Zoveel labels en garantiesystemen : Wegwijzer voor de consument

11

EERLIJKE EN DUURZAME HANDEL:ZOVEEL LABELS EN GARANTIESYSTEMEN... WEGWIJZER VOOR DE CONSUMENT

© E

RIC

GA

RN

IER

— A

LTE

R E

CO

VERANTWOORDELIJKE UITGEVERRaad van bestuur van BTC

CONCEPTCAP conseil – Serge De Backer

REDACTIEPierre Biélande, Vincent Carbonnelle,Madeleine Dembour, Sandra Evrard,Philippe Lamotte

COÖRDINATIECAP conseil en Kalamos

LAY-OUTmpointproduction

Deze uitgave van het Trade forDevelopment Centre vertolkt niet hetofficiële standpunt van het Belgischontwikkelingsagentschap.

Brussel, juli 2010

(c) BTC, Belgisch ontwikkelingsagentschap,2010. Alle rechten voorbehouden.De inhoud van deze uitgave mag wordenovergenomen met de toelating van BTC, opvoorwaarde dat de bron wordt vermeld.

INHOUD

HOE LEEST U DEZE BROCHURE ? 3

INLEIDINGInformatie delen, een uitdaging voor morgen 7

DE GARANTIESYSTEMEN ONDER DE LOEP 13Hoe leest u de steekkaarten? 13De labels 17De bedrijvencharters 31

EEN GLOBAAL BEELD 43Duurzame handel in de wereld 44Welke criteria voor welke systemen? 46

SECTOREN IN BEWEGING 49

CONCLUSIEWaarom is er geen “hitparade” 54

GLOSSARIUM 57

Het duurde tot 2007 (4 jaar na de certificering)

vooraleer de verkochte volumes,integraal gelabeld, groot genoegwaren om een concrete impact tehebben op het welzijn van degemeenschap. De fairtradepremiemaakt het vooral mogelijk om deschoolkosten en uniforms voor dekinderen te betalen, twee crècheste onderhouden, voor de jongerentechnische opleidingspro-gramma’s (gebruik en verminde-ring van pesticiden) enopleidingsprogramma’s in litera-tuur of wiskunde te financieren, en voor sommigen toegang tot deuniversiteit mogelijk te maken. Het bedrag van de premie wordtook gebruikt voor sportinfrastruc-tuur. We hopen dat ze in de toekomst ook het schoolvervoerkan helpen verbeteren omdatonze gemeenschap zeer afgelegen ligt en de kinderen ver moeten lopenvoor een bus of collectievetaxi.

VERNON HENN, ALGEMEEN DIRECTEUR VAN THANDI WIJNEN(ZUID-AFRIKA) DIE IN 2003 DE EERSTE FAIR TRADE GECERTIFI-CEERDE WIJNEN IN DE WERELD WERDEN

Zie Max Havelaar-fiche (FLO) p.25

www.thandi.com

>

”

“

SAMENVATTING

5

Deze brochure is vooral bedoeld om meer licht te werpen op de verschillendelabels en garantiesystemen voor eerlijke en duurzame handel.

- Eerst een kleine semantische oefening om duidelijk te maken waar we het overhebben. Eerlijk, ethisch, duurzaam, biologisch, … al die adjectieven worden van-daag aan verschillende handelspraktijken gekoppeld. Waar praten we preciesover? Hoe betrouwbaar zijn ze? Wat is de draagwijdte van deze initiatieven? Aldeze vragen komen in de inleiding van de brochure aan bod.

- Over welke producten en diensten gaat het? Pagina's 14 en 15 zetten de grotelijnen uit. Duurzame handel heeft nog altijd in hoofdzaak betrekking op voedingen soms op ambachtelijke producten. Maar het concept begint ook bij anderesoorten producten door te dringen: hout, papier, speelgoed, schoenen enz. Bijelk besproken garantiesysteem hoort een gedetailleerde steekkaart, een soortidentiteitskaart.

- De lezer vindt in de steekkaarten informatie over de context van elk systeemmaar ook over de reikwijdte van de garanties.

- Het handelsverkeer heeft vandaag een mondiaal karakter, zodat het interessantis om het geografisch in beeld te brengen. Pagina's 44 en 45 tonen de geogra-fische activiteitszones van de verschillende vermelde garantiesystemen. Zo kun-nen we zien dat bepaalde praktijken meer verspreid zijn in het Noorden dan inhet Zuiden – een voorbeeld is het MSC-label (Marine Stewardship Council) datde overbevissing bestrijdt en voor 80% op het noordelijk halfrond actief is – ter-wijl andere initiatieven vooral in het Zuiden worden ontplooid en nog andereevenwichtig over de planeet verdeeld zijn.

- Een ander overzicht, op pagina's 45 en 47, geeft een heel gedetailleerd beeldvan de criteria die elk garantiesysteem hanteert. Deze criteria hebben betrekkingop drie pijlers: milieu, samenleving en economie.

- Aangezien de duurzame handel in volle evolutie is, geven we vanaf pagina 49ook een overzicht van enkele recent ontstane initiatieven in Noord en Zuid. Zozijn zich verschillende nieuwe garantiesystemen aan het organiseren, ondermeer in de sector van goud, edelstenen en diamant. Ook de grootdistributie konniet meer afzijdig blijven nu de consument hoe langer hoe kritischer staat tege-nover de herkomst van de producten die hij of zij aanschaft. Zo hebben zo goedals alle distributeurs tegenwoordig een gamma duurzame producten.Doorgaans hebben ze daarvoor een eigen merk, maar de producten doen mees-tal een beroep op de bestaande referentiesystemen.

- Ten slotte laat de brochure een aantal actoren op het terrein aan het woord. Zijvertellen over hun motivatie, de uitdagingen en de moeilijkheden waarmee ze temaken krijgen. Op die manier krijgen we een vrij concreet beeld van de huidigetrends in eerlijke en duurzame handel.

HOE LEEST U DE BROCHURE ?

6

© M

AX

HA

VE

LAA

R

INLEIDING

7

Deze brochure wil een antwoord proberen bieden op al die vragen. Niet doorgoede en slechte punten te geven, maar door een analysekader aan te reiken aande hand waarvan alle geïnteresseerden zich een eigen mening kunnen vormen.

In totaal worden op de onderstaande pagina’s 23 referentiesystemen ontleed.Deze lijst probeert niet volledig te zijn. Het overzicht kan in de toekomst nog uit-gebreid worden. Gemeenschappelijk aan alle onderzochte systemen is een pro-gramma dat hen in staat moet stellen om de geclaimde garanties hard temaken1. In de huidige context gaat het om sociale, economische en/of milieu-garanties in het handelsverkeer.

1. Definities van het begrip “garantiesysteem” en andere concepten vindt u in het glossarium op pagina 57.

Alvorens we de 23 systemen een voor een analyseren, moeten we nog wat ver-duidelijking verschaffen omtrent het begrip ‘duurzame handel’ zelf. En hoe zithet met de ‘eerlijke handel’? Die term verwijst naar een alternatief economischmodel met eigen sociale en milieucriteria (zie glossarium).

Naast fairtrade-initiatieven, waarbij een van de grote principes een billijke ver-goeding voor de producent is, deed enkele jaren geleden ook de term “duur-zame handel” zijn intrede. Zo ontstonden 12 van de 23 voorgesteldegarantiesystemen tijdens de voorbije 10 jaar.

Door het gebruik van het woord “duurzaam” willen de initiatiefnemers niet alleende nadruk leggen op fatsoenlijke arbeidsomstandigheden, maar ook opbescherming van de werknemers en op het feit dat dit soort handel daadwer-kelijk rekening houdt met de natuurlijke rijkdommen en bezorgd is om hetbehoud en de herwinbaarheid van grondstoffen. Volgens de initiatiefnemersgenereert dit type handel sociale, economische en milieuvoordelen, niet toeval-lig de drie traditionele pijlers van duurzame ontwikkeling.

EERLIJK, DUURZAAM, RECHTVAARDIG, BIOLOGISCH… AL DIE ADJECTIEVEN WORDEN TEGENWOORDIG GEASSOCIEERD METVERSCHILLENDE HANDELSPRAKTIJKEN. MAAR WAAR VERWIJZEN ZEPRECIES NAAR? WELKE DRAAGWIJDTE HEBBEN DIE INITIATIEVEN?EN HOE BETROUWBAAR ZIJN ZE?

Om deze brochure samen te stellen, hebben we de initiatiefnemers vande verschillende garantiesystemen rechtstreeks gecontacteerd.De informatie op de onderstaande pagina’s is dus afkomstig uit volgendebronnen:- door de initiatieven zelf verstrekte gegevens;- contacten met de referentiepersonen, zoals auditoren, inspecteurs,

enz.;- informatie uit interviews met producenten;- publiek beschikbare informatie (internet, brochures, gegevensbanken)en vooral het Memento 2008 van het Franse Platform voor de EerlijkeHandel (PFCE), de site infolabel.be en de Inventaris van instrumentenvoor Maatschappelijke Verantwoordelijkheid van het Energie- en Milieu-instituut van de Franstalige wereld (IEPF).

INFORMATIE DELEN: EEN UITDAGING VOOR MORGEN

INLEIDING

8

IN WELK ETIKET STELT UUW VERTROUWEN?

Dit T-shirt is volledig uit biologisch

katoen vervaardigd en is voor

100% een product van de eerlijke

handel.

Bravo voor het biokatoen en de 100% eerlijke handel, maar wat gaat er schuil achter die claims?Welke garanties biedt een dergelijk product? Een mysterie!

Dit etiket beantwoordt alle vragen. Het biedt in elkgeval garanties die ontbreken op het etiket links.

Dit T-shirt bestaat voor 100% uitgegarandeerd biologisch katoen.De garantie berust op strengecriteria en het naleven daarvanwordt gecontroleerd door organisme X, een autonome enonafhankelijke organisatie. Een volledige beschrijving vande criteria vindt u terug op onzesite www.voorbeeld.be.

INLEIDING

9

De eerlijke handel is dus een specifiek model van duurzame handel.

Dat veelvoud aan initiatieven weerspiegelt weliswaar de bezorgdheid van demarktspelers om een duurzame ontwikkeling, maar vergemakkelijkt daarom dekeuze van de consument nog niet, noch die van de producenten die eventueeldeze of gene richting uitwillen.

Een kritiek punt is, gezien de veelheid aan initiatieven, de controle van de garan-ties. Waarom boezemt het etiket links minder vertrouwen in dan het etiket rechts?Het model links houdt niet meer in dan een “verklaring”.Bravo voor het biokatoen en de 100% eerlijke handel, maar wat gaat er schuilachter die claims? Welke garanties biedt een dergelijk product? Een mysterie!

Weten door wie de controles uitgevoerd worden is een belangrijk aandachtspuntvoor wie zich een idee wil vormen van de betrouwbaarheid van een systeem:gebeurt de controle door een onafhankelijk organisme, zonder banden met deproducent? Dat is een factor van geloofwaardigheid.

Zo ja, van wie kreeg dat onafhankelijk organisme de controle toevertrouwd?

Hoe wordt die onafhankelijkheid gegarandeerd? Welke zijn de controlecriteria?Hoe kan de controleur de betrouwbaarheid van de ingezamelde informatie verze-keren? Is het lastenboek (dat wil zeggen het geschreven document met een gede-tailleerde omschrijving van alle criteria en vereisten) beschikbaar voor het publiek?Ontegensprekelijk biedt het rechter etiket een antwoord op alle vragen. Het biedtin elk geval garanties die ontbreken op het etiket links!Deze brochure wil de garanties van de 23 systemen bespreken vanuit het per-spectief van het rechter etiket.

De 23 systemen behoren tot twee grote “families”:- Een eerste, gemakkelijk herkenbare familie heeft betrekking op 13 garantiesys-

temen die gekozen hebben voor een label om het engagement van de organi-saties te concretiseren. In de praktijk wordt op de producten zelf een labelbevestigd waaruit blijkt dat ze volgens goede commerciële, sociale en milieu-praktijken vervaardigd werden. De eindgebruiker kan ze daardoor gemakkelijkvinden, aangezien de labels zichtbaar zijn op de verpakking van de producten.Het betreft hier een “consumentenaanpak”.

- In de tweede familie zitten 10 initiatieven die gekozen hebben voor de organisa-torische aanpak.

Daartoe sluiten de organisaties aan bij een programma ter verbetering van hunsociale en/of milieuprestaties, hetgeen naderhand kan uitmonden in een certifica-tie. De aanpak berust op het naleven van een verbintenis om zich te houden aande principes van het initiatief en binnen een bepaalde termijn controleurs te ont-vangen (die toezien op de conformiteit). Wat hier gecontroleerd en eventueelgecertificeerd wordt, is de werking van de organisatie en niet het product zelf. Hoerespectabel deze aanpak ook mag zijn, voor de eindgebruiker is deze tweedefamilie van initiatieven minder zichtbaar, aangezien de certificatie niet blijkt uit deverpakking, in tegenstelling tot wat bij de eerste familie het geval is.

TWEE BASISTRENDSOm deze inleiding af te sluiten, wijzen we nog op twee grote basistrends die deduurzame handel kenmerken:

INLEIDING

10

De eerste basistrend is de uitbreiding van het productaanbod.Best bekend en pionier zijn bananen en koffie, die in de loop der jaren het gezel-schap kregen van andere voedingsproducten: cacao, thee, specerijen, suiker, wijn,enz. En momenteel zien we dat het concept ook begint “door te dringen” bij denonfoodproducten: hout, papier, textiel, tapijten, schoenen, voetballen, diamanten,goud en zilver, enz.Als tweede grote trend onderscheiden we de professionalisering van de markt-spelers en dat op elk niveau in het kanaal. Producenten, maar ook uitvoerders eninvoerders, verwerkers en verdelers. In elk stadium voelen de actoren zich betrok-ken bij het concept duurzame ontwikkeling en werken ze systemen en proceduresuit om publiek en op een betrouwbare manier hun engagement te bewijzen.

De uitdaging voor de komende jaren zal erin bestaan de eindgebruiker nog beterte informeren: ervoor zorgen dat de duurzame handel beter bekend raakt en begre-pen wordt, zodat er met betrekking tot de producten in kwestie een daadwerkelijkevraag ontstaat en niet enkel “een zeker interesse”.

Alle betrokken marktspelers stimuleren om te opteren voor een “duurzamere” aan-pak, zodat de impliciete kloof tussen de zogeheten duurzame handel en de restvan de handel zou verdwijnen, is een andere uitdaging.

WAAROM ZOVEEL INITIATIEVEN ? Op die vraag kunnen we natuurlijk geen kant-en-klaar antwoord geven.Enkele elementen van een antwoord kunnen we echter wel naar voorschuiven:

AAN VRAAGZIJDE:De consumenten hechten almaar meer belang aan ethiek in de handel.Die situatie laat zich in perioden van financieel-economische crisis nogscherper voelen, gezien het verlies aan geloofwaardigheid van de tradi-tionele marktspelers. Een grote meerderheid van marketingprofession-nals1 heeft in zijn Top 5 van actuele trends overigens waardenopgenomen van het type “ethisch” en “authentiek”, die steeds meer aanbelang winnen. “Fairtradeproducten” kennen sinds 2003 een groei vangemiddeld 40%.

AAN DE KANT VAN HET AANBOD:1/ Welke marktspeler wil een product aan zich voorbij laten gaan waar-

van de verkoop dergelijke groeicijfers kent? Zo goed als alle grotedistributeurs bieden vandaag een productgamma aan dat voldoet aanhet concept duurzame handel. Voorbeelden van de aanpak bij Lidl,Colruyt, Carrefour en Delhaize worden beschreven op pagina 49. Dieaanwezigheid in de rekken van de supermarkten heeft uiteraard totdoel om de verkoop de hoogte in te jagen. Om een voorbeeld tegeven: 70%2 van de producten van Max Havelaar vindt tegenwoordigvia dit circuit zijn weg naar de eindgebruiker.

2/ Maar er is niet alleen het label Max Havelaar. Ook andere garantiesys-temen, stuk voor stuk ontwikkeld met het oog op een specifiekecontext, richten zich op het concept van de duurzame handel. Hetresultaat is een zekere concurrentie tussen de systemen. Dezeconcurrentie verplicht de verschillende systemen om enerzijds hunzichtbaarheid te verhogen en anderzijds hun eigen concepten duide-lijk te maken, aan te vullen en geloofwaardig te maken.

1. Patrick De Pelsmaecker, professor Marketing aan de Universiteit van Antwerpen, in PME-KMO, 15 oktober 2009.2. “Bedrijven maken het verschil met duurzame handel”, VBO-Brochure, pagina 23, 2008.

Van meet af aan hebbenwe geopteerd voor

biologische certificatiesystemen,die volgens mij volstrekt complementair zijn met die van deeerlijke handel. We zijn ook in hetbezit van een Rainforest-certifica-tie, wat een vraag was van deEngelse markt. Sinds 1997 werkenwe ook met de FLO-certificatie.Sinds we die certificaties hebben,zagen we al grote economische,sociale en politieke veranderingen.De kleine producenten bekleden inde wereld doorgaans geen belan-grijke plaats. Door de handen inelkaar te slaan, krijgen ze een gro-tere slagkracht. We vormen van-daag een economische groep vaneen zekere omvang en zijn erkenddoor de staat als ontwikkelingsbe-vorderend, onder meerdankzij onze exportcapaciteit.

SANTIAGO PAZ LOPEZ, MEDEZAAKVOERDER VAN CEPICAFE, EEN COÖPERATIE DIE 7.000 PERUAANSE KOFFIEPRODUCENTENVERENIGT.

Zie steekkaart FLO p. 25 en Rainforest p. 29

www.cepicafe.com.pe

>

“

”

TITRE CHAPITRE

12

RESPI TEMOIGNAGEWij zijn nog maar een jaardoor Fair for Life erkend,zodat het wat te vroeg is

om de impact te beoordelen. Maartoch merken we dat onze mede-werkers het op prijs stellen dateen officiële vertegenwoordiger inhet bedrijf aanwezig is en dat zijsterk betrokken worden bij onzestrategische keuzes.Ze hebben het gevoel dat ze mee-werken aan een leefbaar projectop lange termijn dat nieuwe pers-pectieven opent (wij hebben plan-nen om te diversifiëren naar deteelt van Spaanse peper en pal-molie of zelfs koffie).Ze zijn ook blij dat hun productie tegen een betereprijs gekocht wordt.

CORINNE INGELS, ZAAKVOERDER VAN DOMAINE MONTS DE LALUNE IN DE DEMOCRATISCHE REPUBLIEK CONGO, DAT ONDERHET FAIR FOR LIFE-LABEL (IMO) DE VANILLE EN CACAO VAN MEERDAN 1.000 LANDBOUWERS OP DE MARKT BRENGT.

