Winsor Complete Handboek

Het OlieverfboekHet complete handboek voor kunstenaars

Het Olieverfboek

Samengesteld door David Pyle en Emma Pearce

www.winsornewton.com

Het OlieverfboekHet complete handboek voor kunstenaars

WINSOR & NEWTON, GRIFFIN, WINTON, ARTISAN, OILBAR, WINSOR, GALERIA, CIRRUS,SCEPTRE GOLD, UNIVERSITY, MONARCH, ARTGUARD, ARTGEL, LIQUIN, SANSODOR en het

GRIFFIN beeldmerk zijn handelsmerken van ColArt Fine Art & Graphics Limited.

Uitgegeven door Winsor & NewtonWhitefriars Avenue, Wealdstone, Harrow, Middlesex HA3 5RH

Engeland

© ColArt Fine Art & Graphics Limited 2002

I N H O U D

Verfspecialisten sinds mensenheugenisDe grondbeginselen van olieverf

Wat is olieverf? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9Geschiedenis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9Ingrediënten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10Eigenschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11Iets over droging en de stabiele verflaag . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

Andere van olieverf afgeleide technieken . . . . . . .13Alkydverf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13Duurzaamheid en stabiliteit van alkydverf . . . .14Waterafdunbare olieverf . . . . . . . . . . . . . . . . .15Olieverf in staafvorm . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

Studiekwaliteit versus kunstenaarskwaliteit . . . . .16Iets over pigmentgehalte . . . . . . . . . . . . . . . .17Enkelvoudige pigmenten . . . . . . . . . . . . . . . . .18‘Hue’ substituutkleuren . . . . . . . . . . . . . . . . . .18Transparantie versus opaciteit . . . . . . . . . . . .19Serienummers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

Gezondheid & veiligheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20EU weten regelgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . .20Gezondheidsetikettering voor de VS . . . . . . . .22Gevaarlijke stoffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23Hygiëne en veiligheid in het atelier . . . . . . . . .24Op stap met olieverf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

Etikettering van alle Winsor & Newton olieverven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27Gemeenschappelijke kenmerken van alleWinsor & Newton olieverven . . . . . . . . . . . . . . .28

OlieverfproductenArtists’ olieverf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29Winton olieverf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32Griffin Alkyd sneldrogende olieverf . . . . . . . . . . .35

In combinatie met traditionele olieverf . . . . . .36Artists’ Oilbar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37Artisan waterafdunbare olieverf . . . . . . . . . . . . .39

In combinatie met traditionele olieverf . . . . . .41Waterafdunbare mediums . . . . . . . . . . . . . . . .41Water als oplosmiddel . . . . . . . . . . . . . . . . . .41Geschikte vernissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42Synthetische of natuurharen penselen . . . . . . .42Een schoon atelier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

Technische Informatie – kleurOnvervreemdbare pigmenteigenschappen . . . .43Lichtechtheid/duurzaamheid . . . . . . . . . . . . . .43Bijdrage aan een evenwichtig spectrum . . . . .43

De functie van pigmenten . . . . . . . . . . . . . . . . . .44Organisch versus anorganisch . . . . . . . . . . . .44Werken met organische en anorganische kleuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46Witten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47Zwarten en grijzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48Aardkleuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50Roden en oranjes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52Gelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54Groenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55Blauwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56Violetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58

Andere pigmenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59“Permanent” kleuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59“Winsor” kleuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59

Lichtechtheid/duurzaamheid . . . . . . . . . . . . . . . .59Definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59Methodologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59Gradaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59ASTM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60Het effect van schildertechniekenop duurzaamheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60

Bindmiddelselectie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61Functies van bindmiddelen . . . . . . . . . . . . . . .61Lijnolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62Saffloerolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62Alkydhars . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62Waterafdunbare olie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62Andere additieven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62

Wrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63

Oplosmiddelen, oliën, mediums & vernissenOplosmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64

English Distilled Turpentine . . . . . . . . . . . . . .65Artists’ White Spirit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65Sansodor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

Drogende oliën en half-drogende oliën . . . . . . . .66Koud geperste lijnolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66Geraffineerde lijnolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66Standolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66

Gebleekte lijnolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66Ingedikte lijnolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66Drogende lijnolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66Drogende papaverolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67

Mediums . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67Liquin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67Wingel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68Oleopasto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68Artists’ schildermedium . . . . . . . . . . . . . . . . .68

Mediums voor Artisan waterafdunbare olieverf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68

Artisan waterafdunbare lijnolie . . . . . . . . . . . .68Artisan waterafdunbare standolie . . . . . . . . . .68Artisan waterafdunbaar sneldrogend medium .68Artisan waterafdunbaar schildermedium . . . . .68Artisan waterafdunbaar impastomedium . . . . .69

Vernissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69Retouchevernis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69Slotvernissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69Bepalen of uw schilderij klaar is . . . . . . . . . . .70Vernis aanbrengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70Dammarvernis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70Artists’ glanzende vernis & schilderijvernis . . .70Conserv-Art glanzende vernis & matte vernis .70Wasvernis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70Vernis in spuitbussen (aerosols) . . . . . . . . . . .70

PenselenEcht varkensharen penselen . . . . . . . . . . . . . . . .71

Artists’ Hog penselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72Winton Fine Hog penselen . . . . . . . . . . . . . . .72

Zachte natuurharen penselen . . . . . . . . . . . . . . .72Cirrus penselen met lange steel . . . . . . . . . . .72

Synthetische penselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73Artisan penselen voor waterafdunbare olieverf 73

Meer over penselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73Vormen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73Lange of korte steel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74Onderhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74

Toepassingen, technieken & tipsOndergronden prepareren . . . . . . . . . . . . . . . . .75

Soorten schildergrond . . . . . . . . . . . . . . . . . .75Dragers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76

Hout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76Vezelboard (MDF) & masoniet (hardboard) . . .76Papier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76Doek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76Canvasboard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76

Schilderregels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77Vet over mager . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77Dik over dun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77Droogsnelheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77Onderschilderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77

Technieken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78Kleuren mengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78Nat in nat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78Glaceren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78Impasto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78S’graffito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78Droge penseel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78Verzadigen met olie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79Muurschilderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79Monotype . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79

Aanbevolen mengpaletten . . . . . . . . . . . . . . . . .79Drie primaire kleuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80Zeskleurensystemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80

ToepassingsoverzichtenOplos- & schoonmaakmiddelen . . . . . . . . . . . . .82Drogende oliën . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83Mediums . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84Vernissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85Aerosols (spuitbussen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86Gronderingen & onderschilderingen . . . . . . . . . .87

SamenstellingArtists’ olieverf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88Artists’ Oilbar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90Griffin alkydverf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90Artisan waterafdunbare olieverf . . . . . . . . . . . . .91Winton olieverf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92

Legenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93Register . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94

I N H O U D

VERFSPECIALISTEN SINDS MENSENHEUGENIS

Sinds 1832 houden wij ons bezig met het fabriceren van de beste verf die voor geld te koop is.

