Werken in het verpleeghuis

Zo doen we dat hier

Gerke de BoerZ

o d

oen

we d

at hier W

erken in het verpleeghuis

Werkdruk is zo langzamerhand een beladen begrip aan het worden in het psychoge-

riatrisch verpleeghuis: kleinschalig wonen of niet. Enerzijds omdat met een beperkte

hoeveelheid personeel zorg moet worden geboden aan bewoners met complexe zorg-

problemen, anderzijds omdat verzorgenden de bewoners het graag naar de zin willen

maken: tegemoet willen komen aan de zorgvraag heet dat. Maar wat is nu eigenlijk

een zorgvraag... en welke soorten vragen zijn er te onderscheiden?

1Wie vroeg daar wat?

Vraaggericht werken

1

7

Met hart en ziel… Veel verzorgenden zetten dagelijks zich met hart en ziel in

voor mensen met dementie, die door die akelige kwaal van

eerstgenoemden afhankelijk zijn. Hoewel verzorgenden zeg-

gen vraag- en belevingsgericht te willen werken, is aan alles

te merken dat men daar maar mondjesmaat aan toekomt.

Dat is ook logisch: er zijn teveel cliënten en deze hebben teveel problemen en vra-

gen nietwaar? Het vanzelfsprekende resultaat is dat lang niet alles kan gebeuren wat

we de cliënten zo graag zouden gunnen. Laten we eens ergens op werkbezoek gaan

en dan mag u vandaag zelf uitmaken wat voor “cliëntachtigs” u in het begrip cliënt

ziet, welke “vraag” u überhaupt zou willen behandelen… en in welke volgorde u dat

dan zou willen doen.

Op bezoek Op een of andere manier ben ik op werkbezoek geraakt in een prachtige woonvorm

voor mensen met dementie ergens in Noord Holland. Het is bar winterweer en buiten

is het al donker. Direct na binnenkomst word ik geconfronteerd met een beeld dat

verzorgenden min of meer alledaags voorkomt, maar wat buitenstaanders nogal

eens rauw op het dak wil vallen. Stralend steekt mevrouw P., die een beetje onderuit

gezakt in de rolstoel zit, de speelgoedpop die ze liefdevol in haar handen koestert,

naar mij uit. Eerst nog met twee handen, maar al vlug heeft ze dat ding in haar

linkerhand en met rechts zwaait ze me enthousiast tegemoet. Een beetje opgelaten

wuif ik maar wat terug. In het raam zie ik mezelf in spiegelbeeld… ik lijk koningin

Beatrix wel. Naast mevrouw P. staat de heer Van B., een jaar of 80. De man oogt

buitengewoon zachtaardig en vriendelijk. Boven zijn linkeroog zit een enorme buil

Cliënten en cliëntachtige zaken

13

16

1

17

1

die net gehecht is en daaronder heeft hij een

blauw oog. Nou ja... alle andere kleuren van

de regenboog lijken ook een goed plekje te

hebben gevonden. Hij kijkt eens naar P., een

23-jarige stagiaire van de MBO-VZ, die net

bezig is de stamppot boerenkool met een

ouderwetse stamper door elkaar te prak-

ken. Mevrouw K., die met de krulspelden

nog in het haar al aan tafel zit, heeft het duidelijk

niet op de heer Van B. voorzien. ‘Moet je dat nu zien staan’, mompelt ze met enige

minachting.’Hé’, roept ze gebiedend naar de heer Van B. ‘Hé, ga eens even zitten.’ De

heer Van B. blijft glimlachen, maar het lijkt alsof hij er niet zo heel veel van snapt. ‘Hé’,

zegt mevrouw nog eens, maar kijkt al snel chagrijnig en verontwaardigd omhoog

naar een punt boven het raam, waar de gordijnrails zich zo ongeveer bevindt. ‘Ach,

dit wordt ook niets’, moppert ze. Naast haar zit een mevrouw van een jaar of 85, die

mij indringend aankijkt en de hele gang van zaken nauwlettend in de gaten lijkt te

houden. Zo nu en dan zwaait ze wild met haar armen en benen zoals ik dat men-

sen met de Chorea van Huntington wel eens een paar keer heb zien doen. Maar ze

zegt niets. Mevrouw K. richt nu haar pijlen op de heer H., een duidelijke dissonant

in dit gezelschap. Hij zal hooguit een jaar of 63 zijn en wat ik hem bij binnenkomst

zie doen, daar is hij 3 uur later nog mee bezig: onophoudelijk kreunen, brommen,

grommen, afgewisseld met het zo nu en dan slaken van onverstaanbare kreten. ‘Stil’,