Zie de steekkaart van Fair for Life op p. 21

www.mountains-of-the-moon.com

>

”

“

DE GARANTIESYSTEMEN ONDER DE LOEP

13

HOE LEEST U DE STEEKKAARTEN ?Welke producten en diensten komen in aanmerking vooreerlijke en duurzame handel? De volgende dubbele paginazet de grote lijnen uit. Dit type handel heeft nog altijd inhoofdzaak betrekking op voeding en soms op ambachte-lijke producten. Maar het concept begint door te dringen totandere soorten producten: hout, papier, textiel, tapijten,speelgoed, schoenen, enz. Bij elk besproken systeem hoorteen gedetailleerde steekkaart, een soort identiteitskaart.De lezer vindt in de steekkaarten informatie over de contextvan elk systeem maar ook over de reikwijdte van de garan-ties, de belanghebbenden (een begrip dat in het glossariumgedefinieerd wordt, zie p. 57), de individuen, doelgroepen oforganisaties die baat hebben bij het systeem, enz.

Het pictogram betekent dat het garantiesysteem eenveeleer sociale aanpak hanteert.

Het pictogram staat bij systemen die meer op een eco-logische benadering gericht zijn.

De steekkaarten vermelden in de mate van het mogelijkehet of de producten en diensten die onder het garantiesys-teem vallen en die men op de Belgische markt kan vinden.

Zoals op de volgende pagina wordt uitgelegd, zijn desteekkaarten in twee grote families ingedeeld: labels (13steekkaarten) en bedrijvencharters (10 steekkaarten).

14


ECOLABELTEXTIEL, VLOERBEDEKKING, ELEKTRONISCHE APPARATUUR, GLOEILAMPEN, …P.19

ESR (ECOCERT)OLIE, FRUIT, CACAO, KOFFIE,

KATOEN, SPECERIJEN, THEE, TEXTIEL P.20

FAIR FOR LIFE (IMO)LANDBOUWPRODUCTEN, THEE

P.21

FAIRWILDNOTEN, BESSEN, FRUIT,

PLANTEN, PADDENSTOELEN, …P.22

FSCHOUT, PAPIER, KARTON, BOSPRODUCTENP.23

GOODWEAVE (RUGMARK)TAPIJTENP.24

MAX HAVELAAR (FLO) NANEN, CACAO, KOFFIE, KATOEN, BLOEMEN, VERS UIT, HONING, VRUCHTENSAP, RIJST, SPECERIJEN,

SPORTBALLEN, SUIKER, THEE, WIJN P.25

MSCVIS

P.26

NATURLANDLANDBOUWPRODUCTEN, BOSPRODUCTEN,

VIS, TEXTIEL, COSMETICAP.27

PEFCHOUT, PAPIER, KARTONP.28

RAINFOREST ALLIANCE CACAO, KOFFIE, THEE, VARENS EN BLOEMEN, FRUIT P.29

UTZ CERTIFIED KOFFIE, CACAO, PALMOLIE, THEE P.30

BIOLOGISCHE LANDBOUWLANDBOUWPRODUCTEN

P.18

DE LABELS

De 13 bovenvermelde garantiesystemen laten het enga-gement van de organisaties zien in de vorm van eenlabel. Het label wordt aangebracht op de producten dieafkomstig zijn van goede praktijken op commercieel,

sociaal en ecologisch vlak. De eindconsument kan zedus gemakkelijk herkennen, doordat het label op de ver-pakking van de producten zichtbaar is.


15

4CKOFFIEP.32

BSCITEXTIEL, SPEELGOED, LANDBOUWPRODUCTENP.33

ETHICAL BIOTRADENATUURPRODUCTEN VOOR DE SECTOREN VOEDING EN COSMETICAP.34

ETIP.35

FAIR LABORP.36

FAIR WEARTEXTIEL, KLEDING, SCHOENEN

P.37

RSPO PALMOLIEP.38

SA8000P.39

WFTOAMBACHTELIJKE PRODUCTEN, VOEDING, TEXTIELP.41

STEPTAPIJTEN

P.40

LEVENSMIDDELEN

COSMETICA

TEXTIEL

TOEBEHOREN/UITRUSTING

AMBACHTELIJKE PRODUCTEN

MULTISECTORAAL

DE BEDRIJVENCHARTERS

Deze 10 initiatieven kozen voor de organisatorische aan-pak. Daartoe sluiten de organisaties aan bij een pro-gramma ter verbetering van hun sociale en/ofmilieuprestaties, hetgeen naderhand kan uitmonden ineen certificatie. De aanpak berust op het naleven van een

verbintenis om zich te houden aan de principes van hetinitiatief en binnen een bepaalde termijn controleurs teontvangen (die toezien op de conformiteit). Wat hiergecontroleerd en eventueel gecertificeerd wordt, is dewerking van de organisatie en niet het product zelf.

TITRE CHAPITRE

16

TITRE CHAPITRE

16

In het begin was het labeleen marketinginstrument.

Het is geleidelijk onmisbaargeworden, naarmate de wetge-ving in Europa en Noord-Amerikaevolueerde naar een strikterereglementering voor de exploitatievan bossen.We moeten de ecosystemenbeschermen waarvan we vooronze industriële en commerciëleactiviteit rechtstreeks afhankelijkzijn. De principes en de criteriavan FSC, die door Greenpeace enWWF gesteund worden, zijn ergveeleisend.Deze norm vertrekt van hetconcept duurzame ontwikkeling,dus een bosbeheer dat tegelijker-tijd ecologisch aangepast, sociaaldoordacht en econo-misch leefbaar is.

LUCAS VAN DER WALT, DIRECTEUR VAN DE DEENSE GROEP DLH,WAARVAN HET FILIAAL CONGOLAISE INDUSTRIELLE DES BOIS(CIB) SINDS HET VOORJAAR VAN 2008 OVER 750.000 HECTAREBOSSEN MET FSC-CERTIFICERING BESCHIKT.

Zie de steekkaart van FSC op p. 23

www.dlh-group.com

>

“

”

TITRE CHAPITRE

17

DE GARANTIELABELSONDER DE LOEP

> DE LABELS- Biologische landbouw: het ecosysteem

beheren- Het Europese ecolabel: het label met de

bloem- Het vlindereffect van ESC (Ecocert)- Fair for Life (IMO): eerlijk maar anders- FairWild: wild, niet woest- FSC: in het geweer tegen de ontbossing- GoodWeave (RugMark): tapijten uit India en

Nepal- Max Havelaar (FLO): de pionier van eerlijke

handel- MSC: vis voor vandaag en morgen- Naturland: de voorloper- PEFC: eerste stappen in Azië en Afrika- Rainforest Alliance: intelligente landbouw- UTZ: "goed" in de taal van de Maya's

18

DE GARANTIELABELS ONDER DE LOEP

BIOLOGISCHE LANDBOUW: HET ECOSYSTEEM BEHEREN

DE BIOLOGISCHE LANDBOUW HEEFT ZICH OP WERELDSCHAAL EN OPWETTELIJK VLAK ONTWIKKELD. HIJ VORMT EEN COMPLEX SYSTEEMVAN NATIONALE EN REGIONALE INITIATIEVEN DIE ELKAAR WEDER-ZIJDS ERKENNEN. MEER UITLEG

De International Federation of Organic Agricultural Movements (IFOAM)gebruikt de volgende definitie: "De biologische landbouw is een productiesys-teem dat de gezondheid van de bodem, de ecosystemen en de mens in standhoudt en verbetert. Hij is gebaseerd op ecologische processen, biodiversiteiten aan de plaatselijke omstandigheden aangepaste cyclussen in plaats van ophet gebruik van productiemiddelen met schadelijke gevolgen. De biologischelandbouw combineert traditie, innovatie en wetenschap ten voordele van hetgemeenschappelijke milieu en bevordert eerlijke relaties en een goedelevenskwaliteit voor alle betrokkenen."

Er bestaat sinds 1991 een beschikking van de Europese Commissie over debiologische landbouw in Europa. Het op deze beschikking gebaseerde"Europees label voor biologische landbouw" werd echter pas in maart 2000gelanceerd. Het mag worden gebruikt wanneer het product in een van de lids-taten van de EU een goedkeuring van biologische herkomst heeft gekregen. In België is Biogarantie het belangrijkste label voor biologische (bio) landbouw.Het certificeert biologische producten die in ons land vervaardigd zijn of die inhet buitenland onder een min of meer equivalent garantiesysteem geprodu-ceerd zijn.Frankrijk heeft het label "AB" van het Agence Bio. In de Verenigde Statenwordt het label "USDA Organic" beheerd door het Amerikaanse ministerie vanLandbouw.

"Biologische landbouw is niet het monopolie van de ontwikkelde landen. In2006 werd in 120 landen biologische landbouw bedreven op in totaal 31 mil-joen hectare, goed voor een markt van 40 miljard dollar", aldus de Voedsel- enLandbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO). In de ontwikkelingslan-den speelt de biologische landbouw andere essentiële rollen, onder meer ophet vlak van de voedselveiligheid en door landbouwers duurzame bestaans-middelen te leveren.

WIST U DIT ?De nationale biolabels stellen soms hogere eisen dan de Europesereglementering. Het label Biogarantie bepaalt bijvoorbeeld criteria voorde verpakking van de producten die in de Europese verordening ont-breken: Overbodige verpakkingen moeten voorkomen worden. In demate van het mogelijke moet de voorkeur uitgaan naar recycleerbare ofherbruikbare verpakkingen.Meer informatie over biologische landbouw:ec.europa.eu/agriculture/organicMeer informatie over Biogarantie (het Belgische systeem): www.bioforum.be

(Europees label)

BEKNOPTBIOLOGISCHE LANDBOUW:BIOGARANTIE

Stichting: 1987.Maatschappelijke zetel:Antwerpen en Gemboux Oorsprong/behoefte: Biogarantieis ontstaan als antwoord op eengebrek aan wetgeving, controle encertificering voor producten uit debiologische landbouw.Sector: landbouwIn België: voeding en alle andereproducten uit de landbouw of dekweek: eetwaren, textiel, cosme-tica, reinigingsproducten.Wat gegarandeerd wordt: dat deproducten uit de biologische land-bouw volgens de Europese veror-dening EG 834/2007 wordengeproduceerd, verwerkt en ver-kocht.Belanghebbenden: ngo's, overhe-den, experts, ondernemingen.Begunstigden : onafhankelijke pro-ducenten, coöperaties, fabrieken,ondernemingen/merken, verkoop-punten, groepskeukens, restaurants.

© S

XC

19


HET EUROPEES ECOLABEL: HET LABELMET DE BLOEM

HET IN 1992 INGEVOERDE EUROPESE ECOLABEL IS BEDOELD OM PROMOTIE TE MAKEN VOOR NIET-VOEDINGSPRODUCTEN MET EEN KLEINERE MILIEU-IMPACT. MOMENTEEL DRAGEN 20.000 PRODUCTEN, WAARVAN 1.500 IN BELGIË, HET ECOLABELHet is nooit gemakkelijk om zich een plaats te veroveren in de jungle van delabels, zelfs niet met de slagkracht van de Europese Unie achter zich. HetEcolabel heeft beetje bij beetje ingang gevonden, tot de consumenten een echtevraag schiepen die de producenten in de opwaartse spiraal meetrok. In 2004waren er nog maar een dertigtal producten in België te koop. In 2006, veertienjaar na de geboorte van het label, was het cijfer amper verdubbeld, naar 88.Vandaag is het opgelopen tot meer dan 1.500.Het nut van het Europese Ecolabel staat buiten kijf, want het promoot produc-ten (met uitzondering van voedingswaren en farmaceutica) die een minder hogemilieu-impact hebben dan hun concurrenten. In zijn bestek houdt het Ecolabelrekening met elf soorten ecologische problemen: de kwaliteit van de lucht, dievan het water, de bescherming van de bodem, de beperking van afval, energie-besparing, het beheer van de natuurlijke hulpbronnen, de preventie van deopwarming van de aarde, de bescherming van de ozonlaag, milieuveiligheid,geluidsoverlast en de biodiversiteit. De verschillende criteria worden geanaly-seerd in alle stadia van de levenscyclus van het product, vanaf de winning vande grondstoffen, over de productie, de distributie en het gebruik, tot de oprui-ming na de levensduur.De leden van het Comité van de Europese Unie voor het Ecolabel (CUELE) ver-tegenwoordigen de bevoegde instanties van de lidstaten, milieu-ngo's, verbrui-kersverenigingen, beroepsverenigingen, vakbonden, kmo's en distributeurs. Zestellen de criteria voor die, eenmaal goedgekeurd, om de drie of vijf jaar wordenherzien.

WIST U DIT?De EU werkt mee aan het project "Enabling developing countries toseize eco-label opportunities" van het VN-Milieuprogramma (UNEP),dat in een aantal proeflanden (China, India, Kenia, Zuid-Afrika, Braziliëen Mexico) capaciteitsontwikkeling en technische bijstand tot stand wilbrengen. Meer informatie: www.ecolabel.eu

*Milieuprogramma van de Verenigde Naties

BEKNOPT Oprichting : 1992.Maatschappelijke zetel : Brussel(helpdesk in Parijs).Oorsprong/behoefte : initiatiefvan de Europese Unie om deconsumenten beter te informerenen hen te helpen een meer milieubewuste keuze te maken.Beperking van de milieu-impactvan producten en diensten.Sector : alle niet-voedingssecto-ren, met inbegrip van de diensten.In België : reinigingsproducten,kampeerterreinen, matrassen,papier, detergent, vloerbedekking,verf en vernis, smeermiddelen,computers, zeep en shampoo,televisies, textiel, toeristische verblijven, enz.Wat gegarandeerd wordt : producten/diensten met een kwaliteit die vergelijkbaar is met ofbeter dan van standaard produc-ten, terwijl ze minder schadelijkzijn voor het milieu en ongevaarlijkvoor de gezondheid.Belanghebbenden : ngo's, ondernemingen, vakbonden,consumenten, overheden.Begunstigden : onafhankelijkeproducenten, coöperaties, fabrieken, ondernemingen, distributeurs met huismerk.

20


HET VLINDEREFFECT VAN ESC (ECOCERT)

ECOCERT IS ONTSTAAN IN DE FRANSE BIOLOGISCHE LANDBOUWMAAR HEEFT ZIJN ACTIVITEITEN GELEIDELIJK IN EN BUITEN EUROPAUITGEBREID. HET HEEFT ZIJN EIGEN REFERENTIESYSTEEM VOOREERLIJKE HANDEL ONTWIKKELD, ESR ("EQUITABLES, SOLIDAIRES,RESPONSABLES").

Het controle- en certificeringsorganisme Ecocert werd in 1991 in Frankrijk gesticht. Het kwam voort uit de bewegingen rond de biologische landbouw vande jaren 70. Aanvankelijk was het beperkt tot een kleine groep van militante eco-logisten. In het midden van de jaren 90 verspreidde het zich naar verschillendeEuropese landen (Duitsland, Portugal, Spanje, enz.) en overschreed het gelei-delijk de grenzen van de Europese Unie, tot in Afrika (Madagaskar, Burkina Faso,enz.), Azië (China) en Amerika. Deze snelle expansie heeft soms kritiek gekre-gen. Zo hebben in België de vertegenwoordigers van het organisme metEcocert gebroken om in maart 2007 hun eigen structuur te stichten (Certisys).Toch is Ecocert een wereldwijde referentie geworden van biologische certifice-ring. In 2007 heeft Ecocert Frankrijk zijn eigen referentiesysteem voor eerlijkehandel opgesteld. Het heet ESR (voor "échanges Equitables, Solidaires,Responsables": eerlijke, solidaire en verantwoorde uitwisselingen) en geeft deconsument garanties die vergelijkbaar zijn met die van Max Havelaar. ESRomvat een gewaarborgde minimumprijs voor de producenten, een sociaal fondsvoor de financiering van ontwikkelingsprojecten, de technische en commerciëlebegeleiding van achtergestelde producten, en goede landbouwpraktijken (voorbananen, bloemen en katoen wordt de biocertificering geëist). Het bestek staatlos van de op de markt gebrachte volumes en is van toepassing op de voe-dingsketens, maar ook op cosmetica en textiel. Bijzonderheid: luchttransportwordt ontmoedigd.Momenteel voert Ecocert alleen de controles uit. Het werkt aan de ISO 65-cer-tificering, die de onafhankelijkheid van de controles waarborgt.

WIST U DIT ?Controle van de marges: alle ondernemers moeten transparant zijn met betrekking tot de marges die ze op hun ESR-producten toepassen.Ecocert gaat na of de marges niet groter zijn dan die op analogeconventionele producten.Meer informatie: www.ecocert.com/-ESR-.html

BEKNOPTOprichting: 2007.Maatschappelijke zetel: IsleJourdain, Frankrijk.Oorsprong/behoefte: de publica-tie van het ESR-referentieysteem in2007 was het gevolg van eenbeginnende normalisatie van eer-lijke handel in Frankrijk. Ecocert wilermee bijdragen aan de harmonisa-tie van de referentiesystemen vooreerlijke handel.Sector : landbouw, fabricage (tex-tiel, cosmetica), pluk.In België : arganolie, bananen,kokosnoten, dadels, gember, gua-rana, sesamolie, karitéboter, textiel,vanille.Wat gegarandeerd wordt: eerlijkehandel in een logica van duurzameontwikkeling; productie en verwer-king met respect voor het milieu(biologische productie, bescher-ming van de biodiversiteit, enz.) enmet sociale verantwoordelijkheid(naleving van de verdragen van deIAO).Belanghebbenden : ngo's, consumenten, overheden, experts, ondernemingen.Begunstigden : onafhankelijke producenten, coöperaties, ondernemingen/merken, plantages,distributeurs die zich vrijwillig bij hetlabel aansluiten.

21


FAIR FOR LIFE (IMO):EERLIJK MAAR ANDERS

FAIR FOR LIFE (IMO) WIL EEN CERTIFICERING EN EEN LABEL VOOREERLIJKE HANDEL INVOEREN VOOR ALLE SOORTEN PRODUCTEN, IN ALLE LANDEN EN VOOR ALLE PRODUCTIEKETENS.