Begin negentiende eeuw liet de betrouwbaarheid vankunstschildersverven - als daar al sprake van was - nog veel

te wensen over. En toen… was daar Winsor & Newton. Het bedrijf werd opgericht in een winkeltje aan de Rathbone Place 38 in Londen. Henry Newton was kunstschilder en had

een grote liefde voor zijn vak, terwijl William Winsor eenbuitengewoon grote wetenschappelijke kennis inbracht; kennis

die tot dan toe ontbrak in de branche van fabrikanten vankunstschildersverf. De toewijding waarmee zij een huwelijk tot stand brachten tussen superieure chemie en kunstzinnige

ervaring blijft een mijlpaal in de geschiedenis van Winsor & Newton.

3

William Winsor Henry Newton

7

Tegenwoordig beschikt Winsor & Newton over meer expertise op het gebiedvan kunstschildersmaterialen dan enige andere fabrikant. Veel van onzemedewerkers zijn aangenomen vanwege zowel hun ervaring als kunstenaar alshun superieure technische deskundigheid. Daarmee groeide het bescheidenpartnerschap van bijna twee eeuwen geleden uit tot een hecht fundament voor ‘s werelds grootste reputatie in kunstschildersmaterialen.

Het vervaardigen van kunstschildersverf vereist grote vaardigheid. Het behelstheel wat meer dan simpelweg een kleurtje maken door pigment en lijnolie flinkdoor elkaar te roeren. Wie hoogwaardige verf wil produceren moet heel veelweten van alle verschillende pigmenten en drogende oliën en de manier waaropeen bijna oneindig aantal variabelen inwerkt op het eindproduct. Elk pigmentabsorbeert olie op een andere manier. Dus elk pigment moet zorgvuldig envolgens een individueel afgestemd proces tot verf worden gewreven opdat dekunstenaar kan beschikken over verf met een optimale kleurkracht, die zich inde tube als een stabiele suspensie gedraagt en uiteindelijk de duurzaamstmogelijke verflaag vormt.

De jaren, decennia en generaties die het vergt om zoveel kennis te vergaren,zijn nergens mee te evenaren. Dankzij die collectieve ervaring endeskundigheid is Winsor & Newton in staat om elk afzonderlijk product precies

8

Winsor & Newton startten hun onderneming in 1832 op Rathbone Place 38 in Londen.

De fabriek van Winsor & Newton in 1909 Hoofdingang van de fabriek van Winsor& Newton in Wealdstone in England nu.

zo samen te stellen dat het optimaal voldoet aan de wensen van de kunstenaar.Sommige producteigenschappen – zoals helderheid, verwerkingsgemak ofconsistente prestaties — maken een dramatisch verschil voor het succes van dekunstenaar. En wij weten, dankzij bijna twee eeuwen ervaring, dat onzeproducten precies dat verschil uitmaken.

Een geweldig product maken is echter niet genoeg. We beseffen maar al tegoed dat adequate informatie en hoogwaardige technische ondersteuning indeze snelveranderende cultuur even belangrijk zijn als de kwaliteit van onzeverf. Met dat doel hebben we dit boek samengesteld: om u directe,toegankelijke informatie te verschaffen over de beste manier om verf tegebruiken. Want dat is de beste waarborg dat uw zorgvuldig tot standgebrachte schepping wordt vastgehouden in een verflaag die, onder de juisteomstandigheden, vele generaties lang in tact blijft. De kwaliteit van onzematerialen moet blijken uit de kwaliteit van uw voltooide werken, daar zijn weons zeer van bewust.

DE GRONDBEGINSELEN VAN OLIEVERF

WAT IS OLIEVERF ?Geschiedenis. Olieverf in allerlei vormen bestaat sinds de veertiende eeuw.Vóór die tijd werd in de meeste schilderateliers bij voorkeur pigment gebruiktdat was gewreven in een emulsie met ei. Dankzij zijn grotere veelzijdigheid,langere verwerkbaarheid en subtielere weergave werd olieverf echter in raptempo populairder dan eitempera. De ronde, delicaat gemodelleerde vormendie kenmerkend zijn voor de Renaissance zouden zonder de specifiekeeigenschappen van olieverf nooit mogelijk zijn geweest.

9

Olieverf gewreven op eentraditionele driewalsenmolen in

de fabriek van Winsor & Newton.

Oorspronkelijk werd olieverf gemaakt door de schildersleerlingen die in eenatelier werkten. Eind achttiende eeuw verschenen in Europaverfmakerswinkels, waar kant-en-klare verf werd verkocht. In 1832 werd inLonden Winsor & Newton opgericht.

Hoe romantisch de geschiedenis van olieverf ook is, de kwaliteit vanhedendaagse verf is zonder enige twijfel ruimschoots superieur aan de kwaliteitvan de verf die eeuwen, generaties, en zelfs slechts enkele decennia geledenwerd gemaakt. Waarom? Omdat nieuwe, duurzamere materialen en zeer veelbetere werkwijzen - maar ook de ervaring en wetenschappelijke deskundigheiddie de makers in de loop der eeuwen hebben opgedaan - een dramatischverschil hebben bewerkstelligd in de kwaliteit van de verf die de hedendaagsekunstenaar tot zijn/haar beschikking heeft.

Ingrediënten. Traditionele olieverf wordt in essentie nog steeds vervaardigdvolgens het procédé dat ook in de vijftiende eeuw al werd gebruikt. Pigmentwordt gewreven met een bindmiddel (ook wel vehikel of drager genoemd). Alsbindmiddel wordt lijnolie (uit vlas) gebruikt en – soms - saffloer olie (diebleker is en trager droogt). Het wrijven gebeurt nu niet meer met de hand ineen stenen of glazen vijzel. Tegenwoordig is de beste kwaliteit verf hetresultaat van verschillende wrijfprocédé’s. De individuele kenmerken van elkpigment bepalen zowel het aantal bewerkingen in de driewalsenmolen als dehoeveelheid en het soort olie waarmee de verf wordt gewreven.

