Zelfevaluatierapport Informatica - UAntwerpensdemey/Visitatie/Zelfstudie... · 2008. 12. 13. ·...

Zelfevaluatierapport

Informatica

Onderwijscommissie Informatica(Faculteit Wetenschappen — Universiteit Antwerpen)

8 december 2008

Inhoudsopgave

0 Inleiding 170.1 Colofon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190.2 Organisatorische Context . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200.3 Historische Context . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

0.3.1 De Universiteit Antwerpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210.3.2 De Opleiding informatica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

1 Doelstellingen van de opleiding 251.1 Niveau en orientatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

1.1.1 Doelstelling van de opleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251.1.2 Kerncompetenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

1.2 Domeinspecifieke eisen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311.2.1 Beroepsprofielen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311.2.2 Nationale en internationale vereisten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

2 Programma 372.1 Relatie tussen doelstellingen en inhoud van het programma . . . . . . . . . . 37

2.1.1 Congruentietabellen Bachelor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402.1.2 Congruentie master . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412.1.3 Enquetes onder de studenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432.1.4 Procedures voor curriculumherziening en innovatie . . . . . . . . . . . 442.1.5 Volgende curriculumherziening: 2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

2.2 Academische gerichtheid van het programma . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462.3 Samenhang van het programma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

2.3.1 De bacheloropleiding: opbouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482.3.2 De masteropleiding: opbouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522.3.3 Enquetes onder de studenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

2.4 Studieomvang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 562.5 Studietijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

2.5.1 Vuistregel contacturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582.5.2 Theoretische analyse studietijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582.5.3 Focusgroepgesprekken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 592.5.4 Tijdsmetingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 592.5.5 Opvolging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

2.6 Afstemming tussen vormgeving en inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 612.6.1 Pedagogisch concept . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

3

4 INHOUDSOPGAVE

2.6.2 Gebruikte werkvormen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 632.6.3 Communicatievaardigheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

2.7 Beoordeling en toetsing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642.7.1 Examen organisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642.7.2 Examenvormen, methodes en criteria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

2.8 Masterproef . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 662.9 Toelatingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

2.9.1 Voorkennis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 702.9.2 Aanbod flexibele leerwegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

3 Inzet van Personeel 733.1 Kwaliteit Personeel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

3.1.1 Personeelsbeleid professoren (ZAP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 733.1.2 Effect voor de informatica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 743.1.3 Personeelsbeleid assistenten (AAP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 753.1.4 Gelijkekansenbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 763.1.5 Onderwijskundige professionalisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

3.2 Academische gerichtheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 803.2.1 Deskundigheid van het academisch personeel . . . . . . . . . . . . . . 803.2.2 Onderwijsinbreng vanuit het beroepenveld . . . . . . . . . . . . . . . . 823.2.3 Prijzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

3.3 Kwantiteit Personeel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 833.3.1 Omvang en samenstelling van het personeelsbestand Informatica . . . 843.3.2 Verhouding tussen de verschillende personeelscategorieen . . . . . . . 863.3.3 Bijdrage van gastprofessoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 863.3.4 Onderwijslast voor het ZAP personeel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 863.3.5 Capaciteit per afstudeerrichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 873.3.6 Leeftijdsstructuur ZAP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 893.3.7 Verhouding voltijds - deeltijds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 893.3.8 Omringingsgraad opleiding Informatica . . . . . . . . . . . . . . . . . 893.3.9 Toekomstig personeelskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

4 Voorzieningen 934.1 Materiele Voorzieningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

4.1.1 Computerfaciliteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 944.1.2 Electronische leeromgeving (Blackboard) . . . . . . . . . . . . . . . . . 984.1.3 Huisvesting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 994.1.4 Diversen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 994.1.5 Uurroosters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

4.2 Studiebegeleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1024.2.1 Studie voorlichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1024.2.2 Studiegids . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1044.2.3 Studieloopbaanbegeleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1054.2.4 Studiebegeleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1084.2.5 Organisatie en begeleiding van internationale studentenuitwisseling . 110

INHOUDSOPGAVE 5

5 Interne Kwaliteitszorg 1135.0 Het stelsel van interne kwaliteitsbewaking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

5.0.1 De actoren voor kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1145.0.2 Geıntegreerde aanpak van de kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . 1165.0.3 Studietijdmetingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

5.1 Evaluatie resultaten voor de opleiding Informatica . . . . . . . . . . . . . . . . 1225.1.1 Programma-evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1235.1.2 Curriculumherziening en -implementatie . . . . . . . . . . . . . . . . . 1265.1.3 Evaluatie van opleidingsonderdelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1265.1.4 Focusgroepgesprekken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1295.1.5 Studietijdmetingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1325.1.6 Sluiten van de kwaliteitscirkel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

5.2 Maatregelen tot verbetering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1345.2.1 Opvolging aanbevelingen uit de vorige visitatie . . . . . . . . . . . . . 1345.2.2 Verbeteracties uit de bachelor-masterhervorming . . . . . . . . . . . . 1395.2.3 Verbeteracties uit interne evaluaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1395.2.4 Resterende actiepunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

5.3 Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en beroepenveld . . . . . . . 1445.3.1 Raden, commissies, en diensten betrokken bij de interne kwaliteitszorg 1445.3.2 Betrokkenheid van studenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1465.3.3 Betrokkenheid van alumni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

6 Resultaten 1496.1 Gerealiseerd niveau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

6.1.1 Realisatie van de bachelor doelstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . 1496.1.2 Realisatie van de master doelstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1516.1.3 Appreciatie van de masterproef . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1526.1.4 Internationalisering (studenten- en docentenmobiliteit) . . . . . . . . . 1536.1.5 Tewerkstelling van onze alumni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

6.2 Onderwijsrendement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1566.2.1 Slaagcijfers eerste kandidatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1566.2.2 Curriculumherziening en het effect op de eerste bachelor . . . . . . . . 1576.2.3 Streefdoel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1586.2.4 Uitval . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1596.2.5 Slaagcijfers eerste bachelor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1606.2.6 Correlaties tussen examenresultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1626.2.7 Achtergrondanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1646.2.8 Gesprek Studenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1666.2.9 Doorstroomanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1676.2.10 Maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

7 Besluit 1737.1 Sterkte-Zwakte analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

7.1.1 Sterke punten (en hoe deze te behouden) . . . . . . . . . . . . . . . . . 1747.1.2 Zwakke punten (en hoe ze om te buigen) . . . . . . . . . . . . . . . . . 1757.1.3 Risico’s (en hoe deze te vermijden) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1767.1.4 Opportuniteiten (en hoe deze te activeren) . . . . . . . . . . . . . . . . 177

6 INHOUDSOPGAVE

8 Appendix 1798.1 Actief diversiteitsbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1798.2 Wetenschapscommunicatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Lijst van figuren

1 Beknopt organigram Universiteit Antwerpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

1.1 Overzicht van de verschillende job-profielen die de alumni vervullen . . . . . 321.2 Overzicht van de sectoren waar de alumni terechtkomen . . . . . . . . . . . . 321.3 De grootte van de organisaties waar de alumni terecht komen . . . . . . . . . 33

2.1 Opbouw bachelorprogramma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482.2 Opbouw masterprogramma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

3.1 Historische aangroei ZAP Informatica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 753.2 De onderzoeksgroepen en de synergieen ertussen . . . . . . . . . . . . . . . . 813.3 Verschil in appreciatie over inbreng beroepenveld . . . . . . . . . . . . . . . . 823.4 Overzicht ZAP per categorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 843.5 Inzet assisterend personeel in Bachelor en Master . . . . . . . . . . . . . . . . 853.6 Verhouding personeel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 863.7 Onderwijslast per personeelscategorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 873.8 Capaciteit per afstudeerrichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 883.9 Leeftijdscategorieen ZAP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 903.10 Verhouding voltijds / deeltijds personeel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 903.11 Omringingsgraad Bachelor en Master . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

5.1 Overzicht verloop interne kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

6.1 Vergelijking vooropleiding generatiestudenten vs. bachelorstudenten . . . . . 1666.2 Vergelijking # uren wiskunde generatiestudenten vs. bachelorstudenten . . . 1666.3 Behaalde credits studenten vanaf generatie 2004 – Jaar 1 en 2 . . . . . . . . . . 1696.4 Behaalde credits studenten vanaf generatie 2004 – Jaar 3 en 4 . . . . . . . . . . 170

7

8 LIJST VAN FIGUREN

Lijst van tabellen

1.1 Overzicht van de kerncompetenties Bachelor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271.2 Overzicht van de academische kerncompetenties Bachelor . . . . . . . . . . . 281.3 Overzicht van de kerncompetenties Master . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291.4 Overzicht van de wetenschappelijke kerncompetenties Master . . . . . . . . . 30

2.1 Congruentietabel kerncompetenties bachelor – verplichte vakken . . . . . . . 402.2 Congruentietabel kerncompetenties bachelor – keuzevakken . . . . . . . . . . 412.3 Congruentietabel academische competenties bachelor – verplichte vakken . . 422.4 Congruentietabel academische competenties bachelor – keuze vakken . . . . 432.5 Verdeling studiepunten over verplichte, keuze- en optievakken . . . . . . . . 572.6 Semesterverdeling van studiepunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572.7 Resultaten paarsgewijze vergelijking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

3.1 Overzicht van de docenten- en assistentenopleidingen . . . . . . . . . . . . . . 783.2 Overzicht van de namiddagsessies “onderwijskundige professionalisering” . 793.3 Capaciteit per afstudeerrichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

4.1 Bezettingsgraad computerlabo’s G025 en G.026 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 964.2 Effect PR-activiteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

5.1 Overzicht van de uitgevoerde programma-evaluatie enquetes . . . . . . . . . 1235.2 Uitgevoerde en geplande (cursief) evaluaties van opleidingsonderdelen . . . 1275.3 Uitgevoerde en geplande (cursief) evaluaties van de focusgesprekken . . . . . 1305.4 Focusgesprekken over verhouding studiepunten vs. belasting . . . . . . . . . 132

6.1 Uitwisselingsprogramma: in- en uitgaande studenten . . . . . . . . . . . . . . 1546.2 Slaagcijfers generatiestudenten eerste kandidatuur 1997–2004 . . . . . . . . . 1586.3 Slaagcijfers (incl. generatiestudenten) 1ste bachelor 2004–2005 tot 2006–2007 . 1616.4 Covariantiematrix slaagcijfers voor 1ste bachelor 2004–2005 tot 2006–2007 . . 1626.5 Achtergrond Studentenpopulatie 2007–2008 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

9

10 LIJST VAN TABELLEN

Lijst van bijlagen

Het visitatieprotocol [35] voorziet in een reeks verplichte bijlagen bij het zelfevaluatierap-port, eventueel aangevuld met extra documenten ter staving van bepaalde argumenten (Bij-lagen I en Bijlagen I - extra). Een aantal bijlagen verspreiden we in beperkte oplage —enkelonder de commissie leden— om redenen van discretie of om papier te besparen (BijlageII). Een aantal andere bijlagen worden enkel digitaal verspreid (per CD) en ter beschikkinggehouden voor de commissieleden op het moment van het visitatiebezoek (Bijlagen III).

Bijlagen I

Lijst van verplichte bijlagen zoals voorzien in het visitatieprotocol [35]; verspreid aan al wiehet aanbelangt

• Bijlage I.2.1: Studiegids [9][Apart bijlage via CD, zoals ze ook aan onze studenten wordt verspreid]

• Bijlage I.2.2: Overzicht opbouw en inhoud programma: tabel I.1 [10]• Bijlage I.2.3: Beschrijving opleidingsonderdelen: tabel I.2 [11]• Bijlage I.2.4: Lijst titels en cijfer recente masterproeven [12]• Bijlage I.2.5: Lijst stageplaatsen (niet van toepassing) [13]• Bijlage I.2.6: Lijst externe stagementoren (niet van toepassing) [14]• Bijlage I.3.1: Personeelsbezetting per opleiding: tabel II.1 t.e.m. II.3 [15]• Bijlage I.3.2: Lijst personeelsleden met ervaring en kennis vanuit beroepspraktijk (niet

van toepassing) [16]• Bijlage I.3.3: Lijst van de meest relevante onderzoekspublicaties per onderzoeksgroep [17]• Bijlage I.3.4: Overzicht afgewerkte doctoraten jongste 5 jaren [18]• Bijlage I.6.1: Internationale studentenmobiliteit [19]• Bijlage I.6.2: Internationale docentenmobiliteit [20]• Bijlage I.6.3: Internationale partners [21]• Bijlage I.6.4: Internationale onderwijsprojecten [22]• Bijlage I.6.5: Studentenaantallen en slaagcijfers: tabel III.1 [23]• Bijlage I.6.6: Gemiddelde studieduur: tabel III.2 [24]

Bijlagen I - extra

Lijst van extra bijlagen; verspreid aan al wie het aanbelangt• Bijlage Ix.1.1: Gemeenschappelijk Capaciteitsplan voor de vijf volgende masters: Mas-

ter Informatica (Universiteit Antwerpen), Master Informatica (transnationale Univer-siteit Limburg / Universiteit Hasselt), Master Wiskundige Informatica (Universiteit

11

12 LIJST VAN BIJLAGEN

Gent), Master Informatica (Katholieke Universiteit Leuven), Master Computerweten-schappen (Vrije Universiteit Brussel) [44][Alleen de relevante hoofdstukken werden opgenomen in de bijlage]

• Bijlage Ix.2.7: Richtlijn Eindverhandeling [45]• Bijlage Ix.2.8: Beoordelingscriteria Thesis [46]• Bijlage Ix.2.9: Voorbeelden van studiewijzers [47]• Bijlage Ix.3.5: Eindrapport visitatiecommissie onderzoek [48]• Bijlage Ix.5.1: Theoretische analyse studeerbaarheid [49]• Bijlage Ix.5.2: Resultaten studietijdmeting en paarsgewijze vergelijking [50]• Bijlage Ix.5.3: CIKO, samenstelling, missie, opdracht en werking [51]• Bijlage Ix.5.4: Evaluatie van opleidingsonderdelen – toelichting resultaten 07-08 [52]• Bijlage Ix.5.5: Voorbeeld docentrapport en vergelijkende profiellijn [53]• Bijlage Ix.5.6: Opzet focusgroepgesprek 07-08 [54]• Bijlage Ix.6.7: Rapport opvolgingsgesprek onvoldoendes 1ste Ba Informatica [55]• Bijlage Ix.6.8: Analyse slaagcijfers faculteit wetenschappen [56]

Bijlagen II - met beperkte verspreiding

Bijlagen II: Lijst van bijlagen; met beperkte verspreiding. Worden alleen verspreid onder deleden van de visitatiecommissie om redenen van discretie (examenvragen) en/of papierbe-sparing (documenten die UA leden al via andere kanalen kunnen raadplegen).

• Bijlage II.0.1: Organisatie UA [25]• Bijlage II.0.2: Huishoudelijk reglement faculteit Wetenschappen [26]• Bijlage II.2.1: Meest recente examenopgaven [27]• Bijlage II.2.2: Onderwijs- en examenreglement [28]

Bijlagen III - digitaal

Lijst van digitale bijlagen; worden per CD verspreid aan al wie het aanbelangt.Met algemene verspreiding• Bijlage III.01: Toekomstscenario’s Opleiding Informatica (versie 0.3) [29]• Bijlage III.02: Eindtermen Opleiding Informatica (versie 0.4) [30]• Bijlage III.03: Bachelor & Master Informatica (versie 1.2)[31]• Bijlage III.04: Beleidsplan Informatica (februari 2009)[32]• Bijlage III.05: Curriculumherziening (maart 2008)[33]• Bijlage III.06: DE ONDERWIJSVISITATIE INFORMATICA-TOEGEPASTE INFORMA-

TICACOMPUTERWETENSCHAPPEN — Een onderzoek naar de kwaliteit van de op-leidingen Informatica, Toegepaste Informatica en Burgerlijk Ingenieur in de Compu-terwetenschappen aan de Vlaamse universiteiten [34]

• Bijlage III.07: Handleiding Onderwijsvisitaties 2005 [35]• Bijlage III.08: Programma evaluatie: Overgang secundair onderwijs - universiteit [36]• Bijlage III.09: Programma evaluatie: Studenten die niet aan examens deelnamen / met

hun opleiding stopten [37]• Bijlage III.10: Programma evaluatie: Evaluatie Bacheloropleiding [38]• Bijlage III.11: Programma evaluatie: Evaluatie Masteropleiding [39]• Bijlage III.12: Programma evaluatie: Evaluatie Alumni [40]• Bijlage III.13: Evaluatie van opleidingsonderdelen aan de UA [41]

LIJST VAN BIJLAGEN 13

Bijlagen III - digitaal en met beperkte verspreiding

Lijst van (digitale) bijlagen; worden alleen verspreid onder de leden van de visitatiecommis-sie en ter beschikking gehouden op het moment van de visitatie.

• Bijlage III.b.1: Research evaluation computer science – Zelfevaluatie onderzoek infor-matica [42]

• Bijlage III.b.2: Resultaten focusgesprekken [43]

14 LIJST VAN BIJLAGEN

Lijst van afkortingen

ACM Association for Computing MachineryAAP Assisterend Academisch PersoneelATP Administratief en Technisch PersoneelAUHA Associatie Universiteit en Hogescholen AntwerpenBa, BAC BachelorBa1, Ba2, Ba3 1e, 2e, 3e jaar van de bacheloropleidingBaMa Bachelor-MasterBAP Bijzonder Academisch Personeel (doctorandi en postdocs op externe kredie-

ten, vrijwillig medewerkers, gastprofessoren)BOC Bureau OnderwijscommissieBOF Bijzonder OnderzoeksfondsCAP Commissie Academisch PersoneelCDE Campus Drie EikenCIKO Cel voor Innovatie en Kwaliteitszorg in het OnderwijsCGB Campus GroenenborgerCMI Campus MiddelheimCST Campus StaddIS Dienst Internationale SamenwerkingDOCOP DoctoraatsopleidingDSSB Dienst voor Studieadvies en Studentenbegeleiding (RUCA)ECHO Expertisecentrum Hoger OnderwijsECTS European Credit Transfer SystemEU Europese UnieEVC Eerder Verworven CompetentiesEVK Eerder Verworven KwalificatiesFEC Facultaire Evaluatie CommissieFOR Facultaire OnderwijsraadFSC Facultaire Selectie CommissieFTE Full Time EquivalentFWO Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (Vlaanderen)HOBU Hoger Onderwijs buiten de UniversiteitICT Infrastructuur en CommunicatietechnologieIEEE Institute of Electrical and Electronics EngineersINF InformaticaIOIW Instituut voor Onderwijs- en Informatiewetenschappen (UA)IWT Instituut voor de aanmoediging van Innovatie door Wetenschap en Technolo-

gie in Vlaanderen

15

16 LIJST VAN AFKORTINGEN

KALI Kandidaat LicentiaatKMO Kleine en Middelgrote OndernemingenKdG Karel de Grote HogeschoolKULeuven Katholieke Universiteit LeuvenMa, MAS MasterMa1, Ma2 1e, 2e jaar van de masteropleidingNVAO Nederlands-Vlaamse AccreditatieorganisatieOC OnderwijscommissieOOP OnderwijsontwikkelingsplanOP Onderwijzend personeelOZR OnderzoeksraadRUCA Universitair Centrum AntwerpenSIAM Society for Industrial and Applied MathematicsSIDIN Studieinformatiedagen (regionaal)SLO Specifieke LerarenopleidingSO Secundair OnderwijsSp StudiepuntenSTIP Studenten Informatie PuntUA Universiteit AntwerpenUFSIA Universitaire Faculteiten St. Ignatius AntwerpenUGent Universiteit GentUHasselt Universiteit Hasselt (voormalig LUC)UIA Universitaire Instelling AntwerpenUFOO Universitair Fonds voor OnderwijsontwikkelingVLIR Vlaamse Interuniversitaire RaadVLIR-UOS VLIR Universitaire OntwikkelingssamenwerkingVUB Vrije Universiteit BrusselWIKO Werkgroep Innovatie en Kwaliteitszorg OnderwijsWISINF Wiskunde Informatica (departement)WMD Wetenschappelijke en Maatschappelijke Dienstverlening (Raad voor)ZAP Zelfstandig Academisch PersoneelZAPBOF Lid van het ZAP, belast met een onderzoeksopdracht uit het BOFZER Zelfevaluatierapport

Hoofdstuk 0

Inleiding

Beste lezer,

U houdt een exemplaar van het zelfevaluatierapport Informatica (Universiteit Antwer-pen) in handen; een essentieel document in het kader van de kwaliteitsbewaking op hogeronderwijs in Vlaanderen (de zogenaamde onderwijsvisitaties [35]). Alle universitaire op-leidingen Informatica in Vlaanderen (zowel binnen de faculteiten Wetenschappen als Toe-gepaste Wetenschappen) moeten in de loop van het academiejaar 2008-2009 een dergelijkekwaliteitscontrole ondergaan, en als alles goed verloopt achteraf een accreditatie aanvragen.Deze accreditatie verleent een universiteit het recht om diploma’s uit te reiken en financie-ring van de Vlaamse Gemeenschap te bekomen.

Binnen de Universiteit Antwerpen is er een opleiding Informatica die voorwerp is vaneen visitatieronde. Ze wordt ingericht door de faculteit Wetenschappen en valt onder deverantwoordelijkheid van de onderwijscommissie Informatica. De opleiding bestaat uit een3-jarige bacheloropleiding en een 2-jarige masteropleiding; de laatste voorziet in 4 afstudeer-richtingen die samen met de andere Vlaamse universiteiten worden ingericht.

De eerste stap in de voorbereiding van het zelfevaluatierapport was de zogenaamde on-derzoeksvisitatie die plaatshad in januari 2008 (opstellen rapport), april 2008 (bezoek visita-tiecommissie) en juni 2008 (rapport visitatiecommissie). De onderzoeksraad van de Univer-siteit Antwerpen heeft namelijk beslist om tijdens academiejaar voor de onderwijsvisitatiehet onderzoek te evalueren, en zo te kunnen garanderen dat het academisch onderwijs in-derdaad gedragen wordt door kwaliteitsvol onderzoek.

De tweede stap voorafgaand aan dit rapport was de schriftelijke bevraging bij de stu-denten en alumni (de zogenaamde “programma-evaluatie” zie Sectie 5.0.2 – p. 116). De onder-wijscommissie Informatica heeft speciale zorg besteed aan het verfijnen van de standaardvragenlijst, ondermeer door middel van een pilootenquete gevoerd bij de assistenten. Op 8april waren er schriftelijke evaluaties beschikbaar voor de volgende populaties:

• de starters (studenten die in het betrokken academiejaar begonnen aan hun opleiding)• de masterstudenten (studenten die geheel of gedeeltelijk begonnen aan de masterop-

leiding)• de studiestakers (studenten die tijdens hun 1ste jaar afhaakten)• de alumni (studenten die tijdens de laatste vijf jaar zijn afgestudeerd)

In parallel met de studentenbevragingen begonnen de docenten van de opleiding met een

17

18 HOOFDSTUK 0. INLEIDING

reeks van discussiesessies waarbij het curriculum werd doorgelicht, en over enkele hetehangijzers werd nagedacht. Vijf sessies werden daarbij gebruikt om de verschillende docen-ten uitleg te laten geven over de vakken onder hun verantwoordelijkheid, de mate waarinde kerncompetenties werden gerealiseerd en het gebruik van activerende onderwijsmidde-len. Andere sessies werden besteed aan het onderzoek (vooral in voorbereiding van hetonderzoeksvisitatierapport); het service-onderwijs; de rol van de wiskunde in de opleiding;in-, uit- en doorstroomcijfers in de bachelorjaren; in- en doorstroom van de doctoraten; eenbespreking van de resultaten van de studentenbevragingen; de public-relations.

Voor het uitwerken en schrijven van het rapport werd het werk verdeeld onder de ZAP-leden, waarbij het leeuwendeel werd verricht door een beperkte redactiecommissie. Bij hetschrijven van het zelfevaluatierapport werd vertrokken van een blauwdruk aangeleverddoor Jan Vos (Stafmedewerker Onderwijs – CIKO faculteit Wetenschappen); verschillendesecties en bijlagen werden toegeleverd door de centrale diensten van de Universiteit Antwer-pen; andere bijlagen werden verzameld door het departementssecretariaat (Lydia Janssensen Francine Schoeters).

Het rapport werd geproduceerd met LaTeX; de tussentijdse versies werden bijgehoudenin het versie-controlesysteem Subversion (SVN). Figuren en tabellen werden aangemaakt viaExcel, Matlab en OmniGraffle. De bijlagen bestonden uit een 100-tal aparte bestanden diewerden geconverteerd naar het Portable Document Format (PDF) en gebundeld via Combi-ne PDFs (onder Mac OSX). Preview (ook onder Mac OSX) werd gebruikt om de vele PDFfiles te manipuleren (roteren, uitknippen, . . . ). Het aantal woorden in het rapport werd ge-teld via detex en wc onder de Unix command line

Het rapport zelf werd in twee iteraties nagelezen door naleescommissies bestaande uitvertegenwoordigers van studenten, AAP, BAP, ATP, alumni, stafmedewerkers DepartementOnderwijs en —last but not least— het ZAP. Vervolgens werd het zelfevaluatierapport voor-gelegd aan het bureau van de onderwijscommissie waarin ZAP, AAP/BAP en studentenvertegenwoordigd zijn in een vergadering op 27 november. De finale versie werd door deonderwijscommissie Informatica goedgekeurd in een plenaire vergadering op 5 december.

Het zelfevaluatierapport bestaat uit 4 delen:1. Het rapport, samengesteld volgens de richtlijnen van de VLIR. De secties zijn zodanig

genummerd dat ze precies overeenkomen met de nummering in de “checklist visitatie” [35],wat lichtjes afwijkt van wat in de eigenlijke handleiding wordt gehanteerd.

2. Bijlagen I bevat de in het rapport aangegeven nuttige informatie en de verplichte bijla-gen zoals gevraagd door de VLIR. Weliswaar met uitzondering van het examenregle-ment, de toelichting ervan en de examenvragen; deze steken in Bijlage II en wordenenkel onder de leden van de visitatiecommissie verspreid. De studiegids steekt in eenaparte CD, zoals ze ook aan onze studenten wordt verspreid.

3. Bijlagen II bevat het examenreglement en de toelichting ervan, en de examenvragen(niet ter inzage voor de studenten).

4. Bijlagen III bevat extra (digitale) documentatie verspreid via CD; tevens beschikbaartijdens de visitatie

0.1. COLOFON 19

0.1 Colofon

• Coordinator

– Prof. Serge Demeyer

• Auteurs (alle ZAP-leden Informatica, in alfabetische volgorde)

– Prof. Frans Arickx– Prof. Chris Blondia– Prof. Jan Broeckhove– Prof. Annie Cuyt– Prof. Serge Demeyer– Prof. Bart Goethals– Prof. Dirk Janssens– Prof. Els Laenens– Prof. Jan Paredeans– Prof. Benny Van Houdt– Prof. Brigitte Verdonk– Dr. Katya Vladislavleva

• Auteurs (ATP) – verzamelen van bijlagen

– Lydia Janssens (secretariaat departement Wiskunde-Informatica)– Francine Schoeters (secretariaat departement Wiskunde-Informatica)

• Auteurs (faculteit en departement onderwijs)

– Evelyne Knoors (Stafmedewerker Onderwijs)– Ian Segal (Stafmedewerker Onderwijs)– Jan Vos (Stafmedewerker Onderwijs – CIKO faculteit Wetenschappen)

• Redactiecommissie (verantwoordelijk voor de inhoud)

– Prof. Frans Arickx– Prof. Chris Blondia– Prof. Serge Demeyer– Prof. Dirk Janssens– Prof. Benny Van Houdt

• Naleescommissie (nalezen en opsporen van eventuele lacunes, inconsistenties, . . . )

– ZAP-leden Informatica: Frans Arickx, Chris Blondia, Jan Broeckhove, Annie Cuyt,Serge Demeyer, Bart Goethals, Dirk Janssens, Els Laenens, Jan Paredeans, BennyVan Houdt, Brigitte Verdonk, Katya Vladislavleva

– AAP en BAP-leden: Joris Van Geet (Software Engineering; actief als AAP-vertegenwoordigerin de onderwijscommissie), Michael Mampaey (Databases), Oliver Salazar (Com-putationele informatica), Bart Braem (Computernetwerken en gedistribueerde sys-temen; actief als AAP-vertegenwoordiger in de onderwijscommissie Informatica,de facultaire onderwijsraad en de UA Onderwijsraad; studentenvertegenwoordi-ger bij vorige visitatie)

– ATP-leden: Lydia Janssens (secretariaat), Pieter Donche (PC-klassen)


– Studenten: (Kenny Van Mele (BA 1 en 2), Kevin Wyckmans (BA2), Pieter Belmans(BA3), Kristof Lambrechts (BA3), Kristof Overdulve (MA1), Joris Kint en LodeMertens (MA2)

– Alumni: Hans Stenten, Els Coen en Leen Van Gompel (waren studentenvertegen-woordiger bij vorige visitatie en ooit actief als studentenvertegenwoordiger in deonderwijscommissie),

– Stafmedewerkers Departement Onderwijs: Jan Vos, Ian Segal, Cis van den Bo-gaert

0.2 Organisatorische Context

De faculteit Wetenschappen bestaat uit elf autonome decentrale organen: vijf departementenen zes onderwijscommissies (zie bijlage [26]).

Onderwijscommissies. Er zijn in de faculteit Wetenschappen zes onderwijscommissies(OC): Biologie, Chemie, Fysica, Informatica, Bio-ingenieurswetenschappen en Wiskunde. Vooreen volledig overzicht van de werking en bevoegdheden van faculteit, departement en on-derwijscommissie wordt verwezen naar het huishoudelijk reglement van de faculteit Weten-schappen [26].

De opdracht van de onderwijscommissies wordt in het huishoudelijk reglement van defaculteit Wetenschappen als volgt gedefinieerd:

Artikel 20. Opdracht

art 1. De onderwijscommissies zijn de bestuurlijke en academische eenheden die instaanvoor de academische opleidingen, de voortgezette academische opleidingen, de doc-toraatsopleiding en de postacademische vorming in hun studiegebied of deel van eenstudiegebied.

art 2. De onderwijscommissies hebben de opdracht de departementen in een op het on-derwijs gericht samenwerkend verband te brengen (coordinatie) en doelgerichte, con-sistente opleidingsprogramma’s te ontwikkelen (integratie). Deze opdracht houdt indat zij op de eerste lijn verantwoordelijk zijn voor de curriculumherzieningen, de im-plementatie en organisatie van de studieprogramma’s en de kwaliteitszorg van hetonderwijs met inbegrip van het toezicht op de realisatie van de opleidingsonderdelen.

Concreet wordt dit vertaald in onder meer het beslissingsrecht over de inhoud, onder-wijsvorm en evaluatiemethoden van de opleidingsonderdelen, en een bindend adviesrechtover de uitwerking van de opleidingsprogramma’s. Het zijn ook de onderwijscommissiesdie de onderwijsopdrachten open verklaren en toewijzen op advies van de departements-raden. De onderwijscommissie vergadert tenminste eenmaal per semester. De dagelijksewerking van de onderwijscommissie wordt geleid door het bureau van de onderwijscom-missie (BOC) dat is samengesteld uit

• De voorzitter: prof. Chris Blondia• De ondervoorzitter: prof. Serge Demeyer• De secretaris: prof. Dirk Janssens• ZAP-leden: Frans Arickx, Annie Cuyt, Bart Goethals

0.3. HISTORISCHE CONTEXT 21

• AAP-leden: Bart Braem, Peter Hellinckx• Studentenvertegenwoordigers: Tristan Lambert, Kristof Overdulve

Departementen. Er zijn in de faculteit Wetenschappen vijf departementen: Biologie, Che-mie, Fysica, Bio-ingenieurswetenschappen en Wiskunde-Informatica. De opleidingen infor-matica (en wiskunde) bekleden een enigszins unieke positie, gezien ze toegewezen zijn aaneen departement. Binnen de faculteit Wetenschappen geldt de unieke allocatie van acade-misch personeel aan een departement. De departementsraden staan in voor de personeels-,onderzoeks- en dienstverleningstaken die niet door een hoger bestuurs- of adviesorgaan(faculteitsraad, onderzoeksraad, universiteitsbestuur) moeten worden verricht. Concreetwordt dit vertaald in onder meer het bindend adviesrecht over de coherentie in de onder-zoeksprogramma’s van het departement en het bepalen van onderzoeksthema’s en priori-teiten. De departementen formuleren voorstellen aan de onderwijscommissies over de toe-wijzing van onderwijsopdrachten, maar het zijn de onderwijscommissies die hierover eenbindend advies aan de faculteit verstrekken.

Faculteit. De academische zowel als de dagelijkse leiding van de faculteit berusten bij dedecaan. De decaan is verantwoordelijk voor de uitvoering van de adviezen en de beslissin-gen van de faculteitsvergadering en van de faculteitsraad. De faculteitsraad telt 20 leden,waarvan ambtshalve de decaan en vice-decaan, en de voorzitters van de onderwijscommis-sies en departementen deel uitmaken. In de faculteitsraad zetelt een vertegenwoordigingvan het deeltijds ZAP, het AAP, het ATP en de studenten. De faculteitsraad is het centralebestuursorgaan van de faculteit dat over de meeste academische aangelegenheden de beslis-singen neemt en rechtstreeks adviseert aan het universiteitsbestuur. Vanwege de decentralestructuur van de faculteiten is de faculteitsraad gebonden aan de adviesbevoegdheden vande onderwijscommissies, examencommissies en departementsraden. Concrete bevoegdhe-den zijn het opmaken van het huishoudelijk reglement van de faculteit, een jaarlijkse begro-ting en een beleidsplan voor de faculteit, rekening houdend met het advies van de faculteits-vergadering, het oprichten van departementen en de allocatie van effectieve leden aan dezedepartementen.

Voor de plaats van de faculteit Wetenschappen binnen de beleidsstructuur van de UAwordt verwezen naar de bijlagen [25]; Figuur 1 toont alvast een beknopte versie.

0.3 Historische Context

0.3.1 De Universiteit Antwerpen

Op de webstek van de UA (http://www.ua.ac.be/ – Virtuele rondleiding) wordt de geschie-denis van de Universiteit Antwerpen als volgt weergegeven: “De Universiteit Antwerpenis een jonge, dynamische instelling die geworteld is in geschiedenis en ervaring van drieuniversitaire instellingen in Antwerpen. RUCA, UFSIA en UIA brengen immers een rijkeerfenis mee op het gebied van onderwijs, onderzoek en maatschappelijke dienstverlening.Deze gebundelde expertise garandeert een mooie toekomst voor de Universiteit Antwer-pen.”

Het RUCA, Rijksuniversitair Centrum Antwerpen, groeide gedeeltelijk uit het “HogerHandelsgesticht” dat in 1852 is opgericht na akkoord tussen het Antwerpse havenmilieu,


Raad van Bestuur

Bestuurscollege

Rector

College van Decanen

Onderzoeks-raad

Onderwijs-raad

RWMD(*)

Faculteiten, Centra en Instituten

Faculteit Wetenschappen

DepartementWiskunde-Informatica

OnderwijscommissieInformatica

Onderwijs Commissies

Departementen

(*) Raad voor Wetenschappelijke en Maatschappelijke Dienstverlening

Figuur 1: Beknopt organigram Universiteit Antwerpen

0.3. HISTORISCHE CONTEXT 23

het stadsbestuur en de regering. Het statuut van de instelling werd in de loop der jarengewijzigd. Bij de democratisering van het universitair onderwijs in de jaren ’60 verwierfhet RUCA de bevoegdheid om de eerste cyclus van de studierichtingen wetenschappen,geneeskunde, farmaceutische wetenschappen, toegepaste economische wetenschappen endiergeneeskunde in te richten.

De UFSIA, Universitaire Faculteiten Sint-Ignatius, was een vrije instelling geınspireerddoor de christelijke levensbeschouwing, en toegankelijk voor alle studenten ongeacht hunfilosofische overtuiging. De UFSIA werd opgestart uit het in 1852 door de paters van deSocieteit van Jezus opgerichte Sint-Ignatiusinstituut dat uitgroeide tot de Sint-Ignatius Han-delshogeschool. In 1965, ook dankzij de democratisering van het universitair onderwijs,verwierf de UFSIA de bevoegdheid om de eerste cyclus van de humane wetenschappen entoegepaste economische wetenschappen in te richten.

De UIA, Universitaire Instelling Antwerpen, opgericht door de wetgever in 1971, vorm-de toen het sluitstuk van de Universiteit Antwerpen. Zij verstrekte licentiaats- en docto-raatsonderwijs in de meeste studierichtingen waarvan de kandidaturen aan het RUCA enaan de UFSIA werden georganiseerd.

In 2003 fusioneerden de drie instellingen tot een Universiteit Antwerpen.

Studentenaantallen. De Universiteit Antwerpen telt ongeveer 10.000 studenten wat haartot de 3de grootste universiteit van Vlaanderen maakt. In 2008 telde de faculteit Wetenschap-pen 996 studenten, waarvan 546 bachelorstudenten, 109 masterstudenten en 339 doctoraats-studenten.

0.3.2 De Opleiding informatica

De opleiding Informatica startte in het academiejaar 1990-1991 met haar eerste lichting stu-denten. De kandidaturen werden toen nog ingericht door het RUCA, terwijl de licenties wer-den ingericht door de UIA. In 2000 —dus 3 jaar voor de feitelijke fusie van de Universiteit—werden de departementen en onderwijscommissies van deze twee instellingen gefusioneerd,alhoewel de kandidatuurs- en licentiaatsopleidingen op twee verschillende campussen wer-den ingericht. Tijdens de eigenlijke fusie heeft het Departement Wiskunde-Informatica sterkaangedrongen om op een campus gevestigd te worden, wat uiteindelijk in februari 2003werd gerealiseerd.

In 2004-2005 werd de eerste lichting van de bachelor informatica opgestart, toen meteenjarige masteropleiding in het vooruitzicht. Op 16 februari 2007 werd echter het groenlicht gegeven om een 2-jarige master te mogen inrichten, die reeds in 2007-2008 effectief vanstart ging. Op het moment van schrijven moet de eerste lichting studenten die de volledigebachelor-master cyclus heeft doorlopen nog afstuderen.

Studentenaantallen. In 2007-2008 telde de opleiding 130 studenten in de opleiding, zonderde doctoraatsstudenten. De instroom aan generatiestudenten varieerde van 2004-2005 tot2007-2008 tussen de 36 en 50 studenten (zie bijlage [23]).

Hoofdstuk 1

Doelstellingen van de opleiding

1.1 Niveau en orientatie

Informatica is in de huidige samenleving alomtegenwoordig. Bij elke administratie fungeertinformatica als een essentieel element van de organisatie, ongeveer alle elektronische ap-paraten worden gestuurd door software en via het internet heeft de computer zijn intredegedaan in de huiskamer. Ook in andere wetenschappelijke disciplines is informatica onmis-baar geworden om de enorme hoeveelheden data te verwerken, de noodzakelijke statistischeoperaties te berekenen, en het geheel begrijpbaar (grafisch) voor te stellen. De cruciale rolvan de informatica in de wetenschappelijke vooruitgang zal in de toekomst alleen maar toe-nemen [5]. Als gevolg daarvan is de vraag naar professionele informatici enorm gestegen, indie mate zelfs dat het aanbod de vraag niet kan bijhouden. Anderzijds impliceert dit groei-end maatschappelijk belang een verhoogde eis naar kwaliteit, wat belangrijke consequentiesheeft voor het opleidingsniveau van de informatici.

Geconfronteerd met de vraag naar hooggekwalificeerde informatici, koos de onderwijs-commissie Informatica in 2002 resoluut voor een opleiding van hoogwaardig wetenschap-pelijk niveau. Daartoe heeft de onderwijscommissie de opleiding Informatica volledig her-tekend als een 3-jarige Bachelor opleiding gevolgd door een 2-jarige Master [31]. Deze re-organisatie is gebeurd op basis van de visitatieronde, die bij de opleidingen informatica netbeeindigd was voor de bachelor-master hervorming [34].

1.1.1 Doelstelling van de opleiding

Doelstelling: Het doel van de opleiding Informatica aan de Universiteit Antwerpen isbekwame en wetenschappelijk gevormde informatici af te leveren. Na hun opleiding (a)zijn zij in staat zich de nieuwste technologische ontwikkelingen in de diverse deelgebie-den eigen te maken, (b) kunnen zij deze waar nodig ook exploiteren binnen hun beroeps-context, en (c) kunnen zij zelf een originele bijdrage leveren tot de verdere evolutie vande informatica.

Om die doelstelling te realiseren krijgt een bachelor informatica een wetenschappelijkebasisvorming in de informatica die hem of haar moet toelaten problemen systematisch teanalyseren en de nodige software oplossingen uit te bouwen. Hij of zij moet in staat zijn omsamen met anderen softwaresystemen te ontwerpen, bouwen en onderhouden en beschikt

25

26 HOOFDSTUK 1. DOELSTELLINGEN VAN DE OPLEIDING

daarom over de communicatievaardigheden nodig voor de contacten met collega’s en op-drachtgevers. Bovendien kan hij of zij technische taken (zoals het beheer van een lokaalnetwerk, het opzetten van een databank) plannen en uitvoeren, en beschikt hij of zij overde nodige parate kennis om concrete softwareproblemen (o.a. compatibiliteit, bestandsfor-maten, versiebeheer, installatie, ...) op korte termijn op te lossen. De wetenschappelijkebasisvorming is er in eerste instantie op gericht om vlot om te kunnen gaan met abstrac-te modellen, vandaar het niet te onderschatten aandeel wiskunde. Daarnaast moeten ge-gevens omtrent een informaticaprobleem (vb. netwerk performantie, databank integriteit,algoritmische complexiteit) op een wetenschappelijk verantwoorde manier verzameld engeınterpreteerd kunnen worden. Gezien de snelle evolutie is een bachelor informatica instaat de technologische ontwikkelingen op te volgen, zich eigen te maken en toe te passen.Autonomie en creativiteit zijn essentieel, vandaar dat een bachelor informatica in staat moetzijn om een complexe opdracht in deeltaken op te delen, elk van die deeltaken afzonderlijkuit te voeren en toch het groter geheel niet uit het oog te verliezen.

Een master informatica krijgt aansluitend een diepgaande wetenschappelijke vormingin een van de subdisciplines van de informatica, die hem of haar moet toelaten te functio-neren op leidinggevend niveau en onderzoek en ontwikkeling te verrichten in een academi-sche zowel als een industriele context. Net zoals een bachelor informatica moet hij of zij instaat zijn om samen met anderen softwaresystemen te ontwerpen, bouwen en onderhouden,maar de schaal van systemen waarover we spreken wordt veel groter, de problemen die aan-gepakt worden zijn complexer, zijn/haar verantwoordelijkheid wordt veel belangrijker endus ook de nood aan degelijke wetenschappelijk gefundeerde methoden. Daarom zal hij ofzij zich niet beperken tot het opvolgen en toepassen van de technologische ontwikkelingen,maar ze zelf kunnen exploiteren of er actief toe bijdragen.

Ambitie: De onderwijscommissie Informatica van de Universiteit Antwerpen wil eenunieke opleiding aanbieden gebaseerd op de aanbevelingen van gerenommeerde weten-schappelijke organisaties zoals ACM, IEEE en SIAM. Ze wenst dat haar alumni voldoendediepgang en flexibiliteit bezitten om gegeerd te zijn op de arbeidsmarkt en academischeposities te bekleden in universiteiten en onderzoeksinstellingen met wereldfaam. Daartoehanteert zij een transparant en activerend leerproces, conform de visie van de UniversiteitAntwerpen rond “studentgecentreerd onderwijs”.

1.1.2 Kerncompetenties

Om traceerbaarheid tussen de doelstelling en het curriculum mogelijk te maken, heeft deonderwijscommissie Informatica een reeks kerncompetenties gedefinieerd die onze studen-ten tijdens de opleiding dienen te verwerven, en die geınspireerd zijn op de welbekende“Dublin-descriptoren” [2]. Die werden aan de hand van een congruentietabel geverifieerd(zie Sectie 2.1.1 – p. 40).

De kerncompetenties worden opgesomd in tabellen 1.1, 1.2, 1.3 en 1.4. Voor de vier afstu-deerrichtingen werden via inter-universitair overleg bovendien meer gedetailleerde kern-competenties geformuleerd. Deze laatste kerncompetenties zijn niet in extenso opgenomenin de tabellen; daarvoor verwijzen we naar het capaciteitsplan in bijlage [44].

Deze lijst kerncompetenties is het resultaat van een intensief analyse-proces dat verlopenis in verschillende stappen.

1.1. NIVEAU EN ORIENTATIE 27

Bachelor. Wanneer is een bachelor een bekwame informaticus? (cf. doelstelling)BA-KC1 Analyse en ontwerp voor kleinschalige software projecten. (Kleinschalig betekent dat

het project valt te overzien door een persoon.) Begrijpen van een geıdentificeerd probleemen modelleren van een potentiele oplossing.

BA-KC2 Implementatie van nieuwe softwaresystemen. Al dan niet als deel van een team, een ge-geven basisontwerp omzetten in een werkend programma. Verfijnen van het basisontwerp(vb. geschikte interface ontwerpen), selecteren van te gebruiken software, integratie vanbestaande componenten.

BA-KC3 Onderhoud van bestaande softwaresystemen. Aanpassing van bestaande programma’saan veranderingen in mogelijkheden van zowel hardware als software (upgrades). In be-perkte mate, aanpassing van bestaande programma’s aan veranderende behoeften.

BA-KC4 Implementatie en onderhoud van een databank. Gegevensmodel voor een databank kun-nen opstellen en implementeren. In beperkte mate, bestaande databanken aanpassen infunctie van veranderende behoeften.

BA-KC5 Beheer van een lokaal netwerk. Selectie van geschikte netwerkinfrastructuur en protocol-len. Uitvoeren van de nodige verbeteringen om schaal- en performantieproblemen aan tepakken.

BA-KC6 Support en advies. Oplossen van problemen, helpdesk functie; m.a.w. voldoende paratekennis bezitten om concrete software problemen (o.a. compatibiliteit, bestandsformaten,versiebeheer, installatie, . . . ) op korte termijn op te lossen. In kleinere organisaties (KMO)advies over nieuwe automatiseringsprojecten (haalbaarheid, nut, benodigde apparatuur,. . . ).

BA-KC7 Communicatievaardigheden. Contacten met collega’s en opdrachtgevers —zowel schrif-telijk als mondeling— kunnen onderhouden. Ook efficient gebruik kunnen maken vandigitale communicatiekanalen zoals discussiefora, usergroups, mailinglists, . . . .

Tabel 1.1: Overzicht van de kerncompetenties Bachelor


Academische Bachelor. Wat onderscheidt een academische bachelor van een professionele ba-chelor? Hij is voldoende wetenschappelijk gevormd (cf. doelstelling) om door te stromen naar eenmasteropleiding.BA-KCA1 Wiskundige basis. Een stevige wiskundige vorming is nodig voor het begrijpen van de in

de informatica gangbare wetenschappelijke technieken en methodes.BA-KCA2 Formeel denken en abstraherend vermogen. Vlot omgaan met abstracte modellen om

formele redeneringen en argumentaties mogelijk te maken.BA-KCA3 Wetenschappelijk verwerken van data. Op een systematische manier data verzamelen, ze

op een correcte manier interpreteren en er de nodige conclusies aan verbinden.BA-KCA4 Opvolgen technologische ontwikkelingen. De vakliteratuur kunnen volgen (in hoofd-

zaak Engels) om op de hoogte te blijven van recente ontwikkelingen. Dit vereist een denk-kader waarin de samenhang tussen de verschillende deelgebieden in de informatica wordtgevat.

BA-KCA5 Wetenschappelijke basis. Naast een gedegen kennis van de fundamentele begrippen, me-thodes en deelgebieden van de Informatica, ook zicht hebben op andere wetenschappelijkedisciplines (o.a. wiskunde, natuurkunde, economie) met hun gangbare wetenschappelijketechnieken, methodes en beperkingen.

BA-KCA6 Autonoom en creatief functioneren. Door zijn brede basisvorming is een bachelor in staateen complexe opdracht in deeltaken op te delen, elk van die deeltaken afzonderlijk uit tevoeren en toch het groter geheel niet uit het oog te verliezen. Bovendien is een bachelorin staat tot zelfreflectie, zodat gelijkaardige opdrachten in het vervolg beter zullen wordenuitgevoerd.

Tabel 1.2: Overzicht van de academische kerncompetenties Bachelor

1.1. NIVEAU EN ORIENTATIE 29

Kerncompetenties Master Informatica. Wanneer is een master een bekwame informaticus? (cf.doelstelling)MA-KC1 Analyse voor grootschalige informaticaprojecten. (Grootschalig betekent hier dat het ge-

heel niet door een persoon valt te overzien.) Identificeren van taken die voor automatise-ring in aanmerking komen, begrijpen van de achterliggende bedrijfsprocessen, vastleggenvan de overeenkomstige gebruikersbehoeften. Dit vereist de nodige kennis om vlot metpersonen actief in andere disciplines te communiceren.

MA-KC2 Ontwerp van grootschalige informaticasystemen. Abstractie en decompositie van hetspecifieke probleem om tot een haalbare oplossing te komen. Identificatie van compo-nenten die kunnen bijdragen tot een oplossing (vb. software bibliotheek, type netwerk,soort databank). Documenteren van de gekozen oplossingen op verschillende niveaus vanabstractie.

MA-KC3 Herstructureren van bestaande informaticasystemen. Identificatie van problematischecomponenten, selectie van de oplossingsstrategieen, doorvoeren van de nodige aanpas-singen zonder de werking van het bestaande systeem te compromitteren.

MA-KC4 Kwaliteitscontrole. Tijdens het uitvoeren van informaticaprojecten de nodige controlesvoorzien om vooraf gespecificeerde kwaliteitsnormen te halen (cf. betrouwbaarheid, on-derhoudbaarheid, veiligheid, . . . ). Na het uitvoeren van informaticaprojecten de nodigelessen kunnen trekken om de kwaliteitsnormen waar nodig te optimaliseren.

MA-KC5 Selectie van technieken, methodes, talen, architecturen, . . . rekening houdend met huninherente beperkingen en het feit dat informatie over concrete oplossingen veelal commer-cieel is gekleurd. Het nemen van strategische beslissingen in dit verband: vb. hoe bevei-ligen we ons netwerk? welk type databank? welke rol voor formele specificaties? Hetwetenschappelijk motiveren van genomen beslissingen.

MA-KC6 Rapporteren —zowel schriftelijk als mondeling— over de voortgang en status vaninformaticaprojecten aan opdrachtgevers en experten in andere disciplines (dus niet-informatici).

MA-KC7 Leiden van een groep informatici, met inbegrip van (a) het inschatten van de benodigdemiddelen (tijd, budget, apparatuur, mankracht, competenties); (b) taakverdeling op basisvan technische competenties; (c) het plannen in de tijd van wanneer welke taken wordenuitgevoerd; (d) het opvolgen en bijsturen van de planning.

Tabel 1.3: Overzicht van de kerncompetenties Master


Kerncompetenties Master Informatica – Onderzoeksgerichtheid. Wat betekent het voor eenmaster om wetenschappelijk gevormd (cf. doelstelling) te zijn?MA-KC8 Diepgang. Heeft theoretisch inzicht en praktische ervaring met instrumenten, technieken

en methodes toegepast binnen wetenschappelijk onderzoek van een bepaald deelgebiedvan de informatica.Voor een gedetailleerd overzicht van de kerncompetenties voor de bestaande deelgebiedenvan de informatica verwijzen we naar het capaciteitsplan in bijlage [44].

MA-KC9 Onderzoek en Ontwikkeling in een productgerichte omgeving. Dit houdt in (a) experi-menten kunnen opzetten om vast te stellen of bepaalde technieken bruikbaar zijn voor hetbedrijf; (b) herkennen van opportuniteiten om producten en productieprocessen te verbe-teren; (c) inschatten van kosten en baten van nieuwe technieken en methodes; (d) nieuwetechnieken aanwenden om een strategisch voordeel op de concurrentie te creeren. Dit in-zicht kunnen gebruiken om op een kritische manier de vakliteratuur te volgen.

MA-KC10 Fundamenteel Onderzoek. De vaardigheden hebben die nodig zijn om zelfstandig weten-schappelijk onderzoek te kunnen aanvatten, bijvoorbeeld met het oog op het behalen vaneen doctoraat. Dit houdt in (a) inzicht hebben in de actuele onderzoeksvragen binnen eendeelgebied van de informatica; (b) in staat zijn om de implicaties van recente onderzoeksre-sultaten in te zien; (c) zelfstandig gepubliceerde resultaten of technieken kunnen toepassenin een nieuwe context.

Tabel 1.4: Overzicht van de wetenschappelijke kerncompetenties Master

• Interne lijst (december 2002): Uit het zelfstudierapport van 2001 [1] werd een lijstkerncompetenties en eindtermen gedistilleerd door een interne werkgroep van de OCInformatica [30]. Dit op basis van de toen geldende richtlijnen aangaande curricu-lumwijzigingen opgesteld door het departement onderwijs naar aanleiding van debachelor-master hervormingen.

• Nazicht door departement Onderwijs (oktober 2003): Het departement onderwijsheeft deze kerncompetenties getoetst aan de vereisten van het toenmalige decreet enenkele veranderingen gesuggereerd. Die zijn uiteindelijk opgenomen in de uiteindelij-ke curriculumherziening [31].

• Toetsing aan “Dublin Descriptoren” (september 2006): Naar aanleiding van het capa-citeitsplan ingediend bij de aanvraag tot omvorming naar een 2-jarige master werdencompetenties voor de master-opleidingen geformuleerd op basis van de welbekende“Dublin Descriptoren” [2]. Deze kerncompetenties werden per consensus overeenge-komen tussen de verschillende universiteiten [44].

• Doorlichting Onderwijs (december 2007 – april 2008): In de aanloop naar het zelfe-valuatierapport heeft de onderwijscommissie Informatica een reeks sessies gehoudenwaarbij elk van de docenten uitleg gaf over de verschillende vakken onder zijn/haarverantwoordelijkheid. Daarbij werd de congruentie tussen de opleidingsonderdelenen de verschillende kerncompetenties geverifieerd en werden kerncompetenties aande “Dublin Descriptoren” getoetst [2]. Op basis daarvan werd de formulering vanenkele van de kerncompetenties lichtjes gewijzigd.

• Programma evaluatie (april 2008): In parallel met de doorlichting Onderwijs werdtijdens de programma-evaluatie gevraagd aan de alumni en bachelor-master studentenin hoeverre zij vonden dat ze de gestelde kerncompetenties hadden verworven. De

1.2. DOMEINSPECIFIEKE EISEN 31

bespreking van de resultaten is te vinden in Sectie 6.1 – p. 149).

Bekendheid doelstelling. De doelstelling zoals geformuleerd in Sectie 1.1.1 – p. 25 is es-sentieel dezelfde gebleven als 10 jaar geleden, alhoewel ze toen niet zo expliciet en scherpwerd geformuleerd [1]. Daarom is de doelstelling zo goed als onbekend bij de studenten.Vanaf volgend academiejaar moet die doelstelling het karakter krijgen van een echt charter.Ze zal dan ook opgenomen worden in de hernieuwde studiegids (cf. Sectie 5.2 – p. 134),prominent aanwezig zijn op de webstek van de opleiding, en opgenomen worden in hetvoorlichtingsmateriaal gebruikt tijdens infodagen.

De kerncompetenties zijn beter bekend bij de studenten. Een aantal van de studiewijzerslijsten bijvoorbeeld expliciet op welke kerncompetenties verworven zouden moeten wordenna het afleggen van een vak (zie bijlage [47]).

Facet 1.1 Niveau en orientatie — Bachelor & MasterDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden. Inhet bijzonder

• heeft zij een concrete en verifieerbare doelstelling geformuleerd, die overeenstemtmet wat van een master-opleiding in de wetenschappen mag verwacht worden(zie Sectie 1.1.1 – p. 25);

• heeft zij die doelstelling verfijnd door ze te vertalen in een reeks kerncompeten-ties. Die kerncompetenties zijn verschillende malen herzien en stemmen overeen metde vereisten van het decreet zoals vastgelegd in de zogenaamde “Dublin descripto-ren” [2] (zie Sectie 1.1.2 – p. 26).

De doelstelling en ambitie is naar aanleiding van het schrijven van dit zelfevaluatierapportherschreven, en is daarom weinig of niet bekend bij de studenten. In de komende jarenzal de onderwijscommissie Informatica dan ook werk maken om ze expliciet te commu-niceren naar alle betrokken partijen. De kerncompetenties zijn ten dele gecommuniceerdaan de studenten via een aantal studiewijzers; in de toekomst zal de onderwijscommissieInformatica vragen om die ook expliciet op te nemen in de vakbeschrijvingen.

1.2 Domeinspecifieke eisen

1.2.1 Beroepsprofielen

Zoals bevestigd tijdens de programma-evaluaties afgenomen voorafgaand aan dit en hetvoorgaande zelfevaluatierapport is de beroepscontext waarin onze studenten moeten func-tioneren enorm gevarieerd [40], [1]. Het leeuwenaandeel van onze pas afgestudeerden heefttijdens hun eerste vier jaar van hun professionele carriere verschillende job-profielen ver-vuld (zie overzicht in Figuur 1.1), waaronder “Software ontwikkeling” (52,8%), “Consul-tant” (34,7%), “Software Analist” (31,9 %), “Software Architect” (22,2 %) of “Projectleider”(20,8%). Een niet te onderschatten aandeel ervan heeft ook onderzoek verricht (30,6 % acade-misch en 6.9% industrieel). Maar diverse andere categorieen worden ook vermeld (Systeemontwikkeling, Web designer & Developer, Verkoop & Marketing, Infrastructuur beheerder,Helpdesk, Diensten aan klanten). Dit zien wij als een indicatie voor de variatie aan be-roepssituaties waarin onze afgestudeerden terechtkomen. Het enige profiel wat nooit werdvervuld is dat van “hardware ontwikkeling” wat niet verwonderlijk is, gezien de opleidingbewust op software is gericht.


38

2523 22

16 15

11

7 6 6 5 4 3 00

5

10

15

20

25

30

35

40

Softwar

e on

twikke

ling

Con

sulta

nt

Softwar

e An

alist

Ond

erzo

eker

(ac

adem

isch

)

Softwar

e Ar

chite

ct

Projec

tleider

Web

des

igne

r & D

evelop

er

Diens

ten aa

n klan

ten

Systee

m ont

wikke

ling

Helpd

esk

Ond

erzo

eker

(indu

striee

l)

Infras

truc

tuur

beh

eerd

er

Verk

oop en

mar

ketin

g

Har

dwar

e on

twikke

ling

Figuur 1.1: Overzicht van de verschillende job-profielen die de alumni vervullen

22

18

15

43

2 1 1 1 1 1 10

5

10

15

20

25

Con

sulta

ncy

Ond

erwijs

& vor

ming

Inform

atietech

nologie & telec

ommun

icatie

Ande

re

Ope

nbar

e dien

sten

/ ove

rheid

Com

mer

ciële se

ctor

Indu

strie

Med

isch

e se

ctor

/ gez

ondh

eids

sector

Fina

nciële sec

tor

Verzek

erings

wez

en

Hum

an res

ources

man

agem

ent

Entertainm

ent / vr

ijetij

dsse

ctor

Figuur 1.2: Overzicht van de sectoren waar de alumni terechtkomen


Die varieteit komt ook tot uiting in de sector waar de informatica wordt toegepast; zois er bijvoorbeeld een hemelsbreed verschil tussen transactieverwerking in banksystemen,en controlesystemen voor geautomatiseerde fabricageprocessen. Zoals te zien in Figuur 1.2komen onze alumni in een brede waaier van sectoren terecht, voornamelijk “Consultancy”(31,4%), “Onderwijs & Vorming” (25,7%) (vermoedelijk door de hoge respons van de lich-ting doctoraatsstudenten) en “Informatietechnologie & telecommunicatie” (21,4%). De vol-gende sectoren zijn echter ook allemaal vertegenwoordigd: Industrie, Openbare diensten& Overheid, Medische sector & gezondheidssector, Financiele sector, Verzekeringswezen,Commerciele sector, Human Resources management, Entertainment & vrijetijdssector.

Ook het type organisatie heeft een niet 5 of minder werknemers3%

tussen 5 en 50 werknemers

12%

tussen 50 en 500 werknemers

20%

meer dan 500 werknemers65%

Figuur 1.3: De grootte van de organisatieswaar de alumni terecht komen

te verwaarlozen invloed, aangezien KMO’sen multinationals nu eenmaal verschillen-de eisen aan hun informatica afdeling stel-len. Daarbij moeten we opmerken dat —zoals te zien in Figuur 1.3— 65,2% van onzealumni werken voor grote bedrijven (500 ofmeer werknemers), 20,3% voor middelgro-te ondernemingen (tussen 50 en 500 werk-nemers), 11,6% voor kleinere bedrijven (tus-sen 5 en 50 werknemers) en 2,9% voor een-manszaken (5 of minder werknemers). Kort-om, ook hier is de situatie erg divers.

Om in te spelen op een dergelijk gevari-eerde afzetmarkt werd in 2002 op basis vaneen analyse van jobadvertenties een reeks beroepsprofielen opgesteld waarvan we vindendat onze studenten die moeten kunnen vervullen. Dit werd in 2007 verfijnd op basis van deprofielen opgelijst door Agoria (de koepelorganisatie van de technologische industrie) diejaarlijks peilt naar de job-behoeften op de “brede” ICT-arbeidsmarkt [3], [4]. De job-profielengebruikt door Agoria werden trouwens opgesteld op basis van de inventaris “Generic ICTskills profiles” [8] gemaakt door CEDEFOP, het “European Centre for the Development ofVocational Training” (http://www.cedefop.europa.eu/).

Beroepsprofielen Bachelor. Een Bachelor Informatica moet in principe kunnen uitstromennaar de arbeidsmarkt, vandaar dat er enkele beroepsprofielen zijn voorzien. Toch wordt eenBachelor Informatica in hoofdzaak verondersteld verder te studeren als Master Informatica.

• Analist-programmeur. Analyseert problemen en creeert software oplossingen. Werktmeestal in teamverband (5-tal personen) maar kan zelfstandig werken.

• Eerstelijnshelper. Functioneert als een soort duivel-doet-al in een kleine ondernemingwaarin hij een brede waaier aan problemen oplost (opzetten en beheren van netwerk,selectie van informatica platform, opleiden van gebruikers).

Beroepsprofielen Master. Een Master Informatica moet de technologische ontwikkelingenmee vorm kunnen geven binnen de organisatie waarvoor hij werkt.

• Software ontwikkeling. Creeert software oplossingen voor grootschalige problemen.Werkt meestal in teamverband (5 of meer personen) en doorloopt het ganse softwareproces (analyse, ontwerp, implementatie, testen, onderhoud, kwaliteitscontrole).


• Consultant. Wordt ingehuurd om specifieke technische kennis en vaardigheden overte dragen; zowel aan andere informatici als aan managers.

• Vorser. Draagt bij tot de ontwikkeling van spitstechnologie, zowel in een academischeals industriele context.

• Leraar. Combineert de Master informatica met de lerarenopleiding om zo een gekwa-lificeerd lesgever te worden.

Beroepsprofielen Master – lange termijn. Een Master Informatica moet in staat zijn om optermijn door te groeien naar een verantwoordelijke positie binnen een grote organisatie. Demeest voor de hand liggende functies zijn die van

• Projectleider. Draagt de technische verantwoordelijkheid over een (onderdeel van)een groot softwareproject (groter dan 10 manjaar). Is in staat een kleine ploeg (5-talpersonen) op technisch niveau te leiden, zodat die ploeg in staat is problemen te ana-lyseren en software oplossingen te creeren.

• Software Architect. Vertaalt behoeften van (een onderdeel van) een bedrijf in een func-tioneel en logisch plan dat gebruikt kan worden voor latere realisatie. Kan tijdens hetopstellen en uitvoeren van het plan een afweging maken tussen de zogenaamde func-tionele en niet-functionele vereisten.

• Beleidsadviseur Informatica [CIO, EDP-Manager]. Adviseert de top van een grootbedrijf (directeur, manager) over strategische keuzes betreffende informatica infra-structuur. Zet die strategische keuzes om in actieplannen en zorgt voor de nodigeopvolging ervan.

