Zonne-energievelden in ‘Over de Laak’Randvoorwaarden, kansen en aandachtspunten

Deze notitie over zonne-energievelden in ‘Over de Laak’ is voortgekomen uit een interne workshop bij de gemeente Amersfoort over zonne-energievelden in ‘Over de Laak’ op 28 september 2017.

De notitie naar aanleiding van de workshop is in opdracht van de gemeente Amersfoort opgesteld door Terra Incognita.

Utrecht, 16 november 2017.

AanleidingAmersfoort heeft de ambitie om in 2030 een CO2-neutrale stad te zijn. Het ontwikkelen van zonne-energievelden kan hier een belangrijke bijdrage aan leveren. Het benodigde oppervlakte zonnepanelen om dit te behalen is groter dan het oppervlakte dat op daken is te realiseren. Het is daarom nodig om minimaal 50 hectare zonne-energievelden in de gemeente te ontwikkelen. Vathorst Noord, waar het gebied ‘Over de Laak’ onderdeel van is, is aangewezen als één van de mogelijke locaties waar zonne-energievelden mogelijk zijn. De andere plekken zijn Hoogland West en Stoutenburg.Voor de ontwikkeling van zonne-energievelden is een subsidie (SDE+) beschikbaar t/m vooralsnog oktober 2018.

De zonne-energievelden dienen ingepast te worden in het groen recreatieve landschap aan de rand van Vathorst. Voor die groen recreatieve ontwikkeling is in 2015-2016 de ontwikkelvisie ‘Over de Laak’ opgesteld. De invulling van het gebied in deze visie sluit aan op de voorkeur van de gemeenteraad: ‘Ruimte voor lichte recreatie, nieuwe natuur en behoud van de kwaliteiten van het polderlandschap in ‘Over de Laak’.

Om hiermee te kunnen werken heeft de gemeente randvoorwaarden opgesteld waaraan een ontwikkelaar van zonnevelden dient te voldoen. Daarnaast zijn kansen en aandachtspunten benoemd. Deze verduidelijken de randvoorwaarden en geven mogelijkheden hoe de zonne-energievelden met extra kwaliteit kunnen worden gerealiseerd.

Abstracte visiekaart ‘Over de Laak’ met de bestaande situatie (boven), te realiseren op gemeentegronden (midden) en het wensbeeld (onder), gemeente Amersfoort, januari 2016.

RandvoorwaardenVoor de ontwikkeling van zonne-energievelden in ‘Over de Laak’ zijn een aantal randvoorwaarden van toepassing. Deze randvoorwaarden zijn opgesteld om de ontwikkeling aan te laten sluiten op de visie voor ‘Over de Laak’ en om de huidige kwaliteiten van het gebied te behouden.

Onderwerp Randvoorwaarden

Ecologie • De ontwikkelingen zijn van meerwaarde voor natuur en recreatie.

• De zonne-energievelden zijn toegankelijk voor fauna.

• Over de Laak is leefgebied voor steen- en kerkuilen. Zonnevelden moeten meerwaarden hebben voor deze soorten.

• De ontwikkelaar voldoet aan de compensatieplicht.

Functioneren omgeving • Ontwikkeling van zonne-energievelden is niet toegestaan op grond voor natuur.

• Zonne-energievelden op intensieve recreatiegronden zijn alleen toegestaan in combinatie met recreatie, waarbij recreatie prevaleert.

• Langs de randen van de zonne-energievelden wordt aan de toegankelijkheid van het gebied bijgedragen, om schakels in het recreatief wandelnetwerk te ontwikkelen.

• De ontwikkelaar heeft het draagvlak onder omwonenden onderzocht en hier zorg voor gedragen.

Landschap • De zonne-energievelden worden ingepast in het landschap en in de visie voor ‘Over de Laak’. Het is afhankelijk van de plek hoe er met de hoogte van de panelen en de afscheiding met de omgeving om wordt gegaan.

• In de open polder moeten de zonne-energievelden op voldoende afstand van de Laak liggen ( 75-100 meter).

• De zonne-energievelden mogen tussen de 1 en 3 hectare groot zijn.

• Er mogen geen landschappelijke structuren (bv. sloten) verloren gaan door de ontwikkeling.

