Spanje volgde 

Spaanse kolonisatie (=vestiging) startte tijdens regering van: Ferdinand van Aragon & Isabella van Castilië (eind 15de eeuw) Isabella (1451-1504): streng katholiek, tekende Verdrijvingsedict (met Ferdinand) → joden werden hierdoor gedwongen te bekeren tot christendom of te verhuizen uit Spanje ↳ dit huwelijk: centralisatiepolitiek & koninklijke macht groeide (erfgebieden: Aragon & Castilië) ↳ ook andere gewesten bedreigd: heroverden laatste Moorse gebied → Granada 1492 (zuiden Spanje) (= Spaanse reconquista)

→ controle op koninklijke macht: uitgeoefend door Spaanse parlementaire instelling ⇒ de Cortès ↳ ingeperkt: Cortès werd instelling van volgzame mensen ↳ Hoge overheidsuitgaven: versterking centrale macht ↳ Spaanse edelen: behandelden lokale bevolking brutaal of werden uitgeroeid (in dienst van de koning) ↳ Onder Filips II (1555): koninklijke macht → absolute macht ↠ leger: bondgenoot van de koning ↠ Spaanse leger trad op in Europese gebieden van Spanje (legde ook elders Spaanse politiek op) ↠ Militair vertoon van Spaanse leger in kolonies: aangevoerd door conquistadores

De katholieke kerk in Spanje → Spaanse koningen voerden reconquista tegenover Joden & Arabieren ↠ zuiverden land van alle niet-roomse-katholieke invloeden ↠ economische en intellectuele gevolgen: aanzienlijk ↠ ballingschap, schijnbekering, op de vlucht voor vervolgingen, … ↠ hoogstaande Arabische cultuur: vernietigd ↠ (protestantisme in Spanje: geen kans) ↠ Spaanse vorsten zorgden voor uitbreiding gezag van de paus in Spaanse kolonies → wederdienst: kerk steunde ontwikkeling naar grotere macht (Spaanse koningen)

Evolutie Europese geschiedenis → koningspaar (F & I) bepaalde via dochters mee aan evolutie van Europese geschiedenis

♀ Johanna van Castilië (1479-1554) → ⚭ Filips de Schone van Bourgondië (1496) → dit huwelijk: schakel naar de vorming van enorm rijk = Habsburgse rijk (bepaalde verdere geschiedenis EU & Amerika) → werd ook Johanna de Waanzinnige genoemd: Filips bedroog Johanna en Johanna werd er doodongelukkig van, ze vertelt dit later aan ouders en even later: Filips dood (waarschijnlijk vermoord door vader Ferdinand), zij is daar zeer van aan gedaan en super verdrietig, ze gaat door de steden trekken met zijn lijk, terwijl ze zwanger is van haar zesde kind. Ze komt terecht in een klooster waar ze opgevangen wordt. ♀ Catharina van Aragon (1485-1536) → ⚭ Hendrik VIII (uitgehuwelijkt) ʝ Mary Tudor → Hendrik scheidde van Catharina (hij wou persé een zoon) ↠ ⚭ trouwde met Anna Boleyn ( later vermoord door Hendrik) ʝ Elizabeth (Virgin Queen) ↠ ⚭ Jane Seymour ʝ zoon (gestorven bij geboorte) ↠ ⚭ Anna van Kleef (lelijk → gescheiden) ↠ ⚭ Catherine Howard (onthoofd door hendrik) ↠ ⚭ Catherine Parr (Hendrik gaat dood) → Hendrik: wou macht uitbreiden in Engeland Hoe? riep zich in 1534 uit tot hoofd Engelse kerk ↠ vergrootte inkomsten door kerkelijke bezittingen onder koninklijk gezag te plaatsen. (stichter van Aglicanisme) → Spaanse koningen aanvaardden Anglicaanse staatskerk niet, bestreden ze zelfs ⇒ lagen aan basis van Spaanse koloniale macht (1492)

Columbus → Spaanse vorsten: pas na vele jaren bereid plan te steunen → 3 augustus 1492: vertrek vanuit Spaanse havenstad Palos à Santa Maria (waarin Columbus zat) à Pinta & Nina

→ 12 oktober 1492: voet aan wal op één van de Bahama-eilanden: noemde het San Salvador → overtuigd dat hij niet Amerika maar Azië ontdekt had (tot aan sterfbed) ⇒ indianen → Amerigo Vespucci (Florentijns geleerde & zeevaarder): kon dit onomstotelijk aantonen ⇒ Amerika → Columbus: Colombia (staat)

Magelhaes → Portugees Fernando de Magelhaes (kreeg opdracht van Karel V: Spanje was op zoek naar doorgang Atlantische en Stille Oceaan) ↠ maakte eerste zeilreis rond de wereld → vertrok in september 1519 (5 schepen en ± 250 bemanningsleden) → sneuvelde op Filipijnen bij opstand plaatselijke bevolking ↠ september 1522: twintigtal overlevenden keerden terug in Sevilla

De Spaanse handel Portugese kolonisatie Spaanse kolonisatie

Doel - handel drijven - zeeroute naar Indië beveiligen door stichten van forten

- zoveel mogelijk rijkdommen vergaren (goud, zilver, … ) - christendom verspreiden

Stichting van

handelsnederzettingen aan de kusten (laten binnenland ongemoeid) gebieden worden bezet en gekoloniseerd

vestigingskolonies, land wordt bezet en geëxploiteerd Eerst vertrekken avonturiers en conquistadores, later gaan edelen die door Spaanse koning werden uitgestuurd.(uit op macht en geld)

Rassen rassenvermenging geen rassenvermenging Inrichting Spaanse kolonies

★ Spanjaarden verdeelden gronden (voogdijgebieden) ★ Hoofd: Karel V, Spaanse koning (1519) ★ keizer van het Azteekse rijk in Mexico ★ Ter plaatse: Spaanse edelman: gouverneur & Consejo de las Indias ★ Taak:

