Arbocatalogus Fysieke belastingSector Gemeenten
Webdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
2Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
Inhoudsopgave
4. Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur 3
4.1. Kennis en instrumenten voor in de praktijk 3
4.2. Het organiseren van verminderen van fysieke belasting 6
4.3. Vragenlijsten over fysieke belasting 8
4.4. Overige instrumenten voor fysieke belasting 9
Bijlagen
1. Methoden voor het beoordelen van fysieke belasting 11
2. Meer info over procesbegeleiding 15
3. Checklist evaluatie beheersing fysieke belasting 18
4. Relevante websites 21
3Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
Basiskennis en instrumenten voor de arbocoördina-
tor, preventiemedewerker en P&O-adviseur, voor
advisering en ondersteuning van leidinggevenden,
managers, medewerkers en OR.
4.1 Kenniseninstrumentenvoor indepraktijkDe rode draad in deze paragraaf is het herkennen,
beoordelen en voorkomen of beheersen van fysieke
belasting. Bij elk van deze stappen worden de
basiskennis en instrumenten weergegeven die voor
u relevant zijn.
A. Herkennen van fysieke belasting
Het herkennen van fysieke belasting begint met het
zicht krijgen op klachten en op risicovolle situaties.
In webdocument 2 zijn vaak voorkomende vormen van
fysieke belasting bij gemeenten met risico op gezond-
heidsschade bij medewerkers behandeld. Het
herkennen van fysieke belasting start met de
Risico-Inventarisatie en –Evaluatie (RIE). U kunt de
RIE Gemeenten gebruiken.
Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur4
Fysieke belasting in de RIE Gemeenten
Voor gemeenten is een RIE op maat gemaakt door het A+O fonds Gemeenten, de RIE Gemeenten. Fysieke
belasting is een van de onderwerpen in deze RIE. Preventiemedewerkers, arbocoördinatoren of P&O’ers
kunnen met dit digitale instrument zelf de RIE uitvoeren. Desgewenst met deskundige ondersteuning.
De RIE Gemeenten is gratis beschikbaar voor gemeenten.
De RIE Gemeenten kunt u ‘op maat maken’ voor uw gemeente. U kunt bepalen welke modules u deel laat
uitmaken van uw RIE. Bij de modules waar dat van toepassing is (bv. groen, begraafplaatsen of civiel/
grijs) staan vragen over fysieke belasting. Hieronder staan de vragen over fysieke belasting vermeld van
de module begraafplaatsen.
Groen
1 Wordt in geval van tilwerkzaamheden voorkomen, dat per
persoon lasten van meer dan 23 kg zonder hulpmiddelen
getild moeten worden?
2 Wordt voorkomen dat medewerkers zware voorwerpen
moeten duwen of trekken?
3 Wordt voorkomen dat medewerkers zware lasten moeten
dragen?
4 Wordt voorkomen dat medewerkers in een ongunstige
rug- en/ of nekhouding moeten werken?
5 Wordt voorkomen dat er repeterende bewegingen worden
uitgevoerd?
6 Worden (alle) medewerkers (periodiek) geïnstrueerd over
goede (gezonde) til- en werkhoudingen?
Na het beantwoorden (inventariseren) van de vragen, vindt de evaluatie plaats. Ten slotte worden
maatregelen gehangen aan de knelpunten. U kunt suggesties (maatregelen opgesteld door deskundigen)
gebruiken of zelf maatregelen opstellen om de knelpunten op te lossen.
Ja Nee N.v.t.
Ja Nee N.v.t.
Ja Nee N.v.t.
Ja Nee N.v.t.
Ja Nee
Ja Nee
4Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
U kunt er voor kiezen om aanvullend of in combinatie
met de RIE een belevingsonderzoek en/of een
klachteninventarisatie te houden met een enquête
voor medewerkers. Instrumenten hiervoor worden in
paragraaf 4.3. gegeven.
B. Beoordelen van fysieke belasting
U kijkt bij voorkeur naar de resultaten van de laatst
gehouden RIE om te zien welke vormen van fysieke
belasting voorkomen. Om duidelijkheid te krijgen
over wat een acceptabele fysieke belasting is en wat
niet, behandelen we enkele methoden voor beoorde-
ling van fysieke belasting.
Stoplichtmodel
Dit model beoordeelt de werksituatie door drie
risiconiveaus in fysieke belasting te onderscheiden.
De norm is steeds opgebouwd als zogenaamd
stoplichtmodel (rood-oranje-groen). Bij het opstellen
van de normering (de grenswaarden) is, voor zover
mogelijk, rekening gehouden met huidige normen en
wet- en regelgeving.
De NIOSH tilnorm: wat zeggen wet en wetenschap?
De NIOSH tilnorm wordt vaak gebruikt om te bepalen
of een tilsituatie gevaar voor de gezondheid oplevert
Het NIOSH vindt 23 kilogram de maximumlast die in
een ideale situatie handmatig mag worden getild.
Tillen boven de 23 kilo kan gevaar voor de gezondheid
opleveren.
In de Arbowet staat dat de werkgever moet zorgen
voor een veilige en gezonde werkomgeving.
Weliswaar staat 23 kilo niet letterlijk in de wet, maar
dit wordt wel als het maximaal te tillen gewicht
gezien. Het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid
van werkgever en werknemer om tillen zo veel
mogelijk te voorkomen. Niet alleen boven de 23 kilo,
óók bij kleinere gewichten.1
In bijlage 1 is de NIOSH methode beoordeling fysieke
belasting verder uitgewerkt en zijn methodes voor
het beoordelen van dragen, ongunstige houdingen en
energetische belasting opgenomen.
Wat wel en niet aanpakken?
Fysieke belasting hoeft zeker niet altijd vermeden te
worden: het gaat om het identificeren van situaties
waar sprake is van normoverschrijding (objectief
gemeten) of om situaties waar werknemers aangeven
knelpunten te ervaren (subjectief ervaren). Bij
ervaren knelpunten is alertheid gewenst op verschil-
len met vergelijkbare groepen medewerkers (bijvoor-
beeld met de Arbomonitor Gemeenten) of in vergelij-
king met dezelfde groep medewerkers op een ander
tijdstip.
Bent u deskundig genoeg ?
Het beoordelen van fysieke belasting is niet altijd
makkelijk. Afhankelijk van uw achtergrond en
ervaring heeft u extra ondersteuning nodig. De
website http://www.aeno.nl/index.php?id=85 reikt u
zoveel mogelijk informatie aan. Ook biedt het A+O
fonds Gemeenten een basiscursus fysieke belasting.
Hierin leert u wat fysieke belasting is, en waar u op
moet letten om het te herkennen. Na de cursus
beschikt u over de vereiste praktische vaardigheden
om op efficiënte wijze fysieke belasting te beoordelen.
Het A+O fonds Gemeenten biedt ook een workshop
RIE gemeenten en campagne ‘Schiet op je werk’ aan.
Natuurlijk kunt u ook ondersteuning vragen bij uw
arbodienst, ergonoom of andere adviseur.
Basisinstrumenten voor herkennen en
beoordelen fysieke belasting:
- Basiscursus fysieke belasting
- RIE Gemeenten
- NIOSH methode beoordeling fysieke belasting
rood: een sterk verhoogd risico op gezondheidsschade, direct maatregelen nemen
geel: een verhoogd risico op gezondheidsschade, zo snel mogelijk maatregelen nemen
groen: geen verhoogd risico voor ≥ 90% van de werknemers
1 De NIOSH methode hanteert 23 kilo als grenswaarde waarboven tillen een gevaar voor de gezondheid oplevert. Ook in de
RIE Gemeenten wordt gevraagd naar het tillen van lasten zonder hulpmiddelen van meer dan 23 kg. Dit in tegenstelling
tot de Arbomonitor Gemeenten waar gevraagd wordt naar tillen of dragen van meer dan 25 kg.
5Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
Op http://www.aeno.nl/index.php?id=85#c4346 vindt
u ook twee instrumenten voor het beoordelen van
enkele vormen van fysieke belasting:
• Duwen en trekken beoordelen met een calculator.
Met dit rekenmodel kunt u de situatie bij duwen en
trekken met het hele lichaam (werken met
karren, containers) eenvoudig en snel analyseren.
• Trillen en schokken beoordelen met een calcula-
tor. Deze calculator bepaalt de blootstelling aan
lichaams- of hand- en armtrillingen en geeft
meteen een advies.
C. Voorkomen en beheersen van fysieke belasting
Als uit de beoordeling blijkt dat fysieke belasting een
risico oplevert en het stoplichtmodel de kleur ‘rood’
of ‘geel’ geeft, moeten oplossingen in praktijk worden
gebracht om fysieke belasting in het werk te vermin-
deren. Voorbeelden kunt u vinden in het
Oplossingenboek Fysieke Belasting.
Oplossingenboek Fysieke Belasting
In het oplossingenboek vindt u meer dan 75 praktische en werkbare oplossingen voor knelpunten op het
gebied van fysieke belasting, vaak gebaseerd op goede praktijken van gemeenten.
De oplossingen zijn verdeeld in drie categorieën:
Categorie 1 Technische oplossingen
Dit zijn aanpassingen in de werkomgeving. Bijvoorbeeld aanpassing van de werkplek zodat op de goede
hoogte gewerkt kan worden met een goede werkhouding. Ook specifiek of aangepast gereedschap kan
uitkomst bieden. Dit gereedschap is goed afgestemd op het te verrichten werk en de persoon die het
werk uitvoert. Ook het gebruik van lichtgewicht materialen bij het tillen en hanteren van onderdelen is
mogelijk;
Categorie 2 Organisatorische oplossingen
Dit zijn aanpassingen in de organisatie van het werk om de werknemers zo optimaal mogelijk te laten
functioneren. Een voorbeeld is taakroulatie om afwisseling in werkzaamheden te creëren en daarmee
relatieve rust in te bouwen voor spiergroepen of lichaamsdelen. Daarnaast is het houden van regelma-
tige pauzes een manier om rust te creëren. Ook een ander of breder takenpakket is een organisatorische
maatregel om eenzijdige belasting te verminderen;
Categorie 3 Gedragsmatige oplossingen
Dit zijn maatregelen om de werknemer het werk – gegeven de situatie – optimaal te laten uitvoeren,
waarbij de lichamelijke belasting zo gering mogelijk is. De werknemer krijgt inzicht in zijn fysieke
belasting en hij of zij leert hoe bijvoorbeeld de werkhouding verbeterd kan worden. Gemeentelijke proce-
dures die regelen hoe en bij wie een medewerker een klacht kan indienen over fysieke belasting en wat
daarmee gebeurt (bij voorbeeld onderzoek door een interne of externe deskundige) zijn nuttig. Ook kunt
u werknemers de mogelijkheid bieden om tijdelijk bepaalde hulpmiddelen uit te proberen.
Het oplossingenboek is te vinden op http://www.aeno.nl/index.php?id=85#c3350
6Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
Bij voorkeur kiest u een oplossing die het knelpunt bij
de bron aanpakt. Een oplossing die de lichamelijke
belasting uitbant, heeft altijd de voorkeur boven het
aanpassen van gedrag. Gedrag veranderen is lastig.
Zo heeft het inzetten van een tilhulpmiddel de
voorkeur boven het geven van een tilinstructie. Let
wel: een oplossingsrichting wordt pas een concrete
oplossing als deze op maat wordt afgestemd op de
concrete situatie van de gemeente.
Basisinstrument voorkomen en beheersen
fysieke belasting:
- Oplossingenboek Fysieke Belasting op
http://www.aeno.nl/index.php?id=85#c3350
4.2. Hetorganiserenvanverminderen vanfysiekebelastingNiet alleen kennis en instrumenten zijn nodig om
fysieke belasting terug te dringen. Ook de wijze
waarop verbeteringen worden doorgevoerd en hoe
mensen hierbij worden betrokken, is van grote
invloed op het uiteindelijke resultaat. Bij het verbe-
terproces moeten verschillende actoren worden
betrokken: leidinggevenden, managers, onderne-
mingsraad en zeker ook de medewerkers zelf. Kies
daarom voor een participatieve aanpak.
Participatieve werkwijze
Een participatieve werkwijze is het actief betrekken
van medewerkers bij veranderingen in het werk.
Hier zijn goede ervaringen mee opgedaan. Zowel in
de fase waarin knelpunten worden geïnventariseerd
als in de latere fase bij het analyseren van knelpun-
ten en zoeken naar oplossingen.
In het analyseproces is het belangrijk om medewer-
kers via werksessies te betrekken omdat:
• medewerkers heel goed weten hoe hun werk-
situatie is en hoe alles loopt. Zij geven veel input
voor de analyse
• medewerkers in het algemeen bereid zijn kritisch
naar hun werksituatie te kijken. Op deze manier
brengen zij knelpunten aan het licht
• door mee te doen met de analyse vindt er
probleemerkenning en verankering plaats door
de medewerkers en dat is een voorwaarde voor
acceptatie van veranderingen in de werksituatie.
Ook tijdens oplossingssessies is participatie van
medewerkers belangrijk omdat:
• medewerkers goed kunnen inschatten welke
oplossingen werkbaar zijn in hun werksituatie
• betrokkenheid bij de oplossingen de basis vormt
voor acceptatie van de veranderingen
• gedurende een participatief project niet alleen
de bijdrage van medewerkers van belang is,
maar ook die van hun leidinggevenden en de
besluitvormers. Hierdoor komt ook de commu-
nicatie op gang tussen de lagen binnen de
organisatie.
Campagne ‘Schiet op je werk’
Deze campagne maakt gebruik van de participatieve
werkwijze en actieve communicatie om fysieke belasting
te verminderen. De campagne ‘Schiet op je werk’ is een
enthousiasmerende, laagdrempelige manier om
belastend werk te inventariseren en te verlichten.
Medewerkers en hun teamchefs weten zelf heel goed
wat zwaar is in hun werk. Door foto’s te maken van
belastende werksituaties kunnen ze ‘schieten’ op hun
werk. Daarna worden medewerkers en leidinggevenden
actief betrokken om ideeën aan te leveren. Met het
campagnemateriaal kunt u zelf als arbocoördinator
samen met teams en leidinggevenden op een innova-
tieve manier het werk van medewerkers in de buiten-
dienst verlichten. Het campagnemateriaal is gratis
verkrijgbaar bij het A+O fonds, te bestellen via http://
www.aeno.nl/publicaties/categorieen/arbo-verzuim-en-
reintegratie.html.
Zie verder ook webdocument 5.
7Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
Organiseren en borgen van arbozorg
De aanpak van arbeidsrisico’s (arbozorg) vereist een
verdeling van taken, verantwoordelijkheden en
bevoegdheden en een systematische aanpak.
Hieronder vallen:
• verdeling van taken, verantwoordelijkheden en
bevoegdheden van medewerkers, leidinggeven-
den, managers en staf (afdeling P&O, arbocoördi-
nator, preventiemedewerker)
• organiseren van de interne deskundigheid om
arbeidsrisico’s aan te pakken (aanwijzen preven-
tiemedewerker of preventietaken, voorlichting
aan medewerkers en leidinggevenden)
• betrekken van andere afdelingen die van invloed
kunnen zijn op arbeidsrisico’s en belasting zoals
de inkoopafdeling of ontwerpers van Openbare
Ruimte
• het op een systematische wijze werken aan
verbeteren van arbeidsomstandigheden, bijvoor-
beeld door arbo-activiteiten op te nemen in de
Plan & Control-cyclus en in afdelingsplannen
• het borgen van arbozorg bijvoorbeeld door
gebruik te maken van een zorgsysteem zoals
VCA-methodiek of OHSAS 18001 norm.
