MukundaStilesYoga

therapie voor lichaam en geest

Yogatherapie voor lichaam en geest is een van debelangrijkste boeken voor het gebruik van yogahou-dingen (asana’s) om onze gezondheid te verbeteren.

Het is uitgebreid, gedegen en praktisch in zijn benade-ring, en toegankelijk voor zowel de ervaren beoefenaarals de geïnteresseerde beginner. Mukunda Stiles heeft een belangrijke bijdrage geleverdaan de yogatherapie door te laten zien hoe elke yoga-asana gebruikt kan worden voor het corrigeren van spe-cifieke structurele onevenwichtigheden en het herstel-len van de harmonie in het lichaam, de pranastroom ende geest. Hierdoor ontstaat er welzijn op alle niveaus.

• Yogatherapie voor lichaam en geest bevat een serievan 24 asana’s. Je leert hoe je een lichaam moet‘lezen’ (body reading) om te bepalen wat de lichaams-houding vertelt over onevenwichtigheid in het spier-stelsel.

•Je doet kennis op over flexibiliteit van gewrichtenen over spierkracht, en hoe je kunt werken met oefe-ningen om de gewrichten los te maken, en de spierensterker te maken.

•Ten slotte leer je hoe je uit de 24 yoga-asana’s eenpersoonlijk oefenprogramma kunt samenstellen met alsdoel genezing en een optimale gezondheid.

Mukunda Stiles heeft een uitgebreide opleiding genotenin klassieke yoga en meditatie, onder leiding van debeste leraren, zoals B.K.S. Iyengar en Indra Devi. Hijbegon in 1976 met lesgeven aan de eerste professioneleyogaschool in de Verenigde Staten het Institute forYoga Teacher Education (nu het Iyengar Yoga Institute),waar hij de structurele yogatherapie heeft vormgegeven.Sinds 1978 geeft Stiles opleidingscursussen voor thera-peuten en leraren in structurele yoga en ayurvedischeyoga.

™xHSTAQJy635606zI S B N 9 0 6 9 6 3 5 6 0 7

Mukunda Stiles

Yogatherapie

MUKUNDA STILES

YOGATHERAPIEVOOR LICHAAM

EN GEEST

© 2000 Mukunda Stiles Oorspronkelijke titel: Structural Yoga TherapyOorspronkelijke uitgever: Samuel Weiser, Maine, V.S.

Voor het Nederlandse taalgebied:© 2002 Uitgeverij Altamira-Becht BV, Postbus 317, 2000 AH Haarlem(e-mail: post@gottmer.nl)Uitgeverij Altamira-Becht BV maakt deel uit van de Gottmer Uitgevers Groep BVVertaling: Ananto DirksenOmslagontwerp en opmaak binnenwerk: Ivar Hamelink, HaarlemDruk en afwerking: drukkerij Wormgoor, Almelo

ISBN 90 6963 560 7 / NUR 726

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagenin een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt in enige vorm of op enigewijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige anderemanier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b jo

het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, St.b.471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dienen de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedin-gen te worden voldaan aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3090, 2130 KB Hoofddorp).Voor het overnemen van gedeelten uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en anderecompilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

www.altamira-becht.nl

Inhoud

Dankbetuigingen 9Inleiding: De ontwikkeling van structurele yogatherapie 11

DEEL I: Oorsprong en theorie van de yogabeoefening

Inleiding 16Hoofdstuk 1: Wat is yoga? 18Hoofdstuk 2: Wat is hatha-yoga? 23Hoofdstuk 3: Tekenen van vooruitgang in de yogabeoefening 30

DEEL II: Voorbereiding op de yogabeoefening

Inleiding 40Hoofdstuk 4: Richtlijnen voor de yogabeoefening 41Hoofdstuk 5: Hoe vind ik een yogaleraar? 51Hoofdstuk 6: Het grote geheel 55Hoofdstuk 7: Yoga-ademhaling 59Hoofdstuk 8: De zonnegroet: surya namaskar 75

DEEL III: Voordelen van de yogabeoefening

Inleiding 82Hoofdstuk 9: Fysieke transformatie 87Hoofdstuk 10: Intenties helder krijgen en doelen stellen 95Hoofdstuk 11: Body-reading 99Hoofdstuk 12: Veelvoorkomende afwijkingen in de lichaamshouding 106

DEEL IV: Anatomie en yoga

Inleiding 118Hoofdstuk 13: Wat zijn soepele gewrichten? 119Hoofdstuk 14: Hoe ontstaat beweging? 123Hoofdstuk 15: Oefeningen voor het losmaken van de gewrichten: pavanmuktasana 130Hoofdstuk 16: Anatomie en onderzoek van de mobiliteit 142 Hoofdstuk 17: Optimale mobiliteit en kracht 164Hoofdstuk 18: Sterkere spieren met de oefeningen voor het losmaken van de gewrichten 180Hoofdstuk 19: Een persoonlijk yogaprogramma 194

6

DEEL V: De oefening van de yoga-asana’s

Inleiding 200Hoofdstuk 20: Structurele yoga-asana’s 202Hoofdstuk 21: Kinesiologie van de asana’s 254

DEEL VI: Structurele yogatherapie

Inleiding 270Hoofdstuk 22: De lichaamshouding verbeteren 271Hoofdstuk 23: Lichaamsbewustzijn vergroten 276Hoofdstuk 24: Meer kracht 280Hoofdstuk 25: Flexibeler gewrichten 285 Hoofdstuk 26: Een gezonde bloedsomloop 290Hoofdstuk 27: Gezonde spijsvertering 294Hoofdstuk 28: Verlichting van pijn 297Hoofdstuk 29: Omgaan met stress 305Hoofdstuk 30: Het immuunsysteem versterken 310Hoofdstuk 31: Meditatietraining voor een spiritueel leven 313Hoofdstuk 32: Geheimen van yogatherapie 323Hoofdstuk 33: Een complete klassieke yogabeoefening 329

Bibliografie 334Aanbevolen literatuur 348Register 342Over de auteur 350

7

Dankbetuigingen

D e grootste dank ben ik verschuldigd aan mijn spirituele leraar, Baba Muktananda,onder wiens leiding ik ertoe kwam om te gaan leven als een yogi. Door zijn voort-durende aanwezigheid en ondanks zijn lichamelijke dood in 1982 ben ik door hem

geleid naar het werk dat het middelpunt van mijn leven is geworden. Met zijn hulp heb iktoegang gekregen tot inzicht en hogere wijsheid, terwijl ik door middel van de studie vanhet menselijk lichaam en de klassieke yoga voortdurend ben blijven onderzoeken wie ikben.Ik ben ook B.K.S. Iyengar dank verschuldigd voor zijn waardevolle inzichten in hatha-yogaen in het functioneren van het fysieke lichaam. De door mij samengestelde serie yogaoefe-ningen heb ik grotendeels gebaseerd op zijn hatha-yoga. Toen ik in 1975 en 1976 met zijnmethode werkte, deed ik de inspiratie op die geleid heeft tot het samenstellen van structu-rele yogatherapie.Vele andere hatha-yogaleraren en -collega’s hebben invloed gehad op mijn leven en zijn samenmet mij het pad van yoga gegaan, onder andere Rama Jyoti Vernon, mijn geliefde vriend eneerste leraar in Iyengar-yoga, Mataji Indra Devi, de meest liefdevolle yogini die ik ooit ontmoetheb en wier onafgebroken aanmoediging om ‘iedereen liefde en licht te sturen’ de allerhoogsteyogaleer is, Sri T. Krishnamacharya, die ik nimmer ontmoet heb, maar wiens devies ‘pas je aanbij het individu’ een voortdurende leidraad is geweest bij de ontwikkeling van mijn op de per-soon toegespitste benadering van yoga, T.K.V. Desikacharya, wiens aanmaning om yoga aan telaten sluiten bij het individu mij hielp om schoonheid te zien in verscheidenheid, PaulCopeland, die mij kennis liet maken met Krishnamacharya’s vinyasa’s en mijn belangstellingvoor de fysiologie van yoga heeft gewekt, Judith Lasater, die mij met haar kennis van het men-selijk lichaam en kinesiologie inspireerde om deze onderwerpen gedurende meer dan twintigjaar te bestuderen, en Jean Couch, die ik koester vanwege haar vriendschap en persoonlijkegedrevenheid om mensen die pijn hebben te helpen met haar inzichten in het fenomeen‘balans’.Mijn belangrijkste leraren op het gebied van de klassieke raja-yogamethode van Patanjali’syogasoetra’s zijn Swami Shyam van Kulu en Swami Muktananda Paramahansa geweest. Beidenhebben mij inzichten gegeven in deze waardevolle, oeroude yoga, inzichten in hoe te leven,hoe te eten, hoe te ademen en hoe te lopen. Mijn speciale dank gaat uit naar dr. DavidFrawley, wiens intelligente inzicht in Patanjali als bhakti (een minnaar van God) van invloedis geweest op mijn poëtische weergave van de yogasoetra’s.Gedurende een periode van meer dan twintig jaar heb ik van velen grote steun gekregen bijhet schrijven van dit boek. Ik wil mijn ex-vrouw Yogini Tara Stiles bedanken, die mij methaar voortdurende liefde geholpen heeft om tijdens grote uitdagingen in evenwicht te blij-ven. Ik dank William Beer voor het nemen van de tijd om het materiaal over anatomie enfysiologie op exactheid te bekijken. Met name wil ik de vele personen bedanken die hebbenbijgedragen aan de herzieningen, de bewerkingen en het toegankelijk maken van de infor-

9

matie voor een gevarieerd publiek, onder andere Geralyn Gendron, Barbananda Baccei enmijn lieve vriendin Yogini Shar Lee.Ik ben met name dank verschuldigd aan die yogaleerlingen die door hun nieuwsgierigheiden pijn mij ertoe aangezet hebben om te zoeken naar een vernieuwende benadering vanyogatherapie. Met groot respect en liefde bied ik jullie mijn namaskar.Het aangehaalde materiaal op de titelpagina’s is afkomstig uit de volgende bronnen. Deel Ien deel II: Yoga Sutras of Patanjali, in 2001 uitgegeven door Samuel Weiser. Deel III: RichardLenoy, Anandamay: Her Life and Wisdom (Boston: Element, 1996). Deel IV: Swami Prakashanandain Titus Foster, Agaram Bagaram Baba: Life, Teachings, and Parabales: A Spiritual Biography of SwamiPrakashananda (Berkeley, CA: North Atlantic, 1999), p. 79-80. Deel V: B.K.S. Iyengar, Body theShrine, Yoga Thy Light (Bombay: D.B. Taraporevala, 1978), p. 234, 245. Deel VI: T.K.V. Desikachar,in samenwerking met R.H. Cravens, Health, Healing & Beyond: Yoga and the Living Tradition ofKrishnamacharya (New York: Aperture, 1998), p. 99, 121.De oorspronkelijke illustraties zijn van Jesse Tarantino. De anatomische afbeeldingen zijnafkomstig uit de volgende bronnen: Carmine D. Clemente, Anatomy: A Regional Atlas of the HumanBody (Baltimore: Urban & Schwarzenberg, 1987), Lucille Daniels en CatherineWorthingham, Therapeutic Exercise for Body Alignment and Function (Philadelphia: W.B. Saunders,1977). Louise Gordon, Anatomy and Figure Drawing (London: B.T. Batsford, 1979), HelenHislop en Jacqueline Montgomery, Daniels and Worthingham’s Muscle Testing, Techniques of ManualExamination (Philadelphia: W.B. Saunders, 1971), Frank H. Netter, Atlas of Human Anatomy(Summit, NJ: CIBA-GEIGY Corporation, 1989) en Clem Thompson, Manual of StructuralKinesiology (St. Louis: Times Mirror/Mosby, 1989). De personen die voor de illustratiesmodel gestaan hebben, zijn Laurie Hastie en Mukunda Stiles.