○ controle uitoefenen ○ opbrengsten & rechten voor verdeling tussen Spaanse koning en

gouverneur afspreken ○ Christendom opleggen aan bevolking

★ Resultaat: snelle, brutale uitbuiting van het gebied en zijn bevolking ○ Spaanse gouverneurs gingen over tot nooit geziene roof van de

bodemrijkdommen en uitbuiting van de bevolking Gevolgen van de uitbuiting 1) Beschadiging en plundering van de cultuur: culturele geheugen sterk aangetast door Spanjaarden, verwoesting van gebouwen, … 2) Bevolking: gedwongen tot het verrichten van zware arbeid 3) Azteekse landbouw (policultuur) → Spaanse monocultuur Rondlopend vee verwoeste Indiaanse boerderijen 4) Gedwongen tot bekering tot katholicisme door missionarissen ↠ Bartholomeo de Las Casas (1474-1566) → voor die bekering: missionarissen gestuurd naar kolonie → Spaanse missionaris (voerde opdracht uit voor de koning) werd later verdediger van de indianen

↠ Pieter van Gent (ca. 1480-1572) → Franciscaan/minderbroeder actief als missionarissen bij indianen van Mexico → werd er onderwijzer van de ‘Azteken’ → leerde mensen allerhande beroepen ↝ bouwen van katholieke kerken, ziekenhuizen, kloosters, … (in Mexico) → zette hun woorden in ons alfabet

Sociaal - cultureel leven: Nieuwe westerse geest (eind 15de - begin 16de eeuw)

Middeleeuwse kunst/ kunst van de nieuwe tijd

MIDDELEEUWEN NIEUWE TIJD

➢ religieus: opdrachtgevers religieuze instellingen/machthebbers ➢ didactisch: mens iets bij te leren over christelijke godsdienst ➢ anoniem: werken werden niet gesigneerd (ambachtsman)

➢ thema: vaak nog religieus ➢ compositie: symmetrisch & statisch ➢ aandacht voor detail ➢ perspectief ➢ realistisch portret, nog geen echte anatomische kennis

KENMERKEN MIDDELEEUWSE WETENSCHAPPEN ➢ theologie: = godsgeleerdheid belangrijkste wetenschap (anderen: daaraan ondergeschikt) ➢ bijbel = wetenschappelijk boek: woorden van God = NOOIT fout strijd met Bijbel = fout = ketter ➢ Experimenteel onderzoek is uit den boze: Vroegere theorieën worden niet betwist, altijd juist

Leonardo da Vinci: een nieuwe mens

Wie ? ★ 1452 - 1519 ★ Bastaardzoon: vader: Piero da Vinci (notaris) x moeder: dienstmeisje Caterina ★ 1466: leerjongen atelier Andrea del Verrocchio ★ opgeleid tot meesterschilder, architect & beeldhouwer

○ “Uomo uni versalis” = veelzijdig man ★ wetenschappen en instrumentenbouw ★ probeerde door te dringen in de geheimen van de natuur:

○ bestudeerde wiskunde, fysica, muziek, architectuur, astronomie en luchtvaartkunde (ook actief als ingenieur, botanicus, anatoom, … )

★ 1483-1499: da Vinci verbleef in Milaan aan het hof van Hertog Sforza (mecenas: rijk persoon die kunstenaars financieel onderhoudt)

★ wapentuig, bronzen paard (prestigeproject), … ★ “Het laatste avondmaal”: refter Milanees klooster (kopie: abdij Tongerlo) ★ Leonardo werkte weinig af → perfectionist

○ (hoofd Christus nooit voltooid) ★ Na bezetting van Milaan (Franse troepen) ↝ Mantua (Venetië) ↝ Florence

★ Mona Lisa (1503-1506): Lisa Gherardini (ʴ Francesco del Giocondo)

○ techniek: sfumato (wazige schildertechniek) ★ 1506-1512: werkte in Milaan (voor Franse bezetter) ★ later: via Florence naar Rome: werkte voor Giuliano de Medici ★ 1516: oude dag doorbrengen vlakbij koninklijk kasteel in Amboise

○ 1519: Leonardo sterft ★ 1965: schetsen en notities Da Vinci ontdekt

○ NU: bijna al zijn schetsen: in eigendom van Engels koningshuis ★ veel van zijn schetsen/ontwerpen in 20ste eeuw nagebouwd

Buitenbeentje? → neen, ook veel andere vooraanstaande kunstenaars/wetenschappers:

Botticelli Michelangelo

- ‘De Geboorte van Venus’ - ‘Allegorie (=voorstelling) van de Lente’ - ‘Primavera’

- Graftombe Julius II → Mozes heeft 10 geboden vast → hoorntjes (verkeerde vertaling) - fresco’s (Sixtijnse kapel, Vaticaan)

*conclaaf: samenkomst van kardinalen om paus te kiezen → in Sixtijnse kapel

Renaissance: een nieuwe wereld

Het begrip renaissance = wedergeboorte van de klassieke oudheid nieuwe wordt gekoppeld aan de middeleeuwse traditie:

→ De kunst: renaissance → De wetenschappen: humanisme

Wanneer en hoe zijn de nieuwe ideeën over kunst en wetenschap ontstaan? a) Taal en literatuur, bron van de nieuwe mentaliteit → Na val West- Romeinse rijk: veel Latijnse teksten verloren gegaan ↝ resterende werken: gekopieerd maar met fouten

→ einde middeleeuwen: geleerden worden zich bewust van tekorten Petrarca & Boccaccio: onderhouden intense briefwisseling met Byzantijnse geleerden (14de eeuw)

→ 15de eeuw: interesse voor manuscripten algemener contacten met Oosten → westerse denken beïnvloed ↝ Na de val van Byzantium 1453: vele geleerden vluchten met manuscripten naar het Westen, naar de Italiaanse stadstaten → Geleerden trachtten klassieke teksten zo getrouw mogelijk te reconstrueren: taalkundig en inhoudelijk resultaat: ontdekking van nieuwe ideeën uit andere denkwereld. klemtoon in teksten ligt op aardse werkelijkheid, met grote aandacht voor de inviduele mens en de natuur. ⇒ antropocentrisme herboren b) De Italiaanse stadstaten en de verspreiding van de nieuwe ideeën → Ontwikkeling in Italië: ➢ oudheid nog tastbaar aanwezig ➢ kennis en geld in overvloed ➢ mecenaat: rijke families nodigen kunstenaars en wetenschappers uit aan hun hof waar ze ongestoord kunnen werken. bv. familie De Medici, Sforza, … ➜ tiranie: absolute macht liquideren: vermoorden