Praktijkvoorbeeld
‘Mijn rug gaat niet kapot door jouw ontwerp’,
stratenmakers van de Gemeente Delft
De gemeente Delft heeft een Europese Award
gewonnen in de Goede Praktijkencompetitie
van het Europees Agentschap voor veiligheid
en gezondheid op het werk (EU-OSHA). Zij
kreeg de prijs voor het bedenken van oplossin-
gen om het zware werk van stratenmakers te
verlichten. Door de Delftse methode daalde het
ziekteverzuim fors onder stratenmakers.
André Verbeek, teammanager Arbo van de
gemeente Delft, beschrijft het succesverhaal.
De aanpak richtte zich op de arbeidshygië-
nische strategie op verschillende niveaus:
organisatie, techniek en individu. Aan de hand
van videobeelden uit de praktijk en in een
training werktechniek door de bedrijfsfysiothe-
rapeut, werd gesproken met de stratenmakers
over de werkwijze en knelpunten waar ze in
hun werk mee te maken hadden. Het leidde er
onder meer toe dat de gemeente nieuwe hulp-
middelen aanschafte, zoals enkele skidsters
(mechanische kruiwagens).
Deels op initiatief van de stratenmakers wer-
den ook de ontwerpers van de gereedschappen
en machines betrokken bij het project. Dit
leverde nieuwe inzichten en verbeteringen van
het ontwerp op, een aanpak bij de bron! Om
de maatregelen te borgen, is het handboek
Openbare Ruimte op onderdelen aangepast.
In het handboek staan nu richtlijnen waaraan
de ontwerpers zich in de toekomst moeten
houden. De integrale aanpak wierp zeker zijn
vruchten af; tussen 2003 en 2005 daalde het
verzuim met 3,9 procent.
Meer lezen:
- ‘Van gezond werk wordt iedereen beter’. Werkboek
strategisch arbomanagement. A+O fonds
Gemeenten 2005.
- ‘De preventiemedewerker op maat van gemeenten’.
A+O fonds Gemeenten 2005.
Evalueren van de aanpak van fysieke belasting
Periodiek kijken naar de effectiviteit van de aanpak
van fysieke belasting is belangrijk. Uiteindelijk
motiveren alleen de door medewerkers, leidingge-
venden en managers ervaren opbrengsten en
resultaten om door te gaan met preventie. Voor
evaluatie van de aanpak van fysieke belasting kunt u
gebruikmaken van een checklist. Zie hiervoor de
bijlage.
In de bijlage kunt u verder meer informatie vinden
over de procesmatige aanpak van fysieke belasting.
Instrumenten voor de procesmatige aanpak
van fysieke belasting:
- Campagne ‘Schiet op je werk’. Handleiding
‘Licht op zwaar werk’
Een handleiding voor de preventiemedewer-
ker. Hierin staat informatie over alle soorten
fysieke belasting. Daarnaast wordt uitleg
gegeven over de campagne ‘Schiet op je werk’.
- Checklist evaluatie beheersing fysieke
belasting.
8Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
4.3. Vragenlijstenoverfysieke belastingNB: de instrumenten in deze paragraaf vallen
inhoudelijk niet onder deze arbocatalogus vanwege
het niet zonder kosten direct beschikbaar zijn voor
gemeenten.
Arbeidsgezondheidskundig onderzoek
Tot 2005 was het Periodiek ArbeidsGezondheidskundig
Onderzoek (PAGO) een verplicht onderdeel van de
Arbowet. Sinds 2005 vervangt artikel 18 in de Arbowet
de PAGO. Hierin staat dat werkgevers de werknemers
periodiek in de gelegenheid moeten stellen een
gezondheidskundig onderzoek te ondergaan.
Deelname door de werknemer is vrijwillig. Het is geen
algemeen gezondheidsonderzoek, maar een onder-
zoek naar de gezondheidsrisico’s van de specifieke
taak van de werknemer. De bedrijfsarts adviseert op
basis van de RIE de organisatie over dit gezondheids-
kundig onderzoek Het gezondheidskundig onderzoek
mag een periodiek arbeidsgezondheidskundig
onderzoek (PAGO) zijn, of ruimer, een preventief
medisch onderzoek (PMO).
Het PAGO en PMO lijken op elkaar; het zijn beide
medische onderzoeken met een preventief karakter.
Het PMO is minder gerelateerd aan de werkomgeving
en meer gericht op de gezondheid van de werknemer
zelf. Zo kunnen leefstijltesten een onderdeel vormen
van het PMO. Het PMO kan bestaan uit vragenlijsten
en/of gekoppeld worden aan medisch onderzoek door
de bedrijfsarts. Ook als het PMO alleen vragenlijsten
betreft, is de bedrijfsarts betrokken bij de analyse. In
verschillende werknemersenquêtes komt fysieke
belasting aan bod. Deze instrumenten kunnen worden
gecombineerd met een PAGO of PMO.
Arbomonitor Gemeenten
Hoe doet onze gemeente het? Scoren we met onze
arbeidsomstandigheden boven of onder het landelijk
gemiddelde? De Arbomonitor Gemeenten beant-
woordt deze vragen. De arbomonitor is een onder-
zoeksinstrument met een sectorspecifieke bench-
mark, ontwikkeld gedurende het Arboconvenant
Gemeenten. Het instrument bevat de volgende
modules:
• werkdruk en werkstress
• bewegingsapparaat
• fysieke belasting
• beeldschermwerk
• agressie en pesten op het werk
Meer informatie: http://www.aeno.nl/index.
php?id=42 Hier vindt u ook een handleiding voor het
zelf uitvoeren van onderzoek.
Monitor@work ©
Monitor@work is vergelijkbaar met de Arbomonitor
Gemeenten, met het verschil dat de laatste specifiek
voor gemeenten is ontwikkeld. Met Monitor@work
kunnen de knelpunten in de werksituatie en in de
beleving van werknemers in beeld gebracht worden.
Alle medewerkers vullen de vragenlijsten in. De inge-
vulde lijsten worden verwerkt door SKB en er is een
mogelijkheid tot benchmarken (vergelijken van uw
situatie met een referentiegroep). Het benchmarken
gebeurt met een groot en actueel databestand, met
gegevens van meer dan 900.000 respondenten. Bij
het vergelijken van de scores met een benchmark
worden statistische toetsen uitgevoerd. Daarmee
worden ‘toevallige verschillen’ van ‘echte verschillen’
onderscheiden.
In het Monitor@work systeem zijn twee vragenlijsten
voor fysieke belasting opgenomen:
• RSI bij beeldschermwerk
• Fysieke belasting
U vindt monitor@work bij: http://www.skbvs.nl/
Internetspiegel
De InternetSpiegel is een online onderzoeks- en
benchmarkinstrument waarmee u zelf medewerker-
onderzoek kunt uitvoeren. De InternetSpiegel is
ontwikkeld voor organisaties uit de publieke sector.
Het instrument maakt gebruik van kennis en ervarin-
gen binnen deze organisaties. De InternetSpiegel
ondersteunt u effectief bij het professioneel inrichten
van uw HRM-beleid. De InternetSpiegel biedt op dit
moment drie soorten onderzoek:
• Medewerkertevredenheid, met thema’s als:
inhoud van het werk, hoeveelheid werk, resultaat-
gerichtheid, wijze van leidinggeven, primaire en
secundaire arbeidsvoorwaarden en loopbaan-
ontwikkeling.
• Integriteit, onder andere: fraude, ongewenste
omgangsvormen, de voorbeeldfunctie van het
management, eerlijkheid en de beleving van
rechtvaardigheid.
• Arbo, psychosociale arbeidsbelasting, veiligheid,
arbeidshygiëne en ergonomie, gezondheids-
management.
