ZORG INNOVEERT - Home - Zorgkennis.net · de trends en cijfers van de ziekenhuisbranche in ons...

ZORG INNOVEERTBrancherapport algemene ziekenhuizen 2014

3Zorg Innoveert

Inhoudsopgave

Voorwoord 5

Samenvatting 6

1 Innovatie 9

1.1 Innovaties met verschillende partijen 9

1.2 Innovaties vanuit ziekenhuisperspectief 10

1.3 Innovaties vanuit het perspectief van zorgprofessionals 12

1.4 Innovaties vanuit patiëntperspectief 15

1.5 Tot slot 17

2 Zorg in perspectief 19

2.1 Groei van de zorg 20

2.2 Kosten medisch-specialistische zorg naar leeftijd en geslacht 21

2.3 Spreiding ziekenhuizen 22

3 Werken in ziekenhuizen 25

3.1 Personeel naar functie en functiegroep 26

3.2 Medisch specialisten 27

3.3 Kenmerken medewerkers 28

4 Financiën 31

4.1 Omzet 32

4.2 Kosten 35

4.3 Resultaat 36

4.4 Balans 37

5 Productie in ziekenhuizen 39

5.1 Eerste polikliniekbezoeken 41

5.2 Klinische opnames (exclusief eendaagse opnames) 42

5.3 Verpleegdagen 42

5.4 Gemiddelde verpleegduur 43

Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen4

5Zorg Innoveert

Voorwoord

De Nederlandse ziekenhuiszorg behoort tot de beste van de wereld en is

toegankelijk en betaalbaar. Tegelijkertijd werken ziekenhuizen voortdurend

aan verdere verbetering van de zorg. Want zorg kan beter en moet altijd

beter. Ook in de toekomst willen we dat zorg kwalitatief goed, toegankelijk en

betaalbaar blijft, voor de patiënt en voor de maatschappij. Dit kan als we blijven

innoveren.

Innovatie is het thema van dit brancherapport. U leest hoe de Nederlandse

ziekenhuizen dagelijks aan innovaties werken. Ter inspiratie laten we u graag

een aantal voorbeelden daarvan zien. Daarnaast geeft dit brancherapport een

overzicht van andere belangrijke cijfers en feiten over de ziekenhuisbranche.

De beoogde kentering in de groei van de zorguitgaven lijkt zich door te zetten.

In 2009 bedroeg de omzetgroei nog 7,1%, terwijl in 2012 de groei slechts

1,5% bedroeg. In 2013 is de omzet met 3,2% gestegen tot € 14,6 miljard.

Die omzetcijfers kunnen nu met nog meer nauwkeurigheid en betrouwbaarheid

worden vastgesteld dan vorig jaar. Dat is te danken aan het intensieve

zelfonderzoek naar de declaraties in 2012 en 2013, dat de Nederlandse

ziekenhuizen in de zomer van 2014 uitvoerden.

Ik hoop dat u het brancherapport met veel interesse leest en dat u, net als ik,

enthousiast wordt van de mooie voorbeelden van innovatie die de Nederlandse

ziekenhuiszorg te bieden heeft.

Yvonne van Rooy

voorzitter

6 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

Samenvatting

Zorg moet en kan altijd beter. Om de zorg te verbeteren, zetten ziekenhuizen

innovatie in. Ze werken actief en creatief aan alles wat de zorg kan verbeteren.

Innovatie is een breed thema met verschillende gedaanten: medisch,

techno logisch, sociaal en organisatorisch, en op het gebied van kwaliteit.

In de ziekenhuiszorg zijn drie belangrijke innoverende partijen te onderscheiden:

ziekenhuizen, zorgprofessionals en patiënten(organisaties). Dit brancherapport

van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen geeft, naast een beeld van

de trends en cijfers van de ziekenhuisbranche in ons land, ook een beeld

van de innovatiekracht van onze ziekenhuizen. In het hoofdstuk ‘Innovatie’

staan boeiende voorbeelden van innovaties vanuit het ziekenhuis-, het

zorgprofessional- en patiëntperspectief.

Zorg belangrijk aandeel in bruto binnenlands product, groei vlakt af

De sector zorg & welzijn vormt met een omzet van € 94,2 miljard een

aan zienlijk deel van ons bruto binnenlands product: ruim 15%. De uitgaven aan

medisch-specialistische zorg bedroegen in 2013 € 24,8 miljard. De jaarlijkse

uitgavengroei aan zorg & welzijn is aan het dalen. De afgelopen vijf jaar was de

gemiddelde jaarlijkse groei nog maar half zo groot als in periode 1998 – 2008.

In 2013 is er weer een lichte toename van de groei te zien ten opzichte van

2012. De gemiddelde jaarlijkse ziekenhuiskosten per Nederlander bedragen in

2013 € 1.442 euro.

Aantal fte’s daalt voor het eerst, maar zorg blijft een van de grootste werkgevers

De zorg heeft niet alleen een belangrijk aandeel in het bruto binnenlands

product, de sector is ook een van de grootste werkgevers van ons land.

Ruim 13% van het aantal voltijdsbanen betreft banen in de sector zorg &

welzijn. Daarvan werkt 18% in de algemene ziekenhuizen. In 2013 daalt het

aantal fte’s in ziekenhuizen voor het eerst. Het gemiddeld aantal uren dat

een ziekenhuismedewerker werkt, neemt juist toe. Daardoor daalt het aantal

medewerkers sterker dan het aantal fte’s. In de afgelopen vijf jaar is het aantal

medisch specialisten juist gestegen, met 16%.

Financieel gezonde sector, winstmarge boven de norm

De Nederlandse ziekenhuissector is financieel gezond. De omzet van de

Nederlandse ziekenhuizen bedraagt € 14,6 miljard. Het grootste deel van die

omzet komt uit het vrije segment (66%), gevolgd door het gereguleerde segment

(16%). De ziekenhuizen behaalden in 2013 gemiddeld een exploitatieresultaat van

2,6% van de omzet. Daarmee voldoet het resultaat van de branche voor het eerst

sinds de invoering van prestatiebekostiging aan de verwachte norm: voor een

gezonde bedrijfsvoering is een winstmarge van ten minste 2,5% nodig.

7Zorg Innoveert

Productie lastig vergelijkbaar door veranderde registratie

Op het eerste gezicht lijkt de productie van ziekenhuizen op een aantal

belangrijke onderdelen te dalen. Zo laten onder meer het aantal dag behande-

lingen en het aantal eendaagse opnames in 2013 een sterke daling zien.

Er is echter geen sprake van minder zorg, maar van andere registratieregels.

Daarom is een vergelijking met voorgaande jaren lastig. Het aantal eerste

polikliniekbezoeken is wel echt gedaald, van 11,06 miljoen naar 10,74 miljoen

per jaar. Dat hangt deels samen met de verhoging van het eigen risico voor

verzekerden, waardoor patiënten zich voor kleinere ingrepen eerder tot de

huisarts wenden. Ook het aantal verpleegdagen daalde in 2013 met 316.000 naar

9,8 miljoen. Ook hier is er geen sprake van minder zorg. Verschuiving naar

poliklinische behandelingen, verbeterde technologie en efficiëntere processen

zorgden juist voor een verbetering van de kwaliteit.

Ziekenhuizen worden uitgedaagd om actief, creatief en innovatief te werken aan alles wat de zorg kan verbeteren.


1 Innovatie

Zorg moet en kan altijd beter. Ziekenhuizen worden uitgedaagd om actief,

creatief en innovatief te werken aan alles wat de zorg kan verbeteren.

Innovatie kan worden gedefinieerd als: ‘een idee, praktijk of object dat door

een individu of andere eenheid van adoptie als nieuw wordt waargenomen’. 1

Innovatie is niet nieuw, het hoort onlosmakelijk bij goed bestuur van een

ziekenhuis. Ziekenhuizen weten met innovaties bijvoorbeeld al jaren de

gemiddelde verpleegduur te beperken, ondanks de vergrijzing.

Innovatie is een breed thema met verschillende gedaanten: medisch,

technologisch, sociaal en organisatorisch, en op het gebied van kwaliteit.