→ Lorenzo I of Il Magnifico ➢ heerser: republiek Florence (Italiaanse renaissance) ➢ steun van gewone bevolking: invoering gunstig belastingstelsel en bevordering van welvaart → adel tegen: tirannie ➢ optreden leidde tot samenzwering o.l.v Florentijnse familie Pazzi (ook steun toenmalige paus) ➢ zonen Lorenzo: machtige pausen (Leo X & Clemens VII) ➢ decadentie (=absolute macht) van Medici en afnemen christelijke cultuur → bekritiseerd door Girolamo Savonarola → Girolamo Savonarola ➢ verzet tegen decadentie (=absolute macht) van Medici en afnemen christelijke cultuur ➢ invallen Franse leger & opstand Firenze ⇒ familie Medici verdreven ➢ dominicaner- (minderbroeder) monnik Savonarola: predikte terugkeer naar armoede en eenvoud, reageerde tegen luxueuze leven van de heersers van de stad.

➢ Medici’s aangetrokken kunstenaars: trokken naar Milaan, Venetië & Rome

➢ Savonarola → brandstapel: pausen: belust op macht en rijkdom ipv. spirituele leven ↝ Rome neemt onder impuls van renaissancepausen (Julius II & Leo X) de rol van Firenze over ↝ elke vorm van kritiek: zwijgen opgelegd

➢ renaissancepausen: grote weldoeners voor kunst (=mecenas) ↠ na plundering van Rome (1527, Keizer Karel) wordt renaissancekunst verspreid over Europa* ↳ elke streek: eigen kenmerken → Kapitaal & groothandel: aanwezig in Nederlanden c) Opkomst van boekdrukkunst → nieuwe ideeën massaler & goedkoper worden verspreid ➢ perkament: dierenhuid ➢ papyrus: plant ➢ Gutenberg (vond “losse letters” uit) ➢ Dirk Martens en Christoffel Plantijn d) Ontdekkingstochten stimuleren het wetenschappelijk onderzoek → nieuwe werelden: enorme uitdaging voor westerse geleerden ideeën vonden oorsprong in andere manier van denken

Renaissance: een nieuwe kunststijl

Bouwkunst: inspiratie = klassieke oudheid Palazzo Farnese, Roma Architecten: da Sangallo & Michelangelo

Tempietto di San Pietro in Montorio, Roma Architect: Bramante

→ beroemde tempel in Rome & ronde vorm

literatuur, kunst en wetenschap: niet meer uitsluitend in dienst van Kerk of geloof:

→ Enorme fascinatie voor periode van de klassieke oudheid, gezien als ideale periode, daarom worden kunstwerken uit die periode nagevolgd: kunstenaar moest strikte verhoudingen naleven in evenwichtige composities → oudheid wordt als inspiratiebron voor kunstwerken gebruikt → klassieke verhalen uit mythologie en emoties worden voorgesteld → Mens staat centraal: mens zo natuurgetrouw mogelijk uitbeelden

David van Donatello David van Michelangelo La Pietà van (Heeft steen vast: Goliath vermoorden) Michelangelo

→ ambachtslieden ↝ kunstenaars (ook: concurrentie) → kenmerken renaissancekunst: symmetrie en harmonie → perspectief wordt uitgewerkt

⇒ vanuit Italië → renaissance verspreidt zich over West-Europa

Humanisme: de wetenschappelijke renaissance

Humanisme = literair- wetenschappelijke kant van de renaissance

→ werk van taalgeleerden: basis van nieuwe renaissancementaliteit ↳ nieuwe methode van tekstkritiek: stimuleerde individuele denken ↳ ideale mens: lichaam en geest ontwikkelen → ideaal van de onderzoekers: studie op de basis van het persoonlijk denken → ‘humanisten’ : schrijvers die deze nieuwe manier om teksten te lezen systematisch toepassen ↳ beperkten zich niet alleen tot historisch/ taalkundig onderzoek, ontwikkelden ook een persoonlijke visie op mens en maatschappij → kritische ingesteldheid ↝ beïnvloedt vooruitgang van de wetenschap (16de-17de eeuw)

Godsdienst Desiderius Erasmus (eind 15de - begin 16de eeuw)

➪ humanist (kennis: Latijn & klassieke literatuur)

➪ Adagia: verzameling belangrijke passages klassieke auteurs. (quotes en citaten) ➪ 1516: publicatie van zijn Griekse uitgave van het Nieuwe Testament ➪ Lof der zotheid: vrouw Stultitia (godin van de dwaasheid) klaagt over machtsmisbruik en de schijnheiligheid van de Kerk

→ bleef Kerk trouw (streefde naar evenwicht Christendom & antieke cultuur)

→ konden hem niet aanklagen: ‘godin van dwaasheid’ had dit gezegd ➪ Stichtte drietalencollege (=Collegium Trilingue) in Leuven

→ grondtalen van de Bijbel: Hebreeuws, Grieks en Latijn → geleerden veranderden vaak hun naam in het Latijns

Thomas More (eind 15de - begin 16de eeuw)

➪ humanist, Engelsman

➪ niet van adel → werd toch advocaat, later politicus onder leiding van Hendrik VII → More ging niet akkoord tussen scheiding Hendrik & Catherina ⇒ veroordeeld tot doodstraf

→ boek More: Utopia ↝ kritiek over beleid van Hendrik VII ↝ droomwereld: geen privé-bezit, vreemd onbekend eiland

Niccolo Machiavelli (eind 15de - begin 16de eeuw)

➪ humanist, Firenze

➪ Il Principe: boek over hoe een heerser het best zijn staat bestuurt → Een heerser moest goed zijn zolang het kon, maar anders een vos,

om de vallen te kennen, en een leeuw, om de wolven af te schrikken.. ➪ “het doel heiligt de middelen” ➪ “machiavellistisch”: gewetenloos politiek voeren

Sterrenkunde → 1543: heliocentrisme = zon staat centraal

→ Galileo Galilei: grondlegger ↝ waarneming en het experiment: volkstaal ↝ Kerk: niet akkoord met nieuw wereldbeeld, wil oud wereldbeeld behouden → dus Galilei wordt opgepakt en moet theorie afzweren → G. krijgt huisarrest: bracht theorie uit via leerlingen

Geneeskunde - Contrareformatie Geneeskunde

medicijnen: onderdelen van ≠ planten + dierlijke producten (en soms metaal).