Het certificeringsprogramma Fair for Life werd in 2006 in Zwitserland gestichtdoor Bio-Foundation en door IMO (Institute for Marketecology), met de uit-drukkelijke bedoeling zich van het door FLO International (zie p. 32) ingevoerdesysteem te onderscheiden.Het was de bedoeling om alle producenten en actoren van de eerlijke handel –ook zij die niet aan de voorwaarden van FLO voldoen – een onafhankelijke cer-tificering te verstrekken die de naleving bewijst van criteria zoals het afwijzenvan dwangarbeid en kinderarbeid, de vrijheid van vereniging, veilige en fat-soenlijke arbeidsvoorwaarden, enz. Het logo van het label Fair for Life, een dubbel boomblad, symboliseert het res-pect voor het leven van dieren en planten. Biologische landbouw is echter geenvereiste. Het label wordt aangebracht op landbouwproducten (fruit en groente,kruiden en specerijen, olie, enz.) en op maritieme producten, cosmetica, textiel,ambachtelijke producten en zelfs speelgoed. Fair for Life stelt zijn certifice-ringsprogramma ("IMO Social and Fair Trade Program") ook open voor grotereondernemingen die niet noodzakelijk een specifieke gecertificeerde productiehebben maar een neutraal, onafhankelijk bewijs willen voorleggen dat ze dehoogste sociale normen en de algemene principes van de eerlijke handel res-pecteren. Hoewel nog vrij jong, meent Fair for Life dat het heeft bijgedragen totde verbetering van de inkomsten en de levensomstandigheden van duizendenarbeiders, kleine eigenaren en kleine boeren in Europa, Afrika, Azië en Amerika.

WIST U DIT ?Voor de volgende herziening vanhet bestek zijn verscheidenenieuwe criteria voorgesteld: een productie met aandacht voor het dierenwelzijn, geen dierenproeven. Meer informatie:www.fairforlife.net

BEKNOPT Oprichting: 2006.Maatschappelijke zetel:Weinfelden, Zwitserland.Oorsprong/behoefte: alle produ-centen die eerlijke handel willenbedrijven – en meer bepaald dezwaksten en de minst georgani-seerden – de kans geven om zichdoor een extern organisme te latencertificeren.Sector: vooral landbouw, visserij,bosbouw, productie (textiel, cosme-tica).Wat gegarandeerd wordt: geendwangarbeid, vrijheid van vereni-ging, geen illegale vormen van kin-derarbeid (verdragen van de IAO),gelijke kansen en behandeling, toe-reikende gezondheids- en veili-gheidssystemen, eerlijke lonen enarbeidsomstandigheden, aandachtvoor het milieu (zorgvuldigeomgang met water, beheer van deecosystemen, de energie en hetafval), relaties volgens de regels vande eerlijke handel in heel de pro-ductieketen.Belanghebbenden: ngo's, experts,ondernemingen, adviseurs, certifi-ceringsorganismen.Begunstigden: onafhankelijke pro-ducenten, coöperaties, fabrieken,ondernemingen/merken.

Het label symboliseert het respect voor het leven van dieren en planten, zonder daarom te eisen dat de landbouw "biologisch" zou zijn.

22


In het begin van de jaren 2000 maakten professionals uit de handel in en de bescher-ming van geneeskrachtige en aromatische planten een inventaris op van de goedelandbouwpraktijken die tot dan toe aanbevolen waren door organismen zoals deWereldgezondheidsorganisatie, het World Wildlife Fund en de International Union forConservation of Nature. Het was niet alleen de bedoeling om een overzicht te makenmaar ook om een aanbeveling op te stellen die zowel het voortbestaan van dezenatuurlijke rijkdommen zou garanderen als het respect voor de plaatselijke landelijkegemeenschappen, die vaak in grote mate van deze planten afhankelijk zijn om teoverleven. Deze voorlopers stelden vast dat de gebruikelijke criteria van eerlijke handel (bij-voorbeeld die van FLO) of van de biologische productie wel volstaan voor 'klassieke'teelten zoals koffie of vanille, maar niet voor een zo specifieke biodiversiteit als dievan de planten die gebruikt worden in de geneeskunde, de cosmetica of de voeding.Daarom stelden ze een bestek op en ontwierpen ze een nieuw certificeringsysteem:de International Standard for Sustainable Wild Collection of Medicinal and AromaticPlantes (ISSC-MAP).Dit op economische, sociale en ecologische criteria gebaseerd garantiesysteembestaat sinds 2005. De FairWild Foundation maakt sinds 2008 promotie voor hetsysteem bij de plukkers, de ondernemingen, de handelaren, de exporteurs en impor-teurs, enz., door middel van diverse opleidings- en sensibiliseringsprogramma's.Afgewerkte producten op basis van FairWild-planten mogen het logo dragen indienze ten minste 75% gecertificeerde ingrediënten bevatten. Als de verhouding kleineris, mogen ze de vermelding "Bevat FairWild-ingrediënten" gebruiken.De eerste producten met de FairWild-certificering worden in de loop van 2010 inNoord-Amerika en Europa verwacht. Ze zijn afkomstig uit Oost-Europa, Afrika, Azië of Latijns-Amerika.

FAIRWILD, EEN LABEL MET EEN DUITS-ZWITSERSE ACHTERGROND EN INSPIRATIE, IS EEN INTERNATIO-NAAL CERTIFICERINGSYSTEEM DAT ZICH SPECIFIEK RICHT OP DE BESCHERMING VAN WILDE PLANTEN ENDE ONTWIKKELING VAN DE GEMEENSCHAPPEN DIE ZE OOGSTEN.

FAIRWILD:WILD, NIET WOEST

WIST U DIT ?Traditional Medicinals (TM) is de eerste fabrikant in de Verenigde Statendie de FairWild-certificering heeft verkregen. TM, een leider op demarkt van geneeskrachtige thee uit eerlijke handel, had het gemis vast-gesteld van een duurzame certificering voor in het wild geplukte plan-ten. Slechts ongeveer 3.000 van de bijna 70.000 plantensoorten diewereldwijd voor medische toepassingen worden gebruikt, wordeninternationaal verhandeld. Meer informatie: www.fairwild.org

BEKNOPT Oprichting : 2005.Maatschappelijke zetel :Weinfelden, Zwitserland (IMO),met secretariaat in Frankfurt,Duitsland (WWF Germany).Oorsprong/behoefte : degroeiende vraag naar natuurpro-ducten in de voeding, de cosme-tica en de geneeskunde oefenteen te sterke druk uit op kwets-bare planten en bedreigt de plaat-selijke ecosystemen en degemeenschappen van plukkers.Deze gemeenschappen behorenmeestal tot de armste socialegroepen.Sector : pluk (fruit, noten, pad-denstoelen, bessen, enz.).Wat gegarandeerd wordt : hetbehoud van de bestanden aanMAP (wild Medicinal and AromaticPlants), het voorkomen van scha-delijke milieu-impact, het respectvoor wetten, reglementen, verdra-gen en het gemeenrecht, deinvoering van verantwoordelijkemanagementpraktijken, eerlijkearbeidsvoorwaarden en handelsre-laties, eerlijk gedrag in de handel,kwaliteitsbewustzijn.Belanghebbenden : ngo's, consu-menten, overheden, ondernemin-gen, experts innatuurbescherming, eerlijke han-del en de criteria van FLO en OIT.Begunstigden : onafhankelijkeproducenten, coöperaties, fabrie-ken, ondernemingen/merken.

23


FSC: STRIJDEN TEGEN ONTBOSSING

FSC IS IN AMPER VIJFTIEN JAAR UITGEGROEID TOT EEN VAN DEBELANGRIJKSTE LABELS VOOR BOSBOUW TER WERELD. HET WORDTERKEND EN ZELFS AANGEMOEDIGD DOOR DE GROTE MILIEUORGANI-SATIES DIE STRIJDEN TEGEN DE ONTBOSSING.

De Forest Stewardship Council (FSC) werd in 1993 opgericht in Toronto (Canada)door boseigenaren, in de houtketen actieve bedrijven, diverse groepen uit hetmiddenveld en ngo's die iets wilden doen aan het probleem van de ontbossing.Het doel was de consument een concrete garantie te geven (in de vorm van hetFSC-label) dat het hout of het papier dat hij koopt afkomstig is uit een bos datbeheerd wordt met respect voor de biodiversiteit, op een sociaal lonende en eco-nomisch leefbare manier. 'Sociaal lonend' betekent hier dat FSC toeziet op hetwelzijn van de plaatselijke gemeenschappen die in of in de buurt van de geëx-ploiteerde bossen leven, en op dat van de exploitanten en de bosarbeiders. Eenvan de belangrijkste kenmerken van FSC is het krediet dat de organisatie genietbij de grote milieuorganisaties, zoals WWF en UNEP1. Om het label te ontvangenmoet men behalve een aantal criteria ook 10 fundamentele principes naleven.Deze principes worden door lokale werkgroepen aangepast aan het type bos.Ze zijn geïnspireerd door de Internationale Arbeidsorganisatie (eigendomsrechtvan de autochtone bevolking, financiële compensatie voor de onteigening vangronden, enz.), maar ook door een reeks milieunormen (een beheerplan voor hetbos opstellen, opmerkelijke bossen beschermen, de nationale wetten naleven,de biodiversiteit vrijwaren, enz.).Het FSC-label moet niet verplicht worden aangebracht op het verkochte hout ofpapier maar wel op de facturen. De certificering wordt toegekend voor een ter-mijn van vijf jaar, na een onafhankelijke audit die ten minste om het jaar wordt her-haald. De audit betreft niet alleen de administratie maar ook een inspectie op hetterrein, al dan niet aangekondigd. Zowel het product (het hout in alle stappen vande verwerking) als het bos zelf (het beheer) worden geïnspecteerd.De meeste gecertificeerde bossen liggen op het noordelijke halfrond, vooral in deVerenigde Staten en Canada. In België draagt 13% van het ingevoerde hout (voortimmerwerk, tuinmeubelen, enz.) het FSC-label.

BEKNOPTOprichting: 1993.Maatschappelijke zetel: Bonn,Duitsland.Oorsprong/behoefte: antwoordenop de toenemende dreiging van dewereldwijde ontbossing die ondermeer op de Top over de Aarde in1992 in Rio werd vastgesteld.In België : vooral hout, houtproduc-ten en papier.Sector : bosbeheer.Wat gegarandeerd wordt: hetFSC-label waarborgt een duurzaambeheer van het bos en zijn hulp-bronnen.Belanghebbenden : ngo's, consu-menten, vakbonden, experts,ondernemingen. Begunstigden : onafhankelijke producenten, coöperaties, ondernemingen/merken.

WIST U DIT ?Fairtrade Labelling Organization(FLO, zie p. 25) en FSC hebbeneen proefproject gestart vooreen dubbele certificering die toe-gankelijk moet zijn voor kleineboseigenaren. Men wil zowel de duurzame bos-bouw als de eerlijke handel certi-ficeren. Meer informatie: www.fsc.org

In België draagt 13% van het ingevoerde hout het FSC-label

24


GOODWEAVE (RUGMARK):TAPIJTEN UIT INDIA EN NEPAL

RUGMARK IS EEN AMERIKAANSE NGO DIE STRIJDT TEGEN KINDERARBEID IN DE AMBACHTELIJKE TAPIJTINDUSTRIE EN DE KINDEREN DE MOGELIJKHEID GEEFT OM NAAR SCHOOL TE GAAN.NA EEN ONAFHANKELIJKE AUDIT KENT DE ORGANISATIE HET "GOODWEAVE" LABEL TOE.

Sinds ongeveer vijftien jaar vecht RugMark tegen het gebruik van kinderarbeid inde productie van tapijten. Dit is een sector met een van de hoogste percentagesuitgebuite kinderen. In Zuidoost-Azië werken meer dan 250.000 kinderen van 4 tot14 jaar onder dwang in de tapijtproductie, wat een zeer zware hypotheek legt ophun toekomst. Veel consumenten beseffen niet dat hun aankopen kunnen bijdra-gen tot het in stand houden van kinderuitbuiting. RugMark werkt niet alleen op hetterrein maar ook op het vlak van de bewustmaking en mediatisering van de pro-blematiek naar de consumenten toe.

In augustus 2009 doopte de organisatie haar certificeringsprogramma"GoodWeave". Net als het vorige garandeert dit label de consumenten dat hunaankopen niet bijdragen tot deze wantoestanden. Het geeft ook de ontwerpers,kleinhandelaren en importeurs de mogelijkheid om zich bij een eigen keten aan tesluiten. Dankzij deze certificering zijn meer dan 3.600 kinderen uit hun donkerewerkplaatsen bevrijd om ze onderwijs en scholing te geven.Om de certificering te verkrijgen moeten de kandidaten een contract ondertekenenwaarin zij zich ertoe verbinden geen kinderen onder de 14 jaar te laten werken, hunlokalen onaangekondigd te laten inspecteren, hun arbeiders een eerlijk loon tebetalen en een vergoeding uit te keren aan RugMark, als bijdrage tot het toezicht,de inspecties en de educatieve programma's van de organisatie.

BEKNOPTOprichting : 1994. Maatschappelijke zetel :Washington.Oorsprong/behoefte: in de jaren80 voerde Kailash Satyarthi, devoorzitter van SACCS (South AsianCoalition on Children in Servitude),wereldwijd strijd tegen kinderar-beid. Om de betrokken actoren eeneconomische prikkel te geven,richtte hij RugMark op, een samen-werkingsverband tussen ngo's,ondernemingen, overheidsinstan-ties en multilaterale groepen zoalsUNICEF.Sector : handgemaakte tapijten(Europese verkooppunten inDuitsland en het VerenigdKoninkrijk).Wat gegarandeerd wordt: geenillegale arbeid van kinderen onderde 14 jaar; eerlijke lonen voor devolwassen arbeiders.Belanghebbenden :ngo's, experts, ondernemingen.Begunstigden : onafhankelijke pro-ducenten, coöperaties, fabrieken.

WIST U DIT ?In 2009 was meer dan 4% van de in de Verenigde Staten verkochtetapijten door dit programma gecertificeerd. De certificering zal in detoekomst ook rekening houden met sociale en ecologische criteria.Meer informatie: www.rugmark.net ; www.goodweave.org

Sinds 1994 hebben meer dan 9.000 kinderen dankzij RugMark onderwijs en scholing gekregen.

© R

OB

ER

TO R

OM

AN

O

25


MAX HAVELAAR (FLO):DE PIONIER VAN EERLIJKE HANDEL

MAX HAVELAAR WERD IN 1988 IN NEDERLAND OPGERICHT OM DEPRODUCENTEN VAN HET ZUIDEN TE BEVRIJDEN VAN HUN AFHANKELIJKHEID VAN MARKTPRIJZEN EN TUSSENPERSONEN.HET WAS HET EERSTE LABEL VOOR EERLIJKE HANDEL MET EENWERELDWIJD BEREIK.VANDAAG KOMT HET TEN GOEDE AAN BIJNA 7 MILJOEN PRODUCENTEN IN EEN ZESTIGTAL LANDEN.Max Havelaar is de hoofdpersoon van het gelijknamige boek van Multatuli,waarin deze in de 19de eeuw de uitbuiting van de arbeiders op de Javaansekoffieplantages door het Nederlandse koloniale regime wou aanklagen. In 1988koos de Nederlandse priester-arbeider Francisco Van der Hoff, die toen inMexico werkte, deze naam voor de organisatie die hij samen met Nico Rozenvan de Nederlandse ngo Solidaridad oprichtte. Hun doel was een label in tevoeren voor producten die aan een aantal economische, sociale en ecologi-sche criteria moesten voldoen.Aanvankelijk beperkte Max Havelaar zich tot koffie, maar vandaag de dag ver-schijnt het label op allerlei etenswaren (suiker, chocolade, honing, rijst, enz.)maar ook en steeds meer op niet-voedingsproducten (snijbloemen, voetballen,alcohol, katoen, enz.). Max Havelaar garandeert de consument onder meer dater formele contractuele betrekkingen bestaan tussen de producenten en deexporteurs en importeurs. Deze laatsten moeten een gewaarborgde minimum-prijs, een ontwikkelingspremie en een voorschot betalen. Ze moeten bovendieneen contract op lange termijn aangaan. De organisatie ziet ook toe op de nale-ving van de arbeidsvoorwaarden (geen gedwongen arbeid, geen kinderarbeid,vakbondsvrijheid, recht op collectieve onderhandelingen, enz.). Ten slottecontroleert ze de naleving van ecologische criteria, waaronder een verbod opGGO's. Max Havelaar België is samen met 23 ander internationale labels voorduurzame handel lid van FLO International (Fairtrade Labelling Organisations).De overkoepelende organisatie bepaalt de internationale normen voor eerlijkehandel. Sinds 2003 is de certificering toevertrouwd aan FLO-Cert, een dochtervan FLO International die de internationale ISO 65-norm toepast.

BEKNOPT Oprichting: 1988.Maatschappelijke zetel:Bonn, Duitsland.Oorsprong/behoefte: de eerlijkehandel is ontstaan uit protest tegende sociale ongelijkheden die denaoorlogse internationale handelveroorzaakte. Het label "MaxHavelaar" werd in het leven geroepenopdat de consumenten producten uitde eerlijke handel zouden kunnenherkennen in de warenhuizen.Sector: vooral landbouw, textiel.In België: bananen, rietsuiker, cacao,koffie, gedroogde vruchten, fruit,vruchtensap, bloemen, noten, kruidenen specerijen, honing, olijfolie, qui-noa, rijst, katoen, sportballen, thee,wijn.Wat gegarandeerd wordt: prijzendie de kosten van een duurzame productie dekken, een bijkomendepremie, voorfinanciering, duurzamehandelsbetrekkingen, fatsoenlijkearbeidsvoorwaarden.Belanghebbenden: ngo's, experts,ondernemingen, vakbonden, produ-centen.Begunstigden: coöperaties, fabrie-ken, ondernemingen/merken.

WIST U DIT ?In België rondde Max Havelaar in2009 de kaap van de 1.000 pro-ducten met label. Een van deredenen van het succes is deverkoop van Max Havelaar-pro-ducten in de warenhuizen.Sommige merken, zoals Candico(voor zijn rietsuiker), zijn voor alhun producten overgestapt opeerlijke handel.Meer informatie:www.fairtrade.netwww.flo-cert.net

Dit label blijft de referentie voor eerlijke handel.

26


MSC: VIS VOOR VANDAAG EN MORGEN

IN 2009 DROEGEN 7 MILJOEN TON ZEEPRODUCTEN HET MSC-LABEL.DE MARINE STEWARDSHIP COUNCIL IS DAARDOOR EEN BELANGRIJKESPELER IN DE DUURZAME VISSERIJ EN VOOR DE TOEKOMST VAN DEMARIENE ECOSYSTEMEN.