Meer informatie: http://www.internetspiegel.nl
9Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
Bij alle drie genoemde instrumenten is een bench-
mark beschikbaar voor het vergelijken van uw
situatie met een referentiegroep.
Tip voor uitvoeren van werknemersenquêtes
in de buitendienst:
Laat de enquête onder werktijd groepsgewijs met
begeleiding invullen. Ook medewerkers die wat
moeite hebben met lezen en schrijven of met het
taalgebruik in vragenlijsten, kunnen dan direct
worden geholpen.
4.4 Overigeinstrumentenvoor fysiekebelastingNB: de instrumenten in deze paragraaf vallen
inhoudelijk niet onder deze arbocatalogus vanwege
het niet zonder kosten direct beschikbaar zijn voor
gemeenten.
Naast de eerder genoemde basisinstrumenten zijn
er verschillende andere instrumenten die gebruikt
kunnen worden voor het analyseren en verbeteren
van fysieke belasting in de werksituatie.
Fysibel 3.0 ©
Fysibel brengt de fysieke belasting voor alle deelon-
derwerpen nauwkeurig in kaart. Het is een uitge-
breide methode met oplossingsoverzichten en een
automatisch te genereren eindrapportage. De
methode bestaat uit het handboek Fysieke belasting
(Sdu Uitgevers) en het softwarepakket Fysibel 3.0©.
De methode is te gebruiken door deskundigen
(ergonomen, arbeidshygiënisten, veiligheidskundi-
gen). U kunt het Handboek Fysieke belasting (ISBN
9789012580274) en de Arbo-Informatietool Fysieke
belasting (ISBN 9789012580885) bestellen via
www.sdu.nl. Bekendheid met het onderwerp of
een opleiding in het werken met de methode wordt
aanbevolen. Via http://www.vhp-ergonomie.nl/nl/
ergonomie/trainingen/ worden deze trainingen
aangeboden
Fysiwijzer ©
Fysiwijzer is een softwarepakket met 30 vragen die
beantwoord moeten worden. Via een eenvoudige
rekenmethode wordt aangegeven bij welk onderwerp
verbetering van de werksituatie nodig is. Een oplos-
singenoverzicht en rapportage worden gegeven.
De methode is te gebruiken door leidinggevenden,
OR leden en de arbocoördinator/preventiemedewerker
van gemeenten. Fysiwijzer is te vinden in Arbo-
Informatietool Fysieke Belasting en RSI, te bestellen
via www.sdu.nl
Instrument repeterende bewegingen
Repeterende bewegingen anders dan bij beeld-
schermwerk worden gemeten met de OCRA methode
(Occupational Repetitive Action). Deze methode is
specifiek geschikt voor repeterende handelingen met
een cyclus binnen 30 seconden en voor repeterende
handelingen die in meer dan de helft van de werktijd
plaatsvinden. Dit instrument is voornamelijk geschikt
voor gebruik door deskundigen op dit gebied.
Een vereenvoudigde methode (zogenaamde HAT-
methode) is in ontwikkeling in opdracht van het
ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
Zodra deze methode beschikbaar is, wordt deze
opgenomen.
AI bladen
De Arbo-Informatiebladen, kortweg AI-bladen,
verduidelijken voor werkgevers en werknemers de
betekenis van arbowet- en regelgeving en omschrij-
ven onder meer methodes voor bepaling van arbeids-
risico’s. De AI-bladen hebben een adviserende en
voorlichtende functie en geen formele status. De
Arbeidsinspectie kan niet op de inhoud ervan hand-
haven. De bladen verschijnen onder toezicht van het
ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en
worden uitgegeven door Sdu Uitgevers. Onderwerpen
omvatten bijvoorbeeld fysieke belasting (AI-29),
trillingen (AI-36) en preventiemedewerker (AI-44).
Voor meer informatie en bestellen: http://aibladen.
sdu.nl/do/welkom
Meer informatie
Wie geïnteresseerd is in extra informatie over een
bepaald onderwerp vindt hier de aanpak van fysieke
belasting uit andere sectoren zoals afvalinzameling,
groensector, bestratingbranche, begraafplaatsen,
sociale werkplaatsen en speel- en recreatievoorzie-
ningen.
Arbeidsrisico’s in de afvalinzameling
In de arbocatalogus afvalinzameling staan oplos-
singen voor arboknelpunten waaronder knelpunten
fysieke belasting bij afvalinzameling en -verwerking,
milieustraat en rioleringsbeheer.
http://www.arbocatalogus.net/afval
10Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
Hierin kunt u vinden hoe de Arbeidsinspectie op de
belangrijkste arbeidsrisico’s in de afvalinzameling
inspecteert.
http://docs.minszw.nl/
pdf//75/2008/75_2008_6_18135.pdf
Arbeidsrisico’s in de bestratingbranche
Hierin kunt u lezen hoe de Arbeidsinspectie op de
belangrijkste arbeidsrisico’s in de bestratingbranche
inspecteert.
http://docs.szw.nl/pdf/4/2007/4_2007_1_18380.pdf
Arbeidsrisico’s bij de sociale werkplaats
Hierin kunt u lezen hoe de Arbeidsinspectie op de
belangrijkste arbeidsrisico’s in de sociale werkplaats
inspecteert.
http://www.cedris.nl/
SiteCollectionDocuments/07-381_Ai_Bro_
Werkvoorziening_176x240_7_LR.pdf
Informatie voor Groen uit de agrarische sector
De Stichting Gezondheidszorg Agrarische Sectoren
is de preventie adviesdienst van, voor en door
werkgevers en werknemers in de sector agrarisch
en groen. Stigas stelt op www.agroarbo.nl materiaal
beschikbaar. Voor de groen doelgroep zijn de vol-
gende documenten interessant:
• Werken in de hovenierssector, groenvoorziening
en bosbouw
http://www.agroarbo.nl/download.php?file_
id=246
• Wat neem je op je rug? Voorkomen van rugklachten
http://www.agroarbo.nl/download.php?file_
id=1318
• Trillingen in de agrarische en groene sector
http://www.agroarbo.nl/download.php?file_
id=1667
• Zitkaart voor stoelinstellingen
http://www.agroarbo.nl/download.php?file_
id=1400
TOM werkboek voor de groensector
Dit is een praktisch werkboek om de fysieke en
psychische belasting van werknemers in het groen te
verminderen. Een werkboek dat door alle niveaus
binnen het bedrijf gebruikt kan worden met veel
achtergrondinformatie en gebruik van veel afbeeldin-
gen om zaken helder te maken.
www.vraaghetaanTom.nl
Veilig werken op begraafplaats
De Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen (LOB)
heeft deze publicatie opgesteld in samenwerking met
het opleidings- en adviesinstituur IPC Groene Ruimte
te Schaarsbergen. De volgende onderwerpen komen
in deze publicatie aan bod:
Belangrijke aandachtspunten uit de arbowetgeving
• Persoonlijke beschermingsmiddelen
• Fysieke belasting
• Delven van graven
• Ruimingen
• Biologische agentia
• Welzijn van medewerkers
• Checklist begraafplaatsen
http://www.begraafplaatsen.nl/publicaties
VCA
De afkorting VCA staat voor VGM Checklist
Aannemers, waarbij VGM staat voor Veiligheid,
Gezondheid en Milieu. De checklist is een doorlich-
tings- en screeningssysteem voor het beoordelen van
bedrijven op veiligheid, gezondheid en milieu.
Goede opleidingen en gedegen instructies, vooral bij
risicovol werk, zijn van groot belang bij het voorko-
men van ongevallen en incidenten. Daarom gaat een
deel van de checklist over opleiding, instructies en de
vereiste veiligheidskwalificaties van operationele
medewerkers, hun leidinggevenden en de aange-
stelde VGM-functionarissen. De veiligheidskwalifica-
ties omvatten onder andere kennis over tillen en
dragen. Om kwalificaties aan te tonen moet men
beschikken over een certificaat / diploma.