Verschillende partijen, in het bijzonder ziekenhuizen, patiënten(verenigingen)

en zorgprofessionals (medisch specialisten, verpleegkundigen en paramedici),

werken samen aan innovaties in de medisch-specialistische zorg. Met als doel:

1 verhoogde gezondheid en welzijn voor de patiënt

2 verhoging van de kwaliteit en veiligheid van de zorg

3 betaalbaar houden van de zorg

4 duurzame inzetbaarheid van medewerkers

1.1 Innovaties met verschillende partijen

In de ziekenhuiszorg zijn drie belangrijke innoverende partijen te onderscheiden:

1 Ziekenhuizen zetten hun kennis van zorgprocessen, organisatiemodellen en

patiëntencommunicatie in om de zorg steeds beter te maken. Ziekenhuizen

ondersteunen zorgprofessionals bij hun ambities en activiteiten om te

innoveren.

2 Zorgprofessionals (medisch specialisten, verpleegkundigen en paramedici)

innoveren om de zorg te verbeteren. Zij doen dit vanuit hun professionele

nieuwsgierigheid en hun betrokkenheid bij de patiënt.

3 Patiënten en hun organisaties formuleren belangrijke vragen voor patiënten

en geven zo richting aan gewenste vernieuwingen. Patiënten zijn bij uitstek in

staat aan te geven waar hun innovatiebehoeften liggen. Die bevinden zich

slechts ten dele op medisch-technisch terrein. Voor patiënten zijn sociale

innovaties en innovaties op het terrein van patient empowerment minstens

zo belangrijk.

1 Zorginnovatieplatform, Kennis(in)kaart, Succes en

belemmeringsfactoren voor het versnellen van opschaling

van innovaties, 2010.

9Zorg Innoveert


Naast deze drie zijn er nog andere partijen van belang voor innovaties in de

zorg. Zorgverzekeraars zijn als vertegenwoordigers van hun verzekerden ook

een belangrijke partner. Banken, andere financiers en bedrijfsleven spelen een

aanvullende, ondersteunende rol.

In de volgende paragrafen komen voorbeelden van innovaties door verschillende

partijen aan bod.

1.2 Innovaties vanuit ziekenhuisperspectief

Innovaties gestimuleerd vanuit de ziekenhuizen zijn gericht op:

Procesinnovatie of logistieke optimalisatie

Het verbeteren van samenwerking in de zorgketen

Vernieuwende patiëntencommunicatie (bijvoorbeeld de inzet

van social media)

Duurzame inzetbaarheid van zorgprofessionals

Ziekenhuizen faciliteren zorgprofessionals bij hun streven om met innovaties

de zorg te verbeteren. Dit gebeurt op verschillende terreinen. Sociale innovaties

betekenen vernieuwing in de arbeidsorganisaties en in arbeidsrelaties. Die leiden

tot verbeterde prestaties van de organisatie (waaronder kwaliteit van zorg en

arbeidsproductiviteit) en tot het beter benutten van talenten van medewerkers,

die zo langer gezond en met plezier doorwerken. Organisatorische innovatie zit

bijvoorbeeld in het gebruik van andere organisatiemodellen, procesoptimalisatie

en nieuwe samenwerkingsverbanden.

Voorbeelden innovaties ziekenhuis

1. Ontwikkeling van talenten van verpleegkundigen

Het Amphia Ziekenhuis in Breda en Oosterhout heeft met het programma

‘TOPzorg’ het doel de kwaliteit van de verpleegkundige zorg te verhogen en

de professionaliteit van de verpleegkundige beroepsgroep te versterken.

Dit project is in gang gezet om de verpleegkundigen klaar te maken voor een

toekomst met meer complexe zorgvragen, een veranderende zorgbehoefte én

een andere inzet van zorg.

Het programma TOPzorg bestond uit zes projecten die nauw met elkaar

verbonden zijn: ‘Gouden Standaard verpleegkundige zorg’, ‘Verpleegkundige

visite’, ‘Evidence Based Practice’, ‘Beroepsprofielen’, ‘Bekwaam en deskundig’

en ‘Amphia floreert’. Binnen al deze projecten namen verpleegkundigen het

voortouw. Samen met leidinggevenden zorgden zij voor beleid en uitvoering

van de afzonderlijke projecten. Alle verpleegkundigen van Amphia zijn daar naast

ondersteund in hun ontwikkeling in de vorm van lezingen, trainingen, bijeen-

komsten, uitwisselingen, nieuwsbrieven en een intranet.

11Zorg Innoveert

Hans Meij, lid directiecomité: ‘De komende jaren staan we voor een uitdaging

waarin verpleegkundigen een belangrijke rol spelen. In 2012 hebben we

daarom het programma Amphia naar TOPzorg gelanceerd met als doel de

kwaliteit van de verpleegkundige zorg te verhogen en de professionaliteit van

de verpleegkundige beroepsgroep te versterken. Alle 1400 verpleegkundigen

staan hierin centraal. Zij hebben de kans en ruimte gekregen om zich sterk te

ontwikkelen.’ 2

2. Integratie van huisartsenposten en spoedeisendehulpafdelingen van ziekenhuizen

Integratie van huisartsenposten en spoedeisendehulpafdelingen van zieken-

huizen zorgt ervoor dat ziekenhuizen en huisartsen samenwerken om de

toegankelijkheid en de betaalbaarheid van de spoedzorg te verbeteren.

In de spoedzorg wordt sinds 2001 steeds vaker samengewerkt tussen huis -

artsen posten (HAP) en de spoedeisende hulp (SEH) van ziekenhuizen.

Vóór 2001 stond de spoedhuisartsenzorg los van de ziekenhuiszorg.

Vanaf 2001 zijn huisartsenposten geïntroduceerd waarbij huisartsen

samenwerken in huisartsenposten. Vanaf 2011 is de samenwerking tussen

huisartsenposten en ziekenhuizen behoorlijk toegenomen.

Er zijn verschillende samenwerkingsvormen tussen HAP en SEH in Nederland.

Op 156 locaties wordt spoedzorg geleverd, waarvan op 76 locaties de HAP

en SEH op één locatie zitten. De samenwerking verschilt. Er is sprake van

geïntegreerde samenwerking, waarbij de HAP en SEH voor de patiënt één

organisatie vormen voor de spoedzorg. In 2010 waren er vier geïntegreerde

samenwerkingsvormen 3, in 2012 waren dit er negen.

Een andere samenwerkingsvorm is samenwerking waarbij de HAP en de SEH

voor binnenlopers een afgesproken vaste volgorde voor de triage hanteren;

de binnenlopers wordt getrieerd door de HAP, of door de SEH. In 2012 werken

22 SEH’s en HAP’s op een gedeelde locatie volgens deze manier samen.

Op 23 locaties werken de HAP en SEH op onderdelen met elkaar samen, maar

bepaalt de patiënt zelf waar hij zich meldt; waar de patiënt zich meldt vindt de

triage plaats. In 22 situaties waarbij de HAP en SEH op dezelfde locatie zitten

vindt in 2012 nog geen samenwerking plaats. 4

Ron Treffers, voorzitter raad van bestuur Rijnland Ziekenhuis waar in april 2013 de

samenwerking met de huisartsendiensten Rijnland is ondertekend: ‘Het werken

met één loket is niet alleen duidelijker voor patiënten, maar bespaart ook

kosten.’ 5

2 www.amphia.nl/OverAmphia/Nieuwsoverzicht

3 www.nationaalkompas.nl

4 Gupta Strategists, eindrapportage onderzoek onder

huisartsenposten en SEH’s, 2013.

5 www.skipr.nl/actueel/id14255-rijnland-ziekenhuis-krijgt-n-

loket-spoedzorg.html


Figuur 1.1 | Tijdlijn ontwikkeling spoedzorg

Tot 2001

Onderlinge

waarneming

Huisartsenzorg staat los van de ziekhuiszorg (er bestaan afspraken over verwijzing en diagnostiek)

HA gaan samenwerken in huisartsenposten soms in/bij bij een ziekenhuis

Ziekenhuizen en huisartsenposten maken vaker substitutieafspraken

Partijen zeggen toe (verdere) samenwerking te onderzoeken

2001

Introductie

huisartsenposten

2011

Verhoofd uurtarief

bij subsitutie 2e lijn

2012

Convenant LHV/VWS

1.3 Innovaties vanuit het perspectief van zorgprofessionals

De zorgprofessional streeft met innovatie naar het verbeteren van de zorg, naar

het behalen van kwalitatief hoogwaardige en veilige zorg.

