschouwer, zou je dan meer vanuit de ik-persoon willen zien
ofzo? Dat je hem überhaupt niet in beeld hebt?
Ja, dat zou ik echt veel interessanter vinden. Want dan komt die belevenis veel dichter bij. En nu staat
hij veel verder weg.
Vanuit de context van een, gezichtspunt, blikveld van één van de bewoners ofzo?
Ja, bijvoorbeeld. Of vanuit mezelf. Dat ik het gevoel heb als toeschouwer echt door dat museum
meegenomen word door de narrator, zeg maar.
Dus die rondleider gaf niet echt een meerwaarde voor jou?
Nee, nee. Maar dat, misschien was dat wel zo geweest als ik meer emotie had kunnen zien. En, ehm,
ik had ook het gevoel dat deze opzet niet goed genoeg uitgewerkt is. Maar ik ja, nee ik zou het liever
vanuit mezelf beleven denk ik. Of vanuit een van de bewoners. Dan heb je ook meer dat gevoel. Stel
je voor, Anne vertelt ofzo, weet je wel. Dat doet ook al veel meer.
Ja, dat doen ze nu namelijk in de audio-tours.
Ja, dat is veel interessanter.
Wat vond je van de kamers? Heb je alles kunnen zien?
Nee, ik vond het best wel vlak. Ik had het gevoel dat ik naar een soort van projectie aan het kijken
was, wat het ook echt is.
Wat vond je dan van die details die op een gegeven moment in beeld kwamen? En de manier waarop
ze dat (...) dat vond ik ook een beetje een powerpoint
Ja dat wel heel erg. Maar dat snapte ik wel bij deze vorm. Ik vond het niet een positief iets ofzo, maar
het was wel eerst dat ik dacht van: hee die guy staat gewoon steeds in een ruimte en hij is wat aan het
vertellen. Ik wil ook wel meer zien. Dus door die foto’s kreeg ik opzich wel meer te zien. Maar ehm,
ja (...) nee.
Had je langer stil willen staan bij die foto’s? Bij de dingen die ze daarbij vertelden?
Nee, niet per se. Dat vond ik opzich wel goed gedaan. En, maar ik begreep gewoon niet dat, er was
zeg maar wel beweging in de video, maar er was geen beweging in de video. Want hij ging wel in
verschillende ruimtes staan, maar het voegde niet iets voor mij toe dat ik het gevoel had dat het
dynamisch was of dat ik verschillende dingen zag ofzo. Hij had gewoon in één ruimte kunnen blijven
staan eigenlijk, en die powerpointpresentatie kunnen doen en dan had je dezelfde ervaring gehad.
78
Ja, snap ik. Wat vind je bijvoorbeeld van dat je de zolderkamer hebt gezien? Want die is normaal
gesproken niet toegankelijk.
Oja, dat vond ik wel heel leuk. Toen dacht ik hee, deze had ik nog niet gezien. Dat is wel een leuke
toevoeging opzich. Ja.
Zijn er dingen in de rondleiding die je had willen doen, zien of horen, die nog niet aan bod gekomen
zijn?
Ja, misschien sommige dingetjes, dan zeggen ze ook van ehm (...) zo’n boodschappenlijstje, maar dan
zie ik (...)
Een boodschappenlijstje, wat bedoel je?
Ehm, ja Miep ging dan boodschappen halen. En dan stond het boodschappenlijstje achter glas, en toen
dacht ik ‘this is the moment’ dat je dat boodschappenlijstje kan uitlichten. En dat kan juist in zo’n
virtual reality-tour. Dat vond ik wel jammer.
Dat gebeurde niet dus?
Nee. Dat gebeurde niet. En opzich, op een gegeven moment was het ook, toen ging het over die
eikenboom buiten volgens mij, en dat zag ik dan ook niet. Dus als je iets zegt en je hebt het, laat het
dan zien. Dat voegt veel meer toe.
Ja.
Wat is je bijgebleven van de geluiden die je hebt gehoord?
Ik heb alleen hem horen praten. Verder niet echt iets bijzonders.
Wat staat je het meest bij van deze rondleiding?
Ehm, ja de soort van specifieke verhaaltjes. Zeg maar, een soort van, zoals dat boodschappenlijstje.
En niet soort van de, de (...) ja misschien kwam dat voor mij wel omdat ik sommige dingen dan wel
weet en sommige dingen, de dingen die ik niet wist pikte ik er dan uit want dat vond ik dan
interessant. Zoals dat verhaal dat ze op een gegeven moment verliefd werd op die jongen en dat ze,
dat heb je dan op een gegeven moment duizend keer gehoord en dan denk je, oke. Dus dat was me
wel bijgebleven.
Ehm, heb je het gevoel dat het een samenhangend geheel was, dit wat je net gezien hebt?
Nee. Nee. Ik was gewoon steeds in andere ruimtes en toen vertelde hij wat.
Steeds een anekdote over die ruimte, toch? Of over wat er daar heeft plaatsgevonden?
Ja, ja. Maar ik weet nou niet of hij aan de hand van jaartallen gebaseerd heeft. Want dat zou wel fijn
zijn. Ik denk het niet, want anders zou me dat wel zijn opgevallen.
Nee, volgens mij heeft hij niet veel jaartallen genoemd.
Want dat vind ik altijd wel fijn aan geschiedenisverhalen, dat ik het voor mezelf in een tijd kan
plaatsen.
Nee, volgens mij niet. Volgens mij is het helemaal niet gedaan. Volgens mij is het meer gegaan, het is
wel volgens mij van begin tot het einde gedaan. Van het begin dat ze moesten onderduiken tot het
einde dat ze werden verraden. Dus in dat opzich wel in chronologische volgorde. Maar niet, in alle
ruimten.
Wat zou een verbetering kunnen zijn? Heb je aanbevelingen?
Ja, alles. Weet je als ik zoiets zou maken, zou ik het veel meer aan de hand van een storyline doen, en
veel meer soort van filmisch maken in plaats van een powerpointpresentatie. Want als het filmisch is,
dan heb je ook echt iets aan die dingen zoals beeld en geluid en, zeg maar, die voegen dan echt iets
toe. Als ik het voor me zie, dan zou ik ook veel meer Anne horen praten. Of ehm, dat je dan
omgevingsgeluiden hoort als je dan ergens bent, dat lijkt me wel redelijk belangrijk om iemand het
gevoel te geven dat hij ergens is. Ben ik op een zolderkamer, laat het een beetje kraken. Als het daar
zo is. Dus dat. Ik zou het wel fijn vinden om aan de hand van jaartallen iets te horen. En een verteller
die ik niet per se hoef te zien. Ik vind dat niet echt iets toevoegen.
79
Ja, ja.
Ik zou het alleen willen horen. Want ik vind het wel fijn dat iemand iets aan het vertellen is. En
misschien soms ook filmpjes instarten, want dat is helemaal niet erg. Als je door het museum loopt is
dat ook zo.
Nee, en er worden wel foto’s getoond.
Dus waarom niet ook zo’n filmpje? Dat. En dus vanuit mijn eigen oogpunt beleven dus. Laat mij maar
gewoon rondkijken, weet je wel. Er hoeft niet een guy te zijn die dan zegt (...) Maar het kan wel dan,
als hij niet in beeld is dat hij gewoon zegt van ‘heb je gekeken, daar staat namelijk bla bla bla’.
Ja, oke.
En als je denkt aan de algemene informatie-boodschap die je hebt gekregen, welke informatie heb je
dan gekregen door deze rondleiding?
Ehm, algemene informatie over het huis, maar voornamelijk algemene informatie over waar de Frank-
familie zat, met wie, wie er dan weer bijkwam, en wanneer ze weg zijn gegaan.
Wist je alle details als die je had gehoord?
Nee.
Oke, Had je meer of andere dingen te weten willen komen?
Ja. Meer details. Meer soort van dingetjes.
Meer details over de ruimtes? Over de verhalen? Of anekdotes?
Niet per se over de ruimtes zelf zeg maar. Ik snap wel dat die ruimtes belangrijk zijn, maar er hebben
ook soort van verhalen in die ruimtes zijn er geweest.
Dus anekdotes uit die ruimtes?
Ja. Ja dat zou ik wel interessant vinden.
En ook misschien ehm, algemene context over de oorlog? Of dat niet per se?
Ja, ja. Leidt het iets meer in. Maar dat is ook sowieso, nu had ik ook, nu ga je er blind in ofzo. Geef
iets meer context, ja.
Wat heb je geleerd van deze rondleiding?
Dat Miep de boodschappen deed. En verder eigenlijk niet zo heel veel.
Wist je dat nog niet, dat Miep de boodschappen deed?
Nee, wist ik niet.
Wat is je het meest bijgebleven?
Ehm, dat die jongen de hele tijd de onderkant van het boek bleef aaien. Maar echt, de hele tijd.
Seriously, als je zo’n filmpje opneemt, dan valt het iemand op een gegeven moment toch wel op dat
die jongen de hele tijd de onderkant van het boek aan het aaien is. Waarom is jou dat niet opgevallen?
Weet ik niet, maar het is voor mij (...)
Je moet maar een keer opletten als je de volgende (...)
Ik heb het ook wel gezien inderdaad. Maar niet dat het zo opvallend is, maar wel dat hij ontzettend,
nou niet onzekere indruk maakt, maar hij is geen professional hierin.
Nee, nee als je iemand dit laat doen, dan moet het iemand zijn die gewend is ergens voor te spreken.
Ja, inderdaad.
Dat vond ik inderdaad ook wel slecht. Dat vond ik geen goede productie.
Wat denk je dat het museum heeft bedoeld met deze tour? Wat hebben ze willen bereiken?
Je een ervaring geven van het museum, zonder dat je er daadwerkelijk doorheen gaat.
Vind je dat geslaagd?
Nee. Maar ik ben ook echt door het museum geweest. Dus ik vind niet (...), nee.
Hoe denk je dat ze dat beter hadden kunnen doen dan? Denk je dat ze gewoon niet (...)
Ik denk wel dat, zo’n tour is wel heel goed. Je moet alleen gewoon goed uitvoeren. Het idee is heel
leuk.
80
Ja.
Maar je moet ook de productie goed doen. Het filmen goed, echt de belevenis goed meegeven. Want
anders doet het weer af aan je museumervaring denk ik.
Ja. Ja dan valt het misschien juist op dat het niet, of tenminste minder, geslaagd is.
Heb je het gevoel iets bijzonders gezien te hebben?
Nee. Nee, echt one in a million youtube filmpjes die je kunt aanklikken.
Haha.
Ja echt, sorry.
Heb je wel het idee dat je in het Achterhuis bent geweest?
Ja, slightly. Het zijn ook dingen die ik op internet kan opzoeken.
Dus je vond het niet echt een meerwaarde dat je dat ding op had?
Nee. Ik heb niet het gevoel dat er gebruik is gemaakt van de functies die zo’n bril heeft.
Had je al eerder zo’n bril gebruikt?
Nee.
Wat vond je ervan?
Ik vond het pijn doen aan mijn neus.
Ja? Hadden we hem niet goed opgezet?
Het deed in ieder geval een beetje pijn aan m’n neus.
Leidde dat af van hoe je dat ding aan het bekijken was? Heb je veel geluiden gehoord van buitenaf?
Ja.
Was dat een afleiding, storend ofzo?
Nou, ik vond het ook niet erg. Want aan de ene kant, je weet dat je in een ruimte bent en dat er andere
mensen zitten. Dus soms is het ook wel prettig om te horen dat er andere mensen zitten. Ik vond het
niet per se erg.
Hoe merkte dat je reageerde op de beelden en geluiden? Heb je veel gedraaid?
Ja, ik heb best wel veel gedraaid. Ik heb zelf ook wel veel rondgekeken zeg maar.
Heb je daar dan het gevoel dat je iets gemist hebt? Dat je net naar links keek en dat het geluid van
rechts kwam, of andersom?
Nee, nee. Ik had het gevoel dat het best wel statisch was. Ik zag niet een muis lopen ofzo.
Heb je last gehad van misselijkheid of duizeligheid?
Nee.
Wat vind je een positief aspect van het gebruik van de bril zelf? Vond je dat het gebruik van virtual
reality een meerwaarde was? Of had het ook gewoon een filmpje kunnen zijn, bijvoorbeeld?
Het had ook gewoon een powerpointpresentatie kunnen zijn. Ja, nee. Niet per se. Het is niet goed
benut.
Nee, niet alle mogelijkheden zijn ehm (...)
Wat is je algemene gevoel over deze ervaring?
Meh. Ik vond het wel geinig om een keer zo’n bril op te hebben. Dat vond ik wel leuk. Maar verder
vond ik het niet zo heel goed.
Hoe voelde het om alleen aanwezig te zijn in het Achterhuis? Voelde je je aanwezig?
Ehm, ja dat was wel leuk. Het was wel leuk om het, ja dat was inderdaad wel leuk. Dat je het gevoel
hebt, want dat is nooit in het museum, dat je helemaal alleen er bent. Dus opzich mocht die jongen
ook wel weg.
Dat je echt alleen bent?
Ja, dat heeft wel iets leuks eigenlijk.
Ja, het maakt speciaal natuurlijk.
Vond je het er realistisch uitzien?
81
Een beetje plat. Eerst wist ik nou ook niet of hij echt in de ruimte stond, of niet. Maar op een gegeven
moment wel. (...) Of misschien voor een green screen. Maar het zag er eerst in ieder geval (...)
Heb je het gevoel dat je iets gemist hebt?
Nee, nee.
Voelde je je betrokken bij het verhaal? Is er iets relateert aan jouw leven?
Ehm, nou dat ik ook in Amsterdam woon. Het is een heel stuk leuker om dat een beetje uit te diepen.
Zo van, waar stond dit huis. Waar we het net ook over hadden, van welke buurt.
Meer context ofzo?
Ja, we wonen toch in dezelfde stad.
En wat had je ervan gevonden als je je wel vrij had kunnen bewegen door die kamers?
Chill.
Had je dat gedaan?
Dan had ik meer bekeken. Meer dichterbij dingen gegaan enzo. Nu moest ik een beetje m’n aandacht
verdelen tussen hem en kijken.
Lukte dat? Of had de ene de overhand?
Ja, ik keek soms. En soms dan dacht ik, ik moet ook even kijken, want misschien doet hij iets ofzo.
Maar hij deed helemaal niks.
Wat had je graag willen zien? Had je graag langer ergens tijd doorgebracht? Of had je bepaalde
details langer willen kijken?
Ehm (...)
Of had je misschien zelf de keuze willen (...)
Ik had meer details willen zien, ja. Dan had ik langer willen kijken. Maar zoals het nu was ingericht
had ik niet langer willen kijken.
En als je denkt aan de details, wat had je dan langer willen bekijken?
Ehm, je hebt toch bij de zolder ook nog zo’n kamer? Zo’n office, of was het een keukentje?
Ja. Ja die hebben we helemaal niet gezien volgens mij. Die had ik wel willen zien.
En als je denkt aan het feit dat je het dagboek zelf niet hebt gezien, had je dat graag willen zien? Het
boek is niet in beeld gebracht namelijk.
Ja, ook wel jammer. Misschien, bladzijdes ofzo. Was wel leuk geweest ook.
En had je dat misschien willen zien in de, dat het in beeld gebracht was in de zaal waar het zich nu
bevindt? Of had hij het bijvoorbeeld vast kunnen houden?
Nou, niet per se ofzo. Of gewoon in het beeld. Dat terwijl er iets over verteld werd, dat ik die
bladzijdes zag.
Had je dan eigenlijk ook, in de rondgang door het huis meer, de ruimtes willen zien zoals die voor de
reguliere museumbezoeker te zien zijn? Dat je echt het museum bezoekt, in plaats van een aantal
kamers?
Ja, ik denk dat je twee dingen kunt doen. Dat je of zeg maar het filmpje kunt maken waardoor je de
belevenis van de oorlog en de belevenis van het huis, dat je dus meer de functies gebruikt op die
manier, meer filmisch en story. Of op de manier dat je echt door het museum kunt bewegen en echt
dezelfde beleving hebt alsof je door het museum gaat.
Ja.
Dus ik denk dat je twee kanten uitkan. En dit was net niks.
Welk onderdeel van deze virtuele rondleiding sprong er het meeste bovenuit? En waarom?
Ehm, ik vond alles een beetje hetzelfde. Vooral ook, omdat hij deed het opzich wel goed, en hij sprak
een beetje monotoon, en elke ruimte zag er redelijk hetzelfde uit. Het was niet heel anders.
Dus er was geen enkel onderdeel waarvan je dacht, dit is (...)
82
Nee.
Oke, hoeveel tijd denk je dat het geduurd heeft?
Een kwartiertje ofzo? Zat ik er toch dichtbij.
Voelde je je aanwezig?
In het huis?
Doordat je die bril ophad. En je kon om je heenkijken. En je was afgesloten van alle (...)
Een beetje. Dat vond ik het leukste aspect. Dat je alleen er was. Dat was wel echt leuk. Maar verder
had ik niet echt het gevoel. Zeg, als je door een museum heengaat, ik heb niet echt die tussenruimtes
ofzo gezien. Niet het gevoel dat ik in het museum ben geweest. Ik heb het gevoel dat ik ruimtes van
het museum heb gezien.
Werd je gestoord ergens door? Wanneer je je wilde omdraaien of bewegen?
Ehm (...)
Of ging dat allemaal soepel?
Nee, dat ging wel soepel.
Zou je deze virtuele rondleiding aanbevelen aan familie of vrienden?
Ehm, nee.
En als mensen normaal gesproken niet het huis in kunnen?
Dan opzich wel, dan krijg je er wel iets van mee. En dan heb je iets te doen terwijl iedereen door het
huis gaat. Maar ik zou niet zeggen van, dan zou ik misschien eerder zeggen kijk een paar boeken
door.
Nu gaat het even over de mate van interactie. Wat is je opgevallen aan de mate van keuzevrijheid die
je had?
Ik had niet zoveel keuzevrijheid.
Had je dat meer willen hebben?
Ja, ik moest nu soort van. Hij trok me gewoon mee, met aandacht, dus je moest soms wel naar hem
kijken.
Wat had je graag willen doen of willen zien?
Ik had gewoon graag zelf meer willen kijken, meer details willen zien. Meer geluidjes willen horen
die soort van de sfeer creëren, zoals de wind. Een krakend huis. Andere mensen die rondlopen
bijvoorbeeld, als dat de bedoeling is. Dat.
Wat vind je ervan dat de route vooraf bepaald is?