• Academicus. Functioneert als onderzoeker/docent in een academische instelling, envoert er onderzoek van internationaal niveau.

1.2.2 Nationale en internationale vereisten

Gezien het (groeiend) maatschappelijk belang van de informatica, is het logisch dat er be-paalde vereisten worden gesteld om een dergelijk diploma te mogen uitreiken. Binnen be-paalde deelgebieden van de informatica (met name Software Engineering [7]) is er een debataan de gang rond een strikter niveau van certificatie; binnen afzienbare tijd zou dat wel eenskunnen leiden tot een strikter niveau van accreditatie voor de gehele informatica-opleiding.Mede daarom heeft de onderwijscommissie Informatica zich tijdens het opstellen van zijncurriculum laten inspireren door de richtlijnen opgesteld door de toonaangevende beroeps-en onderzoeksorganisaties, te weten het ACM, IEEE, AIS en SIAM [60], [61], [62].

Een ander teken aan de wand voor het internationale niveau van onze opleiding zijnde samenwerkingsakkoorden met de Technische Universiteit van Eindhoven en de Techni-sche Universiteit van Delft. Inderdaad, gezien het ontbreken van een faculteit ToegepasteWetenschappen (waardoor de universiteit van Antwerpen geen ingenieursdiploma’s maguitreiken) heeft de onderwijscommissie Informatica samenwerkingsakkoorden afgeslotenmet Nederlandse Universiteiten om studenteninstroom aldaar mogelijk te maken. Deze sa-menwerkingsakkoorden zijn in 2007 stopgezet met de invoering van het 2-jarig master pro-gramma. Maar toen was het mogelijk voor een licentiaat Informatica om —mits het volgenvan een voorgedefinieerd pakket aan keuzevakken in Antwerpen, en een thesisonderwerpin overleg gekozen tussen de twee universiteiten— via een extra jaar een ingenieurstitel tebehalen aan de Technische Universiteit van Eindhoven of aan de Technische Universiteit vanDelft.


Ook op nationaal niveau wordt het niveau van alle Vlaamse informatica-opleidingen ge-lijkwaardig gesteld. Naar aanleiding van het capaciteitsplan ingediend bij de aanvraag totomvorming naar een 2-jarige master, werd expliciet bevestigd dat de verschillende bache-loropleidingen Informatica van de Vlaamse Universiteiten gelijkwaardig zijn [44]. Boven-dien wordt op master-niveau concreet samengewerkt, en worden studenten aangemoedigdom gespecialiseerde vakken aan andere Vlaamse universiteiten te volgen. Zo zijn vakkenzoals “Software Reengineering” en “Geavanceerde Datamining Technieken”, “Prestatieana-lyse van Communicatiesystemen” echte specialisaties van de Universiteit van Antwerpen.

Facet 1.2 Domeinspecifieke eisenDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden. Inhet bijzonder

• heeft zij een reeks beroepsprofielen opgesteld waarvan zij vindt dat haar studentendie moeten kunnen vervullen en die in lijn liggen met de doelstelling en de kerncom-petenties (zie Sectie 1.2.1 – p. 31);

• heeft zij het programma geınspireerd op de in onze discipline gehanteerde richtlijnen,met name die opgesteld door de ACM/IEEE. Bovendien heeft zij aansluiting gezochtmet andere universiteiten, zowel in Nederland als in Vlaanderen om rechtstreeksinstroom van studenten mogelijk te maken (zie Sectie 1.2.2 – p. 34).

Hoofdstuk 2

Programma

De onderwijscommissie Informatica ziet naast kwaliteit, flexibiliteit en diversiteit als devoornaamste troeven van de opleiding; deze zijn noodzakelijk om onze alumni toe te la-ten te functioneren in een gevarieerde en snel evoluerende branche als de informatica. Zeheeft daarom haar bachelor- en master curriculum volledig herzien, zich spiegelend aan deinternationale richtlijnen dienaangaande, maar steunend op de lokale onderzoekscapaciteiten verrijkt door samenwerking met de Vlaamse zusterinstellingen in Brussel, Gent, Hasselten Leuven.

Bachelor: We bieden een uitgebalanceerd studieprogramma aan voor een 3-jarige oplei-ding (180 studiepunten) tot bachelor in de informatica. Het voldoet aan de internationalestandaarden dienaangaande. Dit programma bevat 33 studiepunten profileringsruimte, wateen student moet toelaten zichzelf te verdiepen en te verbreden volgens interesses.

Master: We bieden een aantrekkelijk studieprogramma aan voor een 2-jarige opleiding(120 studiepunten) tot master in de informatica, bestaande uit vier afstudeerrichtingen (Soft-ware Engineering; Databases; Computationele informatica; Computernetwerken en gedis-tribueerde systemen) en drie opties (Ondernemerschap; Onderzoek en Ontwikkeling; enOnderwijs). De afstudeerrichtingen worden in samenwerking met andere Vlaamse Uni-versiteiten georganiseerd, waarbij elke instelling zijn (onderzoeks)capaciteit optimaal kanbenutten.

Het programma is te vinden in de studiegids (bijlage [9]), en de oplijsting van het stu-dieprogramma conform het visitatieprotocol (bijlage [10]). De vakbeschrijvingen geven eendetailbeschrijving van elk opleidingsonderdeel (bijlage [11]).

2.1 Relatie tussen doelstellingen en inhoud van het programma

Als voornaamste instrument om de realisatie van de doelstellingen te meten, maakt de on-derwijscommissie Informatica gebruik van een reeks kerncompetenties die onze studententijdens de opleiding dienen te verwerven (zie Sectie 1.1.2 – p. 26).

In een eerste stap werden die kerncompetenties geverifieerd in een reeks van vijf dis-cussiesessies (tussen december 2007 en april 2008) waarbij elk van de docenten uitleg gafover de verschillende vakken onder zijn/haar verantwoordelijkheid. Tijdens een tweedestap (uitgevoerd tijdens augustus - oktober 2008) werd per kerncompetentie —via een 3-puntschaal (+, ++, of +++)— vastgelegd in welke mate een kerncompetentie vervuld wordt

37

38 HOOFDSTUK 2. PROGRAMMA

en via congruentietabellen (zie Sectie 2.1.1 – p. 40) gemeten in hoeverre aan het verwervenvan die competentie gewerkt wordt.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen informatica gerichte kerncompetenties voor debachelor opleiding (BA-KC) en meer algemene academische kerncompetenties (BA-KCA).

BA-KC1 – Analyse en ontwerp kleinschalige software projecten:+++ Het analyseren en ontwerpen van software staat centraal; de studenten moeten een (individu-

eel) project uitvoeren, en slagen voor dat project is noodzakelijk.++ Het analyseren en ontwerpen van software is belangrijk; de studenten moeten een toegepast

(individueel) project uitvoeren dat zwaar in het eindcijfer doorweegt.+ Studenten worden analyse en ontwerptechnieken aangeleerd.

BA-KC2 – Implementatie van nieuwe software systemen:+++ Het ontwikkelen van software staat centraal, waarbij de nadruk ligt op de integratie en selectie

van bestaande softwarecomponenten.++ Het ontwikkelen van software staat niet noodzakelijk centraal, maar een belangrijk deel van

de cursus bestaat uit een project waarbij er voornamelijk verder gebouwd dient te worden opbestaande (recent ontwikkelde) softwarecomponenten.

+ Het ontwikkelen van software staat niet centraal, de studenten leren werken met bepaaldesoftware systemen en kunnen inschatten wanneer het gebruik van deze software het meestgeschikt is.

BA-KC3 – Onderhoud van bestaande software systemen:++ Het onderhouden van bestaande software vormt een belangrijk thema van de cursus.+ Er wordt aandacht besteed aan het belang en de praktische uitvoering van upgrades van be-

staande software.

BA-KC4 – Implementatie en onderhoud van een databank:+++ De fundamenten van databanken staan centraal en er wordt veel aandacht besteed aan de

praktische implementatie ervan en aan het gebruik van SQL.++ Databanken vormen een centraal thema, waarbij er veel van de aandacht uitgaat naar het op-

stellen van een gegevensmodel, alsook aan de gerelateerde technologieen.+ Er wordt vaak de nadruk gelegd op de keuze van de gehanteerde datastructuren (en hun effi-

cientie) bij het ontwikkelen van software.

BA-KC5 – Beheer van een lokaal netwerk:+++ Het beheren van een lokaal netwerk wordt vanuit een praktisch oogpunt benaderd.++ Veel aandacht gaat uit naar de componenten die we terugvinden in een lokaal netwerk, maar

eerder vanuit een theoretische invalshoek en met nadruk op schaal- en performantie proble-men.

+ In deze cursus worden de componenten van lokale netwerken kort aangehaald.

BA-KC6 – Support en advies:++ Praktische kennis voor het oplossen van vaak voorkomende problemen wordt aangebracht en

de nodige inzichten om te adviseren bij de aankoop van apparatuur worden meegegeven.+ Algemene (theoretische) kennis in verband met computersystemen wordt aangebracht die toe-

laat alledaagse problemen aan te pakken en eventueel te adviseren bij de keuze van apparatuur(en de bijhorende software).

2.1. RELATIE TUSSEN DOELSTELLINGEN EN INHOUD VAN HET PROGRAMMA 39

BA-KC7 – Communicatievaardigheden:+++ Het lesmateriaal wordt voornamelijk door de studenten zelf aangebracht door middel van

voordrachten of een substantieel deel van het materiaal wordt in groepjes besproken door destudenten. Communicatie met niet-informatici wordt gestimuleerd.

++ De studenten moeten een uitgebreid projectverslag uitwerken dat een substantieel onderdeelvormt bij hun eindbeoordeling.

+ Het onderling bespreken van oplossingen wordt sterk gestimuleerd, mogelijk in het kader vaneen kleinschalig project waaraan meerdere studenten samenwerken.

BA-KCA1 – Wiskundige basis:++ Het cursusmateriaal voorziet een stevige wiskundige onderbouw die aangewend kan worden

voor tal van andere opleidingsonderdelen.+ Een eerder beperkte wiskundige onderbouw wordt verschaft waar onmiddellijk beroep op

wordt gedaan in de cursus zelf.

BA-KCA2 – Formeel denken en abstraherend vermogen:+++ Het materiaal vergt een hoge mate van formeel redeneren en/of het abstraherend vermogen

van de studenten wordt erg op de proef gesteld.++ In grote delen van de cursus wordt er omgegaan met formele modellen die dienen tot het

verschaffen van inzicht in het cursusmateriaal.+ Er zijn enige raakpunten qua formeel denken, maar deze vormen slechts een beperkt deel van

de cursus.

BA-KCA3 – Wetenschappelijk verwerken van data:+++ Het omgaan met, verwerken en interpreteren van data vormt het centrale thema.++ Dataverwerking en interpretatie vormt een van de thema’s.

+ Bepaalde vaardigheden om problemen efficienter aan te pakken door een correcte data inter-pretatie worden aangebracht.

BA-KCA4 – Opvolging van technologische ontwikkelingen:+++ De student gaat zelf actief op zoek naar informatie (i.e. het cursusmateriaal bestaat voorname-

lijk uit papers, RFCs, IETF documenten, . . . ).++ Om te slagen, wordt van een student verwacht dat hij zelf selecteert tussen (technologische)

alternatieven die expliciet aangeboden worden.+ Het onderwerp van de cursus is sterk gevoelig aan nieuwe ontwikkelingen; dit komt tot uiting

in het feit dat onderdelen ervan frequent herzien moeten worden.+ De studenten maken veelvuldig gebruik van Engelstalige vakliteratuur.

BA-KCA5 – Wetenschappelijke basis:+++ Het materiaal is toepasbaar in vele deelgebieden van de wetenschap en studenten uit verschil-

lende opleidingen volgen deze cursus samen.++ Een groot percentage van het aangeboden materiaal is rechtstreeks toepasbaar in andere deel-

gebieden. De studenten krijgen zicht op andere wetenschappelijke disciplines.+ Sommige onderwerpen uit de cursus zijn zonder meer van toepassing in een aantal weten-

schappelijke takken.

BA-KCA6 – Autonoom en creatief functioneren:++ De onderwijsvorm (project, portfolio, . . . ) verplicht een student tot zelfreflectie.

+ Het verwerken van de leerstof vereist dat de student een complexe opdracht in deeltaken op-deelt, elk van die deeltaken afzonderlijk uitvoert en toch het groter geheel niet uit het oogverliest.


Opleidingsonderdeel/BA-KC Ana

lyse

&on

twer

p

Impl

emen

tati

e

Ond

erho

ud

Dat

aban

k

Net

wer

k

Supp

ort&

advi

es

Com

mun

icat

ie

Computer Graphics ++ ++Computersystemen + + +Gegevensstructuren ++ + + ++Inleiding C++ ++ ++Inleiding Programmeren ++ ++Inleiding Software Engineering +++ ++ ++ ++Talen en Automaten +++SUBTOTAAL 1e Bachelor 12 9 2 1 1 1 7Algoritmen en Complexiteit ++ +Computernetwerken ++ + +Databases + +++Project Databases + +++Gevorderd Programmeren ++ +++ + +Numerieke Lineaire Algebra + + +Machines en Berekenbaarheid +++Uitbatingssystemen + + + + +SUBTOTAAL 2e Bachelor 6 8 8 2 2 7Databases, XML, Webtechn. ++ ++ +Bachelor Eindwerk +++ +++ ++Software Engineering + ++ +Telecommunicatiesystemen ++ ++ + + +Inleiding Gedistribueerde Syst. +++ + +Wetenschappelijk Progr. ++ + ++SUBTOTAAL 3e Bachelor 8 11 2 2 2 3 6TOTAAL Verplichte Vakken 26 28 4 11 5 6 20

Tabel 2.1: Congruentietabel kerncompetenties bachelor – verplichte vakken

2.1.1 Congruentietabellen Bachelor

Tabellen 2.1 en 2.2 geven een congruentietabel voor de informatica-gerichte kerncompeten-ties en bevatten bijgevolg informatica-gerichte vakken. Tabellen 2.3 en 2.4 daarentegen slaanop academische kerncompetenties en bevatten alle vakken.

Uit tabellen 2.1, 2.2, 2.3, 2.4 mag blijken dat een aantal kerncompetenties (BA-KC1, BA-KC2, BA-KC4 en BA-KC7) worden afgedekt door tal van opleidingsonderdelen, terwijl deoverige (BA-KC3, BA-KC5 en BA-KC6) door een eerder beperkt aantal meer gespecialiseerdecursussen wordt ondersteund.

Hoewel er bij de voorgaande visitatie geen gelijkaardige tabellen werden opgesteld, den-ken wij te mogen stellen dat er een duidelijke vooruitgang is geboekt in de mate waarin dekerncompetenties worden onderbouwd. Laten we enkele concrete voorbeelden bekijken.

• “Onderhoud van bestaande softwaresystemen” (BA-KC3), wordt vandaag door drienieuwe opleidingsonderdelen ingevuld. Terwijl deze in het verleden duidelijk minderaandacht kreeg.


Opleidingsonderdeel/BA-KC Ana

lyse

&on

twer

p

Impl

emen

tati

e

Ond

erho

ud

Dat

aban

k

Net

wer

k

Supp

ort&

advi

es

Com

mun

icat

ie

Artificiele Intelligentie ++Computerarchitectuur + +Inleiding tot Datamining +++Datastructuren en Algoritmen +Gevorderde Programmeertechn. ++ +++Labo Computernetwerken + +++ ++ +Netwerkprotocols ++ ++ ++Programmeerparadigma’s ++ + +Toegepaste Logica +++Formele technieken in de Software Engineering +++ +TOTAAL Keuze Vakken 12 7 1 2 3 3 9

Tabel 2.2: Congruentietabel kerncompetenties bachelor – keuzevakken

• “Beheer van een lokaal netwerk” (BA-KC5), wordt voor een groot deel gedragen doorhet opleidingsonderdeel Labo Computernetwerken, wat eveneens een nieuw oplei-dingsonderdeel is. Het is trouwens een uiterst populair keuzevak.

• “Communicatievaardigheden” (BA-KC7) heeft betrekking op de mondelinge en schrif-telijke vaardigheden van de studenten. Tijdens de vorige visitatieronde werd dit alseen eerder zwak punt geıdentificeerd binnen de opleiding, maar vandaag wordt ditondersteund door heel wat opleidingsonderdelen. Dit komt deels door een drastischeverandering van de aanpak van een aantal bestaande cursussen, zoals Talen en Au-tomaten en Machines en Berekenbaarheid, maar ook door de specifieke lesvorm vanvakken zoals Datamining, Bachelor Eindwerk en Toegepaste Logica.

2.1.2 Congruentie master

Gezien het nieuwe masterprogramma nog niet stabiel is (vele vakken worden voor de eer-ste maal gegeven en de lesvorm en vakinhoud kan in de toekomst varieren) en bovendienerg complex (vier verschillende afstudeerrichtingen, twee opties toegeleverd door anderedepartementen en faculteiten, uitwisseling met zuster universiteiten) is de onderwijscom-missie nog niet in staat om congruentietabellen op te stellen voor het masterprogramma. In2011 (als de derde lichting master studenten zal afstuderen) voorzien we een evaluatie vanhet masterprogramma, waarbij we de oefening wel zullen maken.

Tijdens het opmaken van het master curriculum werd echter wel een eerste verificatiegemaakt van de realisatie van de (toenmalige) eindtermen (zie [30], [31], ook in bijlage).Daaruit bleek alvast dat het haalbaar is om de gestelde doelstellingen te bereiken, alhoeweler wel degelijk een fijnere analyse en preciezere formulering nodig zal zijn om het verwervenvan die kerncompetenties te garanderen.


Opleidingsonderdeel/BA-KCA Wis

kund

ige

basi

s

Form

eeld

enke

n

Wet

ensc

hap.

data

Opv

olg.

ontw

ikke

linge

n

Wet

ensc

hap.

basi

s

Aut

onoo

men

crea

tief

Calculus ++ ++ ++ +Computer Graphics + ++Computersystemen + +Discrete Wiskunde ++ ++ ++ +Gegevensstructuren + ++ + ++Inleiding C++ +Inleiding Programmeren +Inleiding Software Engineering + + +Talen en Automaten ++ +++ + ++SUBTOTAAL 1e Bachelor 8 10 4 4 12Algoritmen en Complexiteit + +++ +Computernetwerken ++ + +Databases ++ ++ + +Gevorderd Programmeren + + +Lineaire Algebra ++ ++ +Numerieke Lineaire Algebra + ++ ++ + +Machines en Berekenbaarheid ++ +++ + ++Uitbatingssystemen + + + +SUBTOTAAL 2e Bachelor 6 14 4 5 4 9Computerarchitectuur + +Databases, XML, Webtechn. ++ + ++ +Bachelor Eindwerk +++ ++ +Software Engineering + + ++ + +Telecommunicatiesystemen ++ +Inleiding Gedistribueerde Syst. + + +Wetenschappelijk Progr. ++ +++ ++ +SUBTOTAAL 3e Bachelor 8 5 10 4 7TOTAAL Verplichte Vakken 14 32 8 19 12 28

Tabel 2.3: Congruentietabel academische competenties bachelor – verplichte vakken


Opleidingsonderdeel/BA-KCA Wis

kund

ige

basi

s

Form

eeld

enke

n

Wet

ensc

hap.

data

Opv

olg.

ontw

ikke

linge

n

Wet

ensc

hap.

basi

s

Aut

onoo

men

crea

tief

Artificiele Intelligentie ++ ++ +Beeldverwerking + +++ ++ +++ +Datamining ++ +++ +++ + +Datastructuren en Algoritmen +++ ++ +Gevorderde Programmeertechn. + ++ +Labo Computernetwerken + ++ +Netwerkprotocols +++ ++Programmeerparadigma’s ++ + +Toegepaste Logica +++ ++ ++ ++Fysica + ++ +++ + +++ +Formele technieken in de Software Engineering +++ ++ ++Bedrijfseconomie en Ondernemerschap + ++ ++ ++Algemene Economie + ++ ++ ++TOTAAL Keuze Vakken 4 22 14 15 20 14

Tabel 2.4: Congruentietabel academische competenties bachelor – keuze vakken

2.1.3 Enquetes onder de studenten

In Sectie 6.1 – p. 149 wordt in het kader van de bespreking van de behaalde resultaten gerap-porteerd in hoeverre de studenten zelf vonden dat deze kerncompetenties werden gehaald.

• Bachelor. Uit Sectie 6.1.1 – p. 149 blijkt dat de waardering van de bachelor- en mas-terstudenten min of meer overeenstemt met de congruentietabellen voor de bachelorkerncompetenties. Daaruit kunnen we veilig concluderen dat de onderwijscommis-sie zijn gestelde niveau voor de bacheloropleiding haalt. De formulering van enkelekerncompetenties —vooral “Netwerken (BA-KC5)”, maar in mindere mate ook “On-derhoud (BA-KC3)”, “Databank (BA-KC4)”, “Support & advies (BA-KC6)”, “Formeeldenken (BA-KCA2)”, “Wetenschappelijke dataverwerking (BA-KCA3)”— zal wel moe-ten worden herbekeken.

• Master. Voor de masteropleiding ligt dit natuurlijk heel wat moeilijker, aangezien ophet moment waarop dit document geschreven werd de eerste lichting masterstuden-ten nog moet afstuderen. Nochtans hebben we de alumni van onze licentiaatsoplei-ding ook gevraagd om aan te geven in hoeverre zij zelf vonden dat ze aan de gegevenkerncompetenties voldeden. Dit is geen afdoende validatie, gezien de huidige master-opleiding een extra jaar telt, maar het geeft wel zekere indicatie. Uit Sectie 6.1.2 – p. 151blijkt dat ook hier de kerncompetenties grotendeels gehaald worden, alhoewel er over“Leiden” (MA-KC7) duidelijk veel onenigheid is. Bij de evaluatie van de masteroplei-ding (voorzien in 2011) zullen we ons dus niet alleen moeten buigen over de exacteformulering, maar ook over de lijst zelf van kerncompetenties.


2.1.4 Procedures voor curriculumherziening en innovatie

De Universiteit Antwerpen hanteert een tijdschema waarbij curriculumherziening momen-teel om de 8 jaren gebeurt, telkens een of twee jaren na de visitatie, als integraal onderdeelvan het systeem van interne kwaliteitszorg (zie Hoofdstuk 5, in het bijzonder Figuur 5.1 –p. 114). In het dossiervoorschrift voor het indienen van curriculumwijzigingen zijn richtlij-nen opgenomen voor het opstellen van een dossier voor curriculumherziening. Het dossier-voorschrift moet er mee borg voor staan dat de onderwijscommissie vanaf het begin van hetvernieuwingsproces aan alle aspecten van de kwaliteit van het curriculum aandacht geeft.In dit dossier verantwoordt de onderwijscommissie de curriculumwijzigingen en legt ze tergoedkeuring voor aan de faculteit. De faculteitsraad legt op zijn beurt het dossier ter goed-keuring voor aan de onderwijsraad en het universiteitsbestuur. Beperkte wijzigingen aanhet curriculum kunnen evenwel jaarlijks worden doorgevoerd door de faculteitsraad. Dezezijn gericht op de aanpassing van een beperkt deel van het onderwijsprogramma, vaak eenenkel opleidingsonderdeel, aan feitelijk veranderde situaties of op het fijner afstellen van hetnieuwe onderwijsprogramma op basis van de opgedane ervaringen. Om snel te kunnen re-ageren op opportuniteiten of problemen is de invoering van dergelijke beperkte wijzigingenniet gebonden aan een bepaald jaar in de herzieningscyclus.

Bachelor-Master hervorming. Voor de opleiding Informatica werd een en ander door-kruist door de bachelor-master hervorming die zich in parallel diende te voltrekken. Denoodzakelijke curriculumherziening na een visitatieronde viel samen met de bachelor-masterhervorming, wat meteen een opportuniteit was om die hervorming echt grondig door tevoeren. Anderzijds was er van in het begin een cruciale factor die als een zwaard van Da-mocles boven het hoofd van dit hervormingsproces ging: het al dan niet omvormen van dewetenschappelijke richtingen tot 2-jarige masters. Van in het begin hadden alle faculteitenwetenschappen namelijk gepleit om de 2+2 kandidaats- en licentiaatsopleiding te mogenomvormen tot een 3+2 bachelor-master programma, met als belangrijk argument dat al deons omringende landen en Wallonie die optie hadden genomen. Het voornaamste bezwaarbetrof de studieduurverlenging.

Uiteindelijk werd het langdurig lobbywerk achter de schermen beloond en werd de ver-schillende opleidingen in de wetenschappen gevraagd om een capaciteitsplan in te dienenter staving van die omvormingsvraag. Maar er werd een uitzondering gemaakt voor deInformatica en de Geografie: aangezien er weinig afgestudeerden een doctoraat begonnen,woog het argument van studieduurverlenging daar veel zwaarder. Voor de Universiteit Ant-werpen (en ook de UHasselt) was dit een zware klap: zij hadden geen faculteit ToegepasteWetenschappen waarmee zij een eventuele uitweg konden bieden. Uiteindelijk hebben deopleidingen Geografie en Informatica toch een capaciteitsplan ingediend, argumenterendedat zij interuniversitair zouden samenwerken om aldus de kwaliteit van hun opleidingente verhogen. Daarmee zouden zij de internationale concurrentie met de omringende landenaankunnen, wat het oorspronkelijke argument was om de 3+2 omvorming door te voeren.

Chronologisch is het proces van curriculumherziening voor de opleiding Informatica alsvolgt verlopen:

• Zelfstudierapport [1], voltooid in juni 2001, gaf de aanzet voor de vorige visitatieron-de, met een intern analyse van de kwaliteit van onze opleiding.


• Visitatiebezoek beeindigd op 8 november 2001, gaf een eerste vorm van externe eva-luatie.

• Toekomstscenario’s [29], goedgekeurd in februari 2002 gaf een aantal mogelijkhedenvoor het uitwerken van een master-opleiding (1-jarig en/of 2-jarig)

• Visitatie eindrapport [34] gepubliceerd in juli 2002 bevat een rapport over verschillen-de visitaties van de informatica-opleidingen in Vlaanderen.

• Eindtermen [30] goedgekeurd in november 2002 definieerde (een eerste versie van)onze kerncompetenties en eindtermen.

• Curriculum [31] goedgekeurd in juni 2004 beschreef het curriculum van zowel hetbachelor- als masterprogramma (toen 1-jarig).

• Opstart Bachelor in oktober 2004 ging het nieuwe bachelorprogramma definitief vanstart, met de uitrol van het eerste jaar van het bachelorprogramma.

• Vijfjarenplan [32] goedgekeurd in februari 2006 bevatte ondermeer het plan om tocheen 2-jarige master-opleiding informatica te realiseren.

• Capaciteitsplan [44] ingediend in september 2006 was een vraag van alle Vlaamse in-formatica-opleidingen in de faculteiten Wetenschappen om toch een 2-jaarlijkse masterte mogen inrichten, op basis van samenwerking tussen de verschillende Vlaamse Uni-versiteiten.

• Toelating om uiteindelijk toch met een 2-jarige master opleiding van start te gaankwam er op vrijdag 16 februari 2007. Het argument van samenwerking werd in hetbijhorende persbericht extra in de verf gezet.

• Opstart Master in oktober 2007 ging het nieuwe masterprogramma definitief van start,met de uitrol van het eerste jaar van het masterprogramma.

• Kleine curriculumwijziging [33] ingediend bij de Onderwijsraad UA in maart 2008was een kleine curriculumwijziging in het studieprogramma voor de bachelor om destudeerbaarheid te verbeteren (er rezen problemen met de slaagcijfers in eerste Ba), destudiedruk in 3de Ba te verminderen (verschuiven van vakken naar de gemeenschap-pelijke stam in de master) en in het algemeen de aansluiting met het masterprogrammate vereenvoudigen.

2.1.5 Volgende curriculumherziening: 2011

Gezien bovenstaande chronologie, zal de onderwijscommissie Informatica onmiddellijk nade visitatieronde geen grote curriculumherziening starten. Momenteel is er voornamelijkbehoefte aan rust en stabiliteit om toe te laten de kinderziekten in het huidige programma teidentificeren en aan te pakken.

Maar in juni 2011 zullen er drie generaties aan masterstudenten zijn afgestudeerd watons een voldoende basis lijkt om wel na te denken over waar we met onze opleiding naar-toe willen. Daarbij zullen we dus alvast de kerncompetenties verder valideren en verfijnen.Maar op dat moment zullen we ook verder moeten gaan en ons vragen stellen over de leef-baarheid van de master opleiding in zijn huidige vorm. Het aantal studenten dat instroomtin de master is niet echt hoog (een kleine 15 per jaar) en zal —gezien de huidige instroom inde bachelor (zie bijlage [23])— niet snel structureel stijgen. Bovendien hebben we momen-teel wel de personeelscapaciteit om vier afstudeerrichtingen in stand te houden, maar is hetmet de nakende besparingsmaatregelen verre van zeker of we diezelfde capaciteit effectiefzullen behouden (zie Sectie 3.3.9 – p. 91).

De onderwijscommissie Informatica voorziet dan ook het volgende schema:


• 2010-2011: Voorbereidend werk curriculumherziening (verzamelen cijfermateriaal overinstroom, doorstroom, uitstroom van de bachelor/master; nadenken over het in standhouden van 4 afstudeerrichtingen; verfijnen en valideren van kerncompetenties).

• 2011-2012: Indienen en opvolgen van curriculumherziening.• 2012-2013: Uitrollen van hernieuwde curriculum.

Facet 2.1 — Relatie tussen doelstellingen en inhoud van het programmaDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden. Inhet bijzonder

• heeft zij haar bachelor- en master curriculum volledig herzien, zich spiegelend aan deinternationale richtlijnen dienaangaande, maar steunend op de lokale onderzoeksca-paciteit en verrijkt door samenwerking met de Vlaamse zusterinstellingen in Brussel,Gent, Hasselt en Leuven (zie Sectie 2.1.4 – p. 44);

• heeft zij de bachelor kerncompetenties gevalideerd ten opzichte van de verschillendeopleidingsonderdelen aan de hand van congruentietabellen met verifieerbare criteria(zie Sectie 2.1.1 – p. 40);

• heeft zij een eerste stap gezet in de richting van gevalideerde master kerncompeten-ties aan de hand van de programma-evaluatie bij de alumni van het kandidatuur-licentie programma (zie Sectie 2.1.2 – p. 41).

(Voor de internationale dimensie van ons programma, zie Sectie 6.1.4 – p. 153.)De validatie heeft ons geleerd dat de bachelor kerncompetenties nog enkele verfijningendienen te ondergaan, voornamelijk wat betreft een preciezere formulering van de verwor-ven kennis, vaardigheden en attitudes. De master kerncompetenties zijn op het momentvan schrijven —de eerste generatie studenten moet nog afstuderen— zover gevalideerdals mogelijk was. Tijdens de voorziene curriculumherziening van het programma in 2011—uit te rollen in het academiejaar 2012-2013— zal een validatieproces aan de hand vancongruentietabellen en eventuele studentenbevragingen verder uitsluitsel moeten gevenover de kerncompetenties. Maar die curriculumherziening zal zich ook meer diepgaandevragen moeten stellen aangaande de leefbaarheid van de master-opleiding in zijn huidigevorm.

2.2 Academische gerichtheid van het programma

De vereisten aangaande de academische gerichtheid van ons programma worden concreetgemaakt in een aparte sectie over de kerncompetenties, die precies definieren wat het voorons betekent om een bachelor dan wel master van academisch niveau te zijn. Voor een bache-lor wordt dit vertaald in een Wiskundige basis (BA-KCA1), Formeel denken en abstraherendvermogen (BA-KCA2), Wetenschappelijk verwerken van data (BA-KCA3), Opvolgen tech-nologische ontwikkelingen (BA-KCA4), Wetenschappelijke basis (BA-KCA4), en tenslotteAutonoom en creatief functioneren (BA-KCA5) (zie Tabel 1.2 – p. 28). Voor een master be-tekent dit Diepgang (MA-KC8), Onderzoek en Ontwikkeling (MA-KC9), en FundamenteelOnderzoek (MA-KC10) (zie Tabel 1.4 – p. 30).

De doelstellingen worden concreet getoetst in het “Bachelor Eindwerk” en de “Master-proef Informatica” wat het sluitstuk vormt van het respectievelijke programma. We citerenhieronder uit de respectievelijke vakbeschrijvingen.

Bachelor Eindwerk. Het eindwerk vormt een sluitstuk van de bacheloroplei-

2.3. SAMENHANG VAN HET PROGRAMMA 47

ding. Het is een vakoverschrijdend, software-intensief groepsproject en in diezin doet het a priori beroep op de kennis en vaardigheden verworven in alle op-leidingsonderdelen. Via het eindwerk toon je dat je de eindcompetenties van debacheloropleiding in voldoende mate verworven hebt. (Zie bijlage [11])

Door met succes een software-intensief groepsproject op te leveren toont een bachelortevens aan dat hij rijp is om te functioneren in de beroepspraktijk, in het bijzonder voor hetberoepsprofiel “Analist programmeur” (zie Sectie 1.2.1 – p. 31).

Masterproef Informatica. Het sluitstuk van de opleiding informatica is de eind-verhandeling, ook wel de masterproef of kortweg thesis genoemd. Daar moeteen student aantonen dat hij zelfstandig (maar onder begeleiding van een pro-motor) een complex onderwerp op een wetenschappelijke manier kan uitdiepenen het verworven inzicht in een coherente tekst kan neerschrijven. (Zie bijla-ge [46])

De masterproef is verplicht voor elke masterstudent. Ze toetst de minimale vereistenqua onderzoeksvaardigheid en attitude. Daarnaast zal een student door het kiezen van eenafstudeerrichting tenminste een deelgebied van de informatica met voldoende diepgang be-studeerd hebben om op de hoogte te zijn van de nieuwste technologische ontwikkelingenin dat deelgebied. Tenslotte voorziet de master-opleiding nog een optie “Onderzoek en ont-wikkeling” waar de onderzoeksvaardigheden van de deelnemers nog verder worden uitge-diept (zie Sectie 2.3.2 – p. 52). Deze optie biedt ondermeer twee onderzoeksstages (2 x 6 Sp),waar studenten meedraaien in een onderzoeksgroep of een R&D afdeling in een bedrijf enzo geconfronteerd worden met typische wetenschappelijke activiteiten (het uitvoeren vanexperimenten, het schrijven en presenteren van wetenschappelijke artikels, het schrijven enverdedigen van onderzoeksvoorstellen).

Facet 2.2 — Academische gerichtheid van het programmaDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden. Inhet bijzonder

• heeft zij via het sluitstuk “Bachelor Eindwerk” en ”Masterproef Informatica” een ex-pliciete eindtoets op het bereiken van het noodzakelijke niveau;

• sluit het “Bachelor Eindwerk” door middel van een software-intensief groepsprojectonmiddellijk aan bij het voornaamste beroepsprofiel, met name dat van analist pro-grammeur;

• heeft zij via het aanbieden van afstudeerrichtingen de garantie dat een student ten-minste een deelgebied van de informatica ten gronde heeft bestudeerd en op de hoog-te is van de recente wetenschappelijke ontwikkelingen;

• heeft zij via het aanbieden van een optie “Onderzoek en ontwikkeling” de mogelijk-heid aan geınteresseerde studenten om de onderzoeksvaardigheden nog verder uitte diepen.

2.3 Samenhang van het programma

Deze sectie beschrijft de interne structuur en samenhang van het programma, zoals opgelijstin de studiegids (bijlage [9]), het studieprogramma (bijlage [10]) en in detail beschreven inde vakbeschrijvingen (bijlage [11]).


We beschrijven eerst het bachelorprogramma (Sectie 2.3.1) en dan het masterprogramma(Sectie 2.3.2). Daarbij dient opgemerkt te worden dat bachelor-studenten kunnen uitstromennaar de arbeidsmarkt, maar dat van de grote meerderheid verwacht wordt dat ze verderstuderen als master.

2.3.1 De bacheloropleiding: opbouw

Het bachelorprogramma is opgebouwd als een wetenschappelijke basisopleiding in de in-formatica. Er wordt gestreefd naar inzicht, eerder dan encyclopedische kennis. Vandaardat er veel aandacht wordt besteed aan het leggen van een goede wetenschappelijke ba-sis: dit vereist de introductie van een aantal abstracte modellen, waarvan de eigenschappenbestudeerd worden met behulp van concepten uit de logica en de wiskunde. Vervolgenswordt het verband gelegd naar toepassingen, maar zonder het fundamenteel wetenschap-pelijk perspectief uit het oog te verliezen. Noodzakelijke kennis en inzichten die niet tot deinformatica behoren worden grotendeels aangeboden in aparte, ondersteunende vakken.

Het fundament van de opleiding bestaat daarom uit een blok met (a) de theoretischebeginselen van de informatica, (b) de praktische programmeervaardigheden en (c) de nood-zakelijke wetenschappelijke voorkennis en maatschappelijke vorming (cfr. de horizontalegrijze balk onderaan Figuur 2.1). Bovenop dit fundament voorzien we vier “pijlers” die eenbreed en wetenschappelijk gefundeerd overzicht bieden van het vakgebied Informatica (cfr.de vier verticale witte balken in het midden van Figuur 2.1). De vier “pijlers” zijn gedefi-nieerd conform de internationaal geldende richtlijnen [61], [62] en vormen telkens de basisvoor een afstudeerrichting in de masters (cfr. de blokjes in stippellijn bovenaan Figuur 2.1).

Soft

war

e Engin

eering

Dat

abas

es

Com

pute

r-net

wer

ken e

n

Ged

istr

ibuee

rde

Sys

tem

en

Com

puta

tionel

e In

form

atic

a

Software Engineering

Informatie-systemen

Computer Engineering

Computationele Wetenschappen en Engineering

Computer Science: TheorieComputer Science: Programmeren

Wetenschappelijke basis

Master

Bachelor

Figuur 2.1: Opbouw bachelorprogramma


De vier pijlers zijn qua inhoud breder dan de corresponderende afstudeerrichtingen.Toch wordt voor de eenvoud en transparantie naar de studenten toe voornamelijk gecom-municeerd in termen van afstudeerrichtingen. Hieronder volgt wat in elk van de vier pijlerswordt behandeld.

• Software Engineering: Deze pijler omvat het ontwikkelen en onderhouden van soft-ware systemen die betrouwbaar en efficient moeten zijn, en die aan allerlei door hungebruikers opgelegde eisen moeten voldoen. Ze is ontstaan als reactie op factoren zo-als de complexiteit en kostprijs van software systemen, en hun toenemend gebruik intoepassingen waarbij betrouwbaarheid cruciaal is. In deze discipline worden principesvan wiskunde en theoretische informatica gecombineerd met technieken en methodenuit de ingenieurswereld. Er ligt veel nadruk op een kennismaking met realistische soft-ware systemen, zoals die werkelijk door derden gebruikt worden, en op hun ontwerp,testing en onderhoud.

• Informatiesystemen: In deze pijler ligt de nadruk op informatie, en wordt technolo-gie gezien als een middel voor de generatie, het opslaan, verwerking en verspreidingvan informatie. De expert in Informatiesystemen speelt een sleutelrol bij het bepalenvan de eisen waaraan de informatiesystemen van een organisatie moeten voldoen, enis actief in hun specificatie, ontwerp en implementatie. Hij moet naast technisch-we-tenschappelijke bagage ook inzicht hebben in de organisatorische principes en werk-wijzen, zodat hij effectief een brugfunctie kan vervullen tussen de technische en demanagement afdelingen in een bedrijf. In onze opleiding wordt de nadruk gelegd opde studie van databases en datamining.

• Computer Engineering: Deze pijler omvat het ontwerp en de bouw van computersen op computers gebaseerde systemen: hardware, software, communicatie, en de in-teracties daartussen. Theorieen, principes en technieken uit de traditionele “ElectricalEngineering” en de wiskunde worden toegepast op het ontwerp van computers encomputer-gebaseerde systemen. De studie in Computer Engineering zoekt een goedebalans tussen de aspecten software en hardware, en ze sluit qua algemene opzet aan bijingenieursopleidingen. Een belangrijk actueel thema is dat van de “Embedded” sys-temen: apparatuur waarin zowel software als hardware ingebed zijn, zoals mobieletelefoons, alarmsystemen, medische apparatuur, en vele andere.

• Computationele Wetenschappen en Engineering: In deze pijler construeert men mo-dellen en bestudeert men numerieke technieken voor gebruik in verschillende weten-schappelijke en ingenieurstoepassingen. Komen vooral aan bod: 1) het opzetten en deanalyse van simulaties, 2) het modelleren van real-life of gesimuleerde systemen, 3) decomputationele validatie en de efficiente optimalisatie van de ontwikkelde modellen.Doel is om in staat te zijn computationeel intensieve en numeriek stabiele techniekenaan te wenden om een bestaand systeem, hetzij reeel, hetzij gesimuleerd, beter te be-grijpen. Voorbeelden van zulke systemen situeren zich in domeinen zoals animatie,beeldverwerking, wachtrij modellen, tijdsreekspredictie, quantum computing, nano-wetenschappen, linguıstiek, neurowetenschappen enz.. In het onderwijs leggen we deklemtoon op datagestuurde en stabiele modellering, numerieke technieken en code-optimalisatie.

Deze vier pijlers zijn voldoende breed om de technisch-wetenschappelijke kant van hetvakgebied te omvatten. Dat blijkt ook uit een vergelijking met het curriculum beschreven inde meest recente curriculumrichtlijn opgesteld door de gezaghebbende instanties ACM/AISen IEEE [61], waarop de drie eerste pijlers zijn geınspireerd. De vierde pijler (Computatio-


nele Wetenschappen en Engineering), wordt door de “Society for Industrial and AppliedMathematics (SIAM)” erkend als een belangrijke nieuwe stroming ergens op de intersectietussen Computer Science, Engineering & Science en Toegepaste Wiskunde [62]. Ze wordt delaatste jaren dan ook door verschillende gerenommeerde instellingen aangeboden (o.a. Stan-ford University, MIT, New York University) als een aparte, sterk wiskundig gerichte tak vande Informatica [67]. Door een historische opportuniteit (het departement informatica is ont-staan vanuit een departement wiskunde en had lang een opleiding wiskunde-informatica)was de expertise voorhanden om deze orientatie aan te bieden.

Merk op dat de curriculumrichtlijn van ACM/AIS en IEEE naast de drie bovenvermeldepijlers nog twee andere deelgebieden onderscheidt: Computer Science en Information Tech-nology. Computer Science dekt daarbij de theoretische basis voor de modellen en algorit-men die in de verschillende deelgebieden gebruikt worden; ook de kennis over de nieuwsteontwikkelingen in gebieden als robotica, intelligente systemen of bioinformatica wordt totComputer Science gerekend. Deze onderwerpen komen aan bod onder de noemer ”Com-puter Science: Theorie”(cfr. horizontale balk in Figuur 2.1). Information Technology staatin de curriculumrichtlijn van de ACM/AIS en IEEE voor een deelgebied dat sterk gerichtis op het management-aspect en op de bedrijfseconomische context. Wij laten het in onzeopleiding bewust buiten beschouwing omdat studenten die dit tot het centrale thema vanhun studie willen maken worden doorverwezen naar de UA-opleiding ”HandelsingenieurBeleidsinformatica”, binnen de faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen.

Profileringsruimte. Het verplichte deel van het programma (147 studiepunten) garandeertdat de studenten van elk van de pijlers de basisvakken volgen, zodat zij een goed inzichtverwerven in de methodes en problemen die in de master opleiding aan bod zullen komenin elk van de afstudeerrichtingen. Aan de hand van de zogenaamde profileringsruimte (eenkeuzepakket van 33-studiepunten — 12 in het tweede jaar; 21 in het 3de jaar) kunnen zij zichdan eventueel verder orienteren naar een van de 4 afstudeerrichtingen en/of verbreden naarandere disciplines. In elk geval wordt daarbij gezorgd dat er geen hiaten in de voorkennisof vaardigheden ontstaan. Het is met andere woorden mogelijk een afstudeerrichting tebeginnen, waarbij geen van de corresponderende keuzevakken werd gevolgd.

Om bij de invulling van de profileringsruimte voor elke student na te gaan of dit eensamenhangend geheel oplevert, is onderstaande toewijzing van vakken aan pijlers nuttighulpmiddel. We sommen daarbij de verschillende opleidingsonderdelen van het bachelor-programma op per blok in Figuur 2.1, waarbij we van onder naar boven lezen.

1. Wetenschappelijke basis: deze groep omvat enerzijds vakken die een aantal weten-schappelijke concepten invoeren, nodig als basiskennis voor de informatica-vakken,en anderzijds vakken die noodzakelijk zijn om de opleiding voldoende breedte te ge-ven: de eerste groep bevat bv. wiskunde en statistiek, de tweede economie.

• Discrete Wiskunde - Ba1, 9 Sp, verplicht• Calculus - Ba1, 9 Sp, verplicht• Lineaire algebra - Ba2, 5 Sp, verplicht• Levensbeschouwing - Ba3, 3 Sp, verplicht• Fysica - Ba2 en Ba3, 6 Sp, keuze• Elementaire Statistiek - Ba2 en Ba3, 3 Sp, keuze• Algemene Economie - Ba2 en Ba3, 3 Sp, keuze


• Bedrijfseconomie en Ondernemerschap - Ba2, 3 Sp, keuze

2. Computer Science: Programmeren: vakken gericht op het programmeren in verschil-lende programmeertalen, zowel individueel als in teamverband, inclusief het plannen,maken van een taakverdeling, testen, gebruik van programmeertools, methoden enomgevingen, interageren met bestaande software, documenteren en rapporteren.

• Inleiding Programmeren - Ba1, 6 Sp, verplicht• Inleiding tot C++ - Ba1, 3 Sp, verplicht• Gevorderd Programmeren - Ba2, 6 Sp, verplicht• Gevorderde Programmeertechnieken - Ba3, 3 Sp, keuze

3. Computer Science: Theorie:

• Talen en automaten - Ba1, 6 Sp, verplicht• Gegevensstructuren - Ba1, 6 Sp, verplicht• Computer graphics - Ba1, 6 Sp, verplicht• Machines en berekenbaarheid - Ba2, 6 Sp, verplicht• Algoritmen en complexiteit - Ba2, 6 Sp, verplicht• Programmeerparadigma’s - Ba2 en Ba3, 6 Sp, keuze• Datastructuren en algoritmen - Ba2 en Ba3, 3 Sp, keuze• Toegepaste logica - Ba2 en Ba3, 3 Sp, keuze• Artificiele intelligentie - Ba2 en Ba3, 3 Sp, keuze• Beeldverwerking - Ba2 en Ba3, 3 Sp, keuze

Tenslotte zijn er de vier pijlers, die telkens de basis vormen voor een afstudeerrichtingin de masters. In elk jaar zijn een aantal vakken opgenomen die gericht zijn op het uitwer-ken van projecten in groepsverband, waarmee de theoretische kennis getoetst wordt aan depraktijk (zie ook het pedagogisch concept in Sectie 2.6.1 – p. 61).

1. Software Engineering:

• Inleiding Software Engineering - Ba1, 6 Sp, verplicht• Software Engineering - Ba3, 6 Sp, verplicht• Formele Technieken in Software Engineering - Ba3, 6 Sp, keuze

2. Informatiesystemen:

• Databases - Ba2, 4 Sp, verplicht• Project databases - Ba2, 5 Sp, verplicht• Databases(XML en webtechnologie) - Ba3, 6 Sp, verplicht

3. Computer Engineering:

• Computersystemen - Ba1, 9 Sp, verplicht• Computernetwerken - Ba2, 6 Sp, verplicht• Uitbatingssystemen - Ba2, 6 Sp, verplicht• Computerarchitectuur - Ba2, 3 Sp, keuze• Telecommunicatiesystemen - Ba3, 6 Sp, verplicht• Inleiding gedistribueerde systemen - Ba3, 3 Sp, verplicht• Netwerkprotocols - Ba3, 3 Sp, keuze• Labo computernetwerken - Ba3, 3 Sp, keuze


4. Computationele Informatica:

• Numerieke lineaire algebra - Ba2, 4 Sp, verplicht• Wetenschappelijk programmeren - Ba3, 6 Sp, verplicht

2.3.2 De masteropleiding: opbouw

afstudeerrichting(18 Sp verplicht+ 12 Sp keuze)

stam(12 Sp verplicht+ 18 Sp keuze)

masterproef(30 Sp)

optieonderwijs, onderzoek of

ondernemerschap(30 Sp)

Figuur 2.2: Opbouw masterprogramma

De masteropleiding is enerzijds opgebouwd als een wetenschappelijke specialisatieop-leiding en anderzijds als een voorbereiding op een mogelijk beroepsprofiel. Daarom on-derscheiden we eerst en vooral vier afstudeerrichtingen (Software Engineering, Databases,Computernetwerken en Gedistribueerde Systemen, en Computationele Informatica) repre-sentatief voor een deelgebied van de informatica en elk ondersteund door actieve onder-zoeksgroepen. Daarnaast —en onafhankelijk van de gekozen afstudeerrichting— bieden wedrie beroepsgerichte opties (Ondernemerschap, Onderwijs of Onderzoek en Ontwikkeling)aan.

Het is duidelijk dat de afstudeerrichtingen zich richten op welbepaalde onderzoeksge-bieden, en dus niet meer het gehele vakgebied bestrijken. Dit laat een graad van specialisatietoe die eigen is aan het wetenschappelijk onderzoek, en die onontbeerlijk is om een voldoen-de diepgang te bereiken (cfr. kerncompetentie Diepgang (MA-KC8) in Tabel 1.4 – p. 30). Hetis uiteraard niet zo dat de afstudeerrichting, noch de optie gekozen door een student bepa-lend hoeft te zijn voor de richting die zijn latere carriere uitgaat.

De master-opleiding bestaat uiteindelijk uit vier componenten die als het ware als puz-zelstukken in elkaar passen ( Figuur 2.2):


• De afstudeerrichting: (het grijze puzzelstuk in het midden) Het specialisatiecurricu-lum bedraagt 30 studiepunten en vult de competenties in die specifiek zijn voor debetrokken afstudeerrichting. Het omvat een kernpakket van 18 Sp met opleidings-onderdelen die verplicht zijn voor de studenten van die afstudeerrichting. Daarnaastomvat het een verdiepend keuzepakket van 12 Sp, dat keuzevakken binnen de speci-alisatie toelaat. In het raam van deze verdiepende opleidingsonderdelen werkt iederespecialisatie samen met een of meerdere Vlaamse Universiteiten om een zo groot mo-gelijke waaier aan keuzemogelijkheden aan te bieden.

• De stam: (het linkse puzzelstuk) De basisstam gemeenschappelijk aan alle afstudeer-richtingen omvat 30 Sp en vult algemene competenties in. Het valt uiteen in het alge-meen verplicht studiepakket van 12 Sp en de profileringsruimte van 18 Sp. Deze laatstekan verbredend (buiten de gekozen afstudeerrichting) of verdiepend (binnen de geko-zen afstudeerrichting) ingevuld worden. Dit laat toe dat ieder student de verhoudingspecialisatie t.o.v. polyvalentie anders legt.

• De masterproef: (het rechtse puzzelstuk) Sluit aan bij de gekozen afstudeerrichting enomvat 30 Sp. De opzet van de masterproef wordt in detail uitgelegd in Sectie 2.8 – p. 66.

• De opties: (het bovenste puzzelstuk) Orthogonaal op de master kan een student kiezenuit een van drie beroepsgerichte opties: Ondernemerschap, Onderwijs of Onderzoeken Ontwikkeling.

Een andere kijk op het curriculum leert dat er 30 Sp optie-vakken zijn, en 90 Sp specifiekeinformatica-vakken. De laatste zijn verdeeld in 30 Sp verplichte vakken, 30 Sp keuzevakkenen 30 Sp masterproef.

De afstudeerrichtingen zijn in 2007–2008 als volgt opgebouwd

• Stam — Gemeenschappelijk aan de 4 afstudeerrichtingen (12 + 18 Sp ). Wordt georga-niseerd in het eerste semester van het eerste master-jaar, om zo de roostering van devakken te vereenvoudigen.

– Compilers - 6 Sp [UA]– Gedistribueerde systemen - 6 Sp [UA]

• Masterproef - 30 Sp

• Software Engineering:

– Kerncurriculum - verplicht

* Formele Specificaties - 6 Sp [UA, VUB, K.U.Leuven]* Modeling and Transformation in Software Development - 6 Sp [UA]* Software re-engineering [UA]

– Verdiepingscurriculum

* Aspect Oriented Software Development - 6 Sp [VUB]* Capita selecta van de Software Engineering - 6 Sp [UA + VUB + K.U.Leuven]* Gedistribueerde Software Architecturen: Verdiepende Studie - 6 Sp [K.U.Leuven]* Programming Language Engineering - Seminarie - 6 Sp [VUB]* Software Architectuur - 6 Sp [VUB]* Vereistenanalyse voor Complexe Softwaresystemen - 6 Sp [K.U.Leuven]* Database Security - 6 Sp [UA]


* Software Testing - 6 Sp [UA]* Datamining - 6 Sp [K.U.Leuven, UA, UHasselt]

• Databases:


* Geavanceerde databasesystemen - 6 Sp [K.U.Leuven, UA, UHasselt, VUB]* Actuele trends in databases - 6 Sp [K.U.Leuven, UA, UHasselt, VUB]* Geavanceerde Datamining Technieken - 6 Sp [K.U.Leuven, UA, UHasselt]


* Database security - 6 Sp [UA]* Gevorderde AI Technieken - 6 Sp [UA]* Project databases - 6 Sp [UHasselt, UA, VUB]* Statistische Modellen en Data-analyse - 6 Sp [K.U.Leuven, UHasselt]* Text-Based Information Retrieval - 6 Sp [K.U.Leuven]* Machine learning and Inductive Inheritance - 6 Sp [K.U.Leuven, UA, UHas-

selt, VUB]* User interfaces - 6 Sp [K.U.Leuven, UA, UHasselt, VUB]* Webinformatiesystemen - 6 Sp [UHasselt, VUB]* Fundamenten van databases - 6 Sp [UHasselt, VUB]* Bio-informatica - 6 Sp [UA, UHasselt, VUB]

• Computernetwerken en Gedistribueerde Systemen:


* Mobiele en Draadloze Netwerken - 6 Sp [UA]* Prestatie-analyse van Telecomsystemen - 6 Sp [UA]* Gedistribueerde programmeerparadigma’s - 6 Sp [UA]


* Advanded Performance Modeling - 6 Sp [UA]* Labo Mobiele en Draadloze Netwerken - 6 Sp [UA]* Grid Computing - 6 Sp [UA]* Cluster Computing - 6 Sp [UA]* Labo Sensornetwerken - 6 Sp [UA]* Seminarie Computernetwerken - 6 Sp [UA]* Software voor Real-Time en Embedded Systemen - 6 Sp [K.U.Leuven]* Capita Selecta Gedistribueerde Systemen - 6 Sp [K.U.Leuven]* Internetinfrastructuur - 6 Sp [K.U.Leuven]* Multi-agent systems - 6 Sp [K.U.Leuven]* Beveiliging van Netwerken en Computerinfrastructuur - 6 Sp [K.U.Leuven]

• Computationele Informatica:


* Modellering en simulatie - 6 Sp [K.U.Leuven, UA]* Optimalisatietechnieken - 6 Sp [UA] /

Computergestuurd probleemoplossen - 6 Sp [K.U.Leuven]


* Computational Finance - 6 Sp [UA]


* Wiskundige Methoden van de Beeldverwerking - 6 Sp [UA]* Computationele Meetkunde - 6 Sp [UA]* Multilevel en Multirooster Methoden - 6 Sp [UA]* Computertaalkunde - 6 Sp [UA]* Cluster Computing - 6 Sp [UA]* Digitale Signaal- en Beeldverwerking - 6 Sp [UA]* Capita Selecta van de Computationele Wetenschappen - 6 Sp [UA]* Computational Neuroscience: Machine Learning - 6 Sp [UA]* Wavelets met Toepassingen in Signaal- en Beeldverwerking - 6 Sp [K.U.Leuven]* Optimalisatie - 6 Sp [K.U.Leuven]* Technisch-Wetenschappelijk Software - 6 Sp [K.U.Leuven]* Deterministische en Stochastische Integratietechnieken - 6 Sp [K.U.Leuven]

De opties. De beroepsgerichte opties, telkens goed voor 30 studiepunten, zijn de volgende:• Ondernemerschap (Interfacultair georganiseerd door faculteit Wetenschappen en faculteit

Farmaceutische, Biomedische en Diergeneeskundige Wetenschappen). De master met een be-drijfsgericht profiel zal als projectleider de technische verantwoordelijkheid en leidingdragen over ICT projecten. Hij/zij kan op termijn doorgroeien naar een verantwoorde-lijke functie binnen een onderneming waar hij/zij beslist over strategische keuzes be-treffende informatica-infrastructuur en -oplossingen. Deze optie omvat 5 opleidings-onderdelen van elk 6 Sp, waaronder bedrijfscommunicatie, management en organi-satie, innovatie en ondernemerschap. Als deze optie wordt gekozen, wordt er vande student verwacht dat in de bachelorstudies de keuzevakken Algemene Economieen Bedrijfseconomie en Ondernemerschap werden gevolgd. Gedetailleerde informatiehierover is beschikbaar in de infobrochure van de opleiding Ondernemerschap.

• Onderwijs (Georganiseerd door het Instituut voor Onderwijskunde). De master met eenonderwijsgericht profiel bereidt voor op een functie als lesgever in het secundair enin het hoger onderwijs. Het diploma lerarenopleiding omvat in totaal 60 Sp waarvaner 30 gevolgd worden tijdens de masteropleiding. Dat is precies de optie Onderwijs.Ze omvat 21 Sp voor onderwijskundige vakken en 9 Sp praktijk met oefenlessen enstage. Gedetailleerde informatie hierover is beschikbaar in de infobrochure van delerarenopleiding of op de bijbehorende website.

• Onderzoek en ontwikkeling (Georganiseerd door de onderwijscommissie Informatica). Demaster met een onderzoeksprofiel komt terecht in een van de kenniscentra, een univer-sitaire instelling of onderzoekscentrum, of in een meer toepassingsgericht industrieleR&D afdeling. De vorser draagt hier bij tot de ontwikkeling van nieuwe methodes entechnologieen, zowel in een academische als industriele context. De optie Onderzoekomvat 18 Sp aan opleidingsonderdelen die onderzoeksvaardigheden aanbrengen en12 Sp aan onderzoeksstages.

2.3.3 Enquetes onder de studenten

In het kader van het kwaliteitszorgsysteem (zie Hoofdstuk 5) brachten de studentenbevra-gingen enkele interessante observaties aan het licht aangaande de structuur en opbouw van


het programma (zie bijlagen [38] en [39]).• De bachelor studenten vonden over het algemeen dat de opleiding een goede samen-

hang en opbouw vertoonde (20% helemaal akkoord; 60% akkoord; 20% niet akkoord);voldoende voorbereiding biedt om te beginnen aan de master-opleiding (50% hele-maal akkoord; 50% akkoord) en voldoende praktische vaardigheden aan bod liet ko-men (45% helemaal akkoord; 50% akkoord; 5% niet akkoord). De masterstudentenlieten gelijkaardige positieve geluiden horen.

• Ondanks bovenstaande positieve beoordeling vond 35% van de bachelorstudenten dater bepaalde hiaten in het programma voorkwamen; 25% vond dan weer dat bepaaldeaspecten te uitgebreid aan bod kwamen. Analoog vonden 28,6% van de master stu-denten dat er hiaten waren en 35,7% dat er aspecten waren die te uitgebreid aan bodkwamen. Uit de open vragen bleek dat de hiaten erg specifieke onderwerpen betrof-fen (testen van threaded programma’s, interactie met besturingssystemen, computersecurity en cryptografie); terwijl de te uitgebreide aspecten eerder te maken haddenmet overlap tussen bepaalde vakken.

• Het aanbod aan keuzevakken was ruim genoeg voor de bachelor studenten (26% hele-maal akkoord; 53% akkoord, 21% niet akkoord); maar was duidelijk een probleem voorde eerste generatie aan master studenten (14% helemaal akkoord; 21% akkoord; 57%niet akkoord en 7% helemaal niet akkoord). Dit is te wijten aan de overgangsperike-len met het opstarten van het masterprogramma, waarbij een aantal vakken uitgesteldwerden tot het volgend academiejaar.

Facet 2.3 — Samenhang van het programmaDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden.

• Zij biedt een uitgebalanceerd studieprogramma voor een 3-jarige (180 Sp) bachelorInformatica (zie Sectie 2.3.1 – p. 48). Dit programma laat expliciet ruimte voor 33 Spaan profileringsruimte.

• Zij biedt een aantrekkelijk studieprogramma voor een 2-jarige master opleiding (120Sp) tot master in de informatica, bestaande uit vier afstudeerrichtingen (Software En-gineering; Databases; Computationele informatica; Computernetwerken en gedistri-bueerde systemen) en drie opties (Ondernemerschap; Onderzoek en Ontwikkeling;en Onderwijs). De afstudeerrichtingen worden in samenwerking met andere Vlaam-se Universiteiten georganiseerd, waarbij elke instelling zijn (onderzoeks)capaciteitoptimaal kan benutten. (zie Sectie 2.3.2 – p. 52).

• De inhoudelijke samenhang is ondermeer verzekerd door rekening te houden metde richtlijnen gepubliceerd door gezaghebbende internationale instanties zoals hetACM, AIS, IEEE, SIAM.

De studenten zijn over het algemeen tevreden over de structuur en opbouw van het pro-gramma, al blijkt er toch nog enige overlap te bestaan tussen bepaalde vakken. Gezienhet masterprogramma op het moment dat dit document werd geschreven pas was gestart(de eerste lichting studenten zal pas afstuderen in juni 2009) is er ook sprake van enkelekinderziekten die in de komende jaren zo snel mogelijk verholpen zullen worden.

2.4 Studieomvang

Wat betreft de studieomvang voldoet de opleiding informatica aan de formele vereisten. DeBaMa opleiding informatica voorziet in een 5-jarige structuur van telkens 60 studiepunten.

2.5. STUDIETIJD 57

Deze studiepunten vertalen zich in de bachelorjaren telkens in ongeveer 600 uren contact-onderwijs. In de masterjaren vermindert dit door een toename van zelfstudie.

Tabel 2.5 geeft de verdeling van het totale aantal studiepunten over verplichte, keuze-en optievakken weer. De semesterverdeling van het aantal studiepunten in de bachelorjarenwordt weergegeven in Tabel 2.6. Daarbij toont de kolom “keuzevakken” het aantal studie-punten dat een student daar kan kiezen, terwijl de kolommen “te kiezen uit” weergevenhoeveel keuzeruimte er in totaal is.

Jaarprogramma Totaal Verplichte vakken Keuzevakken OptievakkenBa1 60 60 0Ba2 60 48 12Ba3 60 39 21Ma1 60 30 12 18Ma2 60 30 masterproef 18 12

Tabel 2.5: Verdeling studiepunten over verplichte, keuze- en optievakken

Jaarprogramma verplichte vakken keuzevakken te kiezen uittot sem1 sem2 tot sem1 sem2

Ba1 60 30 30 0 0 0 0Ba2 48 27 21 12 21 15 6Ba3 39 21 18 21 45 24 21

Tabel 2.6: Semesterverdeling van studiepunten

Terwijl de studenten in eerste bachelor enkel verplichte vakken krijgen, dienen ze intweede en derde bachelor een deel van hun vakkenpakket (12 resp. 21 Sp) zelf samen testellen uit een reeks van keuzevakken. Een deel van de keuzevakken wordt verzorgd in heteerste semester, de rest in het tweede semester. Bijgevolg hebben de studenten in tweede enderde bachelor de spreiding van de studielast over de semesters gedeeltelijk zelf in handen.

Facet 2.4 — StudieomvangDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden. Destudieomvang voldoet inderdaad aan de decretale vereisten, te weten 180 studiepunten (3jaar) voor het bachelorprogramma en 120 studiepunten (2 jaar) voor het masterprogramma.

2.5 Studietijd

Als onderdeel van zijn geıntegreerd kwaliteitszorgsysteem (zie Hoofdstuk 5, in het bijzon-der Sectie 5.0.3 – p. 120) heeft de UA speciale aandacht voor het bepalen van de feitelijkestudietijd. Het systeem van studietijdmetingen bestaat momenteel uit drie luiken:

• De theoretische analyse van het curriculum (studieprogramma) en van de college- enexamenroosters levert een schatting van de studietijd op per opleidingsonderdeel ende verdeling ervan over de semesters (zie bijlage [49]).