"Eet meer vis!" Keer op keer horen we deze aansporing uit de mond van voe-dingsdeskundigen die zich zorgen maken over het te hoge verbruik van vlees.Het probleem is dat de zee leeg raakt. Dat is niet alleen het gevolg van overbe-vissing maar ook van het gebruik van visserijtechnieken die het ecosysteem vande zee verwoesten.De "Marine Stewardship Council" werd in 1998 door Unilever en het World WideFund for Nature (WWF) opgericht om een oplossing te vinden voor dit wereld-wijde probleem.Het principe: een door derden geverifieerd label voor zeeproducten die gevistzijn met ecologisch verantwoorde methoden die de reproductie van de visbes-tanden niet in de weg staan. MSC werd onafhankelijk van zijn twee initiatiefne-mers en ontwikkelde snel, in samenwerking met wetenschappers, eengedragscode die steunt op twee pijlers: duurzame visserij en traceerbaarheid.Onafhankelijke certificeringsorganismen controleren of de vissers en de verwer-kende industrie zich houden aan de code, die geïnspireerd is door deGedragscode voor een verantwoord visserijbeleid van de WGO (VN), de Richtlijnvoor de ecologische etikettering van vis (WGO), de Code van goede praktijkenvoor de invoering van sociale en ecologische normen (ISEAL) en de bepalingenvan de Wereldhandelsorganisatie (WHO).Na twaalf jaar bestaan hebben ongeveer zestig visserijbedrijven de MSC-certi-ficering verkregen en vindt men de producten met het door de consumentgemakkelijk herkenbare blauwe logo in 65 landen. In 2009 is MSC van startgegaan met een nieuwe, op 31 indicatoren gebaseerde methodologie voor deevaluatie van de visserij.Het systeem moet de gemiddelde duur en misschien ook de kosten van elkeevaluatie beperken.

BEKNOPT Oprichting: 1998.Maatschappelijke zetel: Londen.Oorsprong/behoefte: de toene-mende bezorgdheid van onderne-mingen en ngo's over de toestandvan de visbestanden.Sector : Visserij.In België : Ongeveer 70 variëteitenvis of afgeleide producten.Wat gegarandeerd wordt: debescherming van de visbestanden,een beperkte impact op de marieneecosystemen, een systeem voorduurzame visserij.Belanghebbenden : ngo's, overheden, experts, consumenten,overheden.Begunstigden : onafhankelijke producenten, coöperaties, ondernemingen/merken.

WIST U DIT ?MSC schat dat 12% van dewereldwijd voor menselijkeconsumptie gevangen vis zijnlabel draagt (of het binnenkortzal verwerven). De organisatieheeft zich in het recente verledenvooral ingezet voor soorten alsde kabeljauw, de leng, deNoordzeegarnaal, de schelvis,enz.Meer informatie: www.msc.org

In samenwerking met de partners van de visserijketen leidt MSC een programma voor de bevordering van duurzame visserijpraktijken.

© S

XC

27


NATURLAND:DE VOORLOPER

NATURLAND IS EEN WERELDWIJDE ORGANISATIE VOOR DE VERDEDIGING VAN DE BIOLOGISCHE LANDBOUW. DOOR DIT TYPELANDBOUW TE STEUNEN WIL ZE HET VOORTBESTAAN VERZEKERENVAN KLEINE PRODUCENTEN DIE DUURZAAM EN MET RESPECT VOOR HET PLAATSELIJKE ECOSYSTEEM TE WERK GAAN.

De bijna 50.000 landbouwers die aangesloten zijn bij Naturland bewerkenmomenteel wereldwijd 275.000 hectare landbouwgrond. In 2008 is hun aantalsterk gestegen.Naturland is een internationaal label dat strenge eisen stelt. Het garandeert deconsument dat de producten met zijn logo voortkomen uit biologische land-bouw en niet genetisch gemodificeerd zijn.Naturland is ook actief in de sectoren biologische bosbouw, textiel, cosmeticaen visserij.De certificeringscriteria houden rekening met het sociale engagement van deondernemingen. Speciale aandacht gaat uit naar de veiligheid en de gezondheidvan de arbeiders. Daarnaast ligt de nadruk op de bestrijding van kinderarbeiden de toegang van de kinderen tot onderwijs. Een project voor eerlijke samen-werking geeft fabrikanten de mogelijkheid om gecertificeerd te worden wanneerzij een eerlijke handelsrelatie met de landbouwers onderhouden. Naturlandmeent dat de biologische landbouw kan bijdragen tot de strijd tegen dearmoede indien hij ook andere voorwaarden hanteert: een eerlijke verdeling vande grond, politieke steun voor landbouwonderzoek, de implementatie vanmoderne infrastructuren en technologieën. Kortom, biologische landbouwdraagt bij tot de bescherming van het milieu en de biodiversiteit.

BEKNOPT Oprichting: 1982.Maatschappelijke zetel:Gräfelfing, Duitsland.Oorsprong/behoefte: Naturland iseen vereniging voor biologischelandbouw die de negatieve impactvan bepaalde conventionele land-bouwpraktijken wil tegengaan.Sector : landbouw, bosbeheer, vis-serij, textiel, cosmetica, andere.Wat gegarandeerd wordt:Ecologische en duurzame produc-tie: traceerbaarheid, kwaliteitsga-rantie, onafhankelijke certificeringdoor derden van de producten,welzijn van de arbeiders.Belanghebbenden : Consumenten,experts, wetenschappers, landbou-wers.Begunstigden : onafhankelijke pro-ducenten, coöperaties, verwerkendebedrijven, distributeurs, fabrieken,ondernemingen/merken.

WIST U DIT ?Naturland biedt zijn leden eenadviesdienst aan. Een netwerkvan Duitse en internationaleadviseurs helpt de landbouwersbij het oplossen van problemenof de ontwikkeling van hun acti-viteiten. Meer informatie:www.naturland.de

In de jaren 1980 was het logo van Naturland alleen op landbouwproducten tevinden. Nu wordt het ook gebruikt in het bosbeheer, de visserij, het textiel ende cosmetica.


28

PEFC: EERSTE STAPPENIN AZIË EN AFRIKA

PEFC WERD OP HET EINDE VAN DE JAREN 1990 IN EUROPA OPGERICHT EN IS NU IN OPPERVLAKTE HET MEEST VERSPREIDE CERTIFICERINGSYSTEEM VOOR BOSBEHEER TER WERELD.

PEFC, Program for the Endorsement of Forest Certification Schemes (vroegerPaneuropean Forest Council), is een onafhankelijke, niet-gouvernementeleorganisatie zonder winstoogmerk, die in 1999 werd opgericht.Ze ging van start in twaalf Europese landen, waaronder België, om een certifi-ceringsysteem in te voeren dat rekening hield met de eigenheid van de voor deEuropese ecosystemen typische kleine bossen. PEFC ijvert voor een beheer dathet milieu respecteert maar ook sociaal voordelig en economisch leefbaar is.De certificering is gebaseerd op de erkenning door PEFC International van elknationaal certificeringsysteem (de bossen verschillen immers van land tot land).De in totaal 305 criteria waarmee rekening wordt gehouden, zijn op hun beurtgebaseerd op de beslissingen die tijdens grote internationale milieuconferentieswerden genomen, zoals de conferentie van Helsinki in 1993. Met wereldwijd 225miljoen hectare gecertificeerd bos is PEFC al lang niet meer beperkt tot deEuropese Unie en is het bijzonder sterk aanwezig in Noord- en Centraal-Amerika(zie p. 44). De PEFC-certificering gebeurt op vrijwillige basis. Ze geeft dus geengarantie over de kwaliteit van het gekochte hout maar wel over de duurzamebosbouw waaruit het voortkomt. PEFC certificeert niet alleen de bossen maarook de 'controleketen'. Deze certificering geldt voor de ondernemingen die in deverwerkende keten actief zijn.Het volstaat dat een enkel bedrijf van die keten niet gecertificeerd is (of na dejaarlijkse controle door een onafhankelijk organisme zijn certificering verliest)opdat het eindproduct het PEFC-logo niet mag gebruiken. In België was in 2009281.000 hectare bos (uitsluitend in Wallonië) door PEFC gecertificeerd.

BEKNOPTOprichting: 1999.Maatschappelijke zetel: Genève.Oorsprong/behoefte: PEFC isontstaan in een periode van groteprotesten tegen de ontbossing vanhet Amazonewoud. Bos en houtspelen een fundamentele rol in destrijd tegen de klimaatverandering.De consument moet dus de garan-tie krijgen dat hij hout van duur-zame herkomst koopt.Sector : bosbeheer.In België : hout (ruw en afgewerkt)en houtproducten (papier, karton).Wat gegarandeerd wordt: eeneconomisch leefbaar bosbeheermet respect voor het milieu (herstel,bescherming van de biodiversiteit,het water en de bodem) en met eenpositieve sociale invloed (plaatse-lijke werkgelegenheid, respect voorde inlandse bevolking en de rech-ten van de arbeiders).Belanghebbenden : ngo's, consu-menten, vakbonden, overheden,ondernemingen, experts.Begunstigden : onafhankelijke pro-ducenten, coöperaties, fabrieken,ondernemingen/merken.

WIST U DIT ?De kerstboom die PausBenedictus XVI in december2009 van het Waalse Gewest tengeschenke kreeg, kwam uit eenbos met PEFC-certificering.Meer informatie: www.pefc.org

Het van oorsprong Europese PEFC houdt rekening met de eigenheid van devoor de Europese ecosystemen typische kleine bossen.

29


RAINFOREST ALLIANCE:INTELLIGENTE LANDBOUW

RAINFOREST ALLIANCE IS ONTSTAAN ALS EEN ECOLOGISCH LABELMAAR HEEFT BEETJE BIJ BEETJE OOK SOCIALE EN ECONOMISCHECRITERIA INGEVOERD. HET WERKT ZOWEL MET KLEINE PRODUCENTEN ALS MET DE REUZEN VAN DE VOEDINGSINDUSTRIE.Rainforest Alliance is een internationale ngo die op het einde van de jaren 80werd opgericht, toen men in Latijns-Amerika besefte dat de zeer snelle ontwik-keling van de bananenteelt, vooral in Costa Rica, bijdroeg tot de ontbossing. Hetwerd bovendien duidelijk dat de toegepaste landbouwpraktijken (gebruik vankunstmest en fytofarmaceutische producten) schadelijk waren voor de gezon-dheid van de arbeiders, voor de bodem en voor de biodiversiteit.Sinds 1992 kent Rainforest Alliance een label toe aan verschillende tropischeproducten (koffie, thee, bananen, cacao). De nadruk ligt historisch op 'scha-duwkoffie' die tussen de bomen van het bos verbouwd wordt en minder scha-delijk is dan de grote monoculturen. Het label is toegankelijk voor producten vancoöperaties of onafhankelijke producenten die een reeks criteria naleven metbetrekking tot de arbeidsvoorwaarden, de bescherming van de bodem en hetecosysteem, de bescherming van de soorten, het wateren afvalbeheer, enz.Rainforest Alliance werkt niet met een op lange termijn gewaarborgde prijs voorde producenten en evenmin met biologische landbouw, maar wel met geïnte-greerde landbouwpraktijken (zo laag mogelijke milieu-impact).De ngo werkt samen met zowel grote plantages als met traditionele landbou-wers. Ze is vooral actief in Centraal- en Zuid-Amerika maar ook op deFilippijnen, in Kenia, Ethiopië, enz. De organisatie verzorgt bovendien het secre-tariaat van het Sustainable Agriculture Network (SAN), een wereldwijd netwerkvoor duurzame landbouw dat veel belang hecht aan het beheer van de land-bouwbedrijven. SAN kiest de criteria en de indicatoren voor de certificering doorRainforest Alliance. Ten slotte doet Rainforest Alliance een beroep op lokaleonafhankelijke auditeurs die opgeleid zijn in de auditprocedures van ISO 65. Hetis lid van de International Social and Environmental Accreditation and LabellingAlliance (ISEAL).

BEKNOPTOprichting: 1986.Maatschappelijke zetel: New-York.Oorsprong/behoefte: het pro-gramma voor duurzame landbouwwerd gestart toen de intensievebananenteelt ernstige problemenbegon te veroorzaken (ontbossing,vergiftiging van de arbeiders).Sector: landbouw.In België: bananen, thee, koffie,cacao.Wat gegarandeerd wordt:bescherming van de ecosystemen:gezonde en fatsoenlijke arbeid-somstandigheden, beschermingvan de biodiversiteit en van hetwater, geïntegreerd beheer vanpesticiden en afval, goede betrek-kingen met de plaatselijke gemeen-schappen, bescherming van debodem.Belanghebbenden : ngo's, consu-menten, overheden, experts, vak-bonden, ondernemingen, enz..Begunstigden: onafhankelijke producenten, coöperaties, ondernemingen/merken.

WIST U DIT ?Rainforest Alliance schat dat wereldwijd 15% van de bananen, 5% vande thee en 2% van de koffie onder zijn label worden verkocht. De ngowerkt samen met grote voedingsbedrijven (Chiquita, Lipton, Nestlé)maar heeft zich in de loop van de jaren ook opengesteld voor kleineproducenten. Sinds 2003 wordt het logo van Rainforest Alliance ookgebruikt voor bepaalde initiatieven voor duurzaam toerisme.Meer informatie: www.rainforest-alliance.org

Dit label legt de nadruk op zoge-naamde 'schaduwkoffie', dus koffiedie tussen de bomen wordt ver-bouwd en het milieu minder zwaarbelast dan de grote monoculturen.


30

UTZ: "GOED" IN DE TAALVAN DE MAYA'S

KOFFIE MET HET UTZ-LABEL IS GOED INGEBURGERD IN ZWITSER-LAND EN NEDERLAND EN WORDT OOK IN BELGIË VERKOCHT.DE INITIATIEFNEMERS BESCHOUWEN HUN LABEL ALS EEN AANVUL-LING VAN DE KLASSIEKE SYSTEMEN VOOR EERLIJKE CERTIFICERING.

Het certificeringprogramma UTZ Certified werd in 1997 in het leven geroependoor een Guatemalteekse koffieproducent en een Nederlandse brander, AholdCoffee Company, met als doel de wederzijdse kennis tussen de verschillendespelers in de koffiehandel te verbeteren. De koffieplanter had een bedrijf dat tegroot was voor de criteria van Fair Trade. De koffiebrander meende dat slechts5% van de consumenten in het Noorden echt bereid was om biologische en/ofeerlijke koffie te kopen.De twee stichters stelden een bestek op dat elke koffieproducent kan onder-schrijven: redelijk gebruik van pesticiden, beheersing van het verbruik van wateren energie, bescherming van de rechten van de arbeiders, veiligheid op hetwerk, toegang tot gezondheidszorg voor de arbeiders en hun gezinnen,bescherming van de biodiversiteit, enz. Er werd een bijzondere nadruk gelegdop de traceerbaarheid. Na certificering door een onafhankelijk organisme (IMO, Ecocert, enz.) mag dekoffie het label UTZ Certified dragen. Het bestek is onder meer geïnspireerddoor de verdragen van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) en EurepGap(protocol voor goede landbouwpraktijken voor fruit en groente). UTZ Certifiedmikt niet zozeer op rechtstreekse ondersteuning van de ontwikkeling van kleinegemeenschappen als wel op een verbetering van het professionalisme en deconcurrentiepositie van de producenten, die tegelijk aangemoedigd worden omsocialer en ecologischer te werk te gaan. UTZ Certified garandeert de uitkeringvan een (kleine) premie. Ze beloont de betere kwaliteit van het product en is dusafhankelijk van de productietechnieken, de traceerbaarheid, de smaak, enz.UTZ Certified is sinds 2008 lid van de Roundtable on Sustainable Palm Oil(RSPO, zie p. 58). Het is de bedoeling om het traceringsysteem van Utz Certifiedook toe te passen op de door RSPO gecertificeerde palmolie.

WIST U DIT ?UTZ Certified schat dat in 200910% van de in België verkochtekoffie en 5% van de wereldpro-ductie van koffie zijn label droeg.Sinds enkele jaren werkt UTZCertified ook aan de certificeringvan cacao, thee en palmolie.Meer informatie: www.utzcertified.org

BEKNOPT Oprichting: 1997.Maatschappelijke zetel:Amsterdam.Oorsprong/behoefte: UTZCertified is een initiatief van eenGuatemalteekse koffieplanter eneen Nederlandse koffiebrander.Hoewel ze goede sociale en ecolo-gische praktijken hanteerden,waren ze te groot voor het circuitvan de eerlijke handel.Sector : landbouw (thee, koffie,cacao).In België : koffie.Wat gegarandeerd wordt: nale-ving van de basisverdragen van deIAO, onderwijs voor de kinderen,bodembeheer, verantwoord gebruikvan pesticiden, waterbehandeling,bescherming van de oerwouden envan bedreigde diersoorten.Belanghebbenden: ngo's, overheden, experts, ondernemin-gen, onderzoeksinstellingen, producenten.Begunstigden : onafhankelijke producenten, coöperaties, ondernemingen/merken.

Volgens de Nederlandse koffiebrander die het initiatief genomen heeft voorUTZ Certified is 5% van de consumenten echt bereid om biologische en/ofeerlijke koffie te kopen.

TITRE CHAPITRE

31

RESPI TEMOIGNAGE


> DE BEDRIJVENCHARTERS- 4C: de koffieketen van begin tot einde- Business Social Compliance Initiative: de

sociale prestaties verbeteren- Ethical BioTrade: kopen met respect- De gedragscode van het Ethical Trading

Initiative- Fair Labor Association legt de nadruk op het

werk van de onderaannemers- Fair Wear Foundation: voor een 'schone'

textielsector- Roundtable on Sustainable Palm Oil: de

impact op de ecosystemen beperken - SA8000: eerbied voor de mensenrechten op

het werk- STEP: comfortabel … en eerlijk tapijt- World Fair Trade Organization: de hoeder

van de waarden van eerlijke handel

32


4C: DE KOFFIEKETEN VAN BEGIN TOT EINDE

HET PROJECT 4C IS EEN GEDRAGSCODE VOOR DE KOFFIESECTOR. DE CODE BERUST OP HET RESPECT VOOR 28 PRINCIPES EN DE UITSLUITING VAN 10 ONAANVAARDBARE PRAKTIJKEN, WAARONDERKINDERARBEID. BIJ DE LEDEN VAN DIT MEERPARTIJENINITIATIEFVINDT MEN INTERNATIONALE GROEPEN ZOALS ALDI, KRAFT ENNESTLÉ.4C (Common Code for the Coffee Community) werd in 2003 opgericht door deDuitse koffievereniging en de Duitse ontwikkelingssamenwerking. De vereniginggroepeert vertegenwoordigers van de koffie-industrie, producenten, vakbon-den, ngo's, certificeringsorganismen en internationale instellingen.Deze groep publiceerde in 2006 een gedragscode die rechtstreeks geïnspireerdis door de Millenniumdoelstellingen van de Verenigde Naties. Ze wil de actorenvan de koffieketen duurzame bestaansmiddelen garanderen, met een sociale,ecologische en economische dimensie. De code steunt op de volgende ele-menten:- De koffieproductie kan alleen duurzaam zijn wanneer ze de producenten, hun

gezinnen en werknemers fatsoenlijke werken leefomstandigheden garan-deert. Dit begrip omvat de eerbied voor de mensenrechten en de arbeidsnor-men, samen met een fatsoenlijk levenspeil.