Ja, dat is misschien wel leuk dat je verschillende opties hebt.
Had je graag zelf willen kiezen? Had je willen zeggen, oke nu ga ik naar deze kamer en nu naar die
kamer (...)
Ja, wel als het zo ingedeeld is. Want nu ga je gewoon door het museum en er is een route en die volg
je. Maar hij deed ook maar wat. Dus misschien is het dan wel leuk, dat je zelf kunt kiezen. Ik vond dat
er niet echt in tijd, ja wel chronologisch, maar niet echt in de tijd geplaatst dingen verteld werden. Dus
misschien is het wel leuk dat je zelf een soort van route kunt kiezen.
Oke, dan zijn we denk ik aan het einde gekomen van deze (...) heb je nog iets wat je kwijt wilt, als je
denkt aan deze (...)
Ja, je zou er echt heel veel mee kunnen denk ik. Dus het is jammer dat dat nog niet gebeurt. Want ik
denk echt dat het leuk is voor mensen die inderdaad het huis niet door kunnen, maar dan dus stel je
voor, je gaat allebei zo’n museum in en mensen zijn door het huis heen geweest, en ik heb
bijvoorbeeld die bril opgehad. Dan zou het leuk zijn dat ik ook iets toe te voegen heb, of iets leuks te
vertellen. Doordat ik die bril op heb gehad. En dat gevoel heb ik nu niet. Dus make it an experience.
83
Respondent 5
Vrouw, 57 jaar
Wat wist je voorafgaand aan dit virtuele bezoek over deze virtuele rondleiding?
Van het Anne Frank Huis of van de virtual reality rondleiding?
Van de rondleiding zelf.
Nee, eigenlijk niet. Ja je hebt wel wat verteld, maar ik wist eigenlijk niks. Want het was, ik ben zelf
wel in het Anne Frank Huis geweest dus ik dacht eigenlijk dat ze dat (...) zo’n hele, de loop zouden
filmen. Maar niet zo. Dat had ik niet verwacht.
Wat vond je ervan?
Ik vond het heel ehm (...) inspirerend.
Waarom vond je het inspirerend?
Ik vond het heel erg, omdat het anders is, omdat ik natuurlijk al geweest ben hier, en al die kale
kamers gezien heb, was het heel erg leuk dat als je in een kale kamer staat dat het opeens ingericht
was, dan kon je je echt inleven in die mensen. En ook dat verhaal van die bonen dat is ook iets wat je,
nou dat wist ik niet. Dat is gewoon leuk.
Een leuk detail.
Ja. En ehm, het gaf veel meer beeld aan het verhaal dan dat je alleen zelf daar rondloopt.
Hoe komt dat denk je?
Door die extra beelden die je erbij krijgt. Als hij in een kamer staat en je krijgt opeens een ingerichte
kamer te zien, hoe het bed stond en hoe ehm, boeken daarop lagen, dan krijg je een echt beeld. Echt
een idee van hoe het was vroeger. En eigenlijk, ik heb er zelf rondgelopen, was het veel groter nu dan
dat ik het in mijn beleving had. Het Achterhuis.
De kamers waren in de virtual reality rondleiding leek het groter dan in de echte rondleiding?
Meer huis.
Hoe komt dat denk je?
Dat komt denk ik omdat ik daar alleen was, in de virtual reality bril. En niet met acht honderd andere
mensen.
Vond je dat fijn dat je alleen was? Wat vond je ervan dat je alleen was?
Ja ik vond het fijn. Heerlijk alleen, ik vond het echt heel erg spannend om alleen door dat huis heen te
lopen.
Hoezo spannend?
Omdat er geen mensen omheen stonden. Dit was gewoon voor mij alleen.
Maar had je niet zoiets van oh wacht, kijk daar, dat je dat wilde delen met iemand?
Nee, het ging te snel. Nee ik werd er in gezogen. Maar ik moest wel steeds, dan was ik hem weer
kwijt, dan moest ik helemaal naar rechts kijken, dan stond hij bij die deur en aan de andere kant
gebeurde er wat.
Ja, ja. Hoe ging dat?
Dat vond ik een beetje jammer. Daarom moest ik steeds met m’n hoofd links en rechts. En dan ging
het geluid uit, aan, uit, aan, uit, aan. Ja. Dat vond ik wat minder. Dat was in die woonkamer, nee de
slaapkamer van papa en mama.
Wat gebeurde er daar dan?
Nou, dan stond hij daar. Of het was in het gangetje. En dan moest ik steeds ehm, m’n hoofd draaien.
En dan ging het geluid uit en aan. Dat was minder.
Dus je hoorde hen zeg maar (...)
Ja, dat haalde wel een beetje het verhaal eruit.
Was je dan de hele tijd bezig met hem opzoeken?
84
Ja.
Ging je naar hem toe?
Nee, ik ging niet naar hem toe.
Nee, ik bedoelde draaide je naar hem toe?
Ja, want ik vind het altijd fijn om te kijken naar iemand die praat. Niet alleen maar een geluid. Als ik
weet dat hij er staat. Als ik weet dat het alleen maar een ondertiteling is, of een (...) dan is het anders.
En hoe heb je dan opgelet wat er in die kamers te zien was? Of was je meer op zoek naar hem?
Ik was ehm, op zoek naar hem en het geluid. En daardoor miste ik teveel.
Ja?
Ja. Ja want ik zat te kijken naar hem, en toen draaide ik m’n hoofd om en toen zag ik opeens een
ingerichte kamer. Toen dacht ik oh, ja die foto ja, ja die foto die er op komt. Nou dat dus.
Oke, en als je kort zou moeten beschrijven aan iemand anders, hoe zou je dat doen denk je? Hoe zou
je dat ehm (...)
Jeetje. Ehm, een wandeling door het, nou niet echt door het hele Anne Frank Huis, want volgens mij
heb ik nog wat kamers gemist. Ehm, maar ik vind het achtergrondinformatie wat meteen binnenkomt
vind ik zo leuk.
Hoe bedoel je dat?
Nou, zoals die kamer. Bijvoorbeeld die slaapkamer van Anne Frank, dat ze met die huppelepup met
die man moet slapen, en dat ze niet met elkaar kunnen omgaan, en dat ze niet (...)
Achtergrondinformatie die ze geven?
Ja. En ehm, als je het verhaal al weet, als je het boek gelezen hebt, dat heb ik, maar dat is misschien
vijfendertig jaar geleden dat ik het gelezen heb. En ehm, ik weet er natuurlijk wel wat van, en ehm
dan loop je hier in de rondte en dan is het zo druk en dan heb je geen zin om alles te lezen. Dus dit is
veel leuker, veel informatiever dan gewoon een echte wandeling daar door te lopen.
Oke, is er iets wat je is opgevallen als je terugdenkt aan de algehele ervaring? Positief of negatief?
Als je denkt aan hoe het is weergegeven, het beeld en het geluid.
Nou het geluid was klote, dat ging niet goed.
Kun je uitleggen waarom het geluid niet goed was?
Omdat de rechterkant het niet deed, en links deed het wel. En toen deden ze het opeens weer allebei,
en toen deden ze het niet. En toen was er gewoon iets niet goed met het geluid. Daar word je door
afgeleid. Dat is jammer. Opgevallen, wat me verder is opgevallen
Als het iets is hoor.
Nou, die zolder. Ik wist helemaal niet dat er een zolder was. Want volgens mij kom je er niet.
Nee, normaal gesproken niet. Ten eerste er is maar één ingang, die zoldertrap. En het is een heel
broze vloer.
Maar het is net alsof je inside information krijgt. Dat is leuk. Eigenlijk hadden ze die keuken er ook in
moeten doen. Dan heb jij inside information. Wat andere mensen die daar doorheen lopen niet
hebben. Ja ik voel me bevoorrecht dat ik deze VR-tour heb mogen doen.
Oke, en hoe vond je het als je denk aan de beelden enzo? Is je daar iets van bijgebleven? Wat vond je
van de kwaliteit van de beelden bijvoorbeeld?
Bedoel je de kwaliteit van het hele filmpje? Want dat vond ik nogal korrelig. Dat was niet heel erg
reality.
Vond je dat een afleiding?
Nou in het begin wel, maar later wen je eraan. Dat hij niet heel duidelijk in beeld is. Ja, dat.
En wat vond je er verder van, dat bepaalde kamers wel werden getoond en anderen niet?
85
Nou, dat vond ik. Ik dacht, hee ik mis wat. Ik weet niet wat ik mis, maar ik miste nog wat. Want ja
(...) maar dat was niet erg, want ik kreeg de zolder te zien.
Wat vond je van de kamers? Vond je alles goed te zien als je in zo’n kamer was?
Kon ik alles zien? Nou ik was eigenlijk gefixeerd op het extra beeld wat er zou komen. Hoe het
ingericht was. Dus ik heb eigenlijk niet linksom en rechtsom die kamer ingekeken.
Je hebt alleen op de foto gekeken?
Ja, een heel klein stukje snel. Maar ik wilde die foto goed bekijken en me inleven in hoe dat eruit zag.
Oké, en wat vond je dan van die andere details die naar voren kwamen? Zoals de groeimeter? Sprak
dat tot de verbeelding?
Ja. Zeker omdat het ook, je ziet het, er wordt over verteld, er wordt gezegd dat ze zoveel centimeter
gegroeid is. Nogmaals als dat gewoon langsloopt in een rij, dan blijven dingen niet hangen. Dan heb
je gewoon teveel mensen. Ik denk dan ik wil eruit. Omdat het te druk is. En dit is echt je eigen
rondleiding.
Een privé rondleiding.
Wat vindt u van het feit dat u de zolderkamer heeft gezien, deze kamer is voor het normale publiek
namelijk niet toegankelijk.
Nou helemaal hoezee, haha. Helemaal top vind ik dat. Ik wist er niets van. Ik wist niks van die zolder.
Ben jij wel eens op die zolder geweest? Nou, ik wist helemaal niet dat ze, jawel want ze ging stiekem
met hem altijd uit het raam kijken naar de boom, dat is waar. Maar ik had niet gerealiseerd dat het, dat
het de zolder was. En dat het ook zo groot was.
Heb je toen om je heen gekeken op die zolder? Want hij gaat niet mee toch? Want hij is niet op zolder
toch? Het is alleen de beelden (...)
Nee, hij is wel op zolder. Want hij zegt van ‘en dit raam’, o nee, dat was een andere kamer. Nee ik
heb om me heen gekeken (...) naar waar ze dus de levenswaren allemaal bewaren (...) is hij nu wel op
die zolder of, nou dat weet ik niet meer? En door welk raam ze kijken en die boom. Eh ehm, ja ik heb
wel een beetje om me heen gekeken.
Had je dan ook niet naar buiten willen kijken door het raam, als hij dat zegt?
Eigenlijk wel. Ja. Maarja, ik weet dat de boom zielig is, ik weet niet of hij er nog is?
Op dit moment is de boom een stronkje.
Zijn er dingen waarvan je denkt dat je ze niet hebt gezien of gehoord die je wel graag had willen
weten? Aan bod gekomen?
Ehm, nee. Het is heel summier. Het is een hele summiere eh, inlichting die je krijgt over het, hij kan
ook niet het hele boek gaan zitten voorlezen, en de hele geschiedenis.
Maar had je meer willen weten misschien?
Nou, ik vroeg mij af op een gegeven moment, want hij zei dat als ze in de badkamer het water door
lieten lopen, dan kon het gehoord worden beneden door de werknemers en dan kwamen er nieuwe
mensen wonen, ik ben de naam alweer kwijt, die kregen de kamer, die kregen een kamer. En, maar
dat was eigenlijk ook de eetkamer, werd het, het werd de woonkamer. En toen zei hij, daar aten ze en
‘s middags aten ze ook met de werknemers.
Oh echt?
Toen dacht ik, of ik heb hem verkeerd geïnterpreteerd, maar toen dacht ik wat raar. Want ze moeten
heel voorzichtig zijn vanwege dat water, dat niemand dat hoort, en toch hebben ze ‘s middags gegeten
met z’n allen in die kamer van dat stel. Weet je die naam?
Nee. Maar volgens mij wisten sommige werknemers zoals Miep Gies, die wist er wel van. Maar niet
alle anderen. Dus als die alleen waren, waren ze waarschijnlijk naar boven om het eten te brengen.
86
Maar had je dan op zo’n moment graag willen terugspoelen ofzo? Of had je het willen pauzeren? Of
nog een keer willen horen?
Ja, want je gaat twijfelen aan je eigen gehoor. Nou is die al niet zo haha. Want ik dacht he heb ik dat
nu wel goed gehoord. Ja dat zou inderdaad wel, maar toen dacht ik van laat maar.
Oke, is er iets bijgebleven van de omgevingsgeluiden in de, van de geluiden in de?
Je bedoelt in deze omgeving? Dat krijsende kind?
Nee dat komt later haha.
Waren er geluiden, nee weet ik niet. Waren er geluiden? Hij praatte.
Nou, in het begin sta je buiten (...)
O ja,
En dan komen er geluiden en kijk je om je heen.
Ja en dan komen er fietsers.
Ja ik vond dat wel grappig maar dat hebben ze later helemaal nergens anders meer gedaan.
Is er iets wat je het meest bijstaat?
Het meest? Nou, ik vond die foto’s die ze op die kamers deden die vond ik echt heel gaaf.
De details die je dan zag?
Ja. Want anders is het gewoon een saaie rondleiding. Kijk het is natuurlijk niet saai hier, want het is
natuurlijk een verhaal. Maar door het een plaatje te geven, heeft het verhaal veel meer inhoud.
Ja. Heb je het gevoel dat het een samenhangend geheel was?
Ja, ja. Ja want hij liep van de ene kamer naar de andere kamer. Maar toch had ik eh, dacht ik op een
gegeven moment he, staan we nu al op zolder.
Ging het niet te snel?
Nee, niet te snel. Maar opeens waren we op zolder. En ik dacht we zijn er nog niet. Want ik dacht
eigenlijk dat we nog die keuken zouden zien. En die werkkamer.
Had je alle kamers willen zien?
Ja.
Had je misschien keuze willen hebben voor die kamers? Om er wel of niet eentje (...)
Nee, dan moet je weer aan het werk. Nee, gewoon eh (...)
Dus je vond het wel goed dat je niet zo heel veel interactie had met (...)
Ja, dat vond ik niet nodig. Het is een verhaal, ik zit hier, ik zit te kijken naar de inhoud van het Anne
Frank Huis, dan wil ik ook alles zien. Stel je voor dat ik niet kan lopen, dan heb ik de rest niet gezien.
Wat was dan denk je de meerwaarde dat het in 360 graden was? Want het had ook een filmpje kunnen
zijn?
Ja. Ja, maar het kwam ook door het geluid. Dat ik niet zoveel (...) Dat kwam ook omdat ik niet zoveel
kon draaien.
Dus je hebt niet zoveel gedraaid?
Ik heb niet zoveel gedraaid. Ik was eigenlijk ehm, jawel ik heb wel gedraaid in alle kamers. Weet je
wel, een beetje zo in alle kamers.
Maar omdat het geluid slecht werkte als je draaide (...) heb je niet teveel gedraaid?
Nee, niet teveel gedraaid.
Is er iets wat je er misschien aan zou verbeteren?
Verbeteren, ik weet niet of het verbeteren is, maar ik zou het veranderen. Wel al die kamers erin. Dat
maakt het juist exclusief dat je dat gezien hebt.
87
Oke, nu gaan we het even hebben over de boodschap hebben die je hebt gekregen. Welke informatie
heb je verkregen? Waaruit bestond de info?
Uit de tekst van die jongen.
En wat deed hij?
Hij las voor uit een boekje. En hij vertelde.
Wist je die dingen die hij vertelde al?
Nou, niet van die bonen. Want dat vertelde hij, en dat wist ik eigenlijk niet. Ehm, ik snapte ook niet
waarom is dat ene kind bij de moeder en dat andere kind moet bij zo’n vent slapen. Dat vond ik raar.
Maar ja, dat zijn de beslissingen van toen.
Volgens mij was het met de gedachte dat de één een echte puber was en de ander nog kind, dus dat
het dan iets minder ongemakkelijk met een volwassen vent was. Maar niet echt helemaal natuurlijk.
Ja, ja. En verder, wat was de vraag ook alweer?
Welke informatie heb je vooral gekregen?
Nou, dat.
Wat is je het meest bijgebleven?
De bonen, de bonen. Ja, echt de bonen.
Wat was er met de bonen?
Die stortte naar beneden. Ja, nee, ze hadden vier zakken bonen ofzo en die moest hij naar boven
brengen en die laatste zak brak aan de onderkant en die gingen over de trap naar beneden. Nou dat is
een leuk detail.
Een leuke anekdote.
Een anekdote waar ik niets van wist. Ja, het staat zelfs in het boek, maar dat zijn van die kleine
futiliteiten, die vergeet je weer. Maar ik vond het juist, omdat ik nu ook die zolder zag, ga ik dat niet
vergeten.
Oke, wat denk je dat ze bedoeld hebben met deze rondleiding? En denk je dat ze daarin zijn geslaagd?
Ik dacht dat het voor mensen was die niet konden lopen? Of blind, onee blind kan natuurlijk niet.
Voor gehandicapten ofzo.
En denk je dat het een geslaagde vervanging is voor deze mensen?
Ja, nou opzich wel. Maar dan nog, zou ik er nog wat kamertjes bij doen. Gewoon het hele verhaal. Het
is al zo erg dat je gehandicapt bent, laat ze dan nog wat extra’s zien.
Heb je wel het idee dat je iets bijzonders gezien hebt?
Ja, ja vind ik wel.
Heeft u het idee het Achterhuis gezien te hebben? Wat vond u er goed aan, wat minder?
Nou dat heb ik al de hele tijd gezegd.
Heb je meer inzicht en begrip gekregen in het verhaal van Anne Frank?
Meer inzicht, ja zeker. Het is nu heel duidelijk.
Oke, we gaan het nu hebben over de werking van het systeem. Wat vond je ervan? Hoe vond je het om
hem te gebruiken?
Ja, leuk. Ik heb natuurlijk vaker zo’n bril op m’n kop gehad.
Had u al eens eerder zoiets gebruikt?
Ja, ik heb heel veel (...) ik heb in drie maanden tijd, heb ik ‘m denk ik wel vierhonderd keer op mijn
hoofd gehad.
Moest je hem dan ook iedere keer zelf testen en dan bij iemand opzetten?
Ja.
En hoe ging dat in z’n werk? Of kun je misschien in jouw woorden vertellen hoe dit ging?