10

InleidingDe ontwikkeling van structurele yogatherapie

Asanasthah sukham hride nimajjatiWie een comfortabele houding tot stand heeft gebrachten zich concentreert op het Innerlijke Zelf,wordt op een natuurlijke wijze opgenomenin de oceaan van gelukzaligheid van het Hart.1

Siva Sutras III: 16

D eze tekst uit het Kashmir shaivisme geeft aan dat de aard van ons Ware Zelf gelukza-ligheid is. Toen ik in de leer kwam bij Baba Muktananda, mijn eerste spiritueleleraar, werden mij ervaringen gegund van een plek in mijzelf die dit Ware Zelf is. De

taal was onbekend, de aanblik vreemd en de geur exotisch. De ervaring was echter thuisko-men in de meest ware zin van het woord. Voordat ik Baba in 1974 ontmoette, was ik hatha-yogaleraar geweest. Bij onze eerste ontmoeting gaf Baba mij een inwijding in siddha-yoga,zijn term voor de moderne versie van de devotionele traditie van tantrische kundalini-yoga.Deze inwijding bestond uit een persoonlijke overdracht van de aanwezigheid van yoga, dietot stand kwam door middel van de levenskracht van zijn adem. Nadat ik die ontvangenhad, begon mijn leven spontaan ten goede te veranderen. Hoewel ik een jaar lang geencontact met hem had, noch met zijn leer, groeide deze aanwezigheid in mij, totdat mijnmotieven veranderden en ik innerlijk de leiding ervan volgde. Gedurende de tijd dat ik bijBaba was, ontstond er een groeiend verlangen in mij om het proces van leren kennen vandeze aanwezigheid, die hij het innerlijke Zelf noemde, te vertalen naar de discipline vanfysieke of hatha-yoga.Toen ik in 1973 aan de universiteit van Californië in Davis een graad in economie probeer-de te halen, maakte ik door een inspirerende leraar in Indiase filosofie, dr. Epstein, kennismet de Yogasoetra’s van Patanjali. Op een mysterieuze manier verloren door de verbinding metBaba mijn streven om een vestigingsdiploma als accountant te behalen en de rijkdom ommij een Jaguar XKE te veroorloven hun aantrekkingskracht. De soetra’s begonnen echter testralen als een innerlijke vlam en ik voelde mij onweerstaanbaar aangetrokken tot de bestu-dering ervan. Ik veranderde mijn studie economie in godsdienstwetenschappen en omdat ikeen van de eerste studenten was die voor deze studierichting koos, kreeg ik de vrijheid ommijn eigen studieprogramma samen te stellen. Ik besloot om mijn proefschrift te schrijvenover Patanjali’s Yogasoetra’s en via de contacten van de universiteitsbibliotheek kreeg ik alle

11

1 Jaideva Singh, Siva Sutras: The Yoga of Supreme Identity (Delhi, India: Motilal Banarsidass, 1979), p. 163. Vrije weergave van de

auteur.

vertalingen van deze oeroude tekst in handen. De Yogasoetra’s bevatten het geheim om deervaring van yoga als Zelfkennis te kunnen definiëren, uiteenzetten en overdragen. Ik wistdat de sleutel hier te vinden was, maar de bestudering van de vertalingen kon mijn verlan-gen naar een rechtstreekse ervaring van deze Waarheid niet bevredigen. Ik besefte dat hetging om een stap-voor-stapproces van inzicht waarbij intellectueel begrip wordt gekoppeldaan rechtstreeks, persoonlijk ervaren van deze geheime leer.Een jaar later, toen Baba terugkeerde naar Californië, leidde de Aanwezigheid mij op de wegvan een carrière in yoga en ik verhuisde naar San Francisco, om te gaan studeren bij RamaJyoti Vernon aan het Institute for Yoga Teacher Education (nu het Iyengar Yoga Institute).Tegen het einde van mijn studie daar kwam de inspiratiebron voor het programma, B.K.S.Iyengar zelf, over om een intensief weekprogramma in hatha-yoga te geven. Ik heb altijdveel problemen gehad met mijn knieën, die overstrekt waren als gevolg van hun grotemobiliteit en gevoeligheid, en ik kon nooit een houding voor ze vinden die goed voelde,ondanks adviezen van de beste leraren – Judith Lasater, P.T. Ramanand Patel en Rama JyotiVernon. Tijdens de eerste les, bij de eerste houding zelfs, kwam Iyengar naar mij toe ommij op de juiste wijze in de berghouding, tadasana, te zetten – omdat ik zeer leergierigwas, stond ik bij alle leraren altijd vooraan, zodat ik ze van dichtbij kon observeren. Hijherkende onmiddellijk mijn instabiliteit in deze eenvoudige staande houding. Hij plaatstezijn handen zacht op mijn schouders, keek me recht in de ogen en haalde snel met zijnknie uit naar de binnenkant van mijn knieën.Onmiddellijk ervoer ik de essentie van het vers uit de Siva Sutras dat aan het begin van dezeinleiding wordt aangehaald. Mijn denken verdween, alsof er een enorme afvoerbuis wasopengegaan waar alle gedachten door weggleden en er volgde een diepe stilte van opgaanin samadhi. Ik had geen enkele belangstelling meer voor iets buiten mijzelf; ik zat gevangenzonder enig verlangen om te ontsnappen. Toen mijn denken terugkeerde (ik had toen hetgevoel dat het het denken was en niet mijn denken), wist ik dat ik hier meer van wildeweten. Ik verlangde ernaar om die ervaring in mijzelf te vinden en haar door een intiembewustzijn van deze aanwezigheid te delen met anderen. Ik had bij Iyengar niets meer tezoeken; hij had mij in ons eerste contact gegeven wat ik wenste. Hij had onvoorstelbaar veelte geven in termen van inzicht in het fysieke lichaam, maar ik was een onafhankelijke per-soon en moest mijn eigen weg gaan.Niet lang daarna begon ik mijn eigen weg te zoeken op weg naar inzicht in deze ervaring.Instinctief begreep ik dat de een of andere lichamelijke training noodzakelijk was om dezekennis te verkrijgen, maar tegelijk wist ik dat ik, als ik alleen een lichamelijke training volg-de, het spoor bijster zou raken. Mijn intuïtie zette mij ertoe aan om meer te leren over hoeik contact kon krijgen met de multidimensionale aanwezigheid van mijn Zelf. Toch had ikduidelijk van Iyengars snelle beweging die mijn lichamelijke stabiliteit herstelde ook ietsgeleerd. Mijn volgende stap was alles te weten te komen over anatomie en kinesiologie, ominzicht te verwerven in de werking van hatha-yoga. Tegelijk bleef ik Baba dagelijks ontmoe-ten in zijn ashram in Oakland, ongeveer anderhalve kilometer van het huis van Rama JyotiVernon, waar ik woonde.Gedurende de jaren heb ik inzicht gekregen in de manier waarop aanpassingen door mid-del van hatha-yoga, teneinde subtiele veranderingen in de lichaamshouding te bewerkstelli-

12

gen, mensen soms rechtstreeks tot de ervaring kunnen brengen van de inherente aanwezig-heid van yoga. Deze inzichten kreeg ik voor het eerst in het begin van de jaren tachtig,toen ik yogaleraar was in Muktananda’s ashrams in Californië, New York, Massachusetts enIndia. Gedurende die periode begon Baba naast meditatie hatha-yoga te stimuleren. Hij hadspecifieke ideeën over de manier waarop hatha-yoga moest worden gegeven en ging zelfszover dat hij voor publiek persoonlijk de balgademhaling (bastrika) demonstreerde. Hetwas een opmerkelijke ervaring om te zien hoe hij verzonken was in zijn innerlijke ervaringen onaangedaan bleef tijdens deze intensieve lichamelijke pranayama. De rust en devotiedie hij uitstraalde, raakten mij diep.Een andere leerling van Baba Muktananda, Gabriel Cousins, verzocht mij om hem persoon-lijk instructies te geven om zijn atletische lichaam de souplesse van een mediterende yogite geven. Toen ik toepaste wat ik geleerd had om het lichaam in de houding te brengen vande Aanwezigheid, kwam hij in een meditatieve toestand. Hij was er niet in geïnteresseerdom dit door middel van hatha-yoga te bereiken, maar drong erop aan dat ik mijn kennisvan anatomie gebruikte om zijn lichaam zo te veranderen dat het minder dichtheid bezatin de spieren en het skelet.Via Gabriel Cousins kwam ik in aanraking met enkele van Baba’s Amerikaanse swami’s(monniken) die last hadden van pijn in de rug. In de ashram werd van iedereen verlangdom dagelijks zes uur op de harde vloer te zitten. De swami’s hadden hatha-yoga beoefend,al was dit slechts minimaal vergeleken met de uren die zij doorbrachten met chanten ofzitmeditatie. Een van hen, Baba’s secretaris, had de gestrekte driehoek (utthita trikonasana)gedaan – ik nam aan dat die houding nuttig was voor zijn rug. Toen ik hem vroeg om mijte laten zien hoe hij deze houding uitvoerde, zag ik dat hij naliet om de fundamenteleprincipes voor een evenwichtig lichaam te volgen waarop Iyengar de nadruk legt. Toen ikhem volgens deze regels corrigeerde, raakte hij in vervoering en kroop als een baby inmijn armen. Tranen van vreugde biggelden over zijn wangen en hij was, uiteraard, volledigvrij van rugpijn.Een andere swami met wie ik werkte, was voordat hij Baba ontmoette reeds een volleerdhatha-yogi. Hij had vele jaren op voorbeeldige wijze geoefend, maar had desondanks eenhardnekkige pijn in zijn rug. In plaats van een diagnose te stellen en hem oefeningen voorte schrijven, vroeg ik hem om mij zijn yogahoudingen te laten zien. Zijn houdingen warenzeer heilzaam voor zijn algehele gezondheid, maar ik kon zien dat ze niet nuttig warenvoor zijn rugpijn. Toen ik enkele kleine aanpassingen had gedaan en hem de diepere anato-mie van de wervelkolom had uitgelegd, begon hij in zichzelf te voelen hoe hij zijn lichaamop een nauwkeuriger wijze gebruiken kon. Hij leerde snel en begreep hoe hij met behulpvan zijn fysieke en energetische lichaam door de lagen van multidimensionaliteit heen kongaan (zie uitleg in hoofdstuk 6) en zijn denken en zijn geest kon gebruiken om die te inte-greren. Zijn ervaringen met ‘het juiste doen’ waren allesomvattend en hij bleef in zijnlichaam, terwijl hij de gelukzaligheid van samadhi ervoer.Gedurende de zeldzame ogenblikken met deze vergevorderde yogabeoefenaars leerde ikveel over het transformatieproces van hatha-yoga naar raja-yoga, dat tweeduizend jaar gele-den door Patanjali zo prachtig beschreven is. De schoonheid van de ware leer is dat zij tijd-loos is en van toepassing op lichaam en denken, ongeacht cultuur, geslacht, leeftijd of tijd-