10

Het Winsor & Newton verfmuseum in het Engelse Wealdstone laat ookpigmenten en materialen zien die worden gebruikt voor het maken van

kunstschildersverf. Sommige materialen zijn uniek en dateren van duizenden jaren geleden.

Eigenschappen.De beste olieverf biedt het volgende: • Kleurdiepte. Het juiste wrijfprocédé zorgt dat lijnolie een hoge concentratie

pigment opneemt. Dit vertaalt zich in een grote kleurkracht, helderemengkleuren en een optimale benutting van de relatieve transparantie ofopaciteit van elk pigment. Bovendien geeft de brekingsindex van de olie (diebepaalt hoe licht door het bindmiddel valt) de verf een rijke, diepe kleur diedoet denken aan fonkelende edelstenen en die nog nooit door enig andermedium is geëvenaard.

• Langere verwerkingstijd. Olieverf voelt, afhankelijk van het pigment, na 2-12 dagen droog aan. Hij kan dus lang worden bewerkt, verwassen enbijgewerkt. De droogtijd varieert omdat elk pigment bij vermenging metolie een andere chemische reactie vertoont.

11

De meest hoogwaardige bindmiddelen en oliën blijven in detube tientallen jaren en op de schilderondergrond generatieslang stabiel. Hierboven enkele mediums en oliën die dateren

uit de jaren 1880.

Meekrapwortel wordt tot pigment voor echtkraplak rood (Rose Madder Genuine)

verwerkt in een exclusief procédé dat in 1806is ontwikkeld door verfmaker George Field.

Winsor & Newton is ‘s werelds enigefabrikant van deze historische kleur.

De Rose Madder ruimte in Wealdstone.

• Stabiliteit in de tube. Vakkundig gewreven verf blijft vrijwel oneindig instabiele suspensie. Bij verf die minder deskundig is gemaakt, hebben olie enpigment de neiging zich van elkaar te scheiden; de olie komt bovendrijvenen het pigment blijft op de bodem liggen. Dat is niet alleen vervelend voorde schilder; het kan ook leiden tot een slechte hechting en uiteindelijk eeninstabiele verflaag.

• Duurzaamheid en stabiliteit op de geschilderde ondergrond.De besteolieverf is een ideaal mengsel van pigment en bindmiddel, waarin de olieopdroogt zoals het moet, zodat zich een stabiele verflaag vormt die, onder dejuiste omstandigheden, vele generaties mee gaat.

Iets over droging en de stabiele verflaag:Lijnolie droogt door oxydatie, een chemisch proces onder invloed van zuurstofuit de atmosfeer die toegang krijgt tot de olieverf. Eigenlijk droogt olieverf dusvia een lang, traag ademhalingsproces. Dit begint zodra er zuurstof wordttoegevoegd aan het oliemolecuul. In de reactie die volgt, wordt de in hoofdzaaklineaire structuur van de vloeibare verf omgezet in een harde, drie-dimensionalerasterstructuur. Een goed aangebrachte laag olieverf kan heel stabiel enduurzaam zijn. Maar alles wat het droog- of polymerisatieproces verstoort – ofhet nu te sterke verdunning is of het gebruik van onzuivere oplosmiddelen –levert een laag op die minder goed bestand is tegen de tand des tijds.

In volgende hoofdstukken gaan we nader in op het bewerkstelligen van een zoduurzaam mogelijk resultaat door een juiste verfbehandeling. Hier volgen

12

Olieverf wordt samengesteld en gewreven aan dehand van zeer exacte specificaties, zodat de

kunstenaar de unieke kenmerken van elk individueelpigment optimaal kan uitbuiten.

echter alvast vier belangrijke voorwaarden voor het realiseren van een stabiele verflaag:

• Vermijd overmatige toevoeging van oplosmiddel. Te veel oplosmiddel in hetverfmengsel “verdunt” ook de chemische structuur en dat belemmert devorming van verbindingen en de juiste structuren.

• Gebruik altijd zuivere oplosmiddelen van kunstenaarskwaliteit.Oplosmiddelen van huishoud-, DHZ- of vergelijkbare kwaliteit, zijn niet indezelfde mate geraffineerd als oplosmiddelen van kunstenaarskwaliteit.Daardoor bevatten ze vaak ongerechtigheden die de structuurvorming vande verflaag nadelig beïnvloeden.

• Gebruik geen oude of geoxydeerde terpentijn. Bewaar terpentijn altijd in hetdonker en in volle flessen, dan blijft hij het langst goed. Geoxydeerdeterpentijn laat een gomachtig residu achter dat droging van de verf in de weg staat.

• Volg de regels “vet over mager” en “dik over dun.” (Zie het hoofdstuktechnieken op bladzijde 77). De achtereenvolgende verflagen zijn dan inoplopende mate flexibel, wat scheurvorming voorkomt.

ANDERE VAN OLIEVERF AFGELEIDE TECHNIEKENAlkydverf. De introductie en de daarop volgende groeiende populariteit vanacrylverf, die na 10-20 minuten droog is, maakten dat ook olieverfschildersbegonnen te vragen om een product dat sneller droogt dan traditionele olieverf.In 1976 reageerde Winsor & Newton daarop met de ontwikkeling van eenassortiment alkydverf - nu beter bekend als Griffin Alkyd sneldrogende olieverf.

Alkydverf wordt gemaakt van een natuurlijk gewonnen plantaardige olie.(Alkydoliën die in kunstschilderproducten worden gebruikt, zijn meestalsojaoliën). Een chemische reactie met een alcohol en een zuur zorgt dat de

13

Griffin Alkyd sneldrogende olieverf wordt gewreven met een alkydhars in plaats van traditionele lijnolie. De verwerkingseigenschappen komenovereen met die van traditionele olieverf, maar hij droogt veel sneller. Griffin is buitengewoon goed geschikt voor kunstenaars die graag en

veel glaceren of “alla prima” werken.

olie polymeriseert.“Polymeriseren” houdt in dat de moleculen zich verbindentot lange ketens, ongeveer zoals losse wagons worden gekoppeld tot een langetrein. Het resultaat is een harsachtig product dat – bij toevoeging van eengeschikt, geurarm oplosmiddel – veel eigenschappen van traditionele olieverfheeft. Net zoals traditionele olieverf droogt alkydverf door oxydatie (onderinvloed van zuurstof in de atmosfeer komt een verbinding tot stand). Ditproces verloopt bij alkydverf echter veel sneller dan bij traditionele olieverf.Al na 18 tot 24 uur voelt de verflaag droog aan.