88
Nou die bril ging in de machine, of nou nee de telefoon ging in de bril en dan ehm, moest je de bril
opzetten. En dan kwam je in het beginscherm. Zou het moeten zijn. Ware het niet dat we in de
bibliotheek terecht kwamen en de weg kwijtraakten, en uiteindelijk dat ding toch nog weer gevonden
hebben. Maar toen werkte het geluid niet, en toen kregen we klein beeld, en toen moesten we het weer
in groter beeld zetten, en toen had Sabine dat gevonden dat grotere beeld, en toen kreeg ik het weer op
mijn hoofd, en toen zat ik opeens weer in een zwart beeld, en in een klein beeld. En toen moest ik het
zelf weer op 360 graden zetten. Nou uiteindelijk ging die het dus doen, op 360 graden maar toen deed
het geluid heel slecht. Links deed het wel en rechts deed het niet. Als ik met m’n hoofd naar rechts
draaide, deed rechts het, en als ik dan weer naar links draaide, want dat moest ik af en toe doen in die
kamers, dan deed rechts het niet meer. Dus dat was eigenlijk heel vervelend.
Maar dat was vooral het opstarten, dat duurde nogal (...)
Het opstarten duurde even. Het was niet even ‘zet hem even op’.
Wat vond je ervan dat het zo lang duurde?
Nou, dat vond ik vooral klote voor jou. Kijk, dat is technologie. Die willen toch nooit meewerken, wat
je wil.
Was ‘ie comfortabel?
Op mijn neus was hij een beetje, hij hing. Hij hing op m’n neus. Ik vond het niet lekker zitten.
En hij kon niet strakker, om het zeg maar weer omhoog te tillen.
Uitgelubberd, denk ik.
Ja, misschien wel. Wat vond je van de kwaliteit van de beelden?
Ik vond het erg korrelig. Ik vond het niet zo heel duidelijk beeld. Maar misschien kon ik wel wat
veranderen. Dat heb ik vergeten te doen. Bovenin zit een wieltje, en dan kun je scherper stellen.
Was dat bij die ander ook?
Ja, dat was bij die ander ook. Maar ik heb niet eh, aan gewield.
Maar als je dat vergelijkt hoe dat bij een eerdere ervaring werkte, de virtual (...)
Ja, maar dit was een echte (...) o nee, ik had ook een filmpje. Eh, die was wat duidelijker.
In welke zin?
Qua zicht. Scherper beeld. Maar daar zaten echt allemaal IT jongens achter. Ik weet niet hoe dat hier
gedaan is?
Volgens mij was het een afstudeerproject van iemand, en het is geen pilot, maar het is wel echt met
basis middelen (...)
Ja, nou dan vind ik het top. Maarja, als jij zo’n ehm, gerenommeerd museum bent, waar mensen
vanuit de hele wereld komen kijken, moet dit wel voordat je dit aan echte mensen laat zien, betere
kwaliteit worden. En het moet ook echt gestructureerd goed werken.
Ja, daar ontbrak het nog wel eens aan.
Heb je nog geluiden van buitenaf gehoord?
Nou, er was een kindje wat een beetje aan het huilen was hiernaast, en aan het springen op de bank.
Dat hoorde ik. Maar ik kon het afsluiten.
Je had er geen last van? Maar je hoorde het wel?
Ik hoorde het wel.
Maar alsnog zat je er lekker in?
Ja.
Hoe reageerde je op de beelden en geluiden? Hoe merkte je dat? Ging je echt goed draaien met je
lichaam, met je lijf?
Alleen m’n hoofd heb ik gedraaid. M’n lijf zat tegen de rugleuning aan. En pff, hoe reageerde ik op de
geluiden (...)
89
Dus je hebt wel je hoofd gedraaid?
Je bedoelt de extra geluiden die ik heb gehoord? Dat kind?
Nou want je hebt op een gegeven moment een paar momenten dat jij aan het kijken bent naar voren,
en het geluid komt dan van achter.
Ja, dan moet je draaien ja.
Dat deed je wel, of ging je gewoon, hoorde je hem en lette je op de kamer? Je zocht hem op?
Ik ging wel, ik zocht hem op.
Werd je misselijk of duizelig?
Nee, absoluut niet.
Wat vond je een positief aspect van het gebruik van de VR-bril? Vind je het een meerwaarde geven?
Ja. Je bent alleen in die kamers. Niet met al die andere mensen. En het is mooi gefotografeerd. De
kleuren zijn goed. Eh, je kunt je veel beter inleven in het bezoek dan dat je doet als je hier met al die
mensen rondloopt.
Is er iets wat je negatief, of minder goed vond aan het gebruik van deze bril? Of misschien in het
algemeen? Is er iets wat je minder goed vond?
Nee, nouja het geluid en het beeld was niet goed te zien. En ehm, ik zat op een gegeven moment, ik
moest constant naar rechts te kijken, maar ik wil ook naar links. Maar daar was niks, dat vond ik
jammer.
En wat vond je ervan dat je het dagboek zelf niet hebt gezien? Dat ze dat niet hebben getoond?
Oh, je bedoelt het echte dagboek? Nou het is dat je het zegt. Maar dat had inderdaad ook nog wel
even. Want hij loopt met dat paperbackje (...) Want ze hebben wel die brief van Miep Gies laten zien,
de boodschappenlijst, maar niet het echte dagboek. Dat is toch wel een beetje, ja.
Misschien een licht sturende vraag haha.
Maar ja, dat is nu je het zegt.
Oke, dit gaat over betrokkenheid. Wat was je algemene gevoel over deze ervaring?
Fantastisch. Nou ik vind het echt heel speciaal dat ik dit heb mogen zien, ja. Moet ik nog meer
zeggen.
Wat had je ervan gevonden als je je vrij door de ruimtes had mogen bewegen? Als je stappen had
mogen maken, had je dat leuk gevonden?
Nee. Nee, vind ik niet nodig. Dat ik mezelf (...) als ik alles kan zien, nee dan hoef ik niet te lopen.
Dat je langer de tijd had doorgebracht in een kamer bijvoorbeeld. Dat je zelf langs de muur kijkt.
Nee, dat kon ik ook met die bril.
Ja, maar ik bedoel dat je die bril op hebt, maar dat je in die bril meer keuze hebt.
Oh, zo. Dat je denkt oh dat wil ik nog een keer zien. Ja dat zou ik wel, nee maar dan, ja maar dan kan
iemand er drie uur over doen. Want dan gaat iemand het minutieus bekijken. Als je gewoon zegt ‘dit
is het’, doe het er maar mee (...)
Hoeveel tijd denk je dat je hebt doorgebracht?
Tien minuten.
Twaalf, nou ja dan zit je er wel goed bij (...)
Kun je zeggen dat je je aanwezig voelde in het Achterhuis?
Absoluut. Ja ik was er.
90
Als je je eerdere ervaring vergelijkt met deze?
Ja, dit zijn echte beelden. Ja, in het begin bij de KLM was het alleen ehm, een tekening waar je dan
steeds op moest gaan staan met je puntje. En dan ging je ook naar dat gebied. Dus je was niet echt aan
het lopen. Later was er een één of andere test, en dan was je interactief bezig, want dan kon je dus
ergens naar kijken en dan moest je met je stipje ergens op gaan staan en dan kwam je daar ook. En dat
zou hier natuurlijk ook kunnen. Dat als jij de trap oploopt, dat als jij de ene kamer in wilt kijken dat je
daar naartoe kijkt, en in die kamer terecht komt. Want dan is het meer een, een wandeling die je zelf
doet.
Zou je iets soortgelijks ook hier (...)
Ja, dat zou ook wel kunnen.
Was het daar moeilijk te bedienen?
Nee, want dat deed je allemaal met je ogen.
Maar dat was wel makkelijk onder de knie te krijgen? Dat begrepen de mensen wel?
Ja, als ik dat uitlegde dan begrepen ze het. Want er was een rode stip in het beeld, en er was een
nummertje stond er ergens. Dus als ik met dat rode stipje op het nummertje ging staan, ging hij laden
en dan kwam je op dat punt waar je naartoe gekeken had.
Maar dat was makkelijk dus, dat was niet te veel (...)
Ja, heel makkelijk om te bedienen. Ik weet niet hoe makkelijk het was om te maken, want daar heb ik
absoluut geen verstand van.
Alleen de beeldkwaliteit vond ik wat slechter hier.
Ja. Was het daar veel scherper?
Ja. Nou, duidelijker. Niet scherper. Want het is natuurlijk 3D ook, en ehm (...)
Maar was dat daar allemaal, was dat zeg maar, gemaakt door een computer of gefilmd van een plek?
Nee, echt op een plek.
Die al bestond en die (...)
Ja, dat was gewoon in een hangar en dat was ehm, verschillende scenario’s die je kon, als een spillage
of iets, wat doe je ermee? En als je dit deed gebeurde er dit, en als je dit deed gebeurde er dat, dus het
was echt actief.
Oke, maar niet een hele wereld die gemaakt is door de computer? Dat daarom het beeld scherp was?
Het was ook gewoon echte beelden die gemaakt waren in de werkelijkheid(...)
Ja, net als dit.
Het gaat over de sensory feedback. Dus over hoe snel het systeem reageerde op jouw bewegingen.
Ging dat snel?
Ja, want als ik naar rechts ging, ging hij ook naar rechts. En als ik naar links ging, ging ‘ie ook naar
links.
Oke, nu even over de interactie. Had je dat, met deze (...)
Of ik het idee had dat ik er in zat? Absoluut. Ik was gewoon in het Anne Frank Huis.
Maar je had niet zelf naar links willen lopen, of zelf naar rechts of de trap op of af?
Nee, maar dat komt natuurlijk omdat er helemaal niks is om te pakken of te doen. Het is alleen een
kamer waar je inloopt. Als er nou appels in liggen, van die zou ik zo willen pakken dan haha,
misschien dat je dan (...) Nee want ik zag geen trap, en ik zag geen eh, waar je op kon. Ik kon niet
achter die deur, of achter die kast, want die stond al open.
Maar had je niet meer bewegingsvrijheid willen hebben?
Nee, want het is toch klein dus je kunt toch niet ehm (...)
91
Respondent 6
Vrouw, 29 jaar
Oke, laten we beginnen. Wat wist jij voorafgaand aan deze virtuele rondleiding over hoe het eruit zou
zien? Had je voorkennis?
Niet over deze virtuele rondleiding in het bijzonder. Ik weet wel dat hij ongeveer tien minuten duurt.
En dat was het, eigenlijk.
Wat vond je ervan, in zijn algemeenheid?
Ehm, ik vond het heel interessant. De jongen die sprak vertelde goede informatie vond ik. Dingen die
ik nog helemaal niet wist, eigenlijk. Het was wel vernieuwend. Ik vond het wel soms irritant dat ik
m’n hoofd 180 graden moest draaien. En de koptelefoon deed een beetje (...) dus soms als ik dan naar
rechts keek, hoorde ik in nog maar één oor geluid terwijl, ja het hoort natuurlijk in allebei (...) en toen
keek ik naar links en toen zag ik die jongen weer niet. Dus dat was een beetje zoeken. Verder, vond ik
het goed gedaan. Ook met de foto’s die ze erbij lieten zien. Zodat je je wel een beetje een voorstelling
kunt maken.
Oke, als je dit zou beschrijven aan iemand die hier niet vanaf weet, wat zou je dan zeggen wat je net
hebt meegemaakt?
Nouja, dat als je dus (...) want het is vooral voor mensen die slecht ter been zijn, ik vind het wel een
goede vervangende ervaring denk ik. Ehm, ja omdat je dan alsnog wat van het Achterhuis te zien
krijgt. Het is informatief, ehm (...)
En wat heb je net gezien?
Ja, ik heb een aantal kamers uit het Achterhuis gezien. Ik vond het jammer dat je niet bijvoorbeeld dus
de Shoah-zolder ziet. Ehm, dus ja, dat ze zich beperken tot een aantal kamers en dat hij daar dan wat
vertelt, dat vond ik wel jammer. Maar ik vond het een goede vervanging voor als iemand er niet in
kan. Ja, dan is dit (...)
Heb je het idee dat je wel in het Achterhuis geweest bent? Door het zien van deze (...)
Ja. Ja, zeker omdat je haar kamer ziet. En ehm, de kamer van haar ouders enzo. Dus de belangrijkste
kamers die zij ook in het dagboek bespreekt eh, die kan je alsnog zien, ondanks dat je er zelf niet
naartoe kan. Dus ja daarvoor vind ik het wel goed.
En vind je het dan jammer dat het alleen die kamers zijn? Of tenminste, jammer, dat niet de rest van
het museum niet ook getoond wordt in virtuele versie?
Ja, ja. Omdat je dan, stel dat je familie nou wel naar binnen gaat ofzo, en jij hebt die virtuele reality
bril op, dan, ja, kun je alsnog niet met elkaar praten over de rest van het museum. Ehm, maar ik snap
natuurlijk wel dat ze gebrekkig tijd hebben en dat het waarschijnlijk heel duur is om dit te maken en
dat ze bepaalde keuzes hebben gemaakt, dat begrijp ik wel.
En had je dan wel gewoon het museum willen zien, virtueel?
Ja.
Dus met ook (...)
Ja wat mij vet lijkt, is dat als je naar voren kijkt, dat je dan ook naar voren gaat. En dat als je naar
rechts kijkt, dat je dan ook naar rechts gaat.
Dat je wat meer interactie hebt met het gehele (...)
Ja.
Zou je dan zelf de route willen bepalen die je neemt in het museum? Zou je dan zelf, oke nu zeggen
van nu ga ik naar de volgende kamer, en misschien ook wel weer terug?
Als dat qua techniek mogelijk is?
92
Volgens mij is alles mogelijk.
Dan ehm, dan vind ik dat wel mooi ja. Ja.
En wat zou je dan willen zien in die kamers?
Ehm (...) Ja, nou ja het zijn natuurlijk allemaal lege ruimtes. Maar ik denk wel dat je meer het idee
hebt dat je er bent geweest als je dat kan doen. Dus als je het iets interactiever kan maken. En ja dan
duurt het waarschijnlijk ook iets langer. En dan kun je je tijd iets beter vullen tot je familie weer terug
is.
Want waarom denk je dat het interactieve het beter maakt?
Nou en omdat je zelf het idee hebt dat je kan bepalen in welk tempo je door het museum gaat. En
omdat je denk ik dus ook meer het idee hebt dat je er ook echt bent geweest. Ja, als dat uitgebreider
zou kunnen.
Dus nu heb je wel het idee dat je op zich in het Achterhuis bent geweest, maar niet in het museum bent
geweest?
Ja.
Oke, is er iets wat je is opgevallen aan deze virtuele rondleiding? Kan positief of negatief, gewoon in
zijn algemeenheid.
Ehm, even denken hoor. Ehm, ja als ik het vergelijk met mijn ervaring in het museum, vond ik het
heel erg duidelijk. Ja, en je krijgt natuurlijk wat minder informatie dan in het museum, maar alle
cruciale informatie wordt wel verteld, dus dat vond ik heel goed. Ehm, ja en hoe die jongen vertelt
heb je wel het idee dat hij het tot jou richt. Dat vond ik ook goed. Wat me wel opviel was dat als je
naar beneden kijkt, zie je de (...)
Het statief?
Ja, maar ik weet niet of ze daar iets aan kunnen doen.
Vond je dat afleiden dan? Dat je dacht, o ja, ik zit in een (...)
Een beetje. Ik heb één keer eerder dus een reality bril opgehad, bij de World Press tentoonstelling. En
daar was het echt dat als je rondkeek dat je gewoon lijnen zag, tussen waar de foto’s aansloten,
overlapten. Dat was hier niet zo.
Wat vond je daarvan dan?
Dat vond ik storender.
Wat vond je van de weergave van de virtuele wereld?
Van de kwaliteit?
Ja.
Nouja, dat vond ik dus beter. Dat het vloeiend in elkaar overliep. Ehm, het was niet superscherp vond
ik alsnog, ondanks dat hij op zijn scherpst stond. En de kleuren leken een beetje flets. Maarja, verder
vond ik het wel goed. En ik vond de kleuren op die foto’s wel mooi. Maar de video was een beetje
flets.
En wat vond je ervan dat je, van die kamers? Heb je daar goed kunnen kijken? Hoe vond je dat ze
weergegeven werden?
Ja, op zich wel goed. Want er is niets meer te zien, of het is heel weinig te zien. Dus je krijgt gewoon
indruk van hoe groot het ongeveer was. En ehm (...)
Heb je echt het idee dat je in die kamer was?
Jawel alleen, in de kamer van Anne bijvoorbeeld als hij vertelt over de foto’s die aan de muur hangen
(...) ja, die kan je niet echt zien ofzo. Dus je ziet wel een beetje zwart-wit.
Had je graag gewild dat ze dan beter in beeld kwamen?
Ja, ja. Omdat ze zegt dat het allemaal een stuk vrolijker maakt, maar dat krijg je niet heel erg mee.
93
En die andere details die je hebt gezien, zoals die groeimaat, en die afbeelding van Anne en Margot,
ja en het toilet?
Ja, dat vond ik goed. Ze hadden wel goede dingen uitgekozen, herkenbare dingen. Dus ik denk wel
dat het een grote leeftijdsgroep aanspreekt, en dat iedereen zich kan identificeren.
Deed jij dat, door die details die je zag?
Ja, wij hadden ook van die groeidingetjes thuis.
Ja, het is een heel sprekend detail natuurlijk. Dat had iedereen bijna wel.
En wat vind je van het feit dat je de zolder gezien hebt? Een ruimte die je normaal gesproken niet
toegankelijk is?
Ja, heel erg speciaal. Ja, ik weet niet hoeveel toegevoegde waarde dat per se had. Maar het verhaal
erbij, sprak wel tot de (...)
Maar hoezo denk je dat het niet zo heel veel toegevoegde waarde had?
Nou, ik had het niet zo erg gemist. Ja ik wist ook niet dat het er was. Maar ik denk niet dat, ik weet
niet of het heel veel toevoegt, als je het in het museum zou doen bijvoorbeeld.
Nee, maar die is niet toegankelijk omdat het een te broze ruimte is.
Zijn er dingen die je graag had willen zien, die je nu niet gehoord hebt?
Ik heb dit wel ehm, ik ehm, ja het dagboek. Maar hij had wel zelf het dagboek vast. Dus op zich (...)
Maar had jij wel graag het echte ding in beeld willen hebben?