roept mevrouw K. tegen de heer H. … ‘Houd je toch eens stil.’ Vervolgens word ik op

een wijze aangekeken die doet vermoeden dat ik de schuldige ben van dit alles. ‘Zeg

eens dat hij stil moet zijn.’ Het hele gebeuren wordt een beetje naar de achtergrond

gedrongen door de heer T., een boomlange en krachtige man van een jaar of 70 die

onrustig en piekerend verdwaald is geraakt in twee ansichtkaarten en een foldertje

van de Wibra. Vol onbegrip en twijfel probeert hij de clou te halen uit deze papieren,

die hij in zijn linkerhand heeft. Zijn taalgebruik verraadt de administratieve functie,

die hij ooit gehad moet hebben. De hele tragische worsteling verloopt min of meer

als volgt:

‘Waar heb ik nou de achtergrond van waaruit we een andere analyse kunnen

maken met de gegevens die overheidswege zijn verstrekt als gevolg van de eerdere

correspondentie? Ik meen dat we hier toch kunnen spreken van een formulier dat

doordrongen is van de ernst die we volgens plan moeten afhandelen.’ Ondertussen

worden de ansichtkaarten en het foldertje achterstevoren gedraaid, omgekeerd

gehouden, ondersteboven teruggeplaatst in de andere hand, waarna de hele boel

wordt omgedraaid en de folder, in plaats van tussen de ansichtkaarten, ervoor wordt

gestopt. De heer T. vervolgt zijn relaas: ‘Nu vond ik daarnet nog in dit document de

werkwijze die is aangesteld om de zaken grondig te regelen, maar waar heb ik dit

nou en wie heeft mij dit toegestuurd?’

Collega B. komt langs met de medicijnen, ze overhandigt de heer T. twee tabletten,

maar hij kijkt ernaar alsof ze hem een chemische formule in piepschuim heeft over-

handigd. Aan alles is te zien dat hij geen idee heeft dat dat spul in zijn mond moet.

Hij blijft piekeren: ‘Er moet werkelijk een complexe vorm worden gevonden om de

ernst van deze bewering te doorgronden. Hoeveel zitten er trouwens in de structuur

doorgebouwd nu we moeten stoppen?’

Ach, ach, ach, denk ik. Dhr. K. wordt gevraagd om te gaan zitten, omdat het eten

ondertussen op tafel is gezet en opgeschept. Te midden van dit tumult loopt onze

stagiaire K. rustig en vriendelijk rond. Ik probeer de heer T. wegwijs te maken in zijn

ansichtkaarten. ‘Kijk, dit is een ansichtkaart van Christien, is dat je dochter?’, vraag ik.

Opeens kijkt de heer T. mij boos aan. ‘Ik hoor je niet”, zegt hij tegen mij. Ik herhaal nog

eens wat ik zonet heb gezegd. ‘Ik hoor je niet’, zegt de heer T. nu dreigend tegen mij. Ik

mompel nog wat en besluit me maar vlug op de stamppot boerenkool te storten.

“ Soms moet je wat...”

Vraaggericht werken

14 15

18

1

19

1

Zorg zoals u gewend bent Hoe het precies komt weet ik niet, maar volgens mij ligt het aan de recent ingevoer-

de marktwerking dat verpleeghuizen slogans hanteren als:

• Waar men zichzelf kan zijn

• Zorg zoals u gewend bent

• Wonen zoals thuis

Allemaal slogans die natuurlijk min of meer haaks op de werkelijkheid staan. De pest

is dat deze slogans wel verwachtingen wekken. Bij bewoners, familie, maar ook bij

verzorgenden. Ook zij tuinen soms in de valkuil dat ze

alles waar willen maken wat de pr-medewerkers van de

zorginstellingen aan slagzinnen hebben bedacht. Nu

begrijp ik zelf ook wel dat je moeilijk de moed erin kunt

houden met teksten als: Het was niks, het is niks en het

wordt niks, maar dat lijkt me nu ook weer geen vrijbrief om de werkelijkheid gewoon

maar wat geweld aan te doen.

Adaptatie Nu moet gezegd worden dat veel bewoners van het verpleeg- en verzorgingshuis

hun verblijf met enige realiteitszin onder ogen zien. Ze beseffen zich terdege dat

ze behoorlijk in moeten leveren (…dat besef... met uitzondering van mensen met

dementie natuurlijk). Intuïtief voelt men wel aan dat het tekort aan aandacht en de

geringe zorg hoort bij het brede verlies aan zelfstandigheid door ziekte en ouder-

dom. Daar staat tegenover dat maar weinig cliënten op grootse en meeslepende

wijze verzorgd en vertroeteld willen worden. Te meer omdat dit bij de meeste bewo-

ners niet zou passen bij het eenvoudige en alledaagse leven dat ze hebben geleid.