Het Griffin assortiment omvat 50 kleuren, die allemaal de lichtechtheidsgradatieAA of A voor gebruik door kunstenaars hebben. De verf blijft 4 tot 8 uurverwerkbaar en voelt na 18 tot 24 uur droog aan. Dankzij deze snellere drogingkosten traditionele olieverftechnieken - zoals zowel impasto als glacis -aanzienlijk minder tijd dan wanneer met traditionele olieverf wordt gewerkt.Alkydverf is ook ideaal voor buiten schilderen. De droogtijd voor het heleassortiment is consistent, zodat deze verf gemakkelijker kan wordenovergeschilderd, ongeacht de onderliggende kleur. Dit in tegenstelling tot degebruikelijke beperkingen van traditionele olieverf.

Alkydhars heeft ietwat andere fysische eigenschappen dan traditionele olieverf.Daarom is er ook enig verschil in pigmentgehalte. Ervaren schilders constaterendat alkydverf iets transparanter is dan Artists’ olieverf. De transparantie vanpigmenten varieert echter van nature en op de kleurenkaart worden Griffinkleuren aangeduid als “transparant of semi-transparant,” dan wel “opaak(dekkend) of semi-opaak”. Het transparantieniveau van een kleur is relatief tenopzichte van andere kleuren. En bij glacis betekent meer transparantie meerdiepte en helderheid.

Duurzaamheid en stabiliteit van alkydverf. Als bindmiddel voor verflevert alkyd een verflaag op waarvan de stabiliteit vergelijkbaar is met die vantraditionele olieverf. Dr. Marion Mecklenburg, senior onderzoekster bij hetSmithsonian Institution in Washington DC, heeft de stabiliteit van olieverflagensinds 1978 onderzocht in een poging de factoren te identificeren die bijdragenaan hun optimale betrouwbaarheid. De stabiliteit en rekbaarheid van Griffenalkydverf bleken buitengewoon goed.

Onderzoek van twintig jaar oude Griffen alkydverflagen laat vrijwel zonderuitzondering een rekbaarheid tot 10% zien voordat de verflaag scheurt. Dat isverbluffend, vooral als we in aanmerking nemen dat even oude traditioneleolieverf een rekbaarheid laat zien van slechts 1-2%.

De uitstekende verwerkingseigenschappen en kwaliteiten van Griffen alkydverfals verf voor onderschilderingen en glaceringen blijken dus ook nog eens

14

gepaard te gaan met een opmerkelijke stabiliteit en duurzaamheid.

Waterafdunbare olieverf.Hoewel “iedereen weet” dat olie en water elkaarniet aantrekken, kan lijnolie toch zodanig worden gemodificeerd dat hij wateraanneemt als oplosmiddel. Het resultaat wordt een “emulsie” genoemd, eenuitgebalanceerd mengsel van stoffen die zich normaal niet met elkaar verbinden.Al eeuwenlang worden emulsies gemaakt van ei en water, was en water en –inderdaad - olie en water. De emulsievorming kan mechanisch plaatsvinden ofvia chemische modificatie.

Artisan waterafdunbare olieverf is echte olieverf, gemaakt van gemodificeerdelijnolie en gemodificeerde saffloerolie. Met behulp van een assortiment uniekemediums kan de kunstenaar alle traditionele olieverftechnieken toepassen,zonder dat daar terpentijn of terpentine bij nodig is.

Waterafdunbare olieverf is het meest geslaagd als de emulsievormingonmiddellijk plaatsvindt zodra er water wordt toegevoegd. In de receptuur voorArtisan is gebruik gemaakt van zo’n zichzelf genererende emulsie en daardoorvoelt en gedraagt de verf zich zo traditioneel als maar mogelijk is. De enigechemische modificatie is dat het bindmiddel lijnolie wordt voorbereid om waterop te nemen als verdunningsmiddel in plaats van terpentijn of terpentine. Dat isniet van invloed op de verwerkingseigenschappen; die komen overeen met die

15

Win

sor

& N

ewto

n Th

e C

olou

r Sp

ecia

list

Artisan waterafdunbare olieverf wordt gemaakt met lijn- ensaffloerolie die zodanig zijn gemodificeerd dat ze water als

oplosmiddel accepteren. Artisan gedraagt zich en droogt op als traditionele olieverf, maar zonder dat er terpentijn of

terpentine aan te pas komt.

van traditionele olieverf.

Olieverf in staafvorm. In de vorige eeuw wilden twee Amerikaansekunstenaars de kenmerken van olieverf combineren met de directheid vanpastel. Zo ontstond begin jaren ’80 “Oilbar”. In reactie op de vraag en hetsucces van dit “olieverfkrijt” in Amerika, is de Artists’ Oilbar in 1992gelanceerd op de wereldmarkt.

Oilbar is gewoon olieverf in massieve/staafvorm. Het 35 kleuren tellendeassortiment “olieverfkrijt” van kunstenaarskwaliteit is gemaakt van pigmentmet lijnolie of saffloerolie, in combinatie met een mengsel van speciaalgeselecteerde soorten was. Het assortiment omvat ook een kleurloze oilbarwaarmee, door het verwassen van kleuren, allerlei schilderachtige effectenkunnen worden bereikt.

STUDIEKWALITEIT VERSUS KUNSTENAARSKWALITEIT .Er bestaan enkele fundamentele verschillen tussen de beste verf die voor geldte koop is en verf die is bedoeld voor studenten en beginners. Verf vankunstenaars (Artists’) kwaliteit is:• zo samengesteld dat pigment en bindmiddel perfect in balans zijn. Het

gebruik van de beste pigmenten en een hoger pigmentgehalte in hetbindmiddel, vertaalt zich vaak in een hogere prijs voor kunstenaarskwaliteit.

16

Artists’ Oilbar bestaat uit olieverf en speciale soorten was.Het “olieverfkrijt” dat hiermee is samengesteld leent zich

vooral goed voor een directe, dynamische manier van werken.

• zo samengesteld dat de kleurkracht, mengeigenschappen en dekkrachtoptimaal zijn. De receptuur van Artists’ verf is zo uitgekiend dat de uniekeeigenschappen van elk afzonderlijk pigment maximaal worden benut.

• verkrijgbaar in een breder kleurengamma.Elke kleur in een Winsor &Newton assortiment van kunstenaarskwaliteit (zoals “Artists’ olieverf”) isgeselecteerd aan de hand van de criteria duurzaamheid/lichtechtheid, plaatsbinnen een breed, evenwichtig totaalspectrum, relatieve dekkracht enverwerkingseigenschappen.