13

perk. Yoga is de meest fundamentele oefenmethode die ik gevonden heb. Yoga schenktgedisciplineerde beoefenaars alles wat zij ooit van zichzelf willen weten of ervaren.Met weer een andere naam voor een vorm van hatha-yoga wil ik een levendig begrip vananatomie en beweging creëren op basis van een grote eerbied voor de integriteit van hetmenselijk lichaam en de menselijke spiritualiteit. Het lichaam kan zich aanpassen aanbeschadigingen – lichamelijk, emotioneel en mentaal – en doet dat ook. Dit aanpassings-vermogen, dat in de yoga prana-shakti-kundalini genoemd wordt, vormt de basis voorstructurele yogatherapie. Door het fysieke lichaam diepgaand te bestuderen, leren wij hetsubtiele lichaam meer waarderen. Om Einsteins woorden aan te halen: ‘God is subtiel.’ Alswij de subtiele werking van het lichaam begrijpen, dan waarderen en respecteren wij hetWezen dat erin huist, dat bestendig is onder alle uiterlijke veranderingen die tussen degeboorte en de dood plaatsvinden.

14

DEEL I

Oorsprong en theorie van de yogabeoefening

Yogawordt ervarenin het denkendat heeft opgehoudenzich te identificerenmet zijnonbestendige golven van perceptie.

P a t a n j a l i ’ s Yo g a s o e t r a ’ s I , 2

INLEIDING

I n den beginne was volgens de Indiase mythologie de aarde bedekt met een uitgestrekteoceaan en enkele kleine eilandjes. In deze oerzee zwom Matsya de vis ergens in de buurtvan de kust van een eiland. Hij hoorde bij toeval een gesprek tussen de god Shiva en zijn

gemalin Parvati. Parvati wilde weten hoe ze yoga kon beoefenen en vroeg: ‘Ik wil eenheidverwerven met u. U bent zo aantrekkelijk, zo schoon in mijn ogen, maar zelfs als ik hetgevoel heb dicht bij u te zijn, is er iets dat me tegenhoudt, iets dat voorkomt dat ik volko-men met u versmelt. Mijn liefde voor u is zo sterk, maar toch is er iets in me – wat zou hetzijn? – dat mij tegenhoudt. Ik wil mijzelf in u verliezen. Ik weet dat ik bij u veilig zal zijnen dat u mij zult respecteren als uw eigen Zelf. Help mij alstublieft om vollediger met u teversmelten.’Aldus begon Shiva zijn belangrijke dialoog met Parvati om haar te onderrichten. Hij zei: ‘Jeliefde is zo sterk, zo oprecht. Dat wat je zoekt, eenwording met mij, is niet iets dat je berei-ken kunt. Je kunt niets doen, want ik ben jouw Ware Zelf. Ik ben niet van jou gescheiden.De weg naar mij is het kennen van je eigen Ware Zelf. Omwille van je liefde voor mij zal ikje het geheim openbaren dat yoga is, de ervaring van onderlinge verbondenheid. Yoga ishet proces waarin je iedere identificatie met jezelf als afzonderlijk wezen verliest en ver-enigd wordt met je eigen aard als Shakti en Shiva, de uitdijende, creatieve energie en destilte en eeuwige gelukzaligheid. Beide draag je in je.’‘Het pad van yoga is drievoudig’, vervolgde Shiva, ‘maar het doel is steeds hetzelfde. Heteerste pad is de loutering van het ego door liefdevol en onbaatzuchtig dienstbetoon aananderen, ook wel karma-yoga genoemd. Het tweede pad is de bestudering van heilige tekstenen de overdenking van hun diepere vraag: Wie ben ik? Dit staat bekend als jnana-yoga, hetpad van wijsheid. Het derde pad is de toewijding van alle daden aan de goddelijkeAanwezigheid, bekend als bhakti-yoga, het pad van devotie.’Terwijl hij deze leer aanhoorde, raakte Matsya de vis steeds meer in de ban van deze woor-den en werd hij steeds stiller. Door de stilte en de troostvolle woorden bereikte hij een vol-maakte houding (asana). Hij werd licht, werd meegevoerd naar het wateroppervlak enkromde zijn rug in de vishouding (matsyasana), zodat hij het gesprek beter kon volgen.Omdat hij geïnspireerd werd, ging zijn hart open. Door zijn openheid werd hij getransfor-meerd en hij begon zich uit het water te verheffen. Door deze spontane beweging begon ereen verheven kracht in hem te ontwaken en moeiteloos kon hij nu aan het wateroppervlakblijven drijven. Naarmate hij stiller werd, werd zijn ademhaling regelmatiger en kalmer enten slotte lag hij bewegingsloos in het water. Hij voelde hoe een transcendente levenskrachtzijn denken in beslag nam, ondanks het feit dat zijn ademhaling gestopt was. Hij ervoervolmaakte pranayama, waardoor de levenskracht die in zijn ademhaling verborgen zat inhem achterbleef. Een aantrekkingskracht die van deze innerlijke ervaring uitging, hield hemvast en evenwichtigheid nam toe. Zijn denken keerde zich naar binnen, terwijl zijn zintui-gen zich losmaakten van de uiterlijke wereld (een proces dat pratyahara genoemd wordt)

16

en hij werd volkomen opgenomen in de ervaring van één zijn met alles en iedereen.Toen deze ervaring hem dieper doordrong, begon hij de toestand van samadhi in te drin-ken, een toestand van oplossen, en hij verloor alle bewustzijn van zijn bestaan als vis. Hijervoer dat alle voorwerpen bestaan uit zuiver bewustzijn. Shiva voelde hoe Matsya versmoltmet dezelfde essentie die zijn essentie is. Toen hij die eenheid voelde, raakte Shiva de visaan en gaf hem zijn zegen, zijn inwijding. De zegen van de god transformeerde Matsyaonmiddellijk in een menselijk wezen. Shiva gaf hem een nieuwe naam: Matsyendra, de godvan de vissen. Matsyendra kwam aan land, zette zich neer en luisterde naar het gesprek tus-sen Shiva en Parvati, totdat alles was gezegd en hij zich vervuld voelde. Terwijl hij naar deyogaleer luisterde, zat hij in een houding die zijn ruggengraat deed draaien, zodat hij zon-der afgeleid te worden door zijn lichaam met grote aandacht kon blijven luisteren. Dezehouding is doorgegeven in de yogatraditie als matsyendrasana, de torsiedraai.Uit dit verhaal kunnen wij leren dat de essentie van yoga transformatie is. De grote meesterSri Aurobindo heeft gezegd:

Het werkelijke en volledige doel en nut van yoga kunnen alleen bereikt wordenwanneer de bewuste yoga in de mens, net als de onderbewuste yoga in de natuur,naar buiten toe samenvalt met het leven zelf en wij, terwijl wij kijken naar zowel hetpad als naar wat wij bereikt hebben, opnieuw, maar nu op een meer volmaakte enverlichte manier, kunnen zeggen: ‘Alle leven is yoga.’1

Door dit transformatieproces werd de vis Matsya de eerste yogaleraar Matsyendra. Dezemythe wordt bevestigd in de Hatha Yoga Pradipika, een tekstboek over hatha-yoga uit de veer-tiende eeuw, waarin wordt gezegd dat Matsyendra de eerste was die de klassieke yogaonderwees.

17

1 Sri Aurobindo, The Synthesis of Yoga (Pondicherry, India: Sri Aurobindo Ashram, 1984), p. 4.

1. WAT IS YOGA?

A lles heeft twee fundamentele aspecten: het oppervlakkige, dat wat duidelijk zicht-baar en geopenbaard is, en het onbekende, dat wat geheim is, onbegrijpelijk enverborgen. Een boom bijvoorbeeld heeft boven de grond een stam, takken en blade-

ren, waarmee hij licht opneemt, terwijl de onzichtbare wortels in het donker kracht ont-trekken aan aarde en water. In de yogafilosofie wordt het zichtbare, dat wat voortdurend inbeweging is, Shakti genoemd. Het tegendeel, het ongeopenbaarde, dat wat eeuwigdurenden onveranderlijk is, wordt Shiva genoemd. In de Chinese filosofie wordt het latent aanwe-zige, donkere, niet-geopenbaarde aspect yin genoemd, terwijl yang het zichtbare, heldereen geopenbaarde/blootgestelde aspect is. Het shakti- of yangaspect is het zichtbare deel datdoorgaans het exoterische aspect wordt genoemd. Het Shiva- of yinaspect – het innerlijke,het verborgene – wordt het esoterische aspect genoemd. Op soortgelijke wijze merkte depsycholoog C.G. Jung in zijn beschrijving van het oppervlakkige psychologische niveau opdat wij een publiekelijke kant hebben die we laten zien en een privé-kant die we verborgenhouden. Op het transpersoonlijke psychologische niveau hebben onze persoonlijkhedenovereenkomstige trekken, maar we hebben ook transcendente trekken gemeen, in de zin datwij in beperkte mate eigenschappen bezitten van het Eeuwigdurende, van alwetendheid,almacht en alomtegenwoordigheid.C.G. Jung heeft gezegd: ‘Er is een belangrijke reden waarom yoga zoveel aanhangers heeft.Yoga biedt niet alleen een weg voor diegenen die zoekende zijn, maar eveneens een filoso-fie van ongeëvenaarde diepgang. De yogabeoefening is ondenkbaar en zou ook vruchtelooszijn zonder de ideeën waarop zij is gebaseerd. Yoga vervlecht het fysieke en het spirituelemet elkaar tot een buitengewoon complete weg.’1