Belangrijkste besmettelijke ziektes: ★ de pest (bacterie die ziekte veroorzaakt: ratten) ★ melaatsheid (afsterven lichaam) & dysenterie (uitdroging) ★ syfilis (soa), tuberculose (longziekte) en tyfus (infectieziekte)

Oorzaken vele sterfgevallen ★ gebrek aan (kennis over) voeding ★ onevenwichtige voeding ⇒ minder weerstand

○ bijna geen vlees & melk: konden niet bewaren, gingen achteraf nadenken:koe op stal: meststoffen voor op land

○ veel graan ○ gebrek aan (kennis over) hygiëne: open riolering, smerig drinkwater, …

Doktersadviezen uit renaissance = primitief en weinig doeltreffend, ook: veel bijgeloof

★ bouwden ook verder op theorieën van Hippocrates en Galenus: in combinatie met christelijke leer

★ Hippocrates (5de-4de eeuw v.C) : beginsel van de vier sappen: mens bestaat uit: rood bloed, wit slijm, zwart en geel gal

★ Galenus: revolutie in anatomie (chirurgijn verzorger van gladiatoren) ★ volgens middeleeuwse artsen: genezingsproces door koorts

○ giftige ziektestoffen in zwakste plek van het lichaam ○ lichaam zuiveren: lavementen (darmen zuiveren), bloedzuigers,

aderlaten (onttrekken van bloed uit een ader) ★ pijn en ziekte: volgens christelijke leer straf van God

○ hoofdpijn → Johannes de Doper Artsen (klassiek geschoold aan universiteit) ↠ recht om diagnoses te stellen en recepten te schrijven ↠ artsen alleen voor rijksten: enorme honororia ↠ fysieke ingrepen: chirurgijn (geen anesthesie = verdoving) ↠ bevalling: vroedvrouwen Chirurgijn

↠ lager in aanzien ↠ heelkundige ingrepen uitvoeren ↠ door praktische ervaring: vaak meer succes bij behandelingen Barbier

↠ scheren, aderlaten en tanden trekken

Andreas Vesalius (16de eeuw): vader van moderne anatomie genoemd,wilde kennis baseren op persoonlijke waarneming (lijken opensnijden) ↠ ontdekker van werking van het hart en de bloedsomloop ↠ lijfarts Keizer Karel

Elitecultuur van intellectuelen

humanisme = elitebeweging ( elite= klein, bevoorrecht (lezen & schrijven) groepje) = geboorte modern wetenschappelijk onderzoek, scheiding wetenschap & theologie

★ optimisme niet door volk gedeeld: panische angst voor dood en de hel, waren dus zeer bijgelovig. Volk kende ook een grote analfabetiseringsgraad

○ veel ideeën raakten niet tot bij het volk ★ nieuwe wetenschappelijke methode: tastte gezag van de Kerk aan

○ Kerk zou evolutie wetensch. onderzoek nooit kunnen tegenhouden Reformatie - groeiende kritiek op de Kerk

reformeren: hervormen van de Kerk (nieuwe vragen, nieuwe antwoorden)

Oorzaken en ontstaan ↠ ziektes (straf van God) → panische angst voor hel en de dood ↠ betaalden hoge belastingen: haatgevoelens t.o.v pracht en praal van Kerk ↠ vorsten: wouden loskomen uit macht van Kerk en macht uitbreiden ↠ mens was onwetend op geestelijk vlak: aan lot overgelaten → hogere geestelijkheid (paus, kardinalen, bisschoppen en abten): luxe en weelde, veel hoge geestelijken: wereldlijke machthebbers → lagere clerus: straatarm, nauwelijks opgeleid en vaak ongeletterd, ook: geen inkomen

★ hoge en lage clerus kwamen vaak celibaatgelofte niet na (ongehuwd blijven) → religieus enthousiasme: nog weinig te merken in Kerk: ↠ liturgische teksten opgedreund in Latijn zonder begrijpende betekenis ↠ aflaathandel: misbruik van religieuze tradities (geld) (aflaat: kwijtschelding, betaling om van je zonde af te geraken) ↠ vervolging en foltering ketters door kerkelijke rechtbank (=inquisitie) → Oorzaken ontstaan van Reformatie:

religieus macht van de Kerk, straf van God, …

cultureel hervormingsbewegingen: Huss en Wycliff ↳ hervormers gingen op zoek naar nieuwe en zuivere godsdienstbeleving (aansluitend bij leven van Christus) Humanisten (kritiek heviger) boekdrukkunst

politiek onder de macht van de Kerk komen (=onafhankelijk zijn) Controle en inpalmen van kerkelijke bezittingen

sociaal miserabel leven, onwetendheid, angst voor de hel, … winst handelaars → zonde bijgeloof

De hervormers 1. Maarten Luther (1483 - 1546) = augustijner monnik, eerste belangrijke hervormer met blijvend succes

★ docent universiteit Wittenberg: rechten gestudeerd en verdieping theologie ★ 1517: 95 stellingen tegen aflaathandel (misbruik van aflaten) alleen rotsvast

geloof: enige weg om Gods genade te verkrijgen ★ bestudeerde alleen enige ware bron van christendom: de bijbel vertaling van

bijbel in volkstaal, evangelie op scholen bestudeerd, … ★ diensten in sobere kerkgebouwen & alle gelovigen actief betrokken bij

vieringen ★ sola scriptura - sola gratia - sola fide (alleen de bijbel, gratie & geloof) ★ “De Schreeuw” : Edvard Munch

○ zelfmoord: niet aanvaard → mochten niet kerkelijk begraven worden ↠ Luther: - schaft heiligenverering en Mariacultus (Mariaverering) af ↠ Luther: - sacramenten: het doopsel ↠ Luther: sacramenten: heilig vormsel ↠ Luther: sacramenten: biecht ↠ Luther: sacramenten: huwelijk ↠ Luther: sacramenten: ziekenzalving ↠ Luther: sacramenten: priesterschap ↠ Luthers stellingen: veroordeeld door pauselijke bul (=brief)