Soms is het beeld dat innovaties vanuit het perspectief van zorgprofessionals

vooral gericht zijn op medisch-technologische ontwikkelingen. Voorbeelden

hiervan zijn de Da Vinci-robot en de PET-scan. Uiteraard dragen dat soort

innovaties bij aan vernieuwingen binnen de ziekenhuisbranche, maar innovaties

door zorgprofessionals omvatten veel meer. Ze zijn ook gericht op:

De interactie tussen patiënt en medewerker

Bejegening en hospitality naar patiënten

Medische vernieuwing

Sociale vernieuwing

Voorbeelden innovaties zorgprofessionals

1. Verpleegkundig specialist

De ziekenhuisbranche speelt met investeringen en innovaties in op de

veranderende behoeften aan behandelingen. Het gaat in de behandelkamer

niet alleen over behandeling van de ziekte, maar ook steeds meer over de

begeleiding van de patiënt gedurende het behandeltraject. Dit heeft gevolgen

voor de samenstelling van behandelteams en leidt tot de opkomst van

gespecialiseerde verpleegkundigen.

Taakherschikking in de gezondheidszorg, ofwel het verschuiven van taken

van artsen naar andere zorgverleners, is al twintig jaar gaande in Nederland,

met als doel de kwaliteit van de zorg te verhogen en de doelmatigheid te

verbeteren. Er zijn uiteenlopende gespecialiseerde verpleegkundigen, maar de

‘verpleegkundig specialist’ (voorheen nurse practitioner) is een van de bekendste.

In Nederland bestaat de opleiding tot verpleegkundig specialist vanaf 1997.

13Zorg Innoveert

Figuur 1.2 | Ontwikkeling verpleegkundig specialisten 2000-2012

20002001

20022003

20042005

20062007

20082009

20102011

2012

■■■ snijdende specialismen

■■■ beschouwendespecialismen

■■■ ondersteunende specialismen

■ ■ ■ psychiatrie

■ ■ ■ overige specialisaties

0

100

200

300

400

500

600

Verpleegkundig specialisten begeleiden patiënten heel intensief; zij geven

uitgebreide uitleg en informatie, bieden praktische en emotionele ondersteuning

en voeren controlerende taken uit. Omdat de verpleegkundig specialisten expert

zijn binnen hun eigen specialisme, kunnen zij voor een goede afstemming

zorgen tussen de medische behandeling en verpleegkundige zorg voor

patiënten. Verpleegkundig specialisten hebben de zelfstandige bevoegdheid tot

het indiceren en verrichten van voorbehouden handelingen.

In de periode 2000-2012 is het aantal verpleegkundig specialisten flink

toegenomen; het aantal werkzame verpleegkundig specialisten steeg van

10 in 2002 naar 1.300 in 2012. 6

2. Technologische innovaties; medisch en proces

Voorbeelden van medische innovaties vanuit het perspectief van zorg profes sio-

nals zijn nieuwe operatietechnieken, laparoscopische toepassingen, minimaal

invasieve technieken, of de femtosecond laser oogheelkunde.

Een ander voorbeeld is de poliklinische cataractbehandeling. Of de draagbare

ECG-zendapparatuur in ambulances die contact legt met de dienstdoende

interventiecardioloog in een dottercentrum, zodat patiënten met een acuut

hartinfarct eerder kunnen worden gedotterd. Dit gebeurt bijvoorbeeld in de regio

Amsterdam. Ook e-health is een voorbeeld van een technologische innovatie.

E-health

E-health betreft het gebruik van nieuwe informatie- en communicatie-

technologieën, met name internettechnologie, om gezondheid en gezondheids-

zorg te ondersteunen of te verbeteren. 7 E-health is een verzamel woord

voor verschillende digitale mogelijkheden, waaronder toepassingen voor

telemonitoring, patiëntenportals en elektronische patiëntendossiers.

6 Alumni van de masteropleiding Advanced Nursing Practive, 2013.

7 Raad voor de Volksgezondheid en Zorg, Inzicht in e-health, 2002.


Uit een inventarisatie naar het gebruik van e-health onder zorgprofessionals in

ziekenhuizen blijkt dat ruim 64% van de respondenten in de directe omgeving te

maken heeft met e-health. 82% van de respondenten geeft aan dat de e-health

helpt bij kwaliteitsverbetering van de zorg.

Het Nictiz 8 heeft onderzoek gedaan naar het gebruik van e-health in de zorg en

deelt deze in zes thema’s in: 9

1 Het zoeken naar en bijhouden van gezondheidsinformatie

2 Communicatie tussen zorggebruiker en zorgverlener

3 Online behandeling

4 Begeleiding op afstand

5 Elektronische dossiervoering voor zorgverleners

6 Elektronische communicatie tussen zorgverleners

Een vorm van e-health is telemonitoring. Telemonitoring is een technologische

innovatie die in het primaire patiëntenproces ingrijpt en kan leiden tot verbeterde

efficiëntie. 10 Telemonitoring wordt voornamelijk toegepast bij diabetes. 40% van

de medisch specialisten voor wie dit van toepassing is, geeft aan telemonitoring

in te zetten bij dit ziektebeeld. Bij hartfalen is dit 23%. 11 Een voorbeeld van

telemonitoring toegepast is het effective cardio project.

Effective Cardio project

Door e-health, ketenzorg en zelfmanagement gericht te combineren, kan de

zorg voor patiënten met hartfalen ruim een kwart goedkoper worden. Doordat

patiënten die gebruik maken van telemonitoring in een geoptimaliseerd

zorgpad minder vaak complicaties krijgen, neemt bovendien het aantal

verpleegdagen met meer dan de helft af (57%). Hetzelfde geldt voor het aantal

ziekenhuisopnames (52%).

Dit blijkt uit meerjarig praktijkonderzoek dat zorgverzekeraars Zilveren Kruis

Achmea, VGZ en CZ samen met Philips en zes ziekenhuizen hebben uitgevoerd.

Voor het onderzoek werden 175 patiënten met chronisch hartfalen vier jaar

gevolgd. Zij kregen allemaal de beschikking over digitale thuismeetapparatuur.

Patiënten werden dagelijks op afstand gecontroleerd, in plaats van eens

per drie maanden in het ziekenhuis. Door vroegtijdig te signaleren konden

zorgprofessionals proactief handelen, waar ze voorheen pas konden optreden

na een verslechtering van de gezondheidstoestand. Bovendien kon de zorg

grotendeels in de eerste lijn worden aangeboden in plaats van in de tweede

lijn, terwijl de dagelijkse aandacht, ondersteuning en leefstijladvisering door de

patiënten als geruststellend werd ervaren.

8 Nictiz is het landelijke expertisecentrum dat ontwikkeling van

ICT in de zorg faciliteert.

9 Nictiz, Op naar Meerwaarde! e-healthmonitor 2014, 2014.

10 Effective cardio, het pad naar duurzame hartfalenzorg, 2014.

11 Nictiz, Op naar Meerwaarde! e-health-monitor 2014, 2014.

15Zorg Innoveert

De huisarts krijgt in deze nieuwe werkwijze een prominentere rol. Dat is voor

zorgprofessionals een oefening in loslaten. Maar volgens Ramon van de Ven,

projectdeelnemer en cardioloog in het St. Anna Ziekenhuis in Geldrop, zijn

zorgoptimalisatie en innovatie pure noodzaak: ‘Als je kijkt naar de verwachte

groei van het aantal patiënten met hartfalen, kunnen we met de huidige

aanpak de kwaliteit van zorg nooit op peil houden. De groei van het aantal

patiënten betekent ook dat er genoeg overblijven die medisch-specialistische

zorg nodig hebben. Bovendien krijgen medisch specialisten uiteindelijk meer

ruimte voor werkelijk complexe zorg. Maar het belangrijkste is toch dat de

patiënt centraal komt te staan. Dat is zeker van belang bij chronische patiënten

die vaak kampen met meerdere aandoeningen. Met zo’n innovatief zorgmodel

kunnen we ons als één zorgteam rond de patiënt organiseren, dat is zowel

kosteneffectief als goed voor de kwaliteit’. 12

1.4 Innovaties vanuit patiëntperspectief

Verbetering van gezondheid en welzijn is het doel van innovaties vanuit het

perspectief van patiënten. Mede dankzij de actieve rol van patiëntenverenigingen

zijn er de afgelopen jaren op dit gebied veel innovaties geweest. Deze waren

bijvoorbeeld gericht op:

Autonomie van de patiënt (welzijn)

Zelfregie ten aanzien van de eigen gezondheid

Het verbeteren van lotgenotencontact

Het verbeteren van het leven met een ziekte of beperking

Betere informatievoorziening over keuzemogelijkheden

Patient empowerment en leefstijlbeïnvloeding door de patiënt

Zorgparticipatie, samenwerken met het behandelteam

Voorbeelden innovaties patiënten

1. Dappere dokter

‘De dappere dokter’ richt zich op het betrekken van de patiënt bij de behandeling.