Het woord yoga betekent letterlijk ‘onder een juk brengen’, in de zin dat afzonderlijke aspec-ten in een harmonieuze relatie met elkaar verbonden worden. De verschillende aspectenvan onze perceptie maken yoga exoterisch dan wel esoterisch. Een yogaleer die gericht isop het in evenwicht brengen van lichaam, denken en emoties, zoals hatha-yoga, is exote-risch. Yogaonderricht dat zich concentreert op het in evenwicht brengen van het uiterlijkezelf en het innerlijke Zelf, zoals de klassieke yoga, is esoterisch. In de exoterische hatha-yoga richt de beoefening zich op het ontwikkelen van fysieke en psychische gezondheid. Inde esoterische klassieke yoga is de beoefening gericht op het ontwikkelen van inzicht, ten-einde de verborgen waarheid omtrent onze eigen aard bloot te leggen.Volgens yoga bestaat de mens uit vijf lichamen. Exoterische yogabeoefening versterkt hetfysieke lichaam (het eerste lichaam), maar tegelijk worden de verborgen lichamen gerei-nigd. Het tweede lichaam is het subtiele lichaam, dat bestaat uit de emotionele gewaarwor-

18

1 C.G. Jung, ‘Yoga and the West’, in Psychology and the East, R.F.C. Hull, vertaling (Princeton, NJ: Princeton University Press,

1978), p. 8.

ding van vitaliteit en energie. Het derde lichaam is het menselijke denken, de belichaamdeperceptie van gedachten en gevoelens. Het vierde lichaam wordt het lichaam van wijsheidgenoemd, het hogere denken. Het vijfde lichaam bestaat uit de grote vreugde die voort-komt uit de ‘onbewogen onthechting’ van de ervaringen van de andere lichamen. (Meerhierover is te vinden in hoofdstuk 6.)In het verhaal van Matsyendra reisde Matsya de vis, terwijl hij de leer van Shiva in zichopnam, door de vijf lichamen. Het resultaat was een absolute, eenduidige gerichtheid diehem van vis deed veranderen in mens. Deze allegorie wijst op de verborgen transformatiedie voor yogaleerlingen door toegewijde beoefening bereikbaar is. De lagere natuur, de vis,verwijst naar het bewustzijn dat zich bezighoudt met het meegaan met een school vissen,met het volgen van de leiding van anderen, met een leven als een persoon die wordt omvatdoor water (emoties), een leven dat gebaseerd is op het vermijden van pijn en het najagenvan genot.

K l a s s i e k e Yo g aIn 200 voor Christus heeft Maharishi Patanjali de klassieke yoga voor het eerst beschrevenals systematische benadering van zelfverwerkelijking. Zijn klassieke geschrift, de Yogasoetra’s,beschrijft de aard van het menselijke denken en manieren om de rusteloosheid ervan tebeteugelen. In tegenstelling tot de andere vijf klassieke Indiase filosofische systemen is yogagebaseerd op een fysieke en mentale training die haar hoogtepunt vindt in de rechtstreekseervaring van het besef van het universele Zelf in iedereen.

Yogas chitta vritti nirodhahtada drastuh svarupe avasthanam

Yogawordt ervarenin het denkendat heeft opgehoudenzich te identificerenmet zijnonbestendige golven van perceptie.

Wanneer dit bereikt is,wordt de Waarnemer onthuld,die rust in zijn eigen essentiële aard,en komt men tot besef vanhet wareZelf.2

19

2 Mukunda Stiles, Yoga Sutras of Patanjali, hoofdstuk I, soetra’s 2 en 3 (York Beach, ME: Samuel Weiser, 2001).

Patanjali definieert richtingwijzers die de yogaleerling gericht houden op zijn pad. Er zijnvele wegen naar yoga, maar ze hebben alle de rode draad gemeen die door de Yogasoetra’swordt geschetst. In feite kunnen de Soetra’s beschouwd worden als een gids voor een iederdie gebruikmaakt van een discipline voor lichaam, ademhaling, emoties, denken of geest.Het doel van yoga is het opgaan van het menselijke denken in het Ware Zelf, zodat men ingedachten, woorden en daden trouw is aan het Zelf. Een ieder die dit pad gedurende welketijd ook volgt, kan slechts toenemende vreugde en gezondheid ervaren.Yoga is geen religie; mensen met uiteenlopende overtuigingen beoefenen yoga. In de ogenvan een yogi doet iedereen yoga – iedereen streeft naar de vreugde die gevonden kan wor-den in het ervaren van het Zelf als onze aangeboren spiritualiteit. Toch beseffen wij mees-tentijds niet dat de vreugde waarnaar wij streven binnenin te ervaren is, in de ontdekkingvan het Zelf. Wij vergissen ons en menen dat onze vreugde afkomstig is van objecten vanzintuiglijk genot. In het vervullen van onze verlangens ligt een tijdelijke ervaring van ver-stilling van het denken, waardoor wij vrede voelen. Deze toestand van vervulling is wat deyogabeoefenaar probeert op een meer consistente, meer permanente basis te bereiken.Yoga is dan ook een voortdurend doorgaand proces; voor serieuze leerlingen is yoga zelfseen opdracht voor het leven. Yoga als het tot rust brengen van het denken treedt voor veelmensen die geen yoga beoefenen soms tijdelijk op. Na afloop van een periode van concen-tratie vertellen mensen dikwijls dat ze ergens mee bezig waren (bijvoorbeeld lezen) en vol-komen stil werden. Hun ademhaling werd nauwelijks waarneembaar en ze verloren hungevoel van tijd. Gedurende deze perioden van actieve meditatie komen intuïtieve inzichtenbinnen bereik. Intuïtief begrijpen we hoe we ons moeten gedragen in situaties die voor-heen moeilijkheden opleverden. Dit is het natuurlijke proces dat Patanjali beschreef alsyoga. Door de bestudering van yoga binnen de context van de richtlijnen die daarvoor inde Yogasoetra’s neergelegd zijn, gaan deze tijdelijke ervaringen deel uitmaken van ons dage-lijks leven.Patanjali’s praktische middelen om het innerlijke Zelf te leren kennen staan bekend alsAshtanga-yoga, de yoga van ‘de acht leden’. Men noemt dit ook wel raja-yoga, de ‘konink-lijke yoga’, de yoga van de koninklijke weg naar zelfverwerkelijking. Raja betekent ook ‘stra-len’ en houdt de beoefening in van het uitstralen van het koninklijke licht van het wareZelf. De mystiek van de raja-yoga houdt eenvoudig gezegd in stralend gelukkig te zijn enmet alles en iedereen een barmhartige genegenheid voor de gehele schepping te delen. Deacht aspecten die in de Yogasoetra’s beschreven worden, zijn:

1. Yama, uiterlijke houdingen om sociaal gedrag te sturen• Geweldloosheid (ashima): indien je dit beheerst, creëer je een sfeer waarin geweldophoudt te bestaan.

• Trouw aan de waarheid (satya): indien je dit vervolmaakt hebt, staan je daden enwoorden in dienst van die Waarheid.

• Niet stelen (asteya): indien je dit beheerst, zal dat wat als waardevol beschouwdwordt zich tot je aangetrokken voelen.

• Gedrag dat je in de richting van de Waarheid drijft (brahmacharya): indien je ditbeheerst, ontvang je levenskracht.

20

• Begeerteloosheid (aparigraha): indien je dit beheerst, verkrijg je kennis van de ver-borgen lessen omtrent de cyclus van leven en dood.

2. Niyama, innerlijke houdingen van persoonlijke discipline• Zuiverheid (sauca): als je dit bereikt hebt, verlang je ernaar het fysieke lichaam tebeschermen en heb je geen interesse om je in te laten met mensen die vijandigvan aard zijn.

• Tevredenheid (santosa): indien je dit beheerst, verkrijg je het hoogste geluk.• Volharding in onbaatzuchtig dienstbetoon (tapas): indien je dit beheerst, leidt dattot het afnemen van alle onzuiverheden en tot een vervolmaking van lichaam, den-ken en zintuigen.

• Bestudering van het Zelf (svadhaya): indien je dit beheerst, leidt dat tot verbindingmet je zelfgekozen idealen of godheid.

• Toewijding aan God (Ishvara pranidhana): indien je dit beheerst, leidt dat tot een abso-luut opgaan in de goddelijke Aanwezigheid.

3. Asana, yogahouding. Indien je dit regelmatig beoefent, eindigen alle bewegingen in een‘standvastige en comfortabele’ houding, die ontstaat door het opgeven van inspanning enresulteert in niet meer afgeleid worden door dualiteit, eerbetoon of kritiek.

4. Pranayama, regulering van de in- en uitgaande stroom van adem/prana. Indien je ditbeheerst, voel je hoe de levenskracht (prana) alles doordringt en stijg je uit boven hetgeven van aandacht aan externe dan wel interne objecten.

5. Pratyahara, terugtrekken van de zintuigen van hun objecten. Wanneer de zintuigen losko-men van de externe objecten van begeerte van het denken, ziet het denken zijn eigen bronals zuiver bewustzijn.

6. Dharana, overdenking van je eigen ware aard. Indien je dit beheerst, wordt het denkenbegrensd tot één gebied van aandacht.

7. Dhyana, meditatie. Indien je dit beheerst, ben je in staat om een voortdurende stroomvan bewustzijn te richten op één enkel punt van aandacht.

8. Samahdi, opgaan in het Zelf. Indien je dit bereikt, is dat de meditatie die resulteert inlouter het essentiële licht van het overblijvende object, dat daarmee zijn tastbare vorm ver-liest. Het spirituele Licht overheerst en wordt ervaren als de essentie van de gehele schep-ping.Dit achtvoudige proces is precies wat er gedurende de transformatie van de vis Matsya in deyogi Matsyendra plaatsvond. Door een intense belangstelling voor het subject (yama en ni -yama) werd zijn lichaam stil. Doordat hij het bewustzijn van zijn lichaam verloor, kwam ereen eind aan de gewaarwordingen als gevolg van bewegen vanuit wilskracht (asana). Zijnademhaling werd subtiel en gestaag (pranayama). Toen trokken zijn prana en zijn zintuigen

21

hun bewustzijn terug uit het onderscheid tussen buiten en binnen (pratyahara). Vervolgensrichtte zijn denken zich op intensief luisteren naar de leer (dharana en dhyana). Ten slotteverloor hij het besef van zichzelf en bleef hij achter met slechts het bewustzijn dat hijZuiver Bewustzijn is, zonder dat er een object is dat dat bewustzijn naar zich toe trekt(samadhi).