Ja, want dat is natuurlijk waar het helemaal om draait. Ehm, ja, verder weet ik het niet zo goed. Als je
gewoon door het hele museum zou kunnen, dan zou het natuurlijk totaal anders zijn. Dat lijkt met het
vetst als dat kan.
Gewoon een totale vervanging, of een virtuele rondleiding, een virtueel bezoek is het dan meer.
Heb je iets gehoord, wat is je bijgebleven van de omgevingsgeluiden?
Er zat muziek bij.
Ja?
Ja, dat vond ik wel mooi. Het was een beetje van die lome, pianomuziek, wat wel goed bij de sfeer
past. Ja de sfeer waar je aan denkt, als je aan het Achterhuis denkt. Dat vond ik goed. Maar verder, ik
weet het niet, waren er verder geluiden?
Nou, voornamelijk in het begin als je dan buiten bij die gracht staat en je fietsers hoort langskomen
en die boot (...)
Oja, ja ja. Ja, vond ik wel oké. Ja in het begin sta je nog buiten in die drukke stad.
Wat staat u het meest bij van deze rondleiding?
Ehm, ja. Ik vond dat die jongen soms een beetje ongemakkelijk overkwam.
Vond je dat storend misschien?
Nee, ik vond het niet heel storend. Maar het was meer, hoe hij soms keek. Zo’n strak hoofd. Alsof hij
een beetje zenuwachtig was. En zo met zijn handen wrijven, ja dat staat me, ja dat. Het was een beetje
afleidend, maar ehm, ja verder heb ik niet heel opvallende dingen (...)
Is er iets waarvan je denkt dat zou een verbetering kunnen zijn? Heb je aanbevelingen?
Ja, ja ik kom steeds op hetzelfde terug eigenlijk. Gewoon een iets uitgebreidere rondleiding. Ja, en
misschien als het wat moderner is, ook een iets hogere resolutie. Ja, en dus minder flets. Maar op zich,
zoals het nu is, vond ik het best goed. Dus dit is meer, als ik het zelf zou doen, zou ik dat aanpassen
denk ik.
94
Welke boodschap denk je dat de Anne Frank Stichting, welke bedoeling denk je dat ze hiermee hebben
gehad? En denk je dat ze daarin slagen?
Ik denk dat de bedoeling is dat het Anne Frank Huis voor iedereen zo toegankelijk mogelijk wordt
gemaakt. Omdat ja, mindervalide mensen kunnen niet al die trapjes op en af, dus dan is dit een mooi
alternatief. Ehm, en ik denk wel dat ze daarin geslaagd zijn. Omdat je dus wel alsnog een goed idee
krijgt van het Achterhuis, wat het belangrijkste is. Dus ik, het lijkt me wel dat ze daarin geslaagd zijn.
Had je nog andere dingen te weten willen komen? Meer achtergrond over de oorlog misschien?
Ja (...) nou ja, dat weet ik niet. Ik vond het zo wel mooi afgewisseld. Het is natuurlijk niet super
informatief. Of tenminste, ze brengen de basics denk ik. Maar als je het heel uitgebreid wilt maken
met nog meer info over de oorlog of andere dingen dan, wordt het een veel groter meer omvattend
ding. Dus ik snap op zich wel dat ze hiervoor gekozen hebben. Ja, ik denk dat als mensen echt meer
informatie over de oorlog of over Nederland en de oorlog willen hebben dat ze dan misschien
documentaires moeten kijken ofzo. Ja ik denk dat het heel krachtig is dat ze voor één ding gekozen
hebben. In plaats van dat je verschillende onderwerpen bij elkaar (...)
En dat ene ding is? Volgens jou?
Het Achterhuis.
Heb je wel het idee dat je iets bijzonders hebt gezien door deze rondleiding?
Ja. Ja ik ehm, vind het wel mooi. En niet iedereen krijgt dit natuurlijk te zien, dus ik vind het wel leuk
om gezien te hebben wat er voor alternatief is, als je niet het Achterhuis in kunt. En het is natuurlijk
heel erg state of the art, haha.
Heb je meer inzicht of begrip gekregen in het verhaal van Anne Frank?
Ik weet niet of ik meer inzicht of begrip heb gekregen, ik wist er best wel wat vanaf natuurlijk.
Heb je veel dingen geleerd die je nog niet wist?
Niet echt veel informatie, maar het is wel heel toegankelijk verteld. Dus ja, dat vond ik wel mooi. Het
is ehm, je kunt je er meer bij voorstellen ofzo. Door de combinatie van hoe hij het vertelt, wat je te
zien krijgt en de fragmenten die ze gekozen hebben, inderdaad van die heel dagelijkse dingen, vind ik
mooi. Maar niet heel veel nieuwe informatie per se.
Oke, laten we het hebben over de werking van het systeem. Hoe ging dat? Kun je dat beschrijven?
Nou, ik vond het best wel een zwaar ding eigenlijk. Ik vond dat ‘ie een beetje naar beneden zakte de
hele tijd. En ik vond dat in het begin een beetje lastig om nou het juiste knopje in te drukken. En ja,
wat een ongemak was, was dat de koptelefoon probleempjes had. Verder werkte het prima.
Maar vond je het echt storend dat hij te zwaar was bijvoorbeeld?
Een beetje.
Vond je het een afleiding toen je aan het kijken was?
Nou, in het begin wel. Maar als je er eenmaal in zit, niet meer. Maar toen hij op een gegeven moment
kreeg ik een berichtje dus, dat hij te warm was.
Ja, en wat kwam er toen in beeld?
Ja een berichtje van systeem is te warm, moet afkoelen om op ehm, op juiste manier verder te gaan.
En toen was ik er weer uit. Want dan stopt alles natuurlijk, en dan moet je weer op play drukken. Dus
toen irriteerde het me wel weer. Maar toen ik eenmaal weer in het verhaal zat, viel het wel mee.
Want je voelde je echt, zo helemaal erin zat. Hoorde je niks van buitenaf meer?
Nee niks meer.
Maar vond je dat een afleiding?
De geluiden?
Ja de achtergrond.
95
Nee, ik kon me daar wel goed van afzonderen had ik het idee. Maar ja, je zit natuurlijk helemaal in je
eigen wereldje. Je ziet helemaal niks om je heen, je hebt een koptelefoon op, dus ja. Je wordt niet heel
erg afgeleid.
Dat werkte dus wel echt, je werd er wel zo ingezogen?
Ja. Ik was me er soms wel bewust van, als andere mensen mij nu zien, haha, dan denken ze wat een
debiel.
Hoezo denk je dat ze dat dachten?
Omdat je zo om je heen zit te kijken zeg maar.
Ja je kunt je slecht oriënteren waar je zelf bent. Maar had je het idee dat je reageerde op het geluid
enzo?
Ja.
Want je zei dat je de hele tijd naar rechts zat te (...) was dat (...)
Ja, de jongen stond rechts in beeld, dus ik moest met mijn hoofd in een hoek van 90 graden.
En bleef je hem ook de hele tijd volgen?
Ja, meestal ja. Dan keek ik om me heen, maar dan was het een lege kamer. Dus dan keek ik weer wat
hij te zeggen had.
Oke, wat vond je van de kwaliteit van de beelden?
Nou, ik vond het ietsje onscherp. En flets. Maar verder, het was wel goed genoeg vond ik.
Ja?
Ja, misschien dat het nu beter zou kunnen met nieuwe techniek. Maar, ik vond het goed genoeg.
Heb je last van misselijkheid of duizeligheid gehad?
Ik was een beetje duizelig denk ik. Een beetje.
Ja? Wanneer was dat?
Gewoon ehm, ik denk dat het komt omdat ik lenzen in heb. En ook als ik bijvoorbeeld naar een 3D-
film ga dan merk ik, het is niet heel erg, maar ik merk altijd wel iets in mijn hoofd, zeg maar een soort
van lichte druk ofzo. Ik weet het niet. Ik denk omdat je anders focust met je ogen? En volgens mij was
dat nu ook zo tijdens die virtual reality bril, omdat het best wel dichtbij zit. Dus in het begin merkte ik
dat wel.
Denk je dat het een meerwaarde was dat er virtual reality werd gebruikt? Gaf dat een meerwaarde?
Dat denk ik wel. Want als je gewoon het boek hebt ofzo, dan denk ik dat je veel sneller afgeleid raakt,
omdat je dan allemaal omgevingsfactoren hebt, terwijl je nu dus, jezelf best wel makkelijk kan
afsluiten. En bovendien lijkt het meer alsof je er bent. Dus die informatie kun je ook in het boek
vertellen, en de foto’s. Maar dit geeft een meer totaal (...)
Is er dan ook een negatief aspect aan het gebruik van deze bril? Als dat er is voor je?
Ja ik zit te denken. Niet, want het is gewoon een mooi alternatief. Dus ik zou niet zeggen dat het een
museumbezoek vervangt ofzo, maar als alternatief ja ik zie er niet echt iets negatiefs in.
Hoe voelt het om alleen in het Achterhuis te zijn?
Daar had ik eigenlijk nog niet zo bij stilgestaan.
En als je daar nu bij stilstaat?
Ja, wel goed. Dus door degene die het vertelt, de presentator eh, heb je echt het idee dat hij zich op jou
richt. Dus ja, dat is eigenlijk wel een interessante ervaring. Want als je in het museum bent dan zit je
natuurlijk met superveel mensen. Het is niet echt iets waar ik echt bij stilstond.
Wat had je ervan gevonden als je vrij door de ruimte had kunnen bewegen?
Dat had me wel boeiend geleken.
96
Ja?
Ja. Omdat het dan meer als een museumbezoek voelt.
Had je dan nog bepaalde, of wat had je willen zien? Had je meerdere kamers willen zien?
Ja, misschien wat langer bij sommige dingen stilstaan. Zoals dus de fotomuur van Anne. Of ehm, ja
vooral dat. En ook dat je meer kunt zien hoe de kamers ten opzichte van elkaar liggen. Dus dat je nog
meer een indruk krijgt van hoe dat voor hun geweest is.
En had je dan zelf bijvoorbeeld willen zeggen van nu ben ik klaar bij dit onderwerp laten we gaan
naar de volgende?
Nee ik vond dat juist wel leuk, of interessant dat hij, de presentator, zijn verhaal deed. Dus dat je
informatie van hem kreeg. Maar het zou mooi zijn als je dan nog wat langer zou kunnen rondkijken
als je dat wilt.
Ja, dat die optie er is?
Aan de andere kant, moet je wel jezelf de hele tijd onderbreken.
Is er een onderdeel wat er voor jou het meeste bovenuit sprong?
Ik denk die kamer van Anne en het verhaal van Anne en Peter.
Ja? Kende je dat verhaal nog niet, dat onderdeel?
Jawel, dat wist ik wel. Maar het is wel mooi ofzo, ja, ik weet niet. Het is heel menselijk. Dat zij ook
gewoon verliefd werd terwijl ze ondergedoken zat. Ik vond het mooi dat ze dat hebben uitgekozen.
Heb je eerder een virtual reality gebruikt?
Eén keer.
Als je daar aan terugdenkt en vergelijkt met deze ervaring, wat komt er dan in je op? Is er iets wat er
in je opkomt?
Ehm, ja ze hebben allebei hun plus- en minpunten. Die ander was al een paar jaar terug. Dat was dus
bij de World Press tentoonstelling. En dat was ehm, van fotografen of documentairemakers, dat je met
vluchtelingen mee ging zeg maar, in hun bootreis of in hun vlucht eigenlijk. En wat ik daar mooi aan
vond, dat als je 360 graden rondkeek dat er ook echt wel, er was overal iets te zien. Dus het was echt
alsof je zelf op die boot stond. En hier, ja kon je ook 360 graden rondkijken, maar het was vooral die
jongen, en witte muren, omdat die kamers natuurlijk leeg zijn. Maarja, dat is gewoon hoe het is. En
wat ik hier beter vond was de kwaliteit van de virtual reality. Dus dat je minder het idee had dat het
aan elkaar geplakte foto’s waren. Dat.
Heb je je hoofd veel gedraaid in de rondte?
Ja.
Ging dat goed.
Ja.
Je hebt daarna alles gezien?
Ja. Alleen wat gek was, na dat menu, toen hij zei dat dat ding moest afkoelen, toen ik hem weer
startte, eerst stond die jongen die presenteerde stond op twee uur, voor mij, en toen stond hij toen
ineens achter me. Dus ik was zo aan het kijken van waar is die jongen, waar is die jongen? Want die
jongen was er maar niet. Dus die jongen was ineens gedraaid.
Begon hij niet met praten toen?
Jawel, maar ik was hem kwijt. Ehm, ja verder ging het allemaal heel smooth.
In welke mate heb je je eigen invloed kunnen uitoefenen in deze rondleiding? Had je misschien meer
willen doen?
97
Ja je kan dus, je volgt het gezette pad, van wat er bedacht is voor je, dus daar kun je niet echt invloed
op uitoefenen. Maar je kunt met rondkijken in principe alles beslissen. Maarja, je wordt natuurlijk
geleid door die jongen. Dus ik denk dat veel mensen daar naar kijken (...)
Deed jij dat ook?
Ja, ja. Dus ja ik denk, je kan niet heel veel eigenlijk in mijn (...) het is wel een beetje voor je bedacht.
Wat vind je daarvan?
Ja het wordt een beetje hetzelfde antwoord denk ik. Ja ik vind het opzich oke. Maar als het
uitgebreider kan, en dat je meer eigen inbreng hebt dan zou ik dat nog leuker vinden.
Meer eigen inbreng?
Nouja, dat je langer kunt rondkijken en dat je meer zelf kunt (...)
Dat je dan zelf kunt aangeven wanneer je naar de volgende ruimte gaat?
Ja, ja.
III Analyse
Framing
Respondent 1 Respondent 2 Respondent 3
Ehm, ja ik weet niet of ik de
productie heel erg eh, profi vind.
Ik vind het idee leuk, maar de
uitvoering aangezien ik, gezien het
best wel een grote instelling is, dat
het uiteindelijk wat mooier mag.
Maar ik weet niet wat het
doeleinde ervoor is. Dus daar ligt
het natuurlijk ook nog aan. Als het
gewoon voor een paar mensen is
die slecht ter been zijn, of dat je
het echt wilt gaan exporteren zodat
mensen hier niet heen hoeven te
komen. Dan zou ik het wel
professioneler aanpakken. Maar
volgens mij komt het hele verhaal
wel over
Wat vond je van de kamers en wat
er te zien was?
Ja vond ik wel een beetje leeg.
Maar ik weet niet hoe het echte
museum is?
In het echte museum is het ook
leeg.
Ja dan is het volgens mij een
goede weergave van wat het is. Ik
zag een brandblusser staan op een
gegeven moment.
Ja, dan denk ik wel dat het een
goede optie is. De vraag is wel of
het wel de echte
museumexperience geeft. Hoewel
In welke mate ben je teleurgesteld
dan?
Nou, dat het minder (...) Misschien
omdat ik al eerdere ervaringen heb
gehad met virtual reality, maar ik
had echt meer verwacht dat je (...)
ja toch meer echt zou lopen in het
huis. En niet dat je echt per kamer
zou rondkijken. Dus daar ben ik
teleurgesteld in.
En als die details wel beter in
beeld kwamen? Wat vond je daar
dan van?
Dat was wel beter geweest denk
ik.
Maar soms gaven ze ook wat meer
details, toch? Zoals die
centimeter, die meetlat?
Oja, ja maar dan wist je niet waar
het was in die kamer. De kwaliteit
was zeg maar niet goed genoeg,
dan kon je niet plaatsen waar dat
was. Dat vond ik gewoon jammer.
Ze hadden beter gewoon kunnen
(...) dat hij het ging aanwijzen en
dat het dan in beeld kwam.
Is je iets opgevallen als je denkt
aan de hoeveelheid keuzevrijheid
die je had tijdens deze
rondleiding?
Nou, je had geen keuzevrijheid.
Want je moest gewoon doen wat
En zou je dan mensen de keuze
daartoe willen geven
bijvoorbeeld? Dat ze dan in de
rondleiding bijvoorbeeld op een
knopje kunnen drukken, of naar
binnen lopen om extra verdieping
te geven.
Ja dat lijkt me echt heel leuk.
Wat had je ervan gevonden als je
je wel vrij had kunnen bewegen
door de ruimtes?
Dat zou ik ook wel tof vinden
hoor. Dat zou ik denk ik wel heel
tof vinden als dat zou kunnen. Ja,
nee, dat zou denk ik wel meer een
toevoeging zijn.
In welk opzicht zou dat een
toevoeging zijn?
Nou, ik zou inderdaad, je kunt
beter de tijd nemen om bepaalde
dingen kan inzoomen. Wat jij
belangrijk vindt, want dat verschilt
ook per persoon. Dus dat je daar
meer op kunt letten.
Heb je dan echt het idee dat je in
het museum bent geweest, of
alleen maar in het Achterhuis?
Alleen maar in het Achterhuis.
Daar was misschien iets minder
detail, terwijl hun verhaal ook, of
nou ja ook, kijk als je een
98
ik ook niet weet wat een echte
museumexperience is. Dus ja.
Oppurtunities, zo zie ik het.
Ja, ja, dan denk ik dat het toch een
goede vervanging is. Dan denk ik
dat die mensen toch een goed
beeld hebben van hoe het is
Zou u de virtuele rondleiding
aanbevelen aan familie of
vrienden?
Ehm, nog niet. Ik denk dat er eerst
wel een tweede versie zou moeten
komen. Ja. Ja ik denk dat het nu
een goed alternatief is, voor dus de
slecht ter been mensen. Ehm, maar
ja het kan nog beter. Is dat ook het
antwoord wat je wilt horen?
er, ja doen, je kon alleen maar
kijken naar wat er gebeurde. Ja
dus er was eigenlijk niet echt
keuzemogelijkheden of vrijheid.
Die waren er niet.
Had je dat graag willen hebben?
Ja, jawel. Vaak had je op pauze
willen drukken. Of kijken waar je
naartoe wilde kijken. Of
bijvoorbeeld audio stopzetten en
zelf wel kunnen kijken.
Dat zou ik leuker vinden, als je
echt zeg maar er doorheen loopt.
Zoals de bezoekers ook doen. Dan
heb je meer die ervaring.
Had je er meer van verwacht?
Ja, ik had verwacht dat het
scherper beeld was.
Zag het er realistisch uit?
Nou, dat vond ik dus tegenvallen.
Maar dat kwam vooral door de
kwaliteit van het beeld dus.