- De bescherming van het milieu, zoals het regenwoud, en de vrijwaring vannatuurlijke hulpbronnen zoals het water en de bodem, de biodiversiteit enenergie zijn essentiële componenten van een duurzame productie en verwer-king van de koffie.

- De economische leefbaarheid vormt de basis van de sociale en ecologischeduurzaamheid.

Ze gaat samen met redelijke inkomsten voor alle actoren van de koffieketen, eenvrije toegang tot de markt en duurzame bestaansmiddelen.Dit systeem gaat ervan uit dat de aanmoediging van duurzaamheid in de koffie-sector een productieve, competitieve en efficiënte aanpak is voor de verbeteringvan de economische situatie van de mensen die werkzaam zijn in de teelt, deverwerking na de oogst en de handel in koffie.

WIST U DIT ?De leden van 4C vertegenwoordi-gen potentieel 50% van dewereldproductie van koffie.Meer informatie: www.4c-coffeeassociation.org

BEKNOPT Oprichting : 2006Maatschappelijke zetel : Genève,met secretariaat in Bonn, Duitsland.Oorsprong/behoefte : In 2003 lan-ceerden de Duitse koffiesector ende Duitse ontwikkelingsamenwer-king een meerpartijenproces omeen gedragscode uit te werken. Decode streeft naar de invoering vanduurzame praktijken, zowel in deconventionele koffiesector als viahet institutionele kader.Sector : koffie.Wat gegarandeerd wordt : deuitsluiting van 10 onaanvaardbarepraktijken: kinderarbeid, dwangar-beid, mensenhandel, verbod opvakbonden, afwezigheid vandrinkwater, ontbossing, gebruikvan bepaalde pesticiden, immo-rele transacties.Belanghebbenden: ondernemin-gen, ngo's, overheden, vakbon-den, experts, koffie organisaties inAfrika, Zuid-Amerika en Azië. Begunstigden: onafhankelijkeproducenten, coöperaties, (leden:koffieproducenten, koffiemerken,civiele maatschappij).

Eind 2009 maakte 4C bekend dat de koffieverkoop met meer dan 150% gestegen is. In 2010 verwacht het een nieuwe vooruitgang met minstens 50%.

33


BUSINESS SOCIAL COMPLIANCEINITIATIVE: DE SOCIALE PRESTATIES

HET BUSINESS SOCIAL COMPLIANCE INITIATIVE (BSCI), EEN INITIATIEF VAN EEN EUROPEES PLATFORM VAN HANDELAREN, INDUSTRIËLEN EN IMPORTEURS, IS EEN KWALIFICATIE- EN AUDITSYSTEEM VOOR DE TOEPASSING VAN SOCIALE NORMEN BIJ ONDERAANNEMERS.

Veel bedrijven hebben hun eigen gedragscode ingevoerd om de arbeidsvoor-waarden in de leveranciersketen te verbeteren. In 2002 heeft de Europese han-delsvereniging Foreign Trade Associaton (FTA) een platform opgericht om eengedragscode voor de kleinhandel in te voeren. De bedoeling hierbij was om dediverse systemen en audits in de productieketen te harmoniseren en te vereen-voudigen. In 2003 leidden besprekingen binnen werkgroepen van bedrijven enverenigingen tot de creatie van BSCI, dat in grote mate geïnspireerd is door deSA8000-certificering (zie p. 60), aangezien ook deze code zich toespitst op deeerbiediging van de normen van de IAO. We vinden er dus verplichtingen interug zoals de eerbied voor de nationale en internationale wetten, het recht opvrijheid van vereniging en collectieve onderhandeling, het verbod op discrimi-natie, de plicht om het wettelijke minimumloon te respecteren of zelfs te over-schrijden (een verschil met SA8000, dat vaak een hoger bestaansminimumvoorschrijft in de ontwikkelingslanden) en onder meer het verbod op kinderar-beid en dwangarbeid. De code houdt ook rekening met de milieuproblematiek,met criteria voor afvalbeheer, de behandeling en opruiming van chemische pro-ducten en andere gevaarlijke stoffen, en de behandeling van uitstoot en lozin-gen van afvalwater.De audits worden uitgevoerd door onafhankelijke controle-instanties die doorBSCI erkend zijn. Ze worden gevolgd door verbeteringsplannen. Leden vanBSCI of gemandateerde experts helpen de productiefabrieken bij het bepalenvan de te nemen maatregelen. Een tweede audit meet de geboekte vooruit-gang.Eind 2009 telde BSCI 422 leden, waaronder bedrijven zoals Esprit, Etam,Intersport, Lidl en The Coton Group.

WIST U DIT ?Een BSCI-audit levert geen certificering op, omdat hij geen integraletoepassing van de normen garandeert. BSCI wil de sociale prestatiesgeleidelijk verbeteren, zonder een certificering in te voeren.Meer informatie: www.bsci-eu.org

BEKNOPTOprichting: 2003.Maatschappelijke zetel: Brussel.Oorsprong/behoefte: veel bedrij-ven pleitten voor een gemeen-schappelijk platform en eengezamenlijke methodologie voor deverbetering van de sociale presta-ties in hun productieketen. Ze had-den vaak al eenmonitoringsysteem, maar waren opzoek naar synergie met anderebedrijven.Sector: landbouw, textiel, speel-goed. In België: enkele leden van BSCIdie hun producten in België verko-pen: Esprit, Aldi, Hema, Intersport,Lidl, enz.Wat gegarandeerd wordt: de aan-gesloten organisatie werkt mee aaneen proces voor de ontwikkelingvan de sociale prestaties, op basisvan fundamentele verdragen van deIAO.Belanghebbenden: ngo's, onder-nemingen, experts.Begunstigden: onafhankelijke pro-ducenten, coöperaties, fabrieken,ondernemingen/merken, kleinhan-delaren.

34

ETHICAL BIOTRADE:BEVOORRADING METRESPECT

ETHICAL BIOTRADE MOEDIGT ONDERNEMINGEN AAN OM ZICH TEBEVOORRADEN MET GRONDSTOFFEN UIT DE INLANDSE DIVERSITEIT.DOEL?: EEN EERLIJKE VERDELING VAN DE WINST VERZEKEREN METDE BETROKKEN GEMEENSCHAPPEN EN DE LOKALE PRODUCENTEN.

Volgens het Verdrag inzake Biologische Diversiteit (VDB) is een aantal bedrijvendie gebruik maakt van de natuurlijke rijkdommen van bepaalde regio's zich nietbewust van de noodzaak om de plaatselijke gemeenschappen, de hoeders vande traditionele kennis en de biodiversiteit, hiervoor te compenseren.De in Genève gebaseerde Union for Ethical BioTrade is een jonge vzw die in mei2007 gesticht werd met de steun van Unctad (United Nations Conference onTrade and Development). Haar missie: een "bevoorrading met respect" bevor-deren ("Sourcing with Respect"). De aangesloten bedrijven verbinden zich ertoeom in de verschillende fasen van de ontwikkeling, de productie en de commer-cialisering een duurzame benadering te hanteren. Dat betekent dat men de tra-ditionele kennis van de gemeenschappen van de wingebieden respecteert, deplaatselijke biodiversiteit in stand houdt, en alle partijen die bij de productiebetrokken zijn eerlijk vergoedt. Het respect voor deze regels voorkomt dus bio-piraterij, d.w.z. het gebruik van de ingrediënten van de biodiversiteit of vanlokale kennis zonder de gemeenschappen te vergoeden.De vereniging heeft drie soorten leden: handelaren, aangesloten verenigingenen individuen. De eerste twee kunnen het directiecomité verkiezen en hetbeheer van de organisatie goedkeuren. Op dit ogenblik zijn de meeste ledenactief in de sector van de cosmetica en de persoonlijke verzorging.

WIST U DIT ?79% van de consumenten is bereid om producten te boycotten die opde markt worden gebracht door bedrijven die zich niet om het milieu en ethisch gedrag bekommeren! Dat blijkt uit de barometer van hetInternationale Jaar van de Biodiversiteit 2010. De barometer is geba-seerd op drie soorten gegevens: een studie bij 4.000 personen inFrankrijk, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, de mediadekking in dezelfde vier landen en de analyse van de jaarverslagen van de 100 grootse cosmeticabedrijven van de wereld(Bayer, L’Oréal, LVMH, Yves Rocher, Chanel, enz.) Meer informatie: www.ethicalbiotrade.org

BEKNOPT Oprichting: 2007.Maatschappelijke zetel: Genève.Oorsprong/behoefte: de door dekleine en middelgrote producentenvan de ontwikkelingslanden uitge-drukte behoefte aan een differentië-ring van hun biologische productenop de markt.Sector : natuurlijke producten voorde cosmetica en de voeding.Wat gegarandeerd wordt:bescherming van diversiteit, duurzaam gebruik van de natuurlijkehulpbronnen, eerlijke verdeling vande winst, respect voor de plaatse-lijke, nationale en internationale wetten en voor de rechten van debetrokkenen, duidelijkheid over heteigendom van de grond.Belanghebbenden : ondernemin-gen, ngo's, overheden, experts. Denormen zijn het voorwerp geweestvan een open raadpleging, zoals degoede praktijken voor het opstellenvan normen van ISEAL en WHOvoorschrijven. Er werd aan deelge-nomen door belanghebbenden meteen economisch, sociaal of ecolo-gisch profiel, zowel uit de ontwik-kelde als uit de ontwikkelingslanden.Begunstigden : onafhankelijke pro-ducenten, coöperaties, fabrieken,ondernemingen/merken.


© S

XC

35

DE GEDRAGSCODE VAN ETHICAL TRADINGINITIATIVE

ETI ONDERSCHEIDT ZICH VAN DE ANDERE GARANTIESYSTEMEN: HET IS IN ESSENTIE BRITS MAAR WERKT MET PRODUCTIEKETENS IN HEEL DE WERELD. ZIJN HOOFDDOEL: FATSOENLIJKE ARBEIDSVOORWAARDEN IN ELK TYPE ORGANISATIE.Ethical Trading Initiative (ETI) werd in 1998 in het Verenigd Koninkrijk opgerichtdoor ondernemingen, ngo's en vakbonden. Het streeft vooral naar fatsoenlijkearbeidsvoorwaarden voor fabrieksarbeiders. Het initiatief komt voor uit eenvaststelling: om zich te kunnen ontwikkelen, heeft de ethische handel zowelnood aan de expertise van de bedrijfswereld als aan het vermogen van ngo'sen vakbonden om te mobiliseren en te innoveren.EIT is een organisatie zonder winstoogmerk. Ze telt meer dan vijftig leden uitsterk verschillende sectoren, zoals voeding, schoenen, kleding, meubilair ensteen. Ook de kleinste ondernemingen of verenigingen kunnen zich aansluitenbij ETI. De vereniging moedigt haar leden – nooit boeren, ambachtslieden ofbasisfabrikanten uit het Zuiden maar wel handelaren en hun productieketen –aan de arbeidsvoorwaarden permanent te verbeteren en de gedragscode vanETI over te nemen.Deze gedragscode is geïnspireerd door de normen van de InternationaleArbeidsorganisatie en omvat 9 principes: geen dwangarbeid en kinderarbeid,vrijheid van vereniging, recht op collectieve onderhandelingen, veiligheid enhygiëne op het werk, fatsoenlijke lonen, geen enkele vorm van discriminatie,geen onmenselijke of vernederende behandeling.Alle leden van ETI moeten de code onderschrijven en zich ertoe verbinden zein hun productieketen toe te passen. ETI voert zelf geen audits uit maar vraagtzijn leden om elk jaar een door de aangesloten vakbonden en ngo's gecontro-leerd verslag in te dienen.De leden van ETI hebben wereldwijd ongeveer 8,6 miljoen werknemers.

BEKNOPT Oprichting: 1998.Maatschappelijke zetel: Londen.Oorsprong/behoefte: In 1997begon een groep ondernemingen,vakbonden en ngo's besprekingenover de efficiëntie van het invoerenvan gedragscodes. Ze stelde vastdat er nood was aan een organismedat coherente normen en richtlijnenvoor ethische handel zou opstellen.Sector : alle sectoren.Wat gegarandeerd wordt: de leden onderschrijven degedragscode (geïnspireerd door de verdragen van de IAO) in haargeheel. Ze houden zich ook aan deimplementatieprincipes van ETI, dievoorschrijven hoe de gedragscodemoet worden toegepast.Belanghebbenden : ngo's, ondernemingen, vakbonden.Begunstigden : fabrieken, ondernemingen/merken.

WIST U DIT ?

Is ETI te soepel? In 2008 lan-ceerde ETI een campagne die deBritse consumenten aanmoe-digde om zich als 'ethisch jeuk-poeder' te gedragen. Ze werdenverzocht om nauwkeurige en'lastige' vragen te stellen aan deverkopers van modezaken dieerop betrapt werden hun ethi-sche verbintenissen betreffendede arbeidsvoorwaarden van hunleveranciers in de wind te slaan.Meer informatie: www.ethicaltrade.org


36

FAIR LABOR ASSOCIATION LEGTDE NADRUK OP HET WERK VANDE ONDERAANNEMERS

DE AMERIKAANSE NGO FLA WERKT SAMEN MET MULTINATIONALS IN DE SECTOREN TEXTIEL EN SCHOENEN. ZE VOLGT KRITISCH DE ARBEIDSVOORWAARDEN VAN TIENDUIZENDEN ARBEIDERS DIEVOOR ONDERAANNEMERS VAN GROTE MERKEN WERKEN.

Fair Labor Association (FLA), een droom van de Amerikaans ex-president BillClinton, werd in 1999 opgericht op initiatief van een groepering van 200uiteenlopende actoren: producenten uit de sectoren textiel en schoenen,ngo's die het opnemen voor de mensenrechten, verbruikersverenigingen enuniversiteiten. FLA werkt samen met de grote textiel- en kledingmerken(Adidas, Nike, Puma, H&M, enz.) om het respect voor de rechten van de arbei-ders te bevorderen. De organisatie legt vooral de nadruk op de arbeidsvoorwaarden bij de onde-raannemers in landen als Thailand, Pakistan, Bolivia en China. De gedrags-code van FLA is uitgewerkt door een verbond van industriëlen en werdaanvankelijk nogal sceptisch onthaald door ngo's die vonden dat de code nietver genoeg ging. De code wil vooral de normen van de InternationaleArbeidsorganisatie (IAO) omzetten in contractuele arbeidsrelaties: verbod opdwangarbeid en kinderarbeid, garanties voor de veiligheid en de hygiëne, vrij-heid van vereniging en collectieve onderhandelingen, fatsoenlijke lonen, geendiscriminatie, enz. Een bedrijf dat zich bij FLA wil aansluiten, moet bewijzendat het zich wil onderwerpen aan een programma voor sociale verantwoorde-lijkheid en aan onafhankelijke audits. Voor de audits doet FLA een beroep opeen twintigtal certificeringsorganismen op de vijf continenten. Elke onderne-ming die voor het FLA-systeem kiest, moet het op de eerste plaats toepassenop zijn leveranciers en onderaannemers.

BEKNOPTOprichting: 1999.Maatschappelijke zetell :Washington.Oorsprong/behoefte: de nood-zaak voor de ondernemingen omnormen voor menselijke arbeids-voorwaarden op te stellen en deconsumenten erover te informeren.Sector : alle sectoren.In België : kleding, schoenen,uitrusting, fruit en groente.Wat gegarandeerd wordt:bescherming van de arbeiders, eenverantwoordelijke houding van deondernemingen in hun productieke-ten.Belanghebbenden : ngo's, vakbon-den, experts, ondernemingen, uni-versiteiten.Begunstigden: fabrieken, ondernemingen/merken, landbouwbedrijven.

WIST U DIT ?De Fair Wear Foundation (ziefiche op pagina 56) is een van deorganisaties die door FLA erkendzijn om externe controles uit tevoeren.Meer informatie: www.fairlabor.org


37

FAIR WEAR FOUNDATION:VOOR EEN 'SCHONE' TEXTIELSECTOR

FAIR WEAR FOUNDATION IJVERT VOOR BETERE ARBEIDSVOORWAAR-DEN IN DE TEXTIELINDUSTRIE. HET WERKT SAMEN MET ZIJN LEDENEN GAAT DE VOORUITGANG NA VAN HUN INSPANNINGEN OM DEARBEIDSVOORWAARDEN TE VERBETEREN.

Het textiel is een van de sectoren waarin de arbeidsreglementen vaak wordenovertreden, vooral wat kinderarbeid en de schending van bepaalde mensen-rechten betreft. Fair Wear Foundation bestrijdt dit probleem door de bedrijveneen aanpak voor te stellen waarmee ze hun respect voor de arbeidsreglemen-ten kunnen bewijzen. De code die de stichting voorstelt, houdt rekening met deinternationale arbeidsnormen van de IAO en met de Verklaring van de Rechtenvan de Mens. Enkele belangrijke punten zijn het verbod op discriminatie bij deaanwerving, de naleving van de contractuele wettelijke normen en het verbodop kinderarbeid.Omdat elke organisatie anders is (complexiteit van de productieketen, plaatsvan de activiteit, omvang van de onderneming, vertreksituatie) kiest FWFbewust voor een proces dat de arbeidsvoorwaarden moet verbeteren. Elk lidmoet geleidelijk al zijn leveranciers bij het proces betrekken, aandachtspuntenidentificeren en bijbehorende actieplannen opstellen. Tijdens heel het procesverifieert FWF de verbintenissen via audits op het terrein bij de leden en hunleveranciers. Het controleert niet alleen maar helpt de partners ook om dearbeidscode geleidelijk in hun werking en hun beheersysteem op te nemen. Deaudit gebeurt daarom op verscheidene niveaus: bij het management, bij de aan-deelhouders en natuurlijk in de fabrieken. Als extra bescherming voor de werk-nemers wordt een klachtenprocedure ingevoerd.

WIST U DIT ?De deelname van een onderne-ming aan het Fair Wear-pro-gramma betekent niet dat haarproducten '100% fair' zijn, weldat ze voldoende inspanningenlevert en vooruitgang boekt in deinvoering van de arbeidscode.Meer informatie: http://fairwear.org

EN BREFOprichting: 1999.Maatschappelijke zetel:Amsterdam.Oorsprong/behoefte: na enkelejaren van campagnes tegen deslechte arbeidsvoorwaarden in detextielsector werd de FWF-codeopgesteld op basis van het werkvan Clean Clothes Campaign enhet Internationaal Verbond van VrijeVakverenigingen (IVVV).Sector : textiel (kleding).In België : 3 Belgische leden, fabri-kanten van T-shirts en promotiekle-ding.Wat gegarandeerd wordt: deleden zetten zich in voor de nale-ving van 8 essentiële punten, zoalsde vrije arbeidskeuze, het recht opstaken en vereniging, het minimum-loon, gereglementeerde werkuren,veiligheid en gezondheid van dewerknemers, geen discriminatie bijde aanwerving, respect voor decontractuele wettelijke normen,geen kinderarbeid.Belanghebbenden : ondernemin-gen, ngo's, vakbonden, experts.Begunstigden : onafhankelijke producenten, fabrieken, onderne-mingen/merken.