22

2. WAT IS HATHA-YOGA?

H et woord ‘yoga’ wordt gewoonlijk voorafgegaan door een bijvoeglijk naamwoorddat er een bepaalde betekenis aan geeft. In het algemeen zijn de meeste vormen vanyoga die in de Verenigde Staten beoefend worden variaties van hatha-yoga. Hatha-

yoga is de fysieke discipline van de klassieke yoga en omvat stap drie en vier van de achtstadia (ashtanga-yoga) uit Patanjali’s Yogasoetra’s.Vandaar dat in de meeste yogamethodes, metuitzondering van de klassieke en de raja-yoga, oefeningen in levenswijze, ethiek, filosofieen de voorbereiding op spiritualiteit en meditatie worden weggelaten. Hatha-yoga legt denadruk op methodes om de yogahoudingen (asana’s) ten behoeve van gezondheid en wel-bevinden uit te voeren, in combinatie met energetische ademhalingsoefeningen (pranaya-ma’s). Voorstanders van de klassieke yoga gebruiken deze techniek als voorbereiding op demeditatiebeoefening en vervolgen met instructies voor meditatie en een juiste levenswijze.Tegenwoordig is het mogelijk om veel verschillende soorten yoga te beoefenen – ieder jaarkomt er wel een nieuwe methode bij. Yoga is tegenwoordig uiterst populair. Alleen al in deVerenigde Staten wordt er door naar schatting tien tot twaalf miljoen mensen yoga beoe-fend. Informatie hierover is te vinden in de lijst met yogadocenten die jaarlijks gepubliceerdwordt in het januari-februarienummer van het tijdschrift Yoga International. Hierin wordt eenuitgebreid overzicht gegeven van de belangrijkste yogamethodes. Ook op internet is infor-matie te vinden over organisaties op het gebied van yoga, en wel opwww.sportscenter.com.ar/yogaorganizations.html.

H a t h a - y o g a m e t h o d e sHatha-yoga kent in de Verenigde Staten een aantal hoofdstromingen. Hieronder volgt eenoverzicht van de meest gebruikte yogamethodes en hun herkomst.

A s h t a n g a - y o g aAshtanga-yoga is de naam die gebruikt wordt door de Indiase meester Pattabhi Jois voorzijn systeem van yogahoudingen. Pattabhi Jois (hij is inmiddels in de tachtig) ontwikkeldedit systeem toen hij les kreeg van prof. T. Krishnamacharya uit Madras in Zuid-India. Hetsysteem kent drie niveaus, waarvan het eerste een voldoende grote uitdaging vormt omzelfs de meest atletische leerlingen verschillende jaren bezig te houden. Dit systeem kreeghij opgelegd in zijn jeugd, met het oog op het hoge energieniveau van zijn zich ontwikke-lende lichaam. In de Verenigde Staten wordt het in aangepaste vorm aangeboden, soms alseen mildere yoga, soms als strenge yoga of kracht-yoga (power-yoga). De serie yogahou-dingen wordt afgesloten met een serie pranayama’s, maar de meditatiebeoefening wordtweggelaten. Hoewel ashtanga-yoga genoemd is naar de ‘acht leden’ van Patanjali’s klassiekeyoga, vertegenwoordigt deze yogavorm slechts in zeldzame gevallen alle acht leden vanPatanjali’s tekst.

23

Het voordeel van deze methode is de enorme uitdaging wat betreft fysieke kracht en sou -plesse. Ashtanga-yoga geniet nu een grote populariteit en het is dus niet moeilijk om eenleraar van deze methode te vinden.

K l a s s i e k e y o g aDe klassieke yoga wordt in twee hoofdvormen aangeboden, als de ashtanga-yoga van BabaHari Das en als de vini-yoga die afkomstig is van de leer van prof. Krishnamacharya en zijnzoon/opvolger T.K.V. Desikachar.1 Deze yoga wordt gepresenteerd in de context vanPatanjali’s Yogasoetra’s en omvat dus de bestudering van de leer, en past die door middel vanallerlei oefeningen, naast de gebruikelijke asana’s, toe op het individu. Deze oefeningenomvatten onder andere pranayama’s, kriya’s, mudra’s en bandha’s.De voordelen van deze yoga zijn de grondigheid, de goed afgeronde studie van yoga alslevenswijze en de mogelijkheid van op het individu afgestemde oefeningen.

I n t e g r a l e y o g aDe integrale yoga van Swami Satchidananda uit Yogaville (Virginia) is eveneens een mildere,op spiritualiteit gebaseerde yoga die duidelijk leidt tot devotie en een meditatief leven.Swamiji, een volgeling van de vermaarde dr. Swami Sivananda uit Rishikesh, kwam in dejaren zestig naar de Verenigde Staten en is verantwoordelijk voor de bekering van vele hip-pies van een levenswijze die gekenmerkt wordt door seks, drugs en rock-’n-roll tot eenlevenswijze in gezinsverband, waarin yoga en chanten een belangrijke plaats innemen. Zijnverschijning wordt dikwijls met yoga geassocieerd. Hij is een lange, zachtaardige man meteen vriendelijke stem die lange witte gewaden draagt, met een lange witte baard en ditokapsel. Zijn yoga legt de nadruk op houdingen die gericht zijn op een extreme flexibiliteitals manier om de spirituele kundalini-energie te laten ontwaken, talloze pranayama-adem-halingsoefeningen, chanten, staren naar een kaarsvlam en mediteren op de chakra’s. (Voormeer informatie, zie zijn boek Integral Yoga Hatha.2) Deze yoga mag niet verward worden metde integrale yoga van Sri Aurobindo, die een spirituele en tegelijk praktische meditatietech-niek is.Het voordeel van deze methode is dat zij een goed afgerond programma vormt en ondertoezicht staat van een Indiase deskundige die al meer dan dertig jaar in de Verenigde Statenwoont.De Sivananda-hatha-yogamethode van Swami Vishnu-Devananda is in essentie gelijk aanintegrale yoga, aangezien beide leraren van dezelfde meester afkomstig zijn. Swami Vishnu-Devananda heeft ook een waardevol boek geschreven waarin alle aspecten van de yogabeoe-fening aan bod komen, namelijk het Complete Illustrated Book of Yoga.3 Het voordeel van dezemethode is de grondige bestudering van alle aspecten van yoga en meditatie. Deze methode

24

1 Zie Baba Hari Das, Ashtanga Yoga Primer (Santa Cruz, CA: Sri Ramana Publishing/Hanuman Fellowship, 1981) en Gary

Kraftsow, Yoga for Wellness: Healing with the Timeless Teachings of Viniyoga (New York: Penguin/Arkana, 1999).

2 Swami Satchidananda, Integral Yoga Hatha (New York: Henry Holt & Company, 1970).

3 Swami Vishnu-Devananda, Complete Illustrated Book of Yoga (New York: Three Rivers Press, 1988). Zie ook: The Sivananda

Yoga Center, The Sivananda Companion to Yoga (New York: Fireside, 2000).

is erg populair en er zijn meer dan zevenduizend leraren opgeleid in een oefenstijl die isopgebouwd rondom de twaalf belangrijkste asana’s.

I y e n g a r - y o g aIyengar-yoga is genoemd naar de schepper ervan, B.K.S. Iyengar uit Poona, Maharasthra inWest-Centraal India. Iyengar, eveneens een leerling van prof. Krishnamacharya, is in hetWesten het handelsmerk geworden van de populaire yoga. Zijn boek, Yoga Dipika,4 is hetgezaghebbende standaardwerk geworden voor een grondige uitvoering van de asana’s. Hetmeest gelezen tijdschrift op het gebied van yoga, Yoga Journal, wordt door de leerlingen vanIyengar uitgegeven en is nog steeds, meer dan iedere andere richting binnen de yoga, eengetrouwe weergave van zijn leer. Zijn yoga concentreert zich op de nauwkeurige uitvoeringvan asana’s, teneinde een optimale lichaamsbalans te verkrijgen, dikwijls met behulp vandoor hem zelf ontworpen hulpmiddelen. De yoga vormt een fysieke uitdaging en wordtdoor de leraar dikwijls onderbroken om aanwijzingen te geven en aan de leerling de juisteuitvoering uit te leggen. Van sommige leraren is bekend dat ze tijdens een les van anderhalfuur slechts drie of vier houdingen laten doen.De voordelen van deze methode zijn onder andere een verhoogd lichaamsbewustzijn, eenbetere houding, een betere ademhaling en een betere gezondheid. Deze voordelen zijn nogverder ontwikkeld en verfijnd door de talloze door Iyengar opgeleide leraren, zoals JeanCouch, wier werk, dat als doel heeft ‘evenwicht’ te herstellen, reeds in zes lessen opmerke-lijke resultaten geeft.5

K r i p a l u - y o g aDeze hatha-yogastijl is genoemd naar de Indiase meester Swami Kripalvananda, maar isontworpen door Yogi Amrit Desai, voormalig hoofd van de Kripalu Yoga Association inMassachusetts. Deze yoga staat bekend als een mildere, zachtere yogavorm die de nadruklegt op de spirituele tradities van nederigheid, devotie en meditatie. Er zijn drie stadia vanoefening. In het eerste stadium, oefeningen ‘in wilskracht’ genoemd, leert de leerling deuitgangspunten van de asana’s, van lichamelijk evenwicht en van het coördineren vanademhaling en beweging. In het tweede stadium ligt de nadruk op de wil en op overgave,begint een proces van beheersing van de zintuigen en worden de yogahoudingen langeraangehouden. In het derde stadium vindt de overgave plaats aan de wijsheid van hetlichaam en wordt er rekening gehouden met spontane lichaamsbewegingen.De voordelen van deze methode zijn onder andere een uitstekende gemeenschapszin, eenniet-dogmatische benadering en een vreugdevolle wijze van beoefening.6

K u n d a l i n i - y o g aIn kundalini-yoga, zoals die bekend is gemaakt door Yogi Bhajan uit de Amerikaanse Sikh-traditie, wordt gebruik gemaakt van hatha- en tantra-yogamethodes om doelbewust de

25

4 B.K.S. Iyengar, Yoga Dipika (Amsterdam: Karnak, 1989.)

5 Jean Couch, ‘Balance’, in Yoga International, augustus/september (1998), p. 26-30.

6 Zie Christopher Baxter, Kripalu Hatha Yoga (Lenox, MA: Kripalu Center for Yoga and Health, 1998).

latente spirituele energie die kundalini genoemd wordt op te wekken. De procedure omvathet gebruik van yogahoudingen die snel en kort worden uitgevoerd, dikwijls door snel deruggengraat te buigen en te welven, in combinatie met een krachtige ademhaling door deneus, de zogenaamde vuurademhaling. Deze ademhalingsmethode is gelijk aan bastrika (debalgademhaling) uit de hatha-yoga en is algemeen bekend voor het opwekken van kundali-ni-energie. Er worden mantra’s gebruikt om de zeven chakra’s te stimuleren en soms wor-den energetische oefeningen uit de witte tantra (niet-seksuele tantra, tegenover rode tantra,die zich richt op het verfijnen van seksuele energie) gebruikt om de verder ontwikkeldeenergie van de leraar te kunnen ontvangen.Het voordeel van deze methode is dat men werkt in een goed georganiseerde groep metveel aanhangers. De oefeningen zijn intensief en kunnen een toename van energie en zelf-vertrouwen tot gevolg hebben. Voor personen met een zwak zenuwstelsel of een labielementale toestand kunnen de oefeningen te intensief zijn. Deze methode zou ik niet willenaanraden voor mensen die onder psychiatrische behandeling staan of psychotherapeutischemedicatie gebruiken.

