ZeeuwindNieuwsD

ECEM

BER

20

15 N

R 2

­Hernieuwbare­ ­­energie­in­ ­­historisch­perspectief

2

COLOFON

Uitgave

De Coöp. Windenergievereniging Zeeuwind u.a.

is op 23 januari 1987 opgericht en statutair gevestigd

te Goes. De coöperatie heeft tot doel ‘het bevorderen

van het gebruik van windenergie en andere vormen

van duurzame energie, waaronder tevens begrepen

het bevorderen van het efficiënt gebruik van energie

en het op milieuvriendelijke wijze produceren van

(elektrische) energie in het belang van haar leden,

door met hen ter zake overeenkomsten te sluiten in

het bedrijf, dat zij ten dieneinde ten behoeve van haar

leden uitoefent, dit alles binnen de provincie Zeeland.’

Adres

Correspondentie: Postbus , KB Vlissingen

Kantoor: Edisonweg F, Vlissingen

Telefoon -

Email: info@zeeuwind.nl

Internet: www.zeeuwind.nl

Medewerkers

Teus Baars Directeur

Marco Spaans Projectmanager

Marco Bouwman Projectmanager

Niek Tramper Productiemanager

Ben van der Borgt Financieel adm. beheerder

Nathalie Pakvis Managementassistent

Verenigingszaken

Raad van Commissarissen

Marten Wiersma Voorzitter

Marjan Brandes Lid

Carel Braakman Lid

Silvia Bal Lid

Ries Zweistra Lid

Clen de Kraker Lid

Redactie

Nathalie Pakvis

Foto’s

Omslag: opening 1e windpark van Zeeuwind

te Bath, 1988 - Zeeuwind

Overige foto’s:

Hans Scholten, Zeeuwind, Pim Roos, Helma Hoek,

Adri Cornelisse

Vormgeving, illustraties

Adri Cornelisse

VoorwoordEen voorwoord van iemand anders dan u de afgelopen jaren gewend was. Jarenlang heeft Marten Wiersma u meegenomen in de ontwikkelingen rond de energie transitie en de positie die Zeeuwind hierbinnen inneemt. Windenergie heeft de afgelopen jaren een behoorlijke vlucht genomen en Zeeuwind is meegegroeid en geprofessionaliseerd. Als mijlpaal binnen deze ontwikkeling staat de instemming van de leden met de statutenwijziging, waardoor Zeeuwind nu werkt met een aan­gestelde directeur/bestuurder en een door de leden gekozen raad van commissarissen. In samenhang met deze wijziging valt mij nu de eer te beurt het voorwoord van Zeeuwind Nieuws te schrijven. Maar u gaat de inbreng van Marten Wiersma niet missen: als voorzitter van de raad van commissarissen zal hij u met zijn column meenemen in zijn visie op actuele ontwikkelingen.

Ik ervaar mijn start als directeur/bestuurder van Zeeuwind als buitengewoon boeiend. Voor mij is het de kennismaking met een dynamisch en veelzijdig werkveld in een maatschappelijk complexe omgeving. Ik maak kennis met de verschillende technieken voor duurzame energievoorziening en krijg inzicht in de businessmodellen. Ik ontmoet mensen met een grote inhoudelijke gedrevenheid, met idealen en partijen die zich laten leiden door financieel gewin. Ik spreek met fervente voorstanders van windenergie en rabiate tegenstanders. Ik zie grote politieke ambities om windenergie te realiseren en loop tegelijkertijd aan tegen flinke weerstand vanuit dezelfde overheid. Ik worstel met regelgeving die afhankelijk van de opsteller de energietransitie bevordert of juist frustreert. Als je een omgeving zoekt waar de paden voortdurend opnieuw moeten worden gebaand, zit je hier volledig op de juiste plek. Ik vertel het u ronduit: ik geniet!

Eén van de zaken die mij in deze inwerkfase frappeert is de ambivalentie ten aanzien van de consequenties van de noodzakelijke energietransitie. Het is vreemd te merken dat veel mensen zich realiseren dat wij onze afhankelijkheid van de fossiele energie­voorziening moeten afbouwen, maar dat dezelfde mensen zich tegelijkertijd afzetten tegen de hiermee samenhangende gevolgen. Ook duurzame energie legt beslag op schaarse ruimte en heeft impact op de natuur. Wij zijn er voorstander van om zorg­vuldige afwegingen te maken, maar iedere vorm van energievoorziening heeft zijn prijs.

Dat laatste geldt ook in letterlijke zin. Het huidige subsidiebeleid van de overheid maakt feitelijk uitsluitend de exploitatie van windparken economisch haalbaar. Tegelijkertijd is flinke maatschappelijke weerstand tegen grootschalige windparken, en de overheid is daar logischerwijs niet ongevoelig voor. Als wij willen inspelen op de geluiden uit de samenleving, zullen wij met zijn allen daar ook de prijs voor moeten betalen. Technisch is al veel haalbaar; gerichte subsidiëring is noodzakelijk om de diversiteit aan ingezette duurzame energiebronnen te vergroten. Omdat verduur­zaming bij onze coöperatie voor gaat op de hoogte van de winst, zijn wij de eerste die de mogelijkheden zullen omarmen!

Teus BaarsDirecteur/bestuurder

3

Inhoud4 Energietransities

Een recente historie

7 VanLeeghwatertotLagerweyDe techniek van de windmolen door de jaren heen

9 WistuDat?Geschiedenis in energie

10 Mini-symposiumDuurzaamwonen

11 Commissarisaanhetwoord.Carel Braakman

12 ‘Watvindtu?Nieuwe opinierubriek voor leden

14 HetZonEffect2015 NatuurindeDelta

15 Winnendecolumn!

16 Parkenenprojecten

18 Testuwkennis!Kennisquiz

20 ‘HetZeeuwindEffect’.Vrijwilliger uitgelicht

22 OpenWinddag13juni2015

24 Duurzamestroomproductie2015

25 Oudennieuw

26 Energiebesparenbijuthuis

Bijlage Zeeuwindleden

I UitnodigingAlgemeneLedenvergadering2december2015

II VerslagAlgemeneLedenvergaderingvan27juni2015enopeningsfeestBorsseleII

VII Jaarplan2016

VII Begroting2016

X Meerjarenplan2016-2018

­Thema­Hernieuwbare­­energie­in­

­

historisch­perspectief

­Mini-symposium­‘Duurzaam­wonen’­van­Zeeuwind!Zie­pagina­10

Windpark­Derde­Dijk­­gerealiseerd!

Voor­uitnodiging­

Algemene­Leden­vergadering­

zie­ledenbijlage!

4

V A N A F W O II T O T D E J A R E N ’ 8 0

Geschiedenis­van­kansen,­­crisissen­en­keerpunten­

Momenteel maakt Nederland een energietransitie door, waarbij een verschuiving zichtbaar is van producent naar prosument, van centraal naar decentrale opwek en van fossiel naar duurzaam. Het is zeker niet de eerste keer dat Nederland een energietransitie doormaakt. Na de tweede wereldoorlog waren kolen en goedkope olie de voornaamste energiebronnen. Kernenergie was de grote toekomstbelofte. Na de aanvankelijke ‘stille’ ontdekking van het Groninger gasveld in 1959 voerde de Nederlandse overheid een actief beleid om het gebruik van aardgas te stimuleren. Aardgas werd gezien als een transitie brandstof en de gedachte was dat als het gas na 30 jaar op zou zijn de belofte van schone en goedkope kernenergie inmiddels ingevuld zou zijn. De gasopkomst veroorzaakte grotendeels ook de kolenneergang. De kolenmarkt kwam dusdanig onder druk te staan dat in 1965 tot sluiting van de Nederlandse mijnen werd overgegaan. Binnen tien jaar was deze gehele bedrijfstak verdwenen.

Nog geen 10 jaar later stond Nederland voor de volgende grote verandering: de oliecrisis van 1973. De macht die lange tijd bij de grote oliemaatschappijen had gelegen was over­gegaan naar de olieproducerende landen. Door de boycot steeg de prijs van olie explosief, wat wereldwijd grote

EEEnergietransities­E E N R E c E N T E h I s T O R I EEnergievoorziening komt vrijwel dagelijks in het nieuws en er is al veel over geschreven. In het Energieakkoord

voor duurzame groei van de sER van september 2013 worden begrippen als strategie, innovatie, concurrentie­

positie, transitie, hervormingen etc. vaak genoemd. Toch laat de huidige energietransitie zich maar moeilijk

meten en plannen. het lijkt dan raadzaam terug te kijken naar het verleden om te kunnen leren voor de toekomst.

In dit artikel worden door hans scholten in vogelvlucht de veranderingen geschetst die de energiewereld heeft

doorgemaakt in het verleden en worden trends en bottlenecks beschreven die de huidige situatie en energie­

transitie kenmerken. hans werkt bij Energy Watch en is werktuigbouwkundige. hij heeft ruime ervaring als

projectleider en business developer in de high techindustrie en heeft een passie voor techniek en duurzame energie.

H A N S S C H o LT E N

N AT H A L I E PA K V I S

economische gevolgen had. De oliecrisis vormde voor Nederland en de Westerse wereld het begin van een langdurige periode van economische malaise die bepalend was voor het ontstaan van het Nederlandse energiebeleid.

G R O N D B E G I N s E L E N E N E R G I E B E L E I D

Betrouwbaar,­schoon,­betaalbaarDe periode van 1974­1986 werd door de oliecrisis gekenmerkt door de drang tot diversificatie van energiebronnen en meer overheidsbemoeienis om de leveringszekerheid van energie te waarborgen. Kenmerkend ook voor deze periode was

Hans Scholten, Energy Watch

5

Z E E u W I N D N I E u W s 2 2 0 1 5 | E N E r G I E T r A N s I T I E s

de groeiende betrokkenheid en inspraak uit de samenleving. In deze periode ontstond de eerste echte ‘Brede Maatschappe ­lijke Discussie’ over nut en noodzaak van kernenergie. Het krachtenveld werd daardoor complexer.

Met vallen en opstaan werden in deze periode de fundamenten gelegd voor ons huidige energiesysteem volgens de uitgangs­punten: ‘Betrouwbaar, schoon en Betaalbaar’. De aandacht voor schone en duurzame energie werd destijds onverwacht verder flink aangewakkerd door het verschrikkelijke ongeluk met Tsjernobyl. De directe gevolgen voor Nederland waren klein, maar de politiek en maatschappelijke ‘fall out’ van het drama leidde tot een herbezinning op kernenergie en een jarenlang moratorium op de besluitvorming voor nieuwe kerncentrales.

