dat het dingen verkleint enons sociaal verbindt.” Deeluw bijdrage op de linkhttps://edu.nl/kp8xe. Hetonderzoek strekt zich in-middels uit naar coronahu-mor uit China, Japan, Italiëen Spanje.

Dr. Lieke Stelling deed on-derzoeknaar dewerkingvan humorin de tijdvan de Re-formatie,het zestiende-eeuwse schis-ma in het westerse christen-dom. De letterkundige, ver-bonden aan de UniversiteitUtrecht, benadrukt dat reli-gie natuurlijk iets anders isdan deze pandemie. „Maarin zekere zin verschilt het

niet echt. Door de Reforma-tie werden mensen ookrechtstreeks getroffen inhun dagelijkse leven, grap-jassen verlichtten toen ookde spanning en onzekerheiden creëerden gemeen-schapszin.”

„Depressies liggen nu opde loer. Humor is een goedmedicijn tegen nare dingen,beter dan alcohol, waar jeniet erg fris wakker opwordt. Met grappen door-breken we de spanning,krijgen we meer grip op een

T24 DE TELEGRAAFZATERDAG 28 MAART 2020

REPORTAGET25REPORTAGEDE TELEGRAAF

ZATERDAG 28 MAART 2020

PAGINA T26

Hoe gingen ze vroeger de pandemieën te lijf?

PAGINA T28

Kijkje in de dierenopvangvan de Puzzelactie

maar dag in dag uit diezelf-de boom…”

De coronagrappendoorlopen verschil-lende stadia. „In hetbegin was de humorabsurdistisch, licht envrij positief. Wie heefter geen lollige filmpjesover wc-papier op zijntelefoon?”

Eén van de laat-ste in die reeksging over eenman die inplaats van eenportemonneeeen geplet rol-letje uit zijnachterzak vist,en zijn bood-schappen be-taalt met driezuinig afge-scheurdevelletjes.Ook leuk, decorona-angst: Bel-gië, dat metonmiddellijke in-gang zijn grenzen metItalië sluit. De kat die over

zijn eigen poot-jes struikelt inde haast om tevluchten voorhet baasje, datéén keer niest.De man die opkroegentochtgaat, hij zet inelk kamertjetwee biertjesneer. En de me-dedeling vanhet allerergste:

dat de Jehova-getuigen nuweten dat we allemaal thuiszijn. Een jongen proost ze-ven keer met de spiegel opeen imaginaire vrijmibo.

Gewenning„Over die quarantaine

gaat het nu nog, de verbeel-ding van verveling. Ik denkdat de humorstroom nu snelopdroogt, er treedt toch ge-wenning op aan de situatie.Wanneer corona grimmigerom zich heen grijpt, wordende grappen zwartgalliger,met zombies enzo. Ook datverdooft, maar dat is vankorte duur. Vergelijkbaarmet een aspirientje, dat depijn maar eventjes ver-zacht”, zegt Giselinde Kui-pers. „Ik zou deze humorniet als hard betitelen, het ismeer dat je er éigenlijk nietom mag lachen.”

Humor is essentieel inbarre tijden. „Het helpt om-

onzekere situatie. Mis-schien zien we het zelfs alseen manier om het ongelukte bezweren.”

Door de eeuwen heen zietLieke Stelling dat de aardvan humor niet wezenlijkvan aard verandert. „Ook

wordt een genreineens als oubol-lig beschouwd.”Ja, neem de schui-ne mop, die is nuzo goed als ver-dwenen. „Dwars

door de geschiedenis zie jescherpe woordgrappen. Inde middeleeuwen haddenze de platvloerse onder-broekenlol. Vier eeuwen ge-leden waren er al moppen-boeken waaruit werd voor-gelezen. Ook in de pesttijd

waardende grappenrond. Tegeneen man metweinig haarop zijn sche-del, werd spot-tend gezegd: ’Je kop ziet er-uit als een stad waar de pestoverheen is gegaan’.

In tijden van dood en ver-derf wordt de satire botter.„Zwarte humor.” Lieke Stel-ling geeft daar een staaltjevan. „Zeiden ze: ’Oh nee, alsik doodga ga ik naar de hel.Verschrikkelijk! Want daaris mijn vrouw al.’”

Voor een humoronder-zoeker is dit een interessan-

MET GEINIGE FILMPJES EN PLAATJES DOORBREKEN WE DE SPANNING EN ONZEKERHEIDCORONAHUMOR

Trump met oranjePippi Langkous-staartjes op zijnhoofd. Tja, kapperdicht, hè. Plaatje naplaatje en filmpje nafilmpje circuleren.Grappen in tijdenvan corona, het iseen vreemd feno-

meen. Met humor-professoren pratenwe over de krachtvan de lach.

te tijd, beaamtMadelijn Strick, als sociaalpsycholoog verbonden aande Universiteit Utrecht. Zijontrafelt de verschillendestadia in de coronareeks.„In januari begon het metgrappen over Chinezen,nogal racistisch van toon.KungFlu, de sterren op deChinese vlag werden ver-vangen door coronavirus-sen.

Daarna kwamen dewoordgrappen. Het lied Co-me On, Eileen werd Covid,Nineteen, en we hadden Oh,Oh Corona en My Corona inplaats van My Sharona. Degrap ging rond dat John Tra-volta corona had, ’o nee, hetwas toch Saturday Night Fe-ver’.”

„Momenteel waart dezelfspot over ons eigen ge-

dragrond. Dat

begon methet ham-

steren vanwc-papier, het

eindeloze han-denwassen. Nu

zie ik veel voor- enna-foto’s van het

kapperloze tijdperk. Eenblondine die over tweemaanden getransformeerdis tot grijze duif en de kalebiljartbal die alle ijdeltuitenuitlacht.”