Elk lid van de stichting moet beetje bij beetje al zijn leveranciers bij hetproces betrekken.


38

ROUNDTABLE ON SUSTAINABLEPALM OIL: DE IMPACT OP DEECOSYSTEMEN BEPERKEN

DE PRODUCTIE VAN PALMOLIE IS IN TIEN JAAR TIJD MEER DAN VERDUBBELD. DIT GAAT TEN KOSTE VAN DE TROPISCHE WOUDEN. DE ROUNDTABLE ON SUSTAINABLE PALM OIL IJVERT VOOR EEN DUURZAME PRODUCTIE.

Palmolie wordt in een indrukwekkend aantal producten verwerkt: chips,gedroogde soep, koekjes, babymelk, sardines in blik, mayonaise, tomaten-saus, ontbijtgranen, chocolade, ijsjes, enz. De olie kan bovendien geraffineerdworden om er biodiesel van te maken. Een en ander verklaart waarom de olie-palm, met een productiviteit per hectare (4 tot 6 t/ha) die ver boven die van zijnconcurrenten ligt (soja komt niet verder dan 0,36 t/ha), de voorbije jaren eenenorme expansie heeft gekend. Tussen 1999 en 2004 is de productie inIndonesië met 400% toegenomen. De oliepalm is nu de belangrijkste bron vanplantaardige olie ter wereld, nog voor soja.In 2002 begonnen de spelers van de sector te overleggen over een verminde-ring van de negatieve impact van deze teelt op de ecosystemen. Dat leidde in2004 tot de stichting van de Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO), eenvereniging van planters, producenten en distributeurs, kleinhandelaren, ban-ken, investeerders, natuurbeschermingsorganisaties zoals WWF en ontwikke-lingsorganismen. RSPO streeft naar een duurzame productie van palmolie.Het heeft samen met WWF een certificering opgesteld. De criteria zijn zowelecologisch als sociaal. Ze mikken bijvoorbeeld op de bescherming van de bio-diversiteit, onder meer door een maximale beperking van het gebruik van che-mische producten, maar ook op de eerbiediging van de mensenrechten, onderandere door de territoriale rechten van de plaatselijke bevolking en de vak-bondsvrijheid te respecteren. De audits en de certificering worden uitgevoerddoor onafhankelijke entiteiten die goedgekeurd zijn door RSPO.RSPO en zijn geaccrediteerde certificeringsorganisaties voeren een uitersttransparant beleid. Alle documenten kunnen publiek geraadpleegd worden(bestekken, verslagen van de vergaderingen, certificeringrapporten, enz.).

WIST U DIT ?De eerste plantages werden in2008 gecertificeerd in Maleisië,na Indonesië de tweede grootsteproducent van palmolie in dewereld. De twee landen samenvertegenwoordigen 85% van dewereldproductie van palmolie.Meer informatie: www.rspo.org

De oliepalm is met zijn zeer hoge opbrengst per hectare de belangrijkstebron van plantaardige olie geworden, nog voor soja.


BEKNOPT Oprichting: 2004.Maatschappelijke zetel: Selangor,Maleisië.Oorsprong/behoefte: Antwoordop een algemene, dringendebehoefte aan voorwaarden vooreen duurzame productie van pal-molie. In 2001 vroeg WWF eenNederlands adviesbureau om demogelijkheid te beoordelen van destichting van een ronde tafel voorpalmolie, met vertegenwoordigersvan de grote actoren van de sector.Sector : palmolie.Wat gegarandeerd wordt: wettelij-kheid van de activiteiten, economi-sche leefbaarheid, transparantie,betere productiemethoden, socialeen ecologische verantwoordelij-kheid (verdragen van de IAO, geenrooien van oerwoud, enz.).Belanghebbenden : ngo's, onder-nemingen.Bénéficiaires : ondernemingen,gemeenschappen.

39

SA8000: EERBIED VOOR DE MENSENRECHTEN OP HET WERK

DE SA8000-NORM STREEFT NAAR DE VERBETERING VAN DEARBEIDSVOORWAARDEN IN DE BEDRIJVEN EN MEER BEPAALD IN DE BEVOORRADINGSKETEN. HET IS EEN VAN DE STRENGSTE CERTIFICERINGEN DIE ER BESTAAN.

De SA8000-norm ontstond in 1997 op initiatief van Social AccountabilityInternational (SAI), een vereniging zonder winstoogmerk. De code stelt een cer-tificering voor die gebaseerd is op de eerbiediging van de tien basisverdragenvan de IAO: geen kinderarbeid, geen dwangarbeid, vrijheid van vereniging,gezondheid en veiligheid, recht op collectieve onderhandeling, geen discrimi-natie, geen disciplinaire maatregelen, werktijden, loon en betrekkingen met deleveranciers.Speciaal aan de code is dat hij opgesteld is in overleg met de ngo's, de vak-bonden en de ondernemingen. Daarnaast is dat dit een van de meest veelei-sende certificeringen op het vlak van de arbeidsvoorwaarden in deontwikkelingslanden. De normen die men moet naleven voor de lonen (men gaatuit van het bestaansminimum, niet van het nationale minimumloon) en voor devakbondsvrijheid worden als buitengewoon hoog beschouwd.De gecertificeerde bedrijven zijn voor het merendeel fabrieken (kleding, speel-goed, schoenen) en winkels. De SA8000-norm geldt voor ondernemingen vanverschillende omvang, in verschillende sectoren en verschillende landen. Deproductiesites worden doorgelicht en gecertificeerd. De verificatie gebeurt doorexterne onafhankelijke organismen.Op 30 juni 2009 hadden 2.010 productiesites van 66 ondernemingen in 64 lan-den de SA8000-certificering ontvangen. De certificering had een weerslag op1.119.145 werknemers. Italië was de koploper, met 875 gecertificeerde produc-tiesites, gevolgd door India (396), China (231), Brazilië (97) en Pakistan (87).

WIST U DIT ?Het is verbazend dat China, een land waar geen vakbondsvrijheid bes-taat, op de derde positie staat in het aantal certificeringen. In landenzonder vakbondsvrijheid moedigt SA8000 de communicatie aan tussende werknemers en het management evenals de ontwikkeling van paral-lelle verenigingsvormen.Meer informatie: www.sa-intl.org

BEKNOPT Oprichting: 1997.Maatschappelijke zetel: New York.Oorsprong/behoefte: op het eindevan de jaren 1990 begonnen bedrij-ven gedragscodes op te stellen. Zehielden vaak geen rekening met debasisverdragen van de IAO enomvatten geen managementsyste-men of systematische verificatie-protocols. De Council on EconomicPriorities bracht een aantal belan-ghebbenden samen. Dit leidde totde oprichting van SAI, dat ethischearbeidspraktijken moet definiërenen controleren. Sector : alle sectoren.In België : Rosy Blue Diamond,Antwerp Stevedoring International,Hansen Transmission International,Randstad Belgium, Trace SA,Vande de Velde zijn enkele organi-saties met SA8000-certificering.Wat gegarandeerd wordt: eenwerkplek die de verdragen van deVN en de IAO respecteert en demensenrechten en economischerechten bevordert: geen kinderar-beid, geen dwangarbeid, gezon-dheid en veiligheid, vrijheid vanvereniging, recht op collectieveonderhandeling, geen discriminatie,geen disciplinaire maatregelen,werktijden, loon.Belanghebbenden : ondernemin-gen, ngo's, consumenten, vakbon-den, experts.Begunstigden : onafhankelijke producenten, coöperaties, fabrieken,ondernemingen/merken, overheidsdiensten.

SA8000 is een van de strengste certificeringen op het vlak van de arbeidsvoorwaarden


40

STEP: COMFORTABEL …EN EERLIJK TAPIJT

STEP IS EEN IN ZWITSERLAND GEBASEERDE INTERNATIONALE NGODIE EEN LABEL TOEKENT AAN BEDRIJVEN DIE HANDGEMAAKTETAPIJTEN OP DE MARKT BRENGEN. HET HOOFDDOEL VAN DE ORGA-NISATIE IS DE VERBETERING VAN DE ARBEIDS- EN LEEFOMSTANDI-GHEDEN EN HET VOORKOMEN VAN MISBRUIKEN BIJ KINDERARBEID.

STEP werd in 1995 in Zwitserland opgericht, als reactie op de kritiek in depublieke opinie op de arbeidsvoorwaarden van kinderen die in de fabricage vanmet de hand gemaakte tapijten werden tewerkgesteld. Het label is het werk vanmeerdere ngo's, het Syndicat professionel du tapis en de Zwitserse ministeriesvan Economie en Ontwikkelingssamenwerking.De stichting STEP ziet erop toe dat de productie van en de handel in handge-maakte tapijten op een eerlijke manier gebeuren.De garantie heeft betrekking op de volledige keten, van de grondstoffen tot degroot- en kleinhandel in het Noorden. Deze twee laatste schakels van de ketenmoeten zich verbinden tot het eerbiedigen van sociale (verdragen van de IAO) enecologische criteria in al hun activiteiten en bevoorradingscircuits. De traceer-baarheid van de producten moet gegarandeerd zijn.Het bestek omvat de betaling van een eerlijke prijs, een 'billijk' loon ('LivingWage') dat gebaseerd is op de criteria van Ethical Trading Initiative (zie p. 52) (hetbedrag wordt regelmatig herzien), de strijd tegen het misbruik van kinderarbeid(een delicaat criterium, want vooral in India, Pakistan en Afghanistan werken dekinderen vooral thuis, op een zeer informele en gefragmenteerde manier), eenminimaal gebruik of zelfs de eliminatie van giftige oplosmiddelen en kleurstoffen,fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden (ruimte, licht, luchtkwaliteit), enz.Elk onderneming uit het Noorden betaalt een jaarlijkse bijdrage. Het geld wordtaan de stichting STEP gestort, dat de ontwikkelingsprogramma's (scholing,opleiding, enz.) toevertrouwt aan ngo's, staatsagentschappen of vakbonden. Op1 januari 2007 werd dit label een volwaardige entiteit van de Zwitserse MaxHavelaar-stichting.

BEKNOPTOprichting: 1995. Maatschappelijke zetel: Basel,Zwitserland.Oorsprong/behoefte: in de jaren90 laaide in Europa een felle discussie op over de kinderarbeidin de tapijtsector.Vertegenwoordigers van de tapijthandel, ngo's en Zwitserseministeries reageerden door destichting STEP op te richten. Sector : tapijten.Wat gegarandeerd wordt: goedearbeids- en levensvoorwaardenvoor de tapijtknopers en -knoops-ters en voor de werknemers in deproductie van handgemaakte tapij-ten, geen misbruik van kinderar-beid. Belanghebbenden :ngo's, experts, ondernemingen.Begunstigden : onafhankelijke producenten, coöperaties, fabrieken, ondernemingen/merken,thuiswerkers..

WIST U DIT ?STEP schat dat ongeveer450.000 tapijtknopers en -knoopsters voordeel halen uit decontrole op hun activiteiten inAfghanistan, India, Pakistan,Turkije, Kirgizië, Iran, Nepal enMarokko. 40% van de inZwitserland verkochte handge-maakte tapijten dragen hetSTEP-label. In Oostenrijk is dat50%, in Duitsland en in Frankrijk5%. In België is het label nog nietvertegenwoordigd.Meer informatie: www.label-step.org

STEP is actief in de voornaamste tapijtexporterende landen: Afghanistan,India, Iran (foto), Kirgizië, Marokko, Nepal, Pakistan en Turkije.


41

WORLD FAIR TRADE ORGANIZATION:DE HOEDER VAN DE WAARDENVAN EERLIJKE HANDEL

WFTO IS EEN INTERNATIONALE ORGANISATIE VAN 350 VERENIGINGENDIE IN EEN GEEST VAN EERLIJKE HANDEL WERKEN. ZE IS IN 70 LANDEN VERTEGENWOORDIGD EN HELPT DE AANGESLOTEN KLEINEPRODUCENTEN OM UIT DE ARMOEDE TE ONTSNAPPEN.

WFTO, het vroegere IFAT, helpt kleine producenten om hun levenspeil te verbe-teren, door voor 100% voor eerlijke handel te kiezen.Bijna 110 miljoen boeren, producenten, ambachtslieden en vergelijkbare beroe-pen hebben dit model overgenomen. Ze zijn goed voor een omzet van 2,2 mil-jard dollar.De leden zijn over 70 landen verspreid in verschillende regio's (Afrika, Azië,Europa, Latijns-Amerika, het Noorden en de kustgebieden van de StilleZuidzee). WFTO heeft vijf regionale kantoren (COFTA in Afrika, WFTO Asia,WFTO LA in Latijns-Amerika, WFTO Pacific en WFTO Europe). Zij helpen hunleden om toegang te krijgen tot de markten, tot rechtshulp en marketinginstru-menten. Het wereldwijde netwerk vertegenwoordigt de volledige keten van deeerlijke handel, vanaf de productie tot de verkoop. Om lid te worden van WFTOmoeten de kandidaten de regels van eerlijke handel al toepassen en aantonendat de verkoop van producten uit eerlijke handel 50% van hun totale omzet ver-tegenwoordigt. De organisatie staat ook open voor organisaties die eerlijke han-del bevorderen en steunen, universiteiten, schrijvers, journalisten en anderevooraanstaande personen die hun expertise of steun kunnen inbrengen.WFTO beperkt zich niet tot de ondersteuning van zijn leden en tot het aanreiken

van instrumenten. Het profileert zichook als een organisatie die zich actiefinzet voor de uitbreiding van eerlijkehandel in heel de wereld. Het werkt alseen platform dat de kleine producen-ten en alle spelers die ijveren voor debevordering en de ontwikkeling vaneerlijke handel verenigt.

WIST U DIT ?Vooral in de ambachtelijke sector is een minimumprijs soms moeilijk te bepalen. Er bestaat een 'Fair Wage Guide' om een eerlijk prijsniveauvoor ambachtslieden te berekenen.Meer informatie: www.wfto.com en www.fairtradecalculator.com

Twee derde van de leden van WFTO bestaat uit organisaties uit het Zuiden die meegewerkt hebben aan het opstellen van de normen en demethodologie voor het verkrijgen van de certificering.


BEKNOPT Oprichting: 1989.Maatschappelijke zetel:Culemborg, Nederland.Oorsprong/behoefte: ontstaan uithet verlangen van organisaties vooreerlijke handel in de VerenigdeStaten en Europa om hun krachtente bundelen voor de ambachtslie-den en kleine producenten van hetZuiden. De creatie van dit wereld-wijd netwerk was een antwoord opde toenemende armoede en aan-tasting van het milieu in de wereldals gevolg van een onrechtvaardighandelssysteem.Sector : landbouw, artisanaat, textiel.In België : artisanaat, voeding entextiel (onder meer via het netwerkvan Oxfam-Wereldwinkels).Wat gegarandeerd wordt: 10 prin-cipes van de eerlijke handel in heelde productieketen (lonen, prijzen,enz.), bescherming van het milieuen de biodiversiteit, kwaliteit van deproducten, ontwikkeling van lokalecompetenties, toegang tot demarkt, respect en sensibiliseringvoor de Rechten van de Mens.Belanghebbenden : ondernemin-gen, consumenten, experts, ngo's,leden (onder wie producenten).Begunstigden: onafhankelijke pro-ducenten, coöperaties, fabrieken,ondernemingen/merken, gemeen-schappen van producenten.

TITRE CHAPITRE

4242

Wij zijn geen ngo en geenliefdadigheidsinstelling,

maar een 100% Vietnamese pri-véonderneming. Wij streven sindsonze start met onze doelbevolking– duizend landbouwgezinnen uitverschillende etnische minder-heidsgroepen in Vietnam – naareen vorm van duurzame ontwikke-ling. Wij wisten dat onze maniervan werken een vorm van eerlijkehandel was, maar we hadden een'ethisch stempel' nodig voor debuitenwereld. Het is een kwestievan bekendheid en erkenning.Iedereen die op het internet surft,moet weten dat MDI op een vols-trekt onafhankelijkemanier door MaxHavelaar gecertificeerd is.

DOMINIC SMITH, ADVISEUR VOOR LANDBOUWECONOMIE BIJ MDI,EEN VIETNAMEES BEDRIJF GESPECIALISEERD IN DE PRODUCTIE,VERWERKING EN EXPORT VAN THEE, KOFFIE EN CASHEWNOTENNAAR ZUIDOOST-AZIË EN EUROPA.

Zie de steekkaart van Max Havelaar (FLO) p.25

www.mdivietnam.com

>

“

”

OVERZICHT

> DUURZAME HANDEL IN DE WERELD

> WELKE CRITERIA VOORWELKE SYSTEMEN ?

44

EEN GLOBAAL BEELD

AFRIKA CENTRAAL- & LATIJNS-AMERIKA

AZIË & OCEANIË

FAIRWILD Betrokken plukkers

MAX HAVELAAR (FLO) Betrokken producenten

MSC Gecertificeerde visserijbedrijven

NATURLAND Gecertificeerde productie

RAINFOREST ALLIANCE Gecertificeerde ondernemingen

UTZ CERTIFIED Betrokken producenten

FSC Gecertificeerde hectaren bos

GOODWEAVE (RUGMARK) Gecertificeerde productiesites

BIOLOGISCHE LANDBOUW Gecertificeerde hectaren

ECOLABELAfgeleverde certificeringen

PEFC Gecertificeerde hectaren bos

FAIR FOR LIFE (IMO) Betrokken producenten

ESR (ECOCERT)Afgeleverde certificeringen

98 %

35 %

20 % 24 %46 % 7 %

50 %

50 %25 %

31 % 12 %57 %

6 %

5 %

20 %

5 %

49 %

13 % 78 %

41 % 8 %

9 %

23 % 71 %

20 % 60 %

6 % 10 % 45 % 34 %

46 % 34 %10 % 4%

100 %

25 %

10 % 30 %

30 % 30 % 4 %

5 % 5 %

DUURZAME HANDEL IN DE WERELD: DE INVLOEDSZONES VAN DE GARANTIESYSTEMEN

LABELFAMILIE

45

EEN GLOBAAL BEELD

EUROPA

NOORD-AMERIKA

STEP Betrokken productiesites

4C Betrokken producenten

ETHICAL BIOTRADE Aantal leden

WFTO Aantal leden

FAIR LABOR Betrokken productiesites

SA8000 Betrokken arbeiders

FAIR WEAR Betrokken productiesites

BSCI Betrokken productiesites

RSPOVolume gecertificeerde palmolie

56 %

30 % 60 % 10 %

7 %

26 % 14 % 29 % 31 %

7 % 64 % 26 %

54 % 43 %

11 % 10 %70 %

99 %

17 % 27 %

5 % 95 %

100 %

BEDRIJVENCHARTERFAMILIE

Deze kaart toont de ruimtelijke spreiding van de in onze brochure besproken garantiesystemen.Voor elk systeem is een representatieve indicator gekozen.De indicator wordt onder de naam van het systeem vermeld.Dat kan bijvoorbeeld het aantal gecertificeerde hectaren zijn(biologische landbouw, FSC, PEFC) of het aantal gecertifi-ceerde productiesites (BSCI, Fair Labor, Fair Wear, STEP).