Een belangrijk element is het stimuleren van de keuzevrijheid, waarmee wordt

tegemoetgekomen aan de behoefte aan autonomie van de patiënt.

‘Optimale zorg - Dappere dokters’ draait om de gunstigste zorg voor de patiënt,

waarbij de persoon van de patiënt belangrijker is dan de ziekte. Dappere dokters

gaan in gesprek met de patiënt over het kiezen van optimale zorg. Deze dokters

hebben aandacht voor de betrokkenheid en de eigen verantwoordelijkheid

van de patiënt bij de besluitvorming over de behandeling, maar schuiven hun

professionele verantwoordelijkheid daarmee niet van zich af. Dappere dokters

zorgen voor een intensieve samenwerking tussen huisarts, medisch specialist

en andere zorgprofessionals. Hierdoor komen keuzevrijheid voor de patiënt en

kwaliteit van zorg samen. Dat uit zich in patiëntgerichtheid, effectiviteit, veiligheid

én doelmatigheid. 13

12 Effective cardio, het pad naar duurzame hartfalenzorg, 2014.

13 https://amsterdam-almere.lhv.nl/dappere-dokters-0


Cardioloog Ad Bakx van het BovenIJ Ziekenhuis in Amsterdam is gekozen tot

dappere dokter 2013. Hij bekeek samen met de huisartsen van drie praktijken in

Amsterdam-Noord de dossiers van patiënten met hart- en vaatziekten. Hamvraag

was welke patiënten in het ziekenhuis thuishoren en welke ook prima bij de

huisarts onder controle kunnen blijven. Ad Bakx: ‘Goedkoper, maar belangrijker:

ook beter. De huisarts zit veel dichter op de patiënt, en kent de patiënt en zijn

omgeving vaak ook veel beter. Een deel van de cardiologische patiënten is dan

ook beter af bij de huisarts. Door goede samenwerking met huisartsen weet

je dat de patiënt als dat nodig is ook weer naar de cardioloog terug verwezen

wordt.’ 14

2. Kwaliteitsvenster NVZ

Ziekenhuizen in Nederland willen open zijn over hun kwaliteit van zorg. Daarom

hebben zij gezamenlijk het Kwaliteitsvenster ontwikkeld. Het Kwaliteitsvenster van

een ziekenhuis geeft patiënten en andere geïnteresseerden op een heldere en

eenduidige manier inzicht in de kwaliteit van dat ziekenhuis en de ervaringen van

patiënten. Het Kwaliteitsvenster is ontwikkeld door ziekenhuizen in Nederland en

de NVZ, patiënten en deskundigen. 15

Figuur 1.3 | NVZ kwaliteitsvenster

Het Kwaliteitsvenster bestaat uit tien onderwerpen die iets zeggen over de

ziekenhuisbrede kwaliteit van zorg, zoals risicovolle operaties, infecties,

sterftecijfers en patiëntervaringen. Patiënten kunnen online in één oogopslag

zien hoe hun ziekenhuis scoort op een bepaald onderwerp ten opzichte van

eerdere jaren, een landelijke gemiddelde en/of de norm. Ziekenhuizen geven zelf

een toelichting op de score.

14 www.bovenij.nl/4/Nieuws-overzicht/2013-Nieuwsberichten/

BovenIJ-cardioloog-Ad-Bakx-bekroond-tot-Dappere-

Dokter-2013.html

15 www.nvz-kwaliteitsvenster.nl of via de website van het

ziekenhuis.

17Zorg Innoveert

Ook zijn er plannen om straks kwaliteitsinformatie per aandoening of specialisme

te ontwikkelen. Daarmee krijgt de patiënt meer inzicht in de kwaliteit van zorg die

voor zijn aandoening of ziekte nodig is.

Het opvallende aan het Kwaliteitsvenster van de NVZ is dat het tegemoetkomt

aan de behoefte aan informatie van de patiënt, en er tegelijkertijd op is gericht de

keuzevrijheid voor de patiënt te vergroten.

Directeur Wilna Wind van patiëntenfederatie NPCF noemt het Kwaliteitsvenster

een grote stap voorwaarts. ‘Patiënten kunnen nu aan artsen vragen wat de

achtergrond is van bepaalde scores. Dit geeft meer openheid. En ziekenhuizen

hebben een extra reden om hun zorg te verbeteren.’

1.5 Tot slot

De komende jaren zullen een aantal innovatiethema’s aan de orde komen.

Een paar voorbeelden:

Medische verantwoordelijkheid, eigenaarschap van patiëntdata en behandel-

data zijn vraagstukken die de komende jaren aandacht verdienen.

Bekostiging van innovatie. Veel medische innovaties vergen een investering op

voorhand. Wie zal de innovaties betalen?

Nieuwe behandelmethodieken vergen ook nieuwe bekostigingsmodellen.

In het huidige zorgstelsel vallen de baten en de kosten van innovaties vaak bij

verschillende partijen.

Deze aspecten vergen een brede aanpak met de verschillende betrokken

partijen om hiermee een goed innovatieklimaat te waarborgen voor de

ziekenhuisbranche.

Van de uitgaven aan zorg & welzijn gaat iets meer dan een kwart naar de medisch-specialistische zorg.


19Zorg Innoveert

2 Zorg in perspectief

De medisch-specialistische zorg bestaat uit de algemene, categorale en

academische ziekenhuizen, revalidatiecentra, honoraria voor medisch

specialisten en zelfstandige behandelcentra. Algemene ziekenhuizen vormen

59% van de totale medisch-specialistische zorg.

De uitgaven aan zorg & welzijn bedragen in 2013 ruim € 94,2 miljard. De uitgaven

zijn ten opzichte van 1998 meer dan verdubbeld. Toen bedroegen de kosten

€ 40,7 miljard. De uitgaven aan medisch-specialistische zorg zijn tussen 1998 en

2013 gestegen van € 9,9 naar € 24,8 miljard (figuur 2.1). Het aandeel medisch-

specialistische zorg in de totale uitgaven aan zorg & welzijn is tussen 1998 en

2013 gestegen van 24,3% naar 26,4%.

Figuur 2.1 | Uitgaven zorg & welzijn per branche 1998 – 2013 (euro, miljard)

0

20

40

60

80

100

1998 2003 2008 2009 2010 20122011 2013

7,0 OV Gezondheidszorg

9,4 OV Welzijnszorg

3,3 Beleid en beheer

7,4 Extramurale zorg

5,9 Geestelijke gezondheidszorg

8,7 Genees- en hulpmiddelen

9,4 Gehandicaptenzorg

18,2 Ouderenzorg

24,8 Medisch-specialistische zorg

9,9

15,0

20,3 21,4 22,7 22,6 23,7

Bron: CBS, Zorgrekeningen


De financiering van de zorg vindt voor het grootste deel (42%) plaats via de

Zorgverzekeringswet (Zvw). De Algemene Wet Bijzonder Ziektekosten (AWBZ)

draagt voor 29% bij aan de financiering van de zorg. De overheid volgt met 12%

(figuur 2.2). Het aandeel eigen betalingen ligt met 9% relatief laag ten opzichte

van andere Europese landen.

Figuur 2.2 | Uitgaven zorg & welzijn naar financier (relatief aandeel, 2013)

42% Zorgverzekeringswet

12% Overheid

Aanvullende verzekeringen 4%

Eigen betalingen 9%

Overige financiering 13%

AWBZ 29%

Bron: CBS, zorgrekeningen

2.1 Groei van de zorg

De gemiddelde uitgavengroei in zorg & welzijn is in de periode 2008-2013 (3,4%)

nog maar half zo hoog als in de periode 1998-2008 (7,0%). Deze vertraging vindt

plaats in alle zorg & welzijn-branches.