D o e l e n m e t h o d e v a n h a t h a - y o g aHatha-yoga vertegenwoordigt asana en pranayama, stap drie en vier van Patanjali’s achtledi-ge pad. Ha betekent ‘zon’ en tha betekent ‘maan’. De zon stelt de energie van de zonnevlechtvoor, terwijl de maan de energie van de emoties voorstelt, die in het limbisch systeem in dehersenen gelokaliseerd is. In het laatste bijbelboek, Openbaringen, wordt in hoofdstuk 12een beschrijving gegeven van de schittering van de zon die uitstraalt over de mens die zijnmaan beheerst en er daardoor boven staat. Aan hem wordt de kroon van twaalf sterrengeschonken, voorstellende de vervolmaking van de twaalf tekens van de dierenriem. Aldusstreeft hatha-yoga naar evenwicht tussen lichaam en denken, en tussen basale instincten enintuïtie. Hatha-yoga is geen doel op zich, maar een middel om het denken te leiden, doorde belemmeringen van onrust en ongemak die men in lichaam, ademhaling en zintuiglijkegewaarwordingen ervaart weg te nemen.Hoewel de beoefening van yoga al vóór Boeddha bestond – Boeddha beoefende yoga in devijfde eeuw voor Christus – stammen de overgeleverde teksten over hatha-yoga niet vanvoor de negende eeuw. In de Hatha Yoga Pradipika, het vroegste geschreven werk, afkomstig uitde veertiende eeuw, wordt gezegd:

Hatha-wijsheid wordt louter en alleen gegevenals voorbereiding op raja-yoga.7

In de traditionele klassieke yoga hadden de disciplines voor lichaam en ademhaling dus debedoeling de leerling los te maken van het lichaamsbewustzijn. Dit overstijgen van hetlichaam leidt tot het bewustzijn van de levensenergie als transcendente kracht. Op dezelfdemanier worden degenen die raja-yoga beoefenen getraind om zich los te maken van men-taal en emotioneel bewustzijn. Dit leidt tot het bewustzijn van jezelf als een spiritueel

26

7 Swami Muktibodhananda, Hatha Yoga Pradipika (Munger, India: Bihar School of Yoga, 1985), hoofdstuk 1, soetra 2.

wezen, dat alomtegenwoordig en transcendent is.In Patanjali’s Yogasoetra’s (hoofdstuk 2, soetra 46-49) wordt het proces van asana en pranaya-ma uiteengezet, alsmede de ervaringen die optreden wanneer yoga op deze systematischeen alomvattende wijze beoefend wordt.

De yogahoudingis een standvastigeen comfortabele houding.

De yogahouding wordt beheerstdoor loslaten van krachtsinspanning,teneinde een vermindering te bewerkstelligenvan de natuurlijke neigingtot rusteloosheid,en te komen tot identificatievan jezelf als levend binnende oneindige stroom van het leven.

Vanuit dievolmaaktheid van de yogahoudinghoudt de dualiteit,bijvoorbeeld eerbetoon en kritiek,op een verstoring te zijn.

Wanneer dit is bereikt,volgt van naturehet ophoudenvan de bewegingenvan inademing en uitademing.Dit wordt genoemdregulering van de ademhaling.8

D e v o o r d e l e n v a n d e y o g a - a s a n a ’sDe voordelen van de yogabeoefening manifesteren zich op twee niveaus. Het belangrijkstevoordeel vloeit voort uit het volgen van de richtlijnen uit Patanjali’s klassieke Yogasoetra’s (II:46). Wanneer aan inspanningen een eind is gekomen en het lichaam stabiliteit heeft gevon-den, doorstromen aangename gewaarwordingen, die het gevolg zijn van de stilte en detevredenheid van de laatst ingenomen houding, alle niveaus van lichaam, psyche enbewustzijn. Het zijn deze gewaarwordingen die yoga zo uniek maken. Het multidimensio-nale wezen van de mens komt in een toestand van herintegratie, zodat op een organischemanier het gevoel van heelheid tot stand komt. Dit is een gemeenschappelijke factor in alle

27

8 Stiles, Yoga Sutras of Patanjali, hoofdstuk 2, soetra 46-49.

asana’s die gebruikt worden in combinatie met een geconcentreerde, standvastige stem-spleetademhaling (ujjaye pranayama). De asana zelf heeft echter weinig te maken met dezeheilzame uitwerking. De algemene heilzame uitwerking zorgt voor mentaal evenwicht,emotionele gezondheid, kalmte en sensitiviteit voor jezelf en anderen, en bereidt het den-ken voor op meditatieve introspectie. Vanuit deze inzichten propageerden de eerste schrij-vers over yoga de beheersing van één asana, zoals blijkt uit de Hatha Yoga Pradipika, de GherandaSamhita en de Siva Samhita. In deze middeleeuwse teksten werden zithoudingen als de meestzinvolle houdingen beschouwd. In de Hatha Yoga Pradipika wordt de ‘volmaakte houding’ (sid-dhasana), een zittende houding die voornamelijk gebruikt wordt voor pranayama en medi-tatie, beschouwd als de belangrijkste houding van de hele yogatraining.9

Een ander voordeel is de invloed die de asana’s hebben op specifieke lichaamsbewegingenen de manier waarop ze een positieve uitwerking kunnen hebben op de fysiologie. Dit bij-komende voordeel kan van belang zijn voor een goede gezondheid en voor de genezingvan ziekten. Samen vormen deze twee de basis voor yogatherapie. Hoewel veel van dezekennis subjectief is, dat wil zeggen niet objectief onderzocht, spreken de ervaringen vanmiljoenen beoefenaars over een periode van duizenden jaren duidelijke taal. De gevarieerdebewegingen van de asana’s brengen veranderingen teweeg in het functioneren van hart enbloedvaten, en verbeteren de spieren en botten. Vanuit dit gezichtspunt werkt vooroverbui-gen kalmerend en achteroverbuigen stimulerend. Staande houdingen en vooroverbuigenverlagen de bloeddruk, terwijl achteroverbuigen en gedraaide houdingen de bloeddrukdoorgaans doen toenemen. Sommige houdingen zetten de inwendige organen onder druken kunnen gebruikt worden om de bloedtoevoer naar bijvoorbeeld de lever en de maag afte laten nemen. Sommige houdingen vergroten juist de bloedtoevoer naar de organen, bij-voorbeeld de schouderstand, die de doorstroming in de nek bevordert en bekendstaat omzijn gunstige uitwerking bij schildklierproblemen.Zonder de algemene voordelen van de klassieke yoga zijn de specifieke voordelen voorgezondheid en fysiologie echter van korte duur. De algemene heilzame uitwerking is nood-zakelijk om de veranderingen in perceptie en levenswijze, die noodzakelijk zijn voor eenblijvende verbetering van de gezondheid, te ondersteunen.In soetra 48 wordt duidelijk gesteld wat de aanwijzing is voor meesterschap van de yoga-houdingen of asana’s, namelijk dat dualiteit ophoudt een belemmering te zijn.Onverschilligheid ten aanzien van genot of pijn, warmte of kou, eerbetoon of kritiek enflexibiliteit of starheid is een toestand die wordt verkregen door de beoefening van deyoga-asana’s, zoals Patanjali die schetst. Dit niveau wordt echter zelden bereikt. Er zijnslechts weinig personen die deze ervaring kennen. Voor alle anderen resulteert de beoefe-ning van de asana’s in een gevoel van welbevinden, een betere gezondheid, een beterelichaamshouding of een groter zelfrespect. Hoewel dit prachtige resultaten zijn, wordt er inde tekst niet over gesproken, hetgeen wil zeggen dat deze zaken in de klassieke yoga nietbeschouwd worden als belangrijke resultaten.Het proces van yoga-asana leidt rechtstreeks tot de ervaringen die in soetra 49 tot 52 voorde beoefening van pranayama beschreven worden. Er bestaan zeer veel manieren van adem-

28

9 Swami Muktibodhananda Saraswati, Hatha Yoga Pradipika, hoofdstuk 1, soetra 39-43.

halen. Wanneer de wijze van ademhalen echter niet leidt tot een subtiel en verlengd adem-halingspatroon, en uiteindelijk tot een stilvallen van de ademhaling, heeft de beoefenaarniet het maximale profijt van de oefeningen. De soetra’s leggen daarnaast uit dat gecombi-neerde oefeningen de beoefenaar volledig voorbereiden op contemplatie en meditatie.Zonder deze training kan men de heilzame uitwerking van meditatie wel ervaren, maar zaldie niet blijvend zijn. Het gaat Patanjali om een proces van niet-aflatende oefening geduren-de het hele leven. Dit doel kan afwijken van dat van de lezer, vandaar dat het nodig is omna te denken over waar je begint en wat je bereiken wilt.Als je een duidelijk en beknopt doel stelt, kan je denken het bereiken, vooropgesteld dat jepositief blijft, goede begeleiding hebt en volhardt in je discipline. Iedere werkelijk goedeyogaleraar kan je helpen om met behulp van hatha-yoga fysieke doelen te bereiken. Ditgeldt ongeacht welke yogamethode je kiest.Dit boek is geschreven om je te helpen bij het bereiken van die doelen en ook om je eraante herinneren dat er een veel groter doel bestaat: jezelf kennen en je multidimensionaleaard verwerkelijken. Het doel van asana is inderdaad vrijheid van dualiteit, en het bereikenvan dat doel openbaart iets dat voorbijgaat aan lichaamsbewustzijn.