Duurzame energiebronnen werden steeds meer een speer­punt van het energiebeleid. In het rapport ‘Our Common Future’, uit 1987 van de VN­commissie Brundtland werd voor het eerst een heldere definitie voor duurzame ontwikkelinggebruikt:

‘Duurzame ontwikkeling sluit aan op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen’.

Het rapport heeft een enorme impact gehad op het energie­vraagstuk van de jaren ‘90. Milieu en klimaatbeleid werden gevleugelde begrippen en bepaalden de agenda. Energiebesparing moest het gebruik van broeikasbevorderende fossiele energie zoveel mogelijk beperken. In plaats daarvan moest er zo snel mogelijk overgeschakeld worden naar

duurzame bronnen. Dat laatste blijkt tot op de dag van vandaag echter nog niet bepaald eenvoudig.

Vanaf­de­jaren­’90­tot­nu:­­betaalbaarheid,­marktdenken­en­liberalisering’­E N E R G I E T R A N s I T I E I N D E K E T E N

Privatisering van staatsbedrijven en overheidsdiensten werd door de politiek vanaf eind jaren tachtig gezien als hét antwoord op vrijwel alle problemen. staatsbedrijven waren log en traag, de publieke dienstverlening was inefficiënt en niet transparant. Aan die ellende zou allemaal een einde komen als de markt het voor het zeggen zou krijgen. De inzet hiervan was in het kort: meer markt, meer efficiency, meer innovatie, meer kwaliteit, minder overheid, minder regels. Het voornaamste doel was het doorbreken van de monopoliepositie van de nutsbedrijven zodat er lagere energieprijzen zouden ontstaan. Voor de marktstructuur werd ingezet op vrije toegang tot de netwerken en scheiding van productie en levering. Transport zou onder toezicht van de overheid blijven om misbruik te voorkomen.

DemonstratiewindparkEen illustratief voorbeeld van de moeizame start van duurzame energie is het demonstratiewindpark bij Sexbierum. Het project had onder andere als doelstelling het testen van windenergie als duurzame energiebron. Goede ervaringen waren opgedaan met de projectaanpak van de kerncentrale bij Dodewaard. Dezelfde strategie werd ook hier toegepast. De ontwerpfilosofie voor nucleaire installaties werd overgenomen om 100% betrouwbaarheid te garanderen.

Holec won de aan besteding en kreeg opdracht 18 turbines voor 13,5 miljoen euro te bouwen. De ontwerp­specificaties en materiaaleisen die voor de kerncentrale van toe passing waren werden middels het pas geïntro­duceerde kwaliteitskeurmerk ISO9001 onvoorwaardelijk door gevoerd. Dus werden de bladen niet van glasvezel versterkt kunststof gemaakt, maar van staal. Het resultaat was dat Holec de windturbines feitelijk vanaf de grond af opnieuw ontwierp. Hierdoor werden de molens peperduur, het project liep 3 jaar uit en de ‘prototypes’ bleken bijzonder storingsgevoelig.

Foto: autoloze zondag, oliecrisis in 1973

6

Het gevoerde beleid leidde echter tot nieuwe problemen. Naast achterstallig onderhoud van de netten bleek uit onderzoeken ook dat er onvoldoende werd geïnvesteerd in productiecapaciteit. Om aan deze zorgen tegemoet te komen werd in 2006 de Wet Onafhankelijk Netbeheer aangenomen. In deze wet werd geregeld dat de hoogspanningsnetten overgingen van de regionale netbeheerders naar landelijk netbeheerder TenneT en er kwam een groepsverbod voor netbeheer en commerciële activiteiten, wat feitelijk resulteerde in eigendomssplitsing. Opmerkelijk is dat Nederland met deze wet nog steeds het enige land in Europa is (en de wereld) waar eigendomssplitsing wettelijk verplicht is.

Terugkijkend kan wel gesteld worden dat eind jaren ’80, begin jaren ’90 de tijd rijp was voor grootschalige invoering van duurzame energie. Helaas bleken zon, wind en biomassa op dat moment nog geen noemenswaardige rol van betekenis te kunnen spelen [1].

D E N E D E R L A N D s E E N E R G I E s E c T O R V A N D A A G

Uitgestelde­crisis­-­integratie­van­nieuwe­duurzame­bronnenDe historische ontwikkelingen die hiervoor zijn geschetst laten zien dat er de afgelopen 30 jaar onvoldoende wezenlijke veranderingen aan de productiezijde van energie zijn geweest. Fossiele energiebronnen als aardgas en kolen domineren nog steeds de productiemix. De huidige instrumenten ter bevordering van duurzame energie hebben ook dan ook als doel een concurrerende energiemarkt tot stand te brengen, zoals ook met bovenstaande wetgeving wordt beoogd. Door deze focus op marktwerking doen duur­zame bronnen nu mee in dezelfde energiemarkt als fossiele energiebronnen. Het speelveld kan daardoor binnen 10 jaar veranderd zijn, als zon en wind doorgroeien in hetzelfde huidige tempo. In 2013 werd in Europa 11 GW aan wind­vermogen bijgeplaatst, waarmee de totale windcapaciteit op 117 GW kwam. Met het huidige groeitempo is de verwachting dat er in 2020 een ruime verdubbeling (230 GW) aan wind­vermogen in Europa wordt gerealiseerd en dat er in 2030 bijna weer van een verdubbeling sprake is (400 GW) [2]. Voor zon PV lijkt een nog steilere groeicurve te bestaan. In 2011 stond in Nederland 145 MW aan opgesteld zon­vermogen. In 2013 was dat al ruim 504 MW [3]. Met deze exponentiele groei wordt in 2019 de grens van 5 GW gehaald.

De verwachting dat rond 2020 bijna dertig procent van de stroomproductie uit zon en wind komt leidde eind 2013 tot de prikkelende uitspraak van Peter Molengraaf, CEO van

netbedrijf Alliander: “Als we niets doen, gaat voor ons in 2023 het licht uit als de zon schijnt.” Van niets doen is gelukkig geen sprake: er verandert wel degelijk wat bij toonaangevende stake holders. Deze spelers binnen de energiesector worden zich steeds meer bewust van de opkomende kracht van decentrale en kleinschalige energieproductie door burgers en burger initiatieven, zoals bij Zeeuwind. De eerdere energie­transities leren ons dat we voorbereid moeten zijn op nieuwe energie scenario’s. Het is bijvoorbeeld goed mogelijk dat in de toekomst de prijs van elektriciteit per 15 minuten gaat variëren: er zullen momenten zijn dat het niks kost en momenten zijn dat stroom ‘onbetaalbaar’ is.

c O N c L U s I E

Waarderen­wat­waarde­heeftTerug naar de centrale vraag: welke lessen zijn er te trekken uit de energietransities? De historische terugblik lijkt uit te wijzen dat elke opvolgende energietransitie complexer en daarmee moeilijker planbaar en beheersbaar was. Overzicht krijgen over de energieketen lijkt nu belangrijker dan ooit, omdat een toenemende specialisatie van duurzame energie­productie een nieuw vermogen vraagt van specialisten om met experts uit andere vakgebieden te communiceren.

We zien door de geschiedenis heen dat er niet altijd een integrale benadering is geweest van de drie doelstellingen van het energiebeleid: ‘schoon, betrouwbaar en betaalbaar’. Het zou goed zijn als wij onszelf als burger een aantal vragen stellen om bewust te worden van de impact die de energie­transitie kan hebben op onze eigen situatie en om ons voor te bereiden op toekomstige energiescenario’s: Hoe ziet onze eigen energieketen eruit en hoe draagt deze bij aan de kwaliteit van ons lokale systeem? Hoe bereiken we zelf een goede balans tussen de kernwaarden betaalbaarheid, betrouwbaarheid en duurzaamheid van energie? Waar staan wij binnen de energieketen, wat gebeurt er upstream en downstream? En ten slotte: hoe gaan we de waarde van energie meten en beheersen, nu en in de toekomst? .referenties:

[1] sEO Economisch Onderzoek, maart 2006, Splitsen op de weegschaal

J.J. de Jong, Clingendael, 2005, Dertig Jaar Energiebeleid

sEO Economisch Onderzoek, oktober 2013, Energiebeleid in onbalans

PricewaterhouseCoopers, oktober 2013, Splitsing in energiesector

Een verdeeld of onverdeeld succes?

[2] EWEA 2014 ­ Wind in power, 2013 European statistics

[3] Forecast: EPIA European Photovoltaic Industry Association

Z E E u W I N D N I E u W s 2 2 0 1 5 | E N E r G I E T r A N s I T I E s

7

1000­v.­Chr­Eerste bekende windmolen in China: de Panemoon. Een verticale as­turbine. Voor het eerst werd windenergie ingezet om werkzaamheden lichter te maken.

1050­Eerste windmolen in Nederland: de standerd molen. Een horizontale as­turbine. De kop kan nu in de wind gezet worden (kruien). Deze windmolens waren zeer robuust gebouwd en waren de eerste molens die geschikt waren om zwaar werk te verrichten.

1180:­de­TorenmolenDit was een stenen molen met een draaibare kap.

1588-1702:­Gouden­EeuwJan Adriaanszoon Leeghwater bedacht in het begin van de zeventiende eeuw de bekende houten achtkant en de bovenkruiende oliemolen. Daarmee was het mogelijk de molen altijd recht in de wind te zetten. De bekende droog ­makerijen die al snel volgden kwamen ook uit zijn koker. Windenergie speelde een belangrijke rol in de economische bloei van Nederland in de Gouden eeuw. De standerd wind­molen werd door de Nederlanders nog verder aangepast. Er werd een koker om de spil geplaatst, zodat het onderste gedeelte van de molen niet meer mee hoefde te draaien bij het veranderen van de windrichting. Deze verbeterde wind­molen heet de Wipmolen. Ook werd de krukas in de wind­

Van­Leeghwater­tot­LagerweyD E W I N D m O L E N D O O R D E J A R E N h E E N

Windmolens en Nederland, ze vormen een onafscheidelijk beeld. Nog altijd bepalen in de kunst de historische

molens het karakteristieke hollandse landschap en vormen zij, tezamen met tulp en klomp, een symbool van

nationale glorie. Negentien windmolens bij Kinderdijk staan inmiddels op de Werelderfgoedlijst van Unesco.

Wat eens niet meer was dan een simpele ‘fabriek’ is nu verworden tot cultureel erfgoed. Blijkbaar is men in

de loop van de geschiedenis anders gaan denken over de klassieke windmolen. Wie weet hoe wij over 100 jaar

naar onze huidige turbines kijken? In dit artikel in vogelvlucht een overzicht van windmolen tot windturbine.