Men is – en dat is slechts een schrale troost – wel gewend zich een beetje te schikken

in nare en vervelende situaties.

Werkdruk Het is waar: er is sprake van een

enorme werkdruk bij verzorgenden,

die in het verzorgings- en verpleeghuis

hun werk moeten doen. Als voorbeeld

kan de dagelijkse gang van zaken

dienen op een kleinschalige woonvorm

voor zeven mensen met dementie. Be-

woners moeten gewassen worden en

hebben hulp nodig bij eten en drinken.

Daarnaast wordt van verzorgenden

gevraagd dat ze voor het hele stel

koken, de boel schoonmaken, familie

te woord staan en dat ze alle administratieve werkzaamheden bijhouden. Daar komt

nog bij dat op vele kleinschalige woonvormen bewoners zo dement zijn dat ze geen

enkel besef meer hebben van wonen (en het daarbij

behorende gehaktballen draaien, boontjes doppen

en was opvouwen) en ronduit verpleegd moeten

worden. Juist, u herkent hier de bewoner die achter-

over gekanteld in de rolstoel de punt van het plafond

aan het bestuderen is.

Zuster zelf De vele werkzaamheden en verantwoordelijkheden zijn overigens niet de enige fac-

toren, die van belang zijn bij werkdruk van verzorgenden. Minstens even belangrijk is

hun eigen karakter: in elk team vinden we collega’s die in hun toewijding en verant-

woordelijkheidsgevoel alles netjes en op de juiste manier willen doen. Let goed op:

ze willen alles netjes en op de juiste manier doen. Men heeft het gevoel dat van alle

bewoners alle rapportages gelezen moet worden, dat men op de hoogte moet zijn

van alle behandelafspraken en contacten met families die er zijn geweest. Deze (te)

hard werkende collega’s gaan pas tevreden naar huis wanneer alle behandelafspra-

Slogans en gewekte verwachtingen

Over bewustzijn en gehaktballen draaien

Vraaggericht werken

20

1

21

1

ken en werkzaamheden zijn verricht die er gepland waren.

Het zijn deze collega’s die verstrikt zijn geraakt in het nooit eindigende werk. Welke

druk leggen ze zichzelf wel niet op wanneer ze niet alleen bewoners willen ver-

zorgen, maar deze ook gelukkig wensen te maken en daarbij een perfecte collega

willen zijn… in plaats van een goede collega. Maar elke verzorgende dient zich af te

vragen of alle werkzaamheden die eigenlijk zouden moeten worden uitgevoerd, ook

daadwerkelijk kunnen worden uitgevoerd. En wanneer dat al het geval is, moeten

dan al die werkzaamheden dan wel perfect uitgevoerd worden?

Geen tijd De meeste gehoorde klacht onder verzorgenden is zo langzamerhand dat nergens

tijd voor is. Ik ben het daar domweg niet mee eens: wanneer men van 07.00 uur tot

13.00 uur werkt, heeft men 6 uur de tijd. Nuchter bekeken is het ongelooflijk hoeveel

werkzaamheden de gemiddelde verzorgende in die 6 uur te doen krijgt. Hoewel er

tijd is voor 6 uur werk, propt men er meestal voor 7,5 uur werkzaamheden in. Maar

in plaats van dat men dan naar huis gaat en zichzelf op de borst slaat met uitspraken

als ”Warempel, ik heb mevrouw Van B. ook nog getroost, met de heer J. over zijn kin-

deren gesproken, meneer B. uit de diarree gehaald en de rapportage van mevrouw J.

en mevrouw K. bijgewerkt”, telt men alleen maar op waar men niet aan toegekomen

is.

Even een voorbeeldje:

Aan het werk Ik wou dat ik een echte schrijver was… een poëet. Eén die uit kon leggen wat liefde is.

Ik zou schrijven over F., mijn lief… ik ken haar nu 40 jaar en ik hou zo veel van haar,

dat ik voor elke dag dat ik bij haar ben er minstens twee nodig heb om weer een

beetje bij te komen.