29

3. TEKENEN VAN VOORUITGANG IN DE YOGABEOEFENING

E en complete beoefening van alle technieken uit de klassieke yoga heeft deze opeenvol-ging: ademhalingsoefeningen (ujjaye pranayama), gewrichten losmaken (pavanmuk-tasana), de wervelkolom losmaken, yogahoudingen (asana’s), vloeiende opeenvolgin-

gen van yogahoudingen (vinyasa’s), ademhalingssloten (bandha’s), handhoudingen (mud-ra’s), reinigende oefeningen (kriya’s), contemplatieve oefeningen (dharana’s) en meditatie(dhyana). Elk van deze technieken bouwt voort op de voorgaande en is gericht op het ver-werven van de basis voor de volgende techniek. Zo leidt de eerste stap tot de tweede enzo-voort. In tegenstelling tot bij het gewone leren leidt het met bewustzijn en toewijdingbeoefenen van stap drie tot een verbetering van het vermogen om de eerste twee stappenuit te voeren. Dit leidt op zijn beurt weer tot grotere inzichten en prestaties in stap drie.Aldus ontstaat een zichzelf ontwikkelende en versterkende cyclus.Door eerst te leren hoe je op de juiste manier ademhaalt en gaandeweg over te gaan totpranayama, zul je de geheime kracht van de ademhaling ontdekken. De ademhaling is hetkoord dat alle technieken tot een samenhangend geheel verbindt.Door oefeningen om de gewrichten los te maken leer je om standvastig en ritmisch, in har-monie met je ademhaling te bewegen zonder jezelf in de richting van een bepaald doel tedwingen. Hierdoor zal je bloedsomloop verbeteren en uiteindelijk ook de pranastroom inje lichaam, waardoor je spieren beter worden voorbereid op veranderingen. Bovendienneemt je energieniveau hierdoor toe. De oefeningen om de gewrichten los te maken, verbe-teren ook de circulatie van lymfevocht in de borstbuis, die vóór de lendenwervels ligt.Hierdoor wordt het afweersysteem versterkt en de uitvoering van de asana’s verbeterd. Jevermogen om je spieren afzonderlijk te gebruiken zal erdoor toenemen, zodat je de oefe-ningen om de gewrichten los te maken nauwkeuriger kunt uitvoeren. Door deze oefenin-gen krijgen de schouderstand, de brughouding en de torsiedraai meer effect, en zullen devoordelen ervan beter merkbaar zijn.De yoga-asana’s ontwikkelen het vermogen tot fijngevoeligheid en zelfbeheersing, zodat deboodschappen van het lichaam beter vernomen en opgevolgd kunnen worden. Langzaammaar zeker wordt het onderscheid duidelijk tussen strekvermogen, kracht, inspanning enpijn. Je leert in welke mate je de bewegingen moet uitvoeren en hoeveel kracht je moetgebruiken, en je ontwikkelt een helder onderscheidingsvermogen in het omgaan met pijn.Vloeiende series yogahoudingen, vinyasa’s, versterken je denken, omdat je je voortdurendbewust bent van je ademhaling. Daardoor ontwikkel je het vermogen om een blijvendeinspanning te leveren zonder spanning op te bouwen. Vinyasa’s zorgen voor de integratievan yoga in de activiteiten van je dagelijks leven, zodat je altijd kunt oefenen, waar je ookbent. Vinyasa’s kunnen heel specifiek zijn, zoals de zonnegroet, maar kunnen door je leraar

30

ook voor jou persoonlijk worden ontworpen.Bandha’s versterken in hoge mate de ademhalingsfunctie. Ze maken van ademen een inner-lijke oefening die verloren energie aanvult en de productiviteit verhoogt. Ze verlengen debeoefening van pranayama en maken het mogelijk dat de asana’s het denken tot rust bren-gen.Mudra’s zijn voornamelijk handhoudingen, maar het hele lichaam kan erbij betrokken zijn,zoals bij de mahamudra (een variatie op de hoofd-kniehouding, janu sirsasana) of viparita-karanimudra (een variatie op de schouderstand, salamba-sarvangasana). De bedoeling vanmudra’s komt ten volle tot uiting tijdens het mediteren. Het zijn technieken van pratyahara,het richten van de zintuigen, dat het vijfde stadium van de klassieke yoga is.De meest gebruikelijke mudra is je handen ter hoogte van je hart in een gebedshoudingsamenbrengen. Dit wordt anjalimudra genoemd. De handen plat op het hart wordt hridaya-mudra genoemd, het zegel van het spirituele hart. Je handen met de handpalmen naarbeneden tegen je romp gelegd, met duim en vingers tegen elkaar, zodat er een driehoekigevorm ontstaat, wordt devimudra genoemd, het zegel van de godin van stralend licht.Kriya’s reinigen het fysieke lichaam en herstellen het lichamelijke evenwicht na spannin-gen, ziekten of verwondingen. Ze zijn vooral aanbevelenswaardig tijdens seizoenswisselin-gen of als aanvulling op een reinigend dieet of vasten. Ze kunnen eveneens gebruikt wor-den bij panchakarma uit de ayurvedische geneeskunde, de vijf reinigingsoefeningen terbevordering van herstel.Contemplatieve oefeningen zijn het meest nuttig voor het oefenen en concentreren van hetdenken, teneinde begrip en waardering te krijgen voor het spirituele leven. Het is debedoeling dat ze gecombineerd worden met meditatiebeoefening, zodat de subtiele aspec-ten van het menselijk lichaam hun gunstige invloeden beter kunnen uitoefenen op de gro-vere aspecten van lichaam en denken.Wil men ten volle profijt hebben van de positieve uitwerking van yoga, dan dienen deyogadisciplines met vreugde, eerbied en tevredenheid beoefend te worden, anders veran-dert yoga in hard werken en wordt zij gewoon weer een manier om een onhandelbaarlichaam onder controle te krijgen.

S o o r t e n y o g a h o u d i n g e nHet is gebruikelijk om de yoga-asana’s te verdelen in drie moeilijkheidsgraden: beginner(tot een half jaar), gemiddeld (een half jaar tot één jaar) en gevorderd (langer dan tweejaar voortdurende oefening in dezelfde methode of bij dezelfde leraar). Naarmate je vorde-ringen maakt, heb je meer flexibiliteit in je gewrichten nodig, meer beheersing over jespieren, meer standvastigheid, een groter concentratievermogen en een steeds grotere toe-wijding in het zelfstandig oefenen. Men neemt aan dat gevorderde leerlingen hun niveaubereikt hebben door standvastigheid en vertrouwen in de methoden en de leraar. Als je deene na de andere leraar afloopt, krijg je slechts een middelmatig niveau van inzicht, onge-acht het prestatieniveau dat je bereikt.Een ander onderscheid dat wordt gemaakt, is dat tussen de statische asana’s en de dynami-sche series waarin de asana’s met elkaar verbonden worden tot vloeiende series yogahou-dingen die vinyasa’s genoemd worden. Vinyasa’s zijn vooral nuttig voor een verbetering van

31

de bloedsomloop en de algehele gezondheid. Statische houdingen staan erom bekend dat zede voordelen van een verbeterde bloedsomloop kunnen richten op bepaalde organen enlichaamsfuncties. Door een houding enkele minuten aan te houden en daarbij ritmisch endiep adem te halen, ontstaat een kalmerend effect op het denken. In plaats van een ‘span-ningsrespons’ ontstaat er daardoor een ‘ontspanningsrespons’.In dit boek worden de yogaoefeningen en -houdingen gegroepeerd volgens de verschillen-de functies die ze hebben. In plaats van ze te rangschikken naar moeilijkheidsgraad heb ikcategorieën gemaakt met de volgende thema’s.

1. Pavanmuktasana: ‘gewrichten losmaken’, een dynamische serie die als doel heeft degewrichten soepel te maken, de normale bewegingsmogelijkheden te evalueren, spieren enbotten van het lichaam te leren kennen en door regelmatig oefenen de subtiele energie-stroom vrij te maken die ‘nadi’ wordt genoemd (letterlijk ‘buis’), zodat de ervaring vanmeditatie mogelijk wordt.

2. Bewegingen om de ruggengraat los te maken: dynamische bewegingen die de leerlingleren kracht te brengen in gewoonlijk verzwakte spieren en tegelijkertijd overwerkte spierente ontspannen.

3. Structurele yoga-asana’s: een reeks van 24 statische houdingen die leiden tot een volledigbewegingsbereik en tot uithoudingsvermogen van de spieren. Deze kunnen therapeutischworden benut om de lichaamshouding te verbeteren, de tonus van afzonderlijke spieren teverbeteren, pijn te verdrijven en evenwicht te scheppen tussen kracht en soepelheid van degewrichten.

T e k e n e n v a n v o o r u i t g a n g i n y o g a h o u d i n g e nIedere zin uit de Yogasoetra’s over asana en pranayama onthult een bepaald niveau van beheer-sing, een stap op het pad van hatha-yoga. Door iedere dag dezelfde weg te bewandelen,raak je er bekend mee en kun je geleidelijk dieper gaan, vooropgesteld dat je alert blijft enje doel niet uit het oog verliest.De eerste van de 46 soetra’s zegt dat je door yogahoudingen te doen de oorzaken van onge-mak en disbalans kunt wegnemen. Om dat te doen, dien je zonder angst en heel nauwkeu-rig te kijken naar je lichamelijke ervaringen. Door de oefeningen voor het losmaken vangewrichten en de wervelkolom te doen, ontwikkel je meer bewustzijn, want je concentreertje op één gebied en één beweging tegelijk. Als je deze oefeningen op de juiste wijze metritmisch ademhalen combineert, komen de klachten en onregelmatige bewegingen van hetlichaam aan het licht. Door met ijver en oplettendheid te oefenen, vermindert de verwar-ring die het gevolg is van lichamelijke onevenwichtigheid.Ik heb dikwijls waargenomen hoe leerlingen die last hadden van pijn deze eenvoudigeoefeningen om de gewrichten los te maken uitvoerden zonder zich te realiseren dat hunchronische pijn en hun ongemakken na een les van anderhalf uur volkomen verdwenenwaren. Het is mijn gewoonte om aan het begin van een serie yogalessen of een workshopte vragen hoe je lichaam zich voelt. Ik wil weten of je ergens pijn hebt, of je andere pijn