N AT H A L I E PA K V I S

JA N G I E S E N

Jan Adriaanszoon Leeghwater had o.a. het toezicht over de poldermolens

bij de droogmaking van de Beemster in 1612. De Purmer en de Schermer

volgden spoedig. Hij was zeer succesvol in binnen- en buitenland.

molen geïntroduceerd. Zo werd het mogelijk om de draaiende beweging om te zetten in een op en neer gaande beweging. Deze molens hadden een rendement van slechts 6%, het overige percentage ging dus verloren in wrijvingswarmte etc.In de 18 eeuw stonden in Nederland duizenden molens (naar schatting rond de 10.000). Met behulp van de wind

8

Z E E u W I N D N I E u W s 2 2 0 1 5 | V A N L E E G H W A T E r T O T L A G E r W E y

werd op deze manier land drooggelegd om te gebruiken voor akker­ en huizenbouw.

1887:­eerste­windturbineDe naam ‘windmolen’ verandert naar ‘windturbine’ zodra de molen elektriciteit opwekt. Dit was voor het eerst het geval in 1887. De schotse professor James Blyth had de primeur: een turbine van 10 meter hoog, en geschikt om stroom op te wekken voor de verlichting in de schuur van zijn vakantie huis. Niet lang daarna bouwde Charles Brush de eerste serieuze windturbine. Een gigantisch apparaat van maar liefst 18 meter hoog, met 144 wieken, een rotordoorsnee van 17 meter en met een vermogen van 12 kilowatt. Voldoende om er 350 lampen op te laten branden en om er zijn villa in Cleveland mee te verlichten. De turbine deed 24 jaar dienst.In de twintigste eeuw ging het plotseling snel met de ontwikkeling van windturbines en dit was onder andere te danken aan een Deense wetenschapper, Poul la Court. Hij voerde experimenten uit voor het splitsen van waterstof en hiervoor had hij elektriciteit nodig. Dat gold ook voor het licht dat hij nodig had op zijn onderzoeksinstituut. De benodigde elektriciteit wekte hij op met windturbines.

20e­eeuw:­eerste­windturbines­in­NederlandToch duurde het nog even voordat er windturbines verrezen in ons windrijke landje. Vanaf de jaren ’70 ontstond het idee dat door zelf elektriciteit op te wekken Nederland onafhankelijk zou kunnen worden van fossiele brandstoffen. Veel partijen werkten samen, veelal met universiteiten, om windenergie van de grond te krijgen. In 1982 waren er maar liefst 12 importeurs van windturbines (of onderdelen) en 11 fabrikanten van windturbines in Nederland. De meest bekende, en vandaag de dag enige overgebleven fabrikant is Lagerwey. Ten tijde van de oliecrisis experimenteerde Henk Lagerweij met zijn eerste zelfgebouwde windturbine van 2,2 kW. De turbine zag er toen nog niet uit zoals wij hem kennen. De mast was namelijk gemaakt van een oude boomstronk. Maar de ontwikkelingen gaan door en in 1986 verrijzen door heel Nederland de tweebladige wind­turbines van 75 kW. En hoewel de driebladige turbines inmiddels in Nederland het landschap bepalen, zijn de eerste Lagerweytjes hier en daar nog te zien. Een mooie herinnering aan het pionierschap van de windturbine in Nederland! .­

De 18 meter hoge ‘windturbine’ van uitvinder/ondernemer Charles

Brush in 1888 om er zijn villa in Cleveland mee te verlichten.

Foto: In het Zeeuwse dorp Waarde staat nog een fraaie Standerd windmolen

Wist u bijvoorbeeld dat

Energie­opslag voor hernieuwbare energie één van de grootste uitdagingen van deze tijd is?

Hydro­energie een manier is om hernieuwbare energie op te slaan?

In het Sloegebied een fors complex voor de opslag van groene stroom van windmolens en zonnepanelen wordt gebouwd? Dat die een serie enorme batterijen bevat, waarin 10 Megawatt aan energie kan worden opgeslagen?

En dat door geavanceerde technologie 20 Megawatt aan ‘flexibel inzetbare energiecapaciteit’ beschikbaar is? Er daardoor ook op windstille en zonarme dagen groene energie kan worden geleverd?

De zomertijd ingevoerd is omdat het energiebesparend zou zijn?

Henk Lagerweij in 1988 voor Zeeuwind de eerste windturbines leverde? Die bij Bath stonden?

De eerste leden van Zeeuwind in 1987 f 750,­ inlegden?

Dat onderzocht is dat als je wakker bent, je brein 10 tot 23 watt aan energie genereert? Dat dit genoeg energie is om een lamp aan te krijgen?­

Er eind 19e eeuw in Europa ruim 500.000 watterraderen draaiden?

De jaloezie­achtige segmenten voor aanpassing aan de sterkte van de wind aan windmolens in dezelfde periode verschenen?

De eerste bruikbare stoommachine in 1712 werd gebruikt voor het wegpompen van het mijnwater in een kolenmijn bij Wolverhampton?

9

Wist­u­Dat ?Energie, het heeft een lange historie! Zolang de mens rondloopt op aarde is er steeds de behoefte aan geweest.

met de ontdekking van het vuur begon warmte als energiebron een belangrijke rol te spelen. In de middel­

eeuwen waren water en wind de voornaamste bronnen van energie. Inmiddels volgen de ontwikkelingen

elkaar in hoog tempo op. hieronder enkele leuke, grappige, bekende en minder bekende feitjes over energie

en haar geschiedenis.

In 1988 schafte Zeeuwind 3 Lagerwey-turbines aan en maakte publiciteit

met de slogan ‘Milieuverlichting: windenergie voor iedereen!’

N AT H A L I E PA K V I S

23 Watt

10

Er een project gaande is waarbij een elektrische motor in 80 dagen met enorme batterijen de wereld rond zal gaan?

Elektrische energie pas vanaf de jaren 1880 een rol ging spelen?

De prijs van zonnepanelen de afgelopen tien jaar meer dan de helft is gedaald?

1.000 Liter benzine in 1950 omgerekend ongeveer € 129 kostte? Holland, Vlaanderen en Zeeland in de Middeleeuwen bij de eerste economieën hoorden die van de rijkdom van een in de bodem opgeslagen energieschat, namelijk turf, profiteerden? .­

A c h T E R D E s c h E R m E NN AT H A L I E PA K V I S

Nieuwe rubriekWaarover zou u graag meer willen weten, wat vindt u interessant om te lezen? Deze vraag legden we de redactieraad van Zeeuwind Nieuws voor. Daaruit bleek dat de leden van de Raad van Commissarissen (RvC), voorheen de bestuursleden, tot de verbeelding spreken. Samen met het bureau houden ze de vereniging al jaren op succesvolle wijze draaiende. We zien ze tijdens de Algemene Ledenvergadering, waarin de voorzitter volgens goed gebruik waar nodig namens hen spreekt en we weten dat ze Zeeuwind allemaal een warm hart toedragen. Maar welke personen schuilen er achter de Commissarissen, wat is hun individuele rol binnen de RvC en wat beweegt hen om op vrijwillige basis een toch niet geringe inspanning te leveren voor onze coöperatie? We besluiten het ze zelf te vragen. In deze rubriek: de Commissaris aan het Woord.

Commissaris­aan­het­Woordc A R E L B R A A K m A N

Studie­scheikundige­technologieWe trappen de rubriek af met Carel Braakman, nu lid van de financiële commissie. Ik vraag hem eerst naar zijn achtergrond. Dat brengt hem terug naar de basis van waaruit hij zijn carrière begon: de Technische universiteit in Eindhoven. Daar studeerde hij scheikundige technologie, met als specialisatie polymeer­techniek en statistiek. Carel is helder: “duurzaamheid was toen nog geen issue. De focus was primair financieel gedreven. De energierekening omlaag brengen? Heel graag, maar dan wel omdat het wat oplevert in de portemonnee”.

Arkema­VlissingenVia militaire dienst en diverse banen in de randstad en Brabant, vooral op het vlak van onderzoek, research & development en management en bestuur, is hij uiteindelijk in 1986 neergestreken in Zeeland en 25 jaar actief geweest als directeur van Arkema Vlissingen BV. “Toen begon duurzaamheid wel langzaam een rol te spelen. Er kwam meer regelgeving vanuit Europa en in de jaren 90 hebben we uiteindelijk een emissiereductie van wel 90% weten te realiseren! Dit middels nieuwe processen

m I N I ­ s y m p O s I U m

Duurzaam­wonenDonderdag 19 november 2015, van 19.30 – 21.30 uur, ROc scalda, Bessestraat 4, 4462 cm Goes (inloop 19.15 uur).De avond wordt georganiseerd door Zeeuwind. Iedereen is van harte welkom om deze gratis informatie avond bij te wonen.

Bent u uw huis duurzaam aan het verbouwen? Wilt u aan de slag met energiebesparende maatregelen in de woning en vraagt u zich af waar te beginnen? Of bent u juist benieuwd wat er allemaal mogelijk is? In drie korte pitches zullen gastsprekers u op de hoogte brengen van de mogelijkheden rondom:

– duurzaambouwen:MartijnJansen,ArchitectenAlliantie– duurzaamverwarmen:RobertdeBourgraaf,

DUBOURGRAAF–duurzaamverlichten:RikkertvanderWel,LuxImprove

Na de pauze is er de mogelijkheid met elkaar in de debat te gaan. U kunt zich opgeven vóór dinsdag 17 november door een e­mail te sturen naar: npakvis@zeeuwind.nl Graag tot dan! .

Foto

_TU

e

Voor­uw­agenda!

11

en nieuwe chemie. Ook toen waren we al bezig met hernieuwbare energie, al hebben we wel een aanvraag voor het plaatsen van een windturbine op ons terrein afgewezen”, geeft Carel aan. “Dat had te maken met veiligheid en risico­analyses. Je moet altijd scherp blijven op wat je waar neerzet. Die focus heb ik ook meegenomen naar Zeeuwind, en ries geeft nu onder andere vorm aan de portefeuille ‘veiligheid’. Dit laatste is een hoofdstuk dat steeds belangrijker wordt binnen de windenergiewereld en dus ook bij Zeeuwind”.