Bijlagen
Methoden voor het beoordelen van fysieke 1.
belasting
Meer info over procesbegeleiding2.
Checklist evaluatie beheersing fysieke belasting3.
Relevante websites4.
11Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
Methoden voor het beoordelen van fysieke belasting1
Bijlage
Tillen beoordelen met de NIOSH methode
Met deze snelle methode kan het maximale tilgewicht van een medewerker worden bepaald. Met deze snelle
methode wordt voldaan aan de NIOSH methode.
Snelle methode om het maximale tilgewicht te bepalen
Stap 1» Uitgangspunt: het maximale tilgewicht is 23 kilo. Als het gewicht zwaarder is, is het werk te
zwaar. Als het gewicht lichter is: ga naar stap 2» tot en met 5».
Stap 2» Bepaal de horizontale reikafstand (H).
Meet van tussen de enkels tot aan de handen hoever gereikt moet worden bij het begin en
het eind van de tilhandeling. Neem de hoogste waarde van de twee metingen.
Hou bij 25 cm aan: correctiefactor 1.
Hou bij 35 cm aan: correctiefactor 0,7.
Hou bij 45 cm aan: correctiefactor 0,55.
Hou bij 55 cm aan: correctiefactor 0,45.
Hou bij 63 cm aan: correctiefactor 0,40.
Stap 3» Bepaal de frequentie en duur van de tilarbeid (F).
Met tilarbeid wordt bedoeld: de netto werktijd besteed aan tillen en dragen. Maak daarvoor
de meest passende keuze voor een correctiefactor uit onderstaande tabel:
Tot 1 uur per dag 1-2 uur per dag 2-7 uur per dag
Tot 1 x per min 0,94 0,92 0,81
1-2 x per min 0,91 0,84 0,75
3-4 x per min 0,86 0,79 0,55
› 4 x per min 0,80 0,60 0,35
Stap 4» Bepaal de hoek waaronder wordt getild (A).
Wordt er met de rug gedraaid tijdens het tillen? Kies de meest
passende correctiefactor:
0= rechte rug, geen draaiïng groter dan 20 graden: correctiefactor 1.
1= gedraaide rug van 20 tot 45 graden, correctiefactor 0,7.
2= gedraaide rug meer dan 45 graden, correctiefactor 0,5.
Stap 5» Plaats de uitkomsten in de volgende formule:
23 x correctiefactor H x correctiefactor F x correctiefactor A = indicatie maximaal
toelaatbaar tilgewicht.
Voorbeeld
Oplossing
Een medewerker groenvoorziening besteedt gedurende een langere periode per werkdag
gemiddeld 3 uur per dag aan het planten van jonge boompjes van 10 kilo per stuk. De mini
graafmachine graaft een gat en hij plant gemiddeld 1x per minuut een boom. Hij reikt
daarbij gemiddeld 35 cm. Hij draait daarbij zijn rug 30 graden.
De formule:
23 x 0,7 x 0,81 x 0,7 = indicatie maximaal toelaatbaar tilgewicht. Dat is 9,12 kilo.
Door de bestuurder van de mini graafmachine te laten afwisselen met de bomenplanter
wordt net aan de NIOSH norm voldaan. Laat de bomenplanter een cursus werken met de
graafmachine volgen.
12Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
Dragen beoordelen
Volgens de NIOSH methode kan bepaald worden wat het maximale gewicht is wat een medewerker
mag dragen.
Snelle methode maximaal draaggewicht te bepalen
Stap 1» Uitgangspunt: het maximale draaggewicht is 20 kilo. Als het gewicht zwaarder is, is het werk
te zwaar, als het gewicht lichter is ga naar stap 2 tot en met 5.
Stap 2» Bepaal de afstand waarover de last gedragen moet worden
Tot 2 meter: correctiefactor 1.
Van 2 tot 4 meter: correctiefactor 0,88.
Van 4 tot 8 meter: correctiefactor 0,75.
Vanaf 8 meter: correctiefactor 0,50.
Stap 3» Bepaal de houding waarin de last gedragen moet worden:
Normaal rechtop met afhangende armen: correctiefactor 1.
Met opgetrokken schouders: correctiefactor 0,80.
In gebogen houding (kleine ruimte): correctiefactor 0,60.
Stap 4» Bepaal de frequentie.
Maximaal 1 x per minuut: correctiefactor 1.
Tussen de 1 en 5 x per minuut: correctiefactor 0,8.
Stap 5» Als er met twee handen gedragen wordt: correctiefactor 1.
Als er met een hand gedragen wordt: correctiefactor 0,6.
Stap 6» Plaats de uitkomsten in de volgende formule:
20 x correctiefactor afstand x correctiefactor houding x correctiefactor frequentie x met
een/twee handen dragen = indicatie maximaal toelaatbaar draaggewicht.
Voorbeeld
Oplossingen
Een medewerker groenvoorziening besteedt gedurende een langere periode per werkdag
gemiddeld 3 uur per dag aan het planten van jonge boompjes van 10 kilo per stuk. De
minigraafmachine graaft een gat en hij plant gemiddeld 1x per minuut een boom. Hij moet
daarbij gemiddeld 4 meter lopen met één boompje in elke hand. De formule:
20 x 0,75 x 1 x 1 x 0,6 = indicatie maximaal toelaatbaar til gewicht is 9 kilo.
Door de bestuurder van de minigraafmachine te laten afwisselen met de bomenplanter
wordt wel aan de NIOSH norm voldaan.
Laat de bomenplanter een cursus werken met de graafmachine volgen.
Een andere en meer eenvoudige oplossing: dragen van één boompje met twee handen.
Er moet dan wel meer gelopen worden en het werk zal langer duren.
Ongunstige houdingen beoordelen
Als iemand met een of meer lichaamsdelen tenminste 4 seconden of langer dezelfde houding aanneemt,
wordt hij statisch belast. Door al deze periodes tijdens een werkdag op te tellen, wordt het aandeel statische
werkhouding berekend. Vaak gaat het aannemen van een statische werkhouding samen met ongunstige
werkhoudingen. Het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten heeft een aantal meldingscriteria werkhou-
dingen opgesteld voor bedrijfsartsen. Deze geven aan wanneer er een knelpunt is. De criteria zijn samen-
gevat in onderstaande tabel.
13Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
Meldingscriteria werkhoudingen Nederlands Centrum voor Beroepsziekten
Romp
› 20° rompbuiging meer dan 2 uur per dag
› 40° rompbuiging meer dan ½ uur per dag
Benen
Knielen / hurken meer dan 1 uur per dag
Bovenarm
Ongesteunde arm meer dan 2 uur per dag
Nek / hoofd
› 45° gebogen nek meer dan 2 uur per dag
Elleboog / onderarm
› 75° gebogen elleboog meer dan 2 uur per dag
› 0° gestrekte elleboog meer dan 2 uur per dag
› 45° handpalm naar beneden gedraaid meer dan 2 uur per dag
› 30° handpalm naar boven gedraaid meer dan 2 uur per dag
Pols / hand
› 45° gebogen pols richting handpalm meer dan 2 uur per dag
› 45° gebogen pols richting rug van de hand meer dan 2 uur per dag
› 10° gebogen pols richting duim meer dan 2 uur per dag
› 15° gebogen pols richting pink meer dan 2 uur per dag
Ongunstige statische houdingen met de hand, in knijp-, of
grijppositie of pincetgreep meer dan 4 uur per dag
Bron: Handboek fysieke belasting, 5e editie.
14Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
Energetische belasting beoordelen
Nauwkeurig bepalen van energetische belasting is specialistenwerk.