• De ontwikkeling zorgt niet voor (landschappelijk) onomkeerbare ontwikkelingen.

• Rondom de zonne-energievelden staan geen zichtbare hekken.

• De ontwikkeling vernietigt geen archeologische waarden in de bodem.

Milieu • Er wordt geen vervuiling (uitloogbare materialen) in de bodem achtergelaten.

• De transformatoren van de zonnepanelen moeten op minimaal 100 m afstand van de woningen worden geplaatst.

Overige zaken van belang • De ontwikkeling kan niet benut worden als compensatie voor de EPC norm Vathorst.

• De ontwikkelaar moet de tijdelijke termijn (15-20 jaar) waarin de zonne-energievelden zijn toegestaan accepteren.

Zonering

De abstracte visiekaart met zonering voor zonne-energievelden. Buiten het recreatielandschap en de natuur zijn zonne-energievelden toegestaan als deze worden ingepast in het landschap en rekening houden met het leefgebied van de uil.

Kansen en aandachtspuntenEcologieNatuur is een belangrijk onderdeel van de visie voor het gebied, naast recreatie. Deze twee onderdelen zijn daarom leidend bij de ontwikkelingen. In het te ontwikkelen natuurgebied in het westen van Over de Laak zijn zonne-energievelden niet toegestaan.

Zonne-energievelden gaan ten koste van groen oppervlak, immers daar waar een zonnepaneel ligt gaat dit ten koste van groen. Vanuit ecologie gezien heeft het daarom de voorkeur om zonnepanelen te plaatsen op plekken met dubbelgebruik, zoals boven parkeerplaatsen, kippenerven of daken. Behalve door het verlies van groen oppervlak hoeven zonne-energievelden in principe niet verstorend te zijn voor natuur eromheen, mits er genoeg ruimte is voor natuur tussen en om de panelen. Het veld moet daarom veilig zijn voor fauna en mag niet afgesloten zijn voor kleine zoogdieren en vogels. Er moet hierbij bijvoorbeeld worden nagedacht hoe kabels beschermd kunnen worden tegen knagende steenmarters.

‘Over de Laak’ is leefgebied voor vleermuizen, uilen, ooievaars en weidevogels. Sporadisch zijn hier ook kleine zwanen gezien. In de studie van Bureau Waardenburg is aangegeven dat uilen aandachtspunt zijn als het gaat om zonnevelden in Vathorst. Wat bepaalt of uilen zich thuis voelen is enerzijds nestgelegenheid, anderzijds de beschikbaarheid van voedsel. Meerwaarde voor de kerkuil en steenuil is te behalen door bloemrijk grasland te ontwikkelen waar ze kunnen foerageren. Kerkuilen stellen andere eisen aan het gebied dan steenuilen. De laatste is maar een klein uiltje die jaagt tussen wat korter gras. Voor zowel kerkuil als steenuil is er een ‘soortenstandaard’ waarin deze eisen zijn opgeschreven.

Een combinatie met zonnepanelen lijkt mogelijk, wanneer er genoeg ruimte tussen de rijen met panelen is voor bloemen (voor genoeg licht, ruimte voor

maaien en voor de uil om er tussen te jagen) en de panelen op voldoende hoogte staan. Ook de vleermuis profiteert van bloemrijk grasland.

Landschappelijk gezien zijn de drogere delen van het gebied geschikt voor bloemrijk grasland. Op de lager gelegen plekken in het gebied is juist een kans voor vernatting en benutting van kwel. Het uiteindelijke inrichtingsplan is maatwerk op basis van de soortenprotocollen en de kennis van betrokken ecologen.

Functioneren omgeving‘Over de Laak’ grenst aan de woonwijk Vathorst en is daarom een belangrijke plek voor de Vathorster om dichtbij huis in het groen te kunnen recreëren. De recreatieve beleving van het gebied begint met het uitzicht vanaf de Laak en de paden langs de Laak, waar de meeste recreanten wandelend, fietsend of varend gebruik van zullen maken. Dit uitzicht moet daarom een groene beleving geven, ook als hier zonnevelden worden toegepast.

Er zijn in de visie intensieve recreatiegronden aangewezen, zoals de ‘Speelpolder’ en het ‘Tuinpark’. Zonne-energievelden zijn hier alleen mogelijk als ze gecombineerd worden met recreatie, waarbij recreatie prevaleert. Dit kan bijvoorbeeld door een zonneveld in te richten als verblijfsplek met een educatief element.