• Met de focusgroepgesprekken, worden studenten bevraagd over hun feitelijke studiebe-lasting per opleidingsonderdeel en de studeerbaarheid.

• Met het tijdschrijven noteren de studenten in het eerste Ba-jaar hun studietijd voor eenaantal ijkvakken en worden na een paarsgewijze vergelijking van de studielast de gege-vens over alle opleidingsonderdelen geextrapoleerd (zie bijlage [50]).

De combinatie van de gegevens uit de drie luiken geeft een zo goed mogelijke benaderingvan de feitelijke studietijd en geeft zicht op de eventuele knelpunten in de studiebelasting.

2.5.1 Vuistregel contacturen

De studietijd is de som van het aantal contacturen en het aantal uren zelfstudietijd (= alle tijddie de modale student nodig heeft buiten de contacturen om te slagen (bv. tijd voor instu-deren, oefeningen, projecten, opdrachten, examenvoorbereiding, . . . ). Volgens het decreetvan 30 april 2004 betreffende de flexibilisering van het hoger onderwijs komt 1 studiepuntovereen met ten minste 25 uur en ten hoogste 30 uur studietijd. Met een totaal van 60 stu-diepunten per studiejaar bedraagt de minimumgrens van de totale studietijd 1500 uren ende maximumgrens 1800 uren.

De Onderwijsraad van de UA gaf aan alle opleidingen de richtlijn om zoveel mogelijkmet veelvouden van 3 studiepunten te werken om maximale uitwisselbaarheid tussen pro-gramma’s mogelijk te maken. Behalve voor keuzevakken werd ook gevraagd om het aantalvakken van slechts 3 studiepunten zo klein mogelijk te houden om de examenlast te beper-ken.

Vuistregel. Op basis van deze richtlijn hanteerde de onderwijscommissie informatica devolgende vuistregel.

• Standaard komen 6 studiepunten overeen met 30u theorie en 30u practicum; 3 studie-punten komt overeen met 15u theorie en 15u practicum.

• Als de nadruk ligt op het practicum (vb. bij projectvakken en portfolios) kan het aantalcontacturen verhogen, redenerend dat practicumuren minder extra studietijd achterafvragen. Dan is bijvoorbeeld een verdeling 15u theorie + 60u practicum mogelijk.

De vuistregel geeft uiteraard maar een ruwe schatting van de feitelijke studietijd, mededoordat projecten en portfoliowerk niet onder deze vuistregel vallen. Contacturen vormende basis voor lokaalreservatie en geven slechts grofweg een aanwijzing van de studietijd. Debegrote studietijd geeft wel houvast voor de curriculumopbouw, door normen naar voor teschuiven. Het toepassen van deze vuistregel geeft aanleiding tot de contacturen opgelijst inhet studieprogramma (bijlage [10]).

2.5.2 Theoretische analyse studietijd

(De gedetailleerde beschrijving van de analyse methode is te vinden in Sectie 5.0.3 – p. 120)De theoretische analyse van de studietijd kwam voor de 1ste Bachelor Informatica voor

het academiejaar 2007-2008 op 1500 uren, gebaseerd op het programma, en 1530 uren, ge-baseerd op het collegerooster; voor het academiejaar 2008-2009 werd dit 1502 en 1554 uren.Voor de 2de Bachelor Informatica leverde dit voor het academiejaar 2007-2008 respectievelijk1595 en 1604 uren; voor 2008-2009 werd dit 1550 en 1568 uren. Bovendien werd per oplei-dingsonderdeel gekeken naar de studietijd per studiepunt. Hieruit bleek dat de verhoudingstudietijd per studiepunt kan schommelen tussen de verschillende opleidingsonderdelen. Er

2.5. STUDIETIJD 59

zijn hiervoor verschillende oorzaken op te noemen: de vrijblijvendheid van de theoretischeformule, de wens van de Onderwijsraad UA om alle opleidingsonderdelen te bedelen metveelvouden van 3 studiepunten, de verscheidenheid in moeilijkheidsgraad van de verschil-lende opleidingsonderdelen, de beperktheden die steeds verbonden zijn met het opstellenvan een werkbaar collegerooster, het gelijk behandelen van alle opleidingsonderdelen metde formule en nog vele andere factoren spelen hierbij een rol. De details van de theoretischeanalyse vindt men terug in de tabellen in de bijlagen [49].

2.5.3 Focusgroepgesprekken

(De gedetailleerde beschrijving van de focusgroepmethode is te vinden in Sectie 5.0.3 –p. 121)

Over het algemeen bevestigen de focusgroepgesprekken dat de studiebelasting overeen-stemt met de gegeven studiepunten (zie bijlage [43]). Als er al opmerkingen worden gegevenzijn ze eerder punctueel van aard en snel verholpen door de docent aan te sporen maatre-gelen te nemen. Het 3de bachelorjaar blijft echter een zorgenkind omdat daar regelmatigklachten genoteerd worden wegens het grote aanbod aan projecten.

2.5.4 Tijdsmetingen

(De gedetailleerde beschrijving van de methode is te vinden in Sectie 5.0.3 – p. 122)

Tijdschrijven. Vorig academiejaar (2007-2008) werd de studenten gevraagd tijdens het eer-ste semester van hun eerste bachelorjaar informatica precies te noteren hoeveel tijd ze spen-deren voor twee ijkvakken: computernetwerken en discrete wiskunde. Dit leverde volgenderesultaten op.

ijkvak gemiddeld mediaanComputernetwerken (6 Sp) 66:29 u 71:40 uDiscrete wiskunde (9 Sp) 105:42 u 104:20 u

Als we deze resultaten vergelijken met de theoretische analyse (Sectie 2.5.2) dan merkenwe op dat de studenten voor beide ijkvakken alvast veel minder studeren dan wat van henverwacht wordt. Voor computernetwerken worden de studenten verondersteld 150 a 154 ute werken, voor Discrete Wiskunde 225 a 230 u, wat dus meer dan het dubbele is van watze echt besteden. Bij een apart opvolgingsgesprek over de vele onvoldoendes in de eerstebachelor werd deze observatie bevestigd:

De overgang van het SO naar de universiteit is groot. Het verschil is met name dat menvanaf het begin van de opleiding wordt losgelaten en men zelf verantwoordelijk is voorhet goed opvolgen en bijhouden van de vakken. Met name in het eerste semester is hetcontrast zeer groot omdat het klassieke vakken betreft met weinig activatie of controleme-chanismen die hen begeleiden en opvolgen. De tweede semester is wat dat betreft hele-maal anders omdat daar net wel veel aandacht wordt besteed aan tussentijdse opdrachten,groepswerk.[55]


Paarsgewijze vergelijking. In de loop van het eerste semester van dit academiejaar (2008-2009) werd aan dezelfde groep studenten gevraagd om een paarsgewijze vergelijking te ma-ken van alle opleidingsonderdelen in het eerste bachelorjaar. De resultaten van de paarsge-wijze vergelijking geven aan hoe de opleidingsonderdelen zich volgens de studenten onder-ling verhouden qua studiebelasting. Die vergelijking wordt dan omgezet in een gestandaar-diseerde schaalwaarde. Hoe hoger de gestandaardiseerde schaalwaarde, hoe meer studietijdde studenten aangeven aan dit vak te hebben besteed. Het resultaat is te zien in Tabel 2.7,met de volgende kolommen:

• Vak: de titel van het vak uit het curriculum 2007-2008• Sp: het aantal studiepunten• #u begroot: het aantal begrote uren volgens de theoretische analyse studietijd• #u rooster: het aantal uren volgens de geroosterde uren• #u prsgew. vgl.: de effectief gepresteerde studietijd volgens de paarsgewijze vergelij-

king (gestandaardiseerde schaalwaarde)

Vak Sp #u begroot #u rooster #u prsgew. vgl.Computersystemen 6 150 - 180 150 -1,68Inleiding programmeren 6 150 - 180 150 -1,02Discrete wiskunde 9 225 - 270 225 -0,61Computernetwerken 6 150 - 180 150 -0,28Gegevensstructuren 6 150 - 180 150 0,08Talen en automaten 6 150 - 180 150 0,39Inleiding software engineering 6 150 - 180 165 0,69Calculus 9 225 - 270 225 0,97Computer graphics 6 150 - 180 150 1,45

Tabel 2.7: Resultaten paarsgewijze vergelijking

Hieruit blijkt dat de resultaten elkaar tegenspreken: volgens het tijdschrijven besteden destudenten meer studietijd aan Discrete wiskunde dan aan Computernetwerken, terwijl vol-gens de paarsgewijze vergelijking het net omgekeerd zou moeten zijn. Als gevolg van dietegenstrijdige resultaten, kon de studietijd van de andere opleidingsdelen (niet-ijkvakken)niet berekend worden. Er kunnen jammer genoeg geen betrouwbare conclusies getrokkenworden over de mate waarin de verdeling van de studiepunten klopt met de feitelijke stu-dietijd. De enige echte conclusie is dat alle vakken met een positieve schaalwaarde uit detweede semester komen: blijkbaar hebben de examens inderdaad een pak studenten wakkergeschud.

2.5.5 Opvolging

In het verleden is er via de studentenvertegenwoordiging in de onderwijscommissie (vaaknaar aanleiding van de bespreking van de focusgesprekken) regelmatig vastgesteld dat destudiebelasting te groot was. De onderwijscommissie reageert daar prompt op, getuige devolgende lijst maatregelen.

2.6. AFSTEMMING TUSSEN VORMGEVING EN INHOUD 61

• Individuele docenten waarvan wordt bevestigd dat de studielast te groot is, wordenaangespoord om maatregelen te nemen.

• Tijdens het tweede semester van de eerste bachelor worden tussen de docenten af-spraken gemaakt omtrent de verschillende tijdstippen waarop tussentijdse opdrachtenvoor projectwerk, onderdelen van portfolio’s, etc. . . . moeten afgegeven worden.

• Er is recent een kleine curriculumwijzigingen geweest met als specifiek doel het ver-beteren van de studeerbaarheid (zie bijlage [33]). Zo werd het vak “Compilers” (meto.a. een groot project) verschoven van de 3de bachelor naar 1ste master. Ook werdhet “Project gedistribueerd programmeren” in tweede bachelor herzien als een klei-ner “Project Databases” en wordt het “Project gedistribueerd programmeren” nu hetbachelor eindwerk.

• Om de studenten in het eerste semester van de eerste bachelor meer te activeren werdhet vak “Talen en Automaten” (met een activerende onderwijsvorm) verschoven naarde eerste semester, en werd er een tussentijds examen ingevoerd voor het vak “DiscreteWiskunde”.

In het kader van het pakket maatregelen ter verbetering van het onderwijsrendement(zie ook Sectie 6.2.10 – p. 168) zijn we dit jaar begonnen met een korte introductie waar wede eerste jaarstudenten tijdens de allereerste les wijzen op lage slaagcijfers in het eerste jaar,en wat zij er eventueel aan kunnen doen (de zogenaamde “donderpreek”). Vanaf volgendjaar zullen de alarmerende resultaten van de studietijdmetingen (studenten besteden minderdan de helft van de begrote tijd) mee worden opgenomen in deze introductie.

Facet 2.5 — StudietijdDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden,omdat de theoretische analyse van de studietijd overeenstemt met de decretale bepalingvan liggende tussen 1500 a 1800 u per studiejaar (zie Sectie 2.5.2 – p. 58). Daarbij moeten wevaststellen dat de studietijd in de eerste twee bachelorjaren eerder aan de lage kant ligt (ietsmeer dan 1500 u). Bovendien bevestigen de focusgesprekken dat de studiepunten meestalin verhouding staan tot de studielast van de opleidingsonderdelen (zie Sectie 2.5.3 – p. 59).Een belangrijke kanttekening dient wel gemaakt te worden bij de feitelijke studietijd: dieligt in het eerste semester van de eerste bachelor meer dan de helft lager dan wat begrootwerd. De onderwijscommissie heeft dan ook maatregelen genomen om de studenten in ditsemester te activeren (zie Sectie 2.5.5 – p. 60).

2.6 Afstemming tussen vormgeving en inhoud

Deze sectie beschrijft het pedagogisch concept achter het programma, zoals opgelijst in destudiegids (bijlage [9]), het studieprogramma (bijlage [10]) en in detail beschreven in de vak-beschrijvingen (bijlage [11]).

We beschrijven eerst het pedagogisch concept (Sectie 2.6.1) om vervolgens enkele van degebruikte werkvormen te bespreken (Sectie 2.6.2) en te eindigen met het absorberen van decommunicatievaardigheden in de “normale” informatica vakken (Sectie 2.6.2).

2.6.1 Pedagogisch concept

Conform de UA visie op onderwijs hanteert de onderwijscommissie Informatica het peda-gogisch concept van “Studentgecentreerd onderwijs” [64]. Concreet betekent dit dat waar


mogelijk activerende werkvormen worden gebruikt, in het bijzonder projectwerk. Dat iseen directe realisatie van “Autonoom en creatief functioneren” (BA-KCA6) en in minderemate “Onderzoek en Ontwikkeling” (MA-KC9). Daarom wordt in elk van de studiejarentenminste een project voorzien waar elke student moet demonstreren dat hij de opgedanekennis ook in de praktijk kan omzetten.

• 1ste Bachelor – Inleiding Software Engineering: Een programmeerproject in groep-jes van 2 personen, waar studenten een onderdeel van een software systeem moetenopleveren, incl. de nodige testen en volgens een zelf opgemaakte planning.

• 2de Bachelor – Project Databases: Een modelleerproject in groepjes van 3 a 4 perso-nen, waar studenten aan de hand van een model van een databank een informatiesys-teem bouwen,

• 3e bachelor – Wetenschappelijk Programmeren: Dit vak is volledig project-georien-teerd opgevat. In de cursus worden 6 onderwerpen behandeld over een periode van 6lesweken. Elke lesweek wordt een practicum meegegeven dat 2 weken nadien ingele-verd moet worden. Nadien worden de 6 practica klassikaal opgelost.

• 3de Bachelor – Bachelor Eindwerk: Een project waar studenten in groepjes van 5 a6 personen een software systeem bouwen en daarbij een volledige projectdoorlooprealiseren, gaande van analyse, design tot en met implementatie, testen en oplevering.

• 1ste Master – Compilers: Een project waar studenten in groepjes van twee een con-crete, functionerende compiler bouwen, inclusief verschillende geavanceerde aspecten(LR-parsing, code-generatie, . . . ).

• 2de Master – Masterproef Informatica: De kroon op het werk, waar een student moetaantonen dat hij zelfstandig (maar onder begeleiding van een promotor) een complexonderwerp op een wetenschappelijke manier kan uitdiepen en het verworven inzichtin een coherente tekst kan neerschrijven.

Een ander belangrijk element in elke informatica-opleiding is de visie op de verschillen-de programmeerparadigma’s en de overeenkomstige programmeertalen. Uiteindelijk wilde onderwijscommissie informatica ertoe komen dat een bachelor-student in staat is om “onthe job” een nieuwe programmeertaal te leren en te gebruiken, in concreto Java. De onder-wijscommissie Informatica kiest voor een “Object-first” aanpak gerealiseerd door volgendestappen:

• 1ste Bachelor – Oberon & C++: Beide representanten van sterk getypeerde objectge-richte talen, maar van twee totaal verschillende families; de nadruk wordt gelegd opde verschillen en gelijkenissen.

• 2de Bachelor – C++: Nu wordt C++ in detail bekeken, incl. het effect van de onderlig-gende machine-architectuur.

• 3de Bachelor – Java, python, . . . : Via zelfstudie zijn studenten effectief in staat omtijdens hun bachelor eindwerk een nieuwe programmeertaal te leren en te gebruiken.Meestal gaat het hier over Java, maar ook andere programmeer- en scriptingtalen wor-den waar nodig gebruikt.

• 3de Bachelor – Haskell & prolog: Via een (2 jaarlijks) keuzevak komen studenten inaanraking met twee representanten van totaal andere programmeerparadigma’s, metname functioneel en logisch programmeren.

2.6. AFSTEMMING TUSSEN VORMGEVING EN INHOUD 63

Studentenopinie. Het nut van deze aanpak wordt bevestigd in de studentenbevragin-gen, want 90% van de bachelor studenten vond “Zelfstandig werken” een sterk punt vanhet curriculum (de andere 10% scoorde neutraal). Bovendien waren alle bachelor studen-ten akkoord (20% zelfs “helemaal akkoord”) met de stelling “In de opleiding was er eengoed evenwicht tussen de hoeveelheid contactonderwijs en praktische oefeningen”. Allestudenten waren het er ook over eens (55% zelfs helemaal akkoord) met de stelling “Inde opleiding was er voldoende afwisseling in onderwijsvormen (hoorcolleges, practica,groepswerk, zelfstudie, . . . ).”

2.6.2 Gebruikte werkvormen

In de aanloop naar het zelfevaluatierapport heeft de onderwijscommissie Informatica eenreeks sessies gehouden waarbij elk van de docenten uitleg gaf over de verschillende vak-ken onder zijn/haar verantwoordelijkheid. Naast het verifieren van de congruentie tussende opleidingsonderdelen en de verschillende kerncompetenties, werd daar gepraat over degebruikte werkvormen en hoe die ingezet worden om de gestelde leerdoelen te realiseren.

Daaruit bleek alvast de grote diversiteit in aanpak van de verschillende docenten. Devakbeschrijvingen (bijlage [11]) voorzien standaard mogelijke werkvormen als hoorcolle-ges, oefeningensessies, seminaries, werkcolleges, practica, vaardigheidstrainingen, taalprac-ticum, casussen, scriptie, begeleide zelfstudie (evt. met responsiecolleges), excursie, stage,portfolio, projectwerk. Toch volstaan deze termen niet om een precies beeld te geven van dedoor de docenten gehanteerde methoden.

Om een idee te geven van deze diversiteit, geven we hieronder een lijstje van vakken metreferenties naar de bijhorende studiewijzers; de volledige studiewijzers zijn beschikbaar inbijlage[47].

• Talen en Automaten: De eerste kennismaking (Ba1, Sem 1) met portfolios. Refereertook expliciet naar het handboek rond Communicatievaardigheden dat over verschil-lende opleidingsonderdelen wordt gebruikt.

• Gegevensstructuren: Verder gebruik van portfolios, nu gecombineerd met anderewerkvormen zoals mini-lessen.

• Gevorderd programmeren: De studiewijzer rond het leren programmeren in C++ alsvoorbeeld van zelfstandig leren literatuur verwerken.

• Machines en Berekenbaarheid: Een voorbeeld van het gebruik van individuele ofbegeleide zelfstudie.

• Fysica: Een voorbeeld van het expliciet gebruik van de elektronische leeromgeving(Blackboard) met zelftoetsen.

• Projecten programmeren bij LORE: Een tweede voorbeeld van een studiewijzer rondprojectwerking.

2.6.3 Communicatievaardigheden

Zoals mag blijken uit het programma van de bachelor heeft de onderwijscommissie Infor-matica er expliciet voor geopteerd om geen apart vak “Communicatievaardigheden” in haarcurriculum op te nemen. Ze heeft er daarentegen wel voor gekozen om communicatievaar-digheden te absorberen in haar normale vakken, getuige de studiewijzers en werkvormenbesproken in de vorige sectie Sectie 2.6.2. De congruentietabellen 2.1 en 2.2 tonen aan datdie communicatievaardigheden goed worden afgedekt.


Om de studenten en docenten toch iets meer houvast te bieden over hoe schriftelijk enmondeling te rapporteren heeft de onderwijscommissie vorig jaar 20 exemplaren van hethandboek “Leren communiceren” (door Steehouder et.al.) aangekocht in de bibliotheek terbeschikking gezet. Docenten refereren nu bij het geven van schriftelijke of mondelinge op-drachten naar dit werk om concrete richtlijnen te bieden over hoe het werk aan te pakken.

In de optie “Ondernemerschap” is er wel een vak “Communicatie” voorzien dat eeninleiding vormt op de verschillende deeldomeinen van professionele communicatie in eenorganisationele (bedrijfs)context.

Facet 2.6 — Afstemming tussen vormgeving en inhoudDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden. Inhet bijzonder

• heeft zij de doelstelling van het programma tastbaar gemaakt door middel van eenpedagogisch concept (zie Sectie 2.6.1 – p. 61);

• gebruikt zij de aangepaste werkvormen om dit pedagogisch concept te realiseren(zie Sectie 2.6.2 – p. 63).

2.7 Beoordeling en toetsing

2.7.1 Examen organisatie

De organisatie van toetsen en examens wordt algemeen geregeld door het onderwijs- en exa-menreglement UA. Dit wordt verspreid onder de studenten en docenten via de studiegids,en is te raadplegen via de UA-webstek (http://www.ua.ac.be – huidig student – onderwijs- enexamenreglement).

Semestersysteem. Het academiejaar is ingedeeld in twee semesters van in principe 17 (1stesem) en 18 weken (2de sem), met hierin inbegrepen aan het einde van elk semester eenstudie- en examenperiode van respectievelijk 4 en 5 weken. De twee examenperiodes sa-men vormen de eerste zittijd. De tweede zittijd vindt plaats in september (3 weken). Bij hetopstellen van de examenroosters wordt in de mate van het mogelijke overlegd met de stu-dentenverantwoordelijken en wordt gestreefd naar een optimale spreiding van de examens.

Ombudspersonen. Er zijn 4 ombudspersonen voor de opleiding informatica (een voor elkeafstudeerrichting), die optreden als contactpersoon en bemiddelaars voor onderwijs- en exa-menproblemen. Zij worden aangewezen door de onderwijscommissie in samenspraak metde studenten (door de faculteit gedelegeerde bevoegdheid). De ombudspersonen werden inde loop van 2008 20 keer per mail gecontacteerd en 20 keer persoonlijk. Problemen die hetniveau van de faculteit overschrijden worden behandeld door de centrale ombudspersoon,aangeduid door het bestuurscollege en de onderwijsraad (zie Sectie 4.2.4 – p. 108).

Eerste en tweede zittijd. Studenten mogen zich in 1 academiejaar niet meer dan tweemaalaanbieden voor dezelfde examens, eenmaal in eerste zittijd, en eenmaal in tweede zittijd.De faculteit is verantwoordelijk voor het opstellen van de examenroosters, en streeft hierbijnaar een goede spreiding van de examens in functie van het gewicht van de verschillende

2.7. BEOORDELING EN TOETSING 65

opleidingsonderdelen. Deze roosters worden tijdig kenbaar gemaakt, respectievelijk voor15 december, 1 april en 5 augustus voor de verschillende examenperiodes.

Punten. Examenresultaten worden door docenten weergegeven in een geheel cijfer tussen0 en 20. Een resultaat van 10 of meer levert de student een credit op (geslaagd), dat gedu-rende minimaal 5 academiejaren geldig blijft.

Examencommissie. De faculteit stelt de examencommissie samen die over de examenre-sultaten delibereert. Deze wordt geselecteerd uit de titularissen van de opleidingsonder-delen en beoordelaars van opleidingsonderdelen zoals eindverhandelingen. De facultaireombudspersonen wonen de deliberatie bij. De examencommissie beslist bij consensus of bijmeerderheid van stemmen over credits voor alle opleidingsonderdelen en voor alle studen-ten. Zij beslist of de student al dan niet geslaagd is voor het geheel van de opleidingsonder-delen en over het geheel van de opleiding (bachelor of master).

Graden. De examencommissie kent ook graden van verdienste toe op basis van het jaar-totaal, dat een gewogen gemiddelde (op basis van het aantal studiepunten) van de examen-resultaten is. Graden varieren van geslaagd op voldoende wijze (10-12), onderscheiding(13-14) en grote onderscheiding (15-16) tot grootste onderscheiding (17-20). Merk op dathet pas sedert academiejaar 2005-2006 is dat deze graden van verdienste vastgelegd wer-den op respectievelijk 50%, 65%, 75% en 85% van het puntentotaal, vroeger golden strikterenormen. Bovendien worden vanaf de invoering van de BaMa structuur enkel graden toe-gekend bij het einddiploma van respectievelijk bachelor of master. Alle beslissingen van deexamencommissie worden gemotiveerd in een deliberatieverslag.

Publicatie resultaten. Examenresultaten worden tijdig aan de studenten meegedeeld. Wij-ze en datums van bekendmaking worden bij het begin van het academiejaar aan de studen-ten meegedeeld. Voor examens in het eerste semester worden de resultaten ten laatste deeerste week van maart meegedeeld, voor de andere examenperiodes gebeurt dit na de de-liberatie. Studenten hebben recht op inzage van schriftelijke examens en bespreking vanexamens, na deliberatie en bekendmaking van de resultaten van de examens.

2.7.2 Examenvormen, methodes en criteria

De titularissen zijn door het examenreglement verplicht de examenvormen en de evaluatie-methode van elk opleidingsonderdeel tijdig aan de studenten mede te delen en toe te lichten.Dit gebeurt meestal tijdens de hoorcolleges, maar er zijn ook een aantal relevante rubriekenvoorzien in de vakbeschrijvingen en recent ook de studiewijzers (zie bijlage [11]).

Er wordt van alle docenten verwacht dat ze hun eigen examens op een evenwichtigewijze opstellen, en zodanig dat de gestelde examenvragen en problemen gelijkmatig de heleleerstof van het betrokken opleidingsonderdeel bestrijken. Een overzicht van recente exa-menvragen is te vinden in bijlage [27].

In de aanloop naar het zelfevaluatierapport heeft de onderwijscommissie Informaticaeen reeks van vijf discussiesessies gehouden waarbij elk van de docenten uitleg gaf overde verschillende vakken onder zijn/haar verantwoordelijkheid. Daarbij werd ondermeerde examenvormen besproken en nagegaan in hoeverre die overeenstemmen met de plaats


in het curriculum. Er werd vastgesteld dat het docentenkorps een rijk en gevarieerd in-strumentarium hanteert, gaande van de klassieke schriftelijke en mondelinge examens totportfolio’s, projectwerk, . . . . Daarmee worden de kerncompetenties voldoende afgedekt, inhet bijzonder de “zachte” kerncompetenties zoals “Communicatievaardigheden” (BA-KC7)“Autonoom en creatief functioneren” (BA-KCA6).

De validiteit van examens wordt in het kader van de geıntegreerde kwaliteitszorg expli-ciet getest aan de hand van de “Evaluatie van de opleidingsonderdelen” Sectie 5.0.2 – p. 117,die voor elke voor elke vak-docent combinatie minstens een maal om de vier jaar wordt ge-voerd. Eventuele afwijkingen worden op de CIKO besproken en indien bevestigd wordenzij in het personeelsdossier onderwijsprestaties van de desbetreffende docent opgenomen.Over de laatste vijf jaar heeft er zich voor de opleiding Informatica een zo’n geval voorge-daan; alle andere vak-docent combinaties werden steeds als valide geklasseerd.

Facet 2.7 — Beoordeling en toetsingDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden.

• De studenten worden studenten op tijd geınformeerd over het wat, hoe, waar, wan-neer van de verschillende examens. Dit zowel aan de hand van de vakbeschrijvingenen studiewijzers en een tijdige publicatie van de examenroosters opgesteld met in-spraak van de studenten.

• Er is een expliciete ombudsfunctie en beroepsprocedure voorzien, om eventuele pro-blemen te verhelpen (zie Sectie 2.7.1 – p. 64).

• Er wordt een brede waaier aan examenvormen gehanteerd, zodat de verschillendevaardigheden die een student op het einde van zijn loopbaan moet demonstrerenexpliciet worden getest (zie Sectie 2.7.2 – p. 65).

• De validiteit van de gehanteerde examens wordt expliciet getest via de opleidings-evaluaties (zie Sectie 5.0.2 – p. 117).

2.8 Masterproef

Het sluitstuk van de opleiding informatica is de masterproef, ook wel eindverhandeling ofkortweg thesis genoemd. Het opleidingsonderdeel neemt 30 studiepunten in van het totaalpakket van 300 (180 Ba + 120 Ma), waarmee het formeel voldoet aan de norm “ten minsteeen vijfde van het totale aantal studiepunten met een minimum van 15 en een maximumvan 30 studiepunten.” [35]

Dit statuut van sluitstuk van de opleiding heeft de onderwijscommissie Informatica er-toe aangezet om een efficient proces van thesisbegeleiding te organiseren. Dat proces legteen kader vast om een zekere uniformiteit te garanderen, maar biedt voldoende vrijheidom een thesisbegeleiding op maat van de individuele student en promotor mogelijk te ma-ken. De bijlage bevat dan ook een lijstje van de thesissen die de afgelopen 8 jaar door ditthesisbegeleidingsproces zijn gepasseerd [12].

Het thesisbegeleidingsproces zelf wordt beschreven in de “Richtlijn EindverhandelingInformatica”, goedgekeurd op de onderwijscommissie Informatica van september 2006 (ziebijlage [45]). Momenteel werkt de faculteit Wetenschappen aan een overkoepelend regle-ment voor de masterproef. Het document van de informatica opleiding dient hiervoor alsmodel.

Hieronder lichten we de voornaamste elementen van deze richtlijn toe.

2.8. MASTERPROEF 67

Betrokkenen. Er zijn verschillende deelnemers aan het thesisbegeleidingsproces; we on-derscheiden de volgende rollen.

• De promotor is het lid van het Zelfstandig Academisch Personeel (ZAP) dat verant-woordelijk is voor het goed verloop van het proces. Hij selecteert de medelezers, orga-niseert de verdediging en is verantwoordelijk voor een rechtvaardige beoordeling vande eindverhandeling.

• Een eventuele co-promotor is een expert in het domein waarop de eindverhandelingbetrekking heeft en staat eventueel mee in voor de kwaliteit van de inhoud.

• Een begeleidend assistent is een lid van het Assisterend Academisch Personeel (AAP) ofBijzonder Academisch Personeel (BAP) dat eventueel de eerstelijnszorg in de begelei-ding van de eindverhandeling kan bieden.

• Een stage-begeleider is een eventuele externe persoon die een opdracht geeft (de zoge-naamde stage) waarbinnen een eindverhandeling kan gemaakt worden.

• Een medelezer (beoordelaar) is een persoon die mee instaat voor de beoordeling van deeindverhandeling. Een medelezer moet tenminste in het bezit zijn van een universitairmaster diploma.

Stage. Merk hierbij op dat de rol van stage-begeleider expliciet is voorzien. Sommige pro-motoren hebben inderdaad via hun contacten in het bedrijfsleven een vertrouwensrelatieopgebouwd die toelaat een deel van het thesisbegeleidingsproces ook buitenshuis te latendoorgaan onder de vorm van een stage. Deze stage is een onderdeel van de masterproef enis dus verschillend van de opleidingsonderdelen Stage 1 en Stage 2 in de optie Onderzoeken Ontwikkeling.

Keuze van het onderwerp en promotor. Begin mei van het voorlaatste studiejaar (i.e. deeerste master) stellen de promotoren via een web-systeem (zie http://www.esp.win.ua.ac.be/)een lijst samen van mogelijke onderwerpen waaruit de student kan kiezen. Studenten mo-gen ook zelf met een voorstel komen, maar moeten wel een promotor kunnen overtuigenvan de wetenschappelijke waarde van het onderwerp. In mei wordt ook een infovergade-ring georganiseerd waar de verschillende thesisvoorstellen worden toegelicht. De studentneemt dan zelf initiatief om de promotoren te contacteren over die onderwerpen die hij/zijinteressant acht. Tijdens dit proces kan een promotor weigeren om een student te begelei-den en kan een student beslissen om een ander onderwerp/promotor te kiezen. Uiteindelijkwordt aan de hand van een ondertekend keuzeformulier de band tussen student-promotorformeel bekrachtigd. De lijst van thesistitel-promotor-student wordt besproken op de exa-mencommissie van het voorlaatste jaar (i.e. 1ste master).

Begeleiding. De student en promotor, in samenspraak met eventuele co-promotor, stage-begeleider en begeleidend assistent stellen een plan op dat ultiem moet leiden tot een eind-verhandeling. In dit plan wordt ook opgenomen hoe de opvolging van de planning zalverlopen, t.t.z. wanneer zullen de betrokken partijen elkaar ontmoeten (2-wekelijks / maan-delijks / . . . )? hoe contacteren ze elkaar (telefoon / e-mail / na de les)? wie zal initiatiefnemen (student / begeleidend assistent / . . . )? De student is ultiem verantwoordelijk voorhet uitvoeren van de planning, het tijdig signaleren van eventuele problemen en het indie-nen van de eindverhandeling. De promotor is verantwoordelijk voor het vlot verloop vanhet proces en waakt over de kwaliteit van het geleverde werk. Samen met de eventueleco-promotor, stage-begeleider en begeleidend assistent zorgt de promotor voor de nodige


terugkoppeling over de tussentijdse resultaten, bijsturing van de planning, en suggereerthij/zij oplossingen voor de gesignaleerde problemen.

Neerlegging. De verhandeling moet in tenminste vier exemplaren worden neergelegd,t.t.z. een exemplaar voor de promotor, een voor elke medelezer en een exemplaar voor hetdepartementaal archief. De neerlegging gebeurt ten laatste op de eerste dag van de zittijd,zoals elk jaar vastgelegd in de academische kalender.

Jury. De promotor stelt dan een jury samen die de thesis zal beoordelen. Tenminste eenmedelezer moet komen van buiten de onderzoeksgroep van de promotor; een co-promotor(zo er een is) fungeert altijd als medelezer; een stagebegeleider (zo er een is) fungeert altijdals medelezer. Een begeleidend assistent (zo er een is) fungeert nooit als medelezer (om deonafhankelijkheid te bewaren) maar heeft wel een adviserende rol tijdens de beoordeling.

Verdediging. De verdediging bestaat uit een presentatie, eventueel met demonstratie, waar-in de student zijn werk beknopt toelicht aan de jury, gevolgd door een vragenronde. Deverdediging is publiek, elke aanwezige kan vragen stellen en de student moet naar best ver-mogen de vragen beantwoorden.

Beoordeling. Elke eindverhandeling dient tenminste aan te tonen dat een student (a) zelf-standig inzicht verworven heeft in het behandelde onderwerp; (b) in staat is over een com-plex onderwerp te communiceren op een niveau dat begrijpbaar is voor een collega-student.Los daarvan zijn er twee beoordelingsmethodes voor een eindverhandeling: ofwel beoor-deelt men het proces (permanente evaluatie) ofwel het eindproduct (eenmalige evaluatievan het eindproduct). Voor elk van die methodes wordt vastgelegd waaraan een thesis mi-nimaal moet voldoen om een bepaalde graad te behalen (zie bijlage [45]).

Beoordelingscriteria. Om het wetenschappelijk karakter van de thesis te beklemtonen heeftde onderwijscommissie Informatica al in 2001-2002 beoordelingscriteria opgesteld op basisvan de in de informatica gangbare onderzoeksmethodes: haalbaarheidsstudie, gevalsana-lyse, literatuurstudie, formeel model en simulatie (zie bijlage [46]). Ook hier wordt telkensvastgelegd waaraan een thesis minimaal moet voldoen om een bepaalde graad te behalen.

De richtlijn en beoordelingscriteria zijn nog opgesteld ten tijde van het kandidatuur-licentie systeem. De overgang naar een bachelor-master systeem heeft de onderwijscom-missie Informatica dan ook aangezet om in haar vergaderingen van juni 2008 en september2008 vast te leggen welke elementen zullen moeten veranderen. Maar ondertussen is bin-nen de faculteit wetenschappen een werkgroep opgestart die probeert een globale richtlijnvoor de ganse faculteit op te stellen. Gezien de grote verscheidenheid tussen de verschil-lende opleidingen is er momenteel nog geen consensus gevonden en voorlopig wacht deonderwijscommissie Informatica af wat er de komende maanden zal gebeuren. Als er na dekerstvakantie geen consensus bereikt wordt zal de onderwijscommissie Informatica alsnoghaar bestaande teksten aanpassen.

2.9. TOELATINGSVOORWAARDEN 69

Studentenopinie. De thesis wordt door de alumni zeer gewaardeerd. Uit de stu-dentenbevragingen blijkt dat alle aspecten van de thesis (informatie over begeleiding enevaluatie, toepassing van reeds verworven kennis en vaardigheden, zelfstandig werk,voldoende begeleiding, voorziene tijd, keuze aan onderwerpen) door meer dan tweeder-de van de studentenpopulatie als goed tot zeer goed werden bevonden. Als er al twijfelsworden geuit, gaat het om de eigenlijke thesisbegeleiding.

Facet 2.8 — MasterproefDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden. Inhet bijzonder heeft zij een efficient en gepersonaliseerd thesisbegeleidingsproces georgani-seerd dat garant staat voor een evenwichtige beoordeling gebaseerd op de in de informaticagangbare onderzoeksmethodes.

• Een richtlijn bakent de precieze verantwoordelijkheden af van de verschillende be-trokken partijen: student, promotor, stage-begeleider, begeleidend assistent (zie bij-lage [45]).

• Een web-systeem ondersteunt het keuzeproces van het thesisonderwerp(zie http://www.esp.win.ua.ac.be/).

• De beoordelingscriteria gebaseerd op de meest voorkomende wetenschappelijkemethodes —haalbaarheidsstudie, gevalsanalyse, literatuurstudie, formeel model,simulatie— leggen precies vast wanneer een thesis in aanmerking komt voor eenbepaalde graad: voldoening, onderscheiding, grote onderscheiding, of grootste on-derscheiding (zie bijlage [46]).

Deze documenten dateren wel nog van het kandidatuur-licentiesysteem. De onderwijs-commissie Informatica zal deze documenten dit academiejaar aanpassen conform de her-nieuwde situatie van de masterproef. Ze wacht momenteel op de resultaten van een werk-groep binnen de faculteit, die een consensus probeert te bereiken over een algemeen gel-dende richtlijn.

2.9 Toelatingsvoorwaarden

Voor de instroom in het bachelor programma is de Informatica-opleiding wettelijk gebon-den aan een open instroom: de studenten moeten beschikken over een van de volgendediploma’s:

• (a) Een diploma van het secundair onderwijs• (b) Een diploma van het hoger onderwijs van het korte type met volledig leerplan

(professionele bachelor)• (c) Een diploma van het hoger onderwijs voor sociale promotie• (d) Een diploma of getuigschrift dat bij wet, decreet, Europese richtlijn of internationale

overeenkomst als gelijkwaardig is erkendCategorie (a) begint gewoon aan het bachelorprogramma, categorieen (b), (c) en (d) kun-

nen eventueel vrijstellingen krijgen via een speciale aanvraag “Eerder Verworven Kwalifica-ties” of “Eerder Verworven Competenties”.

De master Informatica staat open voor alle studenten met een diploma van Bachelorin de Informatica uitgereikt door een van de Vlaamse Universiteiten. De meeste bachelor-studenten blijven in Antwerpen voor hun master-opleiding, maar enkelen gaan effectief naareen andere universiteit om een afstudeerrichting te volgen die we hier niet aanbieden. Om-


gekeerd zijn er ook enkele gevallen van bachelor-studenten uit andere instellingen die naarde Universiteit Antwerpen komen voor hun master-diploma.

2.9.1 Voorkennis

Via alle mogelijke kanalen worden kandidaat studenten erop gewezen dat er een behoorlijkewiskundige basiskennis wordt verwacht. We citeren letterlijk uit de studiegids [9]:

Leerlingen uit de wetenschappelijke richtingen, waarbij zes uur wiskunde of meer perweek onderwezen werd tijdens de laatste twee jaren van het secundair onderwijs, heb-ben de beste vooropleiding genoten. Leerlingen uit andere richtingen, in het bijzondermet een beperkt aantal uren wiskunde, kunnen problemen hebben met de meer abstractevakken zoals wiskunde, theoretische informatica, enz.. Eventuele lacunes kunnen bijge-werkt worden tijdens het overbruggingsonderwijs, dat jaarlijks in september georgani-seerd wordt.

Toch moeten we vaststellen dat een groot aandeel van onze instroom bestaat uit TSOstudenten, die vaak de nodige voorkennis aan Wiskunde niet hebben. In Sectie 6.2.7 – p. 164maken we een analyse van de achtergrond van de instroom, waaruit blijkt dat er een sig-nificante instroom is van TSO studenten (schommelend rond de 20 procent) die doorgaansafhaken na een jaar. Anderzijds mogen we die doelgroep niet verbieden om aan de oplei-ding te beginnen, aangezien er wel degelijk voorbeelden te vinden zijn van TSO studentendie het programma met succes beeindigen. Omgekeerd zijn er ook voorbeelden te vindenvan ASO studenten (zelf met een sterk wiskundige vorming) die slechts met veel moeite—of helemaal niet— de opleiding voltooien.

Via overbruggingsonderwijs, een handboek “Wiskunde voor de beginnende bachelor”en later de begintoets wiskunde, proberen we dit gebrek aan voorkennis bij te werken.

2.9.2 Aanbod flexibele leerwegen

Na de inwerkingtreding van het flexibiliseringsdecreet worden beslissingen tot vrijstellingof studieduurverkorting genomen op basis van eerder verworven competenties (EVCs) ofeerder verworven kwalificaties (EVK’s).

Eerder Verworven Competenties. Met deze term bedoelt men het geheel van competen-ties verworven via leerprocessen die niet met een studiebewijs werden bekrachtigd. Hetgaat om wat mensen leren zonder dat zij een formeel leertraject volgen, bijvoorbeeld via be-roep, vrijwilligerswerk, hobby’s, mantelzorg. De EVC- procedure voor alle instellingen vande associatie AUHA (associatie Antwerpen Universiteit en Hogescholen) wordt verduide-lijkt op de http://www.associatie-antwerpen.be. In de procedure wordt er voor gekozen omop een ernstige en haalbare wijze eerder verworven competenties officieel te valoriseren. Deassociatie heeft geopteerd voor de portfoliomethodiek aangevuld met een beoordelingsge-sprek. Eventueel kan een bijkomende vaardigheidsproef worden opgelegd. De procedureis dezelfde voor alle partners van de Associatie Universiteit en Hogescholen Antwerpen(AUHA). Aan de Universiteit Antwerpen dient de kandidaat zich aan te melden bij de EVC-Instellingscoordinator waar hij ook terecht kan voor informatie en advies.

Na een eerste introductie via de website en een contact met de EVC-instellings-coordi-nator kan de kandidaat besluiten of het opstarten van een EVC-aanvraag voor hem zinvol

2.9. TOELATINGSVOORWAARDEN 71

is. In het intakegesprek wordt de kandidaat vertrouwd met de verdere procedure. Op basisvan dit intakegesprek geeft de begeleider advies van toelating tot de verdere procedure ofgemotiveerd negatief advies. Dit advies is orienterend en niet bindend.

Zo nodig zal in functie van de aard van de aangevraagde erkenning een beroep gedaanworden op de facultaire Studietrajectbegeleiders voor de verdere begeleiding van de kandi-daat voor het opmaken van de portfolio. De kandidaat stelt zelfstandig de portfolio samenvolgens de instructies. Op vraag van de kandidaat verleent de begeleider advies over deportfolio in een individueel begeleidingsgesprek. Hij kan ook de ZAP-Studietrajectbegeleiderper opleiding inschakelen.

De laatste acht jaar zijn er voor de opleiding informatica geen aanvragen voor instroomvia EVC’s geweest.

Eerder Verworven Kwalificaties. Dergelijke aanvragen blijven de bestaande proceduresvoor vrijstellingen op basis van diploma volgen. In die procedure is het de onderwijscom-missie die per dossier nagaat welke vrijstellingen kunnen worden verleend. Op basis vanexamens die men eerder al heeft afgelegd kan men vrijgesteld worden van het afleggen vanexamens van bepaalde opleidingsonderdelen. Een EVK kan bestaan uit een creditbewijsbehaald aan een andere instelling en/of een andere opleiding, andere documenten die desuccesvolle evaluatie van een formeel leertraject aantonen in binnen- of buitenland.

De onderwijscommissie Informatica krijgt sedert de invoering van het bachelor-program-ma een 3-tal aanvragen per jaar van zogenaamde professionele bachelors Toegepaste Infor-matica (de vroegere graduaten) om na hun opleiding mits een schakelprogramma in te stro-men in de master. Tijdens een individueel gesprek raden wij hen telkens aan om eerst eenschakelprogramma te volgen om een bachelor-diploma te bekomen, dan hebben ze tenmin-ste iets in handen. Elk dossier wordt individueel behandeld, maar normaal gaan we daarbijuit van een schakelprogramma van 90 studiepunten met volgende opleidingsonderdelen:Ba Jaar 1: (30 SP)

• Discrete Wiskunde, 9 SP• Talen en Automaten, 6 SP• Calculus, 9 SP• Computer Graphics, 6 SP

Ba Jaar 2: (21 SP)• Machines en Berekenbaarheid, 6 SP• Numerieke Lineaire Algebra, 9 SP• Algorithmen en Complexiteit, 6 SP

Ba Jaar 3: (39 SP)• Bachelor Eindwerk, 9 SP• Databases, 6 SP• Wetenschappelijk Programmeren, 6 SP• Software Engineering, 6 SP• Computer Architectuur, 6 SP• Telecom Systemen, 6 SP

Tot nu toe is geen enkele van de studenten die zo’n schakelprogramma is begonnen eringeslaagd dit met vrucht te beeindigen. Daarom informeren wij dergelijke kandidaten uit-drukkelijk omtrent deze lage slaagkansen.


Actief gelijke kansenbeleid. De Universiteit Antwerpen staat qua rekrutering in een re-latief zwakke positie, omdat de meeste van onze studenten uit het Antwerpse komen, waarde sociale achterstelling net wat groter is dan elders in Vlaanderen. Een typisch voorbeeld:van alle leerlingen binnen de stad Antwerpen spreekt 40% thuis geen Nederlands. Vandaarhet belang aan een actief gelijke kansenbeleid (zie appendix Sectie 8.1 – p. 179)

Facet 2.9 — ToelatingsvoorwaardenDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden. Inhet bijzonder

• Is het bachelor en master programma toegankelijk voor de studenten gekwalificeerdvolgens de decretale bepalingen;

• Zijn er procedures om studenten met eerdere diploma’s (EVK) of competenties (EVC)te laten instromen in zowel de bachelor als de master.

Er dient wel een belangrijke kanttekening gemaakt te worden omtrent de achtergrond vanonze instroom, waar vaak een gebrek aan voorkennis wiskunde wordt vastgesteld. Daarwordt via de begintoets wiskunde en de aansluitende remedieringslessen aan verholpenen de onderwijscommissie Informatica zal de resultaten daarvan ook opvolgen.

Hoofdstuk 3

Inzet van Personeel

Het algemeen kader waarbinnen het personeelsbeleid moet verlopen is gekoppeld aan het“Decreet van 12 juni 1991 betreffende de universiteiten in de Vlaamse Gemeenschap”. Voorde Universiteit Antwerpen werd dit geconcretiseerd en verder uitgewerkt in de Statuten van

• het “Zelfstandig Academisch Personeel”, ZAP en ZAPBOF;• het “Assisterend Academisch Personeel”, AAP voor assistenten ten laste van de wer-

kingsuitkeringen;• het “Bijzonder Academisch Personeel”, BAP, een parallel kader waartoe alle perso-

neelsleden behoren die contractueel tewerkgesteld zijn ten laste van de externe finan-cieringsbronnen, onderzoekers verbonden aan externe onderzoeksinstellingen en vrij-willige medewerkers;

• het “Administratief en Technisch Personeel”, ATP.De volledige tekst van deze statuten is terug te vinden op de UA-webstek (http://www.ua.ac.be Personeel – Arbeidsvoorwaarden – Personeelsdienst – Departement personeel).

3.1 Kwaliteit Personeel

Overeenkomstig de UA-opdrachtverklaring is het personeelsbeleid gericht op “het tot standbrengen van duurzame personeelsverhoudingen door middel van o.m. een streven naarmaximale ontplooiingskansen en doorgroeimogelijkheden voor wie over de juiste kwalifi-caties en capaciteiten beschikt”. Elke faculteit stelt een “strategisch beleidsplan” op m.b.t.het academisch personeelsbeleid voor een periode van tenminste vijf jaar. De planning om-vat, in het bijzonder, concrete voorstellen inzake het aantal functies in het ZAP en AAP voorde volgende jaren. In deze planning is ook aangetoond dat de voorgestelde aanwervingenen hernieuwing van aanstellingen strategisch en functioneel verantwoord zijn. Jaarlijks be-paalt de Raad van Bestuur van de UA, per faculteit, het aantal voltijdse eenheden die kunnenworden ingevuld in het ZAP en AAP.

3.1.1 Personeelsbeleid professoren (ZAP)

Aanstellingen of benoemingen ZAP. Bij de aanstellingen in het ZAP-kader worden decompetenties en verdiensten van de kandidaten afgewogen op het vlak van wetenschap-pelijk onderzoek, academisch onderwijs en wetenschappelijke dienstverlening (Art.5, ZAP-statuut). ZAP-leden met een voltijdse opdracht kunnen vast benoemd worden na een proef-

73

74 HOOFDSTUK 3. INZET VAN PERSONEEL

periode van drie jaar. Bij een deeltijdse opdracht gebeurt de aanstelling voor een (her-nieuwbare) periode van ten hoogste drie jaar. De opdracht van een voltijds ZAP-lid om-vat: onderwijs- en onderzoeksactiviteiten en taken van wetenschappelijke dienstverlening(Art.8.1, ZAP-statuut). Een vacante onderwijsopdracht wordt toegewezen via een interneUA-vacatureverklaring of na een externe vacature. Het is de faculteit die een gemotiveerdverzoek tot vacantverklaring opstelt en per vacature een Facultaire Selectie Commissie (FSC)samenstelt. Het geven van een proefles of een publieke lezing vormt een verplicht onder-deel in de selectieprocedure van een voltijds ZAP-lid (Art .18, ZAP-statuut). Op basis vanhet verslag van de selectiecommissie formuleert de faculteit een benoemingsvoorstel. Opbasis van dit advies benoemt de Raad van Bestuur, binnen de perken van het strategischbeleidsplan.

Bevordering ZAP. De bevorderingen verlopen in een competitieve sfeer. Ancienniteit eneen gunstige evaluatie spelen hierbij een belangrijke rol. De competenties en de verdienstenvan de kandidaten worden tegen mekaar afgewogen binnen zo homogeen mogelijke groe-pen (vakgebieden). De relevantie en het gewicht van onderwijs, onderzoek en dienstverle-ning kunnen verschillen al naargelang de opdracht van het ZAP-lid (Art.29, ZAP-statuut).

Om de twee jaar doet de Rector een oproep tot de ZAP-leden, waarin hij de bevorde-ringsronde open verklaart en de bevorderingscriteria meedeelt. Per faculteit beoordeelt de“Commissie Academisch Personeel” (CAP) de aanvraagdossiers aan de hand van compe-tentieprofielen en houdt daarbij rekening met de resultaten van de studentenenquetes. (Inde faculteit Wetenschappen kreeg de CAP de benaming Facultaire Bevorderingscommis-sie.) Per kandidaat wordt een grondig gemotiveerd advies uitgebracht. Eveneens wordt eenrangschikking opgemaakt van de voor bevordering voorgedragen kandidaten. Deze advie-zen worden ter goedkeuring voorgelegd aan de faculteit, die ze na goedkeuring voorlegtaan de Rector. De Rector vraagt advies aan de centrale beoordelingscommissie, vooraleereen voorstel tot bevordering voor te leggen aan de Raad van Bestuur.

Evaluatie ZAP. De periodieke evaluatie van de ZAP-leden beoogt een zicht te krijgen opde prestaties en resultaten op gebied van onderwijs, onderzoek en dienstverlening enerzijdsen de wijze van functioneren van de betrokkenen anderzijds. Elk ZAP-lid wordt tenminsteom de vijf jaar geevalueerd. In geval van een eerste aanstelling of bevordering is een eva-luatie verplicht na drie jaar. Elk deeltijds ZAP-lid wordt geevalueerd op het ogenblik vande verlenging van het mandaat (Art.33, ZAP-statuut). (Art.33, ZAP-statuut). De evaluatievan de ZAP-leden gebeurt door een “Facultaire Evaluatie Commissie” (FEC). De FEC kenteen beoordeling “gunstig”, “ondermaats” of “onvoldoende” toe. De meest recente evaluatiewerd in het voorjaar 2008 gehouden.

ZAP-BOF. In uitvoering van artikel 9 van het “Besluit van de Vlaamse Regering betref-fende de financiering van de Bijzondere Onderzoeksfondsen aan de universiteiten in deVlaamse Gemeenschap” van 8 september 2000 wordt aan de UA de mogelijkheid voorzienom ZAP-leden een beperkte onderwijslast te geven en zo gerichte onderzoeksstimulansente geven. Binnen de onderwijsstaf informatica valt er een ZAP-lid onder dit statuut: Prof.Annie Cuyt.

3.1.2 Effect voor de informatica

Bij de voorlaatste aanstelling (in 2007 in het domein van “Databases en Datamining”) vaneen ZAP-lid in de studierichting Informatica waren er 11 kandidaten, waarvan er zes weer-houden werden voor een interview; bij de laatste aanstelling (in het domein van “Software

3.1. KWALITEIT PERSONEEL 75

Intensive Systems”; loopt nog op het moment van schrijven) waren er 13 kandidaten, waar-van er vier weerhouden werden voor een interview. Bij de laatste bevorderingsronde (2008)waren er voor de faculteit 46 kandidaten, waarvan 4 informatici. Hiervan werden er respec-tievelijk 15 en 2 bevorderd.

De timing van de evaluaties ligt in Vlaanderen decretaal vast. In de vorige evaluatieron-de werden er binnen de faculteit 31 ZAP-leden geevalueerd, waarvan 2 informatici. Dezelaatsten werden beiden gunstig geevalueerd.

De opleiding Informatica bestaat reeds van voor 1979, in de beginjaren binnen de oplei-ding Wiskunde. Sindsdien heeft de faculteit Wetenschappen zich steeds ingezet om, binnende krijtlijnen van een degelijk bestuur, het aantal betrokken ZAP-leden te laten aangroei-en. Figuur 3.1 toont een grafische voorstelling van de evolutie van het aantal ZAP-ledenbetrokken bij de opleiding Informatica.

1

2

3 3.2

4.5

5.5

6.5

8.5

10.5

11.5

0

2

4

6

8

10

12

14

1979 1987 1990 1991 1992 1993 1995 2000 2001 2007

Figuur 3.1: Historische aangroei ZAP Informatica

3.1.3 Personeelsbeleid assistenten (AAP)

Bij het AAP maakt men onderscheid tussen (a) mandaatassistenten, die een doctoraat voor-bereiden en een ZAP-lid assisteren bij het onderwijs; (b) doctor-assistenten, die op zelfstan-dige wijze onderwijs en onderzoek moeten kunnen verzorgen; (c) praktijkassistenten dieuitsluitend belast zijn met specifieke onderwijstaken.

Een vacature is verplicht voor elke aanstelling in het AAP-kader. Per vacature wordtdoor de faculteit een selectiecommissie samengesteld, die een gemotiveerde rangschikkingopstelt van de kandidaten. Over de aanstelling van een AAP-lid wordt beslist door hetbestuurscollege na voordracht van een kandidaat door de faculteit (art. 11-12, AAP-statuut).


Een mandaatassistent wordt aangesteld voor een termijn van 2 jaar, die 2 maal hernieuw-baar is. Een doctor-assistent wordt aangesteld voor een termijn van 3 jaar, die slechts uitzon-derlijk hernieuwbaar is. Praktijkassistenten worden aangesteld voor hernieuwbare termij-nen van 1 tot 5 jaar. Praktijkassistenten die ten minste vijf jaar verbonden zijn aan de UA eneen doctoraat hebben, krijgen de titel van praktijklector (art. 15-17, AAP-statuut).

Een mandaatassistent heeft het recht ten minste de helft van de werktijd te besteden aanhet voorbereiden van een doctoraat. Doctor-assistenten moeten tenminste de helft van huntijd kunnen besteden aan wetenschappelijk onderzoek (art. 19, AAP-statuut).

De academische prestaties van de AAP-leden worden geevalueerd bij de hernieuwingvan hun aanstelling. Deze evaluatie wordt georganiseerd door de faculteit (art. 27, AAP-statuut).

3.1.4 Gelijkekansenbeleid

De Universiteit Antwerpen draagt gelijkekansenbeleid hoog in het vaandel. In 2000 is bin-nen de eengemaakte faculteit Wetenschappen, later uitgebreid met vertegenwoordigers vanalle faculteiten, een werkgroep “gelijke kansen” opgericht, die waakzaamheid bepleitte eninitiatieven voorbereidde met betrekking tot gelijke kansen (gender en allochtonen). Medeonder impuls van deze werkgroep werd er gezorgd voor kinderopvang tijdens de schoolva-kanties, en werden gelijke kansen opgenomen in de opdrachtsverklaring van de UA. Dezewerkgroep kreeg ook de gelegenheid om de personeelsstatuten te screenen op genderneu-traliteit.

Met betrekking tot de gelijke kansen is de oprichting in 1994 van een eigen kinderkrib-be in samenwerking met het Universitair Ziekenhuis Antwerpen, waar bijzonder soepeleopeningsuren gelden, zeker een belangrijke factor. Ook voor oudere kinderen wordt (insamenwerking met de stad Antwerpen) tijdens de schoolvakanties opvang voorzien. Vooroccasionele, ook onverwachte, opvang kan steeds een beroep gedaan worden op de opvangvan “De Speelvogel” aan het Universitair Ziekenhuis Antwerpen via speelpleinwerking.

Voor buitenlandse studenten of personeelsleden bestaat er een uitgebreid programmataallessen en uitstappen, o.a. via de vereniging “Karibu”. In het kader van de verbeteringvan de relatie arbeid/gezin wordt een strijkdienst voor de personeelsleden aangeboden enzijn er nu ook maatregelen i.v.m. zwangerschapsrust voor bursalen voorzien.

De onderwijscommissie Informatica heeft geen extra maatregelen uitgevaardigd wat be-treft gelijke kansen. Uit de recente cijfers blijkt alvast dat het aandeel vrouwelijke leden inhet ZAP al jaren stabiel blijft op 3 vrouwelijke ZAP-leden. Wat betreft de doorstroming vanallochtone studenten kunnen nu nog geen conclusies getrokken worden, gezien de instroomuit het middelbaar onderwijs daarvoor voorlopig te beperkt is.

3.1.5 Onderwijskundige professionalisering

Sinds 2003 heeft de onderwijskundige professionalisering aan de UA een grondige reorga-nisatie gekend waarbij het Expertisecentrum Hoger Onderwijs (ECHO) werd opgericht metde extra financiering verworven via het onderwijsontwikkelingsplan. Het reeds bestaan-de aanbod aan aanvullende didactische opleidingen valt mede onder de bevoegdheid vanhet ECHO. Het ECHO wil activiteiten ondersteunen en ontwikkelen die gericht zijn op eenverbetering en vernieuwing van het onderwijs aan de Universiteit Antwerpen (UA) en dehogescholen in de associatie (AUHA). Het wil daarmee essentieel bijdragen tot het creeren


van een onderwijscultuur die een rijke leeromgeving biedt voor studenten en een sterke aan-trekkingskracht heeft op onderwijzend personeel. Bovendien zijn zij ook zelf betrokken bijonderwijskundig onderzoek op nationaal en internationaal niveau. Het reguliere vormings-aanbod van het ECHO betreft:

1. Assistenten- en docentenopleiding2. Studiedagen en werksessies (namiddagsessies) voor ZAP en AAP3. Onderwijstips4. “Bij voorbeeld” databankWe bespreken de eerste twee van die lijst wat verder omdat die een aanzienlijke impact

hebben gehad op het onderwijs in de Informatica.

Opleidingen voor beginnende assistenten en docenten

Sinds 2000 organiseert de Universiteit Antwerpen jaarlijks langlopende opleidingen die zichrichten op het ondersteunen van de professionele ontwikkeling van een beginnend assis-tent respectievelijk docent in het universitair onderwijs (Tabel 3.1). De opleidingen wor-den opgezet als een competentiegerichte, activerende leeromgeving, zodat de deelnemersde betekenis hiervan zelf kunnen ervaren. De opleidingen krijgen hiermee het karakter van‘training on the job’. Ze bouwen voort op praktijkervaringen van de deelnemers; hun onder-wijspraktijk wordt besproken en uitgediept aan de hand van voorbereidende opdrachten entoepassingsopdrachten.

De assistentenopleiding bestaat uit drie modules, verspreid over vier contactmomentenvan een hele dag. De opleiding vergt een totale tijdsbesteding van 60 uren en loopt geduren-de een semester. De docentenopleiding bestaat ook uit drie modules, verspreid over negencontactmomenten van een hele of halve dag. Deze opleiding vergt een totale tijdsbestedingvan ongeveer 100 uren en loopt over een volledig academiejaar. De begeleiding van bei-de opleidingen wordt zoveel mogelijk ingevuld met de onderwijskundige expertise die aande Universiteit Antwerpen aanwezig is. Er wordt eveneens een beroep gedaan op externeexperts in specifieke deeldomeinen.

Deelname informatica. In totaal namen reeds 5 assistenten en 3 docenten van de opleidingdeel aan die opleiding; hieronder een overzicht.

Docenten• Serge Demeyer (2000-2001)• Els Laenens (2002-2003)• Tom Dhaene (2004-2005)

Assistenten• Anneleen De Sitter (2001-2002)• Filip Van Rysselberghe (2002-2003)• Leen Van Gompel (2005-2006)• Joke Lambert (2007-2008)• Jan Vlegels (2007-2008)


Aantallen deelnemers aan de assistenten- en de docentenopleidingOpleiding Periode DeelnemersDocentenopleiding febr 2000 – maart 2001 20*Docentenopleiding sept 2000 – juni 2001 20*Assistentenopleiding najaar 2001 20Assistentenopleiding voorjaar 2002 16Docentenopleiding 2002 - 2003 17Assistentenopleiding voorjaar 2003 20Assistentenopleiding voorjaar 2004 19Assistentenopleiding voorjaar 2005 11Docentenopleiding febr – dec 2005 23Assistentenopleiding voorjaar 2006 27 (waarvan 11 UA)**Assistentenopleiding najaar 2006 23 (waarvan 15 UA)**Docentenopleiding sept 2007 – maart 2008 19Assistentenopleiding febr – juni 2008 23 (waarvan 14 UA)*** Iets minder dan de helft van de deelnemers was afkomstig van het Limburgs Universitair Centrum.

** Sinds 2006 kunnen ook geınteresseerden uit de hogescholen van de AUHA deelnemen.

Tabel 3.1: Overzicht van de docenten- en assistentenopleidingen

Studiedagen en werksessies (Namiddagsessies) voor ZAP en AAP

Om tegemoet te komen aan de vraag naar trainingen die korter zijn dan de assistenten- endocentenopleiding enerzijds, en naar activiteiten voor meer ervaren docenten anderzijds, or-ganiseert de Universiteit Antwerpen vanaf 2002 ’Namiddagsessies Onderwijskundige Pro-fessionalisering’ voor docenten, assistenten en lectoren van de associatie (Tabel 3.2). Deverschillende namiddagsessies staan los van elkaar, zodat deelname aan een sessie geennoodzakelijke voorwaarde vormt voor deelname aan een andere. In de sessies komen basis-technieken aan bod, maar ook gevorderde technieken inzake doelstellingen, werken groe-peringsvormen, mediagebruik en toetsing. Elk thema wordt op een ’activerende’ manieruitgewerkt: theoretische informatie wordt afgewisseld met concreet voorbeeldmateriaal,discussies en korte opdrachten.

Daarnaast organiseerde de Universiteit Antwerpen van 1998 tot en met 2003 jaarlijksvoor een ruime groep belangstellenden van het academisch personeel een onderwijskundigestudiedag in de vorm van rondetafelgesprekken, actieve seminaries of een onderwijsmarkt.In april 2004 werd de onderwijsinnovatiedag georganiseerd in samenwerking met de hoge-scholen van de Associatie Antwerpen (AUHA). Vanaf 2007 organiseert de AUHA jaarlijksalternerend een onderwijs- of onderzoeksdag. In 2007 stond de onderwijsdag in het tekenvan de verwevenheid tussen onderzoek en onderwijs.


Aanbod namiddagsessies en aantallen deelnemers (enkel vanaf 2005)

Sessie Datum Deeln.