„Creatieve grappen zijnhet, die duiding geven aanwaar we ons mee bezighou-den. En het mooie is dat weze eensgezind leuk vinden.Normaal kan humor de sa-

menle-ving juist po-

lariseren, kijk maarnaar de reacties toen lol-

broeken publiekelijk dedraak staken met #metooen transgenders. Renate/René van der Gijp kon reke-nen op felle tegenstand.Daarover platte kroeglolmaken kón niet. Voorstan-ders haalden de schoudersop, hetwas tochmaar eengeintje.”

Made-lijnStrickstipt aan dat de saamhorig-heid nu groot is. „Onze let-terlijke afstand zorgt ervoordat we elkaar virtueel meeropzoeken. Niet klagen, el-kaar aan het lachen maken.En we hebben tijd om crea-tieve filmpjes in elkaar te

zetten en te bekijken.”Corona houdt lang aan, en

het lijkt al of de stroom aleen beetje opdroogt. „On-derwerpen hebben nou een-maal een houdbaarheidsda-tum en het is onontkoom-baar dat het thema afge-zaagd raakt. Vallen er straksmeer doden dan gaat dezwartgalligheid de boven-toon voeren, galgenhumor.En als alle hoop verloren is,lachen we om de dood.”

Marcellino Bogers weetdat lachen rondom stervengeen taboe is. De oud-psy-chiatrisch verpleegkundige

en mede-eigenaar van Con-gressen MetZorg, schreefhet boek Humor als ver-pleegkundige interventie 2.0.„Verpleegkundigen dealenmet zoveel ellende, dat ze afen toe ook moeten kunnenlachen om pijnlijke zaken.

Ik weet het nogvan mijn eigen

tijd als ver-pleegkundige.

Nadat er in éénnachtdienst drie

patiënten overle-den - en dat kwam

echt niet door mij -heb ik met een colle-ga een rolstoelwed-strijd in de gang ge-houden. Puur omme af te reageren.Ongepast, maar ikheb zo gelachen.”Lachen is gezond,een cliché datmaar al te waar is.„Het maakt in dehersenen eenstofje vrij dat alseen antidepressi-vum werkt enstress en pijnverlicht.”

„Familieledenvan stervendenmaken somsharde grappenen dat moet jeniet afrem-men, want hetzwakt hunverdriet af.

Ook veel stervendenzelf willen niet alleen maar

zware, lastige gesprekkenvoeren, de dood is zwaar ge-noeg. Ze liggen niet te wach-ten op uitsluitend meele-vende gezichten, een glim-lach of een lach geeft ze ookeen goed gevoel.”

IllustratiefEen illustratieve anekdote

schiet hem te binnen. „Eenman die op het punt stondeuthanasie te krijgen, kreegeen gigantische hoestbui.Daarna vroeg hij aan de arts,die klaarstond met de injec-tienaald: ’Heeft u ook ietstegen de hoest?’ Dat maaktede situatie zoveel lichtervoor iedereen. De lach en detraan horen er allebei bij.”

Marcellino Bogers ver-wijst naar een van de groot-

ste humoristi-sche schrij-vers die onzeaardbodemgekend heeft.„Godfried Bo-mans heeft

het mooi gezegd: ’Humor iseen prachtige waterlelie diewortelt in het troebele wa-ter van verdriet.’ De lach isde kortste weg tussen tweemensen, daarmee overbrugje die anderhalve meter metgemak.”

’Het mooie is dat we zeeensgezind leuk vinden’

Een laveloze Mexi-caan naast een sta-pel lege kratten Co-ronabier, twee zon-gebruinde cruise-

bejaarden met spierwitteafdrukken van mondkapjes,een glunderende man meteen betonmolen in de huis-kamer en daaronder detekst: Henk werkt morgenthuis!

In barre tijden is de lachniet ver weg. Impulsief be-sloot Giselinde Kuipersruim twee weken geledenom coronagrappen te verga-ren voor onderzoek. Dehoogleraar sociologie, ver-bonden aan de KU Leuven,deed met een collega van deUniversiteit van Amster-dam een oproep. „Binneneen paar dagen hadden wemeer dan duizend filmpjes,montages, animaties enplaatjes binnen.”

KeihardGrappen en grollen over

gruwelijke gebeurtenissenzijn niet van nu alleen, het iseen standaardreactie opleed. Na deBijlmer-ramp in 1992kwam eracuut kei-harde spotlos, net alsna de doodvan Diana in1997 en hetuit elkaarspatten vande Challen-ger in 1986.Professor Kuipers onder-zocht eerder de geestighe-den die na 9/11 op gang kwa-men.

„Dit fenomeen bestaatsinds er ’mediarampen’ zijn,de Titanic in 1912 was de eer-ste. Door de media komenwe vlak bij de catastrofe,ook als het ons niet per-soonlijk raakt. Heel dichtbijen toch heel ver weg, diesandwich is een voedings-bodem voor grappen. InNew York waren er na 9/11nauwelijks grappen, daartrof het mensen zelf. Humorgeeft pas lucht als er meerafstand is.”

„Corona strekt zich uitover de hele wereld enkwam langzaam, haast ver-traagd, onze kant op. Ogen-schijnlijk gebeurt er nu nogweinig, al heeft het een on-gekende omvang. Ik zitthuis af te wachten, kijkdoor het raam, zie alleen

door Marie-Thérèse Roosendaal

’De lachen detraanhoren erallebei bij’

DE KRACHT VAN DE LACH

’We zoeken elkaar nuvirtueel meer op’