De medisch-specialistische zorg groeide in de periode 2008-2013 met 4,2%.

Gecorrigeerd voor de overheveling van de dure geneesmiddelen komt de

gemiddelde groei uit op 3,7%. In de periode 1998-2008 bedroeg de groei

nog 7,4% (figuur 2.3).

Figuur 2.3 | Gemiddelde jaarlijkse groei van de uitgaven in % per branche

(1998–2008) en (2008–2013)

Totaal

Gehandicaptenzorg

Ouderenzorg

Medisch-specialistische zorg

Geestelijke gezondheidszorg

Extramurale zorg

Genees- en hulpmiddelen 6,1%-0,6%

7,0%2,8%

8,0%3,7%

7,4%4,2%

6,4%4,3%

7,6%5,6%

7,0%3,4%

■ 1998–2008

■ 2008–2013

Bron: CBS

21Zorg Innoveert

2.2 Kosten medisch-specialistische zorg naar leeftijd en geslacht

In figuur 2.4 staan links de totale uitgaven aan medisch-specialistische zorg naar

leeftijd en geslacht. In het midden staan de gemiddelde kosten per groep, rechts

het aantal inwoners per groep.

Vrouwen zorgen voor ruim 52% van de kosten. In de leeftijdsgroep 60-64 jaar

worden de meeste kosten gemaakt (€ 2,4 miljard). Dit geldt zowel voor mannen

(€ 1,3 miljard) als voor vrouwen (€ 1,1 miljard). De gemiddelde ziekenhuiskosten

per Nederlander bedroegen in 2011 € 1.442. De gemiddelde ziekenhuiskosten

per persoon zijn het hoogst in de leeftijdscategorie 80-84 jaar.

De minste kosten worden gemaakt in de leeftijdscategorie 5 tot 9 jaar (gemiddeld

ruim € 400 per persoon).

Figuur 2.4 | Kostenopbouw medisch-specialistische zorg naar leeftijd en geslacht

95+

90-94

85-89

80-84

75-79

70-74

65-69

60-64

55-59

50-54

45-49

40-44

35-39

30-34

25-29

20-24

15-19

10-14

5-9

1-4

0

0 750 1500-1200 -600 0 0 2500 5000-4000 -2000 0 0 400 800-800 -400 0

Totale kosten ziekenhuiszorg

in € miljard= x

Kosten ziekenhuiszorg

per persoon in €

Nederlanders per leeftijdsgroep

x 100.000

vrouw man vrouw man vrouw man

Bron: RIVM, ‘Kosten van ziekten’, 2013,


2.3 Spreiding ziekenhuizen

Algemene en academische ziekenhuizen

In 2014 is het aantal ziekenhuizen in Nederland gedaald naar 84. Het betreft

76 algemene ziekenhuizen en acht universitair medisch centra (umc’s).

Er hebben zes fusies plaatsgevonden bij de algemene ziekenhuizen. 16

Het aantal ziekenhuizen neemt af door fusies. Het aantal locaties waarop

ziekenhuiszorg geleverd wordt neemt echter toe doordat er enerzijds meer

ziekenhuizen met meerdere volwaardige locaties zijn en anderzijds doordat het

aantal buitenpoli locaties toeneemt. 17

Figuur 2.5 | Locaties Nederlandse ziekenhuizen

Bron: RIVM

Categorale instellingen

In Nederland zijn er 119 categorale instellingen, die georganiseerd zijn in

62 organisaties. Twee organisaties bieden twee zorgtypen aan. Een aantal van

deze instellingen beschikt ook over één of meerdere poliklinieken. In totaal zijn er

21 poliklinieken bij de categorale instellingen.

Categorale instellingen bieden, net als academische en algemene ziekenhuizen,

medisch-specialistische behandelingen en de daarbij noodzakelijke verpleging.

Bijzonder is dat deze zorg gericht is op specifieke groepen ziektes of patiënten.

Voorbeelden hiervan zijn revalidatiecentra en dialysecentra.

16 Bron: RIVM.

17 Bron: RIVM; Zorgatlas.

universitair medisch centrumalgemeen ziekenhuis

23Zorg Innoveert

Het aantal ziekenhuizen neemt af. Het aantal ziekenhuislocaties neemt echter toe doordat er meer volwaardige locaties en buitenpoli's zijn.

Ruim 13% van het aantal voltijdsbanen in Nederland betreft banen in de sector zorg & welzijn. Daarvan werkt 18% in de algemene ziekenhuizen.


25Zorg Innoveert

3 Werken in ziekenhuizen

De sector zorg & welzijn is wat betreft het aantal voltijdbanen (fte) een van de

grootste economische sectoren in Nederland: ruim 13% van het totale aantal

voltijdbanen in 2013. Waar voor de gehele Nederlandse economie al eerder

een daling van het aantal fte was te zien, is dat in de zorg ook in 2013 zichtbaar.

In dat jaar was er voor het eerst in dit decennium een lichte daling van het

aantal fte in de zorgsector, het totaal bedroeg 765.000. Ongeveer 28% van de

zorgmedewerkers is werkzaam in de branche medisch-specialistische zorg,

waaronder de algemene en categorale ziekenhuizen, de revalidatiecentra en

de universitair medisch centra vallen. 18% van de zorgmedewerkers werkt in

algemene ziekenhuizen.

Figuur 3.1 | Voltijds equivalenten in de zorg (*1.000), 2008 - 2013

2008 2009 2010 2011 2012 2013

717 740 756 776 788 771

113 Overige zorg

95

108

241

63

210

101

110

248

66

215

104

112

254

65

219

109

115

262

68

221

112

119

265

67

224

Totaal

117 Gehandicaptenzorg

256 VVT

67 GGZ

219 Medisch specialistische zorg

Bron: Onderzoeksprogramma AZW, CBS, PGGM, Revalidatie Nederland

Het personeel in de algemene ziekenhuizen is in de afgelopen vier jaar met

gemiddeld 1,1% gegroeid tot bijna 127.000 fte in 2013. De groei neemt wel af;

in 2013 is zelfs voor het eerst sinds jaren een daling van het personeel waar te

nemen met 0,2%.


Het aantal medewerkers in algemene ziekenhuizen bedraagt in 2013 bijna

180.000. Opmerkelijk is dat de groei van het aantal medewerkers in algemene

ziekenhuizen in vier jaar tijd met 0,5% minder hard is gestegen dan die in fte’s.

De gemiddelde werktijd per medewerker is dus toegenomen.

In een goed functionerende arbeidsmarkt zijn volgens arbeidsmarktdeskundigen

minstens 2% openstaande vacatures. Het percentage openstaande vacatures

in ziekenhuizen nam af van 5% in de eerste helft van 2011 tot 3% in de tweede

helft van 2013. In 2014 groeide het weer tot bijna 4%, nog steeds een relatief laag

niveau.

Het verzuimpercentage in ziekenhuizen (exclusief zwangerschapsverlof)

was 4,3% in 2012. Dat is lager dan het gemiddelde in zorginstellingen: 5,1%.

Ten opzichte van 2008 is het verzuimpercentage licht gedaald (van 4,5% naar

4,3%). Deze daling is ook bij de andere zorgbranches te zien.

Op het onderwerp algemene tevredenheid onder medewerkers, als onderdeel

van de totale werkbeleving, scoren de ziekenhuizen in 2014 gemiddeld een

7,4. De tevredenheid binnen ziekenhuizen scoort hiermee iets hoger dan de

Benchmark Zorg (7,3) en het gemiddelde van Nederland (7,3).

3.1 Personeel naar functie en functiegroep

De grootste personeelscategorie in de algemene ziekenhuizen wordt gevormd

door het verpleegkundig en verzorgend personeel (VOV, figuur 3.2).

In 2013 werken er ruim 47.000 (fte) verplegenden en verzorgenden in

de algemene ziekenhuizen. Dit aantal is in de afgelopen vier jaar met

2.000 toegenomen. Het overig patiëntgebonden personeel is de op één na

grootste groep.