→ Luther verbrandde deze brief : aanvaardde pauselijke gezag niet langer ⇒ werd door paus in de ban gedaan (verbannen) → Keizer Karel riep hem tot verantwoording: Luther weigerde stellingen te herroepen ⇒ werd in de rijksban gedaan (verbannen) → Luther = vogelvrijverklaarde (je mag hem zonder schuld doodschieten)

→ Luther werd in bescherming genomen door keurvorst van Saksen ↠ Karel V probeerde dit in alle macht te vermijden:

Luther kreeg steun van verscheidene rijksvorsten en steden

→ Rijksdag van Spiers (1529): protest tegen Luthers veroordeling: protestanten voor Luthergezinden

Resultaat keurvorsten slagen er in macht van de keizer te verzwakken én nemen katholieke bezittingen in beslag bij invoering van het protestantisme.

2. Jean Calvijn (1509 - 1564) = afkomstig uit Noord-Frankrijk en studeerde ook theologie en rechten

★ leer: vertrok van Luthers stellingen maar andere accenten ★ mensbeeld Calvijn: pessimistisch

→ voor de geboorte is mens voorbestemd voor de hemel/hel (=predestinatieleer), om verlossing te krijgen: smetteloos leven (kleine kans)

★ Calvinistische kerkgemeenschap: veel strakker georganiseerd dan lutherse ○ bestuurd door predikant en kerkenraad

★ voorstander theocratische samenleving: geen onderscheid tss Kerk & staat ★ rechtvaardigde streven succes en rijkdom: teken voorbestemming tot hemel

Contrareformatie

= reactie van de Kerk op de reformatie/groeiende kritiek op de Kerk. De Kerk wou haar imago terug oppoetsen door nieuwe maatregelen in te voeren, deze werden beslist/opgesteld tijdens het Concilie van Trente (16e eeuw)

Concilie van Trente (1545-1563) = kerkvergadering in Rome om reformatie terug te dringen en zelfs uit te schakelen

maatregelen om Kerk te zuiveren van misbruiken en gezag en geloofwaardigheid te herstellen (vormden samen contrareformatie):

★ de zeven sacramenten, heiligenverering en andere geloofspunten: bleven behouden: besluiten: vernieuwend & verzoening met protestanten uitgesloten

★ structuur Kerk: hiërarchisch: hoe hoger op kerkelijke ladder: hoe meer macht ★ bekrachtigde celibaat: katholieke geestelijken: ongehuwd! ★ Wantoestanden: systematisch aangepakt:

→ hoge geestelijken: slechts één ambt bekleden → bisschoppen en pastoors: bisdom/parochie verblijven (residentieplicht) → seminarie opgericht: priesteropleiding te verbeteren → Godsdienstonderricht van leken (geen wijding tot priester, non,...) met behulp van catechismus ↝ katholieke leer zeer eenvoudig en duidelijk

Hoe krijg je verlossing?

Reformatie Rooms Katholieke Kerk

Sola scriptura (bijbel) De Bijbel, kerkelijke overlevering & traditie, heiligenverering

Sola gratia (genade) genade en verrichten van goede werken

Sola fide (geloof) 7 sacramenten, lid v.d Kerk zijn & geloven & aflaten

→ Door nieuwe religieuze enthousiasme: kloosterorden werden hervormd en er werden nieuwe congregaties gesticht

➣ Spaanse militair Ignatius van Loyola stichtte in 1540 de jezuïtenorde: - vormde intellectuele elite binnen de kerk en stelde zich voluit ten dienste van de paus (=gehoorzaamheid) en het contrareformatisch ideaal - haar middelbare scholen genoten van ijzersterke repetatie - Jezuïtenmissionarissen Zuid-Amerika tot Verre Oosten → bij doorvoeren van contrareformatie rekent kerk op de medewerking van de vorsten ↳ vorsten bevorderden kerkelijk herstel: meer vat krijgen op bevolking & meer eenheid te brengen in hun rijk. → Kerk verfijnde als reactie op protestantse woordcultuur hun beeldcultuur (barok)

Barok en rococo de barok inleiding

- Rome geplunderd door troepen Keizer Karel ➡ einde renaissancekunst - Nieuwe levensstijl➡ nieuwe kunststijl - = Barok➡ ondersteunt oude geloofswaarheden en triomfalisme v.d enige

ware katholieke godsdienst - Kunst stond in dienst van absolutisme(alleenheerschappij) van de vorsten - Werd uitgedrukt in grote paleizen - Volk moest overtuigd worden van grootsheid en almacht van vorst

De bouwkunst -Il Gesù in Rome ----------------------------------------------------->

Kenmerken Doel

- halve koepel (geen torens) - opvallend versierde voorgevel - versierd interieur

de gemeenschap moest de liturgie(eredienst) kunnen vieren

- Sint pietersplein met de colonnade in Rome door bernini →

- Versailles ↓

Beeldhouwkunst

★ Trevi fontein in Rome ★ Belangrijkste beeldhouwer= Bernini

Vergelijking tussen de David van Bernini en Michelangelo

Bernini Michelangelo

Betere gezichtsuitdrukking, alsof hij levend is.