Ja.
rondleiding hier hebt gehad, dan
kun je ook inderdaad lezen over de
anderen dat ze, vind ik ook wel
een. Zou ik wel een meerwaarde
(...) en dat je ook inderdaad weet
over Miep die gewoon ehm,
quotes, gewoon iets meer.
Achtergrondinformatie. Want dan
snap je het ook wat meer.
Nog meer context geven.
Ja.
Ze proberen je een kijkje te geven
in het Anne Frank Huis. Nou dat is
opzich wel gelukt. Maar het zou
wel beter kunnen.
In welk opzicht zou het beter
kunnen?
Meer details. Ik denk, naar mijn
idee was het niet heel lang. Toch?
Hoe lang denk je dat het geduurd
heeft?
Zeven, acht minuutjes? Maar ik
denk, ik vond het toch leuk om te
luisteren.
Vond je dat een gemis dat ze dat
niet hebben getoond?
Ja, misschien dat wel. En meer om
dat het meer wel, het gaat
natuurlijk om het dagboek. Ik zou
wel zelf inderdaad het dagboek
zelf willen zien. Ja, omdat het
natuurlijk allemaal draait om haar
dagboek. Ja, dat wilde ik zeggen.
Respondent 4 Respondent 5 Respondent 6
Oke. Ehm (...) Ja. Een beetje (...)
als een presentatie. Alsof ik naar
een presentatie aan het luisteren
was. Ik vond niet echt dat de
ruimte goed gebruikt werd, en dat
het idee van dat je dit dus ziet en
op verschillende plekken kunt zijn,
dat dat echt benut werd. Ik had
meer het gevoel dat ik naar die
jongen aan het kijken was. En was
iets aan het vertellen, presenteren.
En hij stond wel in bepaalde
ruimtes. Maar ik vond niet echt dat
dat goed gebruik van gemaakt
werd.
Ja, ja. Ik vond het zeg maar
minder toevoegen om naar iemand
te kijken die statisch staat. Zeg
ik dacht eigenlijk dat ze dat (...)
zo’n hele, de loop zouden filmen.
Maar niet zo. Dat had ik niet
verwacht.
Dus dit is veel leuker, veel
informatiever dan gewoon een
echte wandeling daar door te
lopen.
Wat had je ervan gevonden als je
je vrij door de ruimtes had mogen
bewegen? Als je stappen had
mogen maken, had je dat leuk
gevonden?
Nee. Nee, vind ik niet nodig. Dat
ik mezelf (...) als ik alles kan zien,
nee dan hoef ik niet te lopen.
En vind je het dan jammer dat het
alleen die kamers zijn? Of
tenminste, jammer, dat niet de rest
van het museum niet ook getoond
wordt in virtuele versie?
Ja, ja. Omdat je dan, stel dat je
familie nou wel naar binnen gaat
ofzo, en jij hebt die virtuele reality
bril op, dan, ja, kun je alsnog niet
met elkaar praten over de rest van
het museum.
Maar ik vond het een goede
vervanging voor als iemand er niet
in kan.
Dat je wat meer interactie hebt
met het gehele (...)
Ja.
99
maar het hele idee van zo’n bril,
dat je het op doet, is dat je niet
door het museum kunt bewegen
zelf. En dan zou je me ook in een
ruimte kunnen zetten waar die
jongen iets aan het vertellen is met
een powerpoint achter hem. Dat
zou hetzelfde idee zijn volgens
mij. Dus ik had wel meer
movement verwacht en meer
controle zelf ook. Want ik had nu
echt nul controle over wat ik zag.
Weet je als ik zoiets zou maken,
zou ik het veel meer aan de hand
van een storyline doen, en veel
meer soort van filmisch maken in
plaats van een
powerpointpresentatie. Want als
het filmisch is, dan heb je ook echt
iets aan die dingen zoals beeld en
geluid en, zeg maar, die voegen
dan echt iets toe.
Ik had sowieso meer willen zien,
omdat het nu sowieso heel
statisch.
Ja dat beginshot, snap ik wel dat er
toeristen langslopen ofzo, maar er
loopt echt maar een groepje van
drie meisjes langs. Toen dacht ik
ook even van ja is dit shot niet
gelukt? What’s going on?
Het was gewoon interessanter
geweest als je ehm (...) wat meer
had gezien ook van, ik weet niet of
we nu alle ruimtes hebben gehad.
Dat in ieder geval, ik had meer
willen zien. En ehm, als je het
museum doorgaat zie je ook af en
toe filmpjes enzo toch?
Ja.
Ja dat had je nu dus ook helemaal
niet. Dus die ervaring blijft dan
een beetje weg. Je hebt niet die
ervaring dat je door het museum
bent geweest.
Hoe voelde het om alleen
aanwezig te zijn in het Achterhuis?
Voelde je je aanwezig?
Ehm, ja dat was wel leuk. Het was
wel leuk om het, ja dat was
inderdaad wel leuk. Dat je het
gevoel hebt, want dat is nooit in
het museum, dat je helemaal
alleen er bent. Dus op zich mocht
Ging het niet te snel?
Nee, niet te snel. Maar opeens
waren we op zolder. En ik dacht
we zijn er nog niet. Want ik dacht
eigenlijk dat we nog die keuken
zouden zien. En die werkkamer.
Had je alle kamers willen zien?
Ja.
En hoe ging dat in z’n werk? Of
kun je misschien in jouw woorden
vertellen hoe dit ging?
Nou die bril ging in de machine,
of nou nee de telefoon ging in de
bril en dan ehm, moest je de bril
opzetten. En dan kwam je in het
beginscherm. Zou het moeten zijn.
Ware het niet dat we in de
bibliotheek terecht kwamen en de
weg kwijtraakten, en uiteindelijk
dat ding toch nog weer gevonden
hebben. Maar toen werkte het
geluid niet, en toen kregen we
klein beeld, en toen moesten we
het weer in groter beeld zetten, en
toen had Sabine dat gevonden dat
grotere beeld, en toen kreeg ik het
weer op mijn hoofd, en toen zat ik
opeens weer in een zwart beeld, en
in een klein beeld. En toen moest
ik het zelf weer op 360 graden
zetten. Nou uiteindelijk ging die
het dus doen, op 360 graden maar
toen deed het geluid heel slecht.
Links deed het wel en rechts deed
het niet. Als ik met m’n hoofd
naar rechts draaide, deed rechts
het, en als ik dan weer naar links
draaide, want dat moest ik af en
toe doen in die kamers, dan deed
rechts het niet meer. Dus dat was
eigenlijk heel vervelend.
Maar dat was vooral het
opstarten, dat duurde nogal (...)
Het opstarten duurde even. Het
was niet even ‘zet hem even op’.
Volgens mij was het een
afstudeerproject van iemand, en
het is geen pilot, maar het is wel
echt met basis middelen (...)
Ja, nou dan vind ik het top.
Maarja, als jij zo’n ehm,
gerenommeerd museum bent,
waar mensen vanuit de hele
wereld komen kijken, moet dit wel
voordat je dit aan echte mensen
laat zien, betere kwaliteit worden.
En het moet ook echt
Zou je dan zelf de route willen
bepalen die je neemt in het
museum? Zou je dan zelf, oke nu
zeggen van nu ga ik naar de
volgende kamer, en misschien ook
wel weer terug?
Als dat qua techniek mogelijk is?
Volgens mij is alles mogelijk.
Dan ehm, dan vind ik dat wel
mooi ja. Ja.
En wat zou je dan willen zien in
die kamers?
Ehm (...) Ja, nou ja het zijn
natuurlijk allemaal lege ruimtes.
Maar ik denk wel dat je meer het
idee hebt dat je er bent geweest als
je dat kan doen. Dus als je het iets
interactiever kan maken. En ja dan
duurt het waarschijnlijk ook iets
langer. En dan kun je je tijd iets
beter vullen tot je familie weer
terug is.
Want waarom denk je dat het
interactieve het beter maakt?
Nou en omdat je zelf het idee hebt
dat je kan bepalen in welk tempo
je door het museum gaat. En
omdat je denk ik dus ook meer het
idee hebt dat je er ook echt bent
geweest. Ja, als dat uitgebreider
zou kunnen.
Wat had je ervan gevonden als je
vrij door de ruimte had kunnen
bewegen?
Dat had me wel boeiend geleken.
Ja?
Ja. Omdat het dan meer als een
museumbezoek voelt.
Had je dan nog bepaalde, of wat
had je willen zien? Had je
meerdere kamers willen zien?
Ja, misschien wat langer bij
sommige dingen stilstaan. Zoals
dus de fotomuur van Anne. Of
ehm, ja vooral dat. En ook dat je
meer kunt zien hoe de kamers ten
opzichte van elkaar liggen. Dus
dat je nog meer een indruk krijgt
van hoe dat voor hen geweest is.
En had je dan zelf bijvoorbeeld
willen zeggen van nu ben ik klaar
bij dit onderwerp laten we gaan
naar de volgende?
Nee ik vond dat juist wel leuk, of
interessant dat hij, de presentator,
zijn verhaal deed. Dus dat je
informatie van hem kreeg. Maar
het zou mooi zijn als je dan nog
100
die jongen ook wel weg.
Dat je echt alleen bent?
Ja, dat heeft wel iets leuks
eigenlijk.
Wat had je graag willen doen of
willen zien?
Ik had gewoon graag zelf meer
willen kijken, meer details willen
zien.
Ja. Nou ja, op zich, waar het dan
ook aan ligt, het zou prettiger zijn
als de footage gewoon scherp was.
Dat voegt al veel meer toe aan je,
en dan neem je het ook serieuzer.
Zeg maar, nu heb je ook het
gevoel dat je denkt, ah oke. Cute
filmpje. En wat nog meer ehm, ja
ik zou het wat meer dynamischer
maken. Dus dat je meer het gevoel
hebt dat je echt door het museum
gaat, in plaats van dat je verschijnt
in verschillende ruimtes. Hij staat
daar ook maar, weet je wel.
Oke, hoeveel tijd denk je dat het
geduurd heeft?
Een kwartiertje ofzo? Zat ik er
toch dichtbij.
Voelde je je aanwezig?
In het huis?
Doordat je die bril op had. En je
kon om je heen kijken. En je was
afgesloten van alle (...)
Een beetje. Dat vond ik het leukste
aspect. Dat je alleen er was. Dat
was wel echt leuk. Maar verder
had ik niet echt het gevoel. Zeg,
als je door een museum heen gaat,
ik heb niet echt die tussenruimtes
ofzo gezien. Niet het gevoel dat ik
in het museum ben geweest. Ik
heb het gevoel dat ik ruimtes van
het museum heb gezien
museum meegenomen wordt door
de narrator, zeg maar.
Dus die rondleider gaf niet echt
een meerwaarde voor jou?
Nee, nee. Maar dat, misschien was
dat wel zo geweest als ik meer
emotie had kunnen zien. En, ehm,
ik had ook het gevoel dat deze
opzet niet goed genoeg uitgewerkt
is.
Ehm, ja Miep ging dan
boodschappen halen. En dan stond
gestructureerd goed werken.
wat langer zou kunnen rondkijken
als je dat wilt.
Ja, dat die optie er is?
Aan de andere kant, moet je wel
jezelf de hele tijd onderbreken.
En had je dan wel gewoon het
museum willen zien, virtueel?
Ja.
Dus nu heb je wel het idee dat je
op zich in het Achterhuis bent
geweest, maar niet in het museum
bent geweest?
Ja.
Ja, op zich wel goed. Want er is
niets meer te zien, of het is heel
weinig te zien. Dus je krijgt
gewoon indruk van hoe groot het
ongeveer was. En ehm (...)
Heb je echt het idee dat je in die
kamer was?
Jawel alleen, in de kamer van
Anne bijvoorbeeld als hij vertelt
over de foto’s die aan de muur
hangen (...) ja, die kan je niet echt
zien ofzo. Dus je ziet wel een
beetje zwart-wit.
Zijn er dingen die je graag had
willen zien, die je nu niet gehoord
hebt?
Ik heb dit wel ehm, ik ehm, ja het
dagboek. Maar hij had wel zelf het
dagboek vast. Dus op zich (...)
Maar had jij wel graag het echte
ding in beeld willen hebben?
Ja, want dat is natuurlijk waar het
helemaal om draait. Ehm, ja,
verder weet ik het niet zo goed.
Als je gewoon door het hele
museum zou kunnen, dan zou het
natuurlijk totaal anders zijn. Dat
lijkt met het vetst als dat kan.
Is er iets waarvan je denkt dat zou
een verbetering kunnen zijn? Heb
je aanbevelingen?
Ja, ja ik kom steeds op hetzelfde
terug eigenlijk. Gewoon een iets
uitgebreidere rondleiding. Ja, en
misschien als het wat moderner is,
ook een iets hogere resolutie. Ja,
en dus minder flets. Maar op zich,
zoals het nu is, vond ik het best
goed. Dus dit is meer, als ik het
zelf zou doen, zou ik dat
aanpassen denk ik.
101
het boodschappenlijstje achter
glas, en toen dacht ik ‘this is the
moment’ dat je dat
boodschappenlijstje kan uitlichten.
En dat kan juist in zo’n virtual
reality-tour. Dat vond ik wel
jammer.
Dat gebeurde niet dus?
Nee. Dat gebeurde niet. En op
zich, op een gegeven moment was
het ook, toen ging het over die
eikenboom buiten volgens mij, en
dat zag ik dan ook niet. Dus als je
iets zegt en je hebt het, laat het dan
zien. Dat voegt veel meer toe.
Of ehm, dat je dan
omgevingsgeluiden hoort als je
dan ergens bent, dat lijkt me wel
redelijk belangrijk om iemand het
gevoel te geven dat hij ergens is.
Ben ik op een zolderkamer, laat
het een beetje kraken. Als het daar
zo is. Dus dat. Ik zou het wel fijn
vinden om aan de hand van
jaartallen iets te horen. En een
verteller die ik niet per se hoef te
zien. Ik vind dat niet echt iets
toevoegen.
Resonating
Resondent 1 Respondent 2 Respondent 3
Ehh (...) Ja interessant. Omdat ik
het hele verhaal (...) Ik kende het
hele verhaal wel een beetje ofzo,
maar nu is het dan wel duidelijk
uitgelegd. Dat is het een beetje ja.
Ik vond het nu de tijd best wel
goed. Hoeveel was het? Een
kwartiertje ofzo? Twaalf minuten?
Ehm, ja ik vond het best wel vet
eigenlijk.
Vond je dat ‘ie goed zat?
Ja opzich wel, want het was
helemaal donker inderdaad. Ik had
wel het gevoel dat ik er helemaal
in zat. Het is goed dat ik hier op
die stoel zat in ieder geval met het
glas water dáár, haha.
Ja, dus je weet niet zo goed waar
je bent de hele tijd.
Heb je heel erg veel gedraaid met
je hoofd, en werd er veel
zichtbaar?
Ik heb wel veel gedraaid met mijn
hoofd. Ik was af en toe zelfs bang
dat ik ergens tegenaan botste.
Haha, maar ik dacht volgens mij
gebeurt dat niet. Ik ging ook
proberen om zoveel mogelijk te
zien. Ik dacht dat kan, dus dan wil
ik ook zoveel mogelijk proberen te
kijken.
Heb je nog geluiden van buiten
gehoord? Niet van in de
rondleiding maar van hier in het
museumcafé?
Ja, wel een beetje. Dat leidde me
Dat hij je gaat meenemen in alle
kamers en dat hij details vertelt
over haar leven en waar ze het
zwaar mee heeft gehad en ehm, de
leuke momenten met bijvoorbeeld
Peter. Ik zou dat bijvoorbeeld
vertellen. Ja ik zou vertellen, ja hij
neemt je mee op reis.
En het was goed dat hij op een
gegeven moment vertelde over dat
ze haar gingen opgemeten, dat ze
dertien centimeter was gegroeid
dat ze dat wel naar voren hebben
gebracht, want eerst dacht ik van
‘waar, ik ziet het niet’.
Nou, ik vond het een leuk detail
dat hij had verteld dat Peter en
Anne op een gegeven moment
verliefd werden. En dat ze het heel
102
Die eerste paar minuten was ik
nog een beetje ondersteboven. Ik
zat toen alleen maar naar die
scooter te kijken en de mensen die
daar een beetje, en toen zat ik echt
zo van oh ja, ik kan echt de gracht
zien. Je kunt helemaal rondkijken.
Hoorde u nog geluiden van
buitenaf?
Nee. Behalve dan de scooter.
Ja, maar dat was een scooter in
beeld.
Dat was de bedoeling ook.
Hoe reageerde je erop? Heb je
gemerkt dat je reageerde op de
beelden en geluiden?
Van buitenaf?
Nee, gewoon van die ehm, (...)
Van hem?
Ja, je ging echt draaien?
Ja, precies ja. Hier stond een bed
en daar stond een bed en dan ging
ik ook zo, ja ja. [draait een rondje
op stoel]
Hoe voelde het om er alleen te
zijn?
Ja, daar heb ik nog niet over
nagedacht. Ja je doet het wel
alleen ofzo. Einzelgänger, niet met
z’n tweeën dat je even over kunt
lullen ofzo. Ja, voor mij is dat
prima. Maar misschien dat mensen
wel heimwee ofzo naar de echte
wereld krijgen ofzo op een
gegeven moment? Ja, ik kan er
wel tegen.
Denk je, vond je het niet juist
prettig dat je alleen was?
Oja, en daardoor heb je natuurlijk
wel de focus op het verhaal. In
plaats van dat je met z’n tweeën
aan het kutten bent van ‘kijk wat
grappig dit is’. Dus daardoor ehm,
komt het verhaal ook wel meer
over, denk ik.
Welk onderdeel van de virtuele
rondleiding sprong er voor u het
meeste bovenuit?
De intro.
Ja?
Ja, omdat je dan ook gewoon
buiten staat en dan echt het
huidige leven ziet, met een witte
lucht. Amsterdam.
Misschien zou hij dan eerst
ook een beetje af.
Ja? Wat hoorde je voor geluiden
dan?
Nou, iemand achter mij praatte. En
toen dacht ik opeens ‘oja, ik zit
hier’.
Had je last van misselijk- of
duizeligheid?
Nee, maar wel een beetje benauwd
gevoel op het eind.
Hoe bedoel je benauwd?
Nou, een soort claustrofobisch
gevoel. Want je zit echt in een (...)
je hebt wel het idee dat je niet
wegkunt ofzo. Je zit echt in dat
hok. En ook omdat (...) hij zat op
het eind ook niet meer zo lekker.