Figuur 3.2 | Verdeling personeel algemene ziekenhuizen (fte; 2013)

36,9% Verplegend en verzorgend personeel

1,4% Gebouwgebonden

7,7% Medisch en wetenschappelijk

2,4% Leerling verplegend en verzorgend personeel

Hotelpersoneel 4%

Overig patiëntgebonden 23,1%

Algemeen en administratief 13%

Bron: EJZ; exclusief stagiaires en personeel niet in loondienst

27Zorg Innoveert

In de verhouding tussen het patiëntgebonden en niet-patiëntgebonden

personeel is het zwaartepunt in de afgelopen vier jaar licht verschoven naar

het patiëntgebonden personeel.

Figuur 3.3 | Verhouding personeel patiëntgebonden en

niet-patiëntgebonden personeel, 2009-2013

2009 2010 2011 2012 2013

30,0% Niet-patiëntgebonden personeel30,3% 30,2% 29,6% 39,9%

70,0% Patiëntgebonden personeel69,7% 69,8% 70,4% 70,1%

Bron: EJZ; excl. stagiaires en personeel niet in loondienst

3.2 Medisch specialisten

Het aantal medisch specialisten in Nederland, zowel in loondienst als

vrijgevestigd, is in de periode 2008-2012 met 16% gestegen (figuur 3.4).

Deze stijging is het grootst bij de medisch specialisten in loondienst.

Figuur 3.4 | Medisch specialisten in Nederland

16.905 16.940 18.095 18.905 19.685 Totaal

1.220 730 785 660 1.070 Niet werkzaam

5.910 6.220 6.725 7.175 7.490 Werknemer

2.895 3.010 3.090 3.100 3.145 Werknemer en vrijgevestigd

6.880 6.980 7.495 7.970 7.980 Vrijgevestigd

2008 2009 2010 2011 2012

Bron: CBS


Het aandeel vrouwelijke medisch specialisten neemt toe. Waar dit in 2008 nog

31% was, bedraagt dit in 2013 37% (figuur 3.5).

Figuur 3.5 | Aandeel vrouwelijke medisch specialisten

2008 2009 2010 2011 2012

31% 34%35%

36% 37%

Bron: CBS

Het aandeel medisch specialisten van 55 jaar en ouder is de laatste jaren vrij

stabiel; de groep jonger dan 40 is in de periode 2008-2012 verhoudingsgewijs

licht gegroeid.

3.3 Kenmerken medewerkers

Het gemiddelde opleidingsniveau van werknemers in de sector zorg & welzijn

ligt iets hoger dan dat van de gemiddelde Nederlandse werknemer. Het aandeel

werknemers met een hogere opleiding (universitair of HBO) binnen de sector

zorg & welzijn is 39% en de werknemers met een middelbare opleiding

(MBO2, 3 of 4) maken 47% van het totaal uit. In de economie als geheel is

dat respectievelijk 35% en 43%. Het vereiste opleidingsniveau is voor werknemers

in de GGZ en de ziekenhuizen het hoogst.

Er zijn meer vrouwen onder het verpleegkundig personeel en meer mannen

hebben een medisch- of sociaal- wetenschappelijke functie. Bij het niet-patiënt-

gebonden personeel komen verhoudingsgewijs veel 55-plussers voor.

De gemiddelde leeftijd ligt daar met 45,7 jaar ook het hoogst. Medisch- en

sociaal- wetenschappelijk personeel is relatief jong. Hieronder vallen ook veel

AIO’s (assistenten in opleiding), waardoor het verloop hoog is. Verpleegkundig

personeel is het meest honkvast. Gemiddeld is het verpleegkundig personeel

ruim 13 jaar bij de huidige werkgever in dienst.

Het percentage fulltimers is onder medisch- en sociaal- wetenschappelijk

personeel hoog; gevolgd door het niet-patiëntgebonden personeel. Maar in deze

categorie zijn ook veel werknemers met kleine contracten, verhoudingsgewijs

ongeveer evenveel als onder het verpleegkundig en overig patiëntgebonden

personeel.

29Zorg Innoveert

Medewerkers van de ziekenhuizen scoren op algemene tevredenheid een 7,4. Dat is iets hoger dan de Benchmark Zorg en het Nederlands gemiddelde.

De ziekenhuizen behaalden in 2013 gemiddeld een exploitatieresultaat van 2,6% van de omzet.


31Zorg Innoveert

4 Financiën

In dit hoofdstuk worden de algemene ziekenhuizen in drie groepen onder-

scheiden: kleinere, middelgrote en grotere ziekenhuizen. De 81 ziekenhuizen

zijn op basis van de omzet in 2013 in drie gelijke groepen van 27 ziekenhuizen

verdeeld.

De omzet van de Nederlandse algemene ziekenhuizen bedraagt in

2013 € 14,6 miljard. 18 De groei lag in 2013 met 3,2% lager dan het gemiddelde

groei in de afgelopen 5 jaar (3,6%), maar hoger dan de groei in 2012 (1,5%).

De groeipercentages (onder de X-as) in figuur 4.1 zijn gecorrigeerd voor:

de eenmalige budgetvergoeding voor versnelde afschrijving immateriële

activa;

de overheveling van dure geneesmiddelen (TNF alfaremmers en

groeihormonen);

de verrekenbedragen vanwege de transitie.

Figuur 4.1 | Totale omzet algemene ziekenhuizen naar herkomst

(euro, miljard; 2008-2013)

11,4 12,2 13,5 13,4 14,0 14,6 Totaal

11,4 12,2 12,9 13,4 13,6 14,0 Omzet

0,17 0,21

0,31

0,44

Transitie

TNF ALFA/groeihormonen

Immateriaële activa

2008 2009 2010 2011 2012 20137,1% 5,8% 3,9% 1,5% 3,2%

0,61

Bron: DigiMV en jaarrekeningen, analyse Kiwa Carity

18 Bij het opstellen van dit rapport was van zeven ziekenhuizen

de jaarrekening nog niet gedeponeerd.

De cijfers van deze ziekenhuizen zijn geschat.


Zonder deze correcties zou de groei 4,3% hebben bedragen in 2013 terwijl

de gemiddelde groei over deze periode dan uitkomt op 4,8%. Overigens is de

omzet nog niet gecorrigeerd voor eventuele verrekeningen tussen ziekenhuizen

en verzekeraars naar aanleiding van het door ziekenhuizen uitgevoerde

omzetonderzoek over de jaren 2012 en 2013. Dit zal een verlagend effect

hebben op de omzetgroei.

4.1 Omzet

De omzet van de algemene ziekenhuizen in Nederland bestaat uit een

gereguleerd segment (voorheen het A-segment) en een geliberaliseerd of vrij

segment (voorheen het B-segment). Daarnaast bestaat de omzet uit subsidies,

opbrengst uit overige zorgprestaties (zoals de dienstverlening aan andere

zorgaanbieders) en uit overige opbrengsten.

Opvallend is dat de groei tot en met 2012 elk jaar is afgenomen. In 2009 bedroeg

de omzetgroei nog 7,1%, terwijl in 2012 de groei slechts 1,5% bedroeg. In 2013 is

de omzet met 3,2% gestegen. Zonder correcties zou de groei 4,7% zijn geweest

in 2013.

Veruit het grootste deel van de omzet van de algemene ziekenhuizen komt in

2013 uit het vrije segment (66%), gevolgd door het gereguleerde segment (16%).

De omzet van de Nederlandse algemene ziekenhuizen in het gereguleerde

segment en het vrije segment bedraagt in 2013 € 12,0 miljard. De omvang

van het vrije segment is sinds 2008 gestegen van € 2,1 naar € 9,6 miljard.

Het gereguleerde segment is juist gekrompen van € 8,0 naar € 2,3 miljard

(figuur 4.2).

Figuur 4.2 | Omzet algemene ziekenhuizen naar herkomst (aandeel in %, 2013)

66% Vrij segment

Ov opbrengst 8%

Transitie 1% Subsidies 3%

Ov zorgprestaties 3%

TNF alfa/groeihormonen 3%

Gereguleerd segment 16%


33Zorg Innoveert

Figuur 4.3 | Totale omzet gereguleerde en vrije segment

algemene ziekenhuizen (euro, miljard; 2008-2013)

10,1 10,8 11,3 11,6 11,5 12,0 Totaal

2,1 3,3 3,7 3,9 6,5 9,6 Vrije segment

8,0 7,5 7,7 7,7 5,0 2,3 Gereguleerd segment

2008 2009 2010 2011 2012 20136,7% 5,3% 2,5% 0,8% 3,7%


4.1.1 Transitiemodel en verrekenbedragen

Ziekenhuizen hebben in 2012 en 2013 te maken met het zogeheten

transitiemodel. De grootste zorgverzekeraars hebben met alle ziekenhuizen

over 2012 afspraken gemaakt over het ziekenhuisbudget. Dit zogenaamde

‘schaduwbudget’ is gebaseerd op de systematiek van de aanvaardbare kosten in

2011. Daarnaast maken individuele zorgverzekeraars afspraken over de omzet

in het gereguleerde en vrije segment. Het verschil tussen de omzet op basis

van prestatiebekostiging (in het gereguleerde en vrije segment) en de oude

budgetsystematiek (‘schaduwbudget’) wordt het transitiebedrag genoemd.