Ze werkt op een kleinschalige woonvorm voor mensen met een verstandelijke be-

perking. In zogenaamde slaapdiensten, die van twee uur ’s middags tot half twaalf

de volgende ochtend lopen, moet ze voornamelijk in haar eentje in de gaten houden

of alle tien bewoners hun tanden wel poetsen en de medicatie innemen. U kunt zich

verder voorstellen dat ze (als dat nodig is) met enige regelmaat een aantal bewoners

gerust moet stellen en daarnaast moeten natuurlijk de wasmachine en de droger

worden geleegd, koffie worden gezet, is er een dagelijkse agenda die ingevuld en

doorgenomen dient te worden en last but not least behoort de rapportage natuurlijk

in orde zijn. Op gezette tijden wil de familie worden bijgepraat, moeten zorgplan-

nen worden bijgewerkt en is er de evaluatie van de stagiaire, die enige voorbereiding

behoeft. Vanzelfsprekend moet ’s avonds de tafel worden gedekt voor de volgende

ochtend en nu ben ik voor het gemak de controle van alles en nog wat wat er moet

gebeuren, even vergeten.

Ze is een absolute vedette in haar werk: gedreven, toegewijd en met een enorm ver-

antwoordelijkheidsgevoel. Maar soms zit ze wel eens op het randje. Toen ik haar een

tijdje geleden om 11 uur ’s avonds belde (nadat ze 9 uren onafgebroken had gewerkt)

om haar telefonisch welterusten te wensen, nam ze de telefoon op met de volgende

gehaast uitgesproken oneliner: ‘Ben jij dat Gerke, je moet vlug ophangen want ik heb

het zo druk gehad …ik ben nergens aan toe gekomen.’

Die nacht sliepen we met z’n drieën in een leeg 2-persoons bed. Links van mij lag mijn

ongerustheid te knagen en rechts van mij lag lepeltje-lepeltje, de slappe lach… ‘Ik

heb het zo druk gehad, ik ben nergens aan toe gekomen…’

Tot uw dienst Wordt het zo langzamerhand niet eens tijd dat wij naar cliënten en familie toe duide-

lijk maken waar men, voor wat betreft verzorging en verpleging wel, maar vooral ook

niet op kan rekenen? Zeker, mensen krijgen zorg zoals ze dat gewend zijn. Wanneer

men wordt gedoucht, zullen we dat in het ritme en de volgorde doen die men zich-

zelf heeft aangewend. Daarom zullen we zorgvuldig vragen naar de manier waarop

Vraaggericht werken

22

1

23

1

men dat altijd heeft gedaan. Maar dat wil niet

zeggen dat men vijf of zeven keer per week

gedoucht kan worden. Maar die keren dat dat

wel mogelijk is, dan gaat het dus op de manier

waarop men dat gewend was.

Vraaggericht werken Op de keper beschouwd is er maar weinig bekend over wat vraaggericht werken nu

precies is. Dat laat onverlet dat we de mond er vol van hebben, maar wat bedoelen

we nu precies. In een poging om met mijn collega’s over vraaggericht werken aan de

praat te komen, heb ik ooit eens een keer een 100-puntsschaal gemaakt waarop ik

zes begrippen heb uitgewerkt die doen denken aan een vraag. Al met al bracht me

dat op de volgende theorie: (zie figuur 1 op pagina 23).

VragenOm de boel een beetje helder uit te leggen, spreken we eerst maar eens af wat we

met het begrip “vraag” bedoelen en wat voor soort vragen er zoal zijn te onderschei-

den. Ik kom op zes soorten vragen uit die in oplopende vorm alsmaar leuker worden.

Gelieve wel te bedenken dat de onderliggende soorten vragen eerst moeten zijn

beantwoord, anders heeft de hele voorstelling niets te betekenen. Zo kunnen we wel

met mevrouw Van der G. gezellig naar de markt gaan waar ze al weken om vraagt,

maar wanneer ze die ochtend niet is gedoucht of gewassen en ze nog geen eten

en medicatie heeft gehad, dan sta je toch een beetje te kijk met je vraaggerichte

aanpak.

Nou… daar gaat ie: laten we de discussie starten en eerst zoals gezegd zes soorten

vragen beschrijven.

1. Universele behoeften

2. Individuele behoeften

3. Individuele gewoonten

4. Vragen

Vraaggericht: (zelfzorg-) gewoontegetrouw!

5. Wensen

6. Verlangen

1) Universele behoeftenDit zijn die behoeften die ieder mens kent. Iedereen heeft zuurstof nodig, voeding,

water, kleding en beschutting tegen de kou en iedereen moet een keer poepen en

plassen. Ons lichaam “vraagt” als het ware om zorg en aandacht ten aanzien van deze

behoeften: zonder deze zaken zouden we binnen een paar dagen komen te overlij-

den.

2) Individuele behoeftenGeen enkel mens is gelijk. Kijk maar naar de bewoners op een willekeurige woon-

groep van het verpleeghuis: hoewel ze allemaal behoefte hebben aan warmte, eten

en slaap, heeft de één het altijd koud, de ander altijd honger, weer een ander kan

elke dag wel 12 uren slapen, terwijl de volgende persoon aan een dutje van 4 uren

per nacht voldoende heeft… met alle verschillende zorgvragen van dien.