Verf die is gemaakt voor studenten en beginners voldoet weliswaar niet aan allenormen waaraan kunstenaarskwaliteit moet voldoen, maar bepaaldeeigenschappen zijn ook bij een beginnerskwaliteit essentieel. De verf moetimmers wel volledig voldoen aan de behoeften van de aankomende kunstenaar.Wat u van een hoogwaardige verf voor studenten of beginners mag verwachten is:• betrouwbare kwaliteit tegen een lagere prijs.De studiekwaliteit die Winsor

& Newton maakt (Winton olieverf) kost minder omdat hij is gemaakt metredelijk geprijsde pigmenten. Die worden echter met evenveel aandacht voorkwaliteit en prestaties gewreven en gedispergeerd als elk ander Winsor &Newton product.

• het ideale beperkte spectrum en “schone” mengkleuren. Alle assortimentenvan studiekwaliteit zijn voor de kunstenaar ideaal om zich degrondbeginselen eigen te maken. Er zijn pigmenten voor gebruikt die eenzo breed mogelijk palet opleveren en die specifiek gerelateerd zijn aan deassortimenten van kunstenaarskwaliteit. Dat levert schone mengkleuren open het helpt de kunstenaar bij het overstappen op “Artists’” verf zodra de tijddaarvoor rijp is.

Bovendien wordt bij de productie van zowel studiekwaliteit alskunstenaarskwaliteit in essentie hetzelfde oliebindmiddel gebruikt, zodat beideveilig onderling mengbaar zijn.

Iets over pigmentgehalte. Een wijdverbreid misverstand wil datpigmentgehalte de enige graadmeter is voor het maken van goede verf. Zoeenvoudig is het echter niet. Een hoog pigmentgehalte is belangrijk, maar teveelpigment kan de verf onhandelbaar maken.

Een tube volstoppen met ftalocyanine pigment bijvoorbeeld, zou een verfopleveren met een veel te grote kleurkracht, zodat elke kleur waarmee hij wordtgemengd wordt overstemd. Aan de andere kant hebben sommige pigmentenvan nature weinig kleurkracht. In de receptuur van onze Terre Vertebijvoorbeeld, is het pigmentgehalte (de concentratie in de tube) zeer hoog,omdat deze kleur door zijn fysische structuur weinig kleurkracht heeft.Soorten verf die worden aangeprezen met “bevat uitsluitend pigment en olie”,kunnen lastig zijn om mee te werken: stroperig, kleverig en vaak onstabiel,

17

terwijl de brilliance te wensen overlaag. Stuk voor stuk tekortkomingen die devorming van een stabiele verflaag bemoeilijken.

Artists’ olieverf bestaat in essentie weliswaar uitsluitend uit “pigment en olie”,maar soort en kwaliteit van beide, de receptuur, een beperkt gebruik vanpassende additieven, het type machines en mensen met een mensenleeftijd aanervaring, waarborgen dat elk pigment wordt ontwikkeld tot een stabiele,duurzame verf. Winsor & Newton brengt alle eigenschappen die verf nodigheeft om maximale artistieke vrijheid en uitstekende beheersing te bieden inbalans, inclusief het pigmentgehalte. En alle variabelen in aanmerkinggenomen, blijkt Winsor & Newton verf royaal het hoogste pigmentgehalte tehebben.

Enkelvoudige pigmenten.In al zijn assortimenten gebruikt Winsor &Newton als het even kan voor elke kleur slechts één pigment. De kwaliteit vanverf met één pigment is dramatisch veel beter dan de kwaliteit van verf dieworden gemaakt met gemengde of meervoudige pigmenten. Naastkleurkracht, geeft één pigment een breed kleurengamma en schonere, helderemengkleuren met een oneindige verscheidenheid van tinten. Dit is vooralbelangrijk bij groenen, violetten en oranjes. Het gebruik van enkelvoudigepigmenten bij het samenstellen van deze secundaire kleuren verbreedt hetspectrum dat de kunstenaar ter beschikking heeft aanzienlijk. Bij de productievan het assortiment van 114 Artists’ kleuren worden in totaal 95 verschillendepigmenten gebruikt.

De prijs van de beste kunstenaarsverf wordt voornamelijk bepaald door de prijsvan het pigment. Cadmium-, cobalt- en ceruleumkleuren bijvoorbeeld, zijnheel duur om te maken. Maar alleen het originele pigment voldoet aan debehoefte van de kunstenaar die gebruik maakt van de specifieke kenmerkenvan juist dat ene pigment.

Maar voor de kunstenaar die schone en consistente mengkleuren wenst, eencompleet (maar niet noodzakelijk allesomvattend) spectrum en betrouwbarekwaliteit, kan verf van studiekwaliteit de beste oplossing zijn.

“Hue” substituutkleuren.Assortimenten van studiekwaliteit bevatten ook“hue”-kleuren (zoals Cadmium Red Hue, Cerulean Blue Hue en Cobalt BlueHue). Deze kleuren zijn vervaardigd met alternatieve pigmenten, die zeergeschikt zijn om tegen een lagere prijs de oorspronkelijke kleur na te bootsen.Een vergelijking van echt Cadmium Red en Cadmium Red Hue laat zien datbeide helderrood zijn. Ook zijn beide zeer duurzaam. Het echte cadmium isechter opaak terwijl de “hue”-kleur transparant is. Dit betekent niet dat de

18

laatste kwalitatief minder is. Vanwege zijn natuurlijke transparantie enmengeigenschappen geven sommige kunstenaars juist de voorkeur aan de hue-kleur! In assortimenten van artists’ kwaliteit wordt de aanduiding “hue”gebruikt om aan te geven waar een alternatief pigment is gebruikt ter vervangingvan een oorspronkelijk pigment dat, om welke reden dan ook, niet langerverkrijgbaar is.

Transparantie versus opaciteit.De fysieke structuur van pigment bepaaltof het al dan niet opaak (dekkend), semi-opaak (half-dekkend) of transparant is.Bij beschouwing door een microscoop zien bijvoorbeeld zuivere ftalocyaninepigmenten er doorschijnend uit, ongeveer zoals gebrandschilderd glas. Dezekarakteristieke transparantie maakt de kleur zeer geschikt voor glaceertechniekenen heldere mengkleuren.