De schilderkunst

★ Centrum van de schilderkunst in de Barok ligt in de Nederlanden ★ Vertegenwoordiger: Pieter Paul Rubens bv. schilderij kruisafneming

Het wereldrijk van Karel V

Bourgondische landen Kenmerken:

★ Leefden gescheiden van elkaar ★ vrij zelfstandig tegenover koninklijk gezag

○ Adel stond aan de macht ★ Streven naar zelfstandigheid ★ Groei traditie en eigenheid ★ Groei instellingen ★ Sommige vorstendommen: economische welvaart

Hoe ontstaan de Nederlanden

Krijgen een zoon: Jan zonder Vrees Krijgt ook een zoon Filips de Goede:→

★ vazal v.d Franse ɸ ★ Stichter ORde van het Gulden Vlies (ridderorde) ★ Verrichte 2 belangrijke taken, namelijk: 1. Territoriale eenmaking: Op gebied v. opp. erfenis, koop, huwelijk,→

verovering 2. Bestuurlijke eenmaking: alle vorsten onder 1 vorstelijk gezag ➔ Personele unie met centrale instellingen door:

○ Benoeming v.e kanselier ○ Grote raad (=Hofraad)

■ Gaf advies op politiek, rechterlijk & financieel vlak ■ Samengesteld uit vertegenwoordigers v.d adel & gewone volk ■ Parlement van Mechelen ■ Algemene rekenkamer

○ Staten-Generaal (Vertegenwoordigers v.d 3 standen) ■ 1: Clerus ■ 2: Adel ■ 3: Gewone volk

Hij liet de andere instellingen wel bestaan, hij ‘bouwde’ overal een hogere inst.⇒ op m.a.w hij was de grote baas. Hij kreeg een zoon: KAREL DE STOUTE:

★ Zette territoriale eenmaking verder ★ ⚰ Slag bij Nancy

Kreeg een dochter: Maria van Bourgondië ★ Troonopvolgster: Jong, zwak & onvoorbereid ★ Erft HRR maar verliest Bourgondië aan Frankrijk ★ ⚰ Valt van paard

★ ʴ Maximiliaan van Oostenrijk ○ Stuurde handschoen naar huwelijk om bruidsschat op te halen

Kreeg een zoon: Filips de Schone ★ ʴ Johanna de Waanzinnige (erfprinses Aragon en Castilië)

○ HUWELIJKSPOLITIEK: Kreeg 6 kinderen waaronder: Karel V

Noemde zichzelf “Opperste verdediger v.d westerse christenheid” Hoe kwam hij aan zijn rijk? (Rijk waar de zon nooit onder gaat)

1. Erfenis grootouders (Maximiliaan & Ferdinand/ Isabella) 2. Territoriale eenmaking

De keizerskroon: gekozen door 7 keurvorsten met ˗ overtuigbaar⇒ ➔ Karel leent ˗ bij duitse familie Fugger (Anton Fugger) 1527: Sacco Di Roma (Plundering van Rome)⇒ ★ Karel V ć Paus Clemens VII:

○ Verantwoordelijk voor contrareformatie ○ Gaf zijn nederlaag toe ○ Zalfde Karel tot keizer ○ Afscheiding v. Anglicaanse kerk

Keizer karel V reisde veel (macht verschilt v. gebied tot gebied): Hij moest daarvoor ˗ vragen aan onderdanen. in 1539: Gentenaars WEIGEREN te betalen: Karel V

komt “persoonlijk” afrekenen ʧ Onthoofding, boetes, stroppendragers

Keizer Karel V ʴ Isabella van Portugal (NICHT) ★ Gehuwd voor grondgebieden. 3 kids waaronder 1 zoon: FILIPS II ★ 2 Affaires => 2 Bastaardkinderen (Krijgen beide belangr. taak)

˄ Johanna van der Gheynst => Margaretha van Parma ˄ Barbara Blomberg => Juan van Oostenrijk

1555: Troonsafstand v. KKV => droom kwam niet uit, stierf later i.e Spaans klooster Erfenissen na zijn aftreden:

★ Broer: Ferdinand ○ Oostenrijkse erflanden ○ Keizerskroon

★ Zoon: Filips II ○ Spaanse kroon +

Nederlanden Zijn Rijk (HRR + ERFLANDEN) ⇒

Karel en Nederlanden - voltooide territoriale eenmaking: regeerde over alle ned. vorstendommen (17 provinciën) => enkel Luik bleef zelfst.

- Hij wou v.d Nederlanden een sterke Europese staat maken ★ Verbrak oude leenbanden (zie ʴ Filips de Stoute) met frankr. & het duitse rijk ★ Erfopvolgingsrechten: Alle ned. gewesten zouden overgaan naar 1 opvolger

1549: Pragmatieke sanctie = “Nederlanden voor eeuwig onverbreekbaar geheel” ★ Om de godsdienstige eenheid te bewaren:

○ Plakkaten (=wetten) tegen ketterij (andersgelovigen) ■ Bloedplakkaat: Gewelddadig vervolg van ketters

○ 1522: richtte een inquisitie op - Bestuurlijke eenmaking

★ Centralisatiepolitiek Bourgondiërs voortzetten ○ Gedwarsboomd door hoge adel

★ Reisde veel => landvoogd(es)/ gouverneur-generaals aangesteld ○ Margaretha van Oostenrijk (tante) & Maria van Hongarije (zus)

Filips II

Het groeiend verzet Reputatie verschilt van gebied tot gebied

★ Spanje => - Koning (El rey Prudente) ★ Nederland => + koning

1) Was een Fanatiek en tiranniek heerser + Twijfelaar 2) Streef naar gecentraliseerde staat met absolute koninkl. macht

Wereldhegemonie: Wilt heersen over Ŀ met spanje als leider⇒ 3) Hij delegeerde bijna niet.

★ Gaf zijn macht niet door aan anderen ★ Nam beslissingen helemaal alleen

4) Hij was zeer godsdienstig: 2 doelstelling: ★ Verdedigen v/d katholieke kerk ★ “Rechtvaardig” handelen (Uit zijn standpunt)

Ȋ: Het escorial (Paleis/ Klooster) in Madrid

Bewogen privé-leven van Filips II

=>Ondertussen in de Nederlanden: Ontevredenheid over Filips groeide + vertrouwen weg door aanstelling van Granvelle (ARMADA VLOOT = spaanse vloot)

Granvelle = Belangrijke adviseur van Filips II + Kardinaal van Mechelen

★ Kreeg kritiek van adel ○ niet van adel, van lage clerus tot kardinaal opgeklommen

★ Filips verloor vertrouwen in hem => RUZIE ○ Benoemde Margaretha van Parma tot landvoogdes ○ Ze was niet sterk genoeg voor heerschappij