Dus dat was een beetje (...)
Dus je werd een beetje afgeleid
door het hele ding op je hoofd?
Ja.
fijn vonden om naar buiten te
kijken. En de bonen. Dat vond ik
een leuk detail. En wat me ook
goed is bijgebleven, over honger
hebben, dat Miep vaak op
boodschappen gestuurd werd maar
dat het gewoon ontzettend
moeilijk was voor haar. En dat
Otto alleen is overgebleven. Dus
wel meerdere dingen, maar dat is
wel allemaal wel (...) wel goed
bijgebleven.
Heb je echt gereageerd op die
geluiden? Ja, je draaide je om.
Ja, ja.
Ging dat goed? Of werd je een
beetje tegengewerkt door je stoel,
ofzo?
Nee, nee, nee. Ik hield alleen soms
de tafel vast, just in case. Maar ik
had wel, alles ging ook wel heel
soepel met het kijken enzo.
En reageerde hij snel?
Ja, hij reageerde wel hetzelfde
zoals ik zou reageren.
Werd je daar niet misselijk van?
Of duizelig misschien?
Nee, nee. Heel, heel klein beetje.
Hoe kwam dat denk je?
Ja, gewoon omdat het nep is, haha.
Ja dat was leuk. Dat geeft wel een
speciaal gevoel. Zeker voor de
mensen, als je daar niet heen kan.
Dat geeft toch weer extra detail.
Nee, ik vind virtual reality toch
wel een meerwaarde hebben. Ik
denk wel dat je, dat je, jawel, vind
ik zeker wel. Het geeft je toch wel
een extra, of in ieder geval toch
wel het gevoel dat je er bent. Je
kunt wel naar een filmpje kijken,
of naar een tv gaan staren, maar ik
vind dit toch wel leuker.
Waarmee heeft dat te maken, denk
je?
Ehm, omdat je er midden in zit,
voor mijn idee. Je kijkt om je heen
en hebt het idee dat je in de kamer
staat.
Ja, het was in mijn ogen niet een
korte tour, maar het was ook niet
per se een lange tour.
Kan je zeggen dat je je een beetje
aanwezig voelde, in het
Achterhuis?
103
moeten oplichten, van hier kun je
naar toe om te kiezen vanuit het
raam. En dan kun je naar buiten
krijgen. Misschien heb je dan ook
niet dat claustrofobische gevoel
dat je de hele tijd in die wereld zit,
maar ook even naar buiten kijkt
ofzo.
Had je dan een claustrofobisch
gevoel dat je in die wereld zat?
Ehm, het is claustrofobisch omdat
het een filmpje is die je zo echt
door het museum heen bonjourt.
Ja volgens mij kom ik weer op
dezelfde dingen uit, dat je dingen
even pauzeert en dat het (...)
Ja, jazeker. Jawel, echt wel.
Respondent 4 Respondent 5 Respondent 6
Hoe merkte dat je reageerde op de
beelden en geluiden? Heb je veel
gedraaid?
Ja, ik heb best wel veel gedraaid.
Ik heb zelf ook wel veel
rondgekeken zeg maar.
En wat had je ervan gevonden als
je je wel vrij had kunnen bewegen
door die kamers?
Chill.
Had je dat gedaan?
Dan had ik meer bekeken. Meer
dichterbij dingen gegaan enzo. Nu
moest ik een beetje m’n aandacht
verdelen tussen hem en kijken.
Ik vond het heel ehm (...)
inspirerend.
Nou, die zolder. Ik wist helemaal
niet dat er een zolder was. Want
volgens mij kom je er niet.
Nee, normaal gesproken niet. Ten
eerste er is maar één ingang, die
zoldertrap. En het is een heel
broze vloer.
Maar het is net alsof je inside
information krijgt. Dat is leuk.
Eigenlijk hadden ze die keuken er
ook in moeten doen. Dan heb jij
inside information. Wat andere
mensen die daar doorheen lopen
niet hebben. Ja ik voel me
bevoorrecht dat ik deze VR-tour
heb mogen doen.
Bedoel je de kwaliteit van het hele
filmpje? Want dat vond ik nogal
korrelig. Dat was niet heel erg
reality.
Vond je dat een afleiding?
Nou in het begin wel, maar later
wen je eraan. Dat hij niet heel
duidelijk in beeld is. Ja, dat.
En wat vond je er verder van, dat
bepaalde kamers wel werden
getoond en anderen niet?
Nou, dat vond ik. Ik dacht, hee ik
mis wat. Ik weet niet wat ik mis,
maar ik miste nog wat. Want ja
(...) maar dat was niet erg, want ik
kreeg de zolder te zien.
dan krijg je een echt beeld. Echt
een idee van hoe het was vroeger.
Ehm, ik vond het heel interessant.
De jongen die sprak vertelde
goede informatie vond ik. Dingen
die ik nog helemaal niet wist,
eigenlijk.
Verder, vond ik het goed gedaan.
Ook met de foto’s die ze erbij
lieten zien. Zodat je je wel een
beetje een voorstelling kunt
maken.
Heb je het idee dat je wel in het
Achterhuis geweest bent? Door
het zien van deze (...)
Ja. Ja, zeker omdat je haar kamer
ziet. En ehm, de kamer van haar
ouders enzo. Dus de belangrijkste
kamers die zij ook in het dagboek
bespreekt eh, die kan je alsnog
zien, ondanks dat je er zelf niet
naartoe kan. Dus ja daarvoor vind
ik het wel goed.
En wat vind je van het feit dat je
de zolder gezien hebt? Een ruimte
die je normaal gesproken niet
toegankelijk is?
Ja, heel erg speciaal. Ja, ik weet
niet hoeveel toegevoegde waarde
dat per se had. Maar het verhaal
erbij, sprak wel tot de (...)
Nou, voornamelijk in het begin als
je dan buiten bij die gracht staat
en je fietsers hoort langskomen en
die boot (...)
Oja, ja ja. Ja, vond ik wel oké. Ja
in het begin sta je nog buiten in
104
En eigenlijk, ik heb er zelf
rondgelopen, was het veel groter
nu dan dat ik het in mijn beleving
had. Het Achterhuis.
De kamers waren in de virtual
reality rondleiding leek het groter
dan in de echte rondleiding?
Meer huis.
Hoe komt dat denk je?
Dat komt denk ik omdat ik daar
alleen was, in de virtual reality
bril. En niet met acht honderd
andere mensen.
Ja ik vond het fijn. Heerlijk alleen,
ik vond het echt heel erg spannend
om alleen door dat huis heen te
lopen.
Is er iets wat je het meest bijstaat?
Het meest? Nou, ik vond die foto’s
die ze op die kamers deden die
vond ik echt heel gaaf.
De details die je dan zag?
Ja. Want anders is het gewoon een
saaie rondleiding. Kijk het is
natuurlijk niet saai hier, want het
is natuurlijk een verhaal. Maar
door het een plaatje te geven, heeft
het verhaal veel meer inhoud.
Hoezo spannend?
Omdat er geen mensen omheen
stonden. Dit was gewoon voor mij
alleen.
Maar had je niet zoiets van oh
wacht, kijk daar, dat je dat wilde
delen met iemand?
Nee, het ging te snel. Nee ik werd
er in gezogen.
Is er iets wat je er misschien aan
zou verbeteren?
Verbeteren, ik weet niet of het
verbeteren is, maar ik zou het
veranderen. Wel al die kamers
erin. Dat maakt het juist exclusief
dat je dat gezien hebt.
Jeetje. Ehm, een wandeling door
het, nou niet echt door het hele
Anne Frank Huis, want volgens
mij heb ik nog wat kamers gemist.
Ehm, maar ik vind het
achtergrondinformatie wat meteen
binnenkomt vind ik zo leuk.
Wat is je het meest bijgebleven?
De bonen, de bonen. Ja, echt de
die drukke stad.
Ja. Ja ik ehm, vind het wel mooi.
En niet iedereen krijgt dit
natuurlijk te zien, dus ik vind het
wel leuk om gezien te hebben wat
er voor alternatief is, als je niet het
Achterhuis in kunt. En het is
natuurlijk heel erg state of the art,
haha.
Denk je dat het een meerwaarde
was dat er virtual reality werd
gebruikt? Gaf dat een
meerwaarde?
Dat denk ik wel. Want als je
gewoon het boek hebt ofzo, dan
denk ik dat je veel sneller afgeleid
raakt, omdat je dan allemaal
omgevingsfactoren hebt, terwijl je
nu dus, jezelf best wel makkelijk
kan afsluiten. En bovendien lijkt
het meer alsof je er bent. Dus die
informatie kun je ook in het boek
vertellen, en de foto’s. Maar dit
geeft een meer totaal (...)
En als je daar nu bij stilstaat?
Ja, wel goed. Dus door degene die
het vertelt, de presentator eh, heb
je echt het idee dat hij zich op jou
richt. Dus ja, dat is eigenlijk wel
een interessante ervaring. Want als
je in het museum bent dan zit je
natuurlijk met superveel mensen.
Het is niet echt iets waar ik echt
bij stilstond.
105
bonen.
Wat was er met de bonen?
Die stortte naar beneden. Ja, nee,
ze hadden vier zakken bonen ofzo
en die moest hij naar boven
brengen en die laatste zak brak aan
de onderkant en die gingen over
de trap naar beneden. Nou dat is
een leuk detail.
Een leuke anekdote.
Een anekdote waar ik niets van
wist. Ja, het staat zelfs in het boek,
maar dat zijn van die kleine
futiliteiten, die vergeet je weer.
Maar ik vond het juist, omdat ik
nu ook die zolder zag, ga ik dat
niet vergeten.
Ja, een heel klein stukje snel. Maar
ik wilde die foto goed bekijken en
me inleven in hoe dat eruit zag.
Oké, en wat vond je dan van die
andere details die naar voren
kwamen? Zoals de groeimeter?
Sprak dat tot de verbeelding?
Ja. Zeker omdat het ook, je ziet
het, er wordt over verteld, er wordt
gezegd dat ze zoveel centimeter
gegroeid is. Nogmaals als dat
gewoon langsloopt in een rij, dan
blijven dingen niet hangen. Dan
heb je gewoon teveel mensen. Ik
denk dan ik wil eruit. Omdat het te
druk is. En dit is echt je eigen
rondleiding.
Ja. Je bent alleen in die kamers.
Niet met al die andere mensen. En
het is mooi gefotografeerd. De
kleuren zijn goed. Eh, je kunt je
veel beter inleven in het bezoek
dan dat je doet als je hier met al
die mensen rondloopt.
Fantastisch. Nou ik vind het echt
heel speciaal dat ik dit heb mogen
zien, ja.
Kun je zeggen dat je je aanwezig
voelde in het Achterhuis?
Absoluut. Ja ik was er.
Oke, nu even over de interactie.
Had je dat, met deze (...)
Of ik het idee had dat ik er in zat?
Absoluut. Ik was gewoon in het
Anne Frank Huis.
Werd je misselijk of duizelig?
106
Nee, absoluut niet.
Hoeveel tijd denk je dat je hebt
doorgebracht?
Tien minuten.
Channelling
Respondent 1 Respondent 2 Respondent 3
En heb je iets van buitenaf
gehoord? Zeg maar van buiten het
ding? Dat je geen last had van het
geluid?
Oh ja, dat was wel prima ja. Ja ik
hoorde jou praten. Ja op het begin
hoorde je die scooters voorbij
komen. Dat vond ik wel een beetje
typisch ofzo.
Ja want nu ga je echt zo mee met
het mannetje.
Ja, mee met het verhaal.
En je hebt totaal geen (...)
Ja en dan stond hij in een keer
daar [wijst een andere kant op],
weet je. En dan begon hij daar
weer.
Dan kwam het geluid zo ergens
anders vandaan.
Ja dan moest je draaien.
Maar dat geeft ook juist een, dan
ga je juist wel weer om je heen
draaien om te kijken wat er te zien
valt.
Ja dat is waar. Maar het is
vervelend als je de hele tijd hier
staat, maar het was echt in één
keer dat hij dan daar was ofzo.
Misschien moet je dat inleidend
naartoe loopt.
Nou dat je na het verhaaltje
pauzeert ofzo. En dat je dan zelf
naar de kamer toe kan gaan om
bepaalde dingen in te zoomen
Ja, want dan word je echt gefopt.
En dan ga je daar ook echt op
reageren.
Ja precies ja.
Dat is nu eigenlijk ook, omdat je
iets hoorde. Je hoorde hem praten
en je hoorde die boten. Heb je je
toen ook echt omgedraaid?
Ik vond het bijvoorbeeld jammer,
dat je er niet echt doorheen loopt
Daar ging ik ook heel veel om me
heen rondkijken. Maar toen moest
ik ook weer opletten, want dan
ging hij weer voorlezen uit het
boek en over erwten die naar
beneden vielen ofzo, ik weet het
niet meer precies. Maar dat, het
lukt, het is heel moeilijk om dat
allebei tegelijk te doen.
Het was leuker geweest om op
‘stop’ te drukken, om even te
kijken. Of ik weet niet of het
eigenlijk kan
En ik vond het ehm, de kwaliteit
van het beeld niet zo goed.
ze lieten dan soms foto’s zien van
hoe de kamer was ingericht, maar
het was zo kort dat je alsnog niet
kon inbeelden van ‘oh hier stond
het bed’, dan was het alweer weg
ofzo.
En bij deze virtual reality sta je de
hele tijd stil in principe. Kun je
alleen maar om je heen kijken en
loopt hij zelf niet vooruit. Snap je
wat ik bedoel?
Het ging eigenlijk een beetje te
snel soms. Het zou fijn zijn als je
even pauze kon drukken ofzo. (...)
Nou, de kwaliteit vond ik gewoon
niet zo goed. Je zag echt die
spikkels. Dat irriteerde me een
beetje eigenlijk.
Dan lieten ze soms plaatjes zien
maar dan zo kort, dat je dan én
Zijn stem was op zich wel prima,
maar je merkte aan hem dat hij
soms iets te lang stopte, naar de
camera keek, in ieder geval naar
mijn idee dat hij heel erg bezig
was met (...) het ging niet vanzelf.
Het kon vloeiender gaan.
Verder vond ik het wel goed
uitgelegd en nam hij me wel mee
in het verhaal.
Maar heb je daar goed om je heen
gekeken? Zag je alles?
Ik was best wel gefocust op de
man zelf. Maar ik heb er wel een
beetje omheen gekeken. Maar niet
perse, dat ik meteen links, rechts.
Maar ik vond hem zelf misschien
niet perse de beste om het te
vertellen.
Maar was je hem ook de hele tijd
aan het zoeken?
Ehm, nee niet de hele tijd. Ik was,
het ging gewoon heel soepel, van
het was niet van, huh waar is hij
nou. Je vindt hem wel snel. Dat is
wel leuk, om hem een beetje te
gaan zoeken. Dus je ziet hem
inderdaad weglopen, en de andere
kamer weer (...)
Hoe vond je dat deze virtuele
wereld is weergegeven?
Ik vond het best wel mooi
weergegeven. Ook op inderdaad
dat, als je, hij vertelde in de
kamer, en dan kwamen er beelden
naar voren en dan is het misschien
ook wel leuk inderdaad, iets meer
details. Ja dat vond ik in principe
wel, oke.
Maar misschien, ik vond hem wel
iets onscherp.
107
Ja, ja inderdaad.
Wat vond je van de details die je te
zien kreeg? Zoals bijvoorbeeld die
afbeeldingen van de centimeters,
van de lengtemaat?
Ja wat ik ervan vond, ik vond die
afbeeldingen wel scherp. Alleen ik
vond die, ik had ze wel wat langer
willen zien. Dat je echt zelf het
tempo bepaalt. Nu moest je echt
zo mee gaan.
Ja. En wat vond je ervan dat je die
zolderkamer hebt gezien? Als je
bedenkt dat die normaal
gesproken niet toegankelijk is?
Ja dat wist ik niet.
Voel je je dan nu speciaal, haha?
Ja haha. Ja ik had eigenlijk ook
wel naar buiten willen kijken. Om
te zien wat het uitzicht nu
eigenlijk was (...) Ja je zit in de
zolderkamer.
Je krijgt van die foto’s van hoe het
dan echt is. En die vond ik wel
echt interessant. Dat mocht van
mij ook wel ietsje langer ofzo. En
die waren dan wel scherp. En ik
vond het opgenomen beeld een
beetje blokkerig af en toe. Maar ik
ben wel echt een pietje precies
hierin.
Maar had je dan bijvoorbeeld zelf
nog willen inzoomen ofzo? Of een
plaatje willen bekijken?
Nou er zaten sommige bordjes aan
de muur die ik niet scherp zag. En
dat had ik wel willen lezen ofzo.
Misschien dat je ehm (...)
Nou, maar had jij niet, want dat
had ik namelijk ehm, dan vertelt
hij dat en dan ga je eerst zo zitten
draaien en dan denk je welk raam
bedoelt hij dan.
Ja volgens mij wijst hij er ook
naar. Maar dan moet je ook maar
net naar hem kijken.
Nog iets anders?
Dat je dus je eigen tempo kunt
bepalen. En dus ook inzoomen. En
ik weet niet of het ook kan,
makkelijk met VR. Dat je even
pauzeert, en dat je dan
verschillende dingen aanklikt en
daar dan wat meer over kunt lezen
ofzo.
moest luisteren én (...) het ging
eigenlijk een beetje te snel soms.
en hier sta je de hele tijd stil en
kun je, je kunt niet verplaatsen.
Had je dat willen doen misschien?
Jezelf verplaatsen in de (...)
Ja, dat zou helemaal fijn zijn.
Maar ik denk dat de, ik denk niet
dat dat had gehoeven. Misschien
wel dat je van kamer naar kamer
kunt verplaatsen. Dat je klikt en
dat de beelden naar de volgende
kamer en dat hij dan daarheen
loopt en ondertussen kun je dan
rondkijken.
Dat je dan kunt visualiseren hoe
het er uit ziet?
Ja, want dan kun je dat normaal
denk ik wel als je die tour niet
doet, dan kun je echt even rustig
om je heen kijken. Nu ging het zo
snel.
Dus hoe had je dat anders willen
zien?
Nou ik had (...) een betere
presentator misschien. Ik vond het,
nou ja niet dat hij slecht was, maar
het viel wel op, zeg maar.
Was je wel de hele tijd op hem aan
het letten?
Ja, en daardoor raak je ook een
beetje gedesoriënteerd want je
hebt ook het idee dat je de hele tijd
naar hem moet kijken, dat is wel
lastig.