Door het transitiebedrag 2012 te vermenigvuldigen met 0,95 voor 2012 en

0,70 voor 2013 wordt het zogenaamde verrekenbedrag voor beide jaren

berekend.


Op basis van de gedeponeerde jaarrekeningen bedroeg de voorlopige

verrekening vanwege het transitiemodel in 2012 € 174 miljoen voor de algemene

ziekenhuizen. Eind 2014 zijn de transitiebedragen definitief vastgesteld door de

NZa, waardoor het te verrekenen bedrag voor 2013 op € 210 miljoen uitkomt.

Dat verklaart waarom het bedrag in 2013 hoger ligt dan in 2012. Bij een groot

deel van de ziekenhuizen wijkt het definitieve transitiebedrag behoorlijk af

van het voorlopig vastgestelde bedrag. Bij de meeste ziekenhuizen is in de

jaarrekening van 2013 rekening gehouden met de definitieve vaststelling van het

verrekenbedrag. Echter, een deel van de ziekenhuizen heeft haar jaarrekening

gedeponeerd met vermelding van het voorlopige transitiebedrag.

In figuur 4.4 wordt het gemiddelde verrekenbedrag over 2012 en

2013 gerelateerd aan de totale ziekenhuisomzet.

Figuur 4.4 | Verrekening transitiemodel als percentage van totale omzet

per algemeen ziekenhuis (%, gemiddeld 2012 en 2013)

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Klein +€ 45 mln Middel +€ 53 mln

Groot +€ 133 mln

Middel -€ 16 mln

Klein -€ 14 mln

Groot -€ 11 mln


35Zorg Innoveert

4.2 Kosten

De kosten van de algemene ziekenhuizen zijn in 2013 met 3,2% toegenomen.

In de afgelopen vijf jaar stegen de kosten met gemiddeld 4,5%. Als niet wordt

gecorrigeerd voor de overheveling van de geneesmiddelen, dan komt de

kostengroei in 2013 uit op 4,1% en die over de afgelopen vijf jaar op 5,1%.

Figuur 4.5 | Totale kosten algemene ziekenhuizen naar soort

(euro, miljard; 2008-2013)

11,1 11,9 12,5 13,1 13,4 13,8 Totaal

6,4 6,7 7,1 7,4 7,6 7,9 Personele kosten

3,2 3,6 3,8 3,8 4,0 4,1 Materiële kosten

1,9 1,9 1,9 Materiële kosten

TNF ALFA/groeihormonen

Afschrijving immateriële activa

2008 2009 2010 2011 2012 20137,1% 4,9% 4,8% 2,3% 3,2% gecorrigeerd7,1% 10,0% 0,0% 4,7% 4,1%

0,60,3

0,4

1,7 1,7

1,1

Bron: EJZ, analyse Kiwa Carity

De personeelskosten zijn in de algemene ziekenhuizen de afgelopen jaren

met gemiddeld 4,3% per jaar toegenomen. De grootste stijging was in 2009.

Sindsdien is de groei gedaald naar 2,2% in 2012. In 2013 zijn de salariskosten

gestegen met 3,9%.

De sociale lasten zijn het sterkst gestegen. Het aandeel groeide tussen

2008 en 2013 van 20% naar 22% van de totale personeelskosten. Verder

valt op dat het aandeel personeel niet in loondienst is gedaald. De overige

personeelscategorieën houden over de afgelopen vijf jaar een vrijwel gelijk

aandeel.

In 2012 respectievelijk 2013 zijn de materiële kosten, gecorrigeerd voor de

overhevelingen van de TNF-alfaremmers en groeihormonen, met 2,9% en 2,4%

gestegen. De materiële kosten bestaan onder andere uit de kosten voor voeding,

geneesmiddelen, energiekosten, hotelkosten en algemene kosten. Over de

afgelopen vijf jaar zijn de materiële kosten met 4,6% gestegen.

De kosten die samenhangen met het gebouw, installaties en (medische)

inventaris zijn de afgelopen jaren nauwelijks gestegen. De kosten van

afschrijvingen zijn gemiddeld met 4,2% gestegen. De eenmalige afschrijvingen

van de immateriële kosten in 2010 hebben dat jaar voor een sterke kostenstijging

gezorgd. In 2011 daalden de kosten van de afschrijvingen weer.


4.3 Resultaat

Voor een gezonde bedrijfsvoering van een ziekenhuis is een winstmarge

van ten minste 2,5% nodig. De ziekenhuizen behaalden in 2013 gemiddeld

een exploitatieresultaat van 2,6% van de omzet (figuur 4.6). Daarmee

voldoet het resultaat van de branche voor het eerst sinds de invoering van

prestatiebekostiging aan de verwachte norm. De afgelopen jaren lag het

exploitatieresultaat stabiel op een niveau van 1,8%-1,9%.

In euro’s is het resultaat van de algemene ziekenhuizen met uitzondering

van 2011 voortdurend gestegen. In 2008 bedroeg het resultaat € 123 miljoen;

in 2013 zal het resultaat naar verwachting op € 376 miljoen uitkomen.

De verbeterde resultaten in 2013 houden mogelijk verband met de steeds

hogere eisen die banken zijn gaan stellen aan kredietverlening. Daarnaast

hebben de verrekenbedragen een incidenteel effect op de resultaten in 2013.

Ten slotte moet nog rekening gehouden worden met de doorwerking van de

verrekeningen vanwege de omzetonderzoeken over 2012 en 2013.

Figuur 4.6 | Resultaat algemene ziekenhuizen (% omzet, 2008-2013)

2008 2009 2010 2011 2012 2013

1,1%

1,8%1,9%

1,8%1,9%

2,6%


Zes ziekenhuizen boekten in 2013 rode cijfers. Het betrof drie kleinere en

drie middelgrote ziekenhuizen. Dit betekent dat ongeveer een op de veertien

ziekenhuizen verlies lijdt. In 2012 was dat nog een op de tien.

In 2013 zijn er 46 ziekenhuizen met een resultaat van meer dan 2,5%.

In 2008 lag dit aantal op 16 ziekenhuizen. De verbetering van het resultaat

is het sterkst toegenomen bij de grote ziekenhuizen. Geen van de grote

ziekenhuizen heeft in 2013 rode cijfers geschreven.

37Zorg Innoveert

4.4 Balans

Net als de afgelopen vijf jaar hebben ziekenhuizen in 2013 hun vermogenspositie

verder versterkt. Toename van het eigen vermogen leidt tot een betere

solvabiliteit en daarmee tot grotere financiële zekerheid op lange termijn en een

stabielere sector. Daarnaast geeft de gemiddeld verbeterde rentabiliteit aan dat

het totale vermogen steeds beter wordt ingezet.

De gemiddelde solvabiliteit van ziekenhuizen bedroeg in 2013 18,4%.

In 2011 bedroeg de solvabiliteit gemiddeld 15,1%. In 2008 was deze nog slechts

gemiddeld 10,5%.

De gemiddelde solvabiliteit verschilt niet tussen grote, middelgrote en kleine

ziekenhuizen. Wel is de spreiding van de solvabiliteit bij de kleinere ziekenhuizen

groot. Bij de kleine ziekenhuizen kennen vier ziekenhuizen een negatieve

solvabiliteit. Eén ziekenhuis kent een solvabiliteit van meer dan 50%. Bij de

middelgrote is er één ziekenhuis met een negatieve solvabiliteit. De solvabiliteit

bij de grote ziekenhuizen schommelt tussen de 9% en 33%.