■ Veel kritiek, uiteindelijk door filips afgezet

Verzet kwam uit verschillende hoeken Hoge edelen Economische crisis Lagere adel

Macht bedreigd Armoede & Werkloosheid gefrustreerd Tegen de politieke aanpak

van Filips Filips II streng tegen ketters

=> inquisitie geen adviserende positie

meer innemen Advies nooit aanhoord Opkomend protestantisme Verarmd + Filips II sprak geen Nederlands en was er maar 1 keer geweest = Reden

ontevredenheid nederlanders

Verzet mondde uit in opstand tegen Spanje Graaf Egmont & Graaf van Hoorn

★ reisden naar Spanje om inquisitie te verminderen ○ Plakkaten verzachten & macht raad van state herstellen

★ Moesten een jaar wachten op een (NEGATIEF) antwoord Smeekschrift der edelen

★ 1566: Aan Margaretha van Parma een smeekschrift aangeboden: om Filips II de ketters wat minder streng te laten aanpakken & inquisitie verzachten

○ Margaretha ging akkoord => Ze werd afgezet

★ Edelen die zich tegen F2 verzetten: GEUZEN ★ Te voet naar landvoogdes: nederigheid tonen

Gevolg: 1566: De beeldenstorm = vernieling van katholieke beelden door protestanten uit volkswoede. Redenen:

Godsdienstige Sociale Politieke Protestanten Katholieke⇒ beelden = afgoderij

- Dreigende hongersnood - Hoge belastingen - Strenge vervolging iiiketters

- Absolute politiek v.Filips II - Margaretha regelde belangr. zaken zonder dat de adel hiervan wist*

*Ze gaf hen hier toch de verantwoordelijkheid van Maatregelen Filips II

❏ Ontsloeg Margaretha van Parma als landvoogdes ❏ Alva (Spaanse hertog) = nieuwe landvoogd ❏ Raad van Beroerten

⭐ strenge inquisitie ⭐ = Bloedraad (rechtbank in volkstaal)

❏ Nieuwe belastingen ⭐ als machtsmisbruik beschouwd ⭐ Dialoog met filips II onmogelijk

2 grote fouten Filips II ❏ Hij kwam maar 1x naar Nederlanden => Te late reactie ❏ Hij was hard en onverbiddelijk vergeleken met zijn vader Karel V

(= straffend maar vergevend) Gevolg; Tachtigjarige oorlog = De opstand v.d Nederlanden tegen spanje (F2) onder leiding van Willem van Oranje (= Willem de Zwijger, Willem van Nassau)

★ Hij streefde naar godsdienstige verdraagzaamheid ★ Geuzen wouden zich bevrijden v.d spaanse heerschappij, volgden de

calvinistische godsdienst ★ acrostichon: de eerste letters van de coupletten vormen de naam Willem van

Nassouwe => WILHELMUS: Nederlands volkslied

Scheuring Nederlanden = ongewild veroorzaakt door de opstand → opstand = geweld, oorlog, vernieling…

na Spaanse Furie (= muiterij van Spaanse soldaten) in 1576 zochten opstandige gewesten toenadering tot elkaar. Mondde uit tot:

verzoening tss. protestanten en katholieken ⇒ Pacificatie van Gent (8 nov 1576) ★ samen strijden tegen Spaanse vorst tegen absolutisme & godsdiensttolerantie

→ Farnese = zoon Margaretha (landvoogd Ned): geslaagd verdeeldheid zaaien Unie van Atrecht: Reactie van Katholieken voor Filips II⇒

Eerste unie → katholieken zweren trouw aan vorst & kath. geloof) (herovering en vorming v. Farnese en Spaanse troepen van Artesië, Henegouwen en Doornik) Unie van Utrecht: Reactie van Protestanten ⇒ voor Willem van Oranje → “Plakkaat van Verlatinghe” = onafhankelijkheidsverklaring waarbij ze hun gehoorzaamheid aan Spaanse vorst opzegden

→ Val v. Antwerpen (1585): binnentrekken van Farnese in Antwerpen = Einde gouden eeuw: SCHELDE afgesloten => Handelsbelemmering

→ 1587-1588: Farnese moet met Spaanse vloot Armanda strijd met Engeland in zee opnemen + Spanje zette strijd voort tegen Nederlanden (verloren) → 1648: Spanje herkende onafhankelijkheid van Verenigde Provinciën* (Vrede van Münster)

EINDE TACHTIGJARIGE OORLOG *Verenigde Provinciën: onafh. noordelijke vorstendommen (Zeeland: protestanten) Gevolgen scheiding Noord en Zuid Noord: noordelijke vorstendommen (V.P) Zuid: Spaanse Zuidelijke Nederlanden Scheuring en scheiding Republiek: Verenigde Oost-Indische Campagne (V.O.C): machtigste

handelsvennootschap ter wereld Amsterdam: grootste wereldhaven => Opstand Nederlanden ⇒ bestaan van ‘twee

Nederlanden’ ⇒ twee samenlevingen

Lodewijk XIV Jeugd

★ stipt, luisterde naar advies, ambitieus, harde werker ★ ‘Zonnekoning’: Als danser nam hij vaak de rol v.d rijzende zon en hij

vergeleek zichzelf met Apollo, de Griekse zonnegod ★ ʏ ʐ ʍ: Lodewijk XIII ʴ Anna van Oostenrijk ★ Was nog geen 5 jaar toen hij opvolger van zijn ⚰ vader werd

○ kardinaal Mazarin: 1e jaren staatszaken & politieke opvoeding ○ Moeder: als regentes aangesteld

★ Fronde: het parlement van Parijs, waarin de oude adel zetelde kwam in opstand tegen belastingheffingen -& beleid Mazarin & beknotting van vrijheid

○ Gevolgen Lodewijk XIV: hij moest met zijn moeder op vlucht voor adellijke troepen en gigantische vernedering, hij zal uiteindelijk maken dat de macht van adel en parlementen beknot wordt.