De kaart laat zien dat sommige praktijken meer verspreid zijnin het Noorden dan in het Zuiden – bijvoorbeeld PEFC, FSC,MSC of Ecolabel, die allemaal voor meer dan 80% op hetnoordelijk halfrond actief zijn – terwijl andere vooral in hetZuiden werken, zoals de in Azië sterk aanwezige familie vande bedrijvencharters.

Over ETI (Ethical Trading Initiative) zijn geen gegevens beschikbaar.Percentages kleiner dan 3% worden niet vermeld.

46

EEN GLOBAAL BEELD

MILIEUEnergiebeheer

Luchtbeheer

Waterbeheer

Bodembeheer

Afvalbeheer

Beheer van de biodiversiteit

Maatregelen tegen GGO's

Transportbeheer

ECONOMISCHGewaarborgde minimumprijs**

Premie*

Voorfinanciering**

Traceerbaarheid

SOCIAALVerbod op dwangarbeid

Verbod op kinderarbeid

Verbod op discriminatie

Fatsoenlijkelonen*

Vrijheid van vereniging en collectieve onderhandeling

Arbeidstijd

Gezondheid en veiligheid

Fatsoenlijke disciplinaire maatregelen

Beheer van klachten.

Rechten van inheemse volkeren

WELKE CRITERIA VOOR WELKE SYSTEMEN?

BIOLOGISCHE

LANDBOUW

ECOLABEL

ESR (ECOCERT)

FAIR FOR LI

FE (IMO)

FAIR W

ILD

FSCMSC

NATURLAND

PEFC RAINFOREST

ALLIANCE

UTZ CERTIFIED

GOODWEAVE/

RUGMARK

MAX HAVELAAR

(FLO)

* De garantie van de vergoeding verschilt van systeem tot systeem. Sommige syste-men waarborgen een 'fatsoenlijk' loon, andere een bestaansminimum (ESR, Fair forLife, Fairwild, FSC, GoodWeave, Max Havelaar (FLO), BSCI, ETI, Fair Wear, RSPO,SA8000, STEP, WFTO). Het bestaansminimum ('living wage') hangt af van de regio en

wordt berekend op basis van de levensduurte (gemiddelde gezinsaankopen). Weerandere systemen garanderen gewoon het respect voor de wettelijke barema's, zon-der na te gaan of ze volstaan voor een 'fatsoenlijk' inkomen. In de steekkaarten vande verschillende garantiesystemen vindt men meer informatie over dit punt.

47

EEN GLOBAAL BEELD

MILIEUEnergiebeheer

Luchtbeheer

Waterbeheer

Bodembeheer

Afvalbeheer

Beheer van de biodiversiteit

Maatregelen tegen GGO's

Transportbeheer

ECONOMISCHGewaarborgde minimumprijs**

Premie*

Voorfinanciering**

Traceerbaarheid

SOCIAALVerbod op dwangarbeid

Verbod op kinderarbeid

Verbod op discriminatie

Fatsoenlijke lonen*

Vrijheid van verenigingen collectieve onderhandeling

Arbeidstijd

Gezondheid en veiligheid

Fatsoenlijke disciplinaire maatregelen

Beheer van klachten.

Rechten van inheemse volkeren

Tijdens de research voor deze brochure werd individueelcontact opgenomen met elk van de bestudeerde garantie-systemen. De onderstaande gegevens zijn het resultaat vandeze contacten.Een stip in de kolom betekent dat het systeem rekeninghoudt met het thema: voor GGO's betekent een stip bijvoor-beeld dat men maatregelen neemt tegen het gebruik vanGGO's.

Opmerking: sommige systemen zijn meer op het milieugericht en besteden weinig aandacht aan het sociale aspect.Dat geldt onder meer voor de biologische landbouw en voorhet Ecolabel.Omgekeerd hebben systemen zoals BSCI, ETI, Fair Labor,Fair Wear, SA8000, STEP en GoodWeave een uitgesprokensociale roeping.

STEP4C BSCI

ETI FAIR LA

BOR

FAIR W

EAR

RSPOSA8000

WFTOETHICAL B

IO TRADE

** Financiële zekerheid komt tot uiting in het bepalen van een gewaarborgde mini-mumprijs (vooral voor grondstoffen) of de betaling van een premie boven op demarktprijs (als beloning voor de superieure kwaliteit van het product) en/of viacontractuele regelingen zoals de duur van de samenwerking (lange termijn), de

mogelijkheid van (voor)financiering, enz. Deze elementen hangen nauw samenmet het criterium 'loon': een correcte prijs veronderstelt een 'fatsoenlijk' loon.Meer informatie over deze punten is te vinden in de respectieve steekkaartenvan de garantiesystemen.

4848

Grote internationale spe-lers zoals Unilever, Kraft

en onlangs nog Nestlé hebbenzich ertoe verbonden om vanaf2015 uitsluitend palmolie met cer-tificering voor duurzame ontwik-keling te kopen. Dat is uitstekendnieuws, maar het moet genuan-ceerd worden door het feit dat eengroot gedeelte van deIndonesische palmolie inIndonesië zelf als kookolie wordtgebruikt of naar India of Chinawordt geëxporteerd. Anders danhet Westen zijn deze landen nogniet gesensibiliseerd voor duur-zame ontwikkeling. En ze kunnenvooral moeilijk de meerprijs beta-len die een veralgemeende RSPO-certificering inhoudt

OLIVIER TICHIT, GENERAL MANAGER VAN TOLAN TIGA INDONESIA,EEN GROEP DIE DE RSPO-CERTIFICERING VAN ZIJN PALMOLIE-PLANTAGES HEEFT AANGEVRAAGD.

Zie de steekkaart van RSPO p.38

www.rspo.org

>

“

”

SECTOREN IN BEWEGING

49


DE DUURZAME HANDEL IS IN VOLLE ONTWIKKELING.VAN DE 23 HIERBOVEN BESCHREVEN GARANTIESYSTEMEN ONTSTONDEN ER 12 TIJDENS HET LAATSTE DECENNIUM. DAT RECENTE SUCCES ZET ZICH VERDER DOOR.

> HET GEBREK AAN TRANSPARANTIE VAN DE MIJNSECTORVerschillende nieuwe garantiesystemen doen hun intrede, onder meer in de sectorvan goud, edelstenen en diamanten. Het opleggen van de regels van de duurzamehandel in de mijnsector betekent een hele uitdaging, mede door de slechte repu-tatie van de sector op het vlak van respect voor de mensenrechten en de arbeid-somstandigheden.

De Alliance for Responsible Mining (ARM1), gevestigd in Colombia, maar actief inverschillende ontwikkelingslanden, werd opgericht in 2004, met de bedoeling omte streven naar meer gerechtigheid en welzijn in de kleine mijnen. De meeste acti-viteiten vinden plaats in regio’s met kwetsbare ecosystemen. Vaak is er ook sprakevan gezondheidsproblemen bij de arbeiders die in moeilijke omstandigheden wer-ken, met een gebrekkige veiligheid en soms zelfs in een giftige omgeving. Sinds2009 werkt ARM in partnerschap met FLO (zie steekkaart p. 25) aan een eerlijklabel voor goud, dat “Fairmined mark” werd gedoopt. De regels van de eerlijkehandel in de mijnsector invoeren, is een mooie en belangrijke uitdaging. Het zalevenwel nog enige tijd duren alvorens de certificatie werkelijk op poten staat.

Een ander project dat op stapel staat, is het invoeren van een certificatiesysteemdoor derden voor de diamantsector. Het is een prachtige uitdaging om iets te doenaan het gebrek aan transparantie in de diamantsector, waar 20% van de produc-tie naar juwelen gaat.Het project ging in 2008 van start op initiatief van Diamond Development InitiativeInternational (DDII), met het oog op een verbetering van de arbeidsomstandighe-den van de Afrikaanse mijnwerkers. Terwijl het Kimberley Process er eerder opgericht was om de financiering van conflicten door de diamanthandel uit te roeien(bloeddiamanten), doet DDII meer aan conflictpreventie. Door zich met name terichten op de artisanale sector, waar informele transacties schering en inslag zijn,moeten de “Diamond Development Standards” het mogelijk maken om goedesociale en milieupraktijken in de sector te promoten en om de mijnwerkersge-meenschappen de vruchten te laten plukken van hun werk. Een dergelijke respon-sabilisering van de artisanale mijnbouw draagt uiteindelijk bij tot het stabiliserenvan kwetsbare regio’s. Men schat dat een miljoen Afrikanen in de kleine diamant-mijnen in zeer penibele en gevaarlijke omstandigheden moeten werken, voor ééndollar per dag. Bovendien blijkt uit verschillende onderzoeken dat de mijnwerkersin armoede blijven leven, terwijl de kopers, de uitvoerders, de verwerkers en dedetailhandel aanzienlijke winsten boeken.

Het concept “ontwikkelingsdiamanten” van DTII heeft betrekking op mijnwerkersen kleine autonome ondernemingen die zich onderaan de ladder bevinden en nietaltijd in staat zijn om de normen na te leven die werden uitgewerkt door organisa-ties zoals de Responsible Jewellery Council, waarvan de leden grote diamant- engoudbedrijven zijn2. Het concept is ook ruimer dan het hierboven geschetste ideevan de eerlijke diamanten, dat als het zich concretiseert, voornamelijk op coöpe-raties gericht is. De ambachtelijke mijnwerkers werken in de meeste gevallen indi-vidueel.

1. Voor meer informatie: http://communitymining.org2. www.ddiglobal.org

50


> IN DE GROOTDISTRIBUTIE: MEER DAN EEN TREND, EEN FUNDAMENTELE VERANDERING

Aangezien de consument almaar kritischer wordt met betrekking tot de herkomstvan de producten die hij of zij koopt, kon de grootdistributie ook maar moeilijk ach-ter blijven: vrijwel elke distributeur ontwikkelt zijn eigen gamma met producten uitduurzame handel.

Meestal worden de producten onder een huismerk aangeboden en steunen ze opbestaande garantiesystemen, zoals Rainforest Alliance (zie p. 29), Max Havelaar-FLO (p. 25) of MSC (p. 26). Dat is een kwestie van geloofwaardigheid tegenover hetgrote publiek maar ook van knowhow. Fairtradecertificering maakt immers geendeel uit van de traditionele 'core business' van de distributeurs.Die strategie is de consumenten niet ontgaan, althans niet voor eerlijke handel2: vol-gens de jongste beschikbare cijfers kopen de Belgen die vertrouwd zijn met hetconcept eerlijke handel dit soort van producten steeds vaker in de supermarkt (64%in 2008 tegenover 36% in 20053).

Bij wijze van voorbeeld vermelden we hieronder een aantal initiatieven van distribu-teurs.

PRODUCTEN BIJ CARREFOUR MET HET LABEL ‘SOLIDAIR’"Dankzij zijn aanwezigheid in de landen van het Zuiden kan Max Havelaar ons metkennis van zaken over de keuze van onze leveranciers adviseren", zegt JulieStordiau, Brand PR Communications Manager van Carrefour Belgium."Leveranciers die een groep als de onze willen bevoorraden, moeten de vereiste kri-tische grootte hebben. Samen met FLO International heeft Max Havelaar een know-how op het gebied van fairtradecertificering die wij intern niet bezitten."

De producten met het 'Solidair'-logo van Carrefour leggen de nadruk op de bevor-dering van de eerlijke handel tussen Noord en Zuid. Koffie, thee, suiker, chocolade,cichorei, bananen, sinaasappelen, rijst en andere granen: het 'Solidair'-gamma issinds 2001 voortdurend uitgebreid en omvat nu ook niet-voedingsproducten zoalsrozen.

BIJ LIDL LUISTERT DE EERLIJKE MARKETING NAAR DE NAAM ‘FAIR-GLOBE’Het fair trade merk van Lidl heet 'Fairglobe' en wordt door Max Havelaar gecertifi-ceerd. Fairglobe omvat ongeveer vijftien voedingsproducten: rijst, koffie, bananen, vruch-tensap, chocolade, enz. "Voor ons was Max Havelaar een natuurlijke keuze", ver-telt Lien Truwant, communicatieverantwoordelijke van Lidl Belgium. "Onze groepwerkte in het buitenland al samen met FLO, de overkoepelende internationaleorganisatie waarbij Max Havelaar aangesloten is."

Lidl heeft nog een ander gamma met label: zijn ingeblikte en diepvriesvis draagt hetduurzame label van MSC (“Marine Stewardship Council”, zie p. 26) dat strijdt tegende overbevissing.

HET COLLIBRI-PROGRAMMA VAN COLRUYT: SCHOLEN VOOR HET ZUIDENColruyt kiest voor een benadering op diverse fronten: de distributeur vindt dat ertal van manieren zijn om bij te dragen tot een duurzamere wereld. "Daarom werken


wij met een heleboel verschillende labels, zoals Collibri, Oxfam, Rainforest Alliance,enz. Elk circuit beantwoordt aan de verwachtingen van een ander publiek", zegtMieke Vercaeren, adviseur bij Colruyt.

Het Collibri-logo verdient een woordje uitleg. Sinds 2005 gebruikt de groep Colruytdit logo op diverse producten uit het Zuiden (koffie, honing, cacao, enz.) en opbepaalde soorten speelgoed en tuinmeubelen. De leveranciers ondertekenen eenspecifiek, openbaar en transparant charter waarmee ze driejaarlijkse onafhanke-lijke controles aanvaarden. De controles hebben betrekking op het verbod op kin-derarbeid, respect voor de sociale rechten van de arbeiders en de verminderingvan de milieu-impact. Het hoofddoel van Collibri for education is investeren inscholing en opleiding in het Zuiden. Deze taken worden toevertrouwd aan ngo's ofgespecialiseerde stichtingen, die 5% van de omzet (zonder btw) van de Collibri-producten ontvangen. Sinds 2005 heeft Collibri 546.977 euro ingezameld. In 2008steeg de verkoop van de producten met het label met 12%.

Collibri probeert in de mate van het mogelijke contracten op lange termijn met deproducenten af te sluiten. Het zorgt ook voor voorfinanciering, "altijd in de contextvan de vrije markt en de prijsvorming door de confrontatie tussen aanbod envraag". Sommige waarnemers merken dan ook op dat Collibri afwijkt van de poli-tiek van de eerlijke handel, die altijd prijzen boven de marktprijs betaalt. Colruyt heeft geen moeite met die kritiek. "Wij gebruiken in onze communicatienooit de term 'fair trade' (die door Max Havelaar-FLO wordt gebruikt). Ook onsmodel is positief. Wij blijven trouwens fairtradeproducten in onze winkels verkopen.

Wij zijn ervan overtuigd dat je ieders eigenheid en overtuiging moet respecterenmaar dat er meer dan één manier bestaat om effectief en efficiënt bij te dragen toteen betere wereld voor meer mensen. Ons project Collibri moet op de eerste plaatsworden gezien als een belangrijke stap naar duurzame handel", zo klinkt het op dewebsite www.collibri.be.

CONTROLE & HERKOMST BIJ DELHAIZE: KWALITEIT, VEILIGHEID, TRACEERBAARHEIDDe groep Delhaize nam al in 1989 producten uit de eerlijke handel op in zijnassortiment. Het was de eerste Belgische grootdistributeur die dat deed. Het ini-tiatief ontstond uit een samenwerking met Max Havelaar en sinds 2001 metOxfam.

Sinds 2002 gebruikt de distributeur het eigen label 'Controle & Origine' voor ver-scheidene productfamilies met in totaal ongeveer vijftig soorten artikelen. Hetgaat voor het grootste gedeelte om verse dierlijke producten (konijn, kip, mosse-len, enz.) uit de Benelux, maar ook om verschillende koffiesoorten en kruide-nierswaren. “Controle & Origine” wil de hoofdklemtoon leggen op kwaliteit enveiligheid. Het label streeft ernaar om de consument een gezond en veilig pro-duct aan te bieden. Het is immers perfect traceerbaar en heeft meer uitgespro-ken smaakkwaliteiten dan de klassieke producten. Onder deze vlag gaan tweeproductfamilies schuil. Enerzijds zijn er diegene die al een label hebben en daar-door ook zichtbaarder zijn voor de consument: Meritus voor rundvlees, Certusvoor varkensvlees, Fruitnet voor Belgische appelen en peren, Red Label voorvleeskippen, Terra Nostra voor aardappelen, enz.). Anderzijds is er ook de cate-gorie die een door Delhaize zelf uitgewerkt lastenboek naleeft. •••

51

52


Die door Delhaize opgestelde lastenboeken hebben het bijvoorbeeld over devoeding en de gezondheid van de dieren, de hygiëne van de stal, de manier vanslachten, het transport, enz. Voor bepaalde producten, waaronder koffie, hebbende criteria ook te maken met het uitbetalen van een fatsoenlijk loon aan de arbei-ders of met de biologische productiewijze. “De basis van het lastenboek is enblijft de Belgische en Europese wetgeving ter zake”, zo zegt Delhaize.“Daarbovenop komen dan elementen die bijvoorbeeld afkomstig zijn van inter-nationale organisaties (Global Gap voor koffie en primaire teelten) of specifiekevoedselveiligheidscriteria of nog elementen afkomstig van organisaties zoalsUTZ-certified”. Het respecteren van de lastenboeken wordt gecontroleerd doorerkende onafhankelijke organismen die geen exclusieve banden hebben metDelhaize.

> DE PIONIERSAANPAK VAN OXFAMOm deze steekproef van de Belgische distributie af te ronden, nog een woordjeover de aanpak van Oxfam dat de verdienste had om in ruime mate bij te dragentot het populariseren, in België, van het concept eerlijke handel. De producten vanOxfam worden voor ongeveer de helft via de eigen winkels van Oxfam verkocht (90“Magasins du Monde” in Wallonië en Brussel en 200 Wereldwinkels in Vlaanderen),terwijl de andere helft verkocht wordt via de supermarkten. Er moet opgemerktworden dat het aandeel van de grootdistributie door de jaren heen een stijgendetrend vertoont.