Onderstaande tabel geeft enkele eenvoudige handvatten om te bepalen of we spreken van een hoge energeti-
sche belasting. Bepaal zelf welke factoren in de situatie van toepassing zijn. Als een factor van toepassing is:
tel dan de punten op. Onder in de tabel staat de uitslag.
Snelle methode energetische belasting beoordelen
Activiteit Punten
Aantal uur per dag werk uitvoeren
waarvan men duidelijk merkbaar echt
moe wordt (zwaar sjouwen, veel lopen,
traplopen, fietsen).
Minder dan twee uur per dag? Ja: 0 punten
Meer dan twee tot vier uur per dag? Ja: 2 punten
Meer dan vier tot zes uur per dag? Ja: 4 punten
Vanaf zes uur per dag? Ja: 7 punten
De medewerker kan het werktempo niet zelf bepalen. Er is sprake van een
opgelegd werktempo.
Ja: 2 punten
Nee: 0 punten
Er is gedurende tenminste vier uur per dag veel lawaai in de arbeids-
omgeving. Zodanig dat men elkaar op normale spreektoon op een meter
afstand niet kan verstaan.
Ja: 2 punten
Nee: 0 punten
Er wordt tenminste meer dan een uur per dag gewerkt in zeer warme
omstandigheden (› 27 graden).
Ja: 2 punten
Nee: 0 punten
Gedurende meer dan twee uur per dag wordt tijd besteed aan tillen en
dragen van meer dan 10 kilo.
Ja: 2 punten
Nee: 0 punten
Gedurende meer dan vier uur per dag wordt tijd besteed aan tillen en dragen
van meer dan 10 kilo.
Ja: 3 punten
Nee: 0 punten
Uitkomsten ‹ 5 punten: situatie is
acceptabel.
6-8 punten: mogelijk
knelpunt energetische
belasting.
› 8 punten: knelpunt
energetische belasting.
15Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
Meer info over procesbegeleiding2
Bijlage
Deze bijlage gaat in op de procesmatige aanpak: hoe u in uw gemeentelijke organisatie met medewerkers en
leidinggevenden verbeteringen kunt realiseren in arbeidsomstandigheden.
Stapsgewijze aanpak
Het implementeren van oplossingen is niet eenvoudig. Een uitgebreid traject is nodig om de im plementatie
succesvol te laten zijn. Dat traject is vooral van belang om de verandering die plaats vindt door te laten
dringen bij de mensen die erbij betrokken zijn. En om de kwaliteit van de implementatie te waarborgen.
Stappenplan
Het implementatietraject kent vijf stappen. Die moeten gevolgd worden om een verantwoorde keuze te
kunnen maken voor specifieke maatregelen. Het is van zeer groot belang medewerkers te betrekken in het
pro ces.
stap 1: organisatorische voorbereiding;
stap 2: analyse van de werksituatie;
stap 3: selectie van maatregelen;
stap 4: implementatie van de maatregelen;
stap 5: evaluatie.
Organisatorische voorbereiding (stap 1)
Om het project goed te beginnen, zijn de volgende punten van belang:
Neem doelstellingen op in het plan van aanpak die specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch, tijdgebon-•
den en outputgericht (SMARTO-principe) zijn. Na implementatie van de maatregelen kan via periodiek
onderzoek bijvoorbeeld door de vragenlijsten van de Arbomonitor Gemeenten te gebruiken, worden
getoetst of de doelstelling is gerealiseerd. Deze toetsing biedt weer belangrijke stuurinformatie om
maatregelen bij te stellen;
de projectorganisatie wordt vastgesteld;•
het management is het eens over de te volgen werkwijze;•
het College van Burgemeester en Wethouders stelt een budget beschikbaar om de verbeterin gen te •
betalen;
aan alle medewerkers van de betrokken afdeling(en), leidinggevenden, OR en directie wordt het project •
gepresenteerd met doelstelling, proces en participatie die verwacht wordt van de medewerkers;
er wordt een projectgroep gevormd.•
Analyse van de werksituatie (stap 2)
Er zijn meerdere mogelijkheden om de werksituatie te analyseren.
Instrumenten zoals RIE en Arbomonitor Gemeenten worden in deze arbocatalogus gegeven.
Het is ook mogelijk om met afgevaardigden uit zowel lijn als staf in een sessie bijeen te komen om de knel-
punten en de oorzaken boven water te krijgen. Dit om de communicatie binnen en tussen de lagen van de
organisatie op gang te brengen en het proces te faciliteren. Aan deze sessie kunnen bijvoorbeeld deelnemen:
een sectorhoofd, een di rect leidinggevende, een of meerdere medewerkers, een arbodeskundige, een
P&O-functionaris, een OR-lid en eventueel een externe begeleider die tevens inhoudelijke deskundigheid
inbrengt.
16Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
Selectie van maatregelen (stap 3)
Op basis van de vastgestelde knelpunten bepaalt u welke oplossingen mogelijk zijn. Het oplossingenboek is
een handig hulpmiddel. Dit kan weer met een sessie, zoals in stap 2 beschreven. De in houd van de sessie is
dan gericht op het bedenken van oplossingen. Daarna wordt per maatregel de haalbaarheid besproken en de
te verwachten afname van de fysieke belasting. Op basis daarvan maakt de projectgroep keuzes. Dat kan ook
door een aantal oplossingen op kleine schaal te laten testen door de gebruikers en na te gaan wat het beste
bevalt. Ook hier geldt dat een inhoudelijk deskundige advies kan geven over maatregelen en kansen voor
implementatie.
Het is belangrijk in dit stadium goed na te gaan welke gevolgen de veranderingen hebben (zie ook kader
gedragsverandering). Be halve voor de in de projectgroep betrokken medewerkers, kunnen de veranderingen
ook grote gevol gen hebben voor andere medewerkers van dezelfde afdeling. Denk aan minder validen,
ouderen, mensen met afwijkende lichaamsmaten, maar ook aan andere afdelingen, zoals facility mana-
gement, schoonmaak, postkamer, medewerkers met verschillende afmetingen en dergelijke. Be trek groepen
die met de oplossing te maken krijgen tijdig om problemen bij de invoering voor te zijn. Extra toestemming
van het College van B & W kan nodig zijn indien de maatregelen grote gevol gen hebben voor de organisatie en
het budget.
Implementatie van de maatregelen (stap 4)
In dit stadium voert u de maatregel(en) in. Arbodeskundigen en/of implementatiedeskundigen kunnen dit
proces begeleiden om de maatregelen, indien nodig, af te stemmen op de individuen.
Evaluatie (stap 5)
In deze fase wordt zowel het proces geëvalueerd als het effect vastgesteld. Antwoord volgt op vragen als:
levert de maatregel op wat ermee werd beoogd?•
maken de medewerkers gebruik van de mogelijkheden die de maatregel biedt?•
zijn eerder geformuleerde doelen behaald, zoals afname van de klachten of afname van het ziekteverzuim?•
Gedragsverandering
Deze arbocatalogus moet bijdragen aan minder klachten en uitval door fysieke belasting. Dit wordt bereikt
door minder belastend te werken door zware handelingen te voorkomen. Dat betekent: bereiken van
(gezond en veilig) gedrag van zowel medewerkers als leiding. Dat gaat een stapje verder dan bewustwording.
Wat komt er kijken bij gedragsverandering?