★ 1654 (16 jaar) => ɸ van Frankrijk. Betekenis kroningszalving: ○ Sacrale (goddelijke) en helende (genezende) macht (LE DROIT DIVIN) ○ Ring: symbool voor zijn huwelijk met Frankrijk

Franse rijk en bestuur Lodewijk introduceerde intendanten:

★ Mensen uit de 3e stand: trouw, bekwaamheid & werklust > afkomst ★ De macht van adel te breken

Het leger zorgde voor financiële aderlating: Lodewijk had een staand leger ★ Dure soldij & uitrusting, logement in nieuwe kazernes ★ Hôtel des invalides in Parijs gebouwd: verzorging veteranen en verminkten

Het leger zette de adel op zijspoor: ★ elke kapitein & kolonel had een luitenant (lieu-tenant = plaatsvervanger)

○ Getrainde beroepsofficieren die ook echt de leiding namen terwijl dat de adel met haar titels bleef pronken

○ Privileges adel op effectieve maar dure manier omzeild

Financiën Administratie, omvangrijke leger & hofhouding = enorme kost

➔Aanstellen minister Jean-Baptiste Colbert ★ Strenge bezuinigingen ★ Corruptie uitroeien ★ Hervormen Franse belastingen ★ Economisch systeem: Bloeiende handel

Uiteindelijke doel: bloeiende economie die vanzelf hogere belastingen oplevert Hoe realiseerde hij dit?? (3 manieren + Gevolgen) 1) De staat schaft heffingen op buitenlands graan af

★ Frans graan goedkoper ★ Franse lonen in de nijverheid kunnen laag blijven ★ Staat kan investeren in sterke nijverheid met laaggeprijsde goederen ★ Buitenland koopt goederen ★ Geld van buitenland stroomt naar frankrijk ★ Handelsbalans

2) De staat schaft invoerrechten op buitenlandse grondstoffen af ★ In frankrijk gemaakte producten worden goedkoper ★ Positieve handelsbalans ★ Buitenland koopt meer franse producten

3) De staat steunt kolonisatieprojecten ★ Goedkope grondstoffen ★ Franse producten worden aantrekkelijk ★ Buitenland koopt nog meer franse producten ★ Positieve handelsbalans

Hoe bemoeide de staat zich nog met het economisch leven? ★ Nieuwe handelswegen aanleggen ★ Aangepaste havenstructuur uitwerken ★ Subsidies aan particuliere ondernemingen ★ Bedrijven oprichten (manufacturen) ★ Hogetolrechten: import buitenlandse afgewerkte goederen ⬇

○ Gevolg: afschermen eigen economie; protectionisme COLBERTISME - MERCANTILISME

Versailles Hier verbleven hofhouding, adel, ministers, koninklijke garde & centrale administratie Nadelig gevolg van Versailles voor frankrijk: Vreselijk duur

★ Koning was het middelpunt van personencultus: ○ Ochtend -en avondritueel & middagmaal

De overmatige uitbouw v.h hofleven getuigde van een sluwe politieke berekening ★ Aanhoudingsbevel: ‘Lettre de cachet’ ★ Ceremoniële functie door entourage

Andere vbn van voor Lodewijk die met grote bouwwerken wou uitpakken ★ Renaissancepausen, Rome ★ Filips II: Escorial (16e) ★ Frans I: Kasteel amboise (16e) ★ Taj Mahal, Indie (17e) ★ Kremlin & St. Basiliuskathedraal, Rusland (15-16e)

Niet overal in EU => absolutisme, In Engeland: vrijheid van absolutisme beperkt ★ Democratische traditie: Magna Carta (13e) ★ Glorious Revolution met Declaration of Rights 1688: ɸ => macht delen

De Verlichting

Het begrip verlichting 18e eeuw: men vond dat men in een verlichte tijd leefde

★ De ‘verlichting zag elk mens als zelfstandig individu: Onderwijs & bibliotheken ★ Tegen katholieke kerk en absolute monarchie

⇒ Vooruitgangsideaal!! Reactie

★ Kerk: schreef gehoorzaamheid en onderwerping voor, Rome verzette zich hevig tegen ‘moderne vrijheden en dwalingen”

★ Absolute vorsten: ondenkbaar dat hun onderdanen vrije burgers zouden zijn

Verlichte filosofen en hun vernieuwend denken John Locke (EN) Engels filosoof van vroege verlichting

★ “Ieder mens is een onbeschreven blad” (=Tabula Rasa): Iedereen gelijk ○ Mensen niet voorbestemd: TEGEN calvinisme

★ Volkssoevereiniteit (macht van het volk) ○ basisprincipe moderne democratie

★ alle mensen ‘natuurrechten’ hebben bv. vrede, vrijheid & geluk ○ vandaag => mensenrechten

Montesquieu (FR) Frans rechtsgeleerde,

★ van adel maar had toch vragen over de maatschappij ★ auteur L’esprit des lois: gaat over scheiding van de machten

macht wetgevende uitvoerende rechterlijke

wie? parlement met verkozen volksvertegenwoordigers

Koning +verkozen ministers & premier

(opgeleide) rechters

functie wetten schrijven wetten uitvoeren naleving wetten controleren

➔ huidige grondwet VS en FR voornamelijk opgebouwd uit deze theorie

Rousseau (FR) Filosoof, schrijver en componist

★ schrijver ‘Du contrat social ou principes du droit politique’: de mens moet in zijn handelen de behoeftes van de samenleving voorop stellen.

★ tegen het parlement (=> geen goede vertegenwoordiging v.h volk)

Godsdienst Voltaire (FR) Filosoof

★ Stelt de vrijheid voor (bv. in geloof) ○ Idee verlichting = vrijheid

★ Tegen het theïsme (Theos = god) ○ tegengestelde = Atheïsme

★ DEÏSME (Deus= god) ○ God= schepper universum, maar grijpt niet in op gang van de dingen ○ TEGEN DE KERK (“kerk is grootste oorzaak conflicten”)

Economie Adam Smith= grondlegger economisch liberalisme (economische VRIJHEID)

Verspreiding nieuwe ideeën ‘De encyclopedie’

★ Diderot & d’Alembert (FR) ★ al het werk van verlichtingsfilosofen gebundeld MAAR OOK

○ Technische-en wetenschappelijke kennis ○ Nieuwe ideeën politiek, filosofie & religie

★ TEGEN KERK EN STAAT ★ maar 4000 verkocht: enkel café’s want het was tegen gezag van Kerk & staat

Verlicht Despotisme “Alles voor het volk, niets door het volk” JOZEF II van Oostenrijk

★ Broer Marie-Antoinette (ɸ Frankrijk) ★ 2 voorbeeld verhaaltjes verlicht despotisme (kennen):