Andere delen van het gebied zijn bestemd voor lichte recreatie of natuur. Op deze plekken is toegankelijkheid voor de recreant van belang, maar is er daarnaast ruimte voor de ontwikkeling van zonne-energievelden. Voorwaarde is dat langs de randen van de zonne-energievelden aan de toegankelijkheid wordt bijgedragen, door bijvoorbeeld een wandelpad in een groene strook langs het zonneveld aan te leggen. Op deze manier blijft het mogelijk om schakels in het recreatief wandelnetwerk door het gebied te ontwikkelen.

Extra waarde is te behalen door naar de beleving van de zonnevelden te kijken. Dubbel ruimtegebruik, zoals een combinatie met bloemrijk grasland of met waterberging, kan de zonne-energievelden aantrekkelijker maken. De rijen panelen zelf kunnen extra waarde behalen door bijvoorbeeld esthetisch of speels ingericht te worden en/of educatieve waarde hebben.

Omwonenden hebben uitvoerig meegedacht over de visie voor ‘Over de Laak’. De relatie met de omwonenden is daardoor goed en dit dient zo te blijven. De ontwikkelaar moet op deze relatie letten en draagvlak creëren voor de zonne-energievelden, bijvoorbeeld door de bewoners de energie te laten gebruiken. Daarnaast wonen er een aantal mensen in het gebied zelf. De ontwikkeling van zonne-energievelden kan negatieve financiële gevolgen hebben voor deze woningen. Planschade moet onderling (tussen ontwikkelaar en eigenaar) worden opgelost.

Landschap‘Over de Laak’ is een polderlandschap waarvan erfrandbeplanting, kavelgrensbeplanting en openheid kwaliteiten zijn. In het verleden waren enkele hoger gelegen percelen rondom de Palestinaweg bebost. Het landschappelijk karakter en bijbehorende kwaliteiten dienen behouden en indien mogelijk versterkt te worden. Daar waar de openheid een kwaliteit is, mag de eerste 75 a 100 meter vanaf de Laak niet verder bebouwd worden. Dit betekent dat er op die locaties ook geen zonne-energievelden mogen worden aangelegd. Wel kunnen deze gronden bijdragen aan natuurcompensatie, mits het landschappelijk karakter dan bewaard blijft.

Binnen het polderlandschap is onderscheid te maken tussen verschillende plekken met een eigen karakter. Het meest westelijke gebied is het natst en wordt ontwikkeld tot natuur. In het gebied ernaast, tot aan de Palissaden, heeft het landschap nog steeds een open en nat karakter. Terwijl vanaf de Palissaden het landschap iets droger wordt en verandert in een coulisselandschap met meer beplantingsstructuren, zoals houtwallen.

Nog verder oostelijk, tussen de Palestinaweg en het Hammetje, stuurt de ontwikkelingsvisie van Over de Laak op ontwikkeling van bos.

Binnen Over de Laak zijn twee zones waar zonnevelden ingepast kunnen worden, het ‘nat en open’ landschap ten westen van de Palissaden en het ‘houtwallen’ landschap, zoals afgebeeld op de abstracte zoneringskaart. Het is afhankelijk van de plek hoe er met de hoogte van de panelen en de afscheiding met de omgeving om wordt gegaan. Ten westen van de Palissaden geven de sloten de structuur aan van het open landschap. Hier is het gewenst dat het open zicht behouden blijft. Dit kan bijvoorbeeld door de panelen laag (of zelfs verdiept) op de grond te plaatsen en een sloot, zo mogelijk met rietkragen, als afscheiding te gebruiken. Zonnevelden kunnen ook nog bijdragen aan verdere ontwikkeling van het landschap. Vernatting en natte natuurontwikkeling in en om de zonnevelden is hier wenselijk. In het coulisselandschap, dat gekenmerkt wordt door houtwallen, kan de rand van het zonne-energieveld een groene structuur zijn. Hierbij kunnen hekken in het groen worden gestopt zodat ze niet zichtbaar zijn.