Andersom is een cadmium pigment tamelijk dicht en opaak; het laat weinig ofgeen licht door. Van nature dekkende kleuren zijn het meest geschikt voortoepassingen waarbij maximale dekkracht een voordeel is. Alleen door ervaringleert de schilder de relatieve natuurlijke opaciteit of transparantie van kleurenoptimaal te benutten, deze eigenschappen te gebruiken om een praktischonbeperkt scala van kleuren te bereiken en de mogelijkheden om schone enheldere mengkleuren te maken maximaal uit te buiten.

De kleurenkaart vermeldt bij elke Winsor & Newton kleur ook de mate van transparantie.

19

“Hue” kleuren zijn vervaardigd met alternatieve pigmenten, in een poging om de oorspronkelijkekleur te benaderen tegen een lagere prijs. Omdat elk pigment uniek is, gedragen deze kleuren

zich anders dan de nagebootste kleur, maar sommige kunstenaars geven – voor specifieketoepassingen - juist de voorkeur aan de verwerkingseigenschappen van de “hue”-kleur.

Cobalt Blue

Cobalt Blue Hue

Cadmium Orange

Cadmium Orange Hue

Viridian

Viridian Hue

Serienummers. De relatieve prijs van elke kleur is aangegeven met eenserienummer op de tube of in de assortimentsbeschrijving. Het serienummerwordt vooral bepaald door de prijs van het pigment, waarbij “Series 1” degoedkoopste serie is en “Series 6” de duurste.

Serienummers zeggen niets over de kwaliteit van de verf. Ze hebben uitsluitendbetrekking op de relatieve pigmenten productiekosten. Afhankelijk van dewerkwijze van de schilder kan een kleur uit “Series 1” heel goed de beste keuze zijn.

GEZONDHEID & VEILIGHEIDAls ‘s werelds grootste fabrikant van kunstschildersmaterialen van topkwaliteitbesteedt Winsor & Newton evenveel zorg en aandacht aan een zorgvuldigeetikettering en een veilig gebruik van zijn producten als aan de prestaties vandeze materialen. Winsor & Newton producten leveren bij een juist gebruikgeen gezondheidsrisico op. Gedetailleerde informatie over het juiste gebruik iste vinden op productetiketten en in (product informatiemateriaal.

Vermijd langdurig huidcontact en inwendig gebruik (of inslikken) van hetproduct. Denk daarbij ook aan dingen zoals verf opbrengen met de vingers ofhet met de mond in vorm brengen van penselen.

Hieronder vindt u gedetailleerde informatie over etikettering, wet- enregelgeving, richtlijnen en “best practices” in de EU en de VS:

EU weten regelgeving.Deze richtlijnen werden ingevoerd in de jaren1960. Ze hebben betrekking op alle producten die in de EU verkrijgbaar zijnvoor zowel bedrijfsleven als particulieren. Het systeem is gebaseerd op deindeling van gevaarlijke stoffen in een gevarenklasse: GIFTIG,GEVAARLIJK, CORROSIEF, IRRITEREND, OXYDEREND, EXPLOSIEF,BRANDBAAR of SCHADELIJK VOOR HET MILIEU.

Een gevarenklasse kan zijn onderverdeeld in meerdere niveaus, bijvoorbeeldZeer Giftig of Uiterst Brandbaar. De meeste gevarenklassen wordenweergegeven met een symbool, zoals het doodskopje met gekruiste beenderenvoor Giftig. Daarnaast kan de aanduiding vergezeld gaan van “Risico-” en/of“Veiligheidstekst/waarschuwingstekst”. Alle kunstschildermaterialen die totéén van de hiervoor genoemde gevarenklassen behoren, moetendienovereenkomstig worden geëtiketteerd. De drie meest voorkomendegevarenklassen in kunstschildermaterialen zijn Gevaarlijk, Brandbaar enSchadelijk voor het Milieu. De bijbehorende symbolen zijn hieronderafgebeeld.

20

De risico- en/of veiligheidsteksten variëren al naar gelang het product. EnglishDistilled Turpentine bijvoorbeeld, valt in de gevarenklasse Gevaarlijk enSchadelijk voor het Milieu. Op het etiket moet daarom het volgende worden vermeld:

• Brandbaar• Gevaarlijk bij inhaleren, huidcontact en inwendig gebruik• Irriterend voor ogen en huid• Kan bij huidcontact tot overgevoeligheid leiden• Giftig voor waterorganismen, kan op de lange termijn het watermilieu

negatief beïnvloeden• Kan bij inwendig gebruik longschade veroorzaken

En over veiligheid:

• Buiten bereik van kinderen houden• Geschikte beschermende kleding en handschoenen dragen• Emissie in het milieu vermijden. Raadpleeg veiligheidsinformatie.• Bij inslikken geen braken opwekken: onmiddellijk een arts raadplegen en

deze verpakking of dit etiket tonen.

21

EU-symbool Zeer BrandbaarEU-symbool gevaarlijk EU-symbool Schadelijk voorhet Milieu

Gezondheidsetikettering voor de VS.Met kunstschildersverf moet altijdzorgvuldig en respectvol worden omgegaan. Om te waarborgen dat elkekunstenaar die met verf werkt de essentiële informatie over gezondheid enveiligheid – letterlijk - in handen krijgt, is deze informatie te vinden op alleproductetiketten. Hierna volgt een kort overzicht van etiketinformatie op onzeproducten, zoals die is opgesteld overeenkomstig de richtlijnen die in de VS gelden.

Het Amerikaanse systeem schrijft voor dat alle producten geëtiketteerd moetenworden, ongeacht of een gezondheidswaarschuwing noodzakelijk is. De meestvoorkomende etiketten in de VS zijn:• “ AP,” geeft aan dat het product is getest door een onafhankelijke

toxicoloog en als niet-giftig wordt beschouwd.

Als een product een potentieel risico behelst, wordt dat in de VS op het etiketvermeld. Het “CL” zegel (dat sinds 2000 het “HL” zegel vervangt) wordt, metbijbehorende waarschuwingstekst, gebruikt voor producten die potentieelgevaarlijk zijn. Op het etiket van sommige cobaltkleuren bijvoorbeeld, kunt ude volgende tekst aantreffen:

Waarschuwing: Kan bij huidcontact allergische reactieveroorzaken. Bevat cobalt. Huidcontact vermijden. Na gebruik

handen wassen. Buiten bereik van kinderen houden.

Het etiketteringssysteem is het resultaat van de gezamenlijke inspanningenvan diverse organisaties en groeperingen. De American Society for Testingand Materials (ASTM) heeft normen opgesteld voor een veilig gebruik vankunstschildermaterialen. Hierover is een boekje verschenen onder de titel“ASTM Standards for the Performance, Quality, and Health Labelling ofArtists’ Paints and Related Materials” (ISBN 0-8031-1838-4).