Didactische tips bij het werken met Blackboard 26 januari 20051 februari 2005

3055

Werken met peer-to-peer evaluaties bij groepswerk of schrijfopdrachten 21 februari 2005 59Activerend werken: hoe dan? 17 maart 2005 54Het construeren van betrouwbare en valide examens 20 mei 2005 54Zinvol leerinhoud aanbieden via Blackboard 22 november 2005 80Begeleid zelfstandig leren: het ontwerpen van studieopdrachten 30 januari 2006 94Portfolio’s in het hoger onderwijs 24 februari 2006 73Probleemgestuurd onderwijs: wat en hoe? 29 maart 2006 21Co-assessment: criterialijsten en scoringsmethoden 10 november 2006 26*Een eenvoudig zelfstudiepakket bouwen in Blackboard 4, 6 december 2006 16*Alternatieve evaluatievormen: een verkenning 6 februari 2007 34De ontwikkeling van schriftelijk studiemateriaal 15 maart 2007 40Leer- en doceerstijlen: een kennismaking 23 mei 2007 54Systemen en ideeen voor het begeleiden van studenten 15 november 2007 53Peer assessment as a tool for learning 12 december 2007 39“Leuker leren” met mindmaps 20 februari 2008 60Studenten motiveren 18 maart 2008 56(Oefen)toetsen bouwen in blackboard 14 mei 2008 max.20*

* Deze cijfers zijn beduidend lager, omdat bij de sessie over co-assessment voorkennis werd gevraagd en bij de sessies

over Blackboard de groep bewust klein werd gehouden.

Tabel 3.2: Overzicht van de namiddagsessies “onderwijskundige professionalisering”


Facet 3.1 — Kwaliteit PersoneelDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden. Inhet bijzonder

• er is een aanwervings- en bevorderingssysteem in voege dat zowel rekening houdtmet de onderwijskundige als onderzoekskwaliteiten van de betrokken personeelsle-den;

• is er een systeem van onderwijskundige professionalisering waar 5 assistenten en 3docenten van de onderwijsstaf informatica aan hebben deelgenomen.

Naar de toekomst toe zal de onderwijscommissie Informatica de leden van zijn onderwijs-staf blijven aanmoedigen om de docenten of assistentenopleiding te volgen.

3.2 Academische gerichtheid

3.2.1 Deskundigheid van het academisch personeel

Het onderwijs voor de opleiding informatica wordt hoofdzakelijk verzorgd door voltijdseZAP-leden, die allen beschikken over specifieke deskundigheid in de door hen gedoceer-de onderwerpen. Elk van de vier deelgebieden van het curriculum Informatica (zie Sec-tie 2.3.1 – p. 48) wordt gesteund door een of meerdere onderzoeksgroepen die actief onder-zoek doen in het respectievelijke gebied. De sterke band met de onderzoeksgroepen wordtin de masteropleiding (zie Sectie 2.3.2 – p. 52) nog duidelijker doordat elke afstudeerrichtinggesteund wordt door een of meerdere onderzoeksgroepen die op internationaal niveau ac-tief zijn in het respectievelijke gebied. De onderzoeksgroepen zijn (in alfabetische volgorde)

• AdREM: Advanced Database Research and Modelling• CANT: Computer Arithmetic and Numerical Techniques• COMP: Computational Modelling and programming• ECT: Emerging Computational Techniques• FOTS: Formal Techniques in Software Engineering• LORE: Lab On Reengineering• PATS: Performance Analysis of Telecommunication Systems

Kwaliteitszorg Onderzoek. De onderzoeksraad van de Universiteit Antwerpen evalueerthet onderzoek tijdens het academiejaar voorafgaand aan de onderwijsvisitatie, om zo tekunnen garanderen dat het academisch onderwijs inderdaad gedragen wordt door kwali-teitsvol onderzoek. Een externe commissie bestaande uit internationale experten heeft hetonderzoek van de Informatica doorgelicht en vastgesteld dat het over het algemeen van eeninternationaal niveau was (i.e. goed tot zeer goed). Letterlijk concludeerden ze “The PRCpositively observes that the faculty members of the UA Computer Science are all research active andproductive. Strengthening the international orientation of its research and teaching activities willallow UA Computer Science to continue growing steadily.” (bijlage [48] – p. 14). De kwaliteit vanhet onderzoek blijkt ook uit een korte opgave van publicaties van de verschillende onder-zoeksgroepen (zie bijlage [17]) en de lijst afgelegde doctoraten [18]).

Onderzoeksmissie. De kwaliteitszorg onderzoek ging uit van een zelfevaluatierapport datelk van de informatica-groepen voor zichzelf heeft opgemaakt, en waar kwalitatieve enkwantitatieve gegevens werden gebundeld. De onderzoeksgroepen informatica hebben de

3.2. ACADEMISCHE GERICHTHEID 81

opportuniteit aangegrepen om zich te bezinnen over het gevoerde onderzoek. In het kaderdaarvan werd ook een missie geformuleerd:

Research mission: The research in Computer Science (“Informatica”) at the Uni-versity of Antwerp should cover a representative sample of the field to provide excellentacademic education and achieve excellent service to the society. In order to develop aculture of “bio-diversity”, we actively seek for synergies both inside and outside the de-partment.

De synergieen tussen de verschillende onderzoeksgroepen zijn enorm belangrijk in een kleindepartement als het onze. Figuur 3.2 toont de verschillende onderzoeksgroepen met eenconnectie als er in de laatste 9 jaar (sinds 2000) een gemeenschappelijke publicatie of onder-zoeksproject was.

AdREM

CANT

COMP

ECTFOTS

LORE PATS

joint publication

joint project

Figuur 3.2: De onderzoeksgroepen en de synergieen ertussen

Impact op het onderwijs. De verschillende onderzoeksgroepen beschikken over een ruimnetwerk aan internationale contacten. Regelmatig worden gastsprekers uit het buitenlanduitgenodigd om een opleidingsonderdeel vanuit hun eigen onderzoek toe te lichten, onder-meer in de vakken “Geavanceerde datamining technieken”, “Actuele Trends in Databases”,“Seminarie Informatica”, en “Seminarie Computerwetenschappen”. Enthousiaste post-docsworden ook aangemoedigd om vooral in de masteropleidingen een opleidingsonderdeel datnauw aansluit bij hun onderzoek te doceren, wat zeker geapprecieerd wordt door de studen-ten zoals mag blijken uit de focusgesprekken.

WIS- and FRIS-seminaries (http://www.seminars.win.ua.ac.be) zijn een vermeldenswaar-dig onderzoeks/onderwijs initiatief van het departement wiskunde-informatica. WIS semi-naries nodigen externe sprekers uit, terwijl FRIS-seminaries een forum bieden aan docto-raatstudenten .

Opleidingsonderdelen die buiten de expertise vallen van het informatica ZAP-kaderworden vrijwel geheel ingevuld door voltijdse ZAP-leden of post-docs van andere depar-


tementen (zie kolommen “niet INF” in kolom “Competentiedomein” van tabellen II.1.a (ziebijlage [15]). De deskundigheid van de lesgevers in het service-onderwijs wordt gegaran-deerd door de toeleverende departementen. Het systeem van interne kwaliteitszorg binnende opleiding is van toepassing op zowel de interne als externe lesgevers (zie Hoofdstuk 5 –p. 113).

3.2.2 Onderwijsinbreng vanuit het beroepenveld

Hoewel de inbreng vanuit het beroepenveld voor een toch grotendeels fundamenteel we-tenschappelijke richting niet vanzelfsprekend is, worden er toch verschillende initiatievengenomen waarbij de studenten in contact kunnen komen met de informatica in het bedrijfs-leven.

Voorstellen voor programmeerprojecten en onderwerpen voor masterproeven (de zoge-naamde stages) worden rechtstreeks toegeleverd vanuit het beroepenveld. Bij de master-proef spelen begeleiders uit het bedrijfsleven vaak een grote rol. Regelmatig worden ookgastsprekers vanuit de industrie uitgenodigd, o.a. in “Database Security”, “Seminarie In-formatica”, “Grid Computing”, “Gedistribueerde Systemen”, “Software Testen” en “CapitaSelecta in de Software Engineering”. Maar het voornaamste doelpubliek voor contact metde industrie zijn natuurlijk de studenten die gekozen hebben voor de optie “Ondernemer-schap” (zie Sectie 2.3.2 – p. 52). Daar moeten ze bijvoorbeeld in het vak “Managementvan een organisatie” een SWOT-analyse (Strengths, Weaknesses, Opportunities en Threats)maken van een bestaande/reele organisatie naar keuze.

Studentenopinie. De inbreng van het beroepenveld is substantieel verbeterd met hetnieuwe masterprogramma. Zoals te zien in Figuur 3.3 vond de meerderheid der alum-ni (dus studenten uit het kandidaat-licentieprogramma) de inbreng van het beroepen-veld onvoldoende, terwijl het in de master een (weliswaar significante) minderheid isgeworden. Inschakeling van alumni (zie Sectie 5.3.3 – p. 146) kan hier gemakkelijk nogverbetering in brengen.

Antwoorden masters

Antwoorden alumni

In de opleiding kwamen er voldoende gastdocenten aan bod

Figuur 3.3: Verschil in appreciatie over inbreng beroepenveld

3.3. KWANTITEIT PERSONEEL 83

3.2.3 Prijzen

Verschillende leden van de onderwijsstaf werden onderscheiden met prijzen, uitgereikt doorde studenten, de faculteit en zelfs door internationale organisaties.

• Gobelijntjes. De studentenorganisatie Prisma organiseert binnen de faculteit Weten-schappen de toekenning van prijzen, genaamd de “Gobelijntjes” (goudkleurig beeldjemet de vorm van de stripfiguur Professor Gobelijn) voor o.a. “beste prof” en “besteassistent”. Dit gebeurde, via bevraging van de studenten, voor de eerste keer in 2005-2006, en toen kreeg prof. Frans Arickx het “Gobelijntje voor beste prof 2005-2006”.Twee jaar later (2007-2008) kreeg prof. Jan Broeckhove het “Gobelijntje voor beste prof2007-2008”. Dit betekent dat van de drie reeds uitgereikte prijzen “beste prof” (door destudenten) er twee aan onze opleiding binnen de hele faculteit Wetenschappen werdentoegekend. Bovendien kreeg Kurt Vanmechelen in 2007-2008 ook nog eens het “Gobe-lijntje voor beste assistent 2007-2008”!

• Onderwijsprijs faculteit Wetenschappen. Los van de studentenprijs, reikt de faculteitWetenschappen zelf in het kader van de kwaliteitszorg van het onderwijs ook een prijsuit. Deze wordt sedert academiejaar 2006-2007 uitgereikt aan docenten van de faculteitdie “excelleren op didactisch gebied in hun onderwijs en/of een belangrijke bijdrageop dit gebied hebben geleverd”. Deze prijs werd dit jaar uitgereikt aan prof. SergeDemeyer (2007-2008)

• Internationale prijzen. prof. Annie Cuyt kreeg in oktober 1999 de “UndergraduateComputational Science Education Award” voor “Promotor course material Computerarithmetic and Numerical techniques” uitgereikt door het Krell Institute (USA). Daaroververscheen een artikel in IEEE CS&E (Computational Science and Engineering) vol 4,issue 4.

Facet 3.2 — Academische gerichtheidDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden. Inhet bijzonder

• is het onderwijs in nauw contact georganiseerd met het onderzoek, dat van een inter-nationaal niveau is zoals bevestigd in een voorafgaande kwaliteitscontrole (zie ookSectie 3.2.1 – p. 80);

• is er contact met het beroepenveld, in het bijzonder voor de studenten die gekozenhebben voor de optie “Ondernemerschap” (zie Sectie 3.2.2 – p. 82);

• wordt de deskundigheid van onze staf door studenten en de universiteit gewaar-deerd, gelet op de prijzen die enkele van onze stafleden hebben ontvangen (zie Sec-tie 3.2.3 – p. 83).

Dit kan nog beter. De kwaliteitscontrole onderzoek heeft tal van aanbevelingen gedaanom het onderzoek te verbeteren, en de onderwijscommissie Informatica zal er mee overwaken dat die aanbevelingen worden opgevolgd. In het kader van een intensievere alum-niwerking zal de onderwijscommissie Informatica in de toekomst alumni uitnodigen voorgastlessen om zo de inbreng van het beroepenveld te verhogen.

3.3 Kwantiteit Personeel

Na een kwalitatieve analyse van het personeelsbestand dat bijdraagt tot de opleiding infor-matica (Sectie 3.2), maken we in deze sectie een kwantitatieve analyse. We onderscheiden


twee delen: in een eerste deel beperken we ons tot het personeelsbestand van de afdelinginformatica van het departement Wiskunde en Informatica, terwijl in het tweede deel allepersoneel beschouwd wordt dat tot het onderwijs in de informatica bijdraagt.

Merk hierbij op dat in de organisatie van de Universiteit Antwerpen (zie Sectie 0.2 –p. 20) personeelsleden zijn toegewezen aan een departement (in ons geval het departementwiskunde-informatica), terwijl de onderwijscommissie (in ons geval de onderwijscommissieInformatica) bevoegd is voor de opleiding. Een aantal personeelsleden (voornamelijk ATPen ZAP) wordt in het departement zowel ingezet voor de opleiding Informatica als Wiskun-de, en het is dus niet altijd evident om te bepalen hoeveel personeelsleden precies bijdragenaan elk van de twee opleidingen.

3.3.1 Omvang en samenstelling van het personeelsbestand Informatica

Gewoon hgl31%

Hoogleraar24%

Hoofddocent29%

Docent16%

Figuur 3.4: Overzicht ZAP per categorie

Het personeelsbestand van de afdeling informatica van het department Wiskunde enInformatica dat bijdraagt aan de opleiding Informatica is opgebouwd als volgt. (FTE staathierbij voor “Full Time Equivalent”, ofwel het equivalent van een voltijds personeelslid.)

• ZAP: 11.7 FTE verdeeld in de volgende categorieen: 4 gewoon hoogleraren, 1 hoog-leraar, 3.7 hoofddocenten, 2 docenten en 1 vacature (te bepalen na november 2008);tesamen voorgesteld in een taartdiagram Figuur 3.4

• AAP en BAP: in het totaal zijn er 66.00 FTE AAP (i.e. assistenten op het kader) en BAP(i.e. assistenten werkend voor onderzoeksprojecten) verdeeld in de volgende catego-rieen: 9 mandaatassistenten en 57 wetenschappelijk medewerkers. De mandaatassis-tenten hebben een duidelijke assisterende opdracht in het onderwijs, terwijl de overigeBAP-leden kunnen bijdragen in het onderwijs (bv. via begeleiding van practica, stagesof thesissen).

• ATP: het secretariaat omvat 3.3 FTE medewerkers die opdrachten uitvoeren voor hetvolledige departement Wiskunde en Informatica. Deze FTE zijn verdeeld over 4 per-sonen (1.0 + 0.9 + 0.8 + 0.5). Taken zoals secretariaatsondersteuning voor de Departe-mentsraad, voor de onderwijscommissie, eerste zorgfunctie voor studenten Informa-tica, etc worden onder de betrokken personen verdeeld. Verder beschikt het depar-


tement over 2.5 FTE technisch personeel voor het onderhoud van de computerinfra-structuur (zie Sectie 4.1.1 – p. 94). Deze laatste personeelsleden hebben vooral takenter ondersteuning van het onderzoek en onderwijs in de informatica en minder voorhet onderdeel wiskunde van het departement.

De 66 wetenschappelijk medewerkers (AAP en BAP) behoren tot volgende categorieen:• 9 mandaatassistenten• 11 post-docs• 4 FWO aspiranten• 18 navorsers• 18 doctoraatsbursalen (Dehousse mandaten)• 6 buitenlandse doctoraatsbursalenHet AAP en BAP personeel wordt als volgt ingezet voor onderwijsdoeleinden in de

bachelor- en de masteropleiding; grafisch voorgesteld in Figuur 3.5 (opmerking: personeeldat zowel in de bachelor als de master actief is wordt dubbel geteld).Bijdrage van AAP en BAP in de bacheloropleiding:

• 8 mandaatassistenten,• 14 BAP-leden• 6 bursalen.

Bijdrage van AAP en BAP in de masteropleiding:• 8 mandaatassistenten,• 10 BAP-leden• 7 bursalen.

AAP

28%

BAP

52%

Bursaal

20%

(a) Bachelor

AAP

30%

BAP

40%

Bursaal

30%

(b) Master

Figuur 3.5: Inzet assisterend personeel in Bachelor en Master


3.3.2 Verhouding tussen de verschillende personeelscategorieen

We veronderstellen hierbij dat de ATP medewerkers van het secretariaat voor de helft werk-zaam zijn voor de Informatica, terwijl de ander helft besteed wordt aan taken gerelateerdmet de Wiskunde. Bovendien wordt verondersteld dat het technisch personeel dat instaatvoor het onderhoud van de computerinfrastructuur volledig aangerekend wordt bij Infor-matica. In dat geval krijgen we de volgende verhouding:

• 10.7 FTE ZAP• 66 FTE AAP en BAP, waaronder 9 FTE mandaatassistenten• 4.2 FTE ATPHieruit kunnen we afleiden (ook te zien in Figuur 3.6) dat het grootste gedeelte van het

personeel bestaat uit BAP, dat vooral ingezet wordt voor onderzoeksactiviteiten. Het aantalmandaatassistenten (die rechtstreeks ondersteuning geven bij het onderwijs) is vergelijkbaarmet het aantal ZAP-leden. Gelet op de vrij grote werkload voor het assisterend personeelten gevolge van computerpractica, projecten, stages en thesissen is het noodzakelijk dat voordeze activiteiten eveneens BAP personeel wordt ingeschakeld.

ZAP

13%

mandaat ass.

11%

BAP

71%

ATP

5%

Figuur 3.6: Verhouding personeel

3.3.3 Bijdrage van gastprofessoren

Tot voor kort werd 0.3 FTE van het ZAP kader besteed aan deeltijdse tijdelijk aangesteldegastprofessoren. In 2007 werden deze deeltijdse mandaten opgegeven ten einde een ZAPmandaat van 70% om te vormen in een voltijdse betrekking. Bijgevolg zijn er momenteelgeen structurele voorzieningen voor het inschakelen van gastprofessoren in het onderwijs.

3.3.4 Onderwijslast voor het ZAP personeel

De afdeling Informatica heeft een totale onderwijslast van 341.50 ECT studiepunten, inclu-sief contacturen en practica. Deze onderwijslast is als volgt verdeeld (zie ook Figuur 3.7):

• Onderwijslast in Bachelor Informatica: 154.00 studiepunten


• Onderwijslast in Master Informatica: 133.50 studiepunten• Onderwijslast service-onderwijs: 42.00 studiepunten

Bachelor INF

45%

Master INF

39%

Service

16%

Figuur 3.7: Onderwijslast per personeelscategorie

De gemiddelde onderwijslast per ZAP lid bedraagt 31,92 studiepunten per academiejaar.Volgens de vuistregel voor het berekenen van het aantal contacturen (zie Sectie 2.5.1 – p. 58)komt dit overeen met een 5 “standaard” vakken van 6 Sp (30u theorie + 30u practicum).

Studiepunten zijn natuurlijk een maat voor de tijdsbesteding van de studenten en niet vande docenten en kunnen dus niet zomaar als maat gebruikt worden voor een taakverdelingonder het ZAP-kader. Toch is het een belangrijke indicator en het is duidelijk dat de onder-wijslast per ZAP-lid groot is, waardoor de andere kerntaken (voornamelijk onderzoek) inhet gedrang komen. In de toekomst (ten laatste tijdens de curriculumherziening voorzien in2011; zie Sectie 2.1.5 – p. 45) zal de onderwijscommissie informatica zich dan ook bezinnenover maatregelen die die onderwijslast kunnen beperken.

3.3.5 Capaciteit per afstudeerrichting

Bij het uitbouwen van de Master in de Informatica werd geopteerd voor het aanbieden vaneen enkele master, met drie opties (onderzoek en ontwikkeling, onderwijs, ondernemer-schap) en vier afstudeerrichtingen (computationele informatica, computernetwerken en ge-distribueerde systemen, databases, software engineering). Figuur 3.8 en Tabel 3.3 tonen eenkwantitatieve analyse van de inzetbare capaciteit per afstudeerrichting. Hierbij werden deZAP- en BAP-leden die bijdragen tot de specifieke opleidingsonderdelen die te maken heb-ben met de gekozen optie (bv. didactiek gerichte vakken voor de optie onderwijs) niet inrekening gebracht. Hetzelfde geldt voor de twee opleidingsonderdelen (compilers en gedis-tribueerde systemen) die elke student, onafhankelijk van de gekozen optie en afstudeerrich-ting, moet volgen. De bijdrage wordt opgedeeld in ZAP (i.e. leden van een onderzoeks-groep die de specifieke richting ondersteunen), Post-docs (eveneens leden van een onder-zoeksgroep die de specifieke richting ondersteunen), ZAP UA (ZAP-leden van de UA diebijdragen tot de richting maar niet tot een onderzoeksgroep behoren die de richting draagt)en ZAP niet-UA (ZAP van andere instellingen die opleidingsonderdelen aanbieden voor derichting).


ZAPPostdoc

ZAP UAZAP niet UA

Comp. Inf

CN & GS

Databases

Softw. Eng

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Figuur 3.8: Capaciteit per afstudeerrichting

ZAP Postdoc ZAP UA ZAP niet UAComputationele Informatica 2 1 10 4Computernetwerken en gedistribueerde systemen 4 1 0 5Databases 2 0 1 7Software Engineering 3 0 1 5

Tabel 3.3: Capaciteit per afstudeerrichting


Uit Figuur 3.8 en Tabel 3.3 kunnen we het volgende afleiden.• Elke afstudeerrichting wordt gedragen door tenminste 2 ZAP-leden behorende tot een

onderzoeksgroep van de opleiding Informatica, die in sommige gevallen nog bijge-staan worden door post-doc onderzoekers via co-titulariaat. De onderwijscommissieInformatica had bij het vastleggen van de afstudeerrichtingen de eis gesteld dat elkerichting door minimaal 2 ZAP-leden moet worden gedragen, en deze eis wordt dusvervuld.

• Alle richtingen maken gebruik van een aantal ZAP-leden (tussen 4 en 7) van ande-re Vlaamse universiteiten voor het aanbieden van keuzevakken. Omgekeerd kunnenstudenten van deze instellingen ook opleidingsonderdelen van de UA opleiding Infor-matica volgen.

• Terwijl de drie andere richtingen vooral steunen op de ZAP-leden die de richting dra-gen, maakt de richting Computationele Informatica gebruik van een 10-tal ZAP-ledenal dan niet behorend tot het departement, vooral voor het aanbieden van keuzevakken.

Hieruit kan worden besloten dat de 4 afstudeerrichtingen in hun huidige vorm over vol-doende personeelscapaciteit beschikken om een ruim en interessant aanbod aan opleidings-onderdelen aan te bieden, zowel als verplicht onderdeel of als keuzevak, zowel verdiepend(richting-specifiek) als verruimend.

3.3.6 Leeftijdsstructuur ZAP

Alhoewel recent een tweetal jonge ZAP-leden werden aangeworven, hebben ongeveer 50%van de ZAP-personeelsleden een leeftijd tussen 50 en 60 jaar (zie ook Figuur 3.9). Dit impli-ceert een belangrijke uitstroom aan ZAP-leden in de volgende 10 a 15 jaar.

Met name worden in de komende 5 jaar twee pensioneringen verwacht; een in oktober2011, en een in oktober 2013. Bij ongewijzigd personeelskader (en dat is gezien de nakendebesparingen geen evidentie) zijn dat de twee eerste opportuniteiten om de orientering vanhet onderzoek en het onderwijs structureel bij te sturen.

3.3.7 Verhouding voltijds - deeltijds

Het aantal deeltijdse werknemers per personeelscategorie bedraagt:• ZAP: 1 (70 % aanstelling) op 11 personeelsleden• ATP: 5 (van 50 % tot 90 %) op 7 personeelsleden• AAP: 3 (van 10 % naar 80 %) op 66 personeelsledenHieruit volgt duidelijk dat deeltijdse tewerkstelling zich duidelijk bij ATP-personeelsleden

manifesteert en minder bij academisch personeel.Opmerking. Gedurende het academiejaar 2007-2008 werd na het vertrek van een ZAP

lid een vacature voor een ZAP-lid geopend. De vervanging van de docent voor een aantalonderwijsonderdelen werd gerealiseerd door het aanstellen van een aantal deeltijdse acade-misch medewerkers, niveau ZAP. Deze cijfers zijn niet opgenomen in bovenstaande statis-tieken, vermits dit een zeer tijdelijke situatie betreft.

3.3.8 Omringingsgraad opleiding Informatica

We bespreken nu de omringingsgraad van de opleiding Informatica op basis van alle perso-neel dat bijdraagt tot de opleiding, dus inbegrepen personeel dat zijn hoofdopdracht heeft


0 0

1 1 1

0 0

2

0

1

0

3

1 1

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

4.5

30<.<35 35<.<40 40<.<45 45<.<50 50<.<55 55<.<60 60<.<65

Man

Vrouw

Figuur 3.9: Leeftijdscategorieen ZAP

1

5

3

10

2

63

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ZAP ATP AAP/BAP

Voltijds

Deeltijds

Figuur 3.10: Verhouding voltijds / deeltijds personeel


bij andere opleidingen. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de bachelor opleiding en demaster opleiding; een overzicht is te zien in Figuur 3.11, de details zijn te vinden in bijlageI.3.1 [15].

Bacheloropleiding. ZAP: 18.5 FTE verdeeld in de volgende categorieen: 5 gewoon hoog-leraren, 2 hoogleraren, 3.7 hoofddocenten, 6.8 docenten, 2 gastprofessoren. Van deze 18.5ZAP-leden behoren er 11.7 FTE tot de afdeling Informatica, terwijl de overige 6.8 FTE hunhoofdopdracht bij andere opleidingen hebben (voornamelijk Wiskunde). Er werken 7 AAP-leden, 11 BAP-leden en 6 bursalen mee aan de bacheloropleiding van Informatica.

Masteropleiding. ZAP: 34.2 FTE verdeeld in de volgende categorieen: 8 gewoon hoog-leraren, 6.2 hoogleraren, 3.6 hoofddocenten, 8.7 docenten, 2.7 gastprofessor en 4 doctor-assistenten. Van deze 33.40 ZAP-leden behoren er 12.70 FTE tot de afdeling Informatica,terwijl de overige 21.50 FTE hun hoofdopdracht bij andere opleidingen hebben. Het groteraantal ZAP-leden dat bijdraagt tot de opleiding, alsook de belangrijke bijdrage van docen-ten die hun hoofdopdracht buiten Informatica hebben, kan worden verklaard door het feitdat de Masteropleiding een groot aantal keuzevakken aanbiedt (verruimend). Er werken 3AAP-leden, 9 BAP-leden en 6 bursalen mee aan de masteropleiding van Informatica.

Gewoon hgl15%

Hooglereaar6%

Hoofddocent11%

Docent20%Gastprof

6%

AAP21%

BAP3%

Bursaal18%

(a) Bachelor

Gewoon hgl16%

Hoogleraar12%

Hoofddocent7%

Docent17%Gastprof

5%

Doctor-assistant8%

AAP6%

BAP17%

Bursaal12%

(b) Master

Figuur 3.11: Omringingsgraad Bachelor en Master

3.3.9 Toekomstig personeelskader

Bij het begin van het academiejaar 2007-2008 werd door het ministerie van onderwijs eennieuw allocatiemodel voor de Vlaamse universiteiten ingevoerd. Dit allocatiemodel werdbinnen de Universiteit Antwerpen, met de nodige wijzigingen, doorgetrokken naar de fa-culteiten, die het op hun beurt, opnieuw met een aantal aanpassingen, hebben toegepastop de departementen. Alhoewel het onderwijs in al zijn facetten (aantal studenten, aantalaangeboden studiepunten, . . . ) in dit allocatiemodel een vrij belangrijke rol speelt, werd hetdepartement Wiskunde en Informatica als een geheel beschouwd, niettegenstaande er tweeopleidingen, Wiskunde en Informatica, worden aangeboden. De departementen hebben een


vijfjarenplan opgesteld op basis van de cijfers bekomen door toepassing van het allocatiemo-del. Hierin worden de besparingen voor het departement Wiskunde en Informatica vooralgedragen door het deel Wiskunde van het departement.

Midden 2008 werd het allocatiemodel opnieuw toegepast op de voorbije drie academie-jaren. Hieruit blijkt dat er zich voor de faculteit Wetenschappen ingrijpende extra besparingopdringen voor de komende jaren, bovenop de besparingen te realiseren in hoger vermeldvijfjarenplan. Ditmaal zal wellicht ook de Informatica geraakt worden met belangrijke gevol-gen voor de opleiding Informatica, vermits dergelijke besparingen enkel gerealiseerd kun-nen worden door het niet vervangen van vrijkomende ZAP- of AAP-plaatsen. Bij een dalingvan de ZAP- en/of AAP-formatie zal een herziening van het studieaanbod (keuzevakken,afstudeerrichtingen, . . . ) zich opdringen.

Uitvlaggen. Gedurende het academiejaar 2006-2007 werd door de academische overheidbeslist, omwille van een gunstiger fiscaal statuut, een groot aantal AAP’ers “uit te vlaggen”.Onder deze ietwat ongelukkige benaming school een operatie waarbij het statuut van eengroep AAP-leden behouden wordt tot ze hun doctoraat behalen, maar daarna wordt om-gezet in dat van bursaal (1 AAP-lid = 1.5 Dehousse mandaat) of praktijkassistent (1 AAP-lid = 1.3 praktijkassistent), met een grote voorkeur voor het eerste. De facto betekent diteen vermindering van de onderwijscapaciteit want de houder van een Dehousse mandaatmag officieel slechts 10% van zijn tijd besteden aan onderwijs; dat is veel minder dan de50% dat van een normaal AAP-lid verwacht wordt. Het omzetten van AAP-mandaten inbursaal-mandaten, alhoewel resulterend in een uitbreiding van het kader, leidt tot een nega-tief netto-resultaat voor het onderwijs. Voor Informatica resulteerde dit in het omzetten van2 AAP mandaten in 3 bursaal mandaten.

Facet 3.3 — Kwantiteit PersoneelDe onderwijscommissie Informatica is van oordeel dat zij met het huidige personeelskaderin staat is het huidig onderwijsaanbod met de gewenste kwaliteit te verzorgen. Dit kaderis als volgt samengesteld:

• het ZAP en AAP in hoofdzaak verbonden aan de opleiding Informatica en bestaandeuit 10.7 FTE + 1 FTE vacature en 7.0 FTE AAP;

• het BAP (aanwezig dankzij het succes van de onderzoeksgroepen in het aantrekkenvan externe fondsen) dat een aantal belangrijke onderwijstaken vervult;

• het ZAP en AAP in hoofdzaak verbonden aan andere opleidingen, en waarvan elklid een beperkte maar gewaardeerde bijdrage levert tot het onderwijsaanbod.

Toch is er een belangrijke kanttekening te maken in verband met de lopende besparings-plannen. Daarbij is het verre van zeker of de opleiding informatica in de toekomst zijntoegewezen kader kan behouden. Gezien het krap bemeten assistentenkader engageertde onderwijscommissie Informatica zich om het assistentenkader bij besparingen zoveelmogelijk te ontzien. Het reduceren van het kader (ZAP, AAP en ATP), omwille van bespa-ringen, kan nefaste gevolgen hebben voor het aanbod en de bijhorende kwaliteit van hetInformatica onderwijs en vormt dan ook een belangrijk risico voor het voortbestaan van deopleiding in zijn huidige vorm. De voorziene curriculumwijziging in 2011 (zie Sectie 2.1.5 –p. 45) zal hierop mee een antwoord moeten bieden.

Hoofdstuk 4

Voorzieningen

Het vorige hoofdstuk analyseerde het ingezette personeel als primair middel om de doelstel-lingen uit Hoofdstuk 1 en het programma in Hoofdstuk 2 te realiseren. Dit hoofdstuk belichttwee andere belangrijke elementen, met name de materiele voorzieningen (Sectie 4.1 – p. 93)en de studiebegeleiding (Sectie 4.2 – p. 102).

4.1 Materiele Voorzieningen

Het beleid inzake de onderwijsinfrastructuur wordt gestuurd door de Onderwijsraad, meerbepaald door de werkgroep “Leeromgeving”. Deze werkgroep, werd in 2004 opgericht, oor-spronkelijk als werkgroep “Onderwijsinfrastructuur”, naar aanleiding van de eenmakingvan de UA. Hij bestaat uit een vijftiental leden, waaronder naast studenten en ZAP-ledenook vertegenwoordigers van de departementen ICT (Nieuwe Mediadienst, E-campus, Help-desk), Infrastructuur (gebouwen), Bibliotheek, ECHO, IOIW, Studentgerichte diensten enOnderwijs.

De doelstelling van de Werkgroep Leeromgeving is de Onderwijsraad duidelijke advie-zen geven die passen in een coherente, gedragen beleidsvisie op de leeromgeving van deUniversiteit Antwerpen en het definieren van de rol die hierin is weggelegd voor onder-wijstechnologie in de brede betekenis van het woord. In de huidige context betekent ditdat de visie het kader dient te creeren waarbinnen vragen over de fysieke inrichting vanonderwijs- en studieruimtes, behoeften aan onderwijsinfrastructuur, de plaats van digitaleleermiddelen binnen en buiten de elektronische leeromgeving, de uitrusting van practicavoor onderwijs en het niveau van ondersteuning voor studenten en docenten beantwoordworden. Het geheel aan onderwijsmogelijkheden dat hierdoor gecreeerd wordt, moet eenoptimale uitwerking van het studentgecentreerde en competentiegerichte onderwijsbeleidin hedendaagse context mogelijk maken. Het beleid van de UA is erop gericht onderwijs-vernieuwing te bevorderen (bijv. kleinere lokalen, groepswerkplekken, studielandschap-pen) zonder de dienstverlening voor het traditioneel onderwijs in het gedrang te brengen(goed uitgeruste aula’s en leslokalen). Het is dan ook evident dat de UA de infrastructuurwil aanbieden die beide onderwijspraktijken kan bevorderen (bijv. digitale leeromgeving,practicumruimtes). Belangrijke aandachtspunten voor de dienstverlening aan studenten endocenten zijn het comfort, de efficientie en de reactiesnelheid op problemen.

De werkgroep ontwikkelt ook voorstellen voor de besteding van de budgetten inzakeonderwijsinfrastructuur. Die budgetten worden door het universiteitsbestuur toegewezen

93

94 HOOFDSTUK 4. VOORZIENINGEN

aan de verantwoordelijke departementen. Het departement Wiskunde-Informatica (in sa-menspraak met de onderwijscommissie Informatica) beheren met die budgetten de compu-terfaciliteiten nodig voor het onderwijs en onderzoek in de Informatica.

4.1.1 Computerfaciliteiten

De computerfaciliteiten zijn natuurlijk uiterst belangrijk in een opleiding Informatica. Webeschrijven dus eerst en vooral de computervoorzieningen voor de studenten, voor zoverdeze door het departement Wiskunde en Informatica en de onderwijscommissie Informati-ca beheerd worden. Deze zijn strikt voorbehouden voor studenten Wiskunde en Informaticavoor begeleide practica en zelfstudie. Algemeen gebruik (office toepassingen, opzoekwerkop web, sociale toepassingen zoals e-mail, surfing, chatten) kan en mag op deze infrastruc-tuur wanneer ze vrij is, maar dit heeft geen prioriteit. Daarvoor worden de studenten verwe-zen naar centrale voorzieningen. In het G-gebouw, waar het departement en de leslokalenzich bevinden, heeft de Bibliotheekdienst een grote leeszaal waar systemen voor algemeengebruik opgesteld staan. Het departement heeft hier wel 10 werkplaatsen voor laptop ge-bruikers gecreeerd. De centrale ICT dienst stelt twee computerlabo’s ter beschikking op deGroenenborger campus (7 minuten wandelen vanuit het G-gebouw).

Labo’s Informatica

In de huidige stand van zaken zijn er drie labo’s Informatica operationeel in gebouw G,onder beheer van technisch personeel van het departement WISINF.

G025. Labo G025 is exclusief voorbehouden voor begeleide practica, in het bijzondervoor studenten van het eerste bachelorjaar. Het beschikt over 48 werkplaatsen waarvan er 8voorbehouden worden voor laptops. Er is dus sprake van 40 desktopsystemen die momen-teel Dell systemen zijn, daterend uit juli 2007, met dual-core PIV processor, 1GB geheugen,160GB schijfruimte en 19” monitor.

G026. Labo G026 wordt gebruikt voor begeleide practica en, wanneer het vrij is, staatopen voor zelfstudie. Het beschikt over 36 werkplaatsen waarvan er 2 voorbehouden zijnvoor een laptop. Er is dus sprake van 34 desktopsystemen die momenteel Dell systemenzijn daterend uit juli 2006, met HT PIV HT 3.0Ghz processor, 1.56 GB geheugen, 80GB schijf-ruimte en 19” monitor.

G234. Labo G234 is een polyvalent labo onderverdeeld in PCLab, TelecomLab en Clus-terLab. Ze worden voor zelfstudie en specifieke practica gebruikt (ClusterLab voor sommigemasteropleidingsonderdelen).

• PCLab beschikt over 26 werkplaatsen waarvan er 6 voorbehouden worden voor lap-tops. Er is dus sprake van 20 desktopsystemen die momenteel Dell systemen zijn,daterend uit juli 2007, met dual-core PIV processor, 1GB geheugen, 160GB schijfruimteen 19” monitor (m.a.w. dezelfde hardware als in labo G025).

• TelecomLab omvat 6 desktopsystemen die momenteel Dell systemen zijn, daterend uit2007, met dual-core PIV processor, 1 GB geheugen, 250 GB schijfruimte en 17” monitor.De netwerkinfrastructuur gebruikt tijdens experimenten bestaat daar uit racks met elk4 CISCO routers.

• ClusterLab omvat drie clusters die bestaan uit telkens 1 headnode (dual-core PIV pro-cessor, 1GB geheugen, 160GB schijfruimte en 19” monitor, daterend juli 2007) en 12gerecycleerde slavenodes (PIV, 512MB RAM, daterend uit 2003).

4.1. MATERIELE VOORZIENINGEN 95

• Servers en netwerkapparatuur– UNIX server: De “fenix” server is toegankelijk voor de studenten voor het opzet-

ten van persistent materiaal voor de practica is er een zware SUN Solaris serverdaterend uit 2006. Het is een multiprocessor systeem (zes processoren) met 12 GBRAM geheugen en ongeveer 200GB schijfruimte. Alle studenten hebben een lo-gin; verschillende studenten(groepen) hebben ook specifieke MySQL en/of SVNaccounts. Qua CPU belasting wordt de server het meeste gebruikt door studen-ten die aan hun project werken (C++, Java, etc.), hun webpagina voor hun projectbijhouden (al of niet m.b.v. MySQL) en SVN gebruiken.

– Windows servers: Voor het onderhoud van de desktopsystemen zijn er twee zwa-re Windows servers (domain en backup domain), daterend uit 2002 en 2006, dieelk 120 GB diskimages beheren om op de desktopsystemen te laden via het Altirissysteem.

• Netwerkapparatuur: Het geheel van de labo’s en de servers wordt verbonden dooreen netwerk dat momenteel gemengd 100Mb/1Gb is.

Andere Computerinfrastructuur

Naast de pc-klassen onderscheiden we nog de BEgrid infrastructuur en de centrale HPC in-frastructuur van de kernfaciliteit CalcUA. Dit is onderzoeksinfrastructuur onder het beheervan de onderzoeksgroepen, maar met toegangsmogelijkheid voor studenten in functie vanhun keuzevakken of afstudeerrichtingen.BEgrid infrastructuur:

• hardware: 85 nodes (Intel Pentium IV of Xeon)• cursus: Grid computing• buiten deze cursus ook gebruikt door studenten uit de afstudeerrichting Computernet-

werken en gedistribueerde systemen voor hun eindwerken, alsook voor (tot op heden4) eindwerken i.s.m. de Hogeschool Antwerpen

CalcUA infrastructuur:• hardware: 256 Sun Fire V20z (dual Opteron, 4 of 8 GB RAM), 5 Sun Fire X4150 (dual

QC Xeon, 16 of 32 GB RAM)• de infrastructuur wordt gebruikt door onderzoekers van de faculteiten Wetenschap-

pen, Farmaceutische, Biomedische en Diergeneeskundige Wetenschappen en Letterenen Wijsbegeerte

• daarnaast wordt de infrastructuur ook ingeschakeld bij volgende cursussen: Clustercomputing (departement wiskunde en informatica), Toepassingen van parallelverwer-king (departement fysica) en Parallel programmeren (departement chemie)

• buiten deze cursussen ook gebruikt door studenten voor hun Master eindwerk, i.h.b.in de afstudeerrichting Computationele informatica, in de natuurkunde en in de com-putationele scheikunde.

Software Configuraties

Desktop Software. Er zijn twee basisconfiguraties, Linux en Windows XP gebaseerd, die ge-hanteerd worden. G025/G234 (uitgezonderd Cluster- en TelecomLab) zijn via dual-boot metbeide configuraties uitgerust. G026 beschikt enkel over de Linux configuratie die de meest


gebruikte is in opleidingsonderdelen vanaf 2e Bachelor, maar wordt momenteel omgevormdtot een dual-boot.

De Linux configuratie is gebaseerd op SuSE Linux 10.3 en omvat volgende applicatiesoftware: diverse editors, JDK 6 Update 2, Firefox plug-in, Eclipse, SVN plugin voor eclipse,Tomcat, Atom3, Hugs98, SWI-prolog, VMWare Player, diverse build tools o.a. make en ant,C/C++ compilers, tools en libraries, Boost, GSL, CPPUnit, Maven, diverse scripttalen o.a.perl, php en python, qt libraries, Scilab, Fortran 77, gfortran (fortran 95), OpenOffice, VisualParadigm for UML, diverse network tools, . . .

De Windows XP configuratie omvat de volgende applicaties: maple, matlab, R, Oberon,Weka, prolog, eclipse, python, tortoise, Winhugs, boost, MiKTeX, GnuWin32, EMBASSY, MSVisual Studio, MS .Net, MS libs for Studio, MS SQL, X-Win32, . . .

Server Software. In het huidige gebruik levert de UNIX server enkel diensten en wordthij slechts occasioneel als login server aangewend. De belangrijkste diensten zijn persistenteopslag in home-directories, Apache web-server (indiv. studenten of groepen), MySQL server(indiv. studenten of groepen), SVN server (indiv. studenten of groepen)

Bezettingsgraad

De bezettingsgraad van G025 en G026, de labo’s waar geleide practica in plaats vinden, isweergegeven in Tabel 4.1. Ze werden afgeleid van de uurroosters.

Ma Di Woe Do VrG025, 1e semester 25% 90% 50% 90% 55%G025, 2e semester 100% 90% 75% 90% 100%G026, 1e semester 50% 50% 60% 80% 80%G026, 2e semester 0% 50% 50% 50% 60%

Tabel 4.1: Bezettingsgraad computerlabo’s G025 en G.026

Op momenten dat er geen geleide practica zijn, is G026 is ter beschikking van de stu-denten als vrije studieruimte. G234 is permanent ter beschikking als vrije studieruimte. Debezettingsgraad van G234 fluctueert nogal sterk met de periode van het semester, in functievan project deadlines voor diverse opleidingsonderdelen. In de drukste periodes varieertde bezetting van 60% tot 90% en bij piekmomenten zelf tot 100%(dit op basis van observa-tie). In alle labo’s zijn er wel geplande blackout perioden voor software onderhoud van desystemen.

Investeringskosten

De dagelijkse onderhoudskosten van de Labo’s wordt door het Departement Wiskunde enInformatica en de onderwijscommissie Informatica gedragen. Het gaat om een bedrag vande orde 10,000 euro per jaar.

Periodieke vernieuwing van de apparatuur verloopt via meerjarenplannen die via defaculteit Wetenschappen bij het Universitaire Fonds voor Practicumvernieuwing ingediendwordt. Zeer recent werd het plan 2008-2011 goedgekeurd, zij het dat het toegewezen bedragbeduidend lager was dan het gevraagde. Voor de periode van vier jaar werd een bedrag


van 86,000 euro goedgekeurd. Het uitgangspunt van het plan was als volgt. Gelet op desnelle evolutie van informatica-apparatuur wordt voorzien om een desktopsysteem aan heteinde van zijn vierde levensjaar te vervangen en een server aan het begin van zijn zesdelevensjaar. Dit omdat performantie degradatie in de server minder acute gevolgen heeft danin de desktopsystemen. Dit zijn evenwel extreme limieten, die jammer genoeg in sommigegevallen (i.h.b. de servers) al benaderd of zelfs overschreden zijn.

Ook wat betreft het interne netwerk tussen servers en labo’s vormt de beperking tot100Mb op sommige punten een belemmering voor het goed functioneren van de onder-houdsprocedures. Om deze verbindingen volledig naar 1Gb te brengen en de beschikbareoptische bekabeling te benutten, zijn vernieuwing van een aantal switchen en aansluiting opconvertoren vereist. Daarom wordt de vervanging van servers en upgrade van het netwerkbij prioriteit voorzien.

Functioneren

Ondersteuning pedagogische doelen: De labo’s zijn vanuit technisch perspectief zeker toe-gerust om de pedagogische noden van de opleiding Informatica te dekken. Om in de toe-komst op die mogelijkheden nog flexibeler te kunnen inspelen worden momenteel virtua-lisatieproducten onderzocht en uitgetest. Nu moet een tamelijk strikte procedure gevolgdworden wanneer iemand van de academische staf installatie van nieuwe producten vraagt.Via virtualisatie kan die versoepeld en verkort worden.

Aantal werkplaatsen: Vermits de infrastructuur en pedagogisch gebruik moet dekkenen gelet op de huidige studentenaantallen, is het aantal werkplaatsen voldoende.

Toegangsuren

Het enige pijnpunt is de toegankelijkheid van de Labo’s die beperkt is tot de werkuren vanhet bibliotheek personeel, momenteel van 8:30 tot 17:00. De labo’s bevinden zich immersin een afzonderlijke vleugel van het G-gebouw, waar de bibliotheekdienst met leeszalen enburelen gevestigd is. Het is dan ook deze dienst die de toegang tot dit deel van het gebouwbeheert.

Studentenopinie. Dit probleem wordt ook pijnlijk duidelijk bij studentenenquetes.Alle vragen over de infrastructuur krijgen een goede tot zeer goede beoordeling, behalve. . . de computerfaciliteiten en de aanwezigheid van zelfstudieruimtes.

De opleiding Informatica is zich reeds lang van het probleem bewust en heeft meer-maals een oplossing trachten te vinden. Reeds op de departementsraad van 21/09/05 werdhet probleem doorgelicht. Ook op 18/20/06 kwam de problematiek van elektronische sleu-tels en toegankelijkheid aan de orde. Ook op 02/03/07 werd in de raad een contact metde bibliotheekdiensten genomen om de toegankelijkheid te verbeteren. Op 26/06/07 wasde hoofdbibliothecaris, Mevr. Noordermeer, op de departementsraad aanwezig voor eengrondige gedachtewisseling i.v.m. de inplanting van de bibliotheek en de toegankelijkheidvan dat deel van het gebouw. Geen van de door de raad gesuggereerde oplossingen, gaan-de van jobstudenten aan de balie voor uitgebreidere openingsuren (een oplossing die in hetverre verleden heeft gewerkt) tot elektronische toegangsmogelijkheden, worden door haar


aanvaardbaar geacht. Op de departementsraad van 05/03/08 werd meegedeeld dat de bi-bliotheek ten vroegste in 2010 uit gebouw G zal wegtrekken. Pas dan zal er blijkbaar eenstructurele oplossing gerealiseerd kunnen worden.

Tot er een betere oplossing wordt gevonden, verwijzen we de studenten momenteel doornaar de PC-klassen op campus Groenenborger, op 10 minuten wandelafstand van de norma-le PC-klassen en tenminste open tot 19:00. Een bruikbare maar weinig comfortabele oplos-sing.

4.1.2 Electronische leeromgeving (Blackboard)

De universiteit Antwerpen beschikt over een elektronische leeromgeving met de naam Black-board. Blackboard maakt webgebaseerd doceren en leren mogelijk. De studenten krijgen bijinschrijving een gebruikersnaam en paswoord en krijgen zo toegang tot:

• cursusmateriaal aangeboden door de respectievelijk docenten (syllabus, powerpointpresentaties, software, wetenschappelijke literatuur, . . . );

• communicatiefaciliteiten (mailing lists, discussiegroepen, . . . );• praktische informatie over examens, collegeroosters;• een platform om opdrachten, projecten en portfolios in te dienen;• zelftoetsen (voor zover docenten die hebben opgesteld).

Blackboard speelt ook een kritieke rol bij het kiezen van keuzevakken en het opstellen vangeındividualiseerde studietrajecten, aangezien studenten via blackboard hun studieprogram-ma voor het komende studiejaar samenstellen vooraleer het ter goedkeuring voor te leggenaan de onderwijscommissie. Bovendien wordt Blackboard ook gebruikt bij het verspreidenvan de puntenlijsten na de examens van het eerste semester.

Informatica docenten zijn natuurlijk uiterst kritisch aangaande een dergelijk “standaard”leerplatform. De onderzoeksgroepen kunnen zonder al teveel problemen gelijkaardige dienst-verlening leveren via hun eigen web-sites en hebben ook betere controle over de inhoud entoegangsrechten. Dit laatste is soms uitermate belangrijk: bij de uitwisseling van studen-ten in het kader van de inter-universititair georganiseerde afstudeerrichtingen moeten inko-mende studenten onmiddellijk toegang krijgen tot de nodige faciliteiten, en kunnen dus nietwachten tot de inschrijvingsprocedure van een gaststudent achter de rug is.

Ook de studenten hebben op diverse manieren laten blijken dat Blackboard veel te wen-sen overlaat. We zetten de voornaamste punten van kritiek even op een rijtje:

• performantieproblemen bij piekmomenten (opladen van labo-instructies bij de startvan de oefeningen, opstellen van studieprogramma, opvragen van studieresultaten);

• stabiliteit (random java-stacktraces en error-500’s);• geen verwittiging over nieuwe elementen, opdrachten of forumposts (of toch niet con-

sequent bij iedereen);• opdrachten invullen gaan enkel zonder problemen in Windows met Internet Explorer.

Linux en Macintosh gebruikers blijven in de kou staan;• bestanden opladen onder Linux moet altijd met omweg via portfolio: vooral Windows-

gericht;• elk invulveld vereist een zware java-applet, die lang nodig heeft op te starten;• grote bestanden (meer dan 15 MB) kunnen niet opgeladen worden.


Toch biedt een platform zoals blackboard ook vele voordelen, voornamelijk wat betreftintegratie met andere databanken en diensten (automatische koppeling aan de databank metvakbeschrijvingen, automatisch beheer van deelnemerslijsten, . . . ). Langzaam maar zeker isde onderwijsstaf dan ook aan het overschakelen.

4.1.3 Huisvesting

Alle lessen (op enkele uitzonderingen na) gaan door op de campus Middelheim in gebouwG. Dat is een uiterst modern gebouw met comfortabele klasruimtes uitgerust met alle nodigeinfrastructuur (projectie, internet, . . . ). Alle leslokalen, PC-klassen, bibliotheekfaciliteiten be-vinden zich in hetzelfde gebouw als de kantoorruimtes van docenten en assistenten en de se-cretariaten. Dat verlaagt enerzijds de drempel naar de studenten, maar het lesgeven en alleswat errond hangt (pauzes, praten met studenten achteraf, uitproberen van technische facili-teiten, . . . ) verloopt daarmee ook bijzonder efficient. Het creeert ook een echte microcosmos,want de opleidingen Informatica en Wiskunde zijn de enige opleidingen die gehuisvest zijnop campus Middelheim, die voor de rest bestaat uit het rectoraat, de personeelsdienst, stu-dentenhuisvesting, een apart restaurant en sportinfrastructuur (zie Sectie 4.1.4 voor verderedetails).

Bereikbaarheid. De campussen Groenenborger, Middelheim en Drie Eiken zijn allen be-reikbaar met auto, fiets en openbaar vervoer. Een situatieplan en overzicht van de bereik-baarheid met het openbaar vervoer is te vinden op de UA website (http:///www.ua.ac.be/ —contact — wegbeschrijving).

Studentenopinie. De studentenbevragingen bij bachelor- en masterstudenten vooraf-gaand aan dit visitatierapport bevestigen over de ganse lijn dat de infrastructuur goedtot zeer goed is. Positieve uitschieters zijn het restaurant en de sportinfrastructuur en deaangename en goed uitgeruste leslokalen.

Enquetes afgenomen na voorlichtingsactiviteiten hebben bevestigd dat de aangenamegebouwen een belangrijke troefkaart zijn bij studentenwervingen. De onderwijscommissieInformatica eist dan ook altijd dat bij alle PR-activiteiten tenminste een activiteit wordt ge-organiseerd op campus Middelheim.

4.1.4 Diversen

Studentenhuisvesting. Huisvesting is mogelijk op de universitaire campus of bij particulie-ren. De selectie van de studenten aan wie een kamer wordt toegewezen gebeurt op basis vancriteria zoals gezinsinkomen en samenstelling, afstand woonplaats tot onderwijsinstellingen andere sociale factoren. Alle studentenkamers van de UA hebben een internetaanslui-ting. ‘Kotweb’ (een samenwerking tussen UA, de hogescholen van de Associatie Antwer-pen en het ITG) biedt een uitgebreid informatiebestand over de mogelijkheid tot het hurenvan kamers bij particulieren (http://www.studentkotweb.be/). Op de verschillende campus-sen is er een Studenten Informatie Punt (STIP) dat over huisvesting en andere problemen destudenten kan adviseren.

Restaurants — Cafetaria. Zowel op de campus Middelheim (CMI) als op de campus DrieEiken (CDE) is er een studentenrestaurant aanwezig met keuze uit verschillende menu’s.


Op de campussen Groenenborger (CGB) en CDE is er een cafetaria aanwezig. De cafetariain CGB is in hetzelfde gebouw als waar de lessen worden gegeven, het restaurant op CMIbevindt zich op wandelafstand (10 minuten) van CGB. Voor de studenten informatica zijncafetaria en restaurant in het gebouw aanpalend aan waar de lessen worden gegeven.

Sport. Elke campus van de UA beschikt over een sportinfrastructuur, die op campusMiddelheim heel goed is uitgebouwd is met een sporthal (vroeger “Sportopolis”; recentovergenomen door “HealthCity”). Een sportkaart die de studenten kunnen kopen geeftrecht op het gebruik van sportaccommodatie en deelname aan de activiteiten georganiseerddoor de Sportraad. Studenten met een topsportstatuut kunnen een flexibele organisatie vancollege en examenroosters bekomen.

Cultuur. Antwerpen is een bruisende stad met veel culturele activiteiten en mogelijkhe-den. Cultuurcheques zijn voor studenten te koop bij de sociale dienst aan speciale gunstta-rieven. Deze cheques geven toegang tot tal van culturele instellingen, theaters, musea enzStudentenverenigingen

Studentenvereniging. Er zijn twee belangrijke studentenverenigingen voor de studen-ten informatica, die tal van activiteiten op sociaal, cultureel en sportief vlak organiseren,zoals bijvoorbeeld een jaarlijkse go-cart race op de campus Middelheim.

• ASK-STUWER (http://www.ask-stuwer.be/) De overkoepelende studentenclub van destudenten Universiteit Antwerpen.

• WINAK (http://www.winak.be/) De wiskunde-informatica en natuurkundige kring. Delaatste staat het dichtst bij de informatica studenten, vandaar dat we wat extra aan-dacht besteden aan hun activiteiten.

WINAK Sinds 1965 houdt WINAK, de Wiskunde, Informatica en Natuurkunde Kring vande UA, zich bezig met al wat de studenten van deze richtingen aanbelangt. Dit doen zezowel door de studentikoze activiteiten om de sociale cohesie onder de studenten te ver-beteren, als door studiegerichte initiatieven. Aangezien WINAK, in tegenstelling tot een“club”, een “kring” is, maakt aandacht voor de studies een essentieel deel uit van de kring.Zo worden er een aantal praesidiumleden, de mentoren, aangesteld die zich vrijwillig in-zetten om de studenten ondersteuning te bieden zowel op het vlak van studentenleven,maar vooral op studievlak. Bij hen kunnen de studenten terecht met alle vragen, studie-en niet-studiegebonden, en worden ze op een informele, vlotte wijze geholpen. Het feit datde mentoren medestudenten zijn en geen docenten, maakt het voor de student vaak laag-drempeliger om hulp te vragen. Hierdoor wordt het voornamelijk voor de eerste bachelorsmakkelijker om hun weg te vinden op de universiteit.

Naast het feit dat dankzij de sociale activiteiten de studenten elkaar beter leren kennen,waardoor positieve invloeden gemakkelijker worden overgedragen, zijn er enkele specifiekemanieren waarop WINAK studenten helpt.

• Vooreerst is er de “Gauwe Gids”. Dit is een contactlijst van alle WINAKleden, dieaangaven in deze lijst te willen voorkomen. Dankzij deze lijst is het voor studentengemakkelijker om elkaar te bereiken bij bijvoorbeeld examens om van gedachte te wis-selen over de inhoud van de cursus of wanneer ze nog een vraag hebben.

• Hiernaast onderhoudt WINAK de “Tuyaux”. Dit is een bundel samenvattingen en exa-menvragen van voorbije examens. Sommige hiervan gaan zelfs tot twintig jaar terug!Dankzij deze Tuyaux, kunnen de studenten zich veel effectiever voorbereiden voor eenexamen, aangezien ze hierdoor een goed zicht krijgen op wat de docent verwacht en


wat hij belangrijk vindt. Hiernaast zijn deze een prachtige test om na te gaan of destudiewijze effectief genoeg is.

• Tot slot biedt WINAK ook zowel zicht op de toekomst als uitstroomkansen naar hetbedrijfsleven. Dit gebeurt dankzij workshops gegeven door bedrijven uit de branchewaarin ze de studenten laten kennismaken met deze bedrijven zodat ze zich al tijdenshun studies kunnen orienteren op een latere job.

WINAK zorgt dus niet alleen voor het sociale aspect, maar helpt de studenten ook bijhun studies.

4.1.5 Uurroosters

Op 6 juni 2006 werd de faculteit verantwoordelijk voor het opmaken van college- en exa-menroosters naar aanleiding van een beslissing van het bestuurscollege om de toewijzingvan de lokalen centraal onder te brengen bij het departement Infrastructuur, en de rooste-ring bij de faculteiten. Door deze beslissing werd voor de drie labo-faculteiten een complexesituatie gecreerd: zij kennen een grote verwevenheid (een groot aantal vakken worden ge-meenschappelijk gegeven, er is veel dienstverlenend onderwijs), waardoor nauw overlegabsoluut noodzakelijk is. Bovendien maken de drie faculteiten gebruik van dezelfde labora-toriuminfrastructuur, waardoor ook duidelijke afspraken gemaakt moeten worden over detoewijzing van leslokalen.

Het eerste jaar nadat deze situatie is ingevoerd verliep dan ook niet zonder problemen.Veel voorkomende klachten van zowel studenten als van docenten betroffen: collegeroosterste kort beschikbaar voor aanvang semester, dubbele boekingen en boekingen van opeenvol-gende lessen in lokalen ver uit mekaar, slechte communicatie tussen de technische dienst ende andere diensten, . . .

Bij de start van het 2de semester 2007-2008, met de aanvang van de verschillende afstu-deerrichtingen in de masters, werd het duidelijk dat de organisatie niet voorzien was omeen dergelijke explosie aan keuzes adequaat te roosteren.

De onderwijscommissie Informatica heeft dan ook onmiddellijk gereageerd en na eenbespreking van het dossier op haar vergadering van 21 maart via een brief aan de vice-rectoronderwijs, decaan Wetenschappen en de beheerder UA ICT gevraagd om op korte termijneen plan van aanpak te formuleren met garanties voor een oplossing op korte termijn. Ditplan van aanpak is er effectief gekomen, en wel onder de volgende vorm.

• Het proces en de timing van het roosterproces is hertekend zodat de roosters minimaal4 maanden voor de start van het semester definitief beschikbaar zijn. De onderwijs-commissie krijgt de kans om deze roosters te bespreken, aan te passen en formeel goedte keuren.

• De beheerder UA ICT plant de aankoop van een geıntegreerd software pakket Sylla-bus+ dat al naar voldoening in gebruik is in de faculteit TEW.

• de UA onderwijsraad heeft het probleem besproken in haar zitting van 8 juli en daarook een stappenplan goedgekeurd. Voor drie faculteiten (waaronder de faculteit We-tenschappen) zou het nieuwe systeem in werking treden tegen het academiejaar 2009-2010.

De onderwijscommissie Informatica heeft in haar zitting van 12 september 2008 vastge-steld dat dit plan van aanpak heeft geholpen, en dat alvast voor het eerste semester van het


academiejaar 2008-2009 het probleem onder controle lijkt. De onderwijscommissie Informa-tica zal dit dossier de komende jaren wel van nabij opvolgen.

Facet 4.1 — Materiele VoorzieningenDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden.

• De onderwijscommissie Informatica heeft een aantal PC-klassen en vrije studieruim-tes onder haar beheer, waar moderne computerinfrastructuur is geınstalleerd. Bo-vendien zijn de noodzakelijke procedures en investeringsbudgetten voorzien om dieinfrastructuur volgens plan te moderniseren (zie Sectie 4.1.1 – p. 94)

• Is de opleiding Informatica gehuisvest op campus Middelheim, met moderne gebou-wen, comfortabele klasruimtes uitgerust met alle nodige infrastructuur (projectie,internet, . . . ). De campus Middelheim heeft uitgebreide voorzieningen (restaurant,sportinfrastructuur, . . . ) en is vlot bereikbaar via openbaar vervoer.

Toch zijn er twee belangrijke “probleemdossiers” (met name (a) de toegangsuren van dePC-klassen en (b) de uurroosters) die de onderwijscommissie blijft opvolgen, in de hoop erop korte termijn een definitieve oplossing voor te vinden.

4.2 Studiebegeleiding

4.2.1 Studie voorlichting

Op http://www.ua.ac.be – Toekomstige student staan alle gegevens voor abiturienten overinfoactiviteiten en alle informatiebrochures ter beschikking. In het academiejaar 2006-2007werd de algemene Universiteit Antwerpen-website grondig aangepakt. Een gemakkelijketoegang werd bereikt door http://www.ua.ac.be/infodagen en http://www.ua.ac.be/ inschrij-vingen in te voeren.

De studievoorlichting evolueert van het verstrekken van algemene naar meer specifiekeinformatie, naarmate de studiekeuze zich verder ontwikkelt. De Universiteit Antwerpenneemt deel aan alle Studie-Informatiedagen (SIDIN’s) georganiseerd door het Ministerievan de Vlaamse gemeenschap in samenwerking met de lokale Centra voor Leerlingenbe-geleiding (CLB). Tijdens de regionale SIDIN’s is er vanaf 2005 een grotere inbreng vanuit defaculteiten dan dat voorheen het geval was. Een hoogtepunt is steeds de laatste SIDIN inAntwerpen, waar alle studierichtingen goed vertegenwoordigd zijn. Daarnaast organiseertde Universiteit Antwerpen zelf of participeert ze in tal van activiteiten rond wetenschaps-communicatie zoals zoals openlesnamiddagen, wetenschapsfeest, de kinderuniversiteit, . . . .Voor een gedetailleerde beschrijving van deze activiteiten verwijzen we naar de appendixin Sectie 8.2 – p. 181.

Publicaties. Door de Universiteit Antwerpen worden volgende publicaties verspreid:• Twee algemene brochures worden individueel toegestuurd aan bijna alle Vlaamse abi-

turienten. Een eerste brochure (“Ba-Ma opleidingen aan de Universiteit Antwerpen”)geeft een overzicht van de opleidingen aan de Universiteit Antwerpen en wordt toe-gestuurd, voor de SIDIN’s en voor de infodagen van de universiteit. Deze brochurebevat een aankondiging van deze infodagen. Een tweede brochure (“Wegwijzer voorde toekomstige student”) bevat informatie over studeren, examens, het studentenle-ven en de voorzieningen voor studenten. Deze wordt verstuurd in maart/april. Dezebrochure bevat tevens informatie over de inschrijvingen.