3) Individuele gewoontenOp ieders unieke wijze en volgens vaste patronen en

gewoonten, hebben we voor onszelf leren zorgen

(elke zaterdag erwtensoep, bij de persoonlijke ver-

zorging wassen we ons eerst, kleden ons dan aan en

gaan daarna pas onze tanden poetsen et cetera) en

aan die gewoonten hechten we ons.

Deze individuele (zelfzorg)gewoonten bieden zekerheid, een comfortabel gevoel en

structuur in ons dagelijks leven. Die gewoonten zijn zo sterk dat ze er als het ware

erom vragen om uitgevoerd te worden. Ook bij het wonen barst het van de (indi-

viduele) gewoonten: bidden voor het eten, vaste plek aan tafel, onder het ontbijt

de Volkskrant lezen en chagrijnig worden wanneer iemand daar doorheen praat, ’s

avonds warm eten en elke avond het vaste tv-programma zien.

Een stomme vraag: Wat is een vraag?

Vraaggericht werken

24

1

25

1

4) VragenDit spreekt voor zich: men wil graag iets en voorbeelden te over…

• Mag ik wat drinken?

• Broeder, mogen de gordijnen dicht?

• Wilt u vanmiddag met mij wandelen?

• Ik ben gewend elke avond een flesje rode wijn te drinken: kan dat hier?

• Stuur die akelige man toch weg zuster!

5) WensenLaten we voor het begrip “wens” de volgende beschrijving maar hanteren: iets wat

een bewoner heel graag wil en wat een buitengewone bijdrage zou leveren aan

diens gevoel van welzijn. Meestentijds hebben deze wensen overigens betrekking

op allerlei culturele en spirituele belangstelling van bewoners… twee zaken die een

leven lang troost en vertrouwen hebben geboden tegen de alledaagse sleur en de

stress die het leven nu eenmaal met zich mee brengt. Sommige wensen van bewo-

ners doen voor verzorgenden wellicht nogal excentriek aan, andere wensen lijken

wat alledaagser.

Voorbeelden zijn:

• Nog eens drie weken op vakantie naar Suriname om daar de oudste zus te

bezoeken.

• Elke twee weken met behulp van verzorgenden/vrijwilligers naar het voetbal

stadion (seizoenskaart) om daar Feyenoord aan het werk te zien.

• Elke dinsdag- en vrijdagmiddag naar de markt om daar een gebakken visje te

kopen.

6) VerlangenAls laatste type vraag valt het verlangen te duiden. Dat verlangen kan vaak stevig

knagen: zo horen we sommige bewoners wel eens zeggen: ‘Ik wou dat ik weer 18

was, dan zou ik mijn leven heel anders inrichten.’ Weer andere bewoners spreken

een heel ander soort verlangen uit: ‘Ik wou dat ik dood was.’ (Ik heb me zelf al eensge-

schrokken horen reageren op zo’n doodswens: ‘Ach jakkes.. doe niet zo raar’).

11

illustratie 1

0

20

40

60

80

100

Universelebehoeften

Individuelebehoeften

Individuelegewoonten

Vragen

Wensen

Verlangen

Eten en drinken Zuurstof Kleding Etc.

Veel of weinig slaap Altijd kouwelijk

Elke zaterdag erwtensoep Eerst wassen, dan aankleden en daarna tanden poetsen Bidden voor het eten Poepen na de ko�e

Mag ik wat drinken? Wilt u vanmiddag met me wandelen? Stuur die akelige man toch weg zuster!

Drie weken op vakantie naar Suriname op bezoek bij de oudste zuster Elke twee weken naar Feyenoord Elke dinsdag en vrijdag naar de markt (gebakken vis!)

Mijn hele leven weer over doen FC Goningen wint de Champions League

Scorelijst vraaggericht werken (1)

Figuur 1Gerke de Boer

Vraaggericht werken

26

1

27

1

Maar ook het verlangen naar liefde en geborgenheid kan in de ouderdom soms

heftig de kop opsteken. En hoe gaat dat dan… hoe onbereikbaarder het ideaal, hoe

heviger het verlangen. Mocht u niet tevreden zijn over deze uitleg van het begrip

verlangen, dan helpt het misschien om enige passages over heimwee (hoofdstuk 6)

verderop te lezen.

Een schaal als scorelijst Laten we met z’n allen nu eens een glijdende schaal maken, waarop we universele

behoeften op 0 zetten, individuele behoeften op 20, individuele gewoonten op 40,

vragen op 60, wensen op 80 en verlangen op 100 (Nogmaals: zie figuur 1 op pagina

23). Dat gedaan hebbende, denk ik dat de gemiddelde verzorgende ergens tussen

individuele behoeften en individuele gewoonten uitkomt bij het beantwoorden van

de vraag: ‘Wanneer heb je vraaggericht gewerkt? Zeg maar zo ongeveer op punt 35.