Het adres van de ASTM is:ASTM

100 Barr Harbor DriveWest Conshohocken, PA 19428-2959

22

De etiketteringsnorm voor Chronic Health Hazards in Art materials (ASTMD-4236) werd in de VS wetgeving opgenomen als onderdeel van de FederalHazardous Substances Act. Het Art & Creative Materials Institute (ACMI)houdt zich bezig met etiketteringscertificering en het stimuleren van een veiligen verantwoord gebruik van kunstschildermaterialen in Noord-Amerika.

Sinds 2000 is de informatie op het etiket van veel materialen die in de VSworden verkocht uitgebreid met specifieke informatie over de aanwezigheidvan cadmium en lood in producten. Dit heeft te maken met Californischewetgeving over drinkwaterveiligheid en bodemverontreiniging (dezogenaamde Proposition 65). De nieuwe etiketten voldoen aan de eisen dievoortkomen uit Proposition 65; onafhankelijk van de etikettering die isvoorgeschreven door de federale wet op gevaarlijke stoffen. De tekst opetiketten van producten waar cadmium in zit luidt bijvoorbeeld:

NIET VERSPUITENDit product bevat cadmium, een stof waarvan de staat California weet

dat deze door inhalatie kanker veroorzaakt.

N.B.: Er is geen directe relatie tussen de Amerikaanse en de Europeserichtlijnen voor gezondheidsinformatie op het etiket. Integendeel: degebruikte klassenindeling, niveaus en normwaarden verschillen. Wat in de VSwordt aangeduid als Brandbaar, krijgt in de EU niet automatisch dezelfdeaanduiding.

USA ONLY etiketten kunnen ook in de EU worden aangetroffen omdat Winsor& Newton producten internationaal worden verkocht. Europese kunstenaarswordt echter aangeraden zich aan de Europese etikettering te houden.

Gevaarlijke stoffen(zoals deze golden bij het samenstellen van dit boek)Deze Winsor & Newton producten moeten in de EU zijn voorzien van eenwaarschuwing volgens de richtlijn gevaarlijke stoffen.

Oplosmiddelhoudende producten:

23

Artists’ White Spirit English Distilled Turpentine Artists Painting Medium Dammar Varnish Wax Varnish Japan Gold Size Artists’ Gloss Varnish

Artists’ Matt Varnish Artists’ Picture Varnish Artists’ Retouching Varnish Conserv-Art Gloss Varnish

Aerosols – alleenbrandbaarheidswaarschuwing

Loodcarbonaathoudende producten:Artists Oil Colour Flake White No. 1Artists Oil Colour Flake White No. 2Artists Oil Colour Cremnitz WhiteArtists Oil Colour Foundation White

Producten met “USA only” waarschuwingen:Alle cadmiumhoudende producten (inclusief Vermilion Hue)Oplosmiddelhoudende producten (zie EU lijst)LiquinSansodorConserv-Art Matt VarnishBlending & Glazing MediumLoodhoudende producten (zie EU lijst)Producten met oplosbaar cobaltIn alle assortimenten: Aureolin, Cobalt Violet, Cobalt Violet Dark, CobaltBlue Deep, Artists’ Oil Colour Cobalt Green Deep, producten met bepaaldekleurstoffen, enkele tekeninkten en verf en mediums met “CaliforniaProposition 65”-etiketten.

Hygiëne en veiligheid in het atelierAlle kunstschildersmaterialen moeten met de nodige zorgvuldigheid envoorzichtigheid worden gebruikt, of ze nu potentieel gevaarlijk zijn of niet.Lees voordat u begint de informatie op de etiketten.

Let in uw atelier hierop:• Zorg voor ruimschoots frisse lucht, voldoende ventilatie en circulatie. • Slaap niet in uw atelier, tenzij alle schildermaterialen elders zijn neergezet

en – vooral - alle oplosmiddelrestanten en vuile lappen zijn opgeborgen ineen brandwerende en oplosmiddelbestendige afvalbak.

• Bewaar alle materialen, vooral oplosmiddelen, als u ze niet gebruikt in goedsluitende verpakkingen.

• Stel kunstschildersmaterialen niet bloot aan open vuur of een sterkehittebron.

Tijdens het werk:• Niet eten, drinken of roken om het risico van inwendig gebruik (inslikken)

te vermijden.• Veelvuldig huidcontact, vooral met oplosmiddelen, vermijden. • Penseelpunten niet in vorm brengen met uw mond; verf is niet gemaakt

voor menselijke consumptie. • De verleiding weerstaan om verf met uw vingers op te brengen. Als het

toch niet kunt laten, gebruik dan een beschermende crème, zoals Artguard

24

of draag chirurgische handschoenen. • Bij het airbrushen een goedgekeurd masker dragen en zorgen voor

doeltreffende ventilatie om te voorkomen dat u rondzwevende deeltjesinademt. Gebruik bij voorkeur een afzuigsysteem met een afvoer naar buiten.

• Bij het werken met pigmentpoeder een goedgekeurd masker dragen enzorgen voor doeltreffende ventilatie om te voorkomen dat u rondzwevendedeeltjes inademt. Gebruik bij voorkeur een afzuigsysteem met een afvoernaar buiten.

• Niet méér oplosmiddel uitgieten dan u tijdens uw lopende schildersessienodig hebt, om overmatige verdamping te voorkomen.

• Oplosmiddelspatten die in uw ogen of op uw huid terechtkomenonmiddellijk grondig afspoelen met water.

• Langdurige inhalatie van oplosmiddeldampen vermijden.• Gemorst materiaal meteen opruimen. • Kunstschildersmaterialen buiten bereik van kinderen, dieren en

voedingsmiddelen houden.(N.B.: Winsor & Newton kunstschildermaterialenzijn gemaakt voor gebruik door volwassenen, dat wil zeggen voor personenvan 14 jaar en ouder. Door hun kleinere lichaamsafmetingen en geringeregewicht lopen kleine kinderen meer risico dan volwassenen. Voorkomongelukken en houd kunstschildermaterialen buiten bereik van kinderen.)

Na het schilderen:• Alle doeken met oplosmiddel en weggooipaletten met verfresten opruimen.

Gooi ze weg in een luchtdichte, oplosmiddelbestendige afvalbak ofverwijder ze op een andere, doeltreffende manier.

• Uw handen goed wassen met water en zeep.• Geen oplosmiddel gebruiken om verf van uw handen te halen, maar een

handreinigingsmiddel, zoals Artgel.