4.2. STUDIEBEGELEIDING 103

• Een reeks brochures per studierichting, waarin gedetailleerde informatie verstrekt wordtover toelatingsvoorwaarden, voorkennis, studiebegeleiding het studieprogramma, kor-te vakbeschrijvingen, verdere studiemogelijkheden en beroepsmogelijkheden.

• Een brochure Flexibel studeren geeft informatie over de studiemogelijkheden voorwerkende studenten, studenten met een functiebeperking, sport- en cultuurbeoefe-naars, enz. . . .

Begin 2006 werd een nieuwe huisstijl ingevoerd, wat een opfrissing van alle infobrochuresmet zich meebracht.

Infodagen. Op de infodagen van de Universiteit Antwerpen krijgen de studenten uitge-breide informatie over de studierichting waarnaar hun belangstelling uitgaat. De Univer-siteit Antwerpen-infodagen worden gelijktijdig georganiseerd op alle campussen. Jaarlijksworden 2 infodagen georganiseerd (in 2008 was dit op Za 15 maart en Za 19 april). Vanaf2006 wordt begin september een infomarkt georganiseerd ten behoeve van late beslissers.Persoonlijk contact met docenten, assistenten en studenten is hierbij mogelijk. De infodagenwerden volledig gereorganiseerd zodat toekomstige studenten meerdere infosessies per dagkunnen volgen.

Tijdens de opleiding. In de voorbije jaren werd ook tijdens de opleiding regelmatig infor-matie verstrekt aan de ingeschreven studenten.

• Op de eerste onthaaldag van het academiejaar, in hoofdzaak gericht op de eerste bachelor-studenten (met algemene informatie zowel op UA-, facultair- en opleidingsniveau eneen voorstelling van de studentgerichte diensten);

• Vanaf 2007 wordt eveneens een Masterbeurs georganiseerd die openstaat voor Bache-lorstudenten van de Universiteit Antwerpen, de studenten van andere universiteitenen Bachelorstudenten van de hogescholen. Ook bedrijven presenteren zich. (Op dezebeurs wordt informatie verstrekt over de lerarenopleiding, internationale uitwisselingen huisvesting);

• Via een infopakket krijgt de student elk jaar informatie betreffende het studieprogram-ma en inschrijving voor de volgende jaren.

• Op de Studenten Informatie Punten (STIP) kunnen de studenten tijdens het academiejaarop elke campus terecht voor bijkomende info.

Bovendien worden informatiebrochures verspreid bij de laatstejaarsstudenten m.b.t. deovergang naar het beroepsleven of verder studeren (bvb. “Einddiploma in zicht” en “Weg-wijs na de universiteit”). Jaarlijks wordt voor deze studenten ook een jobdag georganiseerd,evenals sessies rond doctoreren, studiefinanciering (FWO, IWT, . . . ) en voortgezette acade-mische opleidingen.

Effect voor de opleiding Informatica. De onderwijscommissie Informatica heeft in het 2desemester een kleine bevraging georganiseerd bij haar studenten, om te onderzoeken wat deimpact van dergelijke PR-activiteiten zijn op de studentenpopulatie. Tabel 4.2 – p. 104 toontde resultaten.

In de antwoordformulieren kunnen we tevens vaststellen dat sommige studenten aanverschillende activiteiten deelnemen, en anderen dan weer aan geen enkele. Meer precies:

• Ba1: 4 studenten namen deel aan 3 activiteiten, 18 aan 2 activiteiten, 10 aan 1 activiteiten 8 (20%) aan geen enkele.


Activiteit Deelgenomen Invloed op studiekeuze Invloed op keuze Univ.Ba1 — 40 studentenSIDIN Antwerpen 21 14 8Andere SIDIN 3 3 1Openlesnamiddag 5 3 4Infodag 25 16 17Wetenschapsweek 2 1Rotary club Sint Niklaas 3 2Ba2 — 24 studentenSIDIN Antwerpen 15 5 2Andere SIDINOpenlesnamiddag 4 1Infodag 17 7 8Wetenschapsweek 1 1Rotary club Sint Niklaas 2 1Ba3 — 16 studentenSIDIN Antwerpen 6 5 1Andere SIDIN 1 1Openlesnamiddag 1Infodag 7 5 4Wetenschapsweek 5 2 3Rotary club Sint Niklaas 2

Tabel 4.2: Effect PR-activiteiten

• Ba2: 1 student nam deel aan 4 activiteiten, 2 studenten aan 3 activiteiten, 11 aan 2activiteiten, 7 aan 1 activiteit en 3 (12.5%) aan geen enkele.

• Ba3: 3 studenten namen deel aan 3 activiteiten, 3 aan 2 activiteiten, 7 aan 1 activiteit en3 aan geen enkele (18.75 %).

Interpretatie. Daarmee werd bevestigd dat de SIDIN in Antwerpen en de Infodagen hetmeest effect hebben, maar dat andere activiteiten niet zomaar genegeerd mogen worden.De onderwijscommissie Informatica zal dus blijvend een inspanning doen om aan die PR-activiteiten deel te nemen. Ook vermeldenswaardig is dat er een significant aantal (12 tot20%) van de studenten aan geen enkele van de voorlichtingsactiviteiten heeft deelgenomen.

4.2.2 Studiegids

Vanaf het academiejaar 2008-2009 krijgen alle nieuwe studenten op de onthaaldag een stu-diegids onder vorm van een CD-Rom. Deze versie vervangt de papieren versie van voor-gaande jaren. De CD-Rom kan door alle studenten ook steeds afgehaald worden op een vande drie STudie-InformatiePunten (zie www.ua.ac.be – Toekomstig student – Studentgerich-te diensten). Deze CD-Rom bevat vele verwijzingen naar de website van de UniversiteitAntwerpen, zodat steeds up-to-date informatie beschikbaar is.

De studiegids bevat informatie over:• de studiemogelijkheden per faculteit en de betreffende studieprogramma’s• het examenreglement• onderzoeksgroepen


• de bedrijfsvoering (De faculteit en de centrale diensten : bv. Departement Studentge-richte Diensten)

Voor de vakbeschrijvingen zijn verwijzingen voorzien naar de UA website, zodat ook daarsteeds up-to-date informatie beschikbaar is.

Herschrijven studiegids. Uit de studentenbevragingen voorafgaand aan deze visitatie bleekdat de studenten vonden dat de studiegidsen een verkeerd beeld schetsen van wat de op-leiding inhoudt. Dit verkeerd beeld heeft deels te maken met de voorstelling van wat Infor-matica echt is (een wetenschap !) en deels met wat er in de opleiding echt gebeurt (project-werking, . . . ). Dat was enigszins een verrassing, aangezien de informatiebrochures werdenherzien naar aanleiding van de invoering van het bachelorprogramma. De onderwijscom-missie Informatica heeft tijdens de zomer dan ook inspanningen geleverd om de studievoor-lichting te verbeteren door het in orde brengen van de vakbeschrijvingen en studiewijzers.Ze is momenteel ook bezig met het herschrijven van de studiegids.

4.2.3 Studieloopbaanbegeleiding

Studieloopbaanbegeleiding is de gehele omkadering van de student vanaf de studiekeuze(instroom) gedurende het ganse studieproces (doorstroom) tot bij het afstuderen (uitstroom).

Sinds 2005 coordineert de Stuurgroep Studieloopbaanbegeleiding, onder voorzitterschapvan de voorzitter van de onderwijsraad, de ganse studieloopbaanbegeleiding van de stu-dent. De Stuurgroep functioneert onder verantwoordelijkheid van de Onderwijsraad. Allebetrokken centrale administratieve diensten zijn vertegenwoordigd evenals alle faculteitenmet hun academische en administratieve coordinatoren van de studieloopbaanbegeleiding.De dienst Studieadvies en Studentenbegeleiding ondersteunt de werking.

De studieloopbaanbegeleiding van de studenten situeert zich op verschillende niveaus:• Associatie niveau (AUHA);• het centrale UA niveau;• het facultaire niveau;• het opleidingsniveau;• het niveau van het opleidingsonderdeel.Op het centrale niveau is de dienst Studieadvies en Studentenbegeleiding een onderdeel

van het administratieve departement Studentgerichte diensten. De dienstverlening van ditdepartement is decentraal georganiseerd, dit wil zeggen: gespreid over de Stadscampus,de campus Groenenborger en de campus Drie Eiken, in de nabijheid van de studenten. Opde Stadscampus en op campus Drie Eiken functioneert het Studenten Informatie Punt (STIP)als aanspreekpunt waar de studenten met al hun vragen terechtkunnen en adequaat wordendoorverwezen. Alle publicaties voor studenten zijn er beschikbaar. Op de Stadscampus iser een infotheek.

Op het facultair niveau kunnen de studenten voor alle vragen ivm hun studieprogram-ma’s, studieloopbaan en studieloopbaanbegeleiding terecht bij de Studentenadministratievan het decanaat.

Instroombegeleiding

Voor aanvang van de opleiding biedt de dienst Studieadvies en Studentenbegeleiding allestudenten hulp bij het maken van een geschikte studiekeuze. Elke student(e) kan met vragen


terecht op een van de drie campussen van de Universiteit Antwerpen. De Dienst Studie-informatie verzorgt alle inhoudelijke informatie. Zo kan enerzijds meer specifieke informatieover de opleiding verkregen worden tijdens de verschillende algemene activiteiten (studie-infobeurzen, UA infodagen) en anderzijds via specifieke brochures en de website (zie Studie-informatie 4.2.1.).

Inschrijvingsperiode. Tijdens de inschrijvingsperiode (begin juli tot halfweg september)kunnen de studenten die dat wensen een gesprek hebben met een studentenbegeleider overhun studiekeuze. Studenten met een functiebeperking (fysieke handicap, leerstoornis, . . . )worden na melding van de handicap/leerstoornis uitgenodigd voor een gesprek betreffendebijzondere faciliteiten, bijvoorbeeld extra tijd tijdens schriftelijke examens. De studentenbe-geleiders verzorgen de hele procedure van aanvraag en later bekendmaking aan academischpersoneel van de toegestane bijzondere faciliteiten. Deze groep studenten krijgt ook extraindividuele begeleiding waar dat mogelijk en wenselijk is.

Aanspreekpunt en zorgcoordinatie bijzondere faciliteiten. De Dienst Studieadvies enStudentenbegeleiding is ook een aanspreekpunt voor studenten die omwille van persoons-gebonden omstandigheden bijzondere faciliteiten nodig hebben: studenten met functiebe-perkingen, (fysische handicap, chronische ziekte, leerstoornis, psychische ziekte), studentendie sport of cultuur beoefenen op topniveau, enz. De aanvraagprocedure voor deze bijzon-dere faciliteiten verloopt via de dienst Studieadvies en Studentenbegeleiding.

Studenten die dit statuut krijgen, kunnen aanspraak maken op specifieke faciliteiten, on-der meer spreiding van examens of examens buiten de voorziene periodes. Dit wordt ad hocgeregeld op niveau van de opleiding. Op de Universiteit Antwerpen zijn alle gebouwen inprincipe toegankelijk voor rolwagengebruikers. Gezien het beperkte aantal studenten in de-ze groep en de specifieke en individuele situaties worden per student aangepaste regelingengetroffen.

Overbruggingsactiviteiten. In september wordt op campus Groenenborger, gezamen-lijk door de faculteit Wetenschappen en de faculteit Farmaceutische, Biomedische en Dier-geneeskundige Wetenschappen, het overbruggingsonderwijs georganiseerd. Het overbrug-gingsonderwijs (www.ua.ac.be – Toekomstig student – Voor de start – Brugactiviteiten)wordt verstrekt door de facultaire studiebegeleiders en is bestemd voor nieuw ingeschre-ven eerstejaarsstudenten. Zij kunnen er hun voorkennis wiskunde en chemie uit het secun-dair onderwijs opfrissen of bijwerken en kennismaken met hun nieuwe studeeromgeving.Bovendien kunnen zij deelnemen aan sessies studievaardigheid, waarin de basisbeginselenvan efficient studeren en studieplanning behandeld worden. Sinds 2006 is dit overbrug-gingsonderwijs volledig herwerkt.

Doorstroombegeleiding

Dienst Studieadvies en Studentenbegeleiding. De centrale dienst Studieadvies en Stu-dentenbegeleiding begeleidt studenten tijdens de opleiding. Ze kan verder helpen (zowelindividueel als in groep: trainingen omgaan met stress en faalangst, verkeerde studieme-thode, studieplanning . . . ) bij het zoeken naar een nieuwe wending in de studieloopbaan(herorientering) van studenten, het actief aanpakken van studieproblemen en de ondersteu-ning en psychologische hulp bij persoonlijke, relationele, communicatieve en intercultureleproblemen die het studeren bemoeilijken. Men kan er ook steeds terecht voor informatieover het onderwijs- en examensysteem.

Indien uit de individuele consultaties bepaalde structurele problemen in het onderwijs


blijken zoals een te grote studielast, wordt dit gesignaleerd aan de verantwoordelijke instan-ties (academische overheid, voorzitter onderwijscommissie, onderwijsraad, . . . ).

Studiebegeleiders. De studiebegeleiders van de dienst Studieadvies en Studentenbege-leiding bieden groeps- en individuele sessies omtrent ‘algemene studievaardigheden’ aan.Bij de aanvang van een opleiding betreft het sessies rond studieplanning, efficient notitiesnemen, aanpak van de studie, enz. Het inoefenen van deze studievaardigheden gebeurt opbasis van cursussen van de gevolgde opleiding.

Verder zijn er sessies voor studenten bij wie de examens van het eerste semester mindergoed zijn verlopen, worden er trainingen aangeboden om examenangst en stress onder con-trole te krijgen, evenals begeleidingsgroepen voor bisstudenten en studenten die problemenondervinden bij het afwerken van hun eindverhandeling. Laatstejaarsstudenten kunnen ookeen sollicitatietraining volgen. Het volledige aanbod van de trainingen wordt per semesterbekendgemaakt in een folder (te verkrijgen op het Studenten Informatie Punt) en via dewebsite.

De studenten kunnen steeds terecht bij de studiebegeleider in de faculteit. De studie-begeleider fungeert als verbindingspersoon tussen de dienst Studieadvies en Studentenbe-geleiding enerzijds en de faculteit anderzijds, en is aanspreekbaar met betrekking tot destudiekeuze, herorientatie, enz.

Studietrajectbegeleiders. Naast deze studiebegeleiders zijn er vanaf midden 2008 ookstudietrajectbegeleiders per opleiding in de faculteit aangesteld. Studietrajectbegeleidingheeft betrekking op de inhoud en keuze van de studietrajecten: curricula, studieprogramma,volgtijdelijkheid van opleidingsonderdelen . . .

De nood aan deze specifieke administratieve functie is duidelijk gebleken naar aanlei-ding van de flexibilisering en de sterke toename aan geındividualiseerde trajecten van stu-denten. Het takenpakket behelst o.a. het adviseren van studenten over hun studietraject,het beoordelen van aanvragen van geındividualiseerde trajecten en de studieloopbaanbege-leiding. De eindbeslissing over deze materies blijft steeds bij de onderwijscommissie.

Psynet. Voor zeer specifieke problemen van psychische aard wordt in associatieverbandsamengewerkt: Psynet. Dit initiatief, in samenwerking met de hogescholen van de Asso-ciatie, maakt doorverwijzing naar gespecialiseerde therapeuten mogelijk met een financieletegemoetkoming voor 5 consultaties. Deze doorverwijzing moet gebeuren door een van destudentenbegeleiders van de Universiteit Antwerpen. Studenten met ernstige psychologi-sche problemen worden doorverwezen naar psychiatrische hulpverlening, naar centra voorgeestelijke gezondheidszorg of naar psychotherapeuten buiten de Universiteit Antwerpen.

Studievoortgangbewaking. In mei 2006 keurde het Vlaams parlement met terugwer-kende kracht het zogenaamde minidecreet goed waarin onder meer een aantal nieuwe be-palingen inzake studievoortgangbewaking zijn opgenomen. Dit decreet bepaalt dat aan destudent die minder dan de helft van de studiepunten van zijn of haar jaarprogramma heeftbehaald, maatregelen van studievoortgang kunnen worden opgelegd. Pas indien deze wer-den opgelegd en geen effect hebben gehad kan het instellingsbestuur een latere inschrijvingweigeren.

De procedures van studievoortgangbewaking werden door de Stuurgroep Studieloop-baanbegeleiding in overleg met de faculteiten ontwikkeld en vervangen binnen het flexibi-liserende onderwijs de zogenaamde trisprocedures van het uitdovende studiejaarsysteem.De grote bekommernis blijft immers dat de flexibilisering voor de reguliere dagstudentendie onmiddellijk na het secundair onderwijs voortstuderen, geen grotere studieduurvertra-ging dan in het klassieke jaarsysteem mag veroorzaken. De Universiteit Antwerpen is, voor


zover bekend, met deze maatregel de enige universiteit in Vlaanderen die deze bepaling zosnel en universiteitsbreed heeft kunnen implementeren.

Concreet ontvingen vanaf de aanvang van het academiejaar 2006-2007 alle studenten diein het academiejaar 2005-2006 minder dan de helft van de studiepunten van hun programmabehaalden, een brief met een waarschuwing dat ze drie vierde van hun studieprogrammamoeten realiseren. De studenten die in 2006-2007 deze gestelde criteria niet bereikten kregenna de tweede zittijd 2007 een brief om te melden dat het recht op automatische inschrijvingvervalt en zij enkel na gemotiveerde aanvraag hun studies kunnen verderzetten.

Ook voor de nieuwe studenten 2006-2007 die na de tweede zittijd voor de eerste maalniet de helft van de studiepunten behaald hebben, werd de procedure van de studievoort-gangbewaking opgestart. Dit betekent dat in 2006-2007 de studievoortgangbewaking voor2 verschillende cohortes moest worden opgevolgd, in 2007-2008 3, . . . . Ook werd reeds aan-dacht besteed aan mogelijke effecten van de invoering van het leerkrediet.

Uitstroombegeleiding

In het academiejaar 2006-2007 werd ook voor de eerste maal een masterbeurs georganiseerddoor de Universiteit Antwerpen waaraan elke faculteit een eigen invulling kon geven. Dezenamiddag was een succes met heel wat interesse voor de diverse masters. Dit initiatief zaljaarlijks worden herhaald en vanaf 2007-2008 worden gecombineerd met informatie overmaster na master opleidingen.

Laatstejaarsstudenten worden door Dienst Studieadvies en Studentenbegeleiding gehol-pen om voorbereid de arbeidsmarkt te betreden. Zo zijn er: training solliciteren, gesprekkenberoepskeuze en zelfonderzoek, de jaarlijkse Jobdag en Infodag Buitenland (werken & stu-deren) de Brochures “Einddiploma in zicht” en “Wegwijs na de universiteit”. Op Blackboardwordt onder de hoofding “Jobmarkt” relevante informatie voor afstuderenden gegeven envacatures bekend gemaakt.

4.2.4 Studiebegeleiding

De voornaamste studiebegeleiding gebeurt natuurlijk door de onderwijsstaf die de lessenverzorgt in de opleiding informatica (zie Sectie 3.3 – p. 83). De studenten kunnen daar terechtvoor begeleiding, en de practica vormen uitstekende gelegenheden om spontaan contactente leggen.

Uit alle kanalen die we tot onze beschikking hebben (focusgesprekken, enquetes, docen-tenevaluaties, informele contacten met de studenten) blijkt dat de studiebegeleiding in deopleiding Informatica excellent is. Zo wordt “Studentvriendelijkheid van de begeleiding”en “Contacten met docenten/assistenten” in alle studentenbevragingen door meer dan dehelft van de respondenten als sterk punt genoteerd. Ook bij de voorbesprekingen van hetzelfevaluatierapport en tijdens de naleescommissies met de studenten bevestigden de stu-dentenvertegenwoordigers dat dit een sterk punt was van de opleiding.


Studentenopinie. Ter illustratie van de appreciatie van de studiebegeleiding enkelecitaten uit de open antwoorden van de studentenbevragingen.

• Ondertussen heb ik al erg veel bijgeleerd doorheen de opleiding, en dat is uiteinde-lijk het belangrijkste. Dank aan enthousiaste en gemotiveerde proffen/assistentenmet boeiende cursussen!

• Zeer goed contact met docenten; kleinschaligheid zorgt voor aangename leeromge-ving; een breed gamma aan keuzevakken

De belangrijkste elementen van de normale studiebegeleiding is al opgesomd in Hoofd-stuk 2, met name in Sectie 2.6.1 – p. 61 “Pedagogisch Concept” en Sectie 2.6.2 – p. 63 “Spe-ciale Werkvormen”. De tevredenheid van de studenten over deze begeleiding wordt verdertoegelicht in Sectie 6.1 – p. 149.

In wat volgt gaan we in op enkele specifieke begeleidingsactiviteiten die we inlassen omenkele knelpunten (voornamelijk rond de wiskunde-vakken) op te vangen. Dit kan de ver-keerde indruk wekken dat de normale begeleiding ondermaats is, wat gelet op bovenver-melde studentenopinie duidelijk niet het geval is !

Begintoets Wiskunde. Sinds het academiejaar 07-08 organiseren de medewerkers ’Stu-diebegeleiding’ van de faculteit Wetenschappen tijdens de 1ste week van het 1ste semesterverplichte begintoets wiskunde in Ba1 voor alle generatiestudenten van de faculteit We-tenschappen (zie http://www.monitoraat.ua.ac.be/). Voor elke opleiding is de inhoud vande begintoets afgestemd op de noodzakelijk geachte voorkennis wiskunde. De begintoetsmaakt gebruik van het UA Fonds voor Onderwijsontwikkeling (UFOO) en overbruggings-onderwijs materiaal en levert ondermeer basisgegevens voor de latere instroom-analyse. Deresultaten worden teruggekoppeld naar de studenten. Ingeschreven studenten, maar ookabiturienten kunnen hun voorkennis Wiskunde vooraf toetsen via de website http://www.monitoraat. ua. ac. be. Hierop kan men o.a. de begintoetsen van vorige jaren als test afleg-gen. Deze begintoets is een valabele indicator voor de toekomstige slaagkansen en laat toeom risicostudenten vroegtijdig te detecteren voor extra begeleiding of herorientatie. Aan dehand van deze vroegtijdige diagnose van veel voorkomende lacunes worden doelgroepengedefinieerd waarvoor aangepaste remedieringslessen worden voorzien. Deze worden inhet reguliere uurrooster geprogrammeerd.

Zelftoetsing. Met steun vanuit het UFOO loopt binnen de faculteit Wetenschappen sinds2006 een project getiteld: “(Studiemateriaal ter) stimulering van zelf-evaluatie en tussentijd-se toetsing in het natuurwetenschappelijk onderwijs”, waardoor zowel voor het overbrug-gingsonderwijs als voor de reguliere cursussen een elektronisch platform (http://www. moni-toraat. ua. ac. be) voor zelftoetsing wordt aangeboden. De resultaten van dit project wordengeıntegreerd in de reguliere werking van de faculteit.

Handboek Wiskunde. De onderwijscommissie Wiskunde heeft in opdracht van de fa-culteit een handboek “Wiskunde voor de beginnende bachelor” samengesteld dat kan ge-bruikt worden zowel bij de begintoets wiskunde als de zelftoetsing.

Begeleiding Wiskunde. Daarnaast voorziet de faculteit Wetenschappen sinds novem-ber 1994 een voltijds AAP-lid (eerst als onderwijsassistente en daarna als praktijkassisten-te) aangesteld voor voltijdse vakinhoudelijke studiebegeleiding voor typische probleemvak-ken, namelijk Wiskunde en Fysica. De facultaire onderwijsassistenten hebben hun bureauen werkruimte in het studielandschap, waardoor de begeleiding aansluit bij het studeren op


de campus. De begeleiding wordt als volgt georganiseerd: op de vrije ogenblikken in hetcollegerooster worden groepssessies over diverse thema’s voorzien:

• “drop-in”-sessies gaan door op individuele vraag van studenten, waarbij andere geınt-eresseerden kunnen aansluiten;

• in het studielandschap kunnen studenten uitgewerkte oefeningenbundels raadplegen;• er is de mogelijkheid tot individuele begeleiding indien de bovenstaande activiteiten

niet volstaan.Tussentijdse examens. Voor een aantal problematische opleidingsonderdelen (met na-

me de wiskunde-vakken) in de eerste bachelor worden nu tussentijdse toetsen afgenomenter activering van de studenten. Gunstige resultaten kunnen meetellen voor het examen. Be-doeling van deze maatregel is om vroegtijdige uitval van studenten tegen te gaan door henactief bij de studies te betrekken en aan te zetten tot regelmatig bijhouden van de gedoceerdestof.

Ombudspersoon. Het examenreglement bepaalt dat een ombudspersoon moet aange-steld worden om de rechten van de studenten te vrijwaren tijdens de examens. Voor de op-leiding informatica zijn er 4 ombudspersonen voorzien (een voor elke afstudeerrichting), dieoptreden als contactpersoon en bemiddelaars voor onderwijs- en examenproblemen (zie Sec-tie 2.7.1 – p. 64). Hun bemiddelingsrol heeft in eerste instantie betrekking op de examensi-tuaties, inbegrepen permanente evaluatie. De ombudspersoon woont examens bij op vraagvan de student of de examinator. Tijdens deliberaties is de ombudspersoon met raadgeven-de stem aanwezig. Voor algemenere onderwijsproblemen, bijvoorbeeld in verband met hetverloop van de cursussen, de manier van lesgeven of de collegeroosters, beschikt de oplei-ding over andere aanspreekpunten: het departementssecretariaat, de onderwijscommissie,het departement, de studiebegeleiders, de diensten voor studieadvies en studentenbegelei-ding, de decaan van de faculteit. Naast de ombudspersonen op het niveau van de opleiding,is er ook een centrale ombudspersoon. Deze treedt op als contactpersoon en bemiddelaarvoor onderwijs- en examenproblemen die het niveau van een faculteit overschrijden.

In de opleiding Informatica zijn klachten over onderwijs en examens eerder uitzonder-lijk. Gevraagde bemiddeling is eerder van praktische organisatorische aard. Aangezien ervier ombudsmannen zijn aangesteld (een per afstudeerrichting) zijn de problemen meest-al ook snel verholpen. De meeste contacten met facultaire ombudspersonen zijn van per-soonlijke aard en gaan over psychologische of sociale problemen. Dit valt niet onder derechtstreekse bevoegdheid van de facultaire ombudspersoon, maar wijst wel op de laag-drempeligheid van deze functie. Dergelijke gevallen worden doorverwezen naar de dienstStudieadvies en studentenbegeleiding.

4.2.5 Organisatie en begeleiding van internationale studentenuitwisseling

De centrale dienst Internationale Samenwerking (dIS) geeft organisatorische en administra-tieve ondersteuning voor de internationale studentenuitwisseling. (http://www.ua.ac.be –Huidig student – Buitenland mogelijkheden tijdens je studie)

UA studenten worden door de dIS geınformeerd over de mogelijkheden die de opleidin-gen voor hen hebben gecreeerd om een deel van hun studie in het buitenland (of in Wallonie)uit te voeren. Dit gebeurt via de brochure “Grenzeloos studeren” die jaarlijks wordt uitgege-ven en via infosessies, die bij het begin van het 2e semester op de verschillende campussenworden georganiseerd. Er is een centraal georganiseerde aanvraagprocedure met gedecen-traliseerde selectie van de kandidaten. De opleidingen zorgen voor de academische begelei-


ding van de uitgaande studenten. Binnen de opleiding Informatica is hiervoor een verant-woordelijke Erasmuscoordinator aangesteld (Prof. Bart Goethals). Ook voor de inkomendebuitenlandse studenten wordt op centraal en decentraal niveau de nodige begeleiding ge-organiseerd. De dIS functioneert als aanspreekpunt voor aanmelding en voorbereiding vanhun verblijf. Studenten worden ingelicht over hun verblijf via Engelstalige infobrochures.Er worden (gratis) taalcursussen Nederlands en sociale activiteiten aangeboden. De oplei-dingen zorgen voor de academische begeleiding.

ECTS-label. Begin 2004 kende de E.C. het ECTS label (European Credit Transfer Sys-tem) toe aan de Universiteit Antwerpen omdat ze het voortouw neemt in het toepassen enhet correct gebruik van het ECT-Systeem. ECTS werd gelanceerd in het kader van het Eras-mus uitwisselingsprogramma en maakt het mogelijk een studieperiode in het buitenlandte erkennen door de overdracht van studiepunten. De E.C. hecht veel belang aan het la-bel door de belangrijke rol van het studiepuntensysteem in de Bolognaverklaring. Voor deinvoering van de Bachelor/Master structuur wordt ECTS immers als het sleutelinstrumentbeschouwd. De Universiteit Antwerpen heeft als een van de eerste hoger onderwijsinstel-lingen in Vlaanderen dit label behaald.

Facet 4.2 — StudiebegeleidingDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden. Inhet bijzonder

• Kan de onderwijscommissie buigen op een gemotiveerde (onderwijs)staf die (zoblijkt uit alle kwaliteitspeilingen) bijzonder goede begeleiding verzorgt (zie Sec-tie 4.2.4 – p. 108)

• Worden er extra inspanningen geleverd om voor probleemvakken (in hoofdzaak wis-kunde) extra ondersteuning te geven a.h.v. extra begeleiding, begintoetsen, zelftoet-sing, . . . .

• Is er een uitgebreid net aan voorlichtingsactiviteiten, brochures, diensten om stu-denten te helpen in de diverse sleutelmomenten van hun studieloopbaan (zie Sec-tie 4.2.1 – p. 102 en Sectie 4.2.2 – p. 104). Recent heeft de onderwijscommissie Infor-matica trouwens een initiatief genomen om tegen volgend academiejaar haar studie-gids te herzien.

Hoofdstuk 5

Interne Kwaliteitszorg

Sinds 1997 heeft de UA een formeel systeem van interne kwaliteitszorg [63]. De jongste jarenhebben vooral ook de invoering van de bachelor-masterstructuur en een vernieuwde aan-pak van de interne onderwijsevaluaties bijgedragen tot de kwaliteitsbewaking. Sinds 2003is er dan ook een nieuw kwaliteitszorgsysteem ingevoerd dat de verantwoordelijkheid voorde onderwijsevaluaties en de opvolging ervan decentraal, op het niveau van de onderwijs-commissies, verder uitbouwt en ondersteunt.

Vooreerst behandelen we de algemene opzet uit van het kwaliteitsbewakingssysteemvan de UA (Sectie 5.0), om dan over te gaan tot de bespreking van de resultaten voor de op-leiding Informatica (Sectie 5.1 – p. 122), de verbetermaatregelen die de onderwijscommissieheeft genomen (Sectie 5.2 – p. 134), om te eindigen met de betrokkenheid van de verschil-lende aandeelhouders in de opleiding (Sectie 5.3 – p. 144).

5.0 Het stelsel van interne kwaliteitsbewaking

Het systeem van interne kwaliteitszorg bestaat enerzijds uit een schema voor curriculumher-zieningen, waarvan de evaluatie van opleidingsprogramma’s (programma-evaluatie) deeluitmaakt, en anderzijds uit de evaluatie van opleidingsonderdelen.

De Universiteit Antwerpen hanteert een schema voor systematische en periodieke cur-riculumherzieningen dat geent is op de VLIR-planning voor de onderwijsvisitaties (de ex-terne kwaliteitszorg). Interne en externe kwaliteitszorg zijn aan de Universiteit Antwerpendus onlosmakelijk met elkaar verbonden, zoals ook te zien is op de cyclus in Figuur 5.1. Peropleiding is een kwaliteitszorgcyclus met een totale tijdsduur van acht jaar voorzien. Een al-gemene reflectie over het curriculum, ondersteund door een grondige programma-evaluatie,begint twee jaar voor de onderwijsvisitatie en gaat aan de opstelling van het zelfevaluatie-rapport vooraf. Grote curriculumwijzigingen gebeuren in principe een of twee jaar na deonderwijsvisitatie. De curriculumherziening wordt gebaseerd op bevindingen uit de eigenkritische reflectie en uit de visitatie.

Deze cyclus werd voor de UA-opleidingen vertaald in een concreet tijdsschema van cur-riculumherzieningen. Zo werd voor de opleiding Informatica het curriculum vernieuwd in2003, twee jaar na de voorgaande visitatie in 2001, en voorbereidend op de invoering van de(nieuwe) BaMa structuur.

Beperkte tussentijdse curriculumwijzigingen zijn uiteraard mogelijk. Deze zijn gerichtop de aanpassing van een nader omschreven deel van het onderwijsprogramma aan feite-

113

114 HOOFDSTUK 5. INTERNE KWALITEITSZORG

2

6

8 4

interne kwaliteitszorg

externe kwaliteitszorg

implementatie van hetnieuwe curriculum

programma-evaluatie& zelfevaluatierapport

visitatie

curriculumherziening

Figuur 5.1: Overzicht verloop interne kwaliteitszorg

lijk veranderde situaties of op het fijner afstellen van het nieuwe onderwijsprogramma opbasis van de opgedane ervaringen. Om snel te kunnen reageren op kansen of problemenis de invoering van dergelijke beperkte wijzigingen niet gebonden aan een bepaald jaar inde herzieningscyclus. In concreto, en om gepast in te spelen op de grondige BaMa onder-wijsaanpassing, werden een aantal beperkte tussentijdse curriculumwijzigingen binnen deopleiding Informatica doorgevoerd; gezien de evolutie van het programma (1e Ma jaar inge-voerd in 2007-2008; late ministeriele beslissing om het oorspronkelijk 1-jarig Ma programmatoch als een 2-jarig programma in te voeren, met repercussies op het Ba programma; “kinder-ziektes” in het recent ingevoerde Ba programma;. . . ) konden deze “beperkte” wijzigingenmoeilijk gebonden worden aan een bepaald jaar in de herzieningscyclus.

Om het schema van curriculumherzieningen te stroomlijnen zijn enkele onontbeerlijkeinstrumenten nodig, die in de volgende secties worden behandeld.

• Een structuur aan actoren (raden en commissies) op verschillende niveaus om de kwa-liteitszorg te belichamen (zie Sectie 5.0.1).

• Een structuur aan evaluatiecomponenten voor de kwaliteitsbewaking van het betrok-ken onderwijs (zie Sectie 5.0.2).

• Een structuur voor controle van de studielast, zodat aan de decretale vereisten is vol-daan (zie Sectie 5.0.3).

5.0.1 De actoren voor kwaliteitszorg

Het initieren, opvolgen en uitvoeren van de interne kwaliteitszorg behoort tot de opdrachtvan verschillende organen van centraal tot decentraal niveau. In alle bestuursorganen vande UA zijn leden van het academisch personeel en studenten vertegenwoordigd. In enkeleorganen zijn de alumni en het beroepenveld vertegenwoordigd.

5.0. HET STELSEL VAN INTERNE KWALITEITSBEWAKING 115

De onderwijscommissie Informatica

De onderwijscommissie Informatica is verantwoordelijk voor het onderwijs in de opleiding.Zij legt de opleidingsdoelen of competenties vast, werkt een coherent curriculum uit, bepaaltde leerinhouden en staat in voor een optimale organisatie en de kwaliteitsbewaking van hetonderwijs. Verder formuleert de onderwijscommissie voorstellen voor de openverklaringvan academische opdrachten, brengt zij een advies uit over de toewijzing van onderwijsop-drachten door de departementen, formuleert zij de onderwijstaken van het AAP en keurt zijde college- en examenroosters goed.

Wat betreft de kwaliteitszorg worden alle relevante resultaten van de onderwijsevalua-ties in alle openheid besproken in de onderwijscommissie (of het bureau ervan), en wordtbepaald welke acties ondernomen zullen worden ter verbetering van de opleiding of vanspecifieke opleidingsonderdelen.

De faculteit Wetenschappen met de CIKO

Formeel is de zorg voor de kwaliteit van het onderwijs een opdracht van de faculteit. Defacto is het echter de onderwijscommissie die de kwaliteitszorg uitvoert. De faculteit beperktzich tot het opvolgen van de activiteiten ter zake van de onderwijscommissie.

Om de onderwijscommissies te ondersteunen bij hun opdracht inzake kwaliteitszorg enonderwijsinnovatie, werd in elke faculteit een Cel voor de Innovatie en de Kwaliteitszorgin het Onderwijs (CIKO) geınstalleerd. Immers, door het toenemend belang van kwaliteits-zorg, ervoeren vele opleidingen en faculteiten een nood aan ondersteuning door een onder-wijskundig medewerker. Daarom werd de uitbouw van de onderwijskundige ondersteu-ning van de opleidingen op facultair niveau opgenomen in het onderwijsontwikkelingsplan2004-2007 van de Universiteit Antwerpen, en werd in elke faculteit een cel voor de innovatieen de kwaliteitszorg van het onderwijs opgericht in het voorjaar van 2004. Op 6 juli 2004keurde de Onderwijsraad een document goed waarin de samenstelling, missie, opdracht enwerking van de CIKO is omschreven (zie bijlage [51]).

Wat betreft de kwaliteitszorg van het onderwijs nemen de facultaire CIKO’s, met me-dewerking van het centrale Departement Onderwijs, de interne onderwijsevaluaties af. Ditzijn de programma-evaluaties, de evaluaties van opleidingsonderdelen, de focusgroepge-sprekken en de studietijdmetingen. Alle resultaten worden aan de onderwijscommissiesovergemaakt , die ze bespreken en de verbetermaatregelen bepalen en opvolgen.

De CIKO’s zijn ingebed in de decanaten van de faculteiten maar worden wat betreftalgemene richtlijnen en methodologie centraal aangestuurd en ondersteund door het De-partement Onderwijs.

Een belangrijk overlegplatform hierbij is de werkgroep Innovatie en Kwaliteitszorg vanhet Onderwijs (WIKO). Daarin zetelen de CIKO-coordinatoren en -stafmedewerkers en eenafvaardiging van het departement Onderwijs. De CIKO’s rapporteren over hun activiteitenvia deze werkgroep aan de Onderwijsraad en aan hun faculteit.

De Onderwijsraad

De Onderwijsraad is verantwoordelijk voor de globale onderwijsvisie aan de instelling.Met betrekking tot de kwaliteitszorg en de innovatie zorgt de Onderwijsraad ten behoeve

van de faculteiten voor expertise-ontwikkeling, het op gang brengen van discussie en reflec-


tie en inhoudelijke en materiele ondersteuning. De Onderwijsraad laat zich hiervoor bijstaandoor de werkgroep Innovatie en Kwaliteitszorg van het Onderwijs. Deze werkgroep is sa-mengesteld uit de CIKO-coordinatoren en stafmedewerkers onderwijs van de verschillendefaculteiten en een aantal leden van het departement Onderwijs.

Het departement Onderwijs

Bij de fusie van de Universiteit Antwerpen in oktober 2003 werd het departement Onder-wijs opgericht, met verantwoordelijkheid i.v.m. beleidsvoorbereidende, ondersteunende encoordinerende opdrachten ten aanzien van het universiteitsbestuur en de faculteiten.

Wat specifiek de kwaliteitszorg en innovatie van het onderwijs betreft zorgt het Departe-ment onderwijs voor:

• het ondersteunen van opleidingen en de CIKO’s bij de voorbereiding op een visitatie;• het (procesmatig en inhoudelijk) ondersteunen van CIKO’s en onderwijscommissies

bij het verbeteren van hun opleidingen en het remedieren van gesignaleerde knelpun-ten naar aanleiding van de bevindingen van de visitatiecommissie;

• het opstellen en onderhouden van een geıntegreerd (en zoveel mogelijk geautomati-seerd) evaluatiesysteem dat de programma-evaluatie, docentenevaluatie en studietijd-metingen omvat en tevens ruimte laat voor ad-hoc evaluaties.

5.0.2 Geıntegreerde aanpak van de kwaliteitszorg

Om de kwaliteitsbewaking te realiseren wordt gebruik gemaakt van volgende componenten:• De programma-evaluatie van de opleiding.• De curriculumherzieningen implementatie.• De evaluatie van de individuele opleidingsonderdelen.• De focusgroepgesprekken met studenten.

Programma-evaluatie van opleidingen

Volgens het schema in Sectie 5.0 – p. 113 (zie ook Figuur 5.1 – p. 114) begint een programma-evaluatie twee jaar voor de onderwijsvisitatie en gaat deze aan de opstelling van het zelf-evaluatierapport vooraf. De Universiteit Antwerpen beschikt over een uitgebreid instru-mentarium voor deze evaluaties, bestaande uit enquetes over het opleidingsprogramma dieafgenomen worden bij afgestudeerden, studenten, studiestakers en eventueel docenten vande opleiding. De evaluatie is gericht op de opleiding als geheel, m.n. de opbouw van hetcurriculum, de mate waarin de opleidingsdoelen worden gerealiseerd, de band tussen deverschillende opleidingsonderdelen, de studielast, de infrastructuur,. . . . Het doel is het ver-beteren en bijsturen van de opleiding.

De organisatie van dergelijke evaluaties valt onder de verantwoordelijkheid van de on-derwijscommissies. Zij definieren de evaluaties, m.a.w. bepalen de vragen en zorgen vooreen gepaste opvolging van de resultaten. De resultaten van deze bevragingen worden be-sproken in de onderwijscommissie. De onderwijscommissies worden in dit proces onder-steund door de CIKO en het departement Onderwijs.

Binnen de onderwijscommissie Informatica werd dit via on-line enquetering bij de ver-schillende studentengeledingen georganiseerd. In dezelfde context werd door de onder-wijscommissie Informatica in de loop van het academiejaar 2007-2008 eveneens een globale


doorlichting gemaakt van het programma. Dit gebeurde aan de hand van presentaties vande opleidingsonderdelen, georganiseerd in modules, door de betrokken titularissen aan hetZAP-kader van de opleiding Informatica.

Curriculumherziening en -implementatie

In het dossiervoorschrift voor het indienen van curriculumwijzigingen zijn richtlijnen op-genomen voor het opstellen van een dossier voor curriculumherziening. Het dossiervoor-schrift moet er mee borg voor staan dat de onderwijscommissie vanaf het begin van hetvernieuwingsproces aan alle aspecten van de kwaliteit van het curriculum aandacht geeft.In dit dossier verantwoordt de onderwijscommissie de curriculumwijzigingen en legt ze tergoedkeuring voor aan de faculteit. De faculteitsraad legt op zijn beurt het dossier ter goed-keuring voor aan het universiteitsbestuur.

De fase van de curriculumherziening is recent doorkruist door de invoering van debachelor-masterstructuur. In de aanloop naar deze invoering hebben immers alle opleidin-gen hun curricula herzien. De Universiteit Antwerpen heeft de invoering van de bachelor-masterstructuur aangegrepen om onderwijsvernieuwing gestalte te geven. De Onderwijs-raad heeft hiertoe bij aanvang van de BaMa-hervorming een reeks onderwijskundige princi-pes vooropgesteld en de faculteiten en onderwijscommissies/vakgroepen uitgenodigd omhiermee rekening te houden bij het uitwerken van hun Ba- en Ma-opleidingen.

Recent werden alle opleidingen uitgenodigd hun bachelor-curriculum (grondig) te her-zien, nu die curricula een volledige cyclus hebben doorlopen. Voor deze herziening werdeneveneens voorschriften opgesteld om de onderwijskundige kwaliteit van de curricula op eennog hoger niveau te tillen.

Binnen de opleiding Informatica werd de geplande herziening beperkt tot relatief klein-schalige maar noodzakelijke herzieningen, gezien de nakende visitatie die mee een grondi-gere herziening zal bepalen. Een reeds diepgaande herziening zou geleid hebben tot een tekorte periode voor voldoende nuttige zelfreflectie.

Evaluatie van opleidingsonderdelen

Tot kort voor de fusie van de drie Antwerpse universiteiten in oktober 2003 vielen deze eva-luaties onder de verantwoordelijkheid van de respectieve rectoraten van de drie instellingen.Sinds de fusie bestaat er een UA-systeem dat we hier toelichten.

Het nieuwe evaluatiesysteem van opleidingsonderdelen werd gefaseerd ingevoerd van-af het 1e jaar van inrichting van het 1e Ba-jaar en na een universiteitsbrede pilootfase (okt 04– jan 05).

Waar het bij de programma-evaluaties uitsluitend gaat om een formatieve evaluatie (ver-beteren van het opleidingsprogramma), heeft de onderwijsevaluatie van opleidingsonder-delen een dubbele doelstelling, namelijk het evalueren en verbeteren van de kwaliteit vande opleidingsonderdelen (formatieve evaluatie), maar ook het uitspreken van een oordeelover de onderwijsprestaties van het ZAP-lid (summatieve evaluatie). Met deze laatste eva-luatie komt de Universiteit Antwerpen tegemoet aan de decretale verplichting inzake ZAP-evaluatie, die bepaalt dat elk ZAP-lid tenminste om de 5 jaar moet geevalueerd worden.

Dit evaluatiesysteem omvat enerzijds een vragenlijst voor de evaluatie van opleidings-onderdeel-docent combinaties en anderzijds een evaluatieprocedure. Beiden worden uniform


gebruikt in alle opleidingen en faculteiten van de Universiteit Antwerpen. Het volledigesysteem wordt ondersteund door de CIKO’s.

De vragenlijst (zie [52]) wordt tenminste vierjaarlijks voor elke opleidingsonderdeel-docentcombinatie afgenomen bij de studenten. De planning van deze afnames gebeurt op basis vaneen beurtrol per studiejaar en per semester. Aangezien de meeste docenten meer dan 1 oplei-dingsonderdeel geven, worden de docenten aldus gemiddeld om de twee jaar geevalueerd.De afname gebeurt elektronisch of op papier door de stafmedewerkers onderwijs van deCIKO’s. De vragenlijst is ontwikkeld door de CIKO van de faculteit Politieke en SocialeWetenschappen. Zij voerde daarvoor een uitgebreide valideringsstudie uit [58, 57, 59].

De standaardvragenlijst bestaat uit drie delen: een deel waarin gevraagd wordt naar eenaantal personalia van de student, een geslotenvraaggedeelte en een openvraaggedeelte.

De gesloten vragen bestaan uit stellingen, die twaalf schalen (dimensies) vertegenwoor-digen waarmee het onderwijs wordt beoordeeld. Een schaal is bijvoorbeeld ‘relevantie vande leerinhoud’, ‘studeerbaarheid van het opleidingsonderdeel’, ‘doceerstijl docent’ en zewordt gemeten aan de hand van drie of vier stellingen. Een docent krijgt voor elke stellingen elke schaal een score. De evaluatieresultaten van elke opleidingsonderdeel-docent com-binatie worden door het Departement Onderwijs verwerkt met specifieke software (EvaSys)tot een docentrapport (zie bijlage [53]) dat door de decaan aan de betreffende docent wordtgestuurd. De evaluaties beogen een zo concreet mogelijke feedback te geven aan docentenom hen in staat te stellen gerichte aanpassingen aan te brengen in het onderwijs. De do-cent heeft de mogelijkheid een repliek op het docentrapport te formuleren, waarbij hij bv.(mogelijk reeds geplande) verbeteracties van de zwakkere dimensiescores kan toelichten.

De evaluatieprocedure (zie bijlage [52]) bestaat uit twee luiken, een luik gericht op het ver-beteren van de opleiding (luik kwaliteitszorg) en een luik gericht op het beoordelen vande onderwijsprestaties van de docent (luik ZAP-evaluatie). De procedure voorziet vanafhet docentrapport in duidelijk gescheiden paden voor het opvolgen van de resultaten voordeze twee doeleinden. In het luik kwaliteitszorg worden alle resultaten van de docentrap-porten per studiejaar van een opleiding door de CIKO gebundeld tot opleidingsrapporten.De opleidingsrapporten worden overgemaakt aan de onderwijscommissie, ter besprekingen verbetering van het onderwijs en de opleidingsonderdelen van de opleiding. In het luikZAP-evaluatie wordt het docentrapport, inclusief de eventuele repliek van de docent via dedecaan aan het departement Personeel overgemaakt, dat ze archiveert en beschikbaar houdtvoor personeelsevaluaties. Ter vrijwaring van de privacy van de docent hebben, behalveuiteraard de docent zelf en de betrokken assistenten, enkel de (onder)voorzitters van deonderwijscommissies, de CIKO leden, de decaan en de leden van de evaluatiecommissiesinzage in de docentrapporten.

Binnen de onderwijscommissie Informatica werden de gebundelde en anonieme docen-tenrapporten gebruikt om specifiek optredende problemen zo snel mogelijk op te lossen, eneventuele beperkte jaarlijkse aanpassingen aan het curriculum te sturen ter verbetering vande globale opleiding. Gezien de anonimiteit van de bundel spelen de voorzitter en onder-voorzitter van de onderwijscommissie een belangrijke en delicate rol in de sturing van deaanpassingen. Vermits dit proces voorafgegaan wordt door een persoonlijk gesprek tussende voorzitter of ondervoorzitter met de docent met relatief lage scores, kan deze laatste zelfin de onderwijscommissie mee aansturen op de nodige aanpassingen. Het is ook binnen ditgesprek dat, naast de repliek van de betrokken docent, verder gepolst kan worden naar demogelijke redenen en oorzaken voor negatieve scores; op basis van deze informatie kan danbinnen de CIKO vergadering de ZAP-evaluatie eventueel bijgestuurd of bevestigd worden.


Men mag in dit opzicht niet uit het oog verliezen dat de evaluatierapporten enkel opgesteldworden via studentenbevraging, zodat mogelijke bijsturing via de CIKO noodzakelijk is. Erkunnen immers een aantal min of meer subjectieve aspecten bijdragen tot zowel positieve alsnegatieve evaluaties, en de docentenrapporten mogen bv. niet vervallen in populariteitstes-ten. Bovendien bevat de studentenbevraging weinig of geen mogelijkheid tot zelfkritiek diede evaluatiescores zouden kunnen beınvloeden.

Focusgroepgesprekken

Naast de formele evaluaties van opleidingsonderdelen aan de hand van de hierboven be-schreven vragenlijst organiseren de meeste faculteiten doorheen het academiejaar ook fo-cusgroepgesprekken.

De focusgroepmethode bestaat uit een reeks van gestructureerde gesprekken die plaats-vinden in een representatieve a-select gekozen groep studenten per studiejaar over voorafbepaalde onderwerpen. Het departement Onderwijs van de Universiteit Antwerpen steldeeen handleiding op voor de organisatie van focusgroepen waarin (niet-bindende) richtlij-nen worden gegeven over de frequentie, de grootte en de samenstelling, de begeleiding,de inhoud en de rapportage (zie bijlage [54]). In de faculteit Wetenschappen worden defocusgroepgesprekken 1 of 2 maal per opleidingsjaar (eerste en/of tweede semester) afge-nomen. Telkens wordt het vorige en het lopende semester besproken. De stafmedewerkersonderwijs van de CIKO’s nemen de gesprekken af. In de CIKO Wetenschappen wordt destafmedewerker daarin bijgestaan door de ombudspersoon.

In het gesprek met de studenten worden systematisch alle onderwijsaspecten van alleopleidingsonderdelen, de colleges, de examens, de studeerbaarheid en de studietijdbelas-ting besproken met de studenten en wordt dit in een rapport voor de opleiding vastgelegd(ter inzage). De individuele docenten (en vanaf 08-09 ook de betrokken assistenten) krijgenhet voor hen relevante excerpt uit het rapport door de CIKO toegestuurd en kunnen met eenschriftelijke repliek aan de voorzitter van de onderwijscommissie reageren en toelichtingengeven over eventuele negatieve aspecten en voorgestelde verbetermaatregelen. De onder-wijscommissie (of in de regel het bureau ervan) bespreekt vervolgens eventuele problemenen remediering met de docenten.

Het systeem van focusgroepgesprekken is complementair aan de formele evaluatie vanopleidingsonderdelen met de vragenlijsten. De combinatie van deze twee onderwijsevalu-aties garandeert dus systematische frequente controles en zorgt er voor dat problemen ofontevredenheid van studenten over bepaalde aspecten tijdig aan het licht komen en kunnenaangepakt worden. De focusgroepgesprekken houden daarmee de vinger aan de pols, enlaten toe kort op de bal te spelen.

De onderwijscommissie Informatica gebruikt de resultaten van de focusgroepgesprek-ken als complementaire informatie bij de docentenrapporten om de opleiding te optimali-seren. De geleide gesprekken laten immers toe om bepaalde pijnpunten duidelijker te loka-liseren, zodat gerichtere aanpassingen (vaak zonder curriculumwijzigingen) mogelijk zijn.Bovendien geven de studenten bij dergelijk gesprek ruim uiting aan zelfkritiek, die meestalte maken heeft met te weinig studeren, te laat beginnen studeren, slechte studieplanning,etc., en duidelijk de schriftelijk bevraagde evaluatie beınvloeden. Meestal zorgen de do-centen na kennisname van de resultaten van de focusgroepgesprekken zelf voor de nodigeverbeteracties, gezien de zeer specifieke opmerkingen die hier geformuleerd kunnen wor-den.


5.0.3 Studietijdmetingen

Om een gepaste controle te hebben over het curriculum en de toegepaste herzieningen ishet belangrijk om een terugkoppeling te krijgen vanuit het studentenveld. Dit is immers deenige manier om na te gaan of de theoretisch geschatte studielast van het studieprogrammainderdaad overeenstemt met de feitelijke studielast. Hiervoor werd het systeem van studie-tijdmetingen ingevoerd.

Volgens het decreet van 30 april 2004 betreffende de flexibilisering van het hoger on-derwijs komt 1 studiepunt overeen met ten minste 25 uur en ten hoogste 30 uur studietijd.Met een totaal van 60 studiepunten per studiejaar bedraagt de minimumgrens van de totalestudietijd 1500 uren en de maximumgrens 1800 uren.

De totale studietijd is de som van het aantal contacturen en het aantal uren zelfstudietijd.De zelfstudietijd is alle tijd die de modale student nodig heeft buiten de contacturen om teslagen (voor bv instuderen, oefeningen, projecten, opdrachten, examenvoorbereiding. . . ).

De studiepunten van de opleidingsonderdelen in het curriculum moeten een goede af-spiegeling zijn van de feitelijke studielast voor de studenten. Om het aantal studiepunten bijhet ontwerpen van het curriculum zo correct mogelijk te begroten, worden bepaalde vuistre-gels gehanteerd (Zie Studieomvang Sectie 2.4 – p. 56). Om deze begrote studietijd te toetsen,heeft de Onderwijsraad op 21 september 2004 een stramien goedgekeurd om vanaf het aca-demiejaar 2004-2005 – toen de nieuwe bachelor-curricula van start gingen – de studietijd temeten. De Werkgroep Innovatie en Kwaliteitszorg van het Onderwijs (WIKO) bracht op 30mei 2007 enkele wijzigingen aan in het systeem van studietijdmetingen. De CIKO’s voerenmet ondersteuning van het departement Onderwijs de studietijdmetingen uit.

Het systeem van studietijdmetingen bestaat momenteel uit drie luiken:1. Theoretische analyse van het curriculum, college- en examenroosters2. Focusgroepgesprekken3. Tijdschrijven in combinatie met paarsgewijze vergelijkingDe combinatie van de gegevens uit de drie luiken geeft een zo goed mogelijk zicht op de

feitelijke studietijd en de eventuele knelpunten in de studiebelasting.

Theoretische analyse van het curriculum, lessen- en examenroosters

De theoretische studiebelasting wordt berekend op basis van het curriculum en de college-en examenroosters en door toepassing van een theoretische formule (formule Vyt [66]). Vol-gens de formule Vyt worden de verschillende typen werkvormen gewogen met een factordie overeenkomt met de veronderstelde belasting voor de studenten. De zo berekende the-oretische studietijd wordt vergeleken met de decretaal toegelaten studietijd. De formule Vytis echter minder geschikt voor programma’s met weinig contacturen maar bv veel projecttijden portfoliowerk, en voor alternatieve onderwijsvormen.

De theoretische analyse van de studietijd voor de opleiding Informatica werd uitgevoerdop basis van het officiele jaarprogramma en voor de collegeroosters voor 1e en 2e Bachelorin de academiejaren 2007-2008 en 2008-2009.

De formule Vyt gebruikt per type college een vermenigvuldigingsfactor om uitgaandevan het aantal contacturen de totale studietijd (incl. contacturen) te berekenen die een mo-dale student nodig heeft om te slagen. De aangewende factoren voor de Informatica zijn,gelijklopend met andere opleidingen in de faculteit Wetenschappen: 3 voor hoorcolleges, 2


voor werkcolleges/oefeningen, 2 voor practica, 1,25 voor stages en 1 voor zelfstudieprojec-ten.

In de curriculumbeschrijving van elk opleidingsonderdeel worden enkel contacturenvermeld, die meestal een aanduiding geven van de studiebelasting, maar bovenal dienenom een haalbaar lessenrooster op te stellen voor de momenten waarop een noodzakelijkcontact tussen begeleiders en studenten noodzakelijk is. De belasting te wijten aan nieuweof alternatieve onderwijsvormen wordt niet, of onvoldoende, gedekt door de contacturen;een uitgebreidere weergave van wat precies van de student verwacht wordt, komt voor inde studiewijzers die bij de vakbeschrijvingen gevoegd zijn, en beschikbaar zijn via de Black-board omgeving.

In de opleiding Informatica komt in een belangrijk aantal opleidingsonderdelen regel-matig projecten portfoliowerk voor: dit wordt voor de toepassing van de formule Vyt ver-rekend via een realistische schatting voor de factor zelfstudieproject voorzien in de formule.

Voor de toepassing van de formule Vyt op basis van het collegerooster zijn ook een aantalcorrecties nodig: (1) het uurrooster betreft een reservatieschema voor lokalen per opleidings-onderdeel voor een volledig semester: niet noodzakelijk alle reservaties worden opgenomen,of er komen mogelijks occasionele (inhaal) reservaties buiten het uurrooster bij; (2) voor dezelfstudie- en projectwerken wordt eventueel een beperkte reservatie (meestal van een com-puterlabo) gemaakt om de studenten een gegarandeerde werkplek te bieden voor gebruikvan infrastructuur, en ruimte voor (groeps)discussie, maar deze reservatie dekt niet de echtestudiebelasting.


Hoewel de focusgroepmethode oorspronkelijk universiteitsbreed geıntroduceerd is in hetkader van de studietijdmetingen, wordt ze momenteel door verschillende CIKO’s, waaron-der de CIKO Wetenschappen, ruimer toegepast in het kader van algemene kwaliteitszorg.Zo wordt in dezelfde gesprekken ook feedback van de studenten over de colleges en deexamens verkregen. (Zie hierboven Focusgroepgesprekken)

Wat betreft de studietijdmetingen is het doel van deze focusgroepgesprekken met stu-denten van een bepaald studiejaar het vaststellen van knelpunten m.b.t. de studiebelastingen eventuele oplossingen. We willen met name informatie verkrijgen over de relatieve stu-diebelasting van de opleidingsonderdelen en de semesters. Deze methode is kwalitatief encomplementair aan de theoretische analyse van curricula en het tijdschrijven.

In de evaluaties van opleidingsonderdelen worden ook vragen gesteld i.v.m. de studie-belasting. Deze informatie kan ook mee beschouwd worden in de kwalitatieve beoordelingvan de studiebelasting.

De onderwijscommissie Informatica heeft rekening gehouden met de opmerkingen i.v.m.de door de studenten ervaren te hoge of te lage studiebelasting, o.a. door gerichte verbete-racties te organiseren (bv. planning van zelfstudie onderdelen via een vastgelegde kalenderin het 1e Bachelorjaar). Er dient wel opgemerkt dat het tijdstip van de focusgroepgesprek-ken invloed heeft op de evaluatie van studiebelasting: opleidingsonderdelen die wordenbesproken in een semester volgend op het vak geven een realistischer beeld van de ervarenstudiebelasting dan opleidingsonderdelen die reeds besproken worden binnen het semesterwaarin ze gedoceerd worden.


Tijdschrijven

Om kwantitatieve feitelijke gegevens te vergaren werd in 2004-2005 door de WIKO een pi-loot project gestart in een aantal test-opleidingen waarbij een eerste systeem van tijdschrijvenwerd uitgetest. Hierbij noteerden alle studenten (of alternerend per maand), voor een gansjaar, dagelijks hun totaal aantal studie-uren, opgesplitst naar contacturen en zelfstudie-uren.Aan het einde van de maand maakten de studenten ook een procentuele verdeling van de to-tale zelfstudietijd over de verschillende vakken. Dit liet ons toe de totale studiebelasting persemester te berekenen. De responsgraad voor het tijdschrijven bleek in de ‘test’ opleidingen(erg) laag te zijn en verder te dalen naarmate het jaar vorderde. Bovendien werden vragengesteld bij de betrouwbaarheid van de gegevens die de studenten invulden (soms werdenlessen genoteerd in vakantieperiodes). Er werd door de WIKO dus naar een beter systeemvan tijdschrijven gezocht. Vanaf het academiejaar 06-07 werd tijdschrijven in combinatie metpaarsgewijze vergelijking uitgetest.

Het tijdschrijven en de paarsgewijze vergelijking worden toegepast in het eerste bachel-orjaar, waar het cruciaal is de studiebelasting te controleren om generatiestudenten de besteslaagkansen te geven. De studiebelasting van de daaropvolgende studietrajecten van twee-de en derde bachelor en uiteraard ook de masteropleiding zijn moeilijk te meten aan dehand van deze tijdschrijfmethode, aangezien hier vaak meer keuzeonderwijs is ingebouwden de studenten meer individuele trajecten volgen. Voor deze programma’s worden in eer-ste instantie focusgroepgesprekken georganiseerd. Als daaruit blijkt dat er zich problemenvoordoen, kan dat verder onderzocht worden.

Concreet houdt de methode van het tijdschrijven met de paarsgewijze vergelijking indat studenten (of afwisselende groepen studenten) voor enkele ijkvakken tijdschrijven. DeUniversiteit Antwerpen heeft in Blackboard een module ontwikkeld waardoor elektronischtijdschrijven, met automatische opvolging van de gegevens (automatische herinneringenvoor studenten) en verwerking mogelijk is. Vervolgens wordt aan de totale groep studentengevraagd om de zwaarte van elk opleidingsonderdeel te vergelijken met de andere oplei-dingsonderdelen uit het programma (bv. eerste bachelor) en aan te duiden welk opleidings-onderdeel het zwaarst is. Het resultaat hiervan is een schaal waar alle opleidingsonderdelenvan licht naar zwaar gerangschikt worden. Door deze rangschikking te koppelen aan degemeten studietijd voor de ijkvakken, kan de studietijd van alle opleidingsonderdelen bere-kend worden.

5.1 Evaluatie resultaten voor de opleiding Informatica

Het kwaliteitszorgsysteem gedefinieerd in Sectie 5.0 – p. 113 is toegepast op de opleidingInformatica; we bespreken achtereenvolgens

• de programma-evaluatie van de opleiding (zie Sectie 5.1.1 – p. 123);• de curriculumherzieningen implementatie (zie Sectie 5.1.2 – p. 126);• de evaluatie van de individuele opleidingsonderdelen (zie Sectie 5.1.1 – p. 123);• de focusgroepgesprekken met studenten (zie Sectie 5.1.4 – p. 129);• de studietijdmetingen (zie Sectie 5.1.5 – p. 132).

5.1. EVALUATIE RESULTATEN VOOR DE OPLEIDING INFORMATICA 123

5.1.1 Programma-evaluatie

De programma-evaluatie van de opleiding Informatica werd uitgevoerd voor de periode2004-2008. In Tabel 5.1 is een overzicht te vinden van de bevragingen bij verschillende groe-pen studenten en afgestudeerden die complementaire informatie aanleveren bij de analyse,om zo voldoende feedback over de beoogde periode te bekomen. Bij elke bevraging werdeen voldoende respons bekomen om duidelijke patronen te herkennen, met uitzonderingvan de groep van recente studiestakers.

PROGRAMMA-EVALUATIESAfname over. . . Afname bij. . . Afname moment Instrument Respons BijlagenAansluiting metsecundair onder-wijs

Alle generatiestudente07-08 die aan de se-mesterexamens deelge-nomen hebben

Maart – April 2008 Online enquete 33/40 [36]

Studie stakers Studenten 06-07 die methun opleiding stoptenof studenten 07-08 dieniet aan de semester-examens deelnamen

Maart – April 2008 Online enquete, uit-nodiging per post /email verstuurd

4/34 [37]

Bacheloropleiding Alle bachelorstudentendie in 07-08 hun diplo-ma kunnen behalen ennog geen vakken heb-ben opgenomen uit demasteropleiding

Maart – April 2008 Online enquete, uit-nodiging via emailverstuurd

20/27 [38]

Masteropleiding Alle studenten die min-sten 1 vak uit de master-opleiding hebben opge-nomen


15/22 [39]

Volledige oplei-ding

Alumni Informatica af-gestudeerd in 02-03 en06-07


74/129 [40]

Tabel 5.1: Overzicht van de uitgevoerde programma-evaluatie enquetes

Samenvatting van de resultaten

De analyse van de programma-evaluatie wordt besproken in volgorde van bevraging inTabel 5.1.