Heb je veel van het verhaal
geluisterd, of zat je meer op te
letten op (...)
Nou, ik probeerde me te
concentreren op het verhaal, maar
dat lukte dus bijna niet omdat het
best wel snel ging. En omdat je
ook wilt rondkijken.
Ik heb wel rondgekeken ja. Maar
dat was nou niet echt ehm (...)
omdat je niet echt loopt, je staat
echt stil dus je gaat niet mee
bewegen.
Nou, wel je bent wel een beetje op
zoek naar hem. Omdat je niet weet
waar, hij staat steeds ergens anders
en komt dan opeens uit het niets.
Dat is een beetje gek. Maar je
reageert niet echt, ja je beweegt ja
Maar ik vond het wel leuk dat toen
ik naar beneden keek dat ik een
paal zag. Dat vond ik wel heel
grappig.
Nou, als je het over dat spel hebt
dan, gewoon het zelf rondlopen
dat was wel leuk. Dat je zelf kunt
aantonen waar je meer interesse
toont en dat je zelf kunt
aanklikken van oké, ik ben klaar,
hij kan weer gaan praten of hij kan
weer door terwijl ik aan het lopen
ben. Dat je daar een keuze in kan
hebben.
Wat vond je van de kamers? Kon
je alles goed zien?
Ehm, medium. Soms wel, maar
soms was het net, maar ik weet nu
niet of het echt aan de camera lag.
Maar soms was het niet helemaal
scherp. Maar de detail, er waren
wel details.
Je wilt echt meegenomen worden
in het verhaal en het is dat ik er
interesse in heb, maar ik snap wel
dat als je (...) het was het net niet.
In ieder geval als, ik vond, het kon
iets vlotter. Het leek soms een
beetje moeizaam voor hem,
moeilijk. En dat kreeg ik heel erg
het idee. Dus dan ga ik daar op
letten in plaats van het verhaal. Ja,
maar misschien is het, dat kan
natuurlijk ook persoonlijk zijn.
En als je denkt aan, als er een
vlotter persoon was geweest, had
je dan (...)
Nou, ik had meer, ja, ik denk het
wel. Zeker. Ik denk dat als het
iemand anders was geweest, iets
vlotter, dat ik meer ‘mee’ zou
gaan.
Dat je echt het idee hebt dat er
iemand voor je staat en echt een
duidelijke rondleiding geeft?
Ja, ja. Ik vond het wel gewoon, ik
ging wel met hem mee. En zeker
ook het idee dat hij heen en weer
liep, en dat je met hem mee kon
lopen. Maar ik denk dat iemand
anders me nog meer mee kon
nemen.
Ik weet het niet, ik was zo, weet je
je wilt ook het verhaal horen en
108
Meer verdieping over sommige
dingen?
Ja, ja.
Zou je dan ook in sommige kamers
langer hebben gestaan?
Ja, ik denk het wel want je hebt
natuurlijk verschillende objecten
in die kamers. Waar je dan meer
kunt lezen ofzo. Dat je zeg maar,
eerst een introductie hebt van hem,
die het verhaal vertelt daarachter.
En dat je dan in die kamer kunt
blijven en zelf kiezen. En dat je
dan op een gegeven moment zegt,
oke, en nu naar de volgende
kamer. En dat je dan ook weer
terug kunt.
En wat vond u ervan om de VR-
bril te gebruiken? Had u zoiets al
eerder gebruikt?
Dit vond ik een buitengewoon
exceptioneel leuke doch
informatieve ervaring haha.
Vertel meer.
Ja ik vond het wel leuk, wel
grappig inderdaad. Ja ik ben wel
echt benieuwd hoe die echte
Oculus dan is. Want ja, je ziet wel
echt de pixels.
Heb je je hoofd veel bewogen
enzo?
Ja.
Werd er hierdoor meer zichtbaar?
Ja. Haha.
Wat vond u daarvan?
Ja, dat is natuurlijk een eerste
ervaring. Ja dat is mooi om te zien.
Dat je dan gewoon ehm, om in
plaats van kijkt je hoofd kunt
bewegen. Het is interactief.
Ik denk dat het best wel een lang
verhaal wordt. En ehm, ik weet
niet of dat het, ja als je die keus
zou kunnen hebben zou je het zo
lang kunnen maken als je wilt. En
ik denk dat het verhaal wat hij
vertelt een beetje globaal moet zijn
en dat je de keuze moet hebben
om jezelf te verdiepen in bepaalde
dingen ofzo. Ik denk dat dat, want
anders wordt dat hele lange
verhaal, te lang.
Ja hij was wel nerveus. Dat was
wel te merken. Ik denk dat je daar
wel een betere presentator ofzo
je kijkt met je hoofd, maar ik had
niet het idee om m’n hele lichaam
te bewegen ofzo.
Dat zou leuker zijn als je echt
meeloopt met hem door het huis,
in plaats van dat het beeld opeens
overgaat in een andere kamer. Dan
kun je nog steeds geen
voorstelling maken van hoe het
loopt, dat is juist vind ik denk ik
het fijne aan het huis dat je dan
echt die route loopt.
Heb je, is je iets bijgebleven van
de omgevingsgeluiden in de
video?
Omgevingsgeluiden? Nou, buiten.
Met die fietsers enzo, dan heb je
echt het idee dat je er staat.
Wat is een positief aspect aan het
gebruik van die bril?
Dat je echt rond kunt kijken. Dat
je kunt kijken waar je wilt. En dat
kan bij filmpjes vaak niet. En dan
kun je zelf focussen op waar je
naar wilt kijken. Dat vind ik
positief.
Maar ik vond het wel verwarrend
dat er af en toe quotes uit het boek
werden voorgelezen, terwijl je dan
in een kamer stond en dat je dan
(...) Nee het ging soms gewoon te
snel. Ja, dat vond ik echt.
Je hebt wel het gevoel van oh die
grote kamer van waar ze altijd
gingen eten is wel echt heel klein.
Als je rondkijkt zie je dat
bijvoorbeeld wel echt. Dus je ziet
wel hoe klein de ruimtes waren.
Hoe zat de bril? Was het
comfortabel?
Nee.
Heeft het je afgeleid?
Ja. Het zat, het deed heel erg pijn
aan m’n neus. Hij was een beetje
te zwaar of zat gewoon niet goed.
Het zat niet zo lekker.
Heeft het heel erg afgeleid van dat
je die beelden zag?
Op het einde wel. Toen dacht ik
‘is het al bijna voorbij’ want het
zat echt niet meer lekker. Toen
ging ik het ondersteunen met m’n
hand.
dan ben je best wel op hem
gefocust. En dan kijk je ook
minder snel rond.
Is je iets opgevallen als je denkt
aan de keuzevrijheid die je had?
Ehm, je had niet veel keuze toch?
Je werd gewoon meegenomen en
ehm, dat was het. Ik heb niet het
idee gehad dat ik per se heel veel
keuze heb gehad.
Had je het meer willen hebben?
Op dat moment zelf vond ik het
prima, maar als ik er nu aan
terugdenk dan zou ik het wel (...)
maar dat komt omdat we er nu
over praten. Maar in principe heb
ik het niet gemist op dat moment.
Ja, minder goed. Want dan wil je
goed de kamers zien. En dan wil
je, ja dan ben je minder gefocust
op zijn stem. En dat heeft ook wel
mee te maken, dat als het wat
harder was, en zijn stem is ook
niet hard. Dus dan als je gewoon
dat je, als je wat meer durfde te
draaien dat je, ja ik was te veel op
hem gefocust, ik dacht van ik moet
het horen. Maar soms als ik het
omkeek dan hoorde ik hem wat
minder.
Dus heb je soms ook dingen niet
gezien, omdat je hem aan het
beluisteren was?
Ja, ik denk het wel.
Heb je geluiden van buitenaf
ervaren? Van buiten de
rondleiding, van hier in het café?
Ja, ik had het idee dat er iemand
aan mijn tafel zat. Maar dat krijg
je wel echt heel erg mee. Daarom
moet je hem echt tegen je
aanhouden, je hoort zoveel om je
heen. En dat lijkt dan echt alsof
iemand in je gezicht staat.
Had je liever gehad dat het langer
was? Of in elk geval de optie tot
het langer maken?
Ja, ja. Ik had sowieso op ‘ja’
geklikt. Ja een korte versie en de
lange versie. Ik denk dat veel
mensen de lange versie zouden
doen.
Had je meer details willen zien in
de kamers?
Ehm, ja misschien wel. Het was
109
voor kunt hebben. Gewoon echt
iemand die daar ervaring in heeft.
Gewoon wat enthousiaster, maar
ook al is het niet een enthousiast
verhaal weet je, het had ietsje
leuker verpakt kunnen worden.
Maar goed dat zijn de
mierenneukdingetjes he.
Ja, maar omdat je zo dicht op die
telefoon zit blijf je, het blijven
gewoon pixels. En zo’n Oculus
Rift is gewoon een beetje pixel-
loos ofzo. Ja het is natuurlijk een
beetje discutabel, hij is vies.
Tenminste ik ben wel een beetje
een bacterie, misschien moet er
een soort van doekje bij, een
alcoholdoekje ofzo. Dat je hem
zelf eerst schoonmaakt, omdat je
dan het idee hebt dat je hem dan
schoon krijgt.
Ja, ik denk dat je daar inderdaad
wel nice dat je zo kon doen. Maar
die echte Oculus heb je ook dat je
dingen in je handen hebt. En dat
je, ook echt, ja dat zou ik wel
willen doen, dat je zegt van shit
kunt grijpen en lopen enzo.
Oke, en heb je nog iets wat je zou
kunnen verbeteren?
Ja, de kwaliteit van het beeld.
Misschien wel meer met de
overgang ofzo. Dus hij ging
praten, en begon het daar [wijst
naar andere kant] in een keer. Dan
moest je wel even schakelen, zeg
maar. Maar misschien heeft dat
ook te maken met de keuze. Van
oke, volgende, volgende.
Als je die keuze zelf had gehad?
Ja, inderdaad.
Had je het dagboek willen zien?
Nu je het zo zegt, misschien wel ja
(...) Ja je gaat toch niet dat hele
dagboek lezen op dat ding, weet
je.
Heb je het gevoel iets gemist te
hebben?
Ja, ik zou willen inzoomen op de
objecten. En dat je daardoor zeg
maar je zelf de keuze hebt om je te
verdiepen. Want hoe lang is die
ehm, hoe lang ben je hier binnen
Wat ik minder positief vind is dat
het beeld overspringt van het beeld
naar een ander beeld. Dat het haalt
echt het virtual reality gevoel weg.
Dan zit je echt weer in een filmpje
in plaats van dat je echt in die
realiteit ehm zit je dan niet in. Dat
haalt je er even uit. Dat vind ik
minder positief.
Want nu moest je én luisteren én
rondkijken en was je opeens weer
in de volgende ruimte want als je
bijvoorbeeld eerst zijn verhaal
hoorde en dan, dat hij dan de optie
had van ga naar de volgende
kamer of kijk nog even rond, dan
kon je zelf nog even rondkijken.
Dat was wel echt beter geweest.
ook wel leeg. Dus je kijkt om je
heen en je ziet niet alles goed,
maar misschien iets meer details
om je echt het gevoel te geven dat
je er echt bent.
Nou, omdat ik toch de details, iets
scherper mochten naar mijn idee.
Dus het zou, in principe (...) dus ik
zou het iets toch meer details.
Gewoon iets scherper.
Heb je veel met je lichaam
bewogen?
Op het begin vooral. Op een
gegeven moment was ik echt
gefocust op hem. Maar in principe,
ik kon wel bewegen en doen (...)
Hoe vond je het om alleen in het
Achterhuis te zijn? Tussen
aanhalingstekens?
Ja, wel prima eigenlijk. Ja, vond ik
opzich wel leuk, inderdaad. Dat
was wel fijn. Want je had
inderdaad, je kon wel doen wat je
zou willen. Dus dat was prima. En
ik had niet het idee dat ik alleen
was, dat ik het eng vond
En wat had jij dan graag willen
zien?
Nouja, meer de details.
Het is gewoon dat ik zijn stem niet
zo fijn vond
110
en buiten?
Een uurtje, ongeveer.
Ja, dus als je dan beneden zit en je
doet die tour binnen een uur, en je
bent hier eigenlijk binnen een
kwartiertje klaar en zit je nog drie
kwartier uit je neus te eten, haha
toch? Dus als je zelf die keuze
hebt om je te verdiepen, dan kun
je er een uur van maken.
Ja misschien was het wel mooi
geweest als hij het in het begin
even had laten zien, van ‘dit is het
dagboek en ik neem je mee door
het dagboek heen’ ofzo.
Wat had je ervan gevonden als je
vrij door de ruimtes had kunnen
bewegen? Wat had je dan nog
graag willen zien?
Misschien dat je onder die
boekenkast doorloopt ofzo? Wel
een soort van ehm (...) De
experience náár (...)
Ja het hoort wel bij het verhaal.
Ja, maar ja. Zoiets is het wel ja.
Dat moet ik nog precies napluizen.
Nu je er zo over begint, is het
natuurlijk wel het grootste
onderdeel van het verhaal.
Maar dat ehm, was natuurlijk de
hele virtual reality (...) En die
eerste kamer.
Wat was er in de eerste kamer ook
alweer te zien?
Was dat niet gewoon de
boekenkast ook gewoon? Wat was
de eerste kamer? Haha. Maar het
is niet één specifiek ding. Ja of die
laatste kamer, maar dan zou ik ook
gewoon graag naar buiten kijken.
Hij heeft het dan daarover (...) en
het is zeg maar alsof je een koekje
hier neerlegt, en je mag daar
zitten, maar je mag het koekje niet
aanraken. Haha, die blijft dan
gewoon liggen.
Ja en je kunt ook niet, en je hebt
de optie niet om het alsnog te
doen, zelf.
Ja, vertel het dan gewoon niet
ofzo.
Want hij vertelt het, maar richten
ze dan de camera op het raam?
Ja nee je kunt kiezen, waar je naar
kijkt natuurlijk
111
Ehm, ja ik mis de keuzevrijheid
om je eigen tempo te bepalen. En
ja keuze voor je eigen verdieping
uiteindelijk.
Maar als je dan denkt aan de
verdieping, wat zou je dan, zou je
dan dingen willen zien of zou je
(...)
Nouja, misschien dat je dicht bij
een bepaald object staat, waardoor
je ook kunt inzoomen. Zoals de
mensen in het museum dat ook
echt zien. En dan ook het bordje
even lezen ofzo. Dat is dan het
hele verhaal.
Heb je gezien dat statief?
Ja, ja ik zag hem aan de onderkant
staan. Ja dat kan niet anders toch?
Misschien een zwart rondje ofzo.
Nee, dat kan niet anders nee. Ehm,
wat vond u van de kwaliteit van de
beelden?
Nou dat vond ik wel beter kunnen.
Een beetje pixelig dus.
Oke, is er nog iets wat je minder
goed vind aan het gebruik van de
bril? En dan in het algemeen? Is
er iets wat je minder goed vond er
aan?
Ja, de kwaliteit bedoel ik.
Zag het er realistisch uit?
Ja, want het was gewoon een gast.
Alleen ehm, pixelig.
Respondent 4 Respondent 5 Respondent 6
Hoe zou je dit dan meer
omschrijven?
Als een powerpointpresentatie, ja
sorry.
Ik heb niet zo heel veel van het
Anne Frank museum gezien voor
mijn gevoel. Ik heb vooral soort
van foto’s gezien van hoe het
vroeger was. Als een powerpoint
presentatie ongeveer. En dat heeft
iemand tegen mij verteld, en het
was een jongen die steeds op een
andere locatie was in het huis. En
dat.
Een ding wat ik heel irritant vond
Maar ik moest wel steeds, dan was
ik hem weer kwijt, dan moest ik
helemaal naar rechts kijken, dan
stond hij bij die deur en aan de
andere kant gebeurde er wat.
Ja, ja. Hoe ging dat?
Dat vond ik een beetje jammer.
Daarom moest ik steeds met m’n
hoofd links en rechts. En dan ging
het geluid uit, aan, uit, aan, uit,
aan. Ja. Dat vond ik wat minder.
Dat was in die woonkamer, nee de
slaapkamer van papa en mama.
Wat gebeurde er daar dan?
Nou, dan stond hij daar. Of het
was in het gangetje. En dan moest
ik steeds ehm, m’n hoofd draaien.
Het was wel vernieuwend. Ik vond
het wel soms irritant dat ik m’n
hoofd 180 graden moest draaien.
En de koptelefoon deed een beetje
(...) dus soms als ik dan naar
rechts keek, hoorde ik in nog maar
één oor geluid terwijl, ja het hoort
natuurlijk in allebei (...) en toen
keek ik naar links en toen zag ik
die jongen weer niet. Dus dat was
een beetje zoeken.
Ja wat mij vet lijkt, is dat als je
naar voren kijkt, dat je dan ook
naar voren gaat. En dat als je naar
rechts kijkt, dat je dan ook naar
rechts gaat.
112
was dat die jongen de hele tijd aan
het boek zat te aaien aan de
onderkant.
Wat is je het meest bijgebleven?
Ehm, dat die jongen de hele tijd de
onderkant van het boek bleef
aaien. Maar echt, de hele tijd.
Seriously, als je zo’n filmpje
opneemt, dan valt het iemand op
een gegeven moment toch wel op
dat die jongen de hele tijd de
onderkant van het boek aan het
aaien is. Waarom is jou dat niet
opgevallen?
[Over de rondleider] Dat vond ik
inderdaad ook wel slecht. Dat
vond ik geen goede productie.
Nee. Ik heb niet het gevoel dat er
gebruik is gemaakt van de functies
die zo’n bril heeft.
Had je al eerder zo’n bril
gebruikt?
Nee.
Wat vond je ervan?
Ik vond het pijn doen aan mijn
neus.
Ja? Hadden we hem niet goed
opgezet?
Het deed in ieder geval een beetje
pijn aan m’n neus.
Was dat een afleiding, storend
ofzo?
Nou, ik vond het ook niet erg.
Want aan de ene kant, je weet dat
je in een ruimte bent en dat er
andere mensen zitten. Dus soms is
het ook wel prettig om te horen dat
er andere mensen zitten. Ik vond
het niet per se erg.