Op­snijvlak­biologie,­chemie­en­natuurkundeCarel kwam bij Zeeuwind terecht via een belletje van bestuursvoorzitter Marten Wiersma. We tekenen dan het jaar 2012. Inmiddels met pensioen, en als zelfstandig adviseur was Carel betrokken bij allerhande onderzoek op het snijvlak van biologie, chemie en natuurkunde. Een daarvan betrof een ambitieus plan om door middel van warmtekrachtkoppeling de energierekening en de CO2­emissies substantieel verder omlaag te brengen. “En toen belde Marten dus. Ik hoefde niet lang na te denken, hij had een goed verhaal. Ik vond het mooi om energetisch met andere dingen aan de slag te gaan en bovendien stonden er bestuurlijke veranderingen op stapel bij Zeeuwind. Dat is mijn expertise en ik vind het leuk om daarbij betrokken te zijn. Bestuursverantwoordelijkheid vereist nu eenmaal inhoudelijke kennis. De transitieplannen leefden toen namelijk al. Ik zei dus vrijwel onmiddellijk ‘ja’”.

Bestuurlijke­verantwoordelijkheidCarel ging onder andere aan de slag in de financiële commissie en ondersteunde de commissie ‘primaire processen’. Zo’n financiële commissie bijvoorbeeld dwingt je tot bewust­wording van de verantwoordelijkheid en de regelgeving met betrekking tot de leengelden, geen onbelangrijke taak. Verder was ik in de oude opzet betrokken bij het opstellen van de primaire processen ten aanzien van de project ontwikkeling.

Foto: Carel Braakman

Dit proces is niet klaar, maar met de transitie van het bestuur lijke model ligt deze taak nu bij Teus en de door de rvC aangetrokken adviseur – ex bestuurslid – Peter Louwerse.”, vertelt Carel.

Nieuwe­rolOver de transitie wil Carel nog wel wat kwijt. “We hebben nu een nieuwe rol”, geeft Carel aan, “en dat is soms wel even wennen. Als Commissaris hoor je de juiste vragen te stellen, een adviserende en toezichthoudende rol te hebben. Dat is nu en dan lastig, want dat vereist een cultuuromslag én het vertrouwen dat de directeur/bestuurder de juiste koers vaart. Als bestuurder was ik toch sneller geneigd me te bemoeien met inhoudelijke zaken. Maar dat is lastig voor een directeur, en werkt in het huidige model niet. Daar tegenover staat echt een verbeterslag in de efficiëntie en professionalisering. En dat was nodig, want Zeeuwind is groot en volwassen geworden. De rvC gaat zwaar leunen op het advies van de verschillende commissies. Hierdoor kunnen we de vergadertijd veel efficiënter benutten. Er hoeft verder geen unanimiteit te zijn, in zijn totaliteit praat de rvC met elkaar en brengt zij advies uit aan de directeur­bestuurder van Zeeuwind”.

‘Innovatief­groen­groeien’Ik vraag Carel vervolgens naar wat hem het meest aanspreekt in zijn werkzaamheden. Hij noemt twee dingen. Het eerste is zijn rol als Commissaris in de rvC van Windpark Krammer. Wat hem daarin in het bijzonder boeit is het in samenwerking met anderen en het bewaken, naast de toezichthoudende functie, van de belangen van Zeeuwind: “het zijn interessante processen om een balans van belangen in te vinden. Dat doe ik graag”. Het tweede dat Carel noemt is het optuigen van nieuwe projecten en het bepalen van de financiële positie hierbij. “Dat past ook wel bij hoe ik Zeeuwind over 10 jaar zie. ‘Innovatief groen groeien’, dat is een mooi credo voor Zeeuwind. Daar hoort bij dat we nieuwe ideeën opdoen en ontwikkelingen volgen. Niet alleen in wind, maar ook in duur­zaamheid in zijn algemeen.” Dit laatste heeft ook Carel zijn persoonlijke interesse. Bijna continu is hij betrokken bij innovatieve onderzoeken en vernieuwende toepassingen, en dat ook in samenwerking met de kennisinstellingen in de regio en ook daarbuiten, bijvoorbeeld met de universiteit utrecht. Hiervoor werkt hij aan een innovatief project waarbij geprobeerd wordt chemische stoffen uit windenergie te ontwikkelen. “sensitiviteit voor adaptatie en doorontwikkeling in duurzame energie, daar begint het volgens mij allemaal mee”, denkt Carel. En dat is de boodschap die Carel ten slotte dan ook mee wil geven aan de leden van Zeeuwind: “denk met ons mee, als je een goed idee hebt, laat je horen!” .

12

Oversolitairewindmolens,concentratiegebiedenengrensgevallen

Als ik windturbines in het landschap zie, krijg ik meteen een goed en positief gevoel. ‘Hier wordt gewerkt aan opwekking van duurzame energie’, denk ik dan. Toch kan men niet op elke gewenste plek een windturbine installeren. solitaire windmolens of windturbines willekeurig in het landschap maken een rommelige indruk. Je hoeft maar door de Flevopolder te rijden om te zien wat ik bedoel. Vrijwel iedere boer die iets wilde bijverdienen heeft een windturbine op zijn land staan. Kennelijk had de overheid destijds geen oog voor het gevaar van een rommelig landschap.

Het huidige overheidsbeleid is gericht op groepen windturbines buiten de bewoonde gebieden en bij kunstwerken. Impliciet, dus geen solitaire turbines. Ook ik wijs solitaire windturbines af. Dat heeft niets te maken met horizonvervuiling, maar alles te maken met het niet willen laten verrommelen van het landschap. Onder landschap versta ik ‘op het land’.

De dit jaar in werking gestelde turbine van Zeeuwind in Borssele is een grensgeval. Deze turbine staat ongeveer één kilometer ten oosten van Borssele aan de noorddijk van de Westerschelde. Het is dus een solitaire turbine buiten bewoond gebied en de positie is niet in het landschap, maar aan de grens daarvan. Aan iedere twijfel van een solitaire turbine kan een eind worden gemaakt door ten oosten van deze turbine nog één of twee turbines te plannen en te plaatsen. Daar is plaats voor.

Na het Krammerproject Borssele uitbreiden? Ik hoop het.

Tom Aalfs

‘Wat­vindt­u?­Een nieuwe rubriek in Zeeuwind Nieuws! In onze opinierubriek laten kantoormedewerkers van Zeeuwind en de leden hun licht schijnen over actuele onderwerpen binnen de duurzame energie sector. De Opinierubriek is een podium voor discussie. Bijdragen worden geacht op persoonlijke titel te zijn geschreven. In dit nummer: solitaire windmolens en concentratiegebieden.

Wilt u ook reageren of een ingezonden brief sturen? Dat kan! Stuurt u daarvoor uw e­mail naar: npakvis@zeeuwind.nl, of stuur uw artikel naar: Zeeuwind, Postbus 5054, 4380 KB Vlissingen. De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden artikelen te weigeren, te redigeren of in te korten. Anonieme bijdragen en open brieven worden niet geplaatst .Ingezonden brief van Zeeuwindlid Tom Aalfs

Z E E u W I N D N I E u W s 2 2 0 1 5 | O P I N I E r u B r I E K

13

Z E E u W I N D N I E u W s 2 2 0 1 5 | O P I N I E r u B r I E K

Daarbijdiemolen,diemooiemolen…

Onze middelste zoon had als klein kind een hekel aan autorijden. Dat is lastig, als je decentraal woont en familie,

vrienden en bekenden door het hele land wonen. Zijn aversie tegen de vaak langdurige autoritten maakte

hij luidruchtig kenbaar en al onze afleidingstechnieken faalden jammerlijk. Op één na: hij was gek op molens.

Maakt niet uit of dit eeuwenoud cultureel erfgoed betrof, of een moderne windturbine. Molens hadden een

rustgevend effect. Zal dat er de verklaring voor zijn dat ik mij nooit heb geërgerd aan solitaire molens?

Het huidige overheidsbeleid is gericht op de opstelling van windturbines in parken. Het beleid biedt nagenoeg

geen ruimte meer voor het opstellen van solitaire molens. In Zeeland is een viertal zogenaamde concentratie­

gebieden aangewezen: de Oosterscheldekering, Krammer, het sloe gebied en de Kanaalzone. Waar nu al turbines

staan buiten het concentratiegebied, kan in een aantal gevallen binnen voorwaarden worden opgeschaald

(vervangen van een windturbine met een groter vermogen: red). Dit zijn de aangewezen ‘overige gebieden’.

solitair opgestelde molens kunnen vaak niet meer worden vervangen en zullen uit het landschap verdwijnen,

laat staan dat er op nieuwe locaties een turbine kan worden opgesteld.

Eigenlijk is dat best wel vreemd. In de huidige politieke visie wordt verwacht dat de samenleving meer

eigen verantwoordelijkheid neemt. En dat doen mensen ook. Mensen kiezen onder andere voor zonnepanelen,

warmtepompen en investeren in energiebesparende maatregelen in de woning. Wij zien ook dat mensen

de handen inéén slaan en onderzoeken of gezamenlijk initiatief kan worden genomen voor een zonnepark

of een windturbine. Onze vereniging wordt dan benaderd met de vraag of wij dit kunnen ondersteunen

en verzorgen. Ja, dat kunnen wij. Maar wij lopen aan tegen het feit dat het huidige beleid niet voorziet in

de mogelijkheid tot plaatsing van een solitaire molen. Zo ontstaat de situatie dat mensen zelf willen bijdragen

aan de energietransitie, dat mensen de verantwoordelijkheid nemen, waar dit maatschappelijk en politiek ook

wordt gewenst, maar dat de overheid tegelijkertijd een beleid voert waarmee dit soort initiatieven in de kiem

wordt gesmoord.

Wij zoeken naar het antwoord hoe wij ons in deze situatie moeten opstellen. Moet Zeeuwind als coöperatie in

de samenleving niet juist openstaan voor initiatieven vanuit de samenleving? Ook als het gaat om initiatieven

die zullen leiden tot de opstelling van een solitaire molen? Ik ben geneigd hier positief op te reageren.

De algemene politieke lijn dat solitaire molens niet meer mogelijk zijn, past volgens mij niet met de visie

dat er ruimte moet zijn voor initiatieven vanuit de samenleving. Natuurlijk past bij een dergelijke ontwikkeling

goed overleg en oog voor natuurlijke en landschappelijke waarde.

samenvattend: ik kan mij voorstellen dat het niet wenselijk is dat overal in het landschap solitaire turbines

verrijzen, maar een algemene beleidslijn gaat te ver en past niet bij de tijdgeest.