Aansluiting met secundair onderwijs: 79% van de groep volgde een wiskundig georienteerdesecundair onderwijs opleiding, waarvan 36% Wetenschappen-Wiskunde (6 tot 8 uur wiskun-de) volgden. De samenvatting van de bevraging levert:

• De studenten werden goed opgevangen bij aanvang van de studie en hadden een dui-delijk beeld van de opleiding

• 30% vond dat de opleiding niet goed aansloot bij het secundair onderwijs• 25% had problemen met het aanvangsniveau van de cursussen (discrete wiskunde)• 36% had problemen met de vereiste zelfstandigheid


• 1 op 3 studenten meldt problemen met de onderwijsaanpak wegens het grote verschilmet het secundair onderwijs

Studiestakers: (ook niet deelnemers aan semestriele examens) De respondenten volgdeneen wiskundige richting secundair onderwijs. Een conclusie is moeilijk te trekken wegenshet te beperkt aantal respondenten. Voor de helft hiervan voldeed de studie niet aan hunverwachtingen.

Bacheloropleiding: De respondenten waren studenten in hun diplomajaar, met 45% uiteen 6 uur wiskunde, en 45% uit een 8 uur wiskunde secundair onderwijs richting. De bevra-ging toont aan dat ze oorspronkelijk voor de opleiding kozen wegens “interessant” en van“hoog niveau”; de keuze voor de UA geeft aan dat er regionaal gerekruteerd werd. De eva-luatie van de bevraging leert dat de respondenten globaal tevreden (60%) tot zeer tevreden(35%) waren. Een meer gedetailleerde analyse leidt tot de volgende conclusies:

• Bereiken van de doelen van de opleiding: de evaluatie was algemeen positief tot zeer po-sitief, met een beperkt aantal minder positieve reacties, vooral geconcentreerd tot hetonzeker zijn in verband met specifieke beroepsgerichte aspecten, of met het werkenmet abstracte modellen.

• Structuur en opbouw van het programma: hierbij scoort vooral het verwerven van prak-tische vaardigheden zeer goed, maar is 20% minder tevreden over de samenhang vande opleiding en het aanbod aan keuzevakken. 35% meent hiaten in de opleiding tevinden, vooral wat betreft de volgtijdelijkheidsaspecten, en de feedback op projecten.

• De werkvormen: enigszins in tegenstelling tot een opmerking hierboven zijn de respon-denten hierover positief, in het bijzonder over de feedback hierbij.

• De studeerbaarheid: de studielast van 3e Ba wordt als te hoog ervaren.• Studie-informatie: de studiegids gaf onvoldoende weer wat van de studenten werd ver-

wacht. Het belangrijkste euvel echter waren de bemerkingen over communicatiepro-blemen i.v.m. onderwijsregelingen en collegeroosters.

• Infrastructuur: er waren bemerkingen over het gebrek aan computerfaciliteiten, in hetbijzonder de toegankelijkheid van de computerlokalen en het aantal toestellen. Ookhet gebrek aan vrije studieruimtes werd aangekaart, net als de bereikbaarheid van decursusdienst.

• Internationale uitwisseling: alhoewel 45% interesse toonde voor studeren in het buiten-land, werd hiervoor niet gekozen wegens praktische en organisatorische bezwaren.75% van de studenten meende echter dat het een meerwaarde aan de opleiding zoubieden.

• Sterke punten: volgens de respondenten kwamen volgende sterke punten naar voor:– Zelfstandig werken– Gericht op vorming van probleemoplossende vaardigheden– Kwaliteit van het onderwijs– Gebruik van ICT in het onderwijs– Het aantal opleidingsspecifieke vakken– Vorming praktische vaardigheden– Contacten met docenten/assistenten

• Zwakke punten: volgens de respondenten kwamen volgende zwakke punten naar voor:– Organisatie van de opleiding


– Reputatie van de opleiding

Masteropleiding Voor wat betreft de Master opleiding waren de respondenten tevreden(67%) tot zeer tevreden (27%). Meer gedetailleerd kwam naar voor:

• Overgang Bachelor naar Master: 40% ondervond problemen, door gebrek aan voldoendeinformatie en/of begeleiding.

• Bereiken van de doelen van de opleiding: de respons was positief tot zeer positief, met en-kele minder positieve aspecten die analoog zijn aan de opmerkingen bij de Bachelors.

• Structuur en opbouw van het programma: de verworven praktische vaardigheden wor-den geapprecieerd, terwijl er anderzijds hiaten in de opleiding, overlap binnen hetprogramma, en een beperkt aanbod van keuzevakken wordt aangekaart.

• De werkvormen: werden positief geevalueerd.• De studeerbaarheid: de reactie was positief, met de bemerking van gebrek aan feedback.• Studie-informatie: ook hier zijn de bemerkingen analoog aan deze van de Bachelors.• Infrastructuur: hier scoorden de onvoldoende computerfaciliteiten (64%) en zelfstudie-

ruimtes (53%) minder goed.• Internationale uitwisseling: In tegenstelling tot de bachelor evaluatie was hier weinig

interesse voor, terwijl het wel als een meerwaarde voor de opleiding werd aanzien.• Sterke punten: volgens de respondenten kwamen volgende sterke punten naar voor,

vrij analoog aan de Bachelor evaluatie:– Zelfstandig werken– Kwaliteit van het onderwijs– Vorming praktische vaardigheden– Contacten met docenten/assistenten

• Zwakke punten: volgens de respondenten kwamen volgende zwakke punten naar voor:– Mogelijkheid tot volgen van een programma in het buitenland– Organisatie van het onderwijs– Kwaliteit van het studiemateriaal– Inspraak van de studenten

Volledige opleiding (alumni evaluatie) : De alumni waren globaal tevreden (55%) tot zeertevreden (40%) over hun opleiding. 97% was momenteel aan het werk, maar meldde een ge-brek aan info/hulp bij het zoeken naar werk, alsook een gebrek aan bedrijfsbezoeken engastdocenten uit het bedrijfsleven. De meest voorkomende beroepsprofielen betroffen con-sultancy, software analyse/development of onderzoek binnen consultancy, onderwijs & vor-ming, en informatietechnologie en communicatie sectoren. De functies beantwoordden aanhet diploma, en de respondenten waren tevreden over hun huidige functie. Van de respon-denten zou 83% terug kiezen voor een Informatica opleiding aan de UA; de anderen zoudeneerder kiezen voor een minder technische en bredere opleiding (economie, talen). 25% volgtmomenteel een doctoraatsopleiding, en 33% behaalde een bijkomend (beroepsgericht) diplo-ma/certificaat. Voor wat betreft opleidingsgerichte evaluatie kan volgende analyse wordengemaakt:

• Bereiken van de doelen van de opleiding: over het algemeen positief met kanttekenin-gen bij leidinggevende kwaliteiten, het behalen van kwaliteitsnormen en onderzoeken ontwikkeling in een productgerichte omgeving.

• Structuur en opbouw van het programma: 59% ondervond (specifieke) hiaten in de oplei-


ding, en 27% vond dat een aantal aspecten te uitgebreid aan bod kwamen (o.a. wis-kunde).

• De werkvormen: men vond dat er te weinig gastdocenten aan bod waren gekomen,en een aantal respondenten vond zich onvoldoende gestimuleerd om actief mee tedenken.

• licentiaatsthesis: sommigen werden onvoldoende geınformeerd/begeleid, en het aan-bod aan onderwerpen werd als te beperkt ervaren.

De resultaten van deze bevragingen en de concrete acties die eraan werden gekoppeldworden op de desbetreffende plaatsen in dit zelfevaluatierapport besproken.

5.1.2 Curriculumherziening en -implementatie

Het chronologisch verloop van het curriculumherzieningsproces wordt uit de doeken ge-daan in Sectie 2.1.4 – p. 44. Gezien het intensieve veranderingsproces dat de laatste jarenheeft plaatsgegrepen is er momenteel nood aan een periode van rust en stabiliteit. Daaromwordt de volgende curriculumherziening pas voorzien in 2011 Sectie 2.1.5 – p. 45.

5.1.3 Evaluatie van opleidingsonderdelen

Binnen de opleiding Informatica werden de studenten sedert het academiejaar 2004-2005vaak en grondig bevraagd. Dit gebeurde zowel in het kader van de kwaliteitszorg, als omde samenhang van het recent ingevoerde Bachelor-Master programma continu op te volgen.In Tabel 5.2 wordt een overzicht gegeven van de reeds uitgevoerde, en de geplande enquetes.

Alle opleidingsrapporten per studiejaar die resulteerden uit deze bevragingen, na be-spreking en goedkeuring door de facultaire CIKO, liggen ter inzage tijdens het visitatiebe-zoek.


De kengetallen van de opleidingsevaluatie geven per studiejaar, en voor de totale opleidingInformatica, een aantal cijfergegevens die toelaten de kwaliteit van de opleiding in haargeheel te beoordelen. Ter vergelijking wordt ook het service onderwijs van Informatica ZAP-leden aan andere opleidingen van de faculteit vermeld.

Binnen de academische periodes 2004-2005 t.e.m. het 1e semester 2007-2008 werden in to-taal 35 verschillende opleidingsonderdelen geevalueerd met het formeel evaluatie-instrument,en dezelfde vragenlijst. Hierbij werden 54 opleidingsonderdeel-docent (of vak-docent) com-binaties op verschillende tijdstippen bevraagd. Sommige vak-docent combinaties komendus meerdere malen terug. De vakken van het 2e masterjaar starten pas in het academie-jaar 2008-2009, en kunnen daardoor pas daarna geevalueerd worden vanaf het 2e semester2008-2009.

De antwoordcategorieen voor de gesloten vragen (geformuleerd als stellingen) in de vra-genlijst zijn 1 (“helemaal niet akkoord”) tot 6 (“helemaal akkoord”).

Een vak-docent evaluatie (zie bijlage [52] en [53]) leidt binnen de CIKO tot een klasseringbinnen een beperkt aantal categorieen gebaseerd op de door de studenten toegekende scores:

• Categorie A: studenten zijn globaal zeer tevreden (met globale score ≥ 4,50)• Categorie B: studenten zijn weinig tevreden over een of meerdere dimensies (met score≤ 3,50)


OPLEIDINGSONDERDELEN

Afname over OO Afname bij. . . Afname moment Instrument Bijlagen

S1 Ba1 04-05 Studenten Ba1 04-05 Apr 2005 (S2 04-05) schriftelijke enquetes Ter inzage

S2 Ba1 04-05 Studenten Ba2 05-06 Okt 2005 (S1 05-06) schriftelijke enquetes Ter inzage

S1 Ba2 05-06 Studenten Ba2 05-06 Mar 2006 (S2 05-06) schriftelijke enquetes Ter inzage

S2 Ba2 05-06 Studenten Ba3 06-07 Nov 2006 (S1 06-07) schriftelijke enquetes Ter inzage






S2 Ba3 06-07 Studenten Ma1 07-08 Nov 2007 (S1 07-08) elektronische enquetes Ter inzage

S1 Ma1 07-08 Studenten Ma 1 07-08 Apr 2008 (S2 07-08) elektronische enquetes Ter inzage

S2 Ma1 07-08 Studenten Ma2 08-09 Nov 2008 (S1 08-09) elektronische enquetes Ter inzage

S1 Ma2 08-09 Studenten Ma2 08-09 Mar 2009 (S2 08-09) elektronische enquetes Gepland

S2 Ma2 08-09 Afgestudeerde Masters 08-09 Nov 2009 (S1 09-10) elektronische enquetes Gepland

S1+S2 Ba1 09-10 Studenten Ba2 10-11 Nov 2010 (S1 10-11) Schriftelijke enquetes Gepland

S1 Ba2, Ba3, Ma1,

Ma2 10-11

Studenten Ba2, Ba3, Ma1, Ma2 10-

11

Mar 2011 (S2 10-11) Schriftelijke en elektroni-

sche enquetes

Gepland

S2 Ba2, Ba3, Ma1,

Ma2 10-11

Studenten Ba2, Ba3, Ma1 11-12, af-

gestudeerde Masters 10-11

Nov 2011 (S1 11-12) Schriftelijke en elektroni-

sche enquetes

Gepland

Tabel 5.2: Uitgevoerde en geplande (cursief) evaluaties van opleidingsonderdelen


– Categorie B1: bij een of meerdere scores, niet significant lager dan het groepsge-middelde voor dit deelaspect

– Categorie B2: bij een of meerdere scores, significant lager dan het groepsgemid-delde voor deze dimensie

• Categorie C: studenten zijn globaal weinig tevreden (met globale score ≤ 3,50)Bij mindere scores (Categorieen B en C) is dit niet noodzakelijk steeds terug te brengen tot

de volledige verantwoordelijkheid van de betrokken docent. Zo kan een vak dat slecht ge-positioneerd is in het programma (bv. te moeilijk ervaren voor een 1e Ba jaar) juist daardoornegatief scoren; bij vakken die gedoceerd worden door verschillende titularissen kunnende individuele scores elkaar onderling beınvloeden; etc.. De besprekingen en beslissingenbinnen de CIKO houden rekening met dergelijke argumenten om de definitieve categorieenvoor de vak-docent combinaties vast te leggen.

De evaluaties, na CIKO-beslissing, leiden tot o.a. volgende globale conclusies (zie ook deTabel in bijlage 5.11):

• De opleiding Informatica scoort zeer goed, met 67% van de evaluaties in Categorie A,dus de evaluaties waar de studenten globaal zeer tevreden zijn (globale score ≥ 4,50).De studenten zijn tevreden in 31% van de evaluaties. Slechts in 2% van de evaluatieszijn ze niet tevreden.

• De opleiding scoort gemiddeld 4,61 over alle evaluaties. Het gemiddeld aantal dimen-sies dat ≥ 4,50 scoort bedraagt 7,2 per evaluatie, en slechts 0,4 dimensies met <3,50.Opvallend is dat deze indicatoren verbeteren in de hogere studiejaren, wat zou kunnenwijzen op ontevredenheid bij een belangrijk aantal studiestakers.

• Enkele slechtere scores, met name in de 1e Ba, beınvloeden deze gemiddelden op eennegatieve wijze. Deze mindere scores blijken allemaal te kunnen worden terugge-bracht tot opleidingsonderdelen die ten laatste begin academiejaar 2008-2009 bij eme-ritaat werden overgenomen door andere docenten. Indien men mag hopen dat dit descores positief zal beınvloeden, kan men het effect ervan in de huidige analyse wegla-ten, en scoort de opleiding zeer goed in alle jaren.

• Het service onderwijs aan andere opleidingen scoort eveneens goed met een gemid-delde globale score van 4,42. Als ook hier rekening gehouden wordt met de slechterescores van 1 docent die niet langer het betrokken service onderwijs behartigt, wordtdit verschil met de eigen opleiding teniet gedaan en scoort ook het service onderwijszeer goed.

Uiteraard geven de resultaten ook meestal een aantal problemen aan, die acties vanwegeeen individuele docent en/of de onderwijscommissie Informatica vereist. Zo konden vol-gende probleemsituaties onderkend worden, met aanduiding van mogelijke verbeteracties:

Co-titulariaat van een vak. Bij een aantal vakken die in co-titulariaat worden gegeven, kwa-men negatieve scores voor, die teruggebracht kunnen worden tot een beperkt aantalfactoren: verschillende doceerstijl, verschillend studiemateriaal in vorm, stijl en aan-sluiting, verschillende moelijkheidsgraad, verschillende examineerstijl (vaak onder-vonden als “verschillende examens voor eenzelfde opleidingsonderdeel”). De voor dehand liggende verbeteractie is dan ook meestal het co-titulariaat te vermijden of zo-veel mogelijk te beperken (vooral in het 1e Ba jaar), of het opleidingsonderdeel op tesplitsen in twee of meer individuele opleidingsonderdelen.

Slechte positionering van een vak. Bij enkele vakken kwam tot uiting dat de studenten van


mening waren dat het opleidingsonderdeel niet in het correcte modeljaar gepositio-neerd was, wegens te beperkte voorkennis of te beperkte maturiteit voor de inhoud.De voor de hand liggende verbeteractie is meestal het opleidingsonderdeel in een ho-ger jaar te programmeren.

De moeilijkheidsgraad van een vak. Uiteraard worden een aantal vakken als “moeilijker”ervaren door de studenten dan het gemiddelde van de opleiding. Dit reflecteert nega-tief op de vak-docent combinatie, al is er niet noodzakelijk een mogelijke remedieringvoor die moeilijkheidsgraad. De voor de hand liggende verbeteractie is hier meestalom tussentijdse toetsen te organiseren, met mogelijke deelvrijstellingen naar het eind-examen toe, om de ervaren moeilijkheidsgraad over het semester te faseren.

Alleenstaande individuele problemen. Bij sommige individuele opleidingsonderdelen kun-nen specifieke problemen onderkend worden. De voor de hand liggende verbeteractieligt hier meestal in handen van de betrokken docent, onder supervisie van de onder-wijscommissie om een goede communicatie tussen studenten en docent te waarbor-gen.

5.1.4 Focusgroepgesprekken

Binnen de opleiding Informatica werden de studenten sedert het academiejaar 2005-2006regelmatig uitgenodigd voor focusgroepgesprekken. De samenstelling van een focusgroepis telkens een representatieve aselecte groep respondenten met verplichte deelname (ver-vanging mogelijk). In Tabel 5.3 wordt een overzicht gegeven van de reeds uitgevoerde engeplande focusgroepgesprekken. Zoals blijkt uit de tabel werden de gesprekken vooral ge-structureerd rond studiebelasting, studeerbaarheid en examinering, en dit voor de verschil-lende vak-docent combinaties. De resultaten wat betreft studiebelasting worden in Hoofd-stuk 2 onder het facet “Studietijd” (zie Sectie 2.5.3 – p. 59) besproken.

De verschillende focusgespreksrapporten liggen ter inzage tijdens het visitatiebezoek.


In het algemeen bevestigen de focusgroepgesprekken de resultaten van de evaluaties vanopleidingsonderdelen, maar geven meestal een genuanceerder beeld per vak-docent combi-natie. Volgende globale analyse kan worden gemaakt:

• Studiebelasting: studenten hebben commentaar op de studiepunten van bepaalde vak-ken en een te hoge studiebelasting in bepaalde semesters. Met name het 3de bachelor-jaar is een vaak gesignaleerd knelpunt.

• Bij elke bevraging komen enkele individuele problemen aan het licht bij enkele vak-docent combinaties: deze hebben vaak te maken met instantane situaties, zoals bv.wisselingen bij het assisterend personeel, aanpassingen aan de vakinhoud bij nieuwevakken. Deze problemen worden meestal conflictloos opgelost doordat de suggestiesvan de studenten worden opgevolgd, of op een andere manier verholpen. Dit sluit aanbij opmerkingen bij de evaluatie van opleidingsonderdelen.

• Na het invoeren van de Bachelor-Master opleidingsstructuur, gepaard met grondigeprogramma-aanpassingen, zijn er een beperkt aantal groeipijnen, zoals de verkeerdepositionering van een beperkt aantal vakken in het curriculum. Dit werd verholpen


FOCUSGROEP GESPREKKEN

Afname over. . . Afname bij. . . Afname moment Inhoud gesprek Bijlagen

S1+S2 Ba2 05-06 Studenten Ba2 05-06 Mar 2006 (S2 05-06) Studiebelasting / studeerbaar-

heid

Ter inzage

S2 Ba1 05-06 + S1

Ba2 06-07

Studenten Ba2 06-07 Nov 2006 (S1 06-07) Studiebelasting / studeerbaar-

heid / examinering

Ter inzage

S2 Ba2 05-06 + S1

Ba3 06-07


heid / examinering

Ter inzage


heid / examinering

Ter inzage

S1+S2 Ba2 06-07 Studenten Ba2 06-07 Apr 2007 (S2 06-07) Studiebelasting / studeerbaar-

heid / examinering

Ter inzage


heid / examinering

Ter inzage

S2 Ba1 06-07 + S1

Ba2 07-08

Studenten Ba2 07-08 Dec 2007 (S1 07-08) Studiebelasting / studeerbaar-

heid / examinering

Ter inzage

S2 Ba2 06-07 + S1

Ba3 07-08


heid / examinering

Ter inzage

S2 Ba3 06-07 + S1

Ma1 07-08

Studenten Ma1 07-

08

Nov 2007 (S1 07-08) Studiebelasting / studeerbaar-

heid / examinering

Ter inzage

S1+S2 Ba1 07-08 Studenten Ba1 07-08 Apr 2008 (S2 07-08) Studiebelasting/ studeerbaar-

heid / examinering

Ter inzage

S1+S2 Ba2 07-08 Studenten Ba2 07-08 Apr 2008 (S2 07-08) Studiebelasting / studeerbaar-

heid / examinering

Ter inzage

S1+S2 Ba3 07-08 Studenten Ba3 07-08 Mei 2008 (S2 07-08) Studiebelasting / studeerbaar-

heid / examinering

Ter inzage

S1+S2 Ma1 07-08 Studenten Ma1 07-

08

Mei 2008 (S2 07-08) Studiebelasting / studeerbaar-

heid / examinering

Ter inzage

S1 Ba1 07-08 Studenten Ba1 07-08 Mei 2008 (S2 07-08) Oorzaken onvoldoendes 1e zit Ter inzage

S2 07-08 + S1 08-09 Studenten Ba2, Ba3,Ma1, Ma2

Nov 2008 (S1 08-09) Studiebelasting / studeerbaar-heid / examinering / Studiebe-geleiding Ba1, Ba2

Ter inzage

S1+S2 Ba1, Ma1 08-

09

Studenten Ba1, Ma1 Apr 2009 (S2 08-09) Studiebelasting / studeerbaarheid

/ examinering / Studiebegeleiding

Ba1

Gepland

S2 Ba1 08-09 + S1

Ba2 09-10 S2 Ba3 08-

09 + S1 Ma1 09-10

Studenten Ba2, Ma1 Nov 2009 (S1 09-10) Studiebelasting / studeerbaarheid

/ examinering / Studiebegeleiding

Ba1, Ba2

Gepland

Tabel 5.3: Uitgevoerde en geplande (cursief) evaluaties van de focusgesprekken


door relatief beperkte curriculumaanpassingen. Dit sluit aan bij opmerkingen bij deevaluatie van opleidingsonderdelen.

• Er zijn nog steeds klachten over de opstelling van, en communicatie over, de college- enexamenroosters. Dit is een punt onderhevig aan verbeteractie (zie Sectie 4.1.5 – p. 101).

• Vooral in 1e Ba ondervinden de studenten moeilijkheden door een bruuske overgangvan middelbaar naar universitair onderwijs. Hierbij komt o.a. naar voor dat tussen-tijdse evaluaties nuttig zijn om de studenten te helpen hun studie beter te organise-ren. Ook het op elkaar afstemmen van inlevermomenten bij project-gerichte practicaof tussentijdse evaluaties is een pijnpunt. Dit is een punt onderhevig aan verbeteractie(zie Sectie 6.2.10 – p. 168).

• De studenten evalueren hun communicatievaardigheden als te beperkt. Alhoewel pre-sentatietechnieken en het schrijven van papers in verschillende opleidingsonderdelenoccasioneel aan bod komen, zou een apart vak hiervoor in het begin van de opleidinggeapprecieerd worden. Dit is een punt vatbaar voor verbeteractie (zie Sectie 2.6.3 –p. 63).

• Alhoewel de infrastructuur geprezen wordt als uitstekend, zijn er opmerkingen overde beperkte beschikbaarheid ervan (te weinig vrij toegankelijk). Dit is een punt onder-hevig aan verbeteractie (zie Sectie 4.1.1 – p. 97).

• In alle jaren is er tevredenheid over de opleiding, met specifiek: de goede balans theo-rie/praktijk, de goede praktijkervaring naar een toekomstige job toe, de korte afstandtussen onderwijzend personeel en studenten, de vakbekwaamheid van het onderwij-zend personeel. Dit sluit aan bij opmerkingen bij de evaluatie van opleidingsonderde-len.

Een belangrijk aspect dat naar voor komt, en grondig bevraagd werd, vormt het relatieflage slaagcijfer in 1e Ba. Uit de focusgroepgesprekken, aangevuld met een specifiek op-volgingsgesprek over de onvoldoendes na het 1e semester in 1e Bachelor (zie [55]), komenvooral volgende elementen aan bod, waarvan een aantal gerelateerd zijn aan de (te?) groteovergang van secundair naar universitair onderwijs.

• Onvoldoende voorkennis Wiskunde• Verkeerde studiekeuze• Onderschatting van de studiebelasting in het 1e semester• Verkeerde (laattijdige) studieplanning• Te langdurige examenperiode (afhaken naar het einde toe)• Onderschatting van de examens

De studenten hebben daarbij zelf een aantal voorstellen gegeven, zoals coaching of activa-tie met o.a. tussentijdse toetsen, proefexamens, regelmatige opdrachten. Bovendien wordtopgemerkt dat, alhoewel de drempel tussen onderwijzend personeel en student zeer laagis, een groot aantal studenten niet tijdig hulp inroept bij problemen. Bovendien wordt aan-gegeven dat het Blackboard forum, dat per opleidingsonderdeel voorzien is, weinig of nietgebruikt wordt voor peer-hulp. Ook geven de studenten een gebrek aan cultuur voor hetvormen van kleine studiegroepen om problemen in groep te bespreken. De meeste aange-haalde elementen zijn vatbaar voor verbeteractie en concreet aangepakt in functie van eenverbetering van het onderwijsrendement (zie Sectie 6.2.10 – p. 168).


5.1.5 Studietijdmetingen

De resultaten van de studietijdmetingen worden al beknopt opgesomd in Hoofdstuk 2 onderhet facet “Studietijd” (zie Sectie 2.5 – p. 57). Hieronder bespreken en interpreteren we nietalleen de meetresultaten, maar koppelen er ook concrete conclusies aan. We volgen daarbijde drie-ledige structuur van het kwaliteitszorgsysteem.

1. Theoretische analyse van het curriculum, college- en examenroosters2. Focusgroepgesprekken3. Tijdschrijven in combinatie met paarsgewijze vergelijking

Theoretische analyse van het curriculum, college- en examenroosters

Uit de theoretische analyse van de studietijd (te vinden in bijlage [49]) kwamen we uit op• 1ste Bachelor Informatica (2007-2008): 1500 u (programma) — 1530 u (collegerooster);• 1ste Bachelor Informatica (2008-2009): 1502 u (programma) — 1554 u (collegerooster);• 2de Bachelor Informatica (2007-2008): 1595 u (programma) — 1604 u (collegerooster);• 2de Bachelor Informatica (2008-2009): 1550 u (programma) — 1568 u (collegerooster).

Interpretatie. Aangezien de theoretische analyse nog moeilijk overweg kan met specialelesvormen (project, portfolio, . . . ) mogen we hier geen te verregaande conclusies aan ver-binden. Maar toch moeten we vaststellen dat de begrote studietijd in de eerste twee bachel-orjaren eerder aan de lage kant ligt (iets meer dan 1500 u).


Uit de focusgesprekken over de academiejaren 2006-2007 en 2007-2008 geven de studentenaan dat voor de meeste opleidingsonderdelen de studiebelasting in verhouding staat tot detoegekende studiepunten. Voor een aantal opleidingsonderdelen vonden zij de belasting tezwaar of te licht in verhouding tot de studiepunten, zoals weergegeven in Tabel 5.4. Deonderwijscommissie Informatica heeft de docenten van de vakken genoemd in Tabel 5.4gevraagd om met deze opmerkingen rekening te houden en de vakinhoud zo nodig bij testuren.

Te zwaar voor studiepuntenComputer graphics 06-07 Ba1 sem2 07-08 Ba1 sem2 > 6spGevorderd programmeren 06-07 Ba2 sem1 > 6spDatabases 06-07 Ba2 sem1 > 6spNetwerktoepassingen 06-07 Ba2 sem1 > 3spProject gedistr. programmeren 06-07 Ba2 sem2 > 6spInleiding gedistr. programmeren 07-08 Ba3 sem1 >> 3 spTe licht voor studiepuntenComputersystemen 06-07 Ba1 sem1 < 6spTalen automaten 06-07 Ba1 sem2 < 6sp

Tabel 5.4: Focusgesprekken over verhouding studiepunten vs. belasting

Er vallen ook enkele belangrijke kwalitatieve opmerkingen uit de rapporten van de focusge-sprekken te distilleren.2de Bachelor:


• Zeer vol programma met te veel project deadlines. Deadlines te veel samen naar eindevan semester toe. De eerste helft van het semester heeft men tijd over, daarna tijd tekort. Graag meer spreiden over semester en deadlines afspreken tussen docenten.

• Door enkele zware vakken en de vele projecten en huistaken hebben de studenten teweinig tijd om alle vakken goed voor te bereiden, bij te houden en te studeren. Menvraagt de belasting beter over het semester te spreiden.

3de Bachelor:• Er moeten veel projecten gemaakt worden, het ganse jaar door, maar rond kerstmis

moeten de meeste af zijn en dan komt alles samen. Door al deze projecten is er wei-nig gelegenheid om de theorie bij te houden en aspecten die hen boeien dieper uit tezoeken.

• Geen abnormale belasting voor specifiek vak in 2de sem , maar alle projecten samenvergen wel veel tijd. Het is lastig om zich op een project te concentreren (focus leggen)omdat men constant moet overstappen van het ene project naar het andere.

Interpretatie. De opmerkingen over de “vele projecten het hele jaar door” liggen veelmoeilijker: projectwerk is een essentieel onderdeel van het pedagogisch concept van de op-leiding (zie Sectie 2.6.1 – p. 61). Bovendien is een opeenstapeling van projecten een afspiege-ling van wat de studenten later in een beroepscontext zullen meemaken. De onderwijscom-missie Informatica zal in de toekomst blijven aandacht besteden aan de globale projectdrukper semester en per jaar. Door een betere planning van de verschillende deadlines doorheende semester en de verschillende projecten beter op elkaar te laten aansluiten moet het moge-lijk zijn niet aan het pedagogisch concept te raken en toch tot een aanvaardbare studielast tekomen.

Tijdschrijven

Uit resultaten van het tijdschrijven voor 2 opleidingsonderdelen uit het eerste semester blijktdat studenten aanzienlijk minder tijd aan deze opleidingsonderdelen besteden dan voorzienin de begrote studietijd (zie Sectie 2.5.4 – p. 59). De paarsgewijze vergelijking (zie Tabel 2.7 –p. 60) toont wel aan dat de studieomvang van opleidingsonderdelen voor de studenten inhet tweede semester aanzienlijk groter was dan in het eerste semester. De resultaten van destudietijdmeting en de paarsgewijze vergelijking spraken elkaar helaas tegen, waardoor defeitelijke studietijd van de 2 opleidingsonderdelen niet geextrapoleerd kon worden naar deandere opleidingsonderdelen.

Interpretatie. In het licht van een apart gesprek dat we met de studenten gevoerd hebbennaar aanleiding van de lage slaagcijfers (zie bijlage [55]) zijn de mislukte resultaten van depaarsgewijze resultaten verklaarbaar. De studenten werden in de 1ste semester van de 1stebachelor weinig of niet geactiveerd en werken dus veel te weinig. Na de semesterexamenswerden de studenten wakker geschud; door de examens maar ook door het gebruik vanmeer activerende werkvormen in de 2de semester. Veel van de studenten herkansen tijdensde tweede zittijd en studeren wel voor die vakken waarvoor ze niet geslaagd waren, waar-onder de twee ijkvakken “Computernetwerken” en “Discrete Wiskunde”. Als de studentenna de examens in 2de zittijd de feitelijke studietijd van de vakken paarsgewijs vergelijkenhouden de studenten dus rekening met het extra werk dat ze in de 2de zittijd verrichten


terwijl dit niet in de studietijdmetingen werd opgenomen. Bovendien compenseren de stu-denten het zwaar onderschatte “Computernetwerken” (cfr. bovenvermeld gesprek) en duscompenseren ze dat in de 2de zittijd waardoor ze inderdaad (denken) meer tijd te spenderenaan “Computernetwerken” dan aan het tweede ijkvak “Discrete Wiskunde”.

De conclusie die we uit de resultaten van het tijdschrijven mogen trekken (mee in het lichtvan de lage slaagcijfers) is duidelijk: de docenten in de 1ste semester van het 1ste bachelor-jaar moeten de studenten vanaf de allereerste week aan het werk krijgen. Daarom werd hetvak “Talen en Automaten” (met een activerende onderwijsvorm) verschoven naar de 1stesemester, en werd er een tussentijds examen ingevoerd voor het vak “Discrete Wiskunde”.

5.1.6 Sluiten van de kwaliteitscirkel

Een essentieel element in een kwaliteitszorgsysteem is het zogenaamde “sluiten van de cir-kel”, t.t.z. terugkoppeling geven aan de betrokken partijen over wat er met alle metingen enenquetes is gebeurd. De studenten Informatica hadden een intensief parcours van enquetesen focusgesprekken achter de rug (cfr. Tabellen 5.1, 5.2, 5.3 en het risico op overbevragingwas reeel). Om de studenten te tonen wat er met hun invoer gebeurde is er in het 2de semes-ter van 2007-2008 in elk studiejaar een 10-tal minuten bij het begin van een les gepraat overhet kwaliteitszorgsysteem en de concrete verbeteracties die dat tot gevolg heeft gehad. Eenen ander heeft geleid tot vrijwillige meldingen om lid te worden van de Onderwijscomissie.

Facet 5.1 — Evaluatie resultatenDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden. Inhet bijzonder

• heeft de Universiteit Antwerpen de laatste jaren een goed geolied kwaliteitszorgsys-teem ingericht, waarbij eventuele pijnpunten snel kunnen worden vastgesteld en zonodig aangepakt (zie Hoofdstuk 5.0 – p. 113);

• speelt de onderwijscommissie Informatica een actieve rol in dit kwaliteitszorgsys-teem, en kan ze met enige trots stellen dat alle problemen tenminste aangepakt —zoniet opgelost— werden (zie Sectie 5.1 – p. 122);

• heeft zij de resultaten van dit kwaliteitszorgsysteem teruggekoppeld aan de betrok-ken studenten, en daarmee de kwaliteitscirkel gesloten (zie Sectie 5.1.6 – p. 134).

Een belangrijke kanttekening dient wel gemaakt worden rond de resultaten van de stu-dietijdmetingen. Het projectwerk —een speerpunt van het pedagogisch concept (zie Sec-tie 2.6.1 – p. 61) creeert soms een zware studielast, zeker als de verschillende deadlineste kort op elkaar komen. De onderwijscommissie zal aan dit probleem verder aandachtmoeten schenken; een betere afstemming van de deadlines over de verschillende projectenheen lijkt alvast een mogelijke uitweg te bieden.

5.2 Maatregelen tot verbetering

5.2.1 Opvolging aanbevelingen uit de vorige visitatie

Zoals beschreven in Sectie 5.0 – p. 113 is het opvolgen van de aanbevelingen van de vi-sitatiecommissies een onderdeel van de achtjarige cyclus van kwaliteitszorg. De interneprocedure voor accreditatieaanvragen voorziet dat opleidingen n.a.v. hun accreditatieaan-vraag bij NVAO aan de Onderwijsraad en de werkgroep Innovatie en Kwaliteitszorg On-

5.2. MAATREGELEN TOT VERBETERING 135

derwijs rapporteren over de genomen of te nemen acties in opvolging van de opmerkingenen aanbevelingen van de visitatiecommissie. Elke opleiding dient daartoe ongeveer een tottwee jaar na de visitatie een opvolgingsverslag in bij de Onderwijsraad en de werkgroepInnovatie en Kwaliteitszorg Onderwijs. Recent besliste de Onderwijsraad tot de oprichtingvan leescommissies die de opvolgingsverslagen zullen nalezen. Per opleidingsverslag ge-ven twee ZAP-leden uit de werkgroep Innovatie en Kwaliteitszorg Onderwijs (WIKO) of deOnderwijsraad, een staflid van het departement Onderwijs en de vice-rector of het departe-mentshoofd Onderwijs feedback aan de opleiding omtrent hun gerealiseerde of voorgeno-men verbeteracties.

Hieronder lijsten we alle aanbevelingen uit het vorig visitatierapport op [34]. Daarnabeschrijven we in hoeverre we die aanbeveling hebben opgevolgd, en geven een quoteringop een 4-puntschaal (+++ = aanbeveling is verder gevolgd dan gevraagd; ++ = aanbevelingopgevolgd; + = aanbeveling is opgevolgd, maar nog verdere actie nodig; 0 = aanbevelingniet opgevolgd).

z De commissie acht het gewenst dat in het voorlichtingsmateriaal wordt opgenomen watinformatica is en wat de eigenheid en de positionering van de opleiding is ten opzichte vanandere opleidingen.

+: De onderwijscommissie Informatica heeft naar aanleiding van haar nieuwe bachelorprogramma de studiegids herschreven. Uit de studentenbevragingen voorafgaand aan dezevisitatie bleek dat de studenten vonden dat de studiegidsen nog altijd een verkeerd beeldschetsen van wat de opleiding inhoudt. Daarom is de onderwijscommissie Informatica mo-menteel bezig een nieuwe studiegids te schijven.

z De commissie beveelt de opleiding aan meer aandacht te geven aan deze doelen en nate gaan hoe deze best worden gerealiseerd, al dan niet via bijkomende opleidingsonderde-len. Het betreft de eindtermen waarin wordt gesteld dat van de afgestudeerde mag wordenverwacht dat zij “een globaal overzicht hebben van een aantal wetenschapsgebieden diedicht bij de informatica aanleunen” en “een inzicht hebben in de maatschappelijke betekenisvan informatica en in de verantwoordelijkheid van informatici binnen de samenleving”, en, zijhet in mindere mate, voor “voldoende inzicht hebben in de organisatie, de structuur en deeconomische aspecten van een bedrijf” en voor de eindtermen met betrekking tot communi-catieve vaardigheden, presentatietechnieken en vaardigheden in projectmanagement.

++: Communicatievaardigheden zijn geabsorbeerd in de normale informatica-vakken(Sectie 2.6.3). De doelstellingen betreffende “wetenschapsgebieden die dicht bij de informa-tica aanleunen” zijn preciezer geformuleerd; de afdekking valt af te lezen in de congruentie-tabellen (Sectie 2.1). De inzicht in een bedrijf wordt afgedekt door de optie “Ondernemer-schap” in het masterprogramma.

z De commissie pleit er sterk voor dat de informatici hun noden in verband met de op-leidingsonderdelen wiskunde-natuurkunde-economie duidelijk zouden formuleren om ver-volgens, samen met wiskundigen, natuurkundigen en economisten, een programma uit tewerken dat beantwoordt aan deze behoeften.

++: Dit is in het kader van de bachelor-hervorming expliciet gebeurd. Wiskunde is gere-duceerd en deels geabsorbeerd in de informatica-vakken; fysica en economie werden volle-dig herzien.


z [. . . ] dat de aandacht voor webtechnologie, inclusief JAVA en XML, slechts laat komt inhet programma en ze beveelt aan hier eerder mee te starten.

++: Webtechnologie en andere programmeertalen (waaronder java) komen aan bod inhet 3de studiejaar.

z een opleidingsonderdeel dat een orientatie geeft op het brede toepassingsgebied vande informatica.

+++: De orientatie op het brede toepassingsgebied van de informatica is nu verweven inde vier pijlers van het bachelor- en masterprogramma.

z (over communicatieve vaardigheden, presentatietechnieken en vaardigheden in project-management [. . . ]) acht de commissie het gewenst dat meer aandacht wordt besteed aande inbedding en integratie van deze vaardigheden in het geheel van het programma, en ditzowel in cursussen als in practica.

++: Zie hogere aanbeveling rond communicatievaardigheden en inzicht in een bedrijf.

z Verder beveelt ze aan om in de opleiding, zowel in de kandidaturen als de licenties, eenproef van bekwaamheid in te lassen in het schrijven van Engels, de taal van het vakgebied,en eventueel ook van het Frans.

0: De opleiding acht het niet opportuun om dit vak expliciet op te nemen, maar studentenkunnen dit via hun profileringsruimte doen.

z De commissie geeft in overweging om, in elk geval in functie van de voorlichting aanstudenten, in de keuzeopleidingsonderdelen wat meer structuur aan te brengen door degerelateerde keuzeopleidingsonderdelen meer te groeperen.

+++: De opbouw van het bachelorprogramma (zie Figuur 2.1 – p. 48) en het master-programma (zie Figuur 2.2 – p. 52) met zijn 4 pijlers en later afstudeerrichtingen maakt dekeuzestructuur expliciet.

z Ze acht het gewenst dat meer aandacht wordt besteed aan alternatieve onderwijsvor-men.

+++: Er worden nu verschillende alternatieve onderwijsvormen gehanteerd, zoals pro-jecten, portfolio’s, . . . (zie Sectie 2.6.2).

z In dit opzicht zou de opleiding meer gebruik kunnen maken van de ervaringen van haaralumni die trouwens zeer bereid zijn korte seminaries en dergelijke te verzorgen.

+: De onderwijscommissie Informatica is gestart met alumni-werking, en zal dit in denabije toekomst intensifieren (zie Sectie 5.3.3).

z (Over de licentiaatsthesis) De commissie meent dat enige standaardisatie de kwaliteitvan de beoordeling zal verbeteren.

+++: De onderwijscommissie Informatica heeft het thesisbegeleidingsproces volledig ge-stroomlijnd, met een richtlijn, beoordelingscriteria en een web-site met het aanbod aan the-sisonderwerpen (zie Sectie 2.8).


z een stage als verplicht onderdeel moeilijk inpasbaar is,maar ze is van oordeel dat het alskeuzemogelijkheid zou moeten worden aangeboden voor studenten die dit kunnen inpassenin hun programma.

++: Een stage is expliciet mogelijk als thesis (dat was trouwens ook voor 2001 al hetgeval).

z De commissie beoordeelt de slaagcijfers in de eerste kandidatuur sinds 95-96 als zeerlaag. [. . . ] Zo vraagt zij zich af of geen inspanningen zouden moeten worden geleverd om hetprogramma - uiteraard zonder het niveau te verlagen - beter aan te passen aan het profiel,de wensen, de noden en de omgeving van de student van vandaag, een student die nogalverschilt van de student van 10 jaar geleden.

+++: De onderwijscommissie Informatica heeft expliciete streefdoelen rond slaagcijfersgeformuleerd en gebruikt deze als verklikkerlicht om problemen vast te stellen en aan tepakken. (zie Sectie 6.2).

z In dit opzicht meent ze dat het voorlichtingsmateriaal dient te worden verbeterd.+: Zie hoger

z De studiegids is goed bruikbaar voor de studenten, maar zou mogelijk kunnen wordenaangevuld met een lijst van interessante keuzeopleidingsonderdelen uit andere faculteitenof departementen.

++: Dit is nu een expliciet onderdeel geworden van black-board (de elektronische leer-omgeving) in combinatie met de digitaal beschikbare vakbeschrijvingen.

z (zelftesten en brugonderwijs) [. . . ] Ze acht het gewenst dat meer promotie wordt ge-maakt voor deze activiteiten. Hetzelfde geldt voor de studiebegeleiding tijdens de opleiding.

++: Dat is een van de maatregelen die we nemen om het probleem van de lage slaagcijfersaan te pakken.

z Naar het oordeel van de commissie zouden de studenten ook s avonds na 19u en in hetweekend toegang moeten hebben tot deze infrastructuur zodat zij de mogelijkheid krijgenom hun projecten in groep uit te werken.

+: De onderwijscommissie Informatica erkent dat de toegangsuren van de PC-klas eenprobleem zijn en heeft dan ook verscheidene stappen ondernomen om het op te lossen, totnu toe zonder echt resultaat (zie Sectie 4.1.1).

z Verder heeft de commissie vastgesteld dat de directe en systematische contacten tussende opleiding en haar alumni zeer beperkt zijn en ze pleit er voor om deze te intensiveren. Zomeent de commissie dat de alumni meer zouden kunnen worden betrokken bij het geven vanseminaries. [. . . ] De opleiding zelf zou mogelijk als “tegenprestatie” opfrissingscursussenvoor haar afgestudeerden kunnen organiseren.

+: De onderwijscommissie Informatica is gestart met alumni-werking, en zal dit in denabije toekomst intensifieren (zie Sectie 5.3.3).


z Haars inziens dient de onderwijslast strikter bewaakt te worden, zodat voldoende tijdvoor onderzoek verzekerd is.

+: De onderwijscommissie Informatica volgt de belasting van haar ZAP- en AAP op enprobeert die gelijkmatig te verdelen en waar kan te reduceren. Maar die belasting wordt mo-menteel uitgedrukt in studiepunten, omdat dit nu eenmaal het gemakkelijkst te verzamelenis. Maar studiepunten zijn een maat voor de studielast, niet voor de docentenlast, dus zo’nverdeling is op zijn best een indicator.

z suggereert dan ook om de onderwijsprofessionalisering te verbreden naar alle AP-ledenen hen sterk te stimuleren eraan deel te nemen. Daarbij meent ze dat inspanningen vanAP-leden in functie van de vernieuwing van de vorm en de inhoud van het onderwijs meermoeten gewaardeerd worden en moeten worden opgenomen in hun curriculum op dezelfdemanier als onderzoeksresultaten erin worden opgenomen.

+++: De Universiteit Antwerpen heeft een goed uitgebouwd kader rond onderwijspro-fessionalisering opgezet, en verschillende leden van de onderwijsstaf informatica hebbeneraan deelgenomen (zie Sectie 3.1.5 – p. 76). De onderwijscommissie Informatica blijft de le-den van zijn onderwijsstaf aanmoedigen om de docenten of assistentenopleiding te volgen.

z De commissie merkt op dat didactisch goed onderwijs en didactisch verantwoorde on-derwijsinnovatie ondersteuning vereist in de zin van scholing en facilitering.

+++: Zie de voorgaande aanbeveling.

z De commissie acht het gewenst dat de opleiding meer inspanningen zou leveren op hetvlak van de internationalisering voor studenten en hen meer zou stimuleren tot deelnameaan uitwisselingsprogramma’s.

+: De onderwijscommissie Informatica is gestart met internationalisering, en zal dit inde nabije toekomst intensifieren (zie Sectie 6.1.4).

z Haars inziens zouden sabbatical leaves van 3, 6 maanden of een jaar courant moetenvoorkomen en ze dringt er bij de academische overheid op aan dat een sabbatical leaveeen recht wordt van iedere docent. Daarbij dienen duidelijke afspraken te worden gemaaktover de periodes waarin van deze mogelijkheid gebruik kan worden gemaakt en over hetverderzetten van de leeropdracht

+: ZAP-leden kunnen een sabbatical leave opnemen. Een iemand van de onderwijsstafheeft dit in het verleden gedaan, een ander zal dit volgend jaar doen (zie Sectie 6.1.4).

z (over Interne kwaliteitszorg) Resultaten dienen haars inziens niet alleen aan de voorzit-ter en de ondervoorzitter van de onderwijscommissie, en uiteraard aan de titularis zelve teworden gerapporteerd maar ook aan de decaan, de vice-decaan en de persoon verantwoor-delijk voor het personeelsbeleid.

++: Dit is nu een standaard onderdeel van het kwaliteitszorgsysteem geworden, o.a. viaeen bespreking op de CIKO (zie Sectie 5.0).


5.2.2 Verbeteracties uit de bachelor-masterhervorming

(Zie Sectie 2.1.4 – p. 44 voor een chronologisch overzicht van de curriculumherziening.)Ter gelegenheid van de Bachelor-Master hervorming werd het bestaande 4-jarig Kan-

didatuur-Licentie programma uitvoerig door het volledige ZAP-kader doorgelicht, om ineerste instantie een samenhangend Bachelor programma te realiseren. Immers, op het ogen-blik van de Bachelor invoering was voor de studierichting Informatica nog geen decretaleduidelijkheid over de vorm van de Master als een een- of tweejarig programma.

In eerste instantie werd bij dit ontwerp rekening gehouden met de 4 pijlers zoals ze in hethuidige programma voorkomen, door voor elke van de pijlers aan de hand van verplichtevakken een voldoende basis te bieden binnen de Bachelor opleiding.

Bovendien werd een stroomlijning nagestreefd in het aangeboden vakkenpakket zodatduidelijk afgebakende modeljaartrajecten werden bekomen. Om diversificatie te realiserenwerd voldoende profileringsruimte nagestreefd vanaf het 2e modeljaar.

Tijdens academiejaar 2006-2007 werd, na een geconcerteerd capaciteitsplan van alle aca-demische Informatica opleidingen in Vlaanderen, door de Vlaamse overheid beslist toch een2-jarig Master programma in te voeren, amper 6 maanden voor de opleiding van start ging.

Bij de invulling daarvan werd beslist een beperkte kern van verplichte vakken te voor-zien voor alle Master studenten, naast specifieke programma’s voor de verschillende pijlers.Daardoor kreeg de Master een veel duidelijker profiel, met 4 duidelijke afstudeerrichtingen,in vergelijking met de oorspronkelijke Licentie.

5.2.3 Verbeteracties uit interne evaluaties

Uit de verschillende interne evaluaties blijken een aantal problemen voor te komen die ver-beteracties noodzaken. Samengevat kan men als belangrijkste hierbij onderscheiden:

• Aansluiting van secundair onderwijs naar universitair onderwijs, waarbij o.a. de zelf-standigheidsgraad van studenten, de moeilijkheidsgraad van opleidingsonderdelen,de individuele organisatie van de studie, het gebrek aan voorkennis wiskunde, naarvoor komen.

• Slechte positionering van opleidingsonderdelen in het programma, o.a. door verkeerdingeschatte volgtijdelijkheid of moeilijkheidsgraad (zoals abstractie eisen).

• Punctuele problemen met te grote of te kleine studiebelasting (zie Tabel 5.4 – p. 132).• Te grote studiebelasting voor een programmajaar door te grote projectdruk.• Opdelen van opleidingsonderdelen in, weliswaar samenhangende maar specifieke par-

tims, met verschillende titularissen. De problemen hierbij hebben te maken met ver-schil in stijl van doceren en examenafname, en moeilijkheidsgraad van de verschillen-de partims.

• Een beperkt aantal specifieke problemen i.v.m. studeerbaarheid, moeilijkheidsgraade.a..

• Nood aan communicatievaardigheden. De studenten passen presentatie- en commu-nicatietechnieken toe die ze occasioneel bijgebracht worden in de context van oplei-dingsonderdelen waar ze nodig zijn in de evaluatieprocedure. Er wordt om een meergestructureerde oplossing verzocht, zoals specifiek studiemateriaal, of een apart oplei-dingsonderdeel.


Oplossingen. Volgende oplossingen werden in de loop van de voorbije jaren naar voorgebracht:

• Remediering Wiskunde. Dit beantwoordt problemen i.v.m. “aansluiting van secundaironderwijs naar universiteit”. Volgende acties werden ondernomen:

– Invoering van een zelftest wiskunde, die de student toelaat zijn niveau te onder-kennen, en de gewenste graad van remediering te bepalen.

– Organisatie van remedieringslessen wiskunde bij het begin van het 1e semester in1e Ba om de meest onderkende tekorten op te vangen.

– Wissel van de docent Calculus naar aanleiding van een emeritaat.• Invoering van het concept “discussiesessies” en “studieteams” in vakken zoals “Talen

en Automaten” en “Algoritmen en Datastructuren”. In groepjes van 6 tot 8 studentenworden door hen gemelde moeilijkheidsaspecten binnen het opleidingsonderdeel on-derling besproken en opgelost. Dit beantwoordt aan problemen i.v.m. “aansluiting vansecundair onderwijs naar universiteit” (o.a. drempelvrees naar de docent toe, moeitemet zelfstandigheid), alsook mogelijke “specifieke problemen” (moeilijkheidsgraad encommunicatievaardigheden).

• Invoeren van “portfolio technieken”, met en zonder peer-evaluaties in vakken zoals“Inleiding programmeren”, “Computer Graphics”, “Talen en Automaten” en “Algo-ritmen en Datastructuren”. Dit beantwoordt problemen i.v.m. “aansluiting van secun-dair onderwijs naar universiteit” (o.a. moeite met zelfstandigheid, organisatie van destudie), alsook mogelijke “specifieke problemen”.

• Opstellen van een gezamenlijke kalender i.v.m. evaluatiemomenten en inlevermomen-ten van taken voor theorie, project, practicum bij het begin van het 2e semester in 1e

Ba. Bijna alle opleidingsonderdelen zijn hierbij betrokken. Hiermee wordt de studen-ten een studie organisatie aangeboden (opgelegd!) om het (zwaardere) 2e semester toteen goed einde te brengen. Dit beantwoordt aan problemen i.v.m. “aansluiting vansecundair onderwijs naar universiteit” (moeite met zelfstandigheid), alsook mogelijke“specifieke problemen” (moeilijkheidsgraad van opleidingsonderdelen, studeerbaar-heid).

• Invoering van tussentijdse evaluaties, met mogelijke gedeeltelijke vrijstellingen voorhet eindexamen voor vakken zoals “Discrete Wiskunde” en “Calculus”. Dit beant-woordt aan problemen i.v.m. “aansluiting van secundair onderwijs naar universiteit”(moeite met zelfstandigheid), alsook mogelijke “specifieke problemen” (moeilijkheids-graad van opleidingsonderdelen, studeerbaarheid).

• Invoering van proefexamens (theorie zowel als praktijk) in een aantal opleidingsonder-delen, met bespreking van modeloplossingen voor vakken zoals “Inleiding program-meren”. Studenten krijgen hierdoor inzicht in het verloop van de examens alsook spe-cifieke eisen voor de antwoorden. Dit beantwoordt problemen i.v.m. “aansluiting vansecundair onderwijs naar universiteit” (moeite met zelfstandigheid), alsook mogelijke“specifieke problemen” (moeilijkheidsgraad van opleidingsonderdelen, studeerbaar-heid).

• Het uit de examenperiode lichten van de evaluatie van practica, door ze binnen hetsemester te organiseren, geıntegreerd in de evaluatiekalender. Dit verschuift de volle-dige tijdsbesteding van bepaalde practica naar het semester, en geeft ruimte voor deexamenperiode. Dit beantwoordt aan problemen i.v.m. “specifieke problemen” (moei-lijkheidsgraad van opleidingsonderdelen, studeerbaarheid).

• Curriculumaanpassingen door verschuiving van opleidingsonderdelen zoals “Com-


puternetwerken”, “Compilers”, “Project Gedistribueerd Programmeren”. Dit beant-woordt het probleem “slechte positionering van opleidingsonderdelen”. Dit is eenniet-vanzelfsprekende oefening die mee ingeschakeld moet worden in het globale stel-sel van kwaliteitsbewaking. Hierbij worden immers ook andere opleidingsonderdelenbetrokken, doordat zij eveneens van jaar of semester verschuiven, of inhoudelijke aan-passingen moeten ondergaan.

• Splitsing van bestaande vakken in kleinere opleidingsonderdelen, zoals het vak “Nu-merieke Lineaire Algebra”. Hierdoor vergroot de duidelijkheid van de doelstellingenen de inhoud van een opleidingsonderdeel, en van stijl en eisen van de (enige) titularis.Dit beantwoordt aan problemen “opdelen van opleidingsonderdelen” (verschillendedoceerstijl en examinering, en verschillende moeilijkheidsgraad binnen eenzelfde op-leidingsonderdeel).

• Specifiekere integratie in opleidingsonderdelen in 1e Ba en 2e Ba van communicatie-technieken, o.a. begeleid door gebruik van gericht studiemateriaal over het leren com-municeren, vergaderen, presenteren. Dit beantwoordt aan problemen “nood aan com-municatievaardigheden”.


5.2.4 Resterende actiepunten

Op basis van de analyses gemaakt in alle voorafgaande hoofdstukken, lijsten we op watde resterende knelpunten zijn (gerangschikt volgens belang), en de acties die de onderwijs-commissie Informatica daarrond zal ondernemen. Deze lijst zal de leidraad worden voor dekorte en middellange termijnwerking van de onderwijscommissie; de lange termijnwerkingwordt bepaald door de sterkte-zwakte analyse in Hoofdstuk 7 – p. 173

Topprioriteit

• Opvolgen slaagcijfers: De onderwijscommissie Informatica wil ernaar streven dat pervak 50% van de generatiestudenten die hun studie ernstig nemen slagen in 1ste zittijd.Daarbij functioneert de 50% norm als een knipperlicht: als de onderwijscommissie In-formatica vaststelt dat die norm niet gehaald wordt, engageert ze zich om het probleemverder te analyseren en op basis daarvan eventueel maatregelen te nemen.(zie Sec-tie 6.2.3 – p. 158).Een factor in die analyse is de feitelijk bestede studietijd: die ligt in het eerste semestervan de eerste bachelor meer dan de helft lager dan wat begroot werd. De onderwijs-commissie heeft dan ook maatregelen genomen om de studenten in dit semester teactiveren. [Zie Sectie 2.5 – p. 57.]Een andere factor is de achtergrond van onze instroom, waar vaak een gebrek aanvoorkennis wiskunde wordt vastgesteld. Daar wordt via de begintoets wiskunde ende aansluitende remedieringslessen aan verholpen en de onderwijscommissie Infor-matica zal de resultaten daarvan ook opvolgen. [Zie Sectie 2.5 – p. 57.]

• Curriculumherziening 2011: De validatie van de kerncompetenties heeft ons geleerddat de bachelor kerncompetenties nog enkele verfijningen dienen te ondergaan, voor-namelijk wat betreft een preciezer formulering van de verworven kennis, vaardighe-den en attitudes. De master kerncompetenties zijn op het moment van schrijven —deeerste generatie studenten moet nog afstuderen— zover gevalideerd als mogelijk was.Tijdens de voorziene curriculumherziening van het programma in 2011 —uit te rollenin het academiejaar 2012-2013— zal een validatieproces aan de hand van congruentie-tabellen en eventuele studentenbevragingen verder uitsluitsel moeten geven over dekerncompetenties. Maar die curriculumherziening zal zich ook meer diepgaande vra-gen moeten stellen aangaande de leefbaarheid van de master-opleiding in zijn huidigevorm. [Zie Sectie 2.1 – p. 37.]

• Opvolgen besparingsplannen: Gezien de lopende besparingsplannen is het verre vanzeker of de opleiding Informatica in de toekomst zijn toegewezen kader kan behouden.Gezien het krap bemeten assistentenkader engageert de onderwijscommissie Informa-tica zich om het assistentenkader bij besparingen zoveel mogelijk te ontzien. Het redu-ceren van het kader (zowel AAP, ZAP als ATP), omwille van besparingen, kan nefastegevolgen hebben voor het aanbod en de bijhorende kwaliteit van het Informatica on-derwijs en vormt dan ook een belangrijk risico voor het voortbestaan van de opleidingin zijn huidige vorm. [Zie Sectie 3.3 – p. 83.]

• Opvolgen aanbevelingen onderzoeksvisitatie: De onderzoeksvisitatie heeft tal vanaanbevelingen opgeleverd om het onderzoek te verbeteren, en de onderwijscommissieInformatica zal er mee over waken dat die aanbevelingen worden opgevolgd. [Zie Sec-tie 3.2 – p. 80.]


Belangrijk; oplossing van probleem niet zelf onder controle

• Problematiek Uurrooster: Bij peilingen bij de studenten is er een probleem dat steedsterugkeert: de slechte organisatie van de uurroosters. Dit gaat van regelrechte fouten(studenten die op hetzelfde tijdstip op verschillende plaatsen verondersteld worden tezijn, dubbele boekingen van lokalen, . . . ) tot ongemakken (opeenvolgende lessen diegeroosterd worden op verschillende campussen, springuren, te laat publiceren van deroosters, . . . ). De onderwijscommissie Informatica heeft de problematiek al verscheide-ne keren aangeklaagd, en dit jaar is er alvast een serieuze verbetering vastgesteld. Des-ondanks blijft de onderwijscommissie deze problematiek opvolgen. [Zie Sectie 4.1.5 –p. 101 voor de stand van zaken.]

• Openingsuren PC-klas: De onderwijscommissie Informatica heeft verschillende goeduitgeruste computerklassen onder haar beheer, alsook een reeks computers die vrijtoegankelijk zijn om projectwerk mogelijk te maken. Maar de toegang tot deze com-puters wordt momenteel gecontroleerd door de bibliotheek en de openingsuren vande bibliotheek zijn er dan ook van toepassing (van 8:30 tot 17:00). Deze beperkte toe-gang valt moeilijk te rijmen met de pedagogische visie van de opleiding (projectwerk),en de onderwijscommissie poogt dan ook al jaren om de toegankelijkheid van dezecomputerklassen te verbeteren. [Zie Sectie 4.1.1 – p. 97 voor de stand van zaken.]

Belangrijk; oplossing van probleem zelf onder controle

• Richtlijn & Thesiscriteria: De huidige richtlijn en beoordelingscriteria voor de thesis(masterproef) dateren nog van het kandidatuur-licentiesysteem. De onderwijscom-missie Informatica zal deze documenten dit academiejaar aanpassen conform de her-nieuwde situatie van de masterproef. Ze wacht momenteel op de resultaten van eenwerkgroep binnen de faculteit, die een consensus probeert te bereiken over een alge-meen geldende richtlijn. [Zie Sectie 2.8 – p. 66.]

• Kinderziekten: Gezien het masterprogramma op het moment dat dit document werdgeschreven pas was gestart (de eerste lichting studenten zal pas afstuderen in juni2009) is er ook sprake van enkele kinderziekten die in de komende jaren zo snel moge-lijk verholpen zullen worden.[Zie Sectie 2.1 – p. 37.]

• Alumni-werking: De onderwijscommissie Informatica heeft al een beperkte vorm vanalumni werking en zal deze in de nabije toekomst intensifieren, o.a. door middel vaneen eerste exclusief informatica alumni evenement dat zal plaatsvinden begin 2009. Deonderwijscommissie overweegt ook om op termijn alumni uit het beroepenveld te be-trekken bij de werking van de onderwijscommissie (vb., coopteren met raadgevendestem, een jaarlijkse “alumni” vergadering waar we bepaalde inhoudelijke beleidskeu-zes toetsen, . . . ). [Zie Sectie 5.3.3 – p. 146.]

Blijvend aandachtspunt

• Studielastbewaking: Het projectwerk —een speerpunt van het pedagogisch concept(zie Sectie 2.6.1 – p. 61) creeert soms een zware studielast, zeker als de verschillen-de deadlines te kort op elkaar komen. De onderwijscommissie zal aan dit probleemblijvend aandacht moeten schenken; onder andere door voor een goede afstemmingtussen de deadlines van de verschillende projecten te komen. [Zie Sectie 5.1.5 – p. 132.]


• Communicatie doelstelling - ambitie - kerncompetenties: De doelstelling en ambi-tie is naar aanleiding van het schrijven van dit zelfevaluatierapport herschreven, enis daarom weinig of niet bekend bij de studenten. In de komende jaren zal de on-derwijscommissie Informatica dan ook werk maken om ze expliciet te communicerennaar alle betrokken partijen. De kerncompetenties zijn ten dele gecommuniceerd aande studenten via een aantal studiewijzers; in de toekomst zal de onderwijscommissieInformatica vragen om ze ook expliciet op te nemen in de vakbeschrijvingen. [Zie Sec-tie 1.1 – p. 25.]

• Onderwijsprofessionalisering: Naar de toekomst toe zal de onderwijscommissie In-formatica de leden van zijn onderwijsstaf blijven aanmoedigen om de docenten- ofassistentenopleiding te volgen. [Zie Sectie 3.1 – p. 73.]

• Studentenmobiliteit: De onderwijscommissie Informatica vindt dat er te weinig stu-denten zijn die tenminste een deel van hun studies in het buitenland doen; ook deinstroom van inkomende studenten kan meer, maar vooral beter. De onderwijscom-missie Informatica neemt zich dan ook voor meer inspanningen te doen rond studen-tenmobiliteit. Het afsluiten van nieuwe akkoorden met gerespecteerde instellingen inlanden waar de Universiteit Antwerpen een extra aantrekkingskracht op uitoefent isalvast een eerste stap, een betere informatiecampagne naar de studenten toe een twee-de. [Zie Sectie 6.1.4 – p. 153.]