32

bent gaan voelen, of er in je lichaam een verandering heeft plaatsgevonden sinds de vorigeles.Sara, een nieuwe leerlinge van achter in de twintig, kwam naar yogales. Toen ik deze vragenstelde, zweeg ze. Tijdens de les zag ik dat haar rechterschouder niet zo flexibel was als haarlinkerschouder. Toen ik haar hiernaar vroeg, zei ze dat ze, nadat een arts haar een cortison-injectie had gegeven in verband met een slijmbeursontsteking die ontstaan was na eensportblessure, daar altijd pijn had gehad. Ik besloot daarop om haar meer oefeningen voorde gewrichten te laten doen en liet haar enkele ongebruikelijke combinaties van bewegin-gen uitvoeren. Ik liet de hele groep de ene schouder naar binnen draaien en de andere naarbuiten. Vervolgens deden we de adelaarhouding (garudasana) en bewogen we onze ellebo-gen op en neer met onze onderarmen gekruist voor ons gezicht. Plotseling lichtte Sara’sgezicht op en riep ze uit: ‘Mijn pijn is weg! Ik weet niet wat er gebeurd is, maar de pijn isverdwenen!’ Ze vertelde dat ze sedert de blessure, inmiddels tien jaar geleden, voortdurendgeplaagd werd door pijn. Sara kwam nog een jaar regelmatig naar yoga, zonder dat de pijnin haar rechterschouder terugkwam. In haar beide schouders was de mobiliteit in alle rich-tingen volkomen teruggekeerd.Ik heb gemerkt dat veel leerlingen, met name degenen die al enige tijd met yoga bezig zijn,door de eenvoudige voorbereidende oefeningen te doen, nieuwe inzichten krijgen. Dezeoefeningen geven nieuwe inzichten in de complexe asana’s en, nog belangrijker, in demanier waarop onze dagelijkse handelwijze onbewust ons welbevinden en onze stabiliteitbeïnvloedt. Ik beschouw deze inzichten als een terugkeer naar onze levenskracht. De pranabegint te stromen op een nieuwe en tot dan toe onbekende manier, waardoor er niet alleenlichamelijke veranderingen optreden, maar ook nieuwe manieren van kijken naar de manierwaarop lichaam en denken op elkaar inwerken.Als we meer energie en bewustzijn krijgen, zal de eerste frase van de volgende soetra (47)een nieuw licht werpen op de beoefening van asana. Als je leert ontspannen en te groteinspanningen achterwege te laten, worden neuronen gestimuleerd die nieuw bewustzijnbevorderen. Het proprioceptieve bewustzijn wordt gestimuleerd, dat wil zeggen hetbewustzijn van waar in de ruimte je lichaam zich bevindt zonder dat je daarvoor visueleaanwijzingen krijgt. Gratie is het natuurlijke resultaat van een juist gebruik van inspanningen wilskracht. Het lichaam gaat zich in al zijn bezigheden op een meer natuurlijke en graci-euze manier bewegen. De oefening blijft niet beperkt tot de yogamat, maar beïnvloedt allebewegingen die het lichaam maakt.Wanneer deze gratie ontstaat, brengt dat een bepaald gevoel van ongemak met zich mee.Van nature bewegen we zenuwachtig en zitten we voortdurend te wiebelen; we kunneneigenlijk nooit stilzitten. We verwachten dat er iets gebeurt, zonder dat we weten wat dat is.Deze ‘onwetendheid’ is heel verwarrend. Patanjali begreep dit heel goed en schreef over deopeenvolgende gebeurtenissen die verband houden met iedere stap van het achtvoudigepad. Iedere fase bouwt daarin voort op de voorgaande. Als men een bepaald niveau van sta-biliteit en souplesse in lichaam en geest bereikt, ontstaat er een nieuwe rusteloosheid, dieechter veel subtieler is dan de vroegere gespannenheid. Deze nieuwe spanningen kunnenonmerkbaar in het lichaam aanwezig zijn en mogelijk alleen worden waargenomen dooriemand die heel goed is in body-reading. Tenzij je leert hoe je kunt ontspannen en stil kunt

33

zijn, komt er aan de yogatraining een eind als je dit niveau bereikt hebt. Je komt dan uiteen lichaamshouding met het gevoel dat je hem gedaan hebt en dat je alles weet wat eroverte weten is. Op een bepaald niveau kan dat waar zijn; je weet wat je geleerd hebt. Maar jekunt altijd meer over jezelf leren – ons lichaam is oneindig. Het bevat verborgen toegangs-wegen tot oneindige kennis en oneindig bewustzijn. Hiermee bedoel ik dat we werkelijkalwetend zijn, zij het niet in de zin waarin dit concept doorgaans geïnterpreteerd wordt. Iknoem iemand alwetend in de zin waarin ik iemand een omnivoor noem. Een omnivoor kanalles eten, maar hij eet niet alles tegelijk. Zo zijn ook dit lichaam en dit denken oneindig,maar niet in één keer. Het lichaam is alwetend, zij het met één inzicht tegelijk.Op een bepaald niveau van ontspanning en acceptatie van de inzichten die voortkomen uitde beoefening van klassieke yoga begin je een glimp op te vangen van wat in het laatstedeel van deze tweede soetra over asana beschreven wordt. Er ontstaat een heel diepe ont-spanning – dit is in essentie een bevrijding van angst. Doordat je lichaam gracieus wordt inzijn bewegingen, wordt er een nieuw niveau van vitaliteit toegankelijk en ontstaat de erva-ring van eenwording met het leven dat ons gegeven is. De oneindige stroom van het levenwordt op een unieke en zeer persoonlijke manier ervaren. Dat kan heel rustgevend zijn, alsiets dat reeds bekend is, maar het kan ook een krachtige en schokkende transformatie bete-kenen voor het individuele ego.Een weinig bekend aspect van de fysieke hatha-yoga is dat de voorbereidende processen deervaring van het volgende niveau verdiepen en dat de hogere niveaus de ervaring van demeer basale processen verdiepen. Tijdens eenvoudige oefeningen kan het denken spelenmet eenvoud, met een beginner zijn. Een beginner die meer ervaring opdoet, krijgt op eennatuurlijke manier inzichten in energieën en bewustzijnstoestanden - hoe bijvoorbeeld despanning in de kniepezen een onderliggende weerstand tegen veranderingen onthult of hoeverzwakte bilspieren een verminderd vermogen tot het voelen van genot laten zien.Leerlingen met een bewustzijn dat van nature op aandacht gericht is, kunnen inzicht krij-gen in de manier waarop hun fysieke gewaarwordingen voor meer vitaliteit zorgen of hunenergie een verschuiving in hun bewustzijn tot uitdrukking brengt. Door bezig te blijvenmet de basale oefeningen, is de kans groter dat wij meer inzicht krijgen in onze fundamen-tele menselijke eigenschappen.De klassieke tekst over hatha-yoga, de Hatha Yoga Pradipika, stelt dat deze waarheid geldt voorhet totale proces, maar ik vind deze waarheid ook terug in stap-voor-stapprocessen.

Er kan geen volmaaktheid bestaanals hatha-yoga niet vergezeld gaat van raja-yogaen raja-yoga niet vergezeld gaat van hatha-yoga.Daarom wordt door beide te beoefenenvolmaaktheid bereikt.1

34

1 Swami Muktibodhananda Saraswati, Hatha Yoga Pradipika (Munger, India: Bihar School of Yoga, 1985), hoofdstuk 2, soetra 76.

T e k e n e n v a n v o o r u i t g a n g i n p r a n a y a m aDe Yogasoetra’s noemen nog een ander teken van meesterschap in de beoefening van asana:

Wanneer dit bereikt is,volgt van natureeen stilstandvan de bewegingenvan inademing en uitademing.Dit wordt genoemdregulering van de ademhaling.2

Wanneer de intensieve concentratie op de ademhaling het gevoel van tastbaarheid van deyogahouding oplost, is er dus sprake van een vloeiende overgang van asana naar pranaya-ma. Dit proces wordt soms vertraagd door onwetende yogaleraren, die hun leerlingen aan-moedigen om ‘te blijven ademhalen’. Hoewel dit in de beginfase misschien juist is, omdateen oppervlakkige ademhaling het gevolg is van een gebrek aan bewustzijn, geldt dit nietvoor leerlingen van klassieke yoga en meditatie. De pauze in het ademhalingsritme is eennatuurlijk gevolg van concentratie en vermindering van angst. Er dient onderscheid te wor-den gemaakt tussen het inhouden van de adem als een symptoom van angst en een pauzein de ademhaling waarbij er geen sprake is van angst.Voor degenen die dit natuurlijke tot stilstand komen van de ademhaling tijdens hun beoefe-ning niet ervaren, biedt Patanjali een oefening voor de ademhaling die uit drie belangrijkemethoden bestaat.

De bewegingen van de ademhalingzijn uiterlijk,innerlijk of stilstaand,en kunnen op drie manierengereguleerd worden:door locatie, door tijd en door aantal.Dan zullen zeverlengd en subtiel worden.3

Door de pranayamabeoefening van de drie fasen van de ademhaling – uiterlijke en innerlijkebewegingen, en natuurlijke pauzes – wordt de ademhaling steeds langzamer en subtieler,maar tegelijk diepgaander in haar vermogen om de concentratie te verdiepen. De gewaar-wording van de ademhaling, en daarmee het bewustzijn dat zij versterkt, neemt toe.Leerlingen vertellen soms dat ze andere dimensies gaan waarnemen van wat voorheen werdbeschouwd als louter lichaamsweefsel. Deze oefeningen kunnen gegeven worden in termenvan waar de adem naartoe moet worden gestuurd, hoe lang de ademhaling moet duren en

35

2 Stiles, Yoga Sutras of Patanjali, hoofdstuk II, soetra 49.

3 Stiles, Yoga Sutras of Patanjali, hoofdstuk II, soetra 50.

het aantal ademhalingen. Deze oefeningen worden slechts zelden gegeven, omdat er slechtsweinig meesters zijn die op dit punt leraren kunnen opleiden. Deze oefeningen zijn complexen dienen alleen gedaan te worden onder begeleiding van een leraar.Pranayama kan niet geleerd worden door hard werken,hoe vaak men daartoe ook pogingen onderneemt.Spanning, pijn en voorzeker vervelingzijn het meeste wat men dan mag hopen te bereiken.4

De natuurlijke ervaring van stilstand van de ademhaling wordt beschouwd als de hoogstevorm van pranayama, vandaar dat ik geen andere oefeningen aanraad dan degene die in ditboek worden genoemd. De Yogasoetra’s (II: 51-53) zijn duidelijk in hun toelichting van hetpranayamaproces en over de ervaringen die de weg wijzen op het meditatiepad van de klas-sieke yoga.

In de vierde methodewordt de ademhaling verlengdtot in de goddelijke levenskrachten wordt prana gevoeldals allesdoordringend,uitstijgend boven de aandachtdie gegeven wordt aanuiterlijke of innerlijke objecten.

Als gevolg vanvan deze pran-ayamalost de sluier opdie het stralendeAllerhoogste licht verbergtvan het innerlijke Zelf.

En als gevolg daarvanwordt het denken voorbereidop het proces van contemplatie.5

De natuurlijke pranayama van Patanjali wordt dikwijls een gebed genoemd. Het is de erva-ring van eenwording met dat waarop het denken gericht is. Het denken wordt erdoorbevrijd van vooroordelen en illusoire indrukken. Pranayama is het onderwerp van het derdehoofdstuk van een tekst uit de dertiende eeuw, de Vasistha Samhita, een verzameling verzendie toegeschreven worden aan de heilige Vasistha. Hij stelt het volgende.

36

4 Swami Muktananda Paramahansa, The Nectar of Chanting (Oakland, CA: S.Y.D.A. Foundation, 1975), Guru Gita, soetra 53.

5 Stiles, Yoga Sutras of Patanjali, hoofdstuk II, soetra 51-53.

Degenen die door pranayama gereinigd worden,bereiken het allerhoogste doel...

pranayama is de redder van degenendie verdrinken in de oceaanvan de wereld der zielsverhuizing.6

Ook in de Hatha Yoga Pradipika uit de veertiende eeuw wordt gesproken van het tot stilstandkomen van de ademhaling:

Door de prana te stoppen door middel van vasthouden,wordt het denken bevrijd van alle veranderlijkheden.Door op deze wijze yoga te beoefenen,bereikt men het stadium van raja-yoga (hoogste eenwording)7

37

6 Swami Kuvalayananda, Swami Digambarji en P.R.G. Kokaje, red., Vasistha Samhita (Lonaula, India: Kaivalaydhama, 1969),

hoofdstuk III, soetra 20-21.

7 Swami Muktibodhananda, Hatha Yoga Pradipika, hoofdstuk II, soetra 77.