Teus Baars

14

In de afgelopen jaren hebben we met name alle Zeeuwse 55­plussers voorzien van informatie over zonnepanelen. Een tweede groep, de 40­plussers dienen zich aan. Om deze doelgroep te bereiken hebben we vol ingezet op hun communicatiemiddel internet en hun tijdverdrijf sport(verenigingen).

Vanuit Zeeuwind hebben André, Bart­Jan, Carla, Jan, Nico, Pim, ramon, rené en ondergetekende samen met de ZMf en de saman Groep zich weer ingezet om heel Zeeland aan de zonne­energie te helpen, en zo veel CO2 te reduceren. We hebben dit gedaan door vier informatiebijeenkomsten in Zeeland te houden (viermaal ±75 geïnteresseerden), een nieuwe website met ‘alles over zonnepanelen’ te lanceren en een wedstrijd te organiseren.

De winnaars van de wedstrijd ‘Zet je vereniging in het zonnetje’ zijn geworden: rugbyclub Tovaal uit Goes en scouting ridder Boudewijngroep uit yerseke. Beide verenigingen ontvangen gratis een set van tien zonnepanelen, inclusief omvormer en installatie van de saman Groep. Aan de wedstrijd deden 29 Zeeuwse verenigingen mee. De verenigingen hebben alles op alles gezet om zoveel mogelijk stemmen te werven. Het meest succesvol in het stemmen werven was rugbyclub Tovaal met 1337 stemmen. scouting ridder Boudewijngroep uit yerseke won de prijs voor de meest ludieke actie. Kortom, weer een zeer geslaagd project door en voor het groene gedachtegoed van Zeeuwind.Hoeveel zonnepanelen er door onze informatie en activiteiten dit jaar in Zeeland weer zijn bijgekomen is bij het schrijven van dit artikel nog niet bekend .

N I E K T RA M P E R

Het­Zon­Effect­2015heel Zeeland aan de zonne­energie is nog steeds hèt thema van het Zon Effect. het kan u niet ontgaan zijn:

uw buren, uw familie, uw kennissen: velen hebben al zonnepanelen en verdienen zo een leuk rendement,

een schone wereld en van mij een pluim. Ik hoop dat u er ook bij hoort!

Natuur­in­de­Delta­Na het succes van de film ‘De Nieuwe Wildernis’ is er nu, van dezelfde makers de film: holland – Natuur in de Delta

Nederland is een delta, met de monding van machtige rivieren. Waar zoet water uit de rivieren zich mengt met zout water uit de zee en een unieke en levendige flora en fauna vormt. Miljoenen jaren was de natuur hier de dominante kracht, maar zo’n duizend jaar geleden begon de mens zijn rol te spelen. uiteindelijk slaagden we er steeds beter in de natuur onze regels op te leggen. Nog maar recent zien we een kentering. De mens zoekt naar nieuwe manieren om wind en water te benutten en het evenwicht met de natuur te herstellen. Grote grazers, otters en bevers en vogels keren terug. Vissen migreren weer naar hun paai gronden. stapje voor stapje herstellen we zo het ecosysteem. Holland – Natuur in de Delta wordt verteld vanuit het perspectief van de hoofd­personages: de zeearend, bever, haas, pimpernelblauwtje en stekelbaars. Maar nu ook vanuit de mens.

Beleef­de­Delta­met­IVN­Scharrelkids­Deze fascinerende Delta vormt voor Zeeuwen de eigen

achter tuin. IVN, Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid en Zeeuwind ontwikkelden daarom speciaal voor Zeeland de scharrelkids zoekkaart ‘Natuur in de Delta’. Een zoekkaart vol met natuurweetjes, tips en doe­activiteiten om niet alleen de unieke filmbeelden te zien, maar zelf ook met je (klein)kind de delta te beleven en te ontdekken.

Bioscoopbezoekers die deze film de komende tijd bekijken in de bioscoop van Goes, Vlissingen of Terneuzen ontvangen de zoekkaart gratis. Gaat u niet naar de film, maar wilt u toch een zoekkaart? Zeeuwindleden kunnen via www.ivn.nl/zeeuwind gratis een exemplaar bestellen .

V I N C E N T VA N D E R V E E N

‘Warm­de­wintermaanden­door­met­een­lage­energierekening’

“Wanneer ik dit schrijf, geniet ik van een oogstrelend en over­heerlijk koel biertje en laat ik de warme windkracht 3 door mijn haren wapperen. ‘Daar krijg ik nou energie van’, denk ik en laat de geluiden van de Noordzee golven langzaam op me in werken. Ik doe mijn ogen langzaam dicht en snuif de zilte lucht op. De kinderen verderop in de speeltuin laat ik voor wat het is. De stemmen van de badgasten om me heen vervagen enigszins. De winter, nee dat duurt nog even. Het lijkt nog vele lichtjaren ver weg voordat de kachel weer moet gloeien. Ik hoop op weer een zachte winter, net zoals de twee afgelopen winters. Dat is pas energiebesparing. Ik krijg er nu al energie van. Realistisch of niet. Ik droom en denk aan warme zonne­panelen, hete zonneboilers en daken begroeid met subtropische planten. Ik droom over huizen bestaande uit energierepen die hun energie halen uit zwoele energiedrankjes. Ik krijg het er warm van… Eén van de kinderen haalt me terug in de bestaande wereld en giet koud zeewater over mijn hoofd. Brrr. Wat een terugkomst. Welkom op aarde. Ik word een beetje kriegelig van deze wateractie. En huiverend denkend aan de energierekening word ik witheet. Bah, nog zes maanden, dan is het weer december. De winterjas zal zijn intrede wel gedaan hebben. Evenals Witte Sint en iets minder Zwarte Piet. Bah, dat gepruttel over energie. Ik word er moe van. Niet mijn vrouw. Die heeft sinds kort een meter van een bekende energie maatschappij gekregen waar je digitaal het energieverbruik kunt zien. Leuk voor haar. Ben benieuwd of deze meter ons een impuls geeft in onze relatie. Energie. Op vele manieren krijg ik energie. Van fietsen bijvoorbeeld (ik heb via die bekende energiemaatschappij trouwens een Moof F3 fiets gewonnen!) Energie, zin hebben in, ervoor gaan… Krijgt u nou ook energie van een leuk gesprek? Of van een brainstormsessie? Energie… Vaak aangeduid als de mogelijkheid om arbeid te verrichten. Of ruimer: de mogelijkheid om een verandering te bewerkstelligen.Misschien begint de lagere energierekening wel met verandering. Verandering in gedrag. Waarom het licht laten branden in de schuur, terwijl er alleen maar fietsen staan. Of de kachel op een slaapkamer laten branden, terwijl je daar nooit komt. Het idee is geboren. Besparing komt door wijziging in gedrags­patroon. En dat patroon ga ik omhelzen. De winter kan niet koud genoeg worden. Daar word ik nou warm van!” .B E N JA M I N K E G G E

Winnaar

15

Winnende­column!‘Warm door de wintermaanden met een lagere energierekening, was de titel van de column waar Benjamin Kegge mee uit de voeten moest om kans te maken op een felbegeerde Solar Charger. Gelukkig wist hij hier wel raad mee. Hij neemt ons in zijn prijswinnende column mee de koude wintermaanden in en laat ons zien dat veranderingen in de energierekening vooral tot stand komen door gedragsverandering. “Besparing komt door wijziging in gedragspatroon. En dat patroon ga ik omhelzen”, schrijft Benjamin hiernaast.

Nieuwe­prijsvraagBent u geïnspireerd geraakt door de column van Benjamin, wilt u ook graag uw visie en schrijftalent delen met de lezers van Zeeuwind Nieuws en bovendien meedingen naar een hippe solar Charger? Dit is uw kans! Samen met elkaar en voor elkaar! Zo omschrijven wij graag het coöperatieve karakter van Vereniging Zeeuwind. Met elkaar en voor elkaar geven we Het Zon Effect vorm, staan we voor schoolklassen om te vertellen over duurzaam­heid en techniek (kortom, het Zeeuwindverhaal) en worden leningen bijeengebracht om mooie windprojecten te realiseren. Voor de volgende Zeeuwind Nieuws zijn wij dan ook vooral geïnteresseerd in uw visie over de coöperatie in het huidige energietijdperk. De titel van de nieuwe column luidt dan ook:

‘Ik ben lid van Zeeuwind omdat…’

In een column van maximaal 400 woorden beschrijft u uw visie op de coöperatiegedachte en uw rol daarbij. De beste inzending wint een handige Solar Charger en zal verschijnen in de voorjaarseditie van Zeeuwind Nieuws 2016. Dus laat uw hersens kraken en stuur uw column voorzien van uw naam voor 28 februari 2016 naar: npakvis@zeeuwind.nl. Veel succes! .SOLAR CHARGER. Ga voor groen! Laad je

telefoon op met de Solar Charger die op zonne-

energie werkt. Met deze oplader heb

je altijd stroom om je telefoon,

camera, mp3 speler op te laden.

16

EstlandwegNadat de financiering in juni rond was, is de windturbine definitief besteld en in de productieplanning opgenomen bij fabrikant Enercon. Het was nog spannend om op tijd de graafwerkzaamheden voor het stormseizoen af te ronden.

Die eis geldt vanaf 1 oktober omdat we met de turbine in een Waterschapsdijk staan. Om die reden is er ook gekozen voor in de grond gevormde palen, deze hebben tevens een kortere levertijd dan prefab­betonpalen. Volgens planning wordt de turbine, een E­70 2,3 MW met 70m rotor op 65 meter ashoogte, medio december opgeleverd. In de volgende Zeeuwind Nieuws zullen we wat uitgebreider stilstaan bij de bouw van deze windturbine.

Olaz­Compost­IIWaar we in de vorige Zeeuwind Nieuws nog melding maakten van vertraging door de afhandeling van een bezwaar procedure, kunnen we nu vertellen dat dit bezwaar van tafel is. Dankzij dat goede nieuws kunnen nu de remmen los bij de voorbereiding, om ervoor te zorgen dat we volgend jaar starten met de bouw van deze turbine. Dat wordt weer een interessante puzzel, omdat de bouw plaatsvindt op het terrein van Indaver waar volcontinu gewerkt wordt. Ook staat de turbine vlak naast een spoorlijn en een uitvalsweg voor bedrijven.

OSK/BouwdokkenOp het moment dat u dit leest, zal er naar verwachting duidelijkheid zijn over de financiële haalbaarheid van

Parken­en­projectenKaart: huidige parken (groen)

en projecten in ontwikkeling (geel) van Zeeuwind

of waarin Zeeuwind participeert.

Foto rechtsboven: project Krammer.