De zonne-energievelden dienen zoveel mogelijk geclusterd te worden, zodat landschapsversnippering vermeden wordt. Dit is maatwerk, vooral om dit te combineren met een goede grootte van de velden. Het kader Hernieuwbare Energie Amersfoort (H+N+S Landschapsarchitecten en ROM3D, 2016) geeft aan dat er ruimte is voor velden van 1-3 hectare groot. Hiermee sluiten de velden aan bij de maat van de erfblokken.

In de visie ‘Over de Laak’ wordt het landschap nog verder groen recreatief ontwikkeld met onder andere een recreatief padennetwerk, kleinschalige beplantingselementen die passen bij het gebied en nieuwe natuurwaarden. Een belangrijk deel van het gewenste padenstelsel ligt echter buiten het recreatielandschap dat nu door de gemeente wordt ontwikkeld. Het is een kans om ontbrekende recreatieve verbindingen aan te leggen of groene structuren te ontwikkelen, die na het verdwijnen van zonne-energievelden ook nog een positieve bijdrage leveren aan het landschap.

MilieuIn het kader van goede ruimtelijke ordening is ruimtelijke afstemming tussen bedrijfsactiviteiten, voorzieningen en gevoelige functies (woningen) noodzakelijk. Bij deze afstemming kan gebruik worden gemaakt van de richt-afstanden uit de VNG-brochure en milieuzonering (editie, 2009). Een richtafstand is de afstand waarbij onaanvaardbare milieuhinder als gevolg van bedrijfsactiviteiten redelijkerwijs kan worden uitgesloten. Een zonnepark is niet in de brochure opgenomen. Van zonnepanelen is geen milieuhinder te verwachten. Dat geldt wel voor de bijbehorende transformators, die overdag (enig) geluid produceren. In dit opzicht kan een vergelijk worden gemaakt met de in de VNG-brochure vermelde elektriciteitsdistributiebedrijven van < 10 MVA. Het betreft hier een milieucategorie 2-inrichting met een richtafstand van 30 m vanwege geluid. De transformator zal in ieder geval 100 m uit de bestemmingsgrens van de woning moeten worden geplaatst.

Lichthinder dient te worden voorkomen, waaronder de reflectie die zonnepanelen veroorzaken. Er zijn middelen om dit te verminderen, een bepaalde coating, waardoor ook de opbrengst van het paneel omhoog gaat. Het heeft de voorkeur om dit te doen. ‘s Nachts mag geen verlichting zijn op het zonne-energieveld.

BodemBij het opstellen van ruimtelijke plannen moet de vraag worden gesteld of de aanwezige bodemkwaliteit past bij het huidige of toekomstige gebruik van die bodem en of deze optimaal op elkaar kunnen worden afgestemd. Het uitgangspunt hierbij is dat aanwezige bodemverontreiniging geen onaanvaardbaar risico oplevert voor de gebruikers van de bodem en dat de bodemkwaliteit niet verslechtert. Dit is het zogenaamde stand still-beginsel. Het projectgebied bestaat uit weidegrond. Er zijn geen indicaties dat er op dit moment sprake is van bodem- en/of grondwatervervuiling. Het gebruik van het projectgebied als zonnepark mag geen invloed hebben op de bodemkwaliteit of op de realisatie van verblijfsrecreatie dan wel op een eventueel hernieuwd agrarisch gebruik in de toekomst. Aandachtspunt

voor deze activiteit zijn uitloogbare materialen in panelen (cadmium) en in stellages (zink en/of gegalvaniseerde constructies). Uitloging kan leiden tot verontreiniging van grondwater, bodemcapaciteit voor binding zware metalen is beperkt.

VeiligheidVolgens de risicokaart ligt het projectgebied mogelijk binnen de invloedssfeer van transportleidingen.

Literatuurlijst• Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, maart 2014,

Soortenstandaard Kerkuil, versie 1.1. https://www.rvo.nl/sites/default/files/2015/01/Soortnestandaard%20Kerkuil.pdf

• Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, maart 2014, Soortenstandaard Steenuil, versie 1.1. https://www.rvo.nl/sites/default/files/2015/01/Soortenstandaard%20Steenuil.pdf

• H+N+S Landschapsarchitecten en ROM3D, augustus 2016, Ruimtelijk kader hernieuwbare energie Amersfoort, Gemeente Amersfoort.