Soms hebben familieleden en cliënten hoge verwachtingen van het (door ons zo

graag uitgesproken) begrip Vraaggericht werken. Deze verwachting wordt van voed-

sel en water voorzien door menig manager en de hierboven reeds vermelde slogans

die men vervolgens waar moet maken: zorg zoals u gewend bent, leven zoals thuis

enzovoorts. Laten we hen dan ook maar niet echt vragen wat zij onder vraaggericht

werken zouden verstaan. Men zou wel eens uit kunnen komen ergens tussen de

begrippen vragen en wensen, laten we zeggen op punt 75. Op een 100-puntsschaal

is dat een verschil van 40 punten met verzorgenden, weet u nog? Die stonden op

punt 35.

Over zorg, welzijn en geluk Het is al eens eerder vermeld: niet zelden horen we bewoners, familie en verzorgen-

den beweren dat men toch zeker recht heeft op goede zorg. En dan schijnt welzijn

volgens verschillende bronnen misschien nog wel belangrijker te zijn dan zorg en

heeft iedereen toch ook wel een beetje recht op enige momenten van geluk. Welnu,

het valt nog te bezien op welke wijze de begrippen recht, welzijn en geluk uitgelegd

moeten worden.

Recht Het klopt dat mensen recht op zorg hebben. Ze hebben immers hun hele leven lang

ziektekostenpremies betaald en hebben middels belastingen bijgedragen aan de

AWBZ: men is verzekerd tegen ziektekosten. Tegenover dit recht op zorg staat na-

tuurlijk de plicht van zorgaanbieders (zoals verpleeghuizen) om die zorg te verlenen.

Dat doen verzorgenden dan ook. Al met al worden op deze wijze bewoners verzorgd

en behandeld vanuit AWBZ en ZZP-bekostiging. In de praktijk gaat het hier bijvoor-

beeld om hulp bij wassen, aankleden, toiletgang, de dagelijkse structuur en eten en

drinken. Niet zelden wordt dit type zorg door verzorgenden en hun leidinggevenden

bestempelt als “basiszorg”. Een juiste benaming, ware het niet dat er altijd met een

vies gezicht over wordt gesproken en op een wijze die doet vermoeden dat het verre

van voldoende is: “We kunnen hier alleen nog maar basiszorg geven”.

Welzijn en vette pech Behalve dat mensen in het verpleeghuis recht hebben op zorg, heeft men natuurlijk

ook behoefte aan welzijn. En om het begrip welzijn eens wat verder te definiëren

kunnen we hier afspreken dat we daar vooral gezelligheid onder verstaan en dat er

leuke activiteiten worden ontplooid. Daarnaast geldt voor bijna iedereen dat men,

om welzijn te ervaren, het gevoel moet hebben om ergens bij te horen en om onder-

deel uit te maken van een gemeenschap (familie, voetbalvereniging of kerkgenoot-

schap). Jaaa…, ik weet ook wel dat deze definitie van welzijn niet waterdicht is, maar

we moeten het er nu even mee doen. Hoe graag we het ook zouden willen: er is

geen verzekering af te sluiten waarin ons welzijn wordt verzekerd. In die zin is welzijn

ook geen recht, maar veel meer een voorrecht of mazzel. En zoals je tegenover het

woordje ‘’recht’’ het woord ‘’plicht’’ kunt plaatsen, zo valt tegenover het woordje

‘’voorrecht’’ (mazzel) het woord ‘’pech’’ te plaatsen.

Voor een klein gedeelte (Zie figuur 2 op pagina 27) doen we vreselijk ons best om bij

bewoners voor welzijn te zorgen. We proberen het gezellig te maken met kerst en

oudjaar, de activiteitenbegeleiding zorgt ervoor dat er zo nu en dan wat te doen is

en natuurlijk wordt er op 30 april taart gegeten. Maar… moet bij de zorg de profes-

Vraaggericht werken

28

1

29

1

sional in actie komen, bij welzijn zullen het toch voornamelijk familie, vrienden en

vrijwilligers moeten zijn. Wordt bij de AWBZ (-zorg) de bekostiging nog vanuit de

overheid gegarandeerd, bij welzijn zullen bewoners hun

eigen geld mee moeten nemen en zelf moeten zorgen

voor toegangskaartjes bij Feyenoord, het museum, de

gebakken vis of de vakantie naar Suriname.