Mensen, en dus organisaties, doorlopen een aantal fases om kennis tot zich te nemen en attitudes en
gedrag te veranderen. Dat geldt voor het management dat afweegt of ze maatregelen tegen lichamelijke
belasting gaat inzetten. En het geldt ook voor medewerkers die afwegen of ze meewerken aan die maatre-
gelen. Draagvlak en enthousiasme verwerven voor terugdringing van lichamelijke belasting is niet te
bereiken door alleen informatie (over risico’s en mogelijke maatregelen) te verstrekken. De kern van een
succesvolle aanpak is stapsgewijs communiceren. Mensen eerst interesseren voordat ze kennis tot zich
nemen is het meest effectief. Mensen dienen eerst bewust te worden en te overwegen, voordat ze anders
(= minder belastend) gaan werken (toepassen van het gewenste gedrag). Vergelijk het met de aanschaf van
een auto. Dat doet u ook niet door een folder te lezen. U raakt geprikkeld door reclame, u verdiept zich
eens in een brochure of kijkt op internet, gaat naar de showroom, laat zich informeren door de verkoper,
denkt er nog eens over, praat erover met vrienden en hakt dan de knoop door. Zo gaat dat dikwijls. En niet
alleen bij de aanschaf van een auto. Dit gefaseerde adoptieproces is ook te gebruiken in de communicatie
over terugdringing van lichamelijke belasting.
17Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
Algemene tips voor het implementatietraject
Hier geven wij u enkele algemene tips die bij elk implementatietraject van belang zijn:
Zorg dat een of meerdere trekkers aanwezig zijn die de volgende eigenschappen hebben: enthousiast, •
motiverend, stimulerend, or ganisatorisch sterk, communicatief vaardig en in staat een netwerk op te
bouwen en te onderhouden. Dit kan bijvoorbeeld iemand van de afdeling Personeel en Organisatie zijn
maar ook een di rect betrokken leidinggevende van de afdeling waar de implementatie plaatsvindt;
Creëer een gemeenschappelijk draagvlak voor het veranderingsproces. Alle deelne mers voelen zich •
dan betrokken en verantwoordelijk voor de implementatie en het proces;
Zorg dat de projectleider formeel en informeel erkend wordt, dat hij een duidelijke opdracht van het •
management heeft, inclusief de daarbij horende heldere bevoegdheden;
Neem concrete knelpunten of risico’s als uitgangspunt voor de werksessies;•
Maak concrete afspraken over wie wat wanneer doet. De projectleider bewaakt het nakomen van •
afspra ken, want veel projecten bloeden dood omdat er niet duidelijk leiding wordt gegeven;
Zorg ook voor communicatie naar medewerkers die niet tot de projectgroep behoren, maar wel te •
maken krijgen met de veranderingen;
Bedenk dat een extern adviesbureau slechts ondersteuning biedt; de organisatie dient zelf de verant-•
woordelijkheid te dragen voor oplossing van de problemen;
Verzeker u ervan dat het management achter de plannen staat zodat er een basis is om alle stappen •
goed te doorlopen.
18Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
1. Inventarisatie
1.1 Bij welke functies komt fysieke belasting voor met mogelijke overbelasting voor medewerkers?
1.2 Is voor deze functies een RIE uitgevoerd waarin fysieke belasting aan de orde is gekomen?
1.3 Is er voor deze functies een plan van aanpak opgesteld waarin aan de orde komt:
inrichting werkplek volgens ergonomische beginselen (bronaanpak, gebruik van technische, •
organisatorische en gedragsmatige maatregelen)
voorlichting van medewerkers•
toezicht op naleving van instructies en voorschriften•
Toelichting: webdocument 3. en 4. Arbocatalogus fysieke belasting.
1.4 Wordt voldaan aan specifieke normen:
Norm Van toepassing
bij functie:
Maatregelen
opgenomen in pva
Toelichting
maatregelen
ja/nee
Trillingen
Stratenmakers:
- machinaal bestraten
- straatstenen en stoeptegels
P 90 norm afvalinzameling
Toelichting: webdocument 3. Arbocatalogus fysieke belasting.
1.5 Is er een preventiemedewerker aangesteld of zijn er preventietaken vastgesteld voor
fysieke belasting?
1.6 Zijn bij het tot stand komen van het plan van aanpak (proces) de verschillende relevante
actoren betrokken:
medewerkers•
leidinggevenden•
management•
OR•
1.7 Zijn er afspraken gemaakt over uitvoering van PAGO/PMO?
Checklist evaluatie beheersing fysieke belasting3
Bijlage
19Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
2. Beoordelinguitvoeringplanvanaanpak
2.1 Uitvoering van plan van aanpak
Functies met fysieke
belasting
Zijn maatregelen
uit pva uitgevoerd
Toelichting uitvoering Hoe ervaren mede-
werkers en leidingge-
venden de effectiviteit
van de maatregelen?
ja/nee (goed, matig, slecht) (goed, matig, slecht)
3. Evalueerdetrendinblootstellingaanengevolgenvan fysiekeoverbelasting
3.1 Ga na welke informatiebronnen (onderzoeken, rapportages) binnen de gemeente beschikbaar zijn
over de blootstelling van medewerkers aan fysieke belasting en gevolgen hiervan voor de gezondheid
(klachten), ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid, verminderde inzetbaarheid?
resultaten van werknemersenquête zoals medewerkertevredenheid onderzoek•
resultaten van PAGO of PMO•
resultaten van de Workability-Index (WAI)•
gegevens van de bedrijfsarts of arbodienst over werkgerelateerde klachten aan het houdings- en •
bewegingsapparaat en eventuele meldingen van beroepsziekten.
Zijn er periodieke gegevens (trendinformatie) en is er benchmark-informatie (sectorspecifiek) beschikbaar?
Samenvatting van resultaten enquêtes en gegevens arbodienst:
3.2 Wat is de leeftijdsopbouw van het personeelsbestand met fysieke belasting? Welke inzichten over
blootstelling en gevolgen zijn er te koppelen aan leeftijdscategorieën? Splits hiervoor, indien mogelijk,
resultaten van 3.1. uit naar leeftijdscategorieën.
Overzicht van resultaten blootstelling en gevolgen van fysieke belasting per leeftijdscategorie:
20Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
4. Conclusies
Welke conclusies kunnen worden getrokken n.a.v. 1, 2 en 3:
Over de volledigheid en kwaliteit van de beheersmaatregelen fysieke belasting?•
Over de effectiviteit van de beheersmaatregelen?•
Over de trend in de beheersing van fysieke belasting (blootstelling en gevolgen)?•
Zijn er fuikfuncties waar ondanks preventiemaatregelen gezondheidsschade ontstaat en verminderde •
inzetbaarheid? Of anders gezegd: zijn er functies waar medewerkers niet gezond oud in kunnen worden?
Moeten er maatregelen genomen worden om duurzame inzetbaarheid te vergroten?
Tips bij uitvoering van de evaluatie:
zorg voor een opdracht voor evaluatie van de beheersing van fysieke belasting van het management, •
gebaseerd op instemming van de OR
leg de resultaten vast in een verslag voor beoordeling en besluitvorming door management en OR•
de checklist voor evaluatie is format wat naar eigen inzichten op maat gemaakt kan worden•
voer de evaluatie eventueel gezamenlijk uit door de arbocoördinator en P&O-adviseur.•
21Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
In deze bijlage vindt u een overzicht van internetsites op het gebied van fysieke belasting. Dit is slechts een
selectie uit het grote aanbod op het internet. De internetsites zijn zoveel mogelijk geordend. Helaas zijn niet
voor alle onderwerpen passende internetsites gevonden.
Informatie op het internet veroudert snel. Let u daarom goed op de bron van informatie. Het kan ook voorko-
men dat besproken sites niet meer werken. Ook al zijn deze sites met zorg uitgezocht, wij kunnen helaas niet
instaan voor de kwaliteit van de informatie of producten die op de internetsites vermeld worden.