Foto rechtsonder: bestaand park Bath II.

M A R Co B o u W M A N

N AT H A L I E PA K V I S

sTAN D VAN Z AKEN, DEcEmBER 2015

Zeeuwind is voortdurend op zoek naar nieuwe mogelijkheden om haar productiecapaciteit uit te breiden.

projectontwikkeling is een kwestie van lange adem. mee­ en tegenvallers wisselen elkaar af.

hieronder een overzicht van de stand van zaken van de verschillende projecten waarbij Zeeuwind betrokken is.

Windpark Zeeland Estlandweg 1x2300 kW

Bath 2x660 kW

Kats 3x3000 kW

W.A.P. 10x900 kW

Stavenisse 3x225 kW

KrammerOSK Bouwdokken

OSK Mattenhaven

Olaz Stort 2x900 kW

Noordpolder 4x2300 kW

Derde Dijk 1x2300 kW

Borssele II 1x2350 kW

Olaz Comp. 2x660 kW

Goese Sas 1x250 kWWestkapelle 2x250 kW

Dreischor 4x225 kW

participatie in het project Bouwdokken. Wij verwachten u op de ledenvergadering verder te kunnen informeren .Z E E u W I N D N I E u W s 2 2 0 1 5 | P A r K E N E N P r O J E C T E N

M A R Co S PA A N S

N AT H A L I E PA K V I S

Derde­DijkWindpark Derde Dijk is in 2015 gerealiseerd. De nieuwe aanwinst betreft een ENERcON turbine type E­82,

2.3 mW, gebouwd op het erf van de familie Groenewege, onderaan de Derde Dijk. De familie Groenewege

en Zeeuwind hebben voor de bouw en exploitatie een gezamenlijke BV opgericht, Windpark Derde Dijk BV.

hier zijn we blij mee, want uiteraard is de nauwe samenwerking met de grondeigenaar van groot belang

voor een succesvolle exploitatie.

Sensoren­meten­hei-trillingenDe windturbine staat in het verlengde van de bestaande lijn­opstelling van het windpark Noordpolder, de turbine is van hetzelfde type. De locatie is logistiek gezien een uitdaging geweest om alle materieel over de smalle polderwegen naar de site te krijgen. Ook op de site was het passen en meten, met de opslagloods direct naast de turbine gelegen. Met name bij de heiwerkzaamheden is extra aandacht besteed aan de monitoring van effecten op de aanwezige gebouwen. Dit is gebeurd door middel van sensoren die de trillingen tijdens de werkzaamheden continue hebben geregistreerd. Op deze manier kan er tijdig worden bijgestuurd als er problemen optreden. In dit geval bleken de effecten erg mee te vallen en was bijsturing niet nodig.

ProeftijdHet bouwproces is voorspoedig verlopen, met een start van de bouw in de wintermaanden. Vervolgens is het fundament in het vroege voorjaar gebouwd en de turbine is opgebouwd eind mei. In juni is de turbine op het elektriciteitsnet aan­gesloten en is de turbine in bedrijf genomen. De turbine heeft een zogenaamde ‘proeftijd’, waarin wordt gekeken of de turbine presteert zoals mag worden verwacht. Afhankelijk van de prestaties van de turbine wordt een gezamenlijke inspectie met de fabrikant afgesproken. Bij windpark Derde Dijk heeft

17

Foto: overdracht turbine Derde Dijk.

Foto: aanbouw turbine

de inspectie inmiddels plaatsgevonden. uit deze inspectie volgt een puntenlijst, waarop alle punten worden weer­gegeven die nog openstaan of nog moeten worden uit­gevoerd. Voor windpark Derde Dijk BV is daarbij van belang dat de turbine die door de fabrikant wordt opgeleverd, voldoet aan het contract zoals voorafgaand besproken. Dat bleek het geval. De officiële overdracht kon vervolgens plaatsvinden, zoals u ook op de foto kunt zien.

Al met al heeft Zeeuwind er weer een prachtige participatie bij, op een windrijke plek! Goed voor de productie van naar verwachting circa 5.700 MWh groene stroom. En daar doen we het allemaal voor! .

18

Z E E u W I N D N I E u W s 2 2 0 1 5 | D E r D E D I J K

Test­uw­kennis!Op Twitter, Facebook en YouTube heeft u de afgelopen periode de bouw kunnen volgen van een andere windturbine, namelijk die aan de Estlandweg. Test uzelf aan de hand van de foto’s van het bouwproces van Derde Dijk, en bekijk of u zichzelf inmiddels een echte ‘bouwexpert’ kunt noemen!

Koppel het cijfer aan de letter op de foto’s

1 Betonstort fundament

2 Kubusdruksterkte bepalen

3 Hijsen generator

4 Voormontage rotor

5 Lier bij hijsen rotor

6 Aanvoer mastdeel

7 Aanleg transformatorstation

8 Aanvoer ankerring

9 Heiwerk

10 Werkvloer

11 Betonwapening fundament

12 Vlechtwerk

13 Paalfundering kraanopstelplaats

14 Aanvoer rotorblad

15 Montage rotor in ringgenerator

De oplossing vindt u onderaan de rechter pagina.

1­4 Goede antwoorden: er is nog een hoop te leren over het bouwproces van onze windturbines. Wist u dat u het bouwproces van de nieuwe turbine aan de Estlandweg kunt volgen via

Facebook, Twitter en YouTube? Zoekt u maar eens op ‘Zeeuwind’, en er gaat een wereld voor u open. Veel plezier!

5­10: Goede antwoorden: U bent al een eind op weg om een bouwexpert te worden. Houd onze social mediakanalen goed in de gaten om nog meer te leren over het bouwproces van onze turbines.

11­15 Goede antwoorden: U mag zich een echte windturbine bouwexpert noemen! U heeft het bouwproces van de Estlandweg goed gevolgd, een achter­grond in de techniek of een buiten gewone interesse voor het bouwproces Een combinatie kan natuurlijk ook. Chapeau!

l

b

j

go

c

­Chapeau!

19

Oplossing:1g,2h,3j,4l,5m,6i,7o,8e,9b,10c,11d,12f,13a,14k,15n

d m

a

k

e

h

f

i

n

Fotografie: o.a. Helma Hoek

20

Opgegroeid­in­de­EuropoortIn lijn met het thema van de Zeeuwind Nieuws gaan we met Pim een stuk terug in de geschiedenis. Indrukwekkende verhalen komen op tafel. Pim vertelt: “Eigenlijk is het zaadje van mijn betrokkenheid bij Zeeuwind in mijn kindertijd geplant. Wij woonden destijds praktisch tegenover shell, waar ongelukken en kleine ontploffingen in die tijd echt geen uitzonderingen waren. Met name twee gebeurtenissen staan me nog helder voor de geest.”. Pim vertelt over één van

‘Het­Zeeuwind­Effect’Een ‘bedachtzame doener’, dat is hoe pim Roos, vrijwilliger bij Zeeuwind, zichzelf omschrijft.

Als er aangehaakt kan worden bij evenementen die georganiseerd worden kom je pim bijna steevast tegen.

En als je een verlengsnoer uit een van de kantoorramen bij Zeeuwind ziet hangen, dan weet je:

pim is op bezoek. met zijn elektrische motor, die hij dan graag even aan de oplader hangt.

In deze rubriek ditmaal centraal: Zeeuwind­vrijwilliger pim Roos. met een verhaal dat begint

waar je het niet verwacht: tussen de petrochemische industrie van Europoort.

V R I J W I L L I G E R U I T G E L I c h T

N AT H A L I E PA K V I S

zijn vroegste herinneringen: “Ik zat in de buurt van het raam en plots was daar een enorme lichtbal, een gigantische klap en mijn moeder die kwam aangesneld om mij zo snel mogelijk daar weg te halen. Ik kan me niet herinneren dat we ooit echt bang waren, maar ontzag, ja, dat hadden we wel voor dat gebied vol zware industrie.” Een tweede herinnering had ook te maken met die omgeving en dat was dat Pim op een dag allemaal vaten met chemisch afval aantrof op zijn speel­terrein in de buurt. Ook toen stond Pim nog niet erg stil bij het gevaar dat daar vanuit kon gaan, maar dat veranderde

21

toen hij ouder werd. “Langzaam ontstond het besef dat wat hier gebeurde niet gezond kon zijn, dat we op een andere manier om moeten gaan met onze leefomgeving als we het nog een tijdje langer met elkaar hier uit willen houden.” Pim noemt het ‘vluchtgedrag’, zijn aanvankelijke verhuizing vanuit de Europoort naar spijkenisse. Dat vluchtgedrag bleek voor Pim echter niet voldoende en spijkenisse niet ver genoeg. schone lucht, rust en meer doen dan alleen achterover leunen, dat was waar Pim behoefte aan had. En zo belandde hij in Zeeland en schoof ten slotte niet lang na een avondje Googlen (op de begrippen ‘coöperatief’, ‘duur­zaamheid’ en ‘zonnepanelen’) aan bij zijn eerste algemene ledenvergadering van Zeeuwind. “Ja, toen stond ik wel even te kijken, zegt Pim”. Vastbesloten zijn handen uit de mouwen te steken en gelijkgestemden te vinden viel de opkomst hem in eerste instantie toch een beetje tegen.

Het­Zon­EffectDe rollators en hoge leeftijd schrokken Pim aanvankelijk af, maar al snel vond hij aansluiting bij een groepje dat aan de wieg stond van het succesvolle project dat vandaag de dag als ‘Het Zon Effect’ door het leven gaat.

Nog altijd werkt Pim met veel plezier mee aan Het Zon Effect. Mensen de goede kant op sturen, daar krijgt Pim energie van. Het is in het verleden daarin nog weleens een zoektocht geweest naar een goede balans tussen bestuur, bureau en vrijwilligerswerk, geeft Pim aan. “Dat is nu gelukkig wel anders; er is inmiddels een duidelijke structuur, met werk­groepen en een kartrekker vanuit het bureau. Er staan nu ook veel meer vrijwilligersprojecten op de agenda, en dat is leuk. Mijn favoriet van dit jaar is het mini­symposium. Als vrijwilliger is het leuk om mee te helpen, want dan zit je dicht bij het vuur. Ik heb een nieuwsgierige aard en ben geïnteresseerd in alles wat met techniek en duurzaamheid te maken heeft. Nu konden we meepraten over waar wij graag iets over zouden horen en meedenken nl. over hoe we meer actieve leden bij de coöperatie zouden kunnen betrekken. Laten zien dat het geen ingedutte club is, maar dat we gezamenlijk wezenlijke dingen voor elkaar kunnen krijgen, waarbij we onafhankelijke informatie bieden en neutraal zijn. En dat is ook de kracht van Zeeuwind, denkt Pim: “Ik noem dat ‘het Zeeuwind Effect’”.