Nog even over het begrip pech. Hoe kwaad verzorgen-

den ook worden op de volgende uitspraak: hij klopt wel. Het betreft hier de uit-

spraak dat sommige bewoners pech hebben dat ze geen geld, familie, vrienden of

mazzel hebben. Vooral het argument dat (een gebrek aan ) geld een belangrijke rol

speelt in de bestrijding van pech is voor veel collega’s om des duivels van te worden.

Men vindt het belachelijk dat op deze wijze een tweedeling ontstaat in de zorg en

dat sommige bewoners worden “voorgetrokken” op anderen. Op mijn beurt vind ik

het weer bedenkelijk dat iemand die wel geld heeft, zich in de woongroep geen wijn

en kaviaar kan permitteren omdat dat zo sneu is voor de mensen die zich dat niet

kunnen veroorloven. Nou ja... zo’n bewoner heeft dan ook weer pech, zullen we maar

zeggen Pech: het is een bijna niet te accepteren ongemak… maar onherroepelijk

eigendom van het leven.

Geluk Dit is al helemaal een onderwerp waar je moeilijk een kostenplaatje aan vast kan

hangen. Laten we ons er uit zien te redden met de uitspraak dat geluk onbetaalbaar

is. Het zit toch in de glimlach van kleinkinderen die op bezoek komen en de uitslag

van een voetbalwedstrijd.

Rechten, plichten, pech en mazzel

11

illustratie 2

0

20

40

60

80

100

Universelebehoeften

Individuelebehoeften

Individuelegewoonten

Vragen

Wensen

Verlangen

Recht op basiszorg AWBZ ZZP

Men is verzekerd tegen (de gevolgen van) ziekte. Het verpleeg- / verzorgingshuisheeft een “zorgplicht”. Wonen Behandeling Verpleging

Voorrecht, mazzel of... pech

Inzet van familie en vrienden

Eigen geld uitgeven om leuke dingen te doen

Gezellig met kerst en Koninginnedag Inzet activiteitenbegeleiding

2-FCGHV-0 Oma...!!

Zorg

Welzijn

Geluk

Scorelijst vraaggericht werken (2)

Figuur 2Gerke de Boer

Vraaggericht werken

30

1

31

1

Lekker puh… Op naar een themabijeenkomst met een team verzorgenden. Het is maandag en ik

gloei nog na van genoegen omdat FC Groningen gister na een daverende wedstrijd

met 2 – 0 van Heerenveen heeft gewonnen. Een van de ergste handicaps die aan

je kleven omdat je uit Frieslang komt, is dat men in de rest van Nederland tussen

knooppunt Joure en Maastricht dan maar voetstoots aanneemt dat je wel Hee-

renveen-supporter zult zijn. Gatver: dat openluchtkerkhof met bijbe-

horend gestruikel in dat achterlijke shirt. En dan zo’n volkslied maar

blèren. Jasses. Nee... dan de Groninger FC!!

Tot mijn intens genoegen ontwaar ik op de parkeerplaats een VW-tje

met een Heerenveen-vaantje aan de spiegel: met een vlaggetje zwaaien dat je ern-

stig niet snik bent. Even later blijkt het gevalletje het eigendom te zijn van een struise

verzorgende uit Akkrum. In de discussie over wat nu precies welzijn en geluk is, kan ik

het niet laten om even lekker te treiteren. Als definitie van geluk gebruik ik de formule

2-FCGHV-0. ’Dat is nog eens geluk.’ Akkrum kijkt chagrijnig terug. ‘Helemaal niet’,

zegt ze. ‘Dat was dom geluk.’

Geluk. Dat ene liedje op de radio dat een scheut van genot oplevert bij een dankba-

re herinnering uit een ver verleden, een oude vriend die op bezoek komt, de warmte

van het eerste zonlicht van de lente. Ik ben bang dat we moeten leren leven met het

gegeven dat geluk iets is wat je volkomen onverwacht overkomt. Verzorgenden die

bewoners gelukkig willen maken, die zijn echt met een onmogelijke missie bezig. En

als ze even nuchter nadenken dan weten ze dat zelf ook wel.

Illustratie 2

Fantasie… Met een beetje fantasie kunnen we de thema’s zorg, welzijn en geluk een plekje

geven op de schaal van vraaggerichtheid (zie figuur 2 op pagina 27).

Meestal zal de praktijk uitwijzen dat de zorg die we bieden (en verplicht zijn te bie-

den), te maken heeft met vragen die voortkomen uit universele behoeften, individu-

ele behoeften en individuele gewoonten: basiszorg weet u nog wel? Men heeft recht

op deze zorg omdat men tegen ziektekosten is verzekerd middels de AWBZ.