Algemene informatie
www.wetten.overheid.nl
Op deze site is alle wet- en regelgeving waaronder de Arbeidsomstandighedenwet te vinden.
www.arboportaal.nl
Het ArboPortaal is een initiatief van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het portaal
bundelt bestaande kennis over een groot aantal thema’s en onderwerpen waaronder fysieke belasting en
wordt regelmatig geactualiseerd.
www.kenniscentrumakb.nl
Het Nederlands Kenniscentrum Arbeid en Klachten Bewegingsapparaat geeft op deze internetsite weten-
schappelijk onderbouwde kennis over arbeidsrelevante aandoeningen aan het bewegingsapparaat. In de
‘kennisbank’ kunnen documenten opgezocht worden over allerlei (arbeidsrelevante) aandoeningen; van een
korte samenvatting over wetenschappelijke bewijs tot een uitgebreide samenvatting van een literatuurstudie.
www.arbeidsinspectie.nl
De Arbeidsinspectie (handhavings- en uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Sociale Zaken en
Werkgelegenheid) geeft informatie over wettelijke plichten en rechten op het terrein van arbeidsomstandig-
heden en arboconvenanten.
www.arbobondgenoten.nl
Op de internetsite van FNV Bondgenoten staat informatie over onder andere arboconvenanten, arbowetge-
ving, beroepsziekten, lichamelijke belasting en RSI.
www.ergonoom.nl
De internetsite van de Nederlandse Vereniging voor Ergonomie bevat algemene informatie over ergonomie,
over de vereniging en over het Tijdschrift voor Er gonomie.
http://www.register-ergonomen.nl
‘Register Ergonomen Nederland’ (REN) is de beroepsvereniging van geregistreerde er gonomen. De REN
werkt samen met de ‘Nederlandse Vereniging voor Ergonomie’ (zie link hierboven) aan het ontwikkelen en
promoten van het vakgebied. Op deze internetsite staat informatie over de vereniging, het registreren als
er gonoom en ergonomie opleidingen.
Relevante websites4Bijlage
22Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
www.beroepsziekten.nl
Deze site van het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten geeft onder andere informatie over statistiek,
risicofactoren, diagnostiek en registratierichtlijnen met betrekking tot beroepsziekten als gevolg van fysieke
belasting.
Wetgeving
www.nen.nl
Op de internetsite van het Nederlands Normalisatie Instituut zijn alle Nederlandse, Nederlands aanvaarde,
Europese en internationale normen en informatieproducten van NEN op te zoeken en te bestellen.
www.cenorm.be
Op de Engelstalige internetsite van de European Committee for Standardization zijn zowel de Europese
wetgeving op het gebied van arbeid als de Europese normen van producten weergegeven.
www.arboportaal.nl
Informatie op de internetsite van het Europees Agentschap voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk over
Nederlandse arbeidsomstandigheden wetgeving en de normen die op dit gebied gehanteerd worden; arbeids-
omstandighedenwetgeving, normering, lijsten met wettelijke grenswaarden, richtlijnen, AI-bladen en
Europese wetgeving.
www.arbeidsinspectie.nl
De interne instructies voor het beoordelen van fysieke belasting worden hier weergegeven.
Tillen en dragen
http://www.arbobondgenoten.nl/arbothem/lichblst/lift.htm
Op deze internetsite is het mogelijk online met de NIOSH-formule het maximale gewicht voor een tilsituatie
te berekenen. Tevens is op deze site de link naar onderstaande pagina te vinden:
http://www.cdc.gov/niosh/94-110.html
Op de internetsite van het Center for Disease Control and Prevention is, als pdf-file, een zeer uitgebreide
(Engelstalige) toelichting op de NIOSH-norm te downloaden (164 pagina’s, bijna 4 mB!).
www.handlingloads.eu/nl/
Website waarop uitleg over de kernpuntenmethode (KIM) wordt gegeven. De KIM methode is bedoeld voor
risico-evaluatie op het niveau van een doorlichting voor het manueel hanteren van lasten (MHL). Er is een
werkblad voor tillen, vasthouden, dragen.
Duwen en trekken
www.handlingloads.eu/nl/
Op deze site van de Europese Commissie vindt u meer informatie over de KIM tool. Deze methode is geschikt
als oriënterende evaluatie van werkomstandigheden bij het duwen en trekken van lasten. Er is ook een
werkblad voor trekken, duwen.
Trillen en schokken
www.humanvibration.com
Deze site verschaft algemene informatie over blootstelling aan lichaamstrillingen en hand-armtrillingen.
http://www.las-bb.de/karla/
Deze site bevat een database met trillingsgegevens van voertuigen, mobiele machines en handgereedschap-
pen en wordt beheerd door het Institute of Occupational Safety and Health te Potsdam.
23Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
http://eurlex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexapi!prod!CELEXnumdoc&numdoc=32002L0044
&model=guichett&lg=nl
Op deze site kunt u de tekst vinden van de Europese richtlijn 2002/44/EC inzake de minimum veiligheids- en
gezondheidsvereiste voor blootstelling van werknemers aan trillingen.
De tekst is goedgekeurd door het bemiddelingscomité van het Europees parlement over de blootstelling van
werknemers aan trillingen.
http://home.szw.nl/index.cfm?set_id=2591&doctype_id=25&hoofdmenu_item_id=13825&menu_item_
id=13753&rubriek_id=391817&rubriek_item=391926 Via deze link kunt u het besluit van 5 juli 2005 tot wijziging van het arbeidsomstandighedenbesluit (voorschriften inzake veiligheid en gezondheid met betrekking tot blootstelling van werknemers aan risico’s van fysische agentia (mechanische trillingen)) downloaden.
http://www.euronorm.net/content/template2.php?itemID=2186
Digitaal informatieplatform voor wetgeving en normalisatie. Informatie en download over de nieuwe Europese machinerichtlijn 2006/42/EC, ingaande per 28 juni 2008.
Repeterende bewegingen - industrie
www.beroepsziekten.nl
Deze site van het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten geeft onder andere informatie over statistiek, risicofactoren, diagnostiek en registratierichtlijnen met betrekking tot beroepsziekten als gevolg van fysieke belasting.
http://osha.europa.eu/nl
Europees Agentschap voor Veiligheid en Gezondheid op het werk geeft artikelen weer over fysieke belasting.
Energetische belasting
http://prevention.sph.sc.edu/tools/compendium.htm
Hier valt de laatst bijgewerkte versie van ‘The compendium of physical activities’ te downloaden.
Van knelpunt naar oplossingen: de praktijk
www.arbonieuwestijl.nl De overheid hanteert sinds 1 januari 2007 een nieuwe aanpak voor arbeidsomstandigheden. Werkgevers en werknemers hebben meer verantwoordelijkheid en meer mogelijkheden gekregen om samen het arbeidsomstandighedenbeleid binnen de sector of de onderneming in te vullen en op deze wijze de veiligheid en gezondheid op de werkvloer te verbeteren. Deze aanpak heeft onder meer vorm gekregen in de nieuwe Arbowet. Op deze website vindt u daar uitgebreide informatie over. Informatie over arbeidsveiligheid vindt u op het Arboportaal www.arboportaal.nl.
Beleid fysieke belasting
www.arboman.nl
Algemene website over arbomanagement.
Appendix A
www.dined.nl
Website van TU-Delft met lichaamsmaten van Nederlands volwassenen, kinderen, ouderen en internationale datasets.
24Arbocatalogus Fysieke belasting
Sector GemeentenWebdocument 4Kennis en instrumenten voor arbocoördinator, preventiemedewerker en P&O-adviseur
Wetenschappelijke literatuur
www.ncbi.nlm.nih.gov/PubMed
Via deze internetsite is het mogelijk met behulp van PubMed te zoeken in wetenschappelijke literatuur naar artikelen over allerhande aan fysieke belasting gerelateerde onderwerpen; zoals tillen, duwen en trekken en RSI.
www.ergonoom.nl
Op de internetsite van de Nederlandse Vereniging voor Ergonomie, onder het kopje ‘informatie’ en vervolgens ‘ergonomische literatuur’ staan links naar vooraanstaande tijdschriften op het gebied van fysieke belasting en ergonomie. Op deze site is natuurlijk ook informatie te verkrijgen over het Nederlandstalige Tijdschrift voor de ergonomie.
Top Related