Ambassadeur­EnergieservicepuntZo is Pim onlangs ook Ambassadeur geworden van het Energieservicepunt (EsP). Het EsP is een samenwerkings­verband tussen Zeeuwind, Zeeuwse Milieufederatie en het Zeeuws Klimaatfonds. Het EsP ondersteunt onder meer

burger initiatieven op het gebied van duurzaamheid en energie­besparing. Als ambassadeur deelt Pim graag zijn eigen ervaringen op dit vlak. “Ten slotte is het toch een soort sneeuwbaleffect dat je probeert te creëren”, zegt Pim. “Als je van de buurman in de straat hoort dat iets echt werkt en dat het betrouwbaar is, dan werkt dat vaak beter dan wanneer een commerciële partij je dat vertelt. Goed voorbeeld doet goed volgen, zeg maar. Zo heeft Pim zelf zonnepanelen op het dak, heeft hij zijn huis laten labelen, en maakt hij als ambassadeur van groene mobiliteit de Zeeuwse wegen onveilig op zijn elektrische motor.

RasoptimistOver duurzame mobiliteit gesproken, nog zoiets waar Pim bij betrokken is: het project ‘storm’, van de Technische universiteit Eindhoven. Via crowdfunding wordt een poging gedaan binnen 80 dagen de wereld rond te gaan op een elektrische motor. uitdaging: geen laadmomenten gedurende deze rit. Pim vindt het een interessant initiatief en volgt het op de voet. Grote kans dat hij daar over een paar jaar nog steeds bij betrokken is, want dat Pim trouw is, dat kan een understatement genoemd worden. Pim licht toe: “Ja, ik denk dat je mij wel kunt typeren als een trouwe vrijwilliger. Dat zit zo, ik ben van mezelf nogal positief ingesteld en gericht op de lange termijn. Dus als er eens iets tegenvalt, of dingen lopen niet lekker, dan richt ik mij op de toekomst en ga ik er vaak vanuit dat er vast wel weer betere tijden komen. Ik vertrouw erop dat dingen opgelost worden en daar draag ik dan ook graag aan bij. En vaak pakt dat dan ook zo uit, is mijn ervaring. Ik ben dus van plan om nog heel lang vrij­williger te blijven voor Zeeuwind. Het is nu al leuk en het lijkt alleen maar leuker te worden”, besluit Pim zijn verhaal. En daar zijn wij bij Zeeuwind natuurlijk ontzettend blij om, want vrijwilligers zoals Pim zijn goud waard! .

Vrijwilliger­wordenOok vrijwilliger worden bij Zeeuwind? Dat kan. Als vrijwilliger kun je bij Zeeuwind op verschillende manieren aan de slag. Zo kun je actief zijn bij de educatieprojecten, meedenken over de PR en communicatie, of bijvoorbeeld hand en spandiensten verlenen tijdens de organisatie van evenementen. Neem voor meer informatie contact op met Nathalie Pakvis: npakvis@zeeuwind.nl, of bel: 0118­476550.

Z E E u W I N D N I E u W s 2 2 0 1 5 | H E T Z E E u W I N D E F F E C T

22

Open­Winddag­13­juni­2015

Nico Anema is vrijwilliger bij Zeeuwind en wierp zich dit jaar op om de kar te trekken voor de Nationale Open

Winddag. Traditiegetrouw kan iedereen op deze feestelijke dag een kijkje nemen in een van onze windturbines.

Nico trok de kar niet zonder succes! samen met Nathalie pakvis, pim Roos, Kjell schippers, Adri van Beek,

Kim strengman, Niek Tramper en zijn behulpzame buurjongen Rick minnaard werd het ruim aanwezige publiek

enthousiast gemaakt voor windenergie. De locatie: de nieuwe turbine te Borssele. N I Co A N E M A

VoorbereidingenNico vertelt: “Al op 28 januari 2015 zijn we begonnen met de voorbereidingen van de Open Winddag 2015. Tijdens dit

vrijwilligersoverleg kwamen allerlei leuke ideeën naar voren, waarvan het uitzetten van een wandel­ en fietsroute en het op en neer laten rijden van de Zonnetram tussen Borssele en de windmolen uiteindelijk ook gerealiseerd zijn.

Spannend!

23

De maanden daarop zijn de plannen uitgewerkt en zo stonden we zaterdag 13 juni om 11.00 uur allemaal klaar. Het was wel even spannend; zouden er ondanks onze advertenties wel bezoekers komen naar deze best wel afgelegen plek?Al snel bleek deze zorg niet terecht. De hele dag kregen we een mooie regelmatige aanloop van bezoekers van in totaal een kleine 100. Dit was mede te danken aan de inzet van Pim, die met zijn elektrische motor de hele dag door Borssele rondreed om ouders en kinderen de Zonnetram in te praten.

In­één­uur­energie­voor­een­jaarEenmaal bij de molen was een ieder enthousiast! Door de geweldige inzet van Nathalie en Kim was er altijd wat te drinken, te snoepen en te eten en zo’n windmolen van dichtbij is best wel heel indrukwekkend. Er stond een mooie stevige wind en zodoende draaide de windmolen bijna de hele dag op maximum capaciteit. En dan maakt het indruk dat slechts één wind­turbine al in een uur de energiebehoefte opwekt van een gemiddeld huishouden voor een heel jaar! Met dit soort informatie wisten Niek en Kjell menig bezoeker enthousiast te krijgen over windenergie.

Ondertussen konden de kinderen hun energie kwijt in het imposante luchtkasteel en werden mooie stoepkrijttekeningen van wind op zee gemaakt. Voordat we er erg in hadden was het al tegen vieren en weer tijd om alles op te ruimen. Een ieder was voldaan; het was een gezellige dag met elkaar en we hebben Zeeuwind en windenergie op een mooie manier onder de aandacht weten te brengen!” .

Was u ook aanwezig op de Open Winddag? Op de Facebookpagina van Zeeuwind vindt u alle foto’s van dit evenement: https://nl­nl.facebook.com/Zeeuwind

Foto’s links: zonnetram

Foto’s rechtsboven: bezichtiging nieuwe windturbine

Onderste foto het OWD-team vlnr.:

Kim Strengman, Nico Anema, Kjell Schippers, Nathalie Pakvis, Pim Roos,

Rick Minnaard en Niek Tramper

Leuk!

Z E E u W I N D N I E u W s 2 2 0 1 5 | O P E N W I N D D A G

24

Duurzame­stroomproductie­2015­Bij het samenstellen van dit terugkerende artikel denk ik altijd: wat zou u als lid willen weten? Dit artikel is bedoeld om u als betrokken lid te informeren over de wind, de prijs en de productie van onze windturbines. De bestaande windparken zijn de kurk waar wij als vereniging op drijven, zowel financieel als onze bijdrage aan de CO2­reductie.

Om die reden maak ik altijd onderstaande tabellen en grafieken. Maar mijn vraag aan u is: zijn de tabellen en grafieken de informatie waar u naar op zoek bent? Laat het mij weten: ntramper@zeeuwind.nl

Windex

Zeeuwindex 2015 • Begroot • Werkelijk

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0%

jan

feb

maa

rt

april

juni

mei juli

aug

sept ok

t

dec

nov

Stilstand­ivm­onderhoud

Beschikbaarheid turbines 2015

Park Beschikbaarheid

Zeeuwindparken 87%

Willem-Annapolder 97%

Kats II 98%

Noordpolder 99%

Derde Dijk 97%

N I E K T RA M P E R

Stroomtarieven

Netto stroomtarief

Consument APX (afslag 6%) Endex (afslag € 11%)

2015 per kWh

€ 0,05

€ 0,04

€ 0,03

€ 0,02

€ 0,01

0ja

n

feb

maa

rt

april

juni

mei juli

aug

sept ok

t

nov

dec

Productie­ZeeuwindparkenIn 2015 tot nu toe hebben we het volgende geproduceerd (de linker kolom is de werkelijke productie tot en met augustus, de rechter kolom is de begroting voor het volledige jaar).

Productie in kWh

Zeeuwind

sept oktaugjuli

junimeiaprilmaartfebjan

WAP Kats II Noordpolder Derde Dijk

5.000.000

10.000.000

15.000.000

20.000.000

25.000.000

30.000.000

0

nov dec

begr

oot be

groo

t

begr

oot

wer

kelij

k

wer

kelij

k

wer

kelij

k

begr

oot

wer

kelij

k

wer

kelij

k

begr

oot

Oud­en­nieuwIn de jaren ’60 van de vorige eeuw brandde de korenmolen in ons dorp af. Voor schooljongens zoals ik trof het dat dat

’s­middags gebeurde. We konden het hele drama meemaken. Spannend was dat. Na enige tijd kwam op de plek van de molen een lelijk vierkant gebouw voor de opslag van veevoer. Niet lang daarna verschenen bij de boerderijen enorme (kunststof)silo’s voor veevoer. Door de omwonenden

‘Cape Canaveral’ genoemd, om de gelijkenis met een lanceerbasis te onderstrepen. Pas achteraf konden we zien dat al die ontwikkelingen – die zonder weerstand plaatsvonden (de vooruitgang wil en kun je immers niet tegenhouden) – veel werkgelegenheid kostte. De schaalvergroting in de agrarische sector leidde tot een ware ontvolking van het platteland. Nog wat later kwam de windenergie terug in het landelijk gebied. In de vorm van windturbines. En plotseling ging het nu wel over mooi of lelijk. En daar kun je het best over hebben natuurlijk. Die vaak emotioneel gevoerde discussie belemmert wel het zicht op een paar andere aspecten van windenergie. Dat het banen oplevert bijvoorbeeld in de regio. Dat deze vorm van decentrale energieopwekking weer invloed en zeggen­schap terugbrengt in regio’s. Dat door windenergie er veel (Haags) subsidiegeld naar de regio komt. Dat er een hightech schaalverkleining plaatsvindt waar vooral het landelijk gebied baat bij heeft. Daar blijft het niet bij. Nu de gas­ en oliewereld nogal in beweging zijn – in Groningen letterlijk, en in Rusland meer figuurlijk ­ gaan grote industrieën steeds meer dingen elektrisch doen. Omdat stroom goedkoper is (dankzij de wind) en de levering ervan zekerder is dan gas. Windturbines zorgen op die manier voor behoud van werk in de industrie. En dus aan een bijdrage aan de bestaanszekerheid.Natuurlijk staat het een ieder vrij om windturbines mooi of lelijk te vinden. Over smaak valt namelijk heel goed te twisten. Maar dan moet je ook de volgende stap willen zetten en een alternatief bedenken voor de werkgelegenheid, de vitaliteit en zeggenschap. Zeker wethouders zouden zich moeten realiseren welke plek ze willen: die van degenen die een nieuwe vorm van bedrijvigheid en industrie omarmen en daarmee gemeenschappen en bedrijven van een nieuwe impuls voorzien, óf de plek van degenen die willens en wetens die kans laten lopen. Wat zei u? Bijdragen aan oplossingen voor het klimaatprobleem? Maar daar hoeven wethouders zich toch niet mee bezig te houden? Die hebben toch heel andere dingen aan hun hoofd? .