Slecht. Was echt pixelig. Vond het
ehm (...) daarom dacht ik ook
gelijk: waarom gebruik je een
persoon? Als je een persoon
gebruikt wil ik soort van emotie
op het gezicht zien. En dat kon ik
nu niet echt goed aflezen, omdat
het heel pixelig was. Sorry ik ben
echt heel negatief.
Wat vond je van de kamers? Heb
je alles kunnen zien?
Nee, ik vond het best wel vlak. Ik
had het gevoel dat ik naar een
soort van projectie aan het kijken
was, wat het ook echt is.
En dan ging het geluid uit en aan.
Dat was minder.
Maar had je dan op zo’n moment
graag willen terugspoelen ofzo?
Of had je het willen pauzeren? Of
nog een keer willen horen?
Ja, want je gaat twijfelen aan je
eigen gehoor. Nou is die al niet zo
haha. Want ik dacht he heb ik dat
nu wel goed gehoord. Ja dat zou
inderdaad wel, maar toen dacht ik
van laat maar.
Was je dan de hele tijd bezig met
hem opzoeken?
Ja.
Ging je naar hem toe?
Nee, ik ging niet naar hem toe.
Nee, ik bedoelde draaide je naar
hem toe?
Ja, want ik vind het altijd fijn om
te kijken naar iemand die praat.
Niet alleen maar een geluid. Als ik
weet dat hij er staat. Als ik weet
dat het alleen maar een
ondertiteling is, of een (...) dan is
het anders.
Had je misschien keuze willen
hebben voor die kamers? Om er
wel of niet eentje (...)
Nee, dan moet je weer aan het
werk. Nee, gewoon eh (...)
Dus je vond het wel goed dat je
niet zo heel veel interactie had met
(...)
Ja, dat vond ik niet nodig. Het is
een verhaal, ik zit hier, ik zit te
kijken naar de inhoud van het
Anne Frank Huis, dan wil ik ook
alles zien. Stel je voor dat ik niet
kan lopen, dan heb ik de rest niet
gezien.
Een leuk detail.
Ja. En ehm, het gaf veel meer
beeld aan het verhaal dan dat je
alleen zelf daar rondloopt.
Wat was dan denk je de
meerwaarde dat het in 360 graden
was? Want het had ook een filmpje
kunnen zijn?
Ja. Ja, maar het kwam ook door
het geluid. Dat ik niet zoveel (...)
Dat kwam ook omdat ik niet
zoveel kon draaien.
Dus je hebt niet zoveel gedraaid?
Nou, ik vond het best wel een
zwaar ding eigenlijk. Ik vond dat
‘ie een beetje naar beneden zakte
de hele tijd. En ik vond dat in het
begin een beetje lastig om nou het
juiste knopje in te drukken. En ja,
wat een ongemak was, was dat de
koptelefoon probleempjes had.
Verder werkte het prima.
Ja, ik heb een aantal kamers uit het
Achterhuis gezien. Ik vond het
jammer dat je niet bijvoorbeeld
dus de Shoah-zolder ziet. Ehm,
dus ja, dat ze zich beperken tot een
aantal kamers en dat hij daar dan
wat vertelt, dat vond ik wel
jammer.
Ja je kunt je slecht oriënteren
waar je zelf bent. Maar had je het
idee dat je reageerde op het geluid
enzo?
Ja.
Want je zei dat je de hele tijd naar
rechts zat te (...) was dat (...)
Ja, de jongen stond rechts in beeld,
dus ik moest met mijn hoofd in
een hoek van 90 graden.
En bleef je hem ook de hele tijd
volgen?
Ja, meestal ja. Dan keek ik om me
heen, maar dan was het een lege
kamer. Dus dan keek ik weer wat
hij te zeggen had.
In welke mate heb je je eigen
invloed kunnen uitoefenen in deze
rondleiding? Had je misschien
meer willen doen?
Ja je kan dus, je volgt het gezette
pad, van wat er bedacht is voor je,
dus daar kun je niet echt invloed
op uitoefenen. Maar je kunt met
rondkijken in principe alles
beslissen. Maarja, je wordt
natuurlijk geleid door die jongen.
Dus ik denk dat veel mensen daar
naar kijken (...)
Wat vond je van de weergave van
de virtuele wereld?
Van de kwaliteit?
Ja.
Nou ja, dat vond ik dus beter. Dat
het vloeiend in elkaar overliep.
Ehm, het was niet superscherp
vond ik alsnog, ondanks dat hij op
113
Ik wil ook wel meer zien.
Ik heb niet zoveel gedraaid. Ik was
eigenlijk ehm, jawel ik heb wel
gedraaid in alle kamers. Weet je
wel, een beetje zo in alle kamers.
Maar omdat het geluid slecht
werkte als je draaide (...) heb je
niet teveel gedraaid?
Nee, niet teveel gedraaid.
Hoe reageerde je op de beelden en
geluiden? Hoe merkte je dat?
Ging je echt goed draaien met je
lichaam, met je lijf?
Alleen m’n hoofd heb ik gedraaid.
M’n lijf zat tegen de rugleuning
aan. En pff, hoe reageerde ik op de
geluiden (...)
Dus je hebt wel je hoofd
gedraaid?
Je bedoelt de extra geluiden die ik
heb gehoord? Dat kind?
Nou want je hebt op een gegeven
moment een paar momenten dat jij
aan het kijken bent naar voren, en
het geluid komt dan van achter.
Ja, dan moet je draaien ja.
Dat deed je wel, of ging je
gewoon, hoorde je hem en lette je
op de kamer? Je zocht hem op?
Ik ging wel, ik zocht hem op
Ja, maar ik bedoel dat je die bril
op hebt, maar dat je in die bril
meer keuze hebt.
Oh, zo. Dat je denkt oh dat wil ik
nog een keer zien. Ja dat zou ik
wel, nee maar dan, ja maar dan
kan iemand er drie uur over doen.
Want dan gaat iemand het
minutieus bekijken. Als je gewoon
zegt ‘dit is het’, doe het er maar
mee (...)
Zijn er dingen waarvan je denkt
dat je ze niet hebt gezien of
gehoord die je wel graag had
willen weten? Aan bod gekomen?
Ehm, nee. Het is heel summier.
Het is een hele summiere eh,
inlichting die je krijgt over het, hij
kan ook niet het hele boek gaan
zitten voorlezen, en de hele
geschiedenis
Maar je had niet zelf naar links
willen lopen, of zelf naar rechts of
de trap op of af?
Nee, maar dat komt natuurlijk
omdat er helemaal niks is om te
zijn scherpst stond. En de kleuren
leken een beetje flets. Maarja,
verder vond ik het wel goed. En ik
vond de kleuren op die foto’s wel
mooi. Maar de video was een
beetje flets.
Heb je je hoofd veel gedraaid in
de rondte?
Ja.
Ging dat goed?
Ja.
Je hebt daarna alles gezien?
Ja. Alleen wat gek was, na dat
menu, toen hij zei dat dat ding
moest afkoelen, toen ik hem weer
startte, eerst stond die jongen die
presenteerde stond op twee uur,
voor mij, en toen stond hij toen
ineens achter me. Dus ik was zo
aan het kijken van waar is die
jongen, waar is die jongen? Want
die jongen was er maar niet. Dus
die jongen was ineens gedraaid.
Begon hij niet met praten toen?
Jawel, maar ik was hem kwijt.
Ehm, ja verder ging het allemaal
heel smooth.
Wat vind je daarvan?
Ja het wordt een beetje hetzelfde
antwoord denk ik. Ja ik vind het
opzich oke. Maar als het
uitgebreider kan, en dat je meer
eigen inbreng hebt dan zou ik dat
nog leuker vinden.
Wat staat u het meest bij van deze
rondleiding?
Ehm, ja. Ik vond dat die jongen
soms een beetje ongemakkelijk
overkwam.
Vond je dat storend misschien?
Nee, ik vond het niet heel storend.
Maar het was meer, hoe hij soms
keek. Zo’n strak hoofd. Alsof hij
een beetje zenuwachtig was. En zo
met zijn handen wrijven, ja dat
staat me, ja dat. Het was een beetje
afleidend, maar ehm, ja verder heb
ik niet heel opvallende dingen (...)
Niet echt veel informatie, maar het
is wel heel toegankelijk verteld.
Dus ja, dat vond ik wel mooi. Het
is ehm, je kunt je er meer bij
voorstellen ofzo. Door de
combinatie van hoe hij het vertelt,
wat je te zien krijgt en de
114
pakken of te doen. Het is alleen
een kamer waar je inloopt. Als er
nou appels in liggen, van die zou
ik zo willen pakken dan haha,
misschien dat je dan (...) Nee want
ik zag geen trap, en ik zag geen eh,
waar je op kon. Ik kon niet achter
die deur, of achter die kast, want
die stond al open.
Maar had je niet meer
bewegingsvrijheid willen hebben?
Nee, want het is toch klein dus je
kunt toch niet ehm (...)
Dus je hoorde hen zeg maar (...)
Ja, dat haalde wel een beetje het
verhaal eruit.
Nou het geluid was klote, dat ging
niet goed.
Kun je uitleggen waarom het
geluid niet goed was?
Omdat de rechterkant het niet
deed, en links deed het wel. En
toen deden ze het opeens weer
allebei, en toen deden ze het niet.
En toen was er gewoon iets niet
goed met het geluid. Daar word je
door afgeleid. Dat is jammer.
En denk je dat het een geslaagde
vervanging is voor deze mensen?
Ja, nou opzich wel. Maar dan nog,
zou ik er nog wat kamertjes bij
doen. Gewoon het hele verhaal.
Het is al zo erg dat je gehandicapt
bent, laat ze dan nog wat extra’s
zien.
Heb je wel het idee dat je iets
bijzonders gezien hebt?
Ja, ja vind ik wel.
Ja, misschien wel. Wat vond je van
de kwaliteit van de beelden?
Ik vond het erg korrelig. Ik vond
het niet zo heel duidelijk beeld.
Maar misschien kon ik wel wat
veranderen. Dat heb ik vergeten te
doen. Bovenin zit een wieltje, en
dan kun je scherper stellen.
Was ‘ie comfortabel?
Op mijn neus was hij een beetje,
hij hing. Hij hing op m’n neus. Ik
vond het niet lekker zitten.
En hij kon niet strakker, om het
zeg maar weer omhoog te tillen.
Uitgelubberd, denk ik.
fragmenten die ze gekozen
hebben, inderdaad van die heel
dagelijkse dingen, vind ik mooi.
Maar vond je het echt storend dat
hij te zwaar was bijvoorbeeld?
Een beetje.
Vond je het een afleiding toen je
aan het kijken was?
Nou, in het begin wel. Maar als je
er eenmaal in zit, niet meer. Maar
toen hij op een gegeven moment
kreeg ik een berichtje dus, dat hij
te warm was.
Ja, en wat kwam er toen in beeld?
Ja een berichtje van systeem is te
warm, moet afkoelen om op ehm,
op juiste manier verder te gaan. En
toen was ik er weer uit. Want dan
stopt alles natuurlijk, en dan moet
je weer op play drukken. Dus toen
irriteerde het me wel weer. Maar
toen ik eenmaal weer in het
verhaal zat, viel het wel mee.
Want je voelde je echt, zo
helemaal erin zat. Hoorde je niks
van buitenaf meer?
Nee niks meer.
Maar vond je dat een afleiding?
De geluiden?
Ja de achtergrond.
Nee, ik kon me daar wel goed van
afzonderen had ik het idee. Maar
ja, je zit natuurlijk helemaal in je
eigen wereldje. Je ziet helemaal
niks om je heen, je hebt een
koptelefoon op, dus ja. Je wordt
niet heel erg afgeleid.
Dat werkte dus wel echt, je werd
er wel zo ingezogen?
Ja. Ik was me er soms wel bewust
van, als andere mensen mij nu
zien, haha, dan denken ze wat een
debiel.
Hoezo denk je dat ze dat dachten?
Omdat je zo om je heen zit te
kijken zeg maar.
115
En wat vond je ervan dat je het
dagboek zelf niet hebt gezien? Dat
ze dat niet hebben getoond?
Oh, je bedoelt het echte dagboek?
Nou het is dat je het zegt. Maar dat
had inderdaad ook nog wel even.
Want hij loopt met dat
paperbackje (...) Want ze hebben
wel die brief van Miep Gies laten
zien, de boodschappenlijst, maar
niet het echte dagboek. Dat is toch
wel een beetje, ja.
Heb je nog geluiden van buitenaf
gehoord?
Nou, er was een kindje wat een
beetje aan het huilen was
hiernaast, en aan het springen op
de bank. Dat hoorde ik. Maar ik
kon het afsluiten.
Je had er geen last van? Maar je
hoorde het wel?
Ik hoorde het wel.
Maar alsnog zat je er lekker in?
Ja.
Oke, wat vond je van de kwaliteit
van de beelden?
Nou, ik vond het ietsje onscherp.
En flets. Maar verder, het was wel
goed genoeg vond ik.
Heb je last van misselijkheid of
duizeligheid gehad?
Ik was een beetje duizelig denk ik.
Een beetje.
Ja? Wanneer was dat?
Gewoon ehm, ik denk dat het
komt omdat ik lenzen in heb. En
ook als ik bijvoorbeeld naar een
3D-film ga dan merk ik, het is niet
heel erg, maar ik merk altijd wel
iets in mijn hoofd, zeg maar een
soort van lichte druk ofzo. Ik weet
het niet. Ik denk omdat je anders
focust met je ogen? En volgens
mij was dat nu ook zo tijdens die
virtual reality bril, omdat het best
wel dichtbij zit. Dus in het begin
merkte ik dat wel.
Broadening
Respondent 1 Respondent 2 Respondent 3
116
En ook andersom. Dus in die zin
biedt het wel weer opportunities
voor een breder publiek die niet
hierheen kunnen komen, zeg maar.
Want ja, niet iedereen kan
natuurlijk naar Amsterdam toe, om
het museum te bezoeken.
Wat vindt u een positief aspect van
het gebruik van de VR-bril?
Een positief aspect. Ehm, ja (...)
Dat je het museum kan zien?
Zonder er echt naartoe te gaan.
Zou je dit als een vervanging zien?
Ja zeker, want ik heb nu niet het
gevoel dat ik ehm, het museum per
se hoef te zien ofzo. Het verhaal is
me duidelijk, er waren geen
andere mensen.
Ja dat is zeker (...)
Dus ik kon gewoon binnen m’n
eigen tempo, het museum
bezoeken. In plaats van dat je er
naartoe moet, in de rij staan (...)
Heb je meer inzicht of begrip
gekregen in het verhaal?
Begrip, ja. En inzicht ook. Want
het is gewoon informatie die ik
eerst niet had.
Ehm, boodschap is duidelijk.
Alleen, ik zie dat er potentie is om
het kwalitatief beter te maken (...)
Is dat een goed antwoord? En je
kunt hem op verschillende
manieren insteken. Dus, of voor de
mensen slecht ter been en dan
hang je hem alleen hier. Of het
echt willen van een, van dat je het
verhaal exploiteert over de hele
wereld.
Voel je je misschien meer
betrokken bij het verhaal en het
verhaal van Anne Frank? Omdat
je zoveel details hebt gezien, dat je
bij haar in huis bent geweest?
Ja, want je kunt je echt verplaatsen
in het verhaal. Je hebt een beeld
bij hoe ze zaten en hoe klein de
ruimtes waren.
Wat sprong er het meeste bovenuit
voor je? Van de hele virtual
reality tour?
Nou, dat je wel echt het gevoel
kreeg over hoe groot de ruimtes
waren. Of hoe klein, beter gezegd.
Je kon wel echt aanvoelen dat het
niet zo groot was. Ja je hebt wel
echt een beeld van hoe groot het
was.
X
Respondent 4 Respondent 5 Respondent 6
Even denken hoor. Ja ik zou
misschien ook de keuze geven om
tussen verschillende mensen (...)
want ik kan me ook voorstellen
dat je als persoon ook (...) ja je
kunt natuurlijk niet altijd kiezen
wie jou rond zou leiden. Maar
door deze bril kun je dat dus juist
wel aanbieden.
Dat je een man of vrouw zou
kiezen?
Ja, of leeftijd ofzo. Zodat je
X En die andere details die je hebt
gezien, zoals die groeimaat, en die
afbeelding van Anne en Margot, ja
en het toilet?
Ja, dat vond ik goed. Ze hadden
wel goede dingen uitgekozen,
herkenbare dingen. Dus ik denk
wel dat het een grote
leeftijdsgroep aanspreekt, en dat
iedereen zich kan identificeren.
117
gewoon, net als in een game, kun
je ook kiezen wie je bent.
Zou je het dan ook, want nu ben je
zijn toeschouwer, zou je dan meer
vanuit de ik-persoon willen zien
ofzo? Dat je hem überhaupt niet in
beeld hebt?
Ja, dat zou ik echt veel
interessanter vinden. Want dan
komt die belevenis veel dichter
bij. En nu staat hij veel verder
weg.
Vanuit de context van een,
gezichtspunt, blikveld van één van
de bewoners ofzo?
Ja, bijvoorbeeld. Of vanuit mezelf.
Dat ik het gevoel heb als
toeschouwer echt door dat
museum meegenomen wordt door
de narrator, zeg maar.
Maar ik ja, nee ik zou het liever
vanuit mezelf beleven denk ik. Of
vanuit een van de bewoners. Dan
heb je ook meer dat gevoel. Stel je
voor, Anne vertelt ofzo, weet je
wel. Dat doet ook al veel meer.
"Wat vind je ervan dat de route
vooraf bepaald is?
Ja, dat is misschien wel leuk dat je
verschillende opties hebt.
Had je graag zelf willen kiezen?
Had je willen zeggen, oké nu ga ik
naar deze kamer en nu naar die
kamer (...)
Ja, wel als het zo ingedeeld is.
Want nu ga je gewoon door het
museum en er is een route en die
volg je. Maar hij deed ook maar
wat. Dus misschien is het dan wel
leuk, dat je zelf kunt kiezen.
Ja, je zou er echt heel veel mee
kunnen denk ik. Dus het is jammer
dat dat nog niet gebeurt. Want ik
denk echt dat het leuk is voor
mensen die inderdaad het huis niet
door kunnen, maar dan dus stel je
voor, je gaat allebei zo’n museum
in en mensen zijn door het huis
heen geweest, en ik heb
bijvoorbeeld die bril op gehad.
Dan zou het leuk zijn dat ik ook
iets toe te voegen heb, of iets leuks
te vertellen. Doordat ik die bril op
heb gehad. En dat gevoel heb ik
nu niet. Dus make it an
118
experience.
Top Related