Onder het merk “Oxfam Fair Trade” worden momenteel zo’n 180-voedingspro-ducten verkocht, waarvan meer dan de helft onder het label Max Havelaar (FLO)(zie steekkaart p. 25). De artisanale producten – ongeveer 2.000 referenties — wor-den gecommercialiseerd onder het merk “Oxfam Made in Dignity”. “Waar moge-lijk, zoals bij de katoenen T-shirts, doen we een beroep op een externe certificatie,zoals FLO”, vertelt Sophie Tack, verantwoordelijke strategische en internationaleontwikkeling bij Oxfam-Wereldwinkels. “We zijn ook lid van de World Fair TradeOrganization (zie steekkaart p. 41), een internationale organisatie van 350 vereni-gingen die werken volgens de principes van de eerlijke handel. Om lid te worden,hebben we drie stadia moeten afleggen: een auto-evaluatie wat de normen van deeerlijke handel betreft, een wederzijdse beoordeling tussen commerciële partnersen een externe controle”.

> BIJ WIJZE VAN BESLUIT: DE MARKETING VOORBIJ!Nogal wat initiatieven om de duurzame handel te promoten kunnen ons optimis-tisch stemmen. Ja, er verandert inderdaad wat! En gelukkig maar!.

Toch nog twee opmerkingen:- Het gaat nog steeds over een zeer beperkt aantal producten. Als je weet dat een

supermarkt, afhankelijk van de oppervlakte, tussen 800 en 80.000 referentiesbevat (dat wil zeggen verschillende in de rekken te koop aangeboden producten),kun je niet anders dan vaststellen dat het aandeel van die enkele tientallen pro-ducten van de duurzame handel nog altijd uiterst marginaal is.

- De eigen “huislabels” die verschillende distributeurs ontwikkelden en waarvan wehierboven een aantal vermeldden, streven allemaal lovenswaardige doelstellingenna. Maar vanuit het standpunt van de consument leidt die veelheid aan labelsongetwijfeld tot nog meer verwarring. Wie doet wat, en hoe kan je vertrouwen stel-len in een bepaald merk of label?

Nog een laatste advies, in het licht van die vragen: ga altijd goed na welk soortgarantie schuilgaat achter de “duurzame” marketing van een product. Het is duide-lijk dat je daarvoor aandachtig naar het etiket moet kijken en even duidelijk is daar-bij dat een “huisetiket”, waarbij de enige garantie eigenlijk bestaat uit een verklaringte goeder trouw, vaak ondersteund door een uitgekiende marketing, niet zwaarweegt in vergelijking met een label dat op een heus garantiesysteem is gebaseerd.Om de consument een duidelijker beeld te verschaffen, ontleden we die garantie-systemen in detail in de steekkaarten op pagina’s 14 tot 41.

•••

Behalve de tevredenheidvan onze klanten hebben

we de stap naar de eerlijke handelook gezet omwille van onze werk-nemers en de boeren die voor onswerken. Biologisch produceren isvoor ons immers ook een kwestievan een rechtvaardige maat-schappelijke keuze. De doelstel-ling is om op een duurzamemanier tewerk te gaan en met oogvoor de sociale ontwikkeling vande gemeenschappen van kleineboeren die op een voor de planeetgezonde manier produ-ceren

ANIL YAPA BANDARA, MANAGER EXPORT & BUSINESS PROMO-TIONS BIJ BIO FOODS (1.900 BOEREN), EEN ONDERNEMING UITSRI-LANKA DIE BIOPRODUCTEN UITVOERT, VOORNAMELIJK THEE,SPECERIJEN, KRUIDEN EN KOKOSNOTEN.

www.biofoodslk.com

“

”

CONCLUSIE

54

WAAROM BESTAAT ER GEEN “HITPARADE”?

ZOVEEL LABELS EN GARANTIESYSTEMEN ... HOE MOETEN WE DAARNOG ONZE WEG IN VINDEN? MET DEZE BROCHURE, DIE RUIM TWINTIGGARANTIESYSTEMEN STUK VOOR STUK BESCHRIJFT, GEVEN WE EENGEDEELTELIJK ANTWOORD OP DIE VRAAG.

De grote kracht van die systemen is dat ze op marktdynamieken berusten (duur-zame consumptie, maatschappelijke verantwoordelijkheid, informatiebeheer)die een groot aantal betrokken partijen kunnen meetrekken (ondernemingen,overheden, maatschappelijk middenveld, producenten, enz.). En de rol van degarantiesystemen in de promotie van de duurzame ontwikkeling gaat verder danalleen maar wat promotie voor “goede praktijken”. Ze verschaffen ook nuttigebijkomende informatie voor de economische beslissers.

Aan de hand van de verschillende overzichtstabellen realiseert de lezer zich datelk systeem zich ontwikkeld heeft in een welbepaalde context en een antwoordvormt op welbepaalde behoeften. Dat er zoveel verschillende contexten enbehoeften bestaan, verklaart ook de veelheid en de diversiteit van de systemen.

Deze verschillen in benadering verklaren bovendien waarom er geen 'hitparade'onder de garantiesystemen bestaat. We vermoeden echter dat meer dan eenondernemer in de verleiding zal komen om de scores voor de 3 pijlers (de eco-logische, de sociale en de economische) van de overzichtstabel op pagina 46en 47 op te tellen, om een klassement van de goede en minder goede leerlingente maken.

Toch heeft dat weinig zin, want bepaalde systemen passen in een veeleer eco-logische logica en besteden dus weinig aandacht aan het sociale aspect.Omgekeerd hebben andere systemen een uitgesproken sociale roeping.

55

CONCLUSIE

In de huidige context, met zijn vele en soms concurrerende initiatieven, is hetaangewezen om elk garantiesysteem de kans te geven zich van de andere teonderscheiden: ofwel door zijn criteria verder uit te diepen, ofwel door speci-fieke accenten te ontwikkelen, die bijvoorbeeld aan een sector gebonden kun-nen zijn.

Garantiesystemen worden geloofwaardiger voor zover ze werken aan:- hun transparantie: makkelijk verkrijgbare en voldoende informatie voor iede-

reen met interesse voor het systeem in kwestie; - hun kritische zin: de wereld verandert voortdurend en praktijken evolueren.

Een garantiesysteem dat star en onveranderd op zijn lauweren blijft rusten,maakt weinig kans om in de goede richting te evolueren.

Is er samenwerking mogelijk tussen verschillende systemen? Die vraag is uite-raard moeilijk te beantwoorden, maar belangrijk is wel om de complementariteitin de aanpak te onderstrepen, veeleer dan de onderlinge concurrentie. Elk sys-teem heeft zijn eigen invalshoek, maar allen delen ze de doelstelling van beterelevensomstandigheden voor de producenten en/of hernieuwbaarheid vannatuurlijke hulpbronnen. De relatief beperkte aanwezigheid van duurzame pro-ducten op de wereldmarkt versterkt nog de noodzaak voor iedereen om de han-den in elkaar te slaan.

© M

AX

HA

VE

LAA

R

TITRE CHAPITRE

56

CONCLUSION

Terwijl in 2008 – op eenogenblik dat we nog geen

SA8000-certificatie hadden – in defabriek 75 ongevallen te betreurenvielen, is dat cijfer in 2009 gedaaldtot 17 (cijfers van de maand okto-ber). De menselijke impact is evi-dent en leidt ook tot betereeconomische prestaties, aange-zien we zo met onze loontrekken-den van het ene jaar op hetandere 650 mandagenmeer presteren.

BASHAR ESSHALI, SA8000-VERTEGENWOORDIGER VAN DENIMAUTHORITY, EEN TEXTIELBEDRIJF MET 1.400 MENSEN IN DIENST.BASHAR ESSHALI IS DE EERSTE ONDERNEMING IN TUNESIË METSA8000-CERTIFICATIE.

Zie steekkaart SA8000 p.39

www.denimauthority.com

>

“

”

GLOSSARIUM

57

Audit: de audit is een methodisch onderzoek van eensituatie met betrekking tot een product, een proces of eenorganisatie, uitgevoerd in samenwerking met de betrokke-nen, om na te gaan of het voorwerp van de audit in ove-reenstemming is met vooraf bepaalde voorwaarden engeschikt is voor het nagestreefde doel1. Vergelijkbarebegrippen in het kader van een certificeringsproces zijninspectie, verificatie of controle.

Belanghebbende: een individu of groep met een belang inde activiteiten of beslissingen van een organisatie15. DeEngelse term is 'stakeholder'.

Bestek: document met principes, standaarden, criteria,acties en/of normen. De conformiteit met het bestek wordtnagegaan door de praktijk aan deze voorwaarden te toet-sen. Dit verificatieproces bepaalt of wel of niet aan het bes-tek wordt voldaan.

Certificaat: document dat de certificering staaft.

Certificering: het resultaat van de procedure waarin eenderde partij de schriftelijke verzekering geeft dat een pro-duct, een proces of een dienst conform is met specifiekecriteria2 of met een bestek.

Certificering door een derde partij: een derde organisatie(onafhankelijk van de gecertificeerde organisatie en deorganisatie die het bestek heeft opgesteld). De DirectionCentrale de la Sécurité des Systèmes de l’Information(DCSSI) definieert dit als volgt: "De certificering door eenderde partij is de certificering van het hoogste niveau. Zegeeft een klant dankzij de tussenkomst van een bevoegde,gecontroleerde en onafhankelijke professional, die het cer-tificeringsorganisme wordt genoemd, de zekerheid dat eenproduct in overeenstemming is met een bestek of een tech-nische specificatie. De certificering door een derde partij isvoor de klant de onafhankelijke, onpartijdige bevestigingdat een product aan een gepubliceerd bestek of technischespecificaties voldoet. Deze technische specificaties kunnenal dan niet opgesteld zijn in een normatief kader3".

Controle door een tweede partij: slechts twee partijennemen deel aan het proces. De conformiteit wordt nage-gaan door de organisatie die het bestek heeft opgesteld.

Duurzame handel: duurzame handel ontstaat wanneer hetinternationaal verkeer van goederen en diensten sociale,

economische en ecologische voordelen oplevert die ove-reenstemmen met de vier basisprincipes van duurzameontwikkeling:1. ze creëert economische waarde;2. ze vermindert armoede en ongelijkheid;3. ze regenereert de natuurlijke milieurijkdommen; en4. ze wordt geleid door een discreet bestuurskader dat

gekenmerkt wordt door openheid, transparantie en toe-rekenbaarheid4.

Duurzame ontwikkeling: een ontwikkeling die aansluit opde behoeften van het heden zonder het vermogen van toe-komstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzienin gevaar te brengen5.

Duurzaamheid: de vertaling van het Engelse 'sustainabi-lity'. Het duidt op het vermogen van een ontwikkeling, eenproductiewijze of een systeem om aan te sluiten op debehoeften van het heden zonder het vermogen van toe-komstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzienin gevaar te brengen.

Eerlijke handel: de organisaties uit de eerlijke handel heb-ben in 2001 een gezamenlijke definitie van eerlijke handelopgesteld: "Eerlijke handel is een commercieel partner-schap gebaseerd op dialoog, transparantie en respect, datop zoek gaat naar een grotere gelijkheid in de internationalehandel. Het draagt bij tot duurzame ontwikkeling doorbetere handelsverhoudingen te creëren en door de rechtente vrijwaren van de gemarginaliseerde producenten enarbeiders, vooral in het Zuiden. Eerlijke handelsorganisa-ties (gesteund door de consumenten) verbinden zich ertoeom actief de producenten te ondersteunen, het publiek tesensibiliseren en campagnes te voeren voor de wijzigingvan de regels en praktijken die gelden in de conventioneleinternationale handel".

Filière: een opeenvolging van acties van actoren om eenproduct te produceren, te verwerken, te verkopen en te ver-bruiken6. Men spreekt ook van 'productieketen', de opeen-volging van processen en/of activiteiten, en van'waardeketen' wanneer men de nadruk wil leggen op demeerwaarde die elk proces of elke activiteit aan het productof de dienst verleent7.

Garantiesysteem: een systeem dat het mogelijk maakt omgaranties te bieden. In deze context betreft het sociale,economische en/of ecologische garanties in het kader van

GLOSSARIUM

GLOSSARIUM

58

commerciële transacties. Er bestaan meerdere soortensystemen: wetten, conventies, verdragen, charters, verkla-ringen, principes, normen, standaarden, enz.

ISEAL: de International Social and EnvironmentalAccreditation and Labelling Alliance is een vereniging diede grootste internationale organisaties groepeert diesociale en ecologische normen opstellen. Om als lid aan-vaard te worden, moeten de organisaties een transparanten participatief proces waarborgen en de gedragscode vanISEAL volgen.

Interne controle: een interne controle vindt plaats wan-neer het controleproces door slechts één partij wordt uit-gevoerd. Men spreekt dan van zelfevaluatie.

Intentieverklaring: de door een onderneming of organisa-tie vrijwillig aangegane verbintenis om bepaalde principesen gedragsnormen toe te passen op haar werking of han-delingen8.

Logo/label: een logo is een visueel herkenningsteken vooreen groep producten of diensten in een organisatie9.Een label wijst bovendien op een engagement en wijst opde conformiteit met een bestek.

Merk: een teken dat de consument in staat stelt om eenproduct of dienst te onderscheiden van concurrerende pro-ducten of diensten. Het merk kan gestalte krijgen in devorm van een naam, een woord, een uitdrukking of eenvisueel symbool. Het merk is een richtpunt en eventueeleen 'garantie' voor de consument10.

Monitoring: het toezicht in reële tijd op de werking van eensysteem of een proces.

Premie: een som die boven op de betaling van een productof dienst wordt uitgekeerd. In de context van eerlijke ofduurzame handel is de premie vaak bestemd om geïnves-teerd te worden in de commerciële activiteiten van de pro-ducenten en hun gemeenschappen, of voor desociaal-economische ontwikkeling van de arbeiders en hungemeenschappen.

Productieketen: de opeenvolging van productiestadia, zieook Filière.

BELANGRIJKSTE ACRONIEMEN 4C: Common Code for the Coffee CommunityARM: Alliance for Responsible MiningBSCI: Business Social Compliance InitiativeUNCTAD: United Nations Conference on Trade andDevelopmentESVR: "Equitable, solidaire, responsable" (eerlijk, solidair,verantwoord)ETI: Ethical Trading InitiativeFLA: Fair Labor OrganisationFLO: Fairtrade Labelling Organizations InternationalFSC: Forest Stewardship CouncilFWF: FairWear FoundationDDII: Diamond Development Initiative InternationalIEPF: Institut de l’Energie et de l’Environnement de laFrancophonieIMO: Institute for MarketecologyISEAL: International Social and EnvironmentalAccreditation and LabellingISO: International Standard OrganizationISO 65: Algemene eisen voor organismen die productencertificeren16IUCN: International Union for the Conservation of Nature– Internationale Unie voor NatuurbehoudMSC: Marine Stewardship CouncilGGO: Genetisch gemodificeerd organismeIAO: Internationale ArbeidsorganisatieWHO: WereldhandelsorganisatieWGO: WereldgezondheidsorganisatieNGO: Niet-gouvernementele organisatiePEFC: Programme for the Endorsement of ForestCertification schemesPFCE: Plate-forme Française pour le CommerceEquitableKMO: Kleine of middelgrote ondernemingUNEP: United Nations Environment ProgrammeRSPO: Roundtable on Sustainable Palm OilSAI: Social Accountability InternationalSAN: Sustainable Agriculture NetworkEU: Europese UnieWFTO: World Fairtrade OrganizationWWF: World Wide Fund

1. www.enpc.fr/fr/formations/ecole_virt/trav-eleves/QFS/audit_qualite.htm 2. Consumer International (CI), International Institute for Environment and

Development (IIED), From bean to cup: how consumer choice impacts upon cof-fee producers and the environment, 2005.

3. www.ssi.gouv.fr/fr/confiance/evalcertif.html 4. In 2000 gedefinieerd door het International Institute for Environment and

Development.5. Afnor, Vertaling van ISO 26000 WD4.2 "Guidelines for social responsibility" juni

2008. 6. www.massivechangeenaction.museevirtuel.ca/toolkit/glossary

7. Afnor, Vertaling van ISO 26000 WD4.2 "Guidelines for social responsibility" juni2008.

8. IEPF, Responsabilité sociétale, inventaire d’outils, 2007.9. IEPF, Responsabilité sociétale, inventaire d’outils, 2007.10. www.definitions-marketing.com/Definition-Marque

TITRE CHAPITRE

59

GLOSSAIRE

Het Trade for Development Centre is een programma van BTC (hetBelgische ontwikkelingsagentschap) dat eerlijke en duurzame handel met de ontwikkelingslanden bevordert.

DRIE HOOFDACTIVITEITEN:> EXPERTISECENTRUMHet Trade for Development Centre is het expertisecentrum voor eerlijke handel, duurzamehandel en handelshulp.- Het verzamelt, analyseert en produceert informatie (opiniepeilingen bij de consumenten,

marktstudies, enz.) - Het leidt een werkgroep van het platform ‘Ondernemen voor ontwikkeling’ dat steun biedt

aan de privésector.

> STEUN AAN PRODUCENTENHet Trade for Development Centre is een instrument voor de ondersteuning van producente-norganisaties. Het steunt gemarginaliseerde producenten, micro- en kleine ondernemingen enprojecten in de sociale economie die kaderen in de dynamiek van eerlijke en duurzame han-del.- Het versterkt de organisatie- en technische capaciteiten evenals de productiecapaciteiten- Het geeft relevante informatie door (over de markt, potentiële certificeringen, enz.).

> SENSIBILISERINGHet Trade for Development Centre organiseert bewustmakingscampagnes en ontwikkelt ins-trumenten voor de sensibilisering van de consument (Week van de Fair Trade), de economi-sche actoren en de Belgische overheid.

In het kader van deze opdrachten publiceert het Centrum deze brochurevoor de Belgische economische actoren. Tegelijkertijd verschijnen tweeandere brochures over eerlijke handel, de ene bedoeld voor de producenten, de andere voor het grote publiek. Deze twee bijkomendebrochures zijn verkrijgbaar bij het Centrum (gegevens op keerzijde).

TRADE FOR DEVELOPMENT CENTRE

BTCBELGISCH ONTWIKKELINGSAGENTSCHAP TRADE FOR DEVELOPMENT CENTRE HOOGSTRAAT 147 1000 BRUSSEL T+32 (0)2 505 19 35 WWW.BTCCTB.ORGWWW.BEFAIR.BE

Zoveel labels en garantiesystemen : Wegwijzer voor de consument

Documents

Transcript of Zoveel labels en garantiesystemen : Wegwijzer voor de consument