Figuur 4.7 | Solvabiliteit ziekenhuizen (% omzet, 2013)

-20

-10

0

10

20

30

40

50

60

gemiddeld 19,5% 18,1% 18,2%

Middel Klein Groot


De productie in 2013 is lastig vergelijkbaar met eerdere jaren door veranderde registratie.


39Zorg Innoveert

5 Productie in ziekenhuizen

Dit hoofdstuk behandelt de ontwikkeling van de productie van de ziekenhuizen.

Hierbij is rekening gehouden met de veranderde registratie en regelgeving

ten aanzien van behandelingen en opnames. De registratie wijkt af van de

werkelijkheid en daarmee ook de uitkomsten. De vertrouwde parameters

zoals het aantal opnames en dagopnames zijn daarom niet meer geschikt

voor de beoordeling van het productievolumes. De productie in de algemene

ziekenhuizen lijkt daardoor in 2013 sterk te zijn gedaald. De daling is echter toe

te schrijven aan wijzigingen in de registratieregels.

Klinische opname

Een van de wijzigingen in de regelgeving heeft betrekking op de registratie

van de eendaagse opnames. Een eendaagse opname valt onder de klinische

opnames. Een eendaagse opname mag sinds 2012 uitsluitend worden

geregistreerd bij patiënten die na 20.00 uur worden opgenomen en de dag

erna worden ontslagen uit het ziekenhuis, en bij patiënten die op de dag van

opname overlijden in het ziekenhuis. In het verleden werden veel patiënten

met een complexe zorgvraag via de spoedeisende hulp als eendaagse opname

geregistreerd.

Het aantal eendaagse opnames is tussen 2011 en 2013 met ruim 60% gedaald

van 337.000 naar 127.000. Zonder deze registratiewijziging zou het aantal

opnames in 2013 met 0,8% zijn gestegen.


Ook bij het specialisme cardiologie is het aantal eendaagse opnames sterk

gedaald door gewijzigde registratieregels en is het aantal dagbehandelingen

juist sterk toegenomen (figuur 5.1). Dat heeft te maken met specifieke

regelgeving voor patiënten die via de spoedeisende hulp met bijvoorbeeld

een hartritmestoornis binnenkomen en die vervolgens ter observatie enkele

uren worden opgenomen. Deze patiënten werden vóór 2012 als klinische

opname geregistreerd, maar moeten sinds 2012 als dagbehandeling worden

geboekstaafd.

Figuur 5.1 | Ontwikkeling klinische opnames, eendaagse opnames en dagopnames

cardiologie 2009-2013 (*1.000)

327 345 367 370 357 Totaal

170 173 174 170 170 exclusieve eendaagse opnames

75 84 93 82 26 eendaagse opnames

83 89 99 117 161 dagopnames

2009 2010 2011 2012 2013

Bron: LMR en jaarrekeningen, analyse Kiwa Carity

Dagbehandeling

Ook bij dagbehandelingen zijn wijzigingen in de registratie en de financierings-

systematiek de oorzaak van een trendbreuk. Er bestaan geen dagbehandelingen

‘zonder bed’ meer. De definitie van een dagbehandeling is nu als volgt:

deze vindt plaats op een verpleegafdeling en duurt langer dan twee uur.

De dagbehandeling is met deze wijziging geen betrouwbare maatstaf meer

voor het productievolume.

Innovatie van behandelmethoden speelt tevens een rol bij de daling van het

aantal dagbehandelingen. Een aantal operatieve ingrepen wordt in steeds

kortere tijd uitgevoerd als gevolg van technologische veranderingen. Zo zijn er

ziekenhuizen die inmiddels ruim 90% van de cataractoperaties (staar) poliklinisch

uitvoeren. Dit verklaart waarom de dagbehandelingen bij oogheelkunde

teruglopen. Dit duidt echter niet op een daling in volume, maar op een verhoging

van efficiency.

41Zorg Innoveert

5.1 Eerste polikliniekbezoeken

Het aantal eerste polikliniekbezoeken is in 2013 met 2,9% gedaald naar

10,74 miljoen. De daling hangt deels samen met de verhoging van het eigen

risico voor verzekerden. Voor kleinere ingrepen wordt vaker een beroep gedaan

op huisartsenzorg omdat daarvoor, in tegenstelling tot voor polikliniekbezoek,

geen eigen risico bestaat.

Figuur 5.2 | Ontwikkeling eerste polikliniekbezoeken (* miljoen)

algemene en academische ziekenhuizen

10,63 10,90 11,19 11,06 10,74 Totaal

4,75 4,84 4,93 4,87 4,72 14,0Groot

1,12 1,15 1,2 1,19 1,17 UMC

2,94 3,03 3,11 3,08 2,97 14,0Middel

1,81 1,88 1,95 1,92 1,88 Klein

2009 2010 2011 2012 20132,5% 2,7% -1,1% -2,9%

Bron: Analyse Kiwa Carity, LAZR


5.2 Klinische opnames (exclusief eendaagse opnames)

Om de ontwikkeling van de klinische productie beter weer te geven, moeten

de klinische opnames geschoond worden van eendaagse opnames. Als de

eendaagse opnames niet meegeteld worden, is de groei van het aantal

klinische opnames vergelijkbaar met die in de periode 2009-2012 (figuur 5.3).

De specialismen psychiatrie, neurologie, longziekten en kindergeneeskunde

zijn in 2013 sterker gegroeid dan in de afgelopen vier jaar. Bij klinische geriatrie,

maag-, darm-, leverziekten, anesthesiologie en mondzorg is er juist minder groei

in 2013.

Figuur 5.3 | Ontwikkeling opnames exclusief eendaagse opnames

1,39 1,42 1,43 1,42 1,44 Totaal

0,70 0,71 0,72 0,71 0,72 Groot

0,42 0,43 0,43 0,43 0,44 Middel

0,27 0,28 0,28 0,28 0,28 Klein

2009 2010 2011 2012 20132,2% 0,9% -0,5% 0,8%

Bron: Analyse Kiwa Carity, LMR

5.3 Verpleegdagen

Het aantal verpleegdagen daalde in 2013 met 316.000 naar 9,8 miljoen.

De hoofdoorzaken zijn:

Behandelingen die vroeger opname vereisten worden nu vaker poliklinisch

gedaan

Verbetering van technologie zorgt voor een kortere ligduur dan in het

verleden

Efficiënter werken en plannen maakt dat patiënten het ziekenhuis eerder

kunnen verlaten

Er is dus geen sprake van minder zorg, maar juist van een verbetering van de

kwaliteit van de zorg, die een daling van de productie tot gevolg heeft.

43Zorg Innoveert

5.4 Gemiddelde verpleegduur

In figuur 5.4 is de ontwikkeling van de gemiddelde verpleegduur tussen

2003 en 2013 in beeld gebracht. De onderste lijn laat een trendbreuk zien in

2012. Vanaf 2011 wordt het aantal eendaagse opnames anders geregistreerd.

De bovenste lijn geeft de ontwikkeling van de gemiddelde verpleegduur weer

zonder de eendaagse opnames. De gemiddelde verpleegduur daalt sinds lange

tijd met ongeveer 3% per jaar. In 1972 was de gemiddelde verpleegduur nog

16 dagen. Inmiddels verblijven patiënten gemiddeld nog maar 5,5 dag in het

ziekenhuis.

Figuur 5.4 | Ontwikkeling verpleegduur (2003 - 2013)

Algemene ziekenhuizen

20042005

20062007

20082009

20102011 2013

2012

■■■ gemiddelde ligduur exclusief eendaagse opnames

■■■ gemiddelde ligduur

4

5

6

7

8

Bron: Analyse Kiwa Carity, LMR

Colofon

Uitgave

Dit brancherapport is tot stand gekomen onder regie en verantwoordelijkheid

van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) in samenwerking

met KIWA Carity.

Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

Oudlaan 4

Postbus 9696

3506 GR Utrecht

030 2739 883

KIWA Carity

Ptolemaeuslaan 900

3528 BV Utrecht

030 2345 678

Vormgeving

Total Public, Den Haag

Druk

Ando Graphic, Den Haag

Oplage

2.250 exemplaren

©2015 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

ZORG INNOVEERT - Home - Zorgkennis.net · de trends en cijfers van de ziekenhuisbranche in ons...

Documents

Transcript of ZORG INNOVEERT - Home - Zorgkennis.net · de trends en cijfers van de ziekenhuisbranche in ons...