Het welzijn van bewoners wordt vooral gekleurd door de mate waarin vragen en

wensen van bewoners vervuld kunnen worden. Dit is niet zozeer “het domein” van

verzorgenden, maar lijkt vooral een aangelegenheid van familie, vrijwilligers en oude

bekenden.

Recht op geluk bestaat niet, maar wanneer op gezette tijden wensen en verlangens

van bewoners in vervulling gaan, lijken we toch een heel eind op streek te zijn.

Nog een schema Met dezelfde fantasie is het ook nog mogelijk om de vier levensdomeinen vanuit het

zorgleefplan op deze 100-punts schaal een plek te geven. Zou het kunnen kloppen

dat het domein lichamelijk welbevinden vooral een plek heeft binnen de universele

behoeften, individuele behoeften en individuele gewoonten? En is het een idee om

het domein mentaal welbevinden op de schaal te duiden bij individuele gewoonten

en vragen? Dan moeten wonen en participatie natuurlijk als laatste twee domeinen

gelegen worden rondom de thema’s vragen, wensen en verlangen (zie figuur 3 op

pagina 30).

Geluk: 2-FCGHV-0

1

Vraaggericht werken

32

1

33

1

Vraaggericht werken: wat is verzorgenIk heb al eens eerder iets mogen schrijven over verzorgen /verplegen¹.

Ik heb in dat schrijven beweerd dat verplegenden en verzorgenden zich in principe

met 10 zelfzorggebieden bezig houden:

1 Ademhaling

2 Eten en drinken

3 Uitscheiding

4 Temperatuurregulatie

5 Houding en beweging

6 Persoonlijke verzorging

7 Rust, regelmaat en activiteit

8 Communicatie en interactie

9 Veiligheid, geborgenheid en intimiteit

10 Zingeving

Welnu, wanneer we deze zelfzorggebieden ook weg willen zetten op de schaal van

vraaggericht werken, dan zullen we de volgende overwegingen moeten maken:

(zie figuur 4 op pagina 32).

11

illustratie 3

0

20

40

60

80

100

Universelebehoeften

Individuelebehoeften

Individuelegewoonten

Vragen

Wensen

Verlangen

Lichamelijk welbevinden

Mentaalwelbevinden

Wonen Participatie

Scorelijst vraaggericht werken (3)

Figuur 3

¹ U woont nu hier: pagina 58 en 59. Gratis te downloaden vanaf www.uwoontnuhier.nl

Gerke de Boer

Vraaggericht werken

34

1

35

111

illustratie 4

0

20

40

60

80

100

Universelebehoeften

Individuelebehoeften

Individuelegewoonten

Vragen

Wensen

Verlangen

1 Ademhaling

2 Eten en drinken

3 Uitscheiden

4 Temperatuurregulatie

5 Houding en beweging

6 Persoonlijke verzorging

7 Rust, regelmaat, activiteit

8 Communicatie, interactie

9 Veiligheid, geborgenheid, intimiteit

10 Zingeving en zinontlening

Zorg

Welzijn

Geluk

Scorelijst vraaggericht werken (4)

Figuur 4

Vraaggericht werken en zorgAchter de begrippen universele behoeften, individuele behoeften en individuele

gewoonten is een aantal zelfzorggebieden te plaatsen. Dat zijn de volgende: adem-

haling, eten en drinken, uitscheiding, temperatuurregulatie, houding en beweging,

persoonlijke verzorging en rust, regelmaat en activiteit. Allemaal zaken waar verzor-

genden zich de hele dag mee bezig houden. Allemaal zaken waar de meeste mensen

met dementie zorg bij nodig hebben.

Vraaggericht werken en welzijn Welzijn kent een kleine overlap met zorg en wel op de zelfzorggebieden rust, regel-

maat en activiteit. Te denken valt bijvoorbeeld aan werkzaamheden op kleinschalig

wonen, zoals koken, wassen, was opvouwen en schoonmaken maar ook de activi-

teitenbegeleiding laat zich op het terrein van welzijn niet onbetuigd. Daar waar het

gaat om zelfzorggebieden die op de 100-puntsschaal binnen het domein welzijn

vallen, komen we natuurlijk terecht op zaken als, rust, regelmaat en activiteit, com-

municatie en interactie, en veiligheid, geborgenheid en intimiteit. Geen zinnig mens

zal beweren dat deze drie zelfzorggebieden niet met welzijn te maken hebben.

Vraaggericht werken en geluk…? Geluk tenslotte, heeft natuurlijk alles te maken met de twee zelfzorggebieden veilig-

heid, geborgenheid en intimiteit en zingeving en zinontlening.

Gerke de Boer

Vraaggericht werken