Facet 5.2 — Maatregelen tot verbeteringDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden. Inhet bijzonder heeft zij

• gevolg gegeven aan de aanbevelingen van de vorige visitatie (zie Sectie 5.2.1 – p. 134);• het bachelor-master opgesteld door een aantal problemen in het kandidatuur-

licentieprogramma aan te pakken (zie Sectie 5.2.2 – p. 139);• verbeteracties ondernomen voor de problemen gesignaleerd door de interne evalua-

ties (zie Sectie 5.2.3 – p. 139).Bovendien heeft zij uit het analyseproces dat met deze zelfevaluatie gepaard ging eenlijst onopgeloste knelpunten gedistilleerd, en daar de nodige actiepunten aan gekoppeld(zie Sectie 5.2.4 – p. 142). Deze lijst zal de leidraad worden voor de korte en middellangetermijnwerking van de onderwijscommissie.

5.3 Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en beroepen-veld

5.3.1 Raden, commissies, en diensten betrokken bij de interne kwaliteitszorg

We verwijzen voor de basisverantwoordelijkheden van de onderstaande raden en commis-sies naar Sectie 5.0.1 – p. 114. Hieronder beperken we ons tot een oplijsting van de betrok-kenen in de verschillende commissies om daarmee aan te tonen dat alle belanghebbendeneffectief zijn betrokken zijn bij de kwaliteitszorg.

De onderwijscommissie Informatica

De onderwijscommissie Informatica bestaat uit alle leden van het academisch personeel dieactief zijn in de opleiding Informatica. In de onderwijscommissie zetelen ook studentenver-

5.3. BETREKKEN VAN MEDEWERKERS, STUDENTEN, ALUMNI EN BEROEPENVELD145

tegenwoordigers uit de verschillende studiejaren. Daarnaast zijn er ook vertegenwoordigersvan het AAP en het ATP in opgenomen. Op deze manier hebben alle geledingen inzage inde resultaten van het geıntegreerd kwaliteitszorgproces (zie Sectie 5.0 – p. 113) en wordenze betrokken bij de bespreking en de opvolging ervan.

De dagelijkse werking van de onderwijscommissie wordt geleid door het Bureau van deonderwijscommissie dat is samengesteld uit zes ZAP-leden, twee AAP/BAP leden en tweestudenten. Het Bureau heeft een aantal gedelegeerde bevoegdheden, vooral m.b.t. de orga-nisatie van het onderwijs (individuele studieprogramma’s, eindverhandelingen, college- enexamenroosters) en bereidt de plenaire vergaderingen voor. Het Bureau vergadert 8 tot 10keer per academiejaar.

Er is op het moment van schrijven geen formele betrokkenheid voorzien voor alumni ofmet het beroepenveld. Informeel zijn er wel verschillende contacten (cfr. alumniwerking,Sectie 5.3.3) die onrechtstreeks hun invloed hebben op de werking van de opleiding.

De faculteit Wetenschappen met de CIKO

Binnen de faculteit ondersteunt de CIKO de onderwijscommissies bij hun opdracht inzakekwaliteitszorg en onderwijsinnovatie. De CIKO bestaat uit:

• een CIKO-coordinator: de CIKO-coordinator is bij voorkeur een voltijds ZAP-lid.• een stafmedewerker onderwijs: de stafmedewerker onderwijs is een ATP-lid.• een of meerdere ZAP-leden uit de faculteit (momenteel Prof. Serge Demeyer).• een of meerdere AAP-leden uit de faculteit.• een of meerdere studenten (sedert oktober 2008, Kristof Overdulve een studentenver-

tegenwoordiger uit de Informatica).De stafmedewerker onderwijs speelt een centrale rol in de werking van de CIKO. Deze

wordt begeleid en ondersteund door de CIKO-coordinator. In de faculteit Wetenschappentrad de stafmedewerker onderwijs op 1 juni 2004 in dienst. De CIKO Wetenschappen werdgeınstalleerd op 14 september 2004 en is sindsdien operationeel.

De Onderwijsraad

De Onderwijsraad bestaat uit een ZAP-, een AAP- en een studentenvertegenwoordiger perfaculteit en wordt geleid door een voorzitter. Vertegenwoordigers van de departementenOnderwijs en Studentgerichte Diensten van de Universiteit Antwerpen, evenals de voorzit-ter van de Associatie Universiteit-Hogescholen Antwerpen (AUHA) en vertegenwoordigersvan de Hogescholen van voormelde associatie kunnen de vergaderingen met raadgevendestem bijwonen.

Acht werkgroepen ressorteren onder de Onderwijsraad: de werkgroep Onderwijs- enexamenreglement, de planningscommissie van het Practicumfonds, de werkgroep Onder-wijsinfrastructuur, de werkgroep Innovatie en Kwaliteitszorg in het Onderwijs, de Universi-taire Doctoraatscommissie (UDC), het Expertisecentrum voor het Hoger Onderwijs (ECHO),de werkgroep Werkend Studeren en de stuurgroep Studieloopbaanbegeleiding.

Het Departement Onderwijs

Het Departement Onderwijs staat de Onderwijsraad bij in het uitvoeren van zijn beleids-voorbereidende, ondersteunende en coordinerende opdrachten ten aanzien van het univer-


siteitsbestuur en de faculteiten (intermediaire eenheden).In verband met kwaliteitszorg en onderwijsinnovatie staan drie stafmedewerkers (2,25

VTE) ter beschikking.

5.3.2 Betrokkenheid van studenten

De studenten zijn vertegenwoordigd in alle bestuursorganen van de UA. De ervaring heeftgeleerd dat hun betrokkenheid het grootst is in de opleidingsgebonden organen: de onder-wijscommissies. Tijdens de onthaaldag bij het begin van het academiejaar, wordt aan deeerstejaarsstudenten uitleg gegeven over de structuur van de UA en haar bestuursorganen.Er wordt tevens gewezen op het belang van de vertegenwoordiging van studenten in dezeorganen.

Actueel zijn er in de onderwijscommissie Informatica negen studentenvertegenwoordi-gers opgenomen.

In het bureau van de onderwijscommissie Informatica zetelen eveneens twee studenten.Ook in de naleescommissie van dit Zelfevaluatierapport waren verschillende studenten op-genomen.

Door hun deelname aan de focusgroepgesprekken en door de onderwijsevaluaties, diegrotendeels gebaseerd zijn op studentenbevragingen, hebben de studenten een klankbordom hun wensen en klachten direct kenbaar te maken.

Er is regelmatig informeel contact tussen de voorzitter van de onderwijscommissie en destudenten. Studentenvertegenwoordigers kloppen spontaan bij hem aan wanneer zij vragenof problemen hebben in verband met het onderwijs. Deze vrij spontane communicatie hangtuiteraard samen met de lage drempel van de onderwijsstaf.

Ten slotte is de studentenkring WINAK nauw betrokken bij de werking van de opleidingInformatica, ondermeer via haar mentoren, de “Gauwe Gids” en de “Tuyaux”. (Meer detailszijn te lezen in Sectie 4.1.4 – p. 99)

5.3.3 Betrokkenheid van alumni

Aan onze universiteit is de alumniwerking intussen uitgegroeid tot een volwaardig commu-nicatiekanaal dat als doelstelling heeft de banden tussen de universiteit en haar alumni entussen de alumni onderling te versterken. Elk jaar wordt een reeks activiteiten aangebodenexclusief en gratis voor de alumni van de UA, over de zeven faculteiten heen.

Daarnaast werden er aan het departement wiskunde en informatica verschillende activi-teiten georganiseerd waartoe telkens zowel de huidige studenten als almuni worden uitge-nodigd. Een van de meest populaire evenementen is de zogenaamde mathdropping waaraanin 2008 tot 253 deelnemers deelnamen. Ook het evenement ter ere van de officiele openingvan het nieuwe gebouw van het departement wiskunde en informatica en het ere-doctoraatvoor Donald Knuth heeft veel informatica alumni aangetrokken.

In maart 2008 werd online op de populaire ‘social networking’ site LinkedIn de groep‘University of Antwerp Computer Science Alumni’ aangemaakt waartoe, zonder enige vormvan reclame, al snel 134 alumni zichzelf hebben aangesloten. Dit forum zal in de nabijetoekomst onder andere aangewend worden voor de aankondiging van het eerste exclusieveinformatica alumni evenement dat zal plaatsvinden begin 2009.

De Opleiding Informatica heeft (nog) geen gestructureerd overleg met afgestudeerden.Weliswaar zijn er veel contacten met belangrijke groepen van dit beroepenveld, met name

5.3. BETREKKEN VAN MEDEWERKERS, STUDENTEN, ALUMNI EN BEROEPENVELD147

informatici in onderzoeksinstellingen en in openbare diensten, maar er is geen gestructu-reerde betrokkenheid van deze groepen bij het denken over en verbeteren van de opleiding.De onderwijscommissie overweegt wel om op termijn alumni uit het beroepenveld te be-trekken bij de werking van de onderwijscommissie (vb., coopteren met raadgevende stem,een jaarlijkse “alumni” vergadering waar we bepaalde inhoudelijke beleidskeuzes toetsen,. . . ).

Facet 5.3 — Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en beroepenveldDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden. Inhet bijzonder

• worden de medewerkers en studenten expliciet betrokken bij de kwaliteitszorg;• worden de alumni en het afnemend beroepenveld impliciet betrokken bij de kwali-

teitszorg van de opleiding.De onderwijscommissie Informatica heeft al een beperkte vorm van alumni werking enzal deze in de nabije toekomst intensifieren, o.a. door middel van een eerste exclusiefinformatica alumni evenement dat zal plaatsvinden begin 2009. De onderwijscommissieoverweegt ook om op termijn alumni uit het beroepenveld te betrekken bij de werkingvan de onderwijscommissie (vb., coopteren met raadgevende stem, een jaarlijkse “alumni”vergadering waar we bepaalde inhoudelijke beleidskeuzes toetsen, . . . ).

Hoofdstuk 6

Resultaten

Nadat we in Hoofdstuk 1 en Hoofdstuk 2 onze doelstellingen en het programma hebbentoegelicht, en in Hoofdstuk 3 en Hoofdstuk 4 de ingezette middelen hebben opgesomd, gafHoofdstuk 5 een overzicht van het gebruikte kwaliteitszorgsysteem. We gaan nu na in hoe-verre dit programma —met de gegeven middelen en kwaliteitszorg— ook deze doelstellin-gen realiseert. Daartoe maken we vooral gebruik van de resultaten van de studentenbevra-gingen die werden georganiseerd als onderdeel van de integrale kwaliteitszorg (Sectie 6.1),maar ook van een kwantitatieve en kwalitatieve analyse van het onderwijsrendement (Sec-tie 6.2).

6.1 Gerealiseerd niveau

Om het gerealiseerd niveau te bepalen, bespreken we eerst in hoeverre de studenten vindendat we onze doelstellingen realiseren (Sectie 6.1.1 en Sectie 6.1.2), en in hoeverre de master-proef zijn rol als sluitstuk van de opleiding kan waarmaken (Sectie 6.1.3). Daarnaast belich-ten we ook de verschillende initiatieven rond studenten- en docentenmobiliteit (Sectie 6.1.4)en de tewerkstelling van onze alumni (Sectie 6.1.5) .

6.1.1 Realisatie van de bachelor doelstellingen

In het kader van het kwaliteitszorgsysteem organiseert de Universiteit Antwerpen bevragin-gen bij de verschillende belanghebbenden (“stakeholders”) (zie ook Sectie 5.1 – p. 122). Deonderwijscommissie Informatica heeft de standaard vragenlijsten verfijnd en uitgetest aande hand van een pilootenquete, om maximale garanties te hebben omtrent de bruikbaarheidvan de resultaten. De bevragingen bij de belanghebbenden zijn dan ook het instrument bijuitstek om na te gaan in hoeverre we de doelstellingen hebben gerealiseerd.

De vragenlijst werd beantwoord door 20 bachelor- en 13 masterstudenten, wat een res-pons betekent van respectievelijk 77% en 71%. De gedetailleerde resultaten (incl. grafischevoorstelling van gemiddelde, afwijking, 1ste en 3de kwartiel, . . . ) zijn te vinden in bijla-gen [38] en [39].

Kerncompetenties. Er werd de studenten gevraagd om op een 4-puntschaal aan te gevenin hoeverre zij zelf vonden dat ze aan de gegeven kerncompetenties voldeden. We onder-

149

150 HOOFDSTUK 6. RESULTATEN

scheiden volgende categorieen van antwoorden omtrent de afdekking van de kerncompe-tenties.

• Goed tot zeer goed: de kerncompetenties “Analyse & ontwerp (BA-KC1)”, “Implemen-tatie (BA-KC2)”, “Communicatievaardigheden (BA-KC7)”, “Wiskundige basis (BA-KCA1)”, “Opvolgen ontwikkelingen (BA-KCA4)”, “Wetenschappelijke basis (BA-KCA5)”en “Autonoom en creatief (BA-KCA6)”.

• Goed, maar met enig voorbehoud door een aantal respondenten: de kerncompetenties“Onderhoud (BA-KC3)”, “Databank (BA-KC4)”, “Support & advies (BA-KC6)”, “For-meel denken (BA-KCA2)” en “Wetenschappelijke dataverwerking (BA-KCA3)”.

• Onenigheid onder de respondenten: kerncompetentie “Netwerken (BA-KC5)”.Deze waardering komt min of meer overeen met de congruentietabellen (zie Sectie 2.1.1 –p. 40), waaruit we veilig mogen concluderen dat de onderwijscommissie zijn gestelde niveauhaalt. De onenigheid rond “Netwerken (BA-KC5)” is waarschijnlijk te verklaren omdat deomschrijving nu in hoofdzaak overeenstemt met een (weliswaar populair) keuzevak (“LaboComputernetwerken”). Bij de volgende curriculumherziening (voorzien in 2011, zie Sec-tie 2.1.5 – p. 45) zullen wij ons dus alvast moeten buigen over de formulering.

Kwaliteit van de bacheloropleiding. De bachelorstudenten waren het zeker eens over devoornaamste doelstelling van de bacheloropleiding, namelijk doorstromen naar de mas-ter (50% waardeerde met “Helemaal akkoord”; de andere 50% met “Akkoord”). Bij demasterstudenten lag dit iets moeilijker, aangezien toch 15% vond dat de masteropleiding(licentieopleiding) niet goed aansloot bij de bacheloropleiding (kandidaatsopleiding). Deovergangsperikelen van kandidaat-licentie naar bachelor-master zijn daar waarschijnlijk devoornaamste verklaring voor.

In de sterkte-zwakte analyse komt naar voor dat “Kwaliteit van de opleiding” het meestgewaardeerde punt was (21,1%), gevolgd door “Vorming praktische vaardigheden” (15,8%)en “Het aantal opleidingsspecifieke vakken” (15,8%). Tenslotte was 35% van de 20 respon-denten “Zeer tevreden” over de bacheloropleiding, 60% was “Tevreden” en slechts 5% “On-tevreden”; niemand was “Zeer ontevreden”.

Bij de masterstudenten krijgen we een gelijkaardig maar iets genuanceerder beeld. Nuzijn er vier gewaardeerde punten met elk een gelijke score van 15.4%: ‘Kwaliteit van de op-leiding”, “Vorming praktische vaardigheden”, “Het aantal opleidingsspecifieke vakken” (dedrie eveneens geselecteerd door de bachelorstudenten) en “Contacten met docenten/assistenten”.Tenslotte waren 26.7% van de 15 respondenten “Zeer tevreden” over de opleiding, 66.7%was “Tevreden”, en niemand was “Ontevreden”; 6.7% (dus 1 student) was “Zeer ontevre-den”: uit de open antwoorden kan niet opgemaakt worden waarom deze ene student onte-vreden was, maar ook hier vermoeden we dat de overgangsperikelen tussen het kandidaat-licentie en bachelor-mastersysteem een belangrijke factor vormen.

Studentenopinie. Tot slot enkele citaten uit de open antwoorden.• Al heel veel bijgeleerd over dingen die me echt interesseren.• Ik vind het nog steeds boeiend. Als er iets tegenviel, werd er vrij snel iets aan

gedaan.• Goede kwaliteit in een goede sfeer en een goed uitgeruste, prettige omgeving.• Goede opleiding . . . ik heb veel bijgeleerd en ben in staat om zelfstandig verder te

groeien en te leren.

6.1. GEREALISEERD NIVEAU 151

6.1.2 Realisatie van de master doelstellingen

74 van de 99 aangeschreven alumni die tijdens de laatste 5 jaar zijn afgestudeerd hebben devragenlijst beantwoord. Dat betekent een respons van 75%, wat zeer hoog mag genoemdworden, en alvast een signaal is van de betrokkenheid van de alumni bij de opleiding. Degedetailleerde resultaten zijn te vinden in de bijlagen [40].

Kerncompetenties. Ook de alumni werd gevraagd om aan te geven op een 4-puntschaalin hoeverre zij zelf vonden dat ze aan de gegeven kerncompetenties voldeden. Ook hier isde formulering lichtjes verouderd ten opzichte van wat opgelijst werd in Sectie 1.1.2 – p. 26.We onderscheiden volgende categorieen van antwoorden omtrent de afdekking.

• Goed tot zeer goed: kerncompetenties “Analyse” (MA-KC1), “Ontwerp” (MA-KC2)• Goed, maar met enig voorbehoud door een aantal respondenten: “ Herstructureren” (MA-

KC3), “Kwaliteitscontrole” (MA-KC4), “Selectie van technieken” (MA-KC5), “Rappor-teren” (MA-KC6), “Diepgang” (MA-KC8), “Onderzoek en Ontwikkeling” (MA-KC9),“Fundamenteel Onderzoek” (MA-KC10)

• Onenigheid onder de respondenten: “Leiden” (MA-KC7)Ook hier kunnen we veilig concluderen dat de onderwijscommissie Informatica zijn gesteldeniveau haalt, alhoewel een herformulering van een aantal kerncompetenties zich eveneensopdringt. Vooral “Leiden” is wat dit betreft misleidend omdat het hier twee vaardighe-den betreft (tijdsschatting en planning) die slechts impliciet aan bod komen tijdens de veleprojecten die de studenten moeten maken, terwijl uit de projecten thesiswerking duidelijkblijkt dat de studenten die vaardigheden wel bezitten.

Vergelijking ingenieur, handelsingenieur, graduaat. Een aantal vragen peilden naar deperceptie van het verschil tussen wetenschappelijke Informatica-opleidingen, en andere (i.e.,Burgerlijk Ingenieur, Handelsingenieur, Graduaat). Onze alumni werd gevraagd of ze inhun loopbaan collega’s met een dergelijke opleiding hebben gekend, en zo ja welke capaci-teitsverschillen ze dan hadden waargenomen. Hieruit bleek het volgende:

• Een burgerlijk ingenieur computerwetenschappen heeft minder specifieke informatica ken-nis (maar meer algemene kennis) en minder kennis van software (maar meer van hard-ware). Qua kennis van bedrijfsbeheer, sociale vaardigheden, communicatievaardighe-den, zelfstandigheid & maturiteit, kritische ingesteldheid, vonden de alumni dat zeongeveer evenveel capaciteiten hadden.

• Een handelsingenieur beleidsinformatica heeft veel minder vakkennis, kennis van soft- enhardware, maar dan weer veel meer kennis over bedrijfsbeheer. Wat betreft algemenekennis, sociale vaardigheden, communicatievaardigheden, zelfstandigheid & matu-riteit, kritische ingesteldheid vonden de meeste alumni dat ze gelijkwaardig waren,alhoewel de meningen hier veel meer verspreid liggen in vergelijking met de opiniesover de capaciteiten van de burgerlijk ingenieurs.

• Een graduaat informatica heeft veel minder zelfstandigheid, maturiteit en kritische in-gesteldheid en minder algemene kennis, vakkennis, kennis rond software, kennis vanbedrijfsbeheer. De capaciteiten qua hardwarekennis, sociale vaardigheden en commu-nicatievaardigheden zijn ongeveer gelijk.

De Informatica-opleiding in de wetenschappen leunt dus het dichtst aan bij die van de bur-gerlijk ingenieurs; het voornaamste verschil zit hem in een accent op software en diepgang


(t.o.v. hardware en breedte). De doelstelling van een opleiding handelsingenieur beleidsin-formatica ligt duidelijk elders (bedrijfsbeheer), terwijl het niveau van een graduaat informa-tica (de zogenaamde professionele bachelor) beduidend lager ligt. Hiermee bevestigden dealumni het beeld dat wij van onze opleiding hebben, en we zullen in de toekomst ook invoorlichtingscampagnes hierop de nadruk leggen.

Kwaliteit van de (licentiaats)opleiding. We stellen vol tevredenheid vast dat onze alumniveel lof hebben over de opleiding: 39.4% van de 71 respondenten is “Zeer tevreden” overde opleiding, 54.9% was “Tevreden”, 4.2% (3 studenten) waren “Ontevreden” en 1.4% (dus1 student) was “Zeer ontevreden”. Uit de open antwoorden kunnen we opmaken dat deontevredenheid te maken heeft met het profiel van de opleiding (te technisch, teveel opprogrammeren gericht), te weinig voorbereiding op, en hulp bij, de latere job, en het groteaandeel wiskunde.

In de sterkte-zwakte analyse komt naar voor dat “Zelfstandig werken” met vlag en wim-pel het meest gewaardeerde punt was (24,6%). Dan volgt een gedeelde tweede plaats (elk13%) voor “Kwaliteit van het onderwijs”, “Gericht op vorming van probleemoplossendevaardigheden” en ”Contacten met docenten/assistenten”. Ook de vijfde plaats wordt ge-deeld (10,1%) door “Wetenschappelijke vorming” en “Inspraak van studenten”.

Studentenopinie. Tot slot een greep uit de open antwoorden.• Zeer sterke theoretische en praktische basis.• Het was soms zwaar, maar het resultaat is zeker positief: ik merk dat ik wel goed

voorbereid ben om op de arbeidsmarkt te starten.• . . . andere opleidingen wel een betere specifieke productkennis (en daardoor erva-

ring) hebben, maar een minder brede basis waardoor men die kennis niet goed kantoepassen op alternatieven

6.1.3 Appreciatie van de masterproef

De masterproef of thesis is het sluitstuk van elke universitaire opleiding en de studenten, zo-wel als de onderwijsstaf, besteden er dan ook veel tijd en energie aan. Inderdaad krijgt elkestudent hier een individuele begeleiding op maat, wat een belangrijke troef is. Maar geziende verscheidenheid aan promotoren en begeleiders is het belangrijk om toch enige afspra-ken te hebben. De onderwijscommissie Informatica heeft dan ook de volgende documentenopgesteld:

(a) een richtlijn die precies afbakent wat de verantwoordelijkheden zijn van de verschil-lende betrokken partijen [45] (student, promotor, stagebegeleider, begeleidend assis-tent, . . . )

(b) beoordelingscriteria gebaseerd op de meest voorkomende wetenschappelijke metho-des [46] (haalbaarheidsstudie, gevalsanalyse, literatuurstudie, formeel model, simula-tie).

De thesis wordt door de alumni dan ook zeer gewaardeerd. In de programma-evaluatiemoesten onze alumni een aantal stellingen beoordelen op een 4-puntschaal (helemaal nietakkoord, niet akkoord, akkoord, helemaal akkoord). Daaruit blijkt dat alle aspecten vande thesis (informatie over begeleiding en evaluatie, toepassing van reeds verworven kennisen vaardigheden, zelfstandig werk, voldoende begeleiding, voorziene tijd, keuze aan on-derwerpen) door meer dan twee derden van de studentenpopulatie als goed tot zeer goed


werden bevonden. Als er al twijfels worden geuit, gaat het om de eigenlijke thesisbegelei-ding.

6.1.4 Internationalisering (studenten- en docentenmobiliteit)

Voor de definitieve beslissing in december 2006 over het inrichten van een 2-jarige MasterInformatica in Vlaanderen bestond er (naast de klassieke Erasmus-uitwisselingsakkoorden),ook een overeenkomst tussen de faculteit Wiskunde en Informatica van de Technische Uni-versiteit Eindhoven (TU/e) en de faculteit Wetenschappen van de Universiteit Antwerpen.Door deze samenwerkingsovereenkomst (gestart in 2003) kon aan studenten informaticavan de Universiteit Antwerpen een meer gevarieerd studieprogramma aangeboden wor-den, door het opnemen van cursussen die enkel aan de TU/e beschikbaar zijn. Verder kre-gen studenten informatica in het kader van deze overeenkomst de mogelijkheid om, na hetbehalen van het licentiaatsdiploma informatica, in te stromen in het 5e studiejaar van de in-genieursopleiding technische informatica aan de TU/e. Over de jaren heen hebben een 5-talstudenten van deze mogelijkheid gebruik gemaakt.

Er zijn in 2005 ook gesprekken geweest met de faculteit Electrical Engineering, Wiskundeen Informatica van de Technische Universiteit Delft. In deze gesprekken is de mogelijkheidvan een gelijkaardige overeenkomst als met de TU/e besproken, en is er overleg geweestover de invoering van een gemeenschappelijke Master TUDelft – UA rond Computer Engi-neering. Uiteindelijk werd vastgesteld dat er geen overeenkomst nodig was, en dat studen-ten kunnen instromen in de Master Computer Engineering en voldoende credits kunnenverwerven om de facto in 1 jaar het bijkomend diploma te verwerven. Een student heefteffectief van die gelegenheid gebruik gemaakt.

Naar aanleiding van de invoering van de 2-jarige Master Informatica in Vlaanderen, zijnde samenwerkingsovereenkomsten met de TU/e en de TUDelft opgezegd.

De huidige internationaliseringsactiviteiten binnen de opleiding informatica omvatten hoofd-zakelijk de deelname aan uitwisselingsprogramma’s. De uitwisselingen binnen Europa (enWallonie) vinden plaats in het kader van het Erasmus- en het Erasmus Belgica-programma.Voor bestemmingen buiten Europa is de Universiteit Antwerpen actieve partner in het Utrechtnetwerk. Dit Europese universiteitennetwerk heeft voor studentenmobiliteit een akkoordgesloten met het Amerikaanse MAUI consortium (Mid American Universities International)en met het Australische AEN (Australian/European Network) (zie ook Sectie 4.2.5 – p. 110).

Voor informatica zijn er in het kader van het Erasmus-programma uitwisselingsakkoor-den met 21 partners in 10 Europese landen (zie bijlage [22]). Zoals ook te zien in Tabel 6.1,verbleven er de jongste drie academiejaren slechts een heel beperkt aantal studenten via hetErasmus-programma in het buitenland, terwijl er wel verschillende inkomende studentenzijn.

Uit de onderzoeksvisitatie blijkt een gelijkaardige trend (bijlage [48]). Doctoraatsstu-denten vinden de (onderzoeks)sfeer aan de Universiteit Antwerpen heel goed, en zijn nietgeneigd om een studieverblijf in het buitenland te ondernemen. De enquete bij alumni enstudenten geeft nochtans aan dat een buitenlands verblijf zeker als een meerwaarde gezienwordt.


Inkomende studenten Uitgaande studenten2005–2006 2 12006–2007 5 12007–2008 7 -2008–2009 4(+) 1

Tabel 6.1: Uitwisselingsprogramma: in- en uitgaande studenten

Studentenopinie. 55% van de bachelorstudenten geeft aan niet geınteresseerd te zijn inbuitenlandse uitwisseling. Voor de geınteresseerden zijn praktische en organisatorischebezwaren de voornaamste belemmerende factoren. Bij de masterstudenten is 30% nietgeınteresseerd, en ook daar spelen voornamelijk praktische en organisatorische bezwa-ren een rol.En wat zijn die praktische en organisatorische bezwaren ? De open antwoorden vermel-den redenen zoals “Als je hier hobby’s hebt, is het nogal een grote stap”, “vriendin” en“vreemd land, op kot, zelf alles moeten zoeken”.

Om de deelname aan de verschillende uitwisselingsprogramma’s te verhogen wordende volgende initiatieven genomen.

ECTS label. De UA heeft het ECTS-label (European Credit Transfer System) behaald, waar-door uitwisseling mogelijk wordt gemaakt.

Uitgaande studenten. Om onze studenten meer bestemmingen te kunnen bieden werdenal in de aanloop naar het academiejaar 2008–2009 verschillende nieuwe Erasmus-uitwisselingsakkoordenafgesloten met partnerinstellingen bekend voor hun kwalitatief sterke opleidingen en spe-cifiek geselecteerd op basis van reeds bestaande contacten tussen onderzoeksgroepen. Zokunnen studenten een kwalitatief aantrekkelijke bestemming selecteren waar een gerela-teerd en toch gediversifieerd vakkenaanbod voorhanden is. Ook werd gelet op het aanbodvan Engelstalige opleidingsonderdelen in de respectievelijke partnerinstellingen omdat an-derstalige opleidingen meteen ook de drempel naar een buitenlands verblijf drastisch verho-gen voor onze studenten. Bijkomend wordt een actieve informatiecampagne gevoerd overde studiemogelijkheden in het buitenland specifiek voor informatica, waarin ook nadrukke-lijk de meerwaarde van zulk een verblijf wordt belicht.

Inkomende studenten. Om ook meer buitenlandse studenten aan te trekken en zo de in-ternationalisering meer voelbaar te maken voor de ‘thuisblijvers’ werden een aantal nieuweakkoorden gesloten met gerespecteerde instellingen in landen waar de Universiteit Antwer-pen blijkbaar een extra aantrekkingskracht op uitoefent (vb. Polen en Spanje), zoals blijktuit een peiling bij de dienst internationale samenwerking. Om deze aantrekkingskracht ookvoor deze buitenlandse studenten nog te versterken worden vanaf het academiejaar 2009–2010 een heel aantal vakken in het derde jaar bachelor en in de masteropleiding in het Engelsgedoceerd.


Docentenmobiliteit. Naast studentenmobiliteit houdt internationalisering ook docenten-mobiliteit in. In 2001-2002 heeft Prof. Annie Cuyt een sabbatjaar opgenomen in de VerenigdeStaten. Voor 2009-2010 is er een aanvraag goedgekeurd voor een half jaar sabbatsverlof voorProf. Serge Demeyer. Maar beide betreffen een herbronning qua onderzoek. Qua onderwijsheeft de opleiding in de laatste 5 jaar geen uitgaande en geen inkomende internationaledocenten met een onderwijsopdracht gehad. Een bevraging van het ZAP leert echter dat debuitenlandse gastonderzoekers aan het departement regelmatig voordrachten houden in hetkader van de reguliere lessen van de UA informatica-opleiding, en dat ook in omgekeerderichting regelmatig initiatieven vallen te noteren. Een exhaustieve opsomming is hier nietmogelijk, maar ter illustratie vermelden we onder andere de volgende initiatieven:

• de cursus “Software Reengineering” is bij wijze van experiment als gastcursus (viateleconferencing, e-mail, . . . ) gedoceerd aan de Universiteit Groningen door Serge De-meyer

• in het kader van de overeenkomst met Universite de Savoie is er een gastles georgani-seerd (interuniversitair) aan de Vrije Universiteit Brussel

• de cursus “Actuele Trends in Databases” is aan de Universiteit Antwerpen (voor 3 vande 6 studiepunten) gedoceerd door Laetizia Tanca van de Universiteit van Pisa tijdensde zomer van 2008

• in de cursussen “DataMining”, “Gevorderde AI Technieken”, “Seminarie Computer-netwerken” en “Actuele Trends in Databases” in de Master Informatica worden lezin-gen ingelast door gastsprekers uit buiten- en binnenland.

6.1.5 Tewerkstelling van onze alumni

Beroepsprofiel. De beroepsprofielen van onze alumni werden uitgebreid behandeld inSectie 1.2.1 – p. 31, waar we ondermeer de vervulde jobprofielen analyseren (Figuur 1.1 –p. 32), de sectoren waar onze alumni terecht komen (Figuur 1.2 – p. 32) en de grootte van debedrijven waarvoor ze werken (Figuur 1.3 – p. 33). De voornaamste conclusie die daaruit tetrekken valt is dat de beroepscontext waarin onze alumni terecht komen zeer divers is; devraag is dan ook of onze opleiding inderdaad voorbereidt op die diversiteit.

Van de 69 respondenten vindt 50.7% alvast dat hun functie volledig in het verlengde vanhun diploma ligt en 30.4% dat het “eerder wel” in het verlengde ligt. Anderzijds zijn er toch10 alumni (14.5%) die “eerder niet in het verlengde” antwoorden, en 3 die “helemaal niet inhet verlengde” antwoorden. We hebben niet kunnen correleren over welke functies het hiergaat.

Op de vraag of zij tevreden zijn over hun functie is het antwoord ook heel positief: 63.2%is zeer tevreden, 33,8% is tevreden en een magere 2.9% (dus 2 personen) eerder ontevreden;niemand was zeer ontevreden over zijn huidige functie.

Tewerkstellingsprofiel. Uit de enquete afgenomen onder de alumni kunnen we alvast af-leiden dat zij zonder probleem een job op hun niveau vinden. Dat hoeft niet te verwonderengezien de blijvend grote vraag op de arbeidsmarkt, ondanks wat soms in de pers verschijnt.

Van de 69 alumni die de vraag “Ben je momenteel aan het werk” beantwoordden, hebbenslechts 2.9% (dus 2 personen) nu geen job. Anderzijds geven negen personen aan toch eentijdje zonder werk te hebben gezeten, en vaak zelfs voor een lange periode: 5 personenlanger dan een jaar, 2 personen tussen drie maanden en een jaar en 2 personen minder dandrie maanden. Ook op de vraag hoe lang ze naar werk hebben moeten zoeken blijken de


omstandigheden zeer gunstig: 60,9% kon onmiddellijk aan de slag, 30,4% in minder dan 3maanden en 7,2% tussen drie maanden en een jaar; een persoon moest langer dan een jaarwachten.

Optie ondernemerschap. Uit de enquete blijken er toch wel een paar problemen te zijnmet de concrete voorbereiding op de arbeidsmarkt. De alumni signaleerden een gebrek aanhulp bij het zoeken naar werk, een te beperkte verspreiding van vacatures, weinig of geensollicitatietraining, zo goed als geen bezoeken aan bedrijven of organisaties en slechts eenbeperkt aantal gastdocenten uit de bedrijfswereld. De meeste van die euvels zouden nuverholpen moeten zijn via de optie “Ondernemerschap” (zie Sectie 2.3.2 – p. 52).

Facet 6.1 — Gerealiseerd niveauDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden. Inhet bijzonder

• blijkt uit de bevraging van de studenten en alumni, dat wij onze doelstellingen (metname de kerncompetenties opgelijst in Sectie 1.1.2 – p. 26) realiseren (zie Sectie 6.1.1 –p. 149 en Sectie 6.1.2 – p. 151);

• garanderen wij het wetenschappelijk karakter van de masterproef door een richt-lijn en bijhorende beoordelingscriteria op maat van de wetenschappelijke methodestypisch voor de informatica — dit wordt door onze alumni geapprecieerd (zie Sec-tie 6.1.3 – p. 152);

• zijn er verschillende inkomende en een beperkt aantal uitgaande studenten die ge-bruik maken van de faciliteiten voor internationale uitwisseling (zie Sectie 6.1.4 –p. 153);

• zijn onze alumni uiterst tevreden over de genoten opleiding, vinden ze zonder pro-bleem een job op hun niveau, waaruit we mogen concluderen dat onze opleidinginderdaad nauw aansluit bij de behoeften van de arbeidsmarkt (zie Sectie 6.1.5 –p. 155).

Er dient wel een kanttekening gemaakt te worden bij de studentenmobiliteit. De onderwijs-commissie Informatica vindt dat er te weinig studenten zijn die tenminste een deel vanhun studies in het buitenland doen; ook de instroom van inkomende studenten kan meer,maar vooral beter. De onderwijscommissie Informatica neemt zich dan ook voor meer in-spanningen te doen rond studentenmobiliteit. Het afsluiten van nieuwe akkoorden metgerespecteerde instellingen in landen waar de Universiteit Antwerpen een extra aantrek-kingskracht op uitoefent is alvast een eerste stap, een betere informatiecampagne naar destudenten toe een tweede.

6.2 Onderwijsrendement

6.2.1 Slaagcijfers eerste kandidatuur

De slaagcijfers onder de (kandidatuur) eerstejaarsstudenten in de faculteit Wetenschappenzijn historisch altijd laag geweest, en halen zelden de door de meeste visitatiecommissiesgehanteerde norm van 50%. De faculteit wetenschappen erkent de problematiek, volgt decijfers van nabij op en bundelt elk jaar de verschillende maatregelen van de onderwijscom-missies in een rapport naar de Facultaire Onderwijsraad en de Facultaire Kwaliteitscel (ziebijlage [56]).

6.2. ONDERWIJSRENDEMENT 157

Daarbovenop worstelen alle informaticarichtingen (in de faculteiten Wetenschappen)over gans Vlaanderen met lage slaagcijfers. Dit was 8 jaar geleden —tijdens de vorigevisitatieronde— al zo, en informele contacten met de informatica-opleidingen in onze zus-terinstellingen leren dat de situatie niet substantieel verbeterd is. Betreffende slaagcijferswas de Universiteit Antwerpen tijdens de vorige visitatieronde de slechtste leerling van deklas wat betreft slaagcijfers; we citeren het visitatierapport van zeven jaar geleden.

De commissie beoordeelt de slaagcijfers in de 1ste kandidatuur van de opleidingen infor-matica als laag aan de K.U.Leuven, de RUG en het LUC, en als zeer laag aan de UA.Deze slaagcijfers zijn duidelijk een punt van zorg voor alle opleidingen. ([34] - p. 30)

[. . . ][Het hoofdstuk specifiek over de Universiteit Antwerpen] De commissie beoordeeltde slaagcijfers in de 1ste kandidatuur sinds ‘95-‘96 als zeer laag. De slaagcijfers van degeneratiestudenten vertonen sinds de oprichting van de opleiding in 1991 een dalendetrend uitmondend in een slaagpercentage van slechts 25,3% in ‘99-‘00. ([34] - p. 71))

Een verklaring voor dit probleem is de voorkennis van onze studenten, in het bijzonderaangaande wiskunde. Ter voorbereiding van de visitatieronde in 2001 hadden we vastge-steld dat onze studentenpopulatie sterk afweek van de rest van de faculteit wetenschap-pen [1]. Er waren significant meer studenten uit het technisch secundair onderwijs (TSO)dan uit het algemeen secundair onderwijs (ASO), en veel studenten haalden de vooropge-stelde vooropleiding van 6u wiskunde per week niet. De opleiding kent dan ook een enormeuitval na het 1ste semester, wat het slaagcijfer natuurlijk negatief beınvloedt.

Een ander argument dat de Universiteit Antwerpen hanteert bij discussies rond slaag-percentages is dat ze moet vertrekken van een relatief zwakke positie, omdat de meeste vanonze studenten uit het Antwerpse komen waar de sociale achterstelling net wat groter isdan elders in Vlaanderen. Zo spreken van alle leerlingen binnen de stad Antwerpen 40%thuis geen Nederlands. Vandaar het belang van een actief gelijke kansenbeleid (cfr. Klim-op!, Trampolineproject, monitoraat op maat Sectie 8.1 – p. 179) (cfr. persmededeling [65]).Dit argument gaat slechts gedeeltelijk op voor de opleiding Informatica, gezien het aantalallochtone studenten in de opleiding tot nu toe op een hand valt te tellen.

De onderwijscommissie Informatica had vlak voor de visitatieronde van 2001 een aantalmaatregelen genomen (zelftest wiskunde, brugcursus), waardoor die dalende trend leek tekeren. Maar die trendbreuk heeft zich nooit doorgezet en na de vorige visitatieronde is hetslaagpercentage blijven dalen tot het alarmerende peil van 21% in 2002–2003, om dan in2003–2004 terug te stijgen tot 39%. Tabel 6.2 (gebaseerd op bijlage [23]) toont een overzichtvan de slaagcijfers voor de kandidaturen.

6.2.2 Curriculumherziening en het effect op de eerste bachelor

De onderwijscommissie Informatica heeft de invoering van het nieuwe bachelorcurriculumdan ook aangegrepen om het programma in de 1ste bachelor drastisch aan te passen enzo het slaagcijfer op te krikken zonder het niveau te verlagen. Het aandeel pure wiskunde-vakken is verlaagd —van 21 studiepunten in de 1ste kandidatuur tot 18 studiepunten inde 1ste bachelor— en werd meer gestroomlijnd in functie van de rest van het curriculum.Het niveau werd daarmee niet verlaagd: een deel van de wiskunde werd geabsorbeerd in


Jaar # in geslaagd nt. met ex. nt. zndr ex. slaagcijfer insch. slaagcijfer ex.97-98 73 20 50 3 27% 29%98-99 128 30 98 0 23% 23%99-00 91 24 66 1 26% 27%00-01 100 24 75 1 24% 24%01-02 56 11 45 0 20% 20%02-03 47 10 36 1 21% 22%03-04 36 14 22 0 39% 39%

1. jaar: academiejaar van inschrijving van generatiestudenten2. # in: aantal ingeschreven generatiestudenten3. geslaagd: aantal geslaagden4. nt. met ex.: aantal niet geslaagden met examen5. nt. zndr ex.: aantal niet geslaagden die geen examens hebben afgelegd6. slaagcijfer insch.: het slaagpercentage voor alle ingeschreven studenten7. slaagcijfer ex.: het slaagpercentage voor alle studenten die examens hebben afgelegd

Tabel 6.2: Slaagcijfers generatiestudenten eerste kandidatuur 1997–2004

informaticavakken, waarbij de wiskunde onmiddellijk werd gekoppeld aan de praktischetoepassing ervan. Zo wordt in Computer Graphics bijvoorbeeld de noodzaak van vector-ruimtes onmiddellijk duidelijk, terwijl Computer Netwerken elementaire statistiek (verde-lingen) gebruikt om het effect van een netwerkprotocol uit te leggen.

Helaas moeten we vaststellen dat er ook een grote groep “toeristen” begint aan de op-leiding, namelijk studenten die niet deelnemen aan de lessen, niet ernstig studeren, tijdensde eerste partiele examens uiterst zwakke resultaten halen en na de kerstvakantie afhakenof slechts voor de vorm deelnemen. We zijn dan ook van mening dat deze groep niet alsstudenten in de echte zin van het woord mag beschouwd worden, hoezeer men dat ook kanbetreuren. We weren deze groep dan ook uit de slaagcijfers, maar doen er alle moeite aanom die groep zo klein mogelijk te houden.

Bovendien heeft de onderwijscommissie Informatica sterk ingezet op de begeleiding vanhaar studenten, zeker in de 1ste bachelor. We kiezen daar expliciet voor activerende werk-vormen (portfolio en projecten) en organiseren tussentijdse examens (in het bijzonder voorde wiskundevakken). De activerende maatregelen zijn specifiek gericht op het segment aanstudenten dat echt moeite doet om te slagen, maar blijkbaar net iets tekort komt.

6.2.3 Streefdoel

In Vlaanderen is er duidelijk de politieke wil om het onderwijslandschap te optimaliserenen te rationaliseren. Het zogenaamde rapport Soete hanteert in dit verband de volgende“Kwantitatieve rationalisatienormen”

Tegen de start van het academiejaar 2015–2016 moet een rationalisatieplan operati-oneel zijn voor alle bacheloropleidingen met een bezetting van minder dan 115 studen-ten (de drie studiejaren samen) uitgedrukt in voltijdse equivalenten, waarbij een voltijdsequivalent gelijk is aan 60 opgenomen studiepunten. De norm van 115 studenten isgebaseerd op de assumptie dat er in de desbetreffende bachelor minimum 60 studenteninstromen, er daarvan 30 doorstromen naar het tweede jaar en uiteindelijk 25 studentenuitstromen in het derde jaar. De som leidt voor de volledige studieduur van de bachelor-opleiding tot een norm van 115 studenten. ([6], p.20, sectie 1.2.4.1).


Om het effect van maatregelen te meten is het dus absoluut noodzakelijk om een en anderte kwantificeren. De onderwijscommissie Informatica wil echter heel omzichtig omspringenmet streefcijfers rond slagen, omdat er teveel externe factoren zijn die zij niet onder controleheeft (kwaliteit en kwantiteit van de instroom, veranderende examenreglementering, . . . )en dat zij absoluut niet wil tornen aan het niveau van haar opleiding. Anderzijds wil deonderwijscommissie ook haar kop niet in het zand steken –er is wel degelijk een probleem–en formuleert ze daarom het volgende streefdoel.

Streefdoel slaagcijfers• Vergelijkbaar. De onderwijscommissie Informatica wil vergelijkbare slaagcijfers

met de rest van de faculteit Wetenschappen ondanks de handicap van een geva-rieerde instroom met veel studenten uit het TSO en een zwakke vooropleiding wis-kunde. We willen ook vergelijkbare slaagcijfers met de informatica-opleidingen inonze zusteruniversiteiten, ondanks de extra handicap van de sociaal zwakkere re-kruteringsbasis in de Antwerpse regio.

• Kwantitatieve rationalisatienorm. De onderwijscommissie Informatica houdt denorm uit het rapport Soete nauwlettend in de gaten, en streeft dus naar tenminste115 studenten in de bacheloropleiding, ondanks een slaagcijfer dat lager ligt dan hetuitgangspunt van 50% slaagkans in het eerste jaar.

• Niveau behouden. De onderwijscommissie Informatica wil het niveau van de op-leiding behouden, conform de doelstelling “. . . bekwame en wetenschappelijk ge-vormde informatici af te leveren” (zie Sectie 1.1.1 – p. 25). Moeilijke vakken uit hetcurriculum weren is expliciet niet de bedoeling; cijfers op een kunstmatige manieropkrikken is uit den boze. Wat wel kan —trouwens de enige mogelijke uitweg— isbetere voorlichting en begeleiding.

• 50% generatiestudenten die hun studie ernstig nemen slagen in 1ste zittijd. Geletop de gevarieerde instroom en de zwakke vooropleiding wiskunde mikt de onder-wijscommissie Informatica expliciet op die studenten die hun studies ernstig nemenen inspanningen leveren om hun examens af te leggen. Het slaagcijfer wordt daar-om berekend nadat alle studenten die 0, 1 of 2 hebben behaald op een van hunexamens uit de populatie zijn gefilterd.

• Signaalfunctie. De norm van 50% fungeert als een knipperlicht. Als de onderwijs-commissie Informatica vaststelt dat die norm niet gehaald wordt, engageert ze zichom het probleem verder te analyseren en op basis daarvan eventueel maatregelente nemen.

6.2.4 Uitval

Gezien de grote uitval in onze 1ste bachelor hebben we via de studentenbevragingen voor-afgaand aan het visitatierapport gepoogd te weten te komen waarom studenten afhaken.Maar deze groep studenten is heel moeilijk te bereiken en dat bleek ook hier: slechts 4 stu-denten hebben het enqueteformulier ingevuld en de resultaten zijn voor verdere doeleindenonbruikbaar.


6.2.5 Slaagcijfers eerste bachelor

Na de invoering van het bachelorprogramma heeft de onderwijscommissie Informatica danook expliciet de slaagcijfers bijgehouden, en hier opgelijst in Tabel 6.3. Deze cijfers zijn ge-trokken op basis van dezelfde gegevens als de standaardbijlage met de aantallen en de slaag-cijfers (zie bijlage [23]). Alleen is er een kolom aan toegevoegd waarbij alle studenten die 0,1 of 2 hebben behaald op een van hun examens uit de populatie zijn gefilterd

De tabel bevat voor de 9 vakken uit het 1ste bachelorcurriculum vijf cijfers:1. S: het semester waarin het opleidingsonderdeel wordt gegeven.2. #in: aantal ingeschreven studenten tijdens de 1ste zittijd, tussen haakjes staat tevens

het aantal deelnemende generatiestudenten (m.a.w. de studenten die het vak hernemenzijn hier niet meegeteld). De aantallen liggen iets lager voor de vakken uit het 2de se-mester. Voor 2004–2005 zijn alle studenten in 1ste bachelor als generatiestudent geteld.

3. Geslaagd 1ste zittijd: het percentage van de ingeschreven studenten die 10 of meer be-haalden tijdens de 1ste zittijd, tussen haakjes staat hetzelfde cijfer waarbij de studentendie het vak hernemen niet in rekening zijn gebracht.

4. % Geslaagd 1ste zittijd zonder 0-2: het percentage van de studenten die 10 of meerbehaalden, gegeven dat ze meer dan 2 op 20 behaalden. De niet echt deelnemendestudenten werden zo uit de data gefilterd, wat voor een aantal vakken een significantverschil maakt. Het minimum in deze kolom mag volgens ons streefdoel niet onder de 50%vallen (onderlijnd en in vet gedrukt).

5. % Geslaagd 1ste+2de zittijd: het percentage van de ingeschreven studenten die 10 ofmeer behaalden tijdens de 1ste of de 2de zittijd.

Streefdoel gehaald? In het eerste jaar van de invoering van het bachelorprogramma, haal-de de onderwijscommissie Informatica krap het gestelde doel; het vak Computernetwerkenhad na filtering het minimum met 51,28%. Het daaropvolgende jaar werd het streefcijferabsoluut niet behaald: het minimum was nu 33,3% (voor het vak Calculus). De onderwijs-commissie was dan ook gealarmeerd, maar nam toch nog even een afwachtende houdingaan omdat er waarschijnlijk iets mis was met de instroom. De slaagcijfers waren over degehele lijn slecht, en zelfs een vak als “Inleiding Programmeren” (dat voor informaticastu-denten toch geen probleem zou mogen vormen) haalde het streefcijfer niet. In 2006 werdvoor de tweede opeenvolgende maal het streefcijfer niet bereikt, deze maal haalde “DiscreteWiskunde” de norm niet.

Maatregelen. Toen een tweede opeenvolgende maal het streefcijfer niet werd behaald, be-sloot de onderwijscommissie Informatica het probleem verder te analyseren. De resultatenvan die analyses zijn beschreven in de drie volgende secties: Sectie 6.2.6 correleert de be-haalde resultaten op de verschillende vakken; Sectie 6.2.7 gaat na wat de kansen zijn vanTSO en ASO om de bacheloropleiding succesvol te beeindigen; Sectie 6.2.8 trekt conclusiesuit een apart kwalitatief gesprek met de studenten. Bovendien heeft de onderwijscommissieonmiddellijk maatregelen genomen onder de vorm van een curriculumwijziging: het vak“Computernetwerken” werd naar het tweede jaar verschoven en vervangen door een apartvak “Inleiding C++” en de uitbreiding van het vak “Computersystemen”.


% Gesl. % Gesl. (0-2) % Gesl.2004–2005 S #in 1e zit % 1e zit 1+2e zit1B-01 Inleiding progr. 1 51(51) 70,59(70,59) 80,00 76,471B-02 Discrete wiskunde 1 57(57) 45,61(45,61) 56,52 54,391B-03 Computersystemen 1 57(57) 57,89(57,89) 66,00 64,911B-04 Talen en automaten 2 40(40) 65,00(65,00) 76,47 70,001B-05 Gegevensstructuren 2 41(41) 73,17(73,17) 90,91 78,051B-06 Inleiding software eng. 2 40(40) 77,50(77,50) 81,58 80,001B-07 Calculus en statistiek 2 49(49) 40,82(40,82) 55,56 46,941B-08 Computernetwerken 1 61(61) 32,79(32,79) 51,28 45,901B-09 Computer graphics 2 48(48) 58,33(58,33) 71,79 66,67

% Gesl, % Gesl, (0-2) % Gesl,2005–2006 S #in 1e zit % 1e zit 1+2e zit1B-01 Inleiding progr. 1 42(40) 47,62(45,00) 48,78 64,291B-02 Discrete wiskunde 1 62(42) 29,03(33,33) 38,30 48,391B-03 Computersystemen 1 49(43) 59,18(58,14) 61,70 69,391B-04 Talen en automaten 2 39(30) 61,54(63,33) 63,16 76,921B-05 Gegevensstructuren 2 39(32) 76,92(75,00) 93,75 82,051B-06 Inleiding software eng. 2 36(33) 61,11(60,61) 75,86 72,221B-07 Calculus 2 50(34) 24,00(26,47) 33,33 34,001B-08 Computernetwerken 1 59(41) 27,12(26,83) 35,56 32,201B-09 Computer graphics 2 44(32) 38,64(34,37) 54,84 65,91

% Gesl, % Gesl, (0-2) % Gesl,2006–2007 S #in 1e zit % 1e zit 1+2e zit1B-01 Inleiding progr. 1 45(37) 60,00(56,68) 60,00 75,561B-02 Discrete wiskunde 1 50(39) 34,00(35,90) 44,74 52,001B-03 Computersystemen 1 47(39) 59,57(58,97) 62,22 70,211B-04 Talen en automaten 2 47(37) 55,32(54,05) 56,52 61,701B-05 Gegevensstructuren 2 36(30) 77,78(80,00) 82,35 80,561B-06 Inleiding software eng. 2 31(25) 80,65(84,00) 80,65 96,771B-07 Calculus 2 45(28) 37,78(52,00) 51,52 53,331B-08 Computernetwerken 1 58(37) 58,62(56,76) 70,83 67,241B-09 Computer graphics 2 36(27) 52,78(48,15) 63,33 66,67

Tabel 6.3: Slaagcijfers (incl. generatiestudenten) 1ste bachelor 2004–2005 tot 2006–2007


Inle

idin

gpr

ogra

mm

eren

Dis

cret

eW

isku

nde

Com

pute

rsys

tem

en

Tale

nen

Aut

omat

en

Geg

even

sstr

uctu

ren

Inl.

Soft

w.E

ngin

eeri

ng

Cal

culu

s

Com

pute

rnet

wer

ken

Com

pute

rG

raph

ics

Inleiding Programmeren 20,27 11,92 12,58 11,71 13,61 19,85 11,35 13,73 15,49Discrete Wiskunde 11,92 21,69 11,77 14,71 14,75 14,18 16,54 17,17 16,88Computersystemen 12,58 11,77 17,38 9,72 11,58 12,84 10,40 14,71 12,22Talen en Automaten 11,71 14,71 9,72 20,32 15,47 15,43 16,51 14,01 13,69Gegevensstructuren 13,61 14,75 11,58 15,47 25,03 16,23 16,19 14,69 18,49Inl. Softw. Engineering 19,85 14,18 12,84 15,43 16,23 41,10 12,14 14,71 19,51Calculus 11,35 16,54 10,40 16,51 16,19 12,14 26,44 15,92 15,69Computernetwerken 13,73 17,17 14,71 14,01 14,69 14,71 15,92 28,11 17,92Computer Graphics 15,49 16,88 12,22 13,69 18,49 19,51 15,69 17,92 34,86

Tabel 6.4: Covariantiematrix slaagcijfers voor 1ste bachelor 2004–2005 tot 2006–2007

6.2.6 Correlaties tussen examenresultaten

De onderwijscommissie Informatica besloot eventuele correlaties tussen de examenresulta-ten van de negen opleidingsonderdelen in de 1ste bachelor te berekenen. In het bijzonderwilden we weten:

(a) in welke mate de examenresultaten voor een onderdeel A verband houden met hetresultaat van dezelfde studenten voor een ander onderdeel B;

(b) in welke mate alle opleidingsonderdelen evenredig bijdragen tot het globale slaagcij-fer;

(c) in hoeverre het niet deelnemen aan een bepaald examen de deelname aan andere exa-mens beınvloedt.

Om deze vragen te beantwoorden maakten we gebruik van twee klassieke analysetech-nieken, namelijk een covariantiematrix gevolgd door een principaalcomponenten analyse. Demate waarin de examenresultaten op onderdeel A verband houden met het resultaat vandezelfde studenten voor een ander onderdeel B, drukken we uit met behulp van de covari-antie tussen XA en XB , waarbij XA het examenresultaat op onderdeel A weergeeft en XB hetexamenresultaat op onderdeel B. Wanneer we deze covariantie berekenen, werd er steedsgebruik gemaakt van de examenresultaten van de 218 1ste bachelorstudenten in de periode2004–2005 tot 2006–2007, waarbij steeds het resultaat uit de 1ste zittijd gedurende het eersteinschrijvingsjaar werd gebruikt. We nemen enkel die studenten in rekening die op beideonderdelen deelnamen aan het examen (d.w.z. als ze een score realiseerden van 0 tot 20 opbeide onderdelen). Het resultaat is te vinden in Tabel 6.4.

Interpretatie. Een positieve covariantie geeft aan dat goede/slechte resultaten op beideonderdelen vaak samen gaan; hoe groter de covariantie, hoe meer uitgesproken deze relatieis. Een negatieve covariantie geeft dan weer aan dat een goede score op het ene onderdeelsamen voorkomt met een minder goed resultaat op het andere. Dit zou bijvoorbeeld het


geval kunnen zijn indien de studiebelasting tijdens een bepaald semester te hoog zou zijn,waardoor er keuzes gemaakt moeten worden bij het instuderen van de verschillende onder-delen. Een covariantie gelijk aan nul zou impliceren dat de resultaten van beide onderdelenvolledig onafhankelijk zijn.

We stellen eerst en vooral vast dat alle waarden positief zijn, wat doet vermoeden dat destudenten doorgaans gelijkaardige resultaten behalen over de hele lijn, wat een antwoordgeeft op vraag (a). Er lijkt dus geen opdeling aanwezig te zijn waarbij studenten die goedpresteren voor een aantal onderdelen doorgaans minder presteren op de overige onderde-len, wat een mogelijke verklaring kon zijn voor het eerder lage globale slaagcijfer. Op dediagonaalelementen vinden we eveneens de geschatte variantie van het examenresultaat te-rug voor elk van de onderdelen.

Ten tweede kunnen we vaststellen dat de resultaten van bepaalde onderdelen sterker aanelkaar gekoppeld zijn dan andere, maar dat er een sterke coherentie is tussen de verschillen-de vakken.

• Het resultaat van “Inleiding Programmeren” is het sterkst gecorreleerd met “InleidingSoftware Engineering” (covariantie = 19.85), wat in de lijn der verwachtingen ligt, ze-ker aangezien de groepsindeling voor “Inleiding Software Engineering” afhankelijk isvan het examenresultaat op “Inleiding Programmeren”.

• Zo zien we ook dat het onderdeel “Computernetwerken” voornamelijk affiniteit ver-toont met de meer wiskundige onderdelen (17,17 met Discrete Wiskunde; 15,92 metCalculus), wat voor een deel de eerdervermelde examenresultaten verklaart.

• Maar ook de representant van de theoretische informatica “Talen en Automaten” cor-releert sterk met de wiskunde vakken “Discrete Wiskunde” en “Calculus” (14,71 res-pectievelijk 16,51)

• En “Computer Graphics” vervult zijn rol als brug tussen wiskunde en informatica,want het correleert sterk met zowel de programmeervakken als de wiskunde vakken.

• De resultaten van het onderdeel “Computersystemen” blijken dan weer het minst ge-relateerd met de overige onderdelen, daar alle covarianties onder de 13 liggen.

Wanneer we op deze covariantiematrix een principaalcomponenten analyse uitvoeren (watovereenstemt met het bepalen van de 9 reele eigenwaarden en hun overeenkomstige eigen-vectoren), dan bekomen we volgende vector van eigenwaarden:

(144.58, 26.39, 16.19, 14.70, 9.72, 7.34, 6.27, 5.34, 4.68)

De eerste eigenwaarde is dus veruit dominant, wat ons vermoeden bevestigt dat de stu-denten doorgaans goed of slecht presteren over de hele lijn, en ons een eerder verrassendantwoord biedt op vraag (a). De eigenvectorcomponent vi geeft eveneens aan in welke mateelk onderdeel i doorweegt op de principaalrichting. We merken op dat, uitgezonderd dewaarde van 0.25 voor Computersystemen, alle waarden tussen de 0.3 en 0.4 liggen, en mo-gen dus voor vraag (b) besluiten dat alle onderdelen hiertoe in evenredige mate bijdragen,wat een erg positieve eigenschap is.

We kunnen ook een analoge principaalcomponenten analyse uitvoeren wat betreft dedeelname van de studenten aan de examens (waarbij -1 = geen deelname en 1 = deelname).Het blijkt dat de principaalrichting meer dan 94% van de variantie verklaart, kortom hetniet deelnemen aan een bepaald examen is sterk gekoppeld aan het niet deelnemen aaneen ander examen. We mogen hieruit besluiten dat de studenten doorgaans alle examensafleggen of een groot deel van de examens links laat liggen (inderdaad, uit de data zelf blijkt


ook dat 74 studenten van de 218 tenminste 4 maal niet deelnemen aan een examen). Derichting van de principaalvector

(0.2648, 0.2611, 0.2661, 0.3742, 0.3953, 0.3629, 0.3811, 0.2843, 0.3699)

is sterker voor onderdelen 4, 5, 6, 7 en 9, wat niet mag verbazen omdat dit de 5 onderdelenvan het 2de semester zijn. Dit bevestigt dat heel wat studenten afhaken na de examenperiodein januari.

Conclusie Uit bovenstaande correlatieanalyse kunnen we het volgende concluderen.(a) De resultaten van bepaalde vakken zijn sterker aan elkaar gekoppeld dan andere; maar

het is niet het geval dat studenten alleen falen voor de wiskunde vakken.(b) De studenten behalen doorgaans gelijkaardige resultaten over de gehele lijn, en alle

vakken dragen evenredig bij tot de slaagcijfers.(c) Er is geen noemenswaardig verband tussen de al dan niet deelname aan examens;

behalve dan de spreiding over de semesters. Als studenten afhaken voor examens,doen ze dat in hoofdzaak na de semesterexamens in januari.

6.2.7 Achtergrondanalyse

Los van de slaagcijfers in het eerste jaar, is het belangrijk om na te gaan in hoeverre deachtergrond van de studenten (dus ASO of TSO student) de kans op slagen bepaalt. Eenanalyse maken van de slaagcijfers in het eerste jaar is daartoe niet relevant: wat we eigenlijkwillen weten is in hoeverre TSO studenten erin slagen om het bachelortraject succesvol tebeeindigen.

Eerst en vooral gaan we na wat het aandeel is van de generatiestudenten met een TSOopleiding. Voor de jaren 2002 tot 2007 gaf dit respectievelijk 17,39; 25,42; 16,36; 17,24; 23,21en 21,43%. Het gaat dus om een significant aandeel van de totale populatie, en het loont duswel degelijk de moeite om die doelgroep apart te bestuderen.

De inschrijvingsgegevens die we tot onze beschikking hadden, lieten ons niet toe deslaagcijfers van ASO studenten te vergelijken met die van TSO studenten. Daarom hebbenwe geopteerd om een eveneens veelzeggend overzicht weer te geven (Tabel 6.5) met de ach-tergrond van al onze huidige studenten ingeschreven in het academiejaar 2007–2008 in deBa en Ma opleiding.

Conclusie. Opvallend is dat slechts 21 van het totaal aan 125 Ba studenten een TSO oplei-ding genoten (16,8%), terwijl er oorspronkelijk meer TSO generatiestudenten de opleidinghebben aangevat. Meer zelfs, van deze 21 studenten blijken er zelfs 15 voor het eerst in-geschreven, en dus is slechts zes van de TSO studenten door het eerste jaar geraakt. In deMa opleiding vinden we zelfs maar twee studenten met een TSO opleiding terug. Hieruitkunnen we besluiten dat er een significante instroom is van TSO studenten (schommelendrond de 20%) die doorgaans afhaken na een jaar, waardoor het globale slaagcijfer sterk nega-tief beınvloed wordt. Anderzijds mogen we die doelgroep niet verbieden om de opleidingte starten, aangezien er wel degelijk voorbeelden te vinden zijn van studenten die het pro-gramma met succes beeindigen. Omgekeerd zijn er ook voorbeelden te vinden van ASOstudenten (zelfs met een sterk wiskundige vorming) die niet, of slechts met veel moeite, deopleiding voltooien.