C O L u M N

M A RT E N W I E R S M A

Vo o R Z I T T E R

RA A D VA N Co M M I S S A R I S S E N

25

Z E E u W I N D N I E u W s 2 2 0 1 5 | s T r O O M P r O D u C T I E

Duurzame­zonnestroomZonex 2015

• Langjarig 1991-2010 • Werkelijk 2015

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

120%

0%

jan

feb

maa

rt

april

juni

mei juli

aug

sept ok

t

dec

nov

In onderstaande tabel staat de actuele productie in procenten aangeven voor een zonnestroominstallatie met een ideale hellingshoek van 35 graden en ideale oriëntatie zuid. De gegevens zijn afkomstig van siderea: www.siderea.nl/zonne­energie/berekening/berekening_0.html .Zonex 2015 1991-2010 2015

Periode Langjarig Werkelijk Afwijking

Januari 2,9% 2,6% – 11%

Februari 4,5% 5,8% 29%

Maart 8,5% 9,5% 11%

April 11,8% 14,4% 22%

Mei 13,4% 14,6% 9%

Juni 13,2% 14,3% 8%

Juli 13,1% 13,4% 2%

Augustus 12,2% 12,2% 0%

% van het jaar 80% 87% 9%

26

Laten we eerst een kijkje nemen naar de opbouw van uw energierekening. uw overzicht van 365 dagen energie­verbruik kunt u vinden op de jaarafrekening van uw energie­bedrijf (Zeeuwind, DELTA, Greenchoice, Eneco, enz.).Op uw jaarafrekening van het energiebedrijf kunt u ook vinden wat u betaald heeft voor uw energieverbruik. De meeste jaarafrekeningen zitten wat complex in elkaar. Voor een gemiddeld gezin in een twee­onder­een­kapwoning komt u ongeveer op het volgende:

ElektriciteitLevering 3500 kWh € 0,0600 = € 210,00

Energiebelasting 3500 kWh € 0,1196 = € 418,60

Opslag Duurzame Energie 3500 kWh € 0,0036 = € 12,60

Teruggave energiebelasting 365 dagen € (0,8729) = € (318,62)

Vastrecht 12 maanden € 3,2500 = € 39,00

BTW 21% € 322,58 = € 67,74

Kosten voor verbruik inclusief BTW € 429,32

Transportkosten 12 maanden € 15,06 = € 180,76

Meterkosten 12 maanden € 2,33 = € 28,01

BTW 21% € 208,77 = € 43,84

Kosten voor de aansluiting en meter inclusief BTW € 252,61

Totale kosten per jaar voor elektriciteit verbruik en aansluiting € 681,93

Elektriciteit met zonnepanelenLevering - teruglevering 100 kWh € 0,0600 = € 6,00

Energiebelasting 100 kWh € 0,1196 = € 11,96

Opslag Duurzame Energie 100 kWh € 0,0036 = € 0,36

Teruggave energiebelasting 365 dagen € (0,8729) = € (318,62)

Vastrecht 12 maanden € 3,2500 = € 39,00

BTW 21% € (300,30) = € (63,06)

Kosten voor verbruik inclusief BTW € (324,36)

Transportkosten 12 maanden € 15,06 = € 180,76

Meterkosten 12 maanden € 2,33 = € 28,01

BTW 21% € 208,77 = € 43,84

Kosten voor de aansluiting en meter inclusief BTW € 252,61

Totale kosten per jaar

voor elektriciteit verbruik teruglevering en aansluiting € (71,75)

GasLevering 1500 m3 € 0,3000 = € 450,00

Energiebelasting 1500 m3 € 0,1911 = € 286,65

Opslag Duurzame Energie 1500 m3 € 0,0074 = € 11,10

Vastrecht 12 maanden € 3,2500 = € 39,00

BTW 21% € 747,75 = € 157,03

Kosten voor verbruik inclusief BTW € 943,78

Transportkosten 12 maanden € 8,83 = € 105,96

Meterkosten 12 maanden € 1,71 = € 20,48

BTW 21% € 126,44 = € 26,55

Kosten voor de aansluiting en meter inclusief BTW € 152,99

Totale kosten per jaar voor gas verbruik en aansluiting € 1.096,77

De jaarlijkse energiekosten zijn, zoals u kunt zien, best hoog. Een aantal bedragen op de rekening zijn echter ‘vast’, daar heeft u dus geen invloed op. Dit zijn bijvoorbeeld de Opslag Duurzame Energie, het vastrecht, de transport­ en meter­kosten, maar ook de teruggave energiebelasting. De BTW is een vast bedrag, maar uw verbruik bepaalt wel hoe hoog het bedrag is dat u uiteindelijk moet betalen. De levering heeft u volledig zelf in de hand. Nu we de energierekening hebben bekeken is het tijd om een inventarisatie te maken.

Bespaar­energie­en­­reken­uit­wat­u­kunt­‘verdienen’!Daarvoor gaan we eerst een vergelijking maken met andere huishoudens. Zoals in de vorige Zeeuwind Nieuws aangegeven,

Energie

N I E K T RA M P E R

E N E R G I E E N G E L D B E s p A R E N é N c O 2 ­ R E D U c T I E

Energie­besparen­bij­u­thuisEnergie besparen is belangrijk voor het milieu, maar ook zeker voor uw portemonnee.

Wat verbruikt u, wat betaalt u en wat kunt u besparen? In dit artikel alles over de energierekening.

27

Z E E u W I N D N I E u W s 2 2 0 1 5 | E N E r G I E B E s P A r E N B I J u T H u I s

is Milieucentraal dé website met onafhankelijke, correcte en complete informatie. Ook om uw energieverbruik te vergelijken ten opzichte van een ander huishouden is er een goede tool ontwikkeld. Ga daarvoor naar ‘www.milieucentraal.nl – ‘energie besparen’, ‘snel besparen’, grip op je energierekening, gemiddeld energieverbruik’ en klik op ‘advies op maat’.

Vervolgens komt er een resultaat uit. uw energieverbruik wordt afgezet tegen dat van andere huishoudens in een vergelijkbare situatie. Onderaan de vergelijking treft u nu de volgende optie: ‘Verbeter Uw Huis’. Hier vindt u een ‘bespaartest’, met tips over energiebesparing en verbeterpunten op maat.

Inzicht­is­het­halve­werkAls nu uit de vergelijking komt dat u een hoog energie­verbruik heeft, dan kunt u op de volgende manier achterhalen waar dat vandaan komt: 1. Maak een overzicht van de aanwezige energieverbruikers

(apparaten).2. Maak een inschatting van het gebruik. Bijvoorbeeld:

u heeft 8 lampen met een gemiddeld wattage van 40 Watt. Gemiddeld heeft u 4 uur per dag de verlichting aan: 8 lampen x 40 Watt x 4 uur x 365 dagen /1000 = 467 KWh per jaar. Ander voorbeeld: u heeft 1 koelkast die het gehele jaar aan staat. Een koelkast verbruikt ongeveer 1 kWh per dag. Het energiegebruik is dan 1 koelkast x 1 KWh x 365 dagen = 365 kWh. Nog een voorbeeld: Een was machine verbruikt ongeveer 1 kWh per wasbeurt. u wast gemiddeld 3 maal per week ofwel 175 keer per jaar. Het energieverbruik is dan 1 kWh x 175 = 175 kWh.

3. Vergelijk uw energieverbruik per verbruiker met andere huishoudens.

Hieronder in de tabel een voorbeeld van een inventarisatie van uw energieverbruik. Nu u inzicht heeft in de opbouw van uw energierekening kunt u aan de slag. U kunt nu beginnen met besparen. Succes! Dit overzicht is digitaal op te vragen bij Zeeuwind, zodat u het ook thuis voor uw situatie in kunt vullen. Mail daarvoor naar: npakvis@zeeuwind.nl .

ElektriciteitsverbruikInventarisatie van Aantal Vermogen Verbruik Verbruik Uren Dagen Dagen Keren Verbruik Percentage

uw energieverbruik per dag per keer per dag per jaar per jaar per jaar per jaar

Verlichting 8 40 Watt 4 uur 365 dagen 467 kWh 13%

Koelkast 1 1,0 kWh 365 dagen 365 kWh 10%

Warmwater (keukenboiler) 1 0,9 kWh 365 dagen 329 kWh 9%

Televisie 1 100 Watt 7 uur 365 dagen 256 kWh 7%

ICT 1 100 Watt 7 uur 365 dagen 256 kWh 7%

Verwarming 1 1,0 kWh 250 dagen 250 kWh 7%

Wasdroger 1 2,0 kWh 100 200 kWh 6%

Wasmachine 1 1,0 kWh 175 175 kWh 5%

Vriezer 1 0,5 kWh 365 dagen 183 kWh 5%

Audio/video 1 50 Watt 10 uur 365 dagen 183 kWh 5%

Kookapparatuur 1 0,5 kWh 365 dagen 183 kWh 5%

Ventilatie 1 0,5 kWh 365 dagen 183 kWh 5%

Vaatwasmachine 1 0,4 kWh 350 140 kWh 4%

Keukenapparatuur 1 0,4 kWh 365 dagen 146 kWh 4%

Stofzuiger 1 0,7 kWh 150 105 kWh 3%

Persoonlijke verzorging 1 0,1 kWh 365 dagen 37 kWh 1%

Overige 1 0,3 kWh 365 dagen 110 kWh 3%

Totaal 3564 kWh 100%

postbus 5054, 4380 KB Vlissingen

Zeeuwind­wenst­u

prettige­kerstdagen­en­

een­gelukkig­nieuwjaar!

Stap­ook­over!Ga naar www.zeeuwind.nl/zeeuwindstroom

en stap over!