TSO:Studierichting Bachelor MA (comp) MA (datab) MA (netw) MA (soft)Elektriciteit-elektron. 1 - - - -Elektromechanica 2 - - - -Industriele wetensch. 9 - 2 - -Informatica 1 - - - -Informaticabeheer 5 - - - -Multimediatechnieken 1 - - - -Secretariaat-talen 1 - - - -Techniek-wetenschappen 1 - - - -ASO:Studierichting Bachelor MA (comp) MA (datab) MA (netw) MA (soft)Economie-moderne talen 4 - - - -Economie-wiskunde 9 1 - - 1Grieks-Latijn 1 - - - -Humane wetenschappen 3 - - - -Latijn-wetenschappen 4 - - - -Latijn-wiskunde 11 - - 1 4Moderne talen-wiskunde 7 - 1 - 2Moderne talen-wetensch. - - - - 1Rudolf Steinerpedagogie 1 - - - -Wetenschappen-wiskunde 57 1 1 3 2Buitenland:Studierichting Bachelor MA (comp) MA (datab) MA (netw) MA (soft)Ongekend 5 - - - 3Vlaamse Examencommissie:Studierichting Bachelor MA (comp) MA (datab) MA (netw) MA (soft)Ongekend 2 - - - -

Tabel 6.5: Achtergrond Studentenpopulatie 2007–2008


Een gelijkaardig beeld krijgen we uit de studentenbevragingen. Het gaat hier natuurlijkmaar om een momentopname, maar als we de gevolgde studierichting uit het secundair ver-gelijken van de generatiestudenten met die van de bachelorstudenten zien we in Figuur 6.1dat 27,5% van de startende studenten TSO studenten zijn, en dat dit aandeel is gedaald tot5% in de 3de bachelor. Bij andere studierichtingen blijft dit aandeel ongeveer gelijkwaardig.

!"#$%#&''&()*&+,&-.)!/01$#'&-.2&!

3*)#%&0%!4)2,05&.#!$05)#6.74!(!,0.*)#4.-).-!89:$;!$1!#)4<$04)4!=!>>

?,#*)@!A)4,+-4

B)%)05

C,)4-.$0!-)D-B)1-!<$+) A.%E-!<$+)

F G > H I

J)&0 J)5.&0!K!C,&0-.+)A)+&-.*)!L#)M,)02.)4!$1!&046)#4

?2&+)

?-5;!N)*;

O.4-$%#&'

0=P'$,0-

&*;=J)&0

'5=J)5.&0

5)*;=?-5;!N)*;

&Q;=PQ4-)0-.$0

"R!")#4$0&+.&

0=>>F;F9 S&-!.4!7)!%)Q$$#-)7&&#T

FUUVFWUF!(!GFUU

0=>>F;G9 S&-!.4!7)!%)4+&2E-T

XYVJ&0

>VZ#$,6

0=>GF;>9 /0!6)+[!7&&#!E)Q!7)!7)!5.<+$'&!*&0!E)-!4)2,05&.#!$05)#6.74!Q)E&&+5T

>;FVFXWU!(!FXXX

X\;XVGUUU!(!GUGU

0=>>F;H9 S)+[)!4-,5.)#.2E-.0%!E)Q!7)!%)*$+%5!.0!E)-!4)2,05&.#!$05)#6.74T

>V]#.)[4!(!6.4[,05)

X;FVB&-.70!(!6.4[,05)

>VB&-.70!(!'$5)#0)!-&+)0

>\;HVS)-)042E&<<)0!(!6.4[,05)

>VJ$5)#0)!-&+)0!(!6.4[,05)

FG;FVR2$0$'.)!(!6.4[,05)

\;FVO,'&0)!6)-)042E&<<)0

GY;>V^)2E0.42E!4)2,05&.#!$05)#6.74

UW;UH;GUUW R*&?@4!)*&+,&-.$0 "&%)!G

!"#$%#&''&()*&+,&-.)!/01$#'&-.2&!

3*&+,&-.)!4&25)+$#$6+).7.0%!89:$;!$1!#)<6$0<)<!=!>?

@,#*)A!B)<,+-<

C)%)07

D,)<-.$0!-)E-C)1-!6$+) B.%5-!6$+)

F > G H I

J)&0 J)7.&0!K!D,&0-.+)B)+&-.*)!L#)M,)02.)<!$1!&0<N)#<

@2&+)

@-7;!O)*;

P.<-$%#&'

0=Q'$,0-

&*;=J)&0

'7=J)7.&0

7)*;=@-7;!O)*;

&R;=QR<-)0-.$0

"3!")#<$0&+.&

0=>?F;F9 S&-!.<!T)!%)R$$#-)T&&#U

IVF!(!G??

WIVFX?F!(!>F??

0=>?F;>9 S&-!.<!T)!%)<+&25-U

XIVJ&0

FIVY#$,N

0=>?F;G9 /0!N)+Z!T&&#!5)R!T)!T)!7.6+$'&!*&0!5)-!<)2,07&.#!$07)#N.T<!R)5&&+7U

F??V>???!(!>?>?

0=>?F;H9 S)+Z)!<-,7.)#.25-.0%!5)R!T)!%)*$+%7!.0!5)-!<)2,07&.#!$07)#N.T<U

IV[#.)Z<!(!C&-.T0

F?VC&-.T0!(!N.<Z,07)

IVC&-.T0!(!N)-)0<25&66)0

H?VS)-)0<25&66)0!(!N.<Z,07)

FIVJ$7)#0)!-&+)0!(!N.<Z,07)

IVJ$7)#0)!-&+)0!(!N)-)0<25&66)0

FIV\)250.<25!<)2,07&.#!$07)#N.T<

IV@-,7.)!.0!5)-!R,.-)0+&07

?X;?H;>??X 3*&@A<!)*&+,&-.$0 "&%)!>

Welke studierichting heb je gevolgd in het secundair onderwijs?Generatie studenten (# = 33) Bachelor studenten (# = 20)

Figuur 6.1: Vergelijking vooropleiding generatiestudenten vs. bachelorstudenten

Een andere indicator is het aantal uren wiskunde per week dat studenten in het secundaironderwijs hebben gevolgd. Het gaat hier opnieuw maar om een momentopname, maar alswe dat aantal uren wiskunde van de generatiestudenten vergelijken met die van de bachelor-studenten zien we in Figuur 6.2 dat 21,3% van de startende studenten niet beantwoordt aande richtlijn van 6u wiskunde in de vooropleiding, zoals vermeld in de studiegids (zie Sec-tie 2.9.1 – p. 70). In de 3de bachelor is dit aandeel gedaald tot 10%.

!"##$%&' ()!*)+,-./!,0123-!4/,5/.,0//3

6%$78,9-

&%$79-

&%$7:-

9;%:7&-

&%$7<-

=9%=7;-

>7?,;-

!"##$%<' ()!*)+,-./!,@A/B1/,5/.,0//3

$=%$7>-

#6%97$-

#&%97=-

$=%$7?,=-

!"##$%;' ()!*)+,-./!,CD21@),5/.,0//3

6%$7>-

#&%97$-

##%#7=-

=$%=7?,=-

!"##$%6' EF/,5F21*1F!//.,G/,G/,1!,4/,+))*2*/,3+)2,H)!,A/*,2/@-!4)1.,F!4/.01G2,F5,I)212,H)!,2*-41/./2-+*))*J

##%#7$2*/,30).*,KAFFL2*/'

9=%97=4/,30).*

=$%=7#4/,30).*

#794/,30).*,K+))L2*/'

!"9$%$>' M!41/!,G/,!),A/*,I/A)+/!,H)!,G/,415+FB),2/@-!4)1.,F!4/.01G2,NN!,FC,B//.4/./,G)./!,0)@A**/,FB,G/,F5+/141!L,))!,4/

O!1H/.21*/1*,(!*0/.5/!,))!,*/,H)!L/!P,0)*,4//4,G/,4)!,1!,4/Q/,5/.1F4/J,R/,B)L,B//.4/./,)!*0FF.4/!,))!4-14/!%

=:7M3,QF@A*,0/.3

<:7M/*2,)!4/.2

ST,UH/.L)!L,2/@-!4)1.,F!4/.01G2,V,-!1H/.21*/1*

=%$' W1G,))!H)!L,H)!,4/,I)@A/+F.F5+/141!L,0/.4,13,LF/4F5L/H)!L/!X,1!CF.B)*1/,FH/.,4/,F.L)!12)*1/,H)!A/*,F!4/.01G2P,1!CF.B)*1/,FH/.,2*-4/./!P,%%%

E/+/B))+,!1/*,)33FF.4 E/+/B))+,)33FF.4#7

$,

67

=,

&97

#,

=97

9,

!"##)H%"#%>6B4"#4/H%">%&;

=%=' U5,I)212,H)!,1!CFI.F@A-./2P,1!CF4)L/!P,4/2*-41/L142P,%%%,A)4,13,I1G,))!H)!L,H)!,4/I)@A/+F.F5+/141!L,//!,4-14/+1G3,I//+4,H)!,4/F5+/141!L%

E/+/B))+,!1/*,)33FF.4 E/+/B))+,)33FF.4>7

$,

$:7

=,

&<7

#,

$;7

9,

!"##)H%"#%>#B4"#4/H%">%:6

>;%>9%=>>; TH)YD2,/H)+-)*1F! S)L/,#

!"#$%&'( )*!+*,-./0!-1234.!50-60/-1004

789-:.

78:.

$87.

:78'.

$8;.

:78<.

$8=-<.

!"#$%&;( )*!+*,-./0!->?0@20-60/-1004

78$.

%78%.

;$8#.

%$8=-#.

!"#$%&<( )*!+*,-./0!-AB32>*-60/-1004

78$.

%78%.

7$8#.

C$8=-#.

!"#$%&D( EF0-6F32+2F!00/-G0-G0-2!-50-,**+3+0-4,*3-H*!-?0+-30>.!5*2/-F!50/12G3-F6-I*323-H*!-3+.520/03.,+**+J

:78%3+0-41*/+-K?FFL3+0(

:78#50-41*/+

78C50-41*/+

78:50-41*/+-K,**L3+0(

MN-OF0,0!-H*!-50-F6,0252!L

#&%( P*!-24-*!*,B30/0!-0!-F!+10/60!-HFF/-4,02!3>?*,2L03FA+1*/0-6/FG0>+0!-KP,02!3>?*,2L-I0+040!+-5*+-?0+6/FG0>+-H*,+-+0-FH0/Q20!-5FF/-RR!-60/3FF!(&

E0,0@**,-!20+-*44FF/5 E0,0@**,-*44FF/5$8

%-

$8

#-

:$8

C-

'$8

:-

!"#$*H&"C&'@5":50H&"$&7

#&#( P*!-24-00!-L0S!50!+2A2>00/5-6/FI,00@-I0L/2G60!-0!00!-6F+0!+2T,0-F6,F332!L-@F50,,0/0!&

E0,0@**,-!20+-*44FF/5 E0,0@**,-*44FF/5$8

%-

$8

#-

'$8

C-

:$8

:-

!"#$*H&"C&:@5"C50H&"$&7

#&C( P*!-24U-*,-5*!-!20+-*,3-500,-H*!-00!-+0*@U-00!L0L0H0!-I*323F!+10/6-F@Q0++0!-2!-00!-10/40!56/FL/*@@*&

E0,0@**,-!20+-*44FF/5 E0,0@**,-*44FF/5$8

%-

$8

#-

:78

C-

778

:-

!"#$*H&"C&77@5":50H&"$&7%

$<&$:&#$$< NH*VB3-0H*,.*+2F! M*L0-C

Aantal uren wiskunde per week ?Generatie studenten (# = 33) Bachelor studenten (# = 20)

Figuur 6.2: Vergelijking # uren wiskunde generatiestudenten vs. bachelorstudenten

6.2.8 Gesprek Studenten

Om de kwantitatieve analyses van de slaagcijfers beter te begrijpen hebben we een apart ge-sprek gehouden met die studenten in de 1ste bachelor die na de semesterexamens tenminsteeen onvoldoende hebben behaald. Geınspireerd door het formaat van de focusgesprekkenwerd vooraf een vragenlijst opgesteld om de discussie wat te sturen waarna een open en


eerlijk gesprek (anonimiteit werd gegarandeerd) werd gevoerd. Het verslag van dit gesprekis te vinden in de bijlage (zie [55]); hieronder vatten we de voornaamste conclusies samen.

• Alle studenten denken dat het mogelijk was geweest om te slagen.• Studenten hebben de examens onderschat. Enerzijds door de lage studiebelasting in

het 1ste semester; anderzijds door het examenrooster (Computernetwerken stond alslaatste vak van de examenperiode geprogrammeerd, met vooraf een week bloktijd.Daarom hebben studenten het studeren effectief uitgesteld tot die laatste week.)

• Geen van de studenten heeft na de begintest wiskunde de remedieringslessen wiskun-de gevolgd. De studenten moeten hiertoe zelf initiatief nemen; wat aansporing zouzeker helpen.

• Een enkele student heeft de zelftesten op de website ‘Monitoraat’ geoefend, maar heefter niet voldoende opvolging aan gegeven om te zeggen of het wel heeft gewerkt.

• Een zelfstudieboek met een samenvatting van alle basiswiskunde van het SO, nodigals start voor opleidingen in de wetenschappen, zou zeer welkom zijn.1

• De overgang van het secundair onderwijs naar de universiteit is groot. Het verschilis met name dat men vanaf het begin van de opleiding wordt losgelaten en men zelfverantwoordelijk is voor het goed opvolgen en bijhouden van de vakken. Vooral inhet 1ste semester is het contrast zeer groot omdat het vakken met een relatief klassiekedoceerstijl betreft, met weinig activatie of controlemechanismen die hen begeleiden enopvolgen. Het 2de semester is wat dat betreft helemaal anders omdat daar net wel veelaandacht wordt besteed aan tussentijdse opdrachten, groepswerk, . . .

Conclusie. Als we deze uitspraken naast de resultaten van de studietijdmetingen leggen(de studenten besteden minder dan de helft van de begrote studietijd, zie Sectie 2.5.4 – p. 59),dan zijn de conclusies zonneklaar: we moeten er alles aan doen om de studenten vanaf deeerste dag van het academiejaar aan het werk te krijgen.

De vraag stelt zich natuurlijk of we het probleem daarmee niet zullen verschuiven. Onzeopleiding is een universitaire opleiding met als doel “bekwame en wetenschappelijk ge-vormde informatici af te leveren” (zie Sectie 1.1.1 – p. 25). Een van de kerncompetenties dieeen bachelor informatica doorheen zijn opleiding moet verwerven is “Autonoom en creatieffunctioneren” (BA-KCA6) (zie Tabel 1.2 – p. 28). Als we de studenten in het eerste jaar te-veel bij het handje houden riskeren we op termijn dat de slaagcijfers in het tweede jaar gaandalen, waardoor we ook daar extra begeleiding gaan voorzien, waardoor we het probleemverschuiven naar de derde bachelor. De onderwijscommissie Informatica is zich ervan be-wust dat het nodig is ook over die balans te waken en ervoor te zorgen dat dit domino-effectzich niet voordoet. Ze zal de onderwijsvormen in haar bchelor-programma dan ook zodanigkiezen om de studenten gradueel meer autonoom te leren werken.

6.2.9 Doorstroomanalyse

Naast de slaagcijfers voor de (generatie)studenten, is een andere belangrijke parameter dedoorstroom van de studenten. Ten tijde van de kandidaturen/licenties was dit relatief een-voudig te bepalen en in bijlage is dan ook de doorstroomanalyse volgens de standaardta-bellen opgenomen (zie bijlage [24]). Daaruit blijkt dat over het geheel van de kandidaturenen licenties, over de tijdspanne van 1997 tot 2007, 59% van de 174 studenten zijn studies

1Het handboek “Wiskunde voor de beginnende bachelor” bestaat sinds het begin van 2008-2009


beeindigde in de voorgeschreven vier jaar en dat 24,4% er 5 jaar voor nodig had. Daarnadaalt het pijlsnel: 9,8% had 6 jaar nodig; 4,1% 7 jaar en 2,7% (dus acht studenten) had 8 jaarof meer nodig.

Maar door de invoering van het creditsysteem is het heel wat moeilijker geworden om dedoorstroom te bepalen voor de bachelor. Het eenvoudigste zou zijn studenten te vergelijkenmet het normtraject, maar via het creditsysteem krijgen studenten expliciet de boodschap dathet normaal is om niet aan de norm te voldoen. Uit de standaardtabellen met het aantal cre-dits behaald per academiejaar blijkt duidelijk dat de studenten effectief van die mogelijkheidgebruik maken (zie bijlage [23]). Anderzijds is het bachelorsysteem nog niet lang genoeg invoege om echte conclusies te trekken uit de standaardtabellen over de studie-efficientie: detabel bestaat momenteel in hoofdzaak uit nullen of blanco’s (zie bijlage [24]).

Daarom heeft de onderwijscommissie Informatica de doorstroomanalyse vereenvoudigd.In Figuur 6.3 en Figuur 6.4 wordt de verdeling weergegeven van het aantal credits (in Sp)dat de studenten behaalden gedurende hun eerste, tweede, derde en vierde jaar van inschrij-ving. Hierbij werden enkel de studenten in beschouwing genomen vanaf de generatie van2004, het jaar waarin het bachelorprogramma werd ingevoerd. Dit impliceert bijvoorbeelddat er voor het vierde jaar van inschrijving enkel gegevens beschikbaar zijn van studentendie gestart zijn in 2004, voor het derde jaar van studenten die gestart zijn in 2004 en 2005,etc.. Dit resulteerde in verzamelingen van grootte 223, 82, 47 en 17 studenten voor het eerste,tweede, derde en vierde jaar van inschrijving, respectievelijk.

Daar de bachelorstructuur een creditsysteem is, mogen we ons niet enkel laten leidendoor het aantal studenten dat elk jaar hun 60 credits behaalt, maar moet er ook op geletworden dat er vanaf het tweede jaar van inschrijving voldoende vooruitgang wordt geboekt.Wanneer we bijvoorbeeld 24 credits als voldoende beschouwen, dan blijkt uit deze data dat14.63% (12 van de 82 studenten) hier niet aan voldoet in het tweede jaar van inschrijving.Voor het derde jaar daalt dit aantal tot 8.51% (4 van de 47 studenten), terwijl er in het vierdejaar van inschrijving slechts een student dit criterium niet haalt.

Conclusie. We kunnen hieruit concluderen dat de meeste studenten wel degelijk voldoen-de progressie blijven boeken tijdens hun opleiding, wat erg bemoedigend is. Een overzichtvan de studenten die onvoldoende vooruitgang boeken, wordt de laatste jaren ook voor-gelegd aan de examencommissie Informatica, die elke student individueel moet adviserenover het verderzetten van zijn of haar opleiding (zie “Studievoortgangbewaking” in Sec-tie 4.2.3 – p. 106).

6.2.10 Maatregelen

De onderwijscommissie Informatica heeft met de invoering van het nieuwe en volledig her-ziene bachelorcurriculum een eerste maal gepoogd om de dramatisch lage slaagcijfers teverbeteren. Dat heeft ze gedaan door het aandeel pure wiskundevakken te verlagen —van21 naar 18 studiepunten in het eerste jaar— en te stroomlijnen in functie van de rest vanhet curriculum. Ze heeft er expliciet voor gezorgd daarmee het niveau niet te verlagen; eendeel van de wiskunde werd geabsorbeerd in informaticavakken waarbij de wiskunde on-middellijk werd gekoppeld aan de toepassing ervan. Bovendien heeft ze sterk ingezet opde begeleiding van haar studenten, door expliciet te kiezen voor activerende werkvormen(portfolio en projecten) en het organiseren van tussentijdse examens.


Figuur 6.3: Behaalde credits studenten vanaf generatie 2004 – Jaar 1 en 2


Figuur 6.4: Behaalde credits studenten vanaf generatie 2004 – Jaar 3 en 4


Daarmee hebben we de slaagcijfers ten opzichte van de desastreuze kandidatuurjaren(met slaagcijfers tot 20%) kunnen verbeteren tot gemiddeld 30%. Toch haalt de onderwijs-commissie Informatica daarmee haar doelstelling niet, en kiest ze resoluut om de ingeslagenweg verder te bewandelen.

Concreet heeft ze de volgende maatregelen genomen.• Curriculumwijziging: Het vak “Computernetwerken” werd vanaf 2008–2009 verscho-

ven naar het tweede jaar.• Semesterverschuiving: Het vak “Talen en Automaten” (met een activerende werk-

vorm gebaseerd op portfolio’s) werd vanaf 2008–2009 verschoven naar het 1ste semes-ter.

• Tussentijdse examens: Voor het vak “Discrete wiskunde” (in 1ste semester) werd in2008–2009 een tussentijds examen georganiseerd.

• Begintest wiskunde: In de eerste week van het semester werd een begintest wiskundeingevoerd voor alle studenten van de faculteit Wetenschappen. Op basis van die be-gintest kunnen we identificeren welke studenten een gebrek aan voorkennis hebben,en hen expliciet uitnodigen voor remedieringslessen.

• Handboek wiskunde: Er is nu een handboek dat de verwachte voorkennis wiskundevoor de verschillende studierichtingen bundelt.

• Donderpreek: Om de studenten goed te doordringen van het belang van al die maat-regelen werd in de allereerste les een zogenaamde “donderpreek” gehouden waarbijde studenten werden geconfronteerd met de alarmerende slaagcijfers en de nood aaneen goede organisatie van de studies.

Na de semesterexamens van de kerstvakantie zouden we de eerste effecten van dezemaatregelen moeten zien.

Facet 6.2 — OnderwijsrendementDe onderwijscommissie Informatica vindt dat zij voldoet aan de gestelde voorwaarden.

• De onderwijscommissie Informatica heeft een streefdoel geformuleerd om slaagcij-fers te halen die vergelijkbaar zijn met andere wetenschappelijke opleidingen (in hetbijzonder de informatica-opleidingen in onze zusterinstellingen), ondanks enkele ex-tra handicaps waarmee een informatica-opleiding in Antwerpen moet worstelen.

• Concreet wil zij ernaar streven dat 50% van de generatiestudenten die hun studieernstig nemen slagen in 1ste zittijd. Daarbij functioneert de 50% norm als een knip-perlicht: als de onderwijscommissie Informatica vaststelt dat die norm niet gehaaldwordt, engageert ze zich om het probleem verder te analyseren en op basis daarvaneventueel maatregelen te nemen.(zie Sectie 6.2.3 – p. 158).

Ter illustratie van die knipperlichtfunctie heeft de onderwijscommissie Informatica na hetacademiejaar 2005–2006 vastgesteld dat zij deze streefcijfers niet haalt (zie Sectie 6.2.5 –p. 160). Zij heeft dit probleem verder bestudeerd, met name door de correlaties tussen deexamenresultaten te analyseren (zie Sectie 6.2.6 – p. 162); de achtergrond van onze studen-tenpopulatie in kaart te brengen (zie Sectie 6.2.7 – p. 164); en een open gesprek aan te gaanmet de studenten die tenminste een onvoldoende hebben gehaald (zie Sectie 6.2.8 – p. 166).Op basis daarvan heeft zij een plan van aanpak geformuleerd waarmee zij hoopt op kortetermijn het tij te doen keren (zie Sectie 6.2.10 – p. 168).

Hoofdstuk 7

Besluit

Als besluit zetten we de voornaamste elementen van dit zelfevaluatierapport op een rijtje.We doen dit in de vorm van een SWOT-analyse (Strengths, Weaknesses, Opportunities andThreats), een veelgebruikt instrument voor het opstellen van een strategisch plan [68]. Bijeen SWOT-analyse vertrekken we van de objectieven zoals geformuleerd in Sectie 1.1.1 –p. 25, hieronder herhaald.

Doelstelling: Het doel van de opleiding Informatica aan de Universiteit Antwerpen isbekwame en wetenschappelijk gevormde informatici af te leveren. Na hun opleiding (a) zijnzij in staat zich de nieuwste technologische ontwikkelingen in de diverse deelgebieden eigente maken, (b) kunnen zij deze waar nodig ook exploiteren binnen hun beroepscontext, en (c)kunnen zij zelf een originele bijdrage leveren tot de verdere evolutie van de informatica.

Ambitie: De onderwijscommissie Informatica van de Universiteit Antwerpen wil eenunieke opleiding aanbieden gebaseerd op de aanbevelingen van gerenommeerde weten-schappelijke organisaties zoals ACM, IEEE en SIAM. Ze wenst dat haar alumni voldoendediepgang en flexibiliteit bezitten om gegeerd te zijn op de arbeidsmarkt en academischeposities te bekleden in universiteiten en onderzoeksinstellingen met wereldfaam. Daartoehanteert zij een transparant en activerend leerproces, conform de visie van de UniversiteitAntwerpen rond “studentgecentreerd onderwijs”.

Op basis van die objectieven maken we achtereenvolgens een inventaris van de

• sterke punten: eigenschappen van de onderwijscommissie die kunnen helpen bij derealisatie van de objectieven;

• zwakke punten: eigenschappen van de onderwijscommissie die het realiseren van deobjectieven in de weg staan;

• opportuniteiten: externe condities die kunnen helpen bij het halen van de objectieven;• risico’s: externe condities die het realiseren van de objectieven in de weg staan.

Aan de hand van deze lijst kan de onderwijscommissie voor zichzelf bepalen welke acti-viteiten prioritair aandacht verdienen en welke factoren daarbij in de gaten dienen gehoudente worden.

173

174 HOOFDSTUK 7. BESLUIT

7.1 Sterkte-Zwakte analyse

7.1.1 Sterke punten (en hoe deze te behouden)

• Master-curriculum: We bieden een aantrekkelijk studieprogramma voor een 2-jarigeopleiding (120 studiepunten) tot master in de informatica, bestaande uit vier afstu-deerrichtingen (Software Engineering; Databases; Computationele informatica; Com-puternetwerken en gedistribueerde systemen) en drie opties (Ondernemerschap; On-derzoek en Ontwikkeling; en Onderwijs). De combinatie van afstudeerrichtingen metopties laat een student toe zich tegelijkertijd te verdiepen in een wetenschappelijke spe-cialisatieopleiding en zich voor te bereiden op een mogelijk beroepsprofiel. [Zie Sec-tie 2.3 – p. 47 voor de opbouw van ons master-curriculum.] De afstudeerrichtingenworden in samenwerking met andere Vlaamse universiteiten georganiseerd, waarbijelke instelling zijn (onderzoeks)capaciteit optimaal kan benutten. [Zie Sectie 2.3.2 –p. 52 voor de totstandkoming van het capaciteitsplan.]

• Bachelor-curriculum: We bieden een uitgebalanceerd studieprogramma voor een 3-jarige opleiding (180 studiepunten) tot bachelor in de informatica. Het programmavoldoet aan de internationale standaarden dienaangaande. Dit programma bevat 33studiepunten profileringsruimte, wat een student moet toelaten zichzelf te verdiepenen te verbreden volgens zijn eigen interesse. [Zie Sectie 2.3.1 – p. 48 voor de opbouwvan ons bachelor-curriculum.] De onderwijscommissie blijft waken over de kwaliteitvan dit curriculum, getuige enkele recente curriculumaanpassingen. [Zie Sectie 2.1.4 –p. 44.]

• Gemotiveerde (onderwijs)staf: De lessen, oefeningen, labo’s worden verzorgd dooreen gemotiveerde ploeg van docenten en assistenten, die ook de begeleiding van deprojecten en thesissen op zich nemen. Een aantal docenten hebben dan ook een onder-wijsprijs in de wacht gesleept. [Zie Sectie 3.2.3 – p. 83.] Het personeelsbeleid is eropgericht deze inzet te belonen. [Zie Sectie 3.1 – p. 73.]

• Lage drempel: Studenten vermelden “Contacten met docenten/assistenten” als eenvan de meest gewaardeerde punten. Uit gesprekken met studenten blijkt dat die la-ge drempel niet alleen te maken heeft met een luisterend oor voor problemen, maarvooral ook met het ingaan op concrete vragen. Zeker in de keuzevakken wordt dekleinschaligheid een belangrijke troefkaart en leggen docenten andere accenten op ba-sis van suggesties door de studenten. [Zie Sectie 4.2.4 – p. 108.]

• Pedagogisch concept – Projectwerk: Een academisch gevormde informaticus moet instaat zijn de brede vakkennis die hij tijdens zijn opleiding verwerft ook in de praktijktoe te passen. Vandaar dat er veel ruimte voorzien wordt voor praktijk- en groepswerk.In het bijzonder wordt in elk studiejaar een groot blok voorzien waar studenten ingroep een project dienen uit te voeren. [Zie Sectie 2.6 – p. 61.] De studenten geven danook algemeen te kennen dat zelfstandigheid een grote troef is. [Zie Sectie 5.1.1 – p. 123.]

• Uitstekende infrastructuur: De opleiding Informatica is gehuisvest op campus Mid-delheim, met moderne gebouwen en comfortabele klasruimtes uitgerust met alle no-dige infrastructuur (projectie, internet, . . . ). De campus Middelheim heeft uitgebrei-de voorzieningen (restaurant, sportinfrastructuur, . . . ) en is vlot bereikbaar via open-baar vervoer. De onderwijscommissie Informatica heeft ook een aantal PC-klassenen vrije studieruimtes onder haar beheer, waar moderne computerinfrastructuur isgeınstalleerd die ruimschoots voorziet in de behoeften. De noodzakelijke procedures

7.1. STERKTE-ZWAKTE ANALYSE 175

en investeringsbudgetten zijn voorzien om die infrastructuur verder te moderniseren.[Zie Sectie 4.1.1 – p. 94 voor een opsomming.]

• Goed draaiend kwaliteitszorgsysteem: De Universiteit Antwerpen heeft de laatstejaren een goed geolied kwaliteitszorgsysteem ingericht, waarbij eventuele pijnpuntensnel worden opgemerkt en zo nodig aangepakt. [Zie Hoofdstuk 5.0 – p. 113.] De onder-wijscommissie Informatica speelt een actieve rol in dit kwaliteitszorgsysteem, en kanmet enige trots stellen dat alle problemen tenminste aangepakt —zo niet opgelost—werden. [Zie Sectie 5.1 – p. 122.]

• Kerncompetenties op maat: De onderwijscommissie Informatica heeft tijdens de her-vorming naar een bachelor-master systeem uitgebreid nagedacht over de formule-ring van kerncompetenties die precies passen bij onze opleiding, en die tastbaar ge-noeg moeten zijn om traceerbaar te zijn naar de verschillende opleidingsonderdelen.[Zie Sectie 1.1.2 – p. 26 voor een oplijsting van onze kerncompetenties en Sectie 2.1 –p. 37 voor de inpassing ervan in het programma.] Deze kerncompetenties wordenregelmatig geevalueerd om na te gaan of ze overeenstemmen met de doelstellingen.

• Efficiente thesisbegeleiding: De thesis (eindverhandeling/eindwerk) is het sluitstukvan elke universitaire opleiding, en zowel de studenten als de onderwijsstaf bestedener dan ook veel tijd en energie aan. De studenten kunnen bij het kiezen van hun pro-motor rekening houden met hun interesse en met de stijl van begeleiding die ze wen-sen. De onderwijscommissie Informatica heeft dan ook beoordelingscriteria opgesteldaan de hand waarvan de eindverhandelingen sinds 2001-2002 worden beoordeeld. Erbestaat ook een richtlijn die precies afbakent wat de verantwoordelijkheden zijn vande verschillende betrokken partijen (student, promotor, stage-begeleider, begeleidendassistent, . . . ) en er is een web-systeem dat het keuzeproces van het thesisonderwerpondersteunt. [Zie Sectie 2.8 – p. 66 voor een toelichting bij het thesisbegeleidingspro-ces.]

• Slagvaardige onderwijscommissie: De onderwijscommissie Informatica heeft de laat-ste tien jaar woelige tijden doorgemaakt. Naast het opstellen en uitrollen van eenhernieuwd bachelor-curriculum (onmiddellijk na de visitatieronde !), was er de vol-gehouden inspanning om van de master Informatica een volwaardige 2-jarige weten-schappelijke opleiding te maken. [Zie Sectie 2.1.4 – p. 44 voor het een chronologischoverzicht.] De onderwijscommissie zal in de toekomst dezelfde slagkracht aan de dagleggen, alvast bij het uitrollen van masteropleiding (momenteel aan de gang) en bij devoorziene curriculumherziening van 2011.

7.1.2 Zwakke punten (en hoe ze om te buigen)

• Lage slaagcijfers in 1ste Bachelor: De slaagcijfers onder de eerstejaarsstudenten in defaculteit Wetenschappen zijn altijd laag geweest, en ze halen zelden de door de meestevisitatiecommissies gehanteerde norm van 50%.Een verklaring hiervoor is te vinden in de erg gevarieerde instroom aan studenten,vaak met een zwakke vooropleiding wiskunde. Bovendien worden we geconfronteerdmet een relatief grote groep van studenten die niet deelnemen aan de lessen, niet ern-stig studeren, tijdens de eerste partiele examens uiterst zwakke resultaten halen en nade kerstvakantie afhaken of slechts voor de vorm deelnemen. De onderwijscommissieInformatica is van mening dat het berekenen van slaagcijfers maar zinvol is voor degroep studenten die werkelijk aan de studie begint, en berekent daarom haar slaagcij-


fers nadat voor elk vak alle studenten die 0, 1 of 2 hebben behaald uit de populatie zijngefilterd.Concreet wil zij ernaar streven dat voor elk vak 50% van de generatiestudenten die hunstudie ernstig nemen, slagen in de 1ste zittijd. Daarbij functioneert de 50% norm alseen knipperlicht: als de onderwijscommissie Informatica vaststelt dat die norm nietgehaald wordt, engageert ze zich om het probleem verder te analyseren en op basisdaarvan eventueel maatregelen te nemen.Dit knipperlicht heeft de voorbije jaren een probleem gesignaleerd, en de onderwijs-commissie informatica heeft een analyse gevoerd naar de mogelijke oorzaken van ditfenomeen en uiteindelijk enkele bijkomende maatregelen genomen (curriculumwijzi-ging, semesterverschuivingen, . . . ). [Zie Sectie 6.2 – p. 156 voor de details.] De onder-wijscommissie verwacht dan ook het tij op korte termijn te doen keren.

• Weinig Internationalisering: De jongste drie academiejaren verbleef slechts een heelbeperkt aantal studenten via het Erasmus-programma in het buitenland, terwijl erwel verschillende inkomende studenten waren. Nochtans blijkt uit de programma-evaluatie dat de alumni deze mogelijkheid uitermate belangrijk vinden, terwijl de niet-afgestudeerden zeggen dat ze weinig geınteresseerd zijn. Uit de onderzoeksvisitatieblijkt een gelijkaardige trend: doctoraatsstudenten vinden de (onderzoeks)sfeer aande Universiteit Antwerpen heel goed, en zijn niet geneigd om een studieverblijf in hetbuitenland te ondernemen. De onderwijscommissie Informatica had in het verledenal inspanningen geleverd (ondermeer door meer uitwisselingsakkoorden af te sluiten)en zal deze inspanningen in de nabije toekomst intensifieren. [Zie Sectie 6.1.4 – p. 153.]

• Geen echte alumniwerking: Alhoewel er regelmatig informeel contact is met onzealumni, zijn er zelden of nooit heuse alumni bijeenkomsten waar alleen informaticastudenten op worden uitgenodigd. Er zijn concrete plannen om binnen het departe-ment —en naast de globale alumniwerking voor de Universiteit Antwerpen— om opregelmatige basis een bijeenkomst van alumni informatica op te zetten. De start daar-toe werd al genomen door het verzamelen van gegevens. [Zie Sectie 5.3.3 – p. 146.]

• Leefbaarheid Master: Alhoewel het nog te vroeg is om een definitieve conclusie tetrekken, moeten we op basis van de huidige inschrijvingscijfers uitgaan van een 15-tal beginnende masterstudenten per jaar. De vraag stelt zich dan onmiddellijk of ditgenoeg is om vier afstudeerrichtingen in stand te houden. De onderwijscommissieInformatica zal zich in de voorbereiding van de curriculumherziening van 2011 danook bezinnen over een optimalisatie van de masteropleiding. [Zie Sectie 2.1.5 – p. 45voor de planning dienaangaande.]

7.1.3 Risico’s (en hoe deze te vermijden)

• Rationalisatienorm Bachelor: In Vlaanderen is de politieke wil aanwezig om het on-derwijslandschap te optimaliseren en te rationaliseren. Het zogenaamde rapport “Soe-te” hanteert in dit verband een kwantitatieve rationalisatienorm van 115 studenten inde bachelor-opleiding ([6], p.20, sectie 1.2.4.1). De onderwijscommissie Informaticastelt vast dat haar studentenaantal momenteel rond die norm schommelt en zal haarin- en doorstroomcijfers dan ook nauwlettend in de gaten houden.

• Besparingen: Bij het begin van het academiejaar 2007-2008 werd door het Vlaams Mi-nisterie van Onderwijs een nieuw allocatiemodel voor de Vlaamse universiteiten in-gevoerd. Dit allocatiemodel werd binnen de Universiteit Antwerpen, met de nodige

7.1. STERKTE-ZWAKTE ANALYSE 177

wijzigingen, doorgetrokken naar de faculteiten, die het op hun beurt, opnieuw meteen aantal aanpassingen, hebben toegepast op de departementen. Dit resulteerde ineen vijfjarenplan met een beperkte besparing voor de Informatica.Midden 2008 werd het allocatiemodel opnieuw toegepast op de voorbije drie acade-miejaren. Hieruit blijkt dat er zich voor de faculteit Wetenschappen een ingrijpendeextra besparing opdringt, bovenop de besparingen voortvloeiend uit hoger vermeldvijfjarenplan. Het is dus verre van zeker of de opleiding informatica in de toekomstzijn toegewezen kader kan behouden. [Zie Sectie 3.3.9 – p. 91 voor verdere details.]Indien het kader verkleind wordt zal de voorziene curriculumwijziging in 2011 ookdaarmee rekening dienen te houden.

• Verminderen AAP-kader: Het AAP-kader (d.w.z. de assistenten betaald op het uni-versiteitsbudget) is de makkelijkste plaats om nakende besparingen te realiseren wantdit kader bestaat uit tijdelijke werknemers die normaal om de zes jaar worden her-nieuwd. Maar dit kader is momenteel al krap bemeten, ondermeer door de zoge-naamde “uitvlaggingsoperatie”. [Zie Sectie 3.3.9 – p. 91 voor een beschrijving van deproblematiek.] De onderwijscommissie Informatica engageert zich dan ook om hetassistentenkader in de komende jaren zoveel mogelijk te ontzien.

• Toenemende administratie: De beschikbare tijd van de onderwijsstaf (zowel ZAP,AAP als BAP) wordt meer en meer versnipperd en gebruikt voor niet-kerntaken. Al-hoewel de Universiteit Antwerpen inspanningen levert om er administratieve onder-steuning voor te bieden blijft dit soort van taken tijd vergen die ten koste gaat van waarhet echt om draait: goeie lesgevers voor de klas, goeie onderzoekers in de labo’s. Deonderwijscommissie Informatica zal daarom administratieve last die niet rechtstreeksbijdraagt tot de kerntaken van onderwijs, onderzoek en dienstverlening identificerenen afstoten.

7.1.4 Opportuniteiten (en hoe deze te activeren)

• Meer studenten: Om de lange-termijn leefbaarheid van de bachelor- en masteroplei-ding te garanderen moet het aantal studenten omhoog. De Universiteit Antwerpenrekruteert traditioneel erg lokaal, en er is een potentieel aan extra studenten aan teboren in de omliggende arrondissementen(Sint-Niklaas, Mechelen en Turnhout). DeUniversiteit Antwerpen zal haar voorlichtingsactiveiten dan ook concentreren op dieregio’s, en de onderwijscommissie Informatica zal daar haar steentje toe bijdragen.Maar de onderwijscommissie Informatica wil verder gaan, en haar unieke opleidingook op Europese schaal aanbieden (cfr. ambitie). De curriculumwijziging voorzien in2011 zal daarom als een van haar uitgangspunten opsommen wat de nodige voorwaar-den zijn om een zijdelingse instroom in ons masterprogramma mogelijk te maken. Eenbelangrijk element daarbij is het aanbieden van Engelstalige cursussen.

• Nieuwe personeelsleden: Per 1 januari 2009 start er een nieuw ZAP-lid binnen hetdomein van de “Software Intensive Systems”. Daarnaast zullen in de komende vijfjaar (bij ongewijzigd personeelskader, cfr. risico “Besparingen”) twee ZAP-plaatsenmoeten worden heringevuld, naast de recurrente herinvulling van het AAP-kader.De onderwijscommissie Informatica en het departement Wiskunde-Informatica zal viahaar personeelsbeleid meer synergieen creeeren tussen de huidige onderzoeksstruc-tuur (bestaande uit 7 onderzoeksgroepen) en de 4 afstudeerrichtingen in het master-programma.


• Samenwerking andere universiteiten: De Universiteit Antwerpen heeft een lange ge-schiedenis van samenwerking met de andere universiteiten in Vlaanderen, zeker quaonderzoek (getuige de verschillende inter-universitaire onderzoeksprojecten opgelijstin ons rapport naar aanleiding van de onderzoeksvisitatie [42]), en sinds de samenwer-king rond de master-afstudeerrichtingen ook qua onderwijs. De onderwijscommissieInformatica zal deze samenwerkingen verder zetten met respect voor ieders eigenheiden autonomie

• Associatie: In het kader van de associatie (het samenwerkingsverband tussen de uni-versiteit en een reeks Antwerpse hogescholen) zal de Universiteit Antwerpen eennieuwe faculteit “Industriele Wetenschappen” oprichten, waar op termijn de geacade-miseerde opleiding Industriele Wetenschappen van de Karel de Grote-Hogeschool ende Artesis Hogeschool (beide associatiepartners) zullen worden opgenomen. Zo’n fa-culteit kan ten dele het ontbreken van een faculteit Toegepaste Wetenschappen aan on-ze universiteit compenseren. De onderwijscommissie Informatica en het DepartementWiskunde-Informatica zullen dan ook uitkijken naar mogelijke samenwerkingen.

• Onderzoek: Een externe commissie bestaande uit internationale experten heeft vo-rig jaar het onderzoek van de Informatica doorgelicht en vastgesteld dat het over hetalgemeen van een internationaal niveau was (i.e. goed tot zeer goed). Letterlijk con-cludeerden ze “The PRC positively observes that the faculty members of the UA ComputerScience are all research active and productive. Strengthening the international orientation ofits research and teaching activities will allow UA Computer Science to continue growing stea-dily.” (bijlage [48] – p. 14). De externe commissie heeft tal van aanbevelingen gedaanom dit onderzoek te verbeteren, en de onderwijscommissie Informatica zal er mee overwaken dat die aanbevelingen worden opgevolgd.

Hoofdstuk 8

Appendix

In de appendix hebben we een aantal specifieke elementen verzameld die wel van belangzijn voor de algemene studentenzorg door de Universiteit Antwerpen, maar niet recht-streeks van belang zijn voor de opleiding informatica als dusdanig. Zo hebben we het overhet Actief Diversiteitsbeleid Sectie 8.1 en de Wetenschapscommunicatie Sectie 8.2.

8.1 Actief diversiteitsbeleid

De Universiteit Antwerpen staat qua rekrutering in een relatief zwakke positie, omdat demeeste van onze studenten uit het Antwerpse komen, waar de sociale achterstelling net watgroter is dan elders in Vlaanderen. Van alle leerlingen binnen de stad Antwerpen spreektbijvoorbeeld 40% thuis geen Nederlands. Vandaar het belang aan een actief gelijke kansen-beleid.

De folder “Onderwijskansen voor elk talent” (zie http://www.ua.ac.be – toekomstig stu-dent) die vanaf de Studie-informatiedagen wordt verspreid naar de abiturienten, bundelt deinitiatieven die het diversiteitsbeleid van de Universiteit Antwerpen vorm geven en die alsbeleidsspeerpunt voor de universiteit werden ingediend voor het nieuwe Aanmoedigings-fonds dat werd ingesteld in het kader van het decreet van 14 maart 2008 betreffende definanciering van de werking van de hogescholen en de universiteiten in Vlaanderen. Vol-gende doelstellingen werden hierin geformuleerd:

• Het tot ontwikkeling brengen van zoveel mogelijk talent bij allochtone studenten.• Het bevorderen van de studievoortgang en slaagkansen van de jaarlijks toenemende

groep studenten met functiebeperkingen die bijzondere faciliteiten voor onderwijs enexamens aanvragen.

• Het bevorderen van de instroom, doorstroom en uitstroom van werkstudenten.• Het bevorderen van de doorstroom van generatiestudenten met een lage sociaal-economische

status en/of allochtonen.Concreet maakt de Universiteit Antwerpen werk van gelijke onderwijskansen met vol-

gende initiatieven. Ze informeert leerlingen over het hoger onderwijs en zorgt voor bijscho-ling. Ze biedt een begeleidingstraject voor studenten die zich willen herorienteren, begeleidttaalzwakkere studenten en studenten met functiebeperking. Ze ondersteunt studenten diewerk en studie combineren. Al deze initiatieven waarvan er vele al meerdere jaren bestaan- werden verankerd binnen een cel gelijke kansen en diversiteit.

179

180 HOOFDSTUK 8. APPENDIX

Klimop Het doel van Klimop! is om kansarme/allochtone leerlingen in het secundair on-derwijs te informeren over studeren in het hoger onderwijs. Studenten van de AUHA komenop beslissende keuzemomenten naar de school en vertellen over hun ervaringen in het hogeronderwijs, over drempels en succesfactoren. Deze studenten fungeren als voorbeeldfigurenom zowel de jongeren en hun ouders te informeren en te motiveren om te kiezen voor hethoger onderwijs.

Tutoraat Tutoraat beoogt een betere instroom en doorstroom van allochtone en kansarmestudenten uit de provincie Antwerpen. Hiervoor werd een schoolsteunprogramma opge-start voor de begeleiding van leerlingen (2e en 3e graad) uit Antwerpse secundaire scholen.Studenten van zowel de Hogescholen als de Universiteit Antwerpen geven wekelijks bijlesaan groepjes van 3 tot 8 leerlingen binnen de instelling. Zij werken samen met de leerkrach-ten en plaatselijke cordinatoren van de secundaire scholen.

Trampoline Met Trampoline willen we eerstejaarsstudenten die een verkeerde studiekeu-ze hebben gemaakt, helpen bij een herorientatie binnen het hoger onderwijs. Een gestructu-reerd herorienteringstraject biedt aan deze studenten de mogelijkheid om hetzij over te stap-pen naar een andere opleiding, hetzij een aangepast brugtraject op maat te volgen binnen deinstellingen van de AUHA. Dit traject stelt de student in staat om de nodige basiscompeten-ties te verwerven die nodig zijn om een volgend jaar succesvol aan te vangen.

Monitoraat op maat – Academisch Nederlands De doelstelling van Monitoraat op maat isde verhoging en de kwaliteitsverbetering van de doorstroom van taalbehoeftige studenten.Hiertoe verzorgt het taalinstituut Linguapolis gratis individuele taal- en studiebegeleidingen groepstrainingen in academisch Nederlands. Academisch Nederlands is die variant vanhet Nederlands die studenten in staat stelt om optimaal te functioneren binnen een hoger-onderwijscontext. Dit kan gaan van colleges volgen en werkstukken schrijven tot succesvolexamens afleggen en vlot integreren in een academische omgeving. Studenten maken opeigen initiatief of na doorverwijzing door een docent of studiebegeleider een afspraak meteen taalcoach.

Begeleiding studenten met bijzondere noden en functiebeperkingen Studenten met func-tiebeperkingen zoals een fysische handicap, een chronische ziekte, een leerstoornis (dyslexie,ADHD, enz.) of een psychische problematiek kunnen terecht bij de Dienst voor studieadviesen studentenbegeleiding voor informatie, advies en begeleiding. De dienst is het permanentaanspreekpunt zowel voor studenten als voor faculteiten (ombudsen, ZAP-leden). Ook voorstudenten die sport of cultuur beoefenen op topniveau fungeert de dienst als aanspreekpunt.

Centrum WeST: Centrum voor werken en studeren De combinatie werken en studeren isbest veeleisend. Het vraagt veel planning, discipline en doorzettingsvermogen. Een diplo-ma halen is niet vanzelfsprekend. Centrum WeST heeft als doel de werkende studenten enhun docenten te ondersteunen.

8.2. WETENSCHAPSCOMMUNICATIE 181

8.2 Wetenschapscommunicatie

Net zoals alle universiteiten kende de faculteit gedurende het laatste decennium een dalingvan het aantal instromende generatiestudenten wetenschappen. Bovendien verloor onzefaculteit ook gestadig marktaandeel in de meeste opleidingen in deze algemeen dalendemarkt. De laatste twee jaar (06-07, 07-08) zien we een kentering in deze evolutie en groeitniet alleen het aantal generatiestudenten, conform de algemene trend, maar ook ons markt-aandeel. Onze marktaandelen liggen echter nog steeds te laag in functie van ons regionaalpotentieel (arrondissementen Antwerpen, St-Niklaas, Mechelen, Turnhout. De faculteit (netzoals de ganse universiteit) rekruteert te weinig studenten van buiten onze lokale Antwerpseregio. Wervingsinitiatieven en activiteiten i.v.m. wetenschapscommunicatie zijn dus nodig.Naast vele activiteiten en projecten binnen de faculteit door de opleidingen, of door cen-traal UA met medewerking van de faculteit of de opleidingen, werden sinds 2005 ook eenaantal nieuwe initiatieven faculteitsbreed gecoordineerd door het decanaat. Al deze acti-viteiten worden nu door de UA wetenschapscommunicatie onder de noemer “Wetenschapvoor leerlingen en leerkrachten” uitgedragen.

De universiteit en faculteit organiseert zelf de volgende activiteiten:• Experimenteren met wetenschappen. Schoolbezoeken met labosessies en openlesna-

middagen in de laboratoria en lokalen van de faculteit Wetenschappen, voor klassenuit wetenschappelijke en wiskundige richtingen van de derde graad SO.[www.ua.ac.be/expwet]

• Project Edison. Nieuwe editie van de wedstrijd voor creatieve jongeren (5de jaar ASOen TSO) met wetenschappelijke interesse en ondernemingskriebels, op maat gesnedenvoor vakoverschrijdende eindtermen. [www.ua.ac.be/focusopwetenschap]

• Kinderuniversiteit. De universiteit wordt omgevormd tot kinderuniversiteit. Kin-deren tussen 8 en 14 jaar doen wetenschappelijke experimenten en stellen hun groteen kleine vragen. Samen met de professoren gaan ze op zoek naar antwoorden. Dekinderuniversiteit wordt georganiseerd door de Universiteit Antwerpen in samenwer-king met Technopolis Mechelen, Antwerpen boekenstad en het Koninklijk Instituutvoor Natuurwetenschappen Brussel. [www.ua.ac.be/kinderuniversiteit]

• Studium Generale. Gratis lezingen onder de noemer “Technos en Logos, doet techno-logie de wereld (door)draaien?” voor studenten, doctorandi en iedereen die geınteres-seerd is in de relatie tussen wetenschap en samenleving.[www.ua.ac.be/studiumgenerale]

• Centrum Nascholing Onderwijs (CNO) Organiseert tal van nascholingscursussen voorleerkrachten, ook voor wetenschappen. [www.ua.ac.be/CNO]

De universiteit en faculteit neemt ook deel aan volgende activiteiten op Vlaams niveau:• Vlaamse wetenschapsweek. In het kader van de wetenschapsweek wordt 2-jaarlijks

door de Vlaamse gemeenschap (Wetenschap maakt knap) o.a. een Wetenschapsfeestgeorganiseerd met stands met (interactieve) experimenten en demos. De brede doel-groep zijn genteresseerde leerlingen al of niet met hun familie, en op andere dagenmiddelbare scholen in klassikaal verband. Wetenschap in de kijker is het belangrijk-ste onderdeel van de Vlaamse Wetenschapsweek. Universiteiten, hogescholen en we-tenschappelijke instellingen stellen hun deuren open voor leerlingen van de derde envierde graad ASO, BSO, KSO of TSO. Gedurende een dag of een halve dag krijgen

182 HOOFDSTUK 8. APPENDIX

ze de kans om op een interactieve manier bezig te zijn met wetenschappelijk werk.[www.vlaamsewetenschapsweek.be]

• Wetenschapswinkel. De wetenschapswinkel geeft informatie over de onderzoeksmo-gelijkheden die van toepassing zijn op problemen of vragen en bemiddelt bij de om-vorming van een gewone vraag naar een wetenschappelijke onderzoeksvraag tussende vraagstellende organisatie en de (student)onderzoeker en promotoren die het on-derzoek uitvoeren. [www.ua.ac.be/wetenschapswinkel]

Verdere planning door de faculteit. Na een grondige situatie-en marktanalyse van de in-stroom en studiekeuze van studenten wetenschappen aan de Vlaamse universiteiten, werktde faculteit aan bijkomende rekruteringsinitiatieven, gecoordineerd over alle opleidingenwetenschappen heen. Zo is in december 2007 een werkgroep ‘lerarencontacten’ opgestart,die recent een project heeft uitgewerkt ter versterking en verbreding van de contacten diede faculteit en de opleidingen hebben met leerkrachten secundair onderwijs wetenschap-pen en wiskunde. Het idee hierachter is dat leerkrachten een zeer belangrijke rol spelen inhet stimuleren van jongeren voor studies wetenschappen en ook de keuze van de universi-teit. Bedoeling is nieuwe actuele nascholingsmodules te ontwikkelen voor wetenschapsleer-krachten 3de graad secundair onderwijs, door een gestructureerde samenwerking tussen hetCentrum voor Nascholing (CNO) van de UA en de onderzoeksgroepen van de faculteit enlater daarbuiten. Het project wordt nu voorgelegd voor interne en externe funding.

Bibliografie

[1] Zelfstudie informatica ten behoeve van de onderwijsvisitatie, juni 2001. [30, 31, 44, 157]

[2] Shared dublin descriptors for short cycle, first cycle, second cycle and third cycleawards, October 2004. [see http://www.nvao.net/download.php?id=419]. [26, 30, 31]

[3] ICT Agoria. Job profiles for the ICT labour market – 2007. [seehttp://www.idoceo.be/jobprofiles/], June 2007. [33]

[4] ICT Agoria. Job profiles for the ICT labour market – 2008. [seehttp://www.idoceo.be/jobprofiles/], April 2008. [33]

[5] S.J. Emmot, E. Shapiro, S. Rison, A. Philips, and A.J. Herbert, editors. Towards 2020Science. Microsoft Corporation, 2006. [25]

[6] Ministriele Commissie Optimalisatie en Rationalisatie in het Hoger Onderwijs. Op-timalisatie en rationalisatie van het hoger onderwijslandschap en -aanbod, Februari2008. [http://www.ond.vlaanderen.be/nieuws/2008p/files/0212-rapport-Soete.pdf].[158, 176]

[7] Association for Computing Machinery (ACM). A summary of the acm position onsoftware engineering as a licensed engineering profession, July 2007. [34]

[8] European Centre for the Development of Vocational Training. Generic ict skills profiles.[see http://www.cedefop.europa.eu/], 2007. [33]

[9] Bijlage I.2.1. Studiegids. Standaard bijlage; via CD, zoals ze ook aan onze studentenwordt verspreid. [11, 37, 47, 61, 70]

[10] Bijlage I.2.2. Overzicht opbouw en inhoud programma. Standaard bijlage volgens sja-bloon tabel I.1. [11, 37, 47, 58, 61]

[11] Bijlage I.2.3. Beschrijving opleidingsonderdelen. Standaard bijlage volgens sjabloon –tabel I.2]. [11, 37, 47, 61, 63, 65]

[12] Bijlage I.2.4. Lijst titels en cijfers recente masterproeven en eindwerken. Standaardbijlage. [11, 66]

[13] Bijlage I.2.5. Lijst stageplaatsen. NIET VAN TOEPASSING. [11]

[14] Bijlage I.2.6. Lijst externe stagementoren. NIET VAN TOEPASSING. [11]

183

184 BIBLIOGRAFIE

[15] Bijlage I.3.1. Personeelsbezetting per opleiding. Standaard bijlage volgens sjabloon –tabel II.1 t.e.m. II.3. [11, 82, 91]

[16] Bijlage I.3.2. Lijst personeelsleden met ervaring en kennis vanuit beroepspraktijk. NIETVAN TOEPASSING. [11]

[17] Bijlage I.3.3. Lijst van 5 meest relevante onderzoekspublicaties per onderzoeksgroep.Standaard bijlage. [11, 80]

[18] Bijlage I.3.4. Overzicht afgewerkte doctoraten jongste 5 jaren. Standaard bijlage. [11,80]

[19] Bijlage I.6.1. Internationale studentenmobiliteit. Standaard bijlage. [11]

[20] Bijlage I.6.2. Internationale docentenmobiliteit. Standaard bijlage. [11]

[21] Bijlage I.6.3. Internationale partners. Standaard bijlage. [11]

[22] Bijlage I.6.4. Internationale onderwijs projecten. Standaard bijlage. [11, 153]

[23] Bijlage I.6.5. Studentenaantallen en slaagcijfers. Standaard bijlage volgens sjabloon –tabel III.1. [11, 23, 45, 157, 160, 168]

[24] Bijlage I.6.6. Gemiddelde studieduur. Standaard bijlage volgens sjabloon – tabel III.2.[11, 167, 168]

[25] Bijlage II.0.1. Organisatie universiteit antwerpen. Extra bijlage met beperkte versprei-ding (papierbesparing). [12, 21]

[26] Bijlage II.0.2. Huishoudelijk reglement faculteit wetenschappen. Extra bijlage met be-perkte verspreiding (papierbesparing). [12, 20]

[27] Bijlage II.2.1. Meest recente examenopgaven. Standaard bijlage met beperkte versprei-ding (discretie). [12, 65]

[28] Bijlage II.2.2. Onderwijs- en examenreglement. Extra bijlage met beperkte verspreiding(papierbesparing). [12]

[29] Bijlage III.01. Toekomstscenario’s opleiding informatica (versie 0.3), februari 2002. [12,45]

[30] Bijlage III.02. Eindtermen opleiding informatica (versie 0.4), november 2002. [12, 30, 41,45]

[31] Bijlage III.03. Bachelor & Master informatica (versie 1.2), juni 2004. [12, 25, 30, 41, 45]

[32] Bijlage III.04. Beleidsplan 2006 - 2011, februari 2006. [12, 45]

[33] Bijlage III.05. Kleine wijzigingen bachelor informatica, maart 2008. [12, 45, 61]

[34] Bijlage III.06. DE ONDERWIJSVISITATIE INFORMATICA-TOEGEPASTE INFORMATI-CACOMPUTERWETENSCHAPPEN — Een onderzoek naar de kwaliteit van de opleidingenInformatica, Toegepaste Informatica en Burgerlijk Ingenieur in de Computerwetenschappen aande Vlaamse universiteiten. Vlaamse Interuniversitaire Raad, jul 2002. [12, 25, 45, 135, 157]

BIBLIOGRAFIE 185

[35] Bijlage III.07. Handleiding Onderwijsvisitaties. Werkgroepen kwaliteitszorg VLIR - VL-HORA, Brussel, Februari 2005. [11, 12, 17, 18, 66]

[36] Bijlage III.08. Programma evaluatie: Overgang secundair onderwijs - universiteit. Extrabijlage. [12, 123]

[37] Bijlage III.09. Programma evaluatie: Studenten die niet aan examens deelnamen / methun opleiding stopten. Extra bijlage. [12, 123]

[38] Bijlage III.10. Programma evaluatie: Evaluatie bacheloropleiding. Extra bijlage. [12, 56,123, 149]

[39] Bijlage III.11. Programma evaluatie: Evaluatie masteropleiding. Extra bijlage. [12, 56,123, 149]

[40] Bijlage III.12. Programma evaluatie: Evaluatie alumni. Extra bijlage. [12, 31, 123, 151]

[41] Bijlage III.13. Evaluatie van opleidingsonderdelen aan de ua. [12]

[42] Bijlage IIIb.1. Research evaluation computer science (zelfevaluatie onderzoek informa-tica), maart 2008. [13, 178]

[43] Bijlage III.b.2. Resultaten focusgesprekken 2005–2008. [13, 59]

[44] Bijlage Ix.1.1. Gemeenschappelijk capaciteitsplan voor de vijf volgende masters: Mas-ter informatica (universiteit antwerpen), master informatica (transnationale universiteitlimburg / universiteit hasselt), master wiskundige informatica (universiteit gent), mas-ter informatica (katholieke universiteit leuven), master computerwetenschappen (vrijeuniversiteit brussel), september 2006. [12, 26, 30, 35, 45]

[45] Bijlage Ix.2.7. Richtlijn eindverhandeling. Extra bijlage. [12, 66, 68, 69, 152]

[46] Bijlage Ix.2.8. Beoordelingscriteria thesis. Extra bijlage. [12, 47, 68, 69, 152]

[47] Bijlage Ix.2.9. Voorbeelden van studiewijzers. Extra bijlage. [12, 31, 63]

[48] Bijlage Ix.3.5. Eindrapport visitatiecommissie onderzoek. Extra bijlage. [12, 80, 153,178]

[49] Bijlage Ix.5.1. Theoretische analyse studeerbaarheid. Extra bijlage. [12, 57, 59, 132]

[50] Bijlage Ix.5.2. Resultaten studietijdmeting en paarsgewijze vergelijking. Extra bijlage.[12, 58]

[51] Bijlage Ix.5.3. Ciko, samenstelling, missie, opdracht en werking. Extra bijlage. [12, 115]

[52] Bijlage Ix.5.4. Evaluatie van opleidingsonderdelen – toelichting resultaten 07-08. Extrabijlage. [12, 118, 126]

[53] Bijlage Ix.5.5. Voorbeeld docentrapport en vergelijkende profiellijn. Extra bijlage. [12,118, 126]

[54] Bijlage Ix.5.6. Opzet focusgroepgesprek 07-08. Extra bijlage. [12, 119]

186 BIBLIOGRAFIE

[55] Bijlage Ix.6.7. Rapport opvolgingsgesprek onvoldoendes 1ste ba informatica. Extrabijlage. [12, 59, 131, 133, 167]

[56] Bijlage Ix.6.8. Analyse slaagcijfers faculteit wetenschappen. Extra bijlage. [12, 156]

[57] D. Mortelmans and P. Spooren. Evaluatie van opleidingsonderdelen. voorstel tot im-plementatie van 2 extra likertschalen in het ua-evaluatieinstrument, 2005. [118]

[58] D. Mortelmans and P. Spooren. Kwaliteit meten en beoordelen. eindrapport van de va-lideringsstudie naar het ua-evaluatieinstrument voor opleidingsonderdelen, 2005. [118]

[59] D. Mortelmans and P. Spooren. Evaluatie van opleidingsonderdelen. het meten en be-oordelen van de dimensies ‘stimulatie van het leerproces’ en ‘formatieve evaluatie’,2006. [118]

[60] The Joint Task Force on Computing Curricula. Computing curricula 2001 com-puter science, December 2001. [see http://www.acm.org/education/curricula-recommendations]. [34]

[61] The Joint Task Force on Computing Curricula 2005. Computing curricula 2005 – theoverview report, September 2005. [see http://www.acm.org/education/curricula-recommendations]. [34, 48, 49]

[62] SIAM Working Group on CSE Education. Graduate education for computational scien-ce and engineering, 2008. [see http://www.siam.org/students/resources/report.php].[34, 48, 50]

[63] Universiteit Antwerpen Departement Onderwijs. Beleidsnota kwaliteitszorg UA, 1997.[113]

[64] Universiteit Antwerpen Departement Onderwijs. UA-visie op onderwijsinnovatie,2001. [see http://www.ua.ac.be/ – Onderwijs – Onderwijsbeleid]. [61]

[65] Universiteit Antwerpen Persbericht. Cel gelijke kansen en diversiteit ver-ankert diversiteitsbeleid aan de universiteit antwerpen, 12 december 2007.[http://www.ua.ac.be/main.aspx?c=*NEWS&n=48133&ct=48172&e=152662]. [157]

[66] H. Schrooten and A. Vyt. Tijd voor studietijd: onderwijskundige, methodologische en beleids-matige aspecten van studietijdmeting in het hoger onderwijs. Acco (Leuven), 1999. [120]

[67] Allen B. Tucker. Computer Science Handbook, 2nd edition. Chapman & Hall/CRC, 2004.[50]

[68] Wikipedia. Swot analysis. [see http://en.wikipedia.org/], last visit on September, 28th2008. [173]

Zelfevaluatierapport Informatica - UAntwerpensdemey/Visitatie/Zelfstudie... · 2008. 12. 13. ·...

Documents

Transcript of Zelfevaluatierapport Informatica - UAntwerpensdemey/Visitatie/Zelfstudie... · 2008. 12. 13. ·...