25

Op stap met olieverf Met een goed gevulde schilderkist op stap, gewoon naar buiten of met vakantie,is voor menigeen dé manier om optimaal te genieten van het schilderen. Al onzeolieverfproducten zijn geschikt voor gebruik buitenshuis. Griffin alkydverfbiedt echter het voordeel van een snelle droging. Bij het buitenschilderen kuntu daarmee in één sessie dus aanzienlijk gemakkelijker meerdere lagenaanbrengen of partijen verder uitwerken.

Met het oog op de veiligheidsvoorschriften van luchtvaartmaatschappijen is hetbelangrijk om te weten dat elk product of materiaal met een vlampunt vanminder dan 61˚ C in de klasse gevaarlijke goederen valt. Deze goederen mag uniet meenemen in het vliegtuig. (N.B.: het vlampunt is de temperatuur waarbijeen product ontbrandt, daarom is een hoger vlampunt beter.) Slechts enkele vanonze producten hebben een vlampunt van minder dan 61˚ C. De vlampunten vande meeste olieverfproducten liggen daar ruim boven. Hieronder vindt u eenuitgebreide lijst die u kunt gebruiken (en zonodig aan personeel van deluchtvaartmaatschappij kunt tonen) om te verifiëren of een product al dan nietals veilig voor luchttransport kan worden beschouwd.

De volgende producten, met een vlampunt van minder dan 61˚ C, wordenbeschouwd als ontvlambare materialen en zijn niet geschikt om mee aan boordvan vliegtuigen te nemen:• Oplosmiddelen voor olieverf (behalve Sansodor, met een vlampunt van 70˚ C)• Mediums voor olieverf (behalve Artisan waterafdunbare olieverfmediums)• Vernissen voor olieverfWinsor & Newton producten met vlampunten boven 61 graden Celsius, diedaarom als niet-gevaarlijk zijn geklasseerd, zijn:

26

Vlampunt (gesloten pot)

Artists’olieverf >230 ̊C

Winton olieverf >230 ̊C

Refined Linseed Oil >230 ̊C

Linseed Stand Oil >230 ̊C

Thickened Linseed Oil >230 ̊C

Bleached Linseed Oil >230 ̊C

Cold Pressed Linseed Oil >230 ̊C

Oilbar >230 ̊C

Griffin Alkyd sneldrogende olieverf 70 ̊C

Vlampunt (gesloten pot)

Sansodor 70 ̊C

Artisan waterafdunbare olieverf >100 ̊C

Artisan waterafdunbare lijnolie >200 ̊C

Artisan waterafdunbare standolie >200 ̊C

Artisan waterafdunbaar 70 ̊C

schildermedium

Artisan waterafdunbaar >70 ̊C

sneldrogend medium

Artisan waterafdunbaar >70 ̊C

impastomedium

ETIKETTERING VANWINSOR & N EWTON OLIEVERVEN

Winsor & Newton vermeldt op de etiketten van alle olieverf de volgendeinformatie:Kleurnaam De Engelse benaming van de

kleur, bijv. Cadmiumrood =Cadmium Red

Kleurcode Elke kleur heeft een nummer(colour code) die steedshetzelfde is, ongeacht het assortiment. Zo heeftcadmiumrood in elkassortiment kleurcode 094.

Productcode Elk product van Winsor &Newton heeft een uniekeproductcode die het gemakkelijkmaakt om het product aan teduiden of productgegevens op te zoeken.

Pigment De chemische omschrijving van het pigment. Bijvoorbeeld:het pigment in cadmiumrood is cadmium sulfoselenide.

Vehicle Geeft aan welk vehikel (drager of bindmiddel) is gebruikt in dereceptuur van de verf

Lichtechtheidsaanduiding (Permanence)Gradatie:AA – Zeer lichtechtA – lichtechtB – matig lichtechtC – vergankelijk

(N.B.: zie voor een volledige bespreking van lichtechtheid, onderzoek, gradaties ennormen de rubriek Lichtechtheid op bladzijde 59 in het hoofdstuk “TechnischeInformatie - Kleur”.)

SerienummerWelk “series” nummer een kleur krijgt, is voornamelijkafhankelijk van de prijs van het pigment. Series 1 is het laagste prijsniveau,Series 6 het hoogste.

Inhoud De inhoud wordt aangeduid in ml en fluid ounce (fl. oz.)

27

Het etiket van elk olieverfproduct van Winsor & Newton bevat informatie over (o.a.) kleur,

pigment, serie en lichtechtheid.

GEMEENSCHAPPELIJKE KENMERKENVAN ALLE WINSOR & N EWTON OLIEVERVEN

Alle assortimenten olieverf die Winsor & Newton maakt, worden geproduceerdvolgens de volgende normen:• We gebruiken uitsluitend het beste pigment dat er is.Elk pigment wordt

geselecteerd aan de hand van lichtechtheidsnormen en onvervreemdbarepigmenteigenschappen. Elke levering pigment wordt getest en hetpercentage dat wordt afgekeurd omdat het niet aan onze normen voldoet, kanoplopen tot 25%.

• We gebruiken alleen het beste bindmiddel. De oliën die in onzeassortimenten worden gebruikt, hebben zich bewezen als de meest stabieledie er te krijgen zijn.

• Een evenwichtig spectrum,waarmee is gewaarborgd dat de kunstenaar hetgrootst mogelijke aantal mengopties heeft.

• Enkelvoudige pigmenten,overal waar dat mogelijk is. Het gebruik vanenkelvoudige pigmenten biedt het breedste kleurenspectrum en geeftschonere mengkleuren met meer brilliance.

• Deskundig gewreven.Elke verf wordt zo gewreven dat hij in de tube demeest stabiele suspensie vormt en, bij een juist gebruik, de duurzaamsteverflaag waarborgt. Het wrijfprocédé moet bovendien deverwerkingseigenschappen optimaliseren.

In het volgende hoofdstuk worden de diverse assortimenten olieverf die Winsor& Newton maakt stuk voor stuk omschreven.

28

De receptuur van elke Winsor & Newton olieverf heeft tot doelde verf te laten voldoen aan exacte normen - van viscositeit tot

kleurkracht, lichtechtheid en stabiliteit.

WINSOR & N EWTON OLIEVERFPRODUCTEN

ARTISTS’ OLIEVERFDeze verf wordt gewreven volgens de meest exacte specificaties en met de fijnstepigmenten en bindmiddelen die er zijn, voor de kunstenaar die’s werelds besteverf wil. Het assortiment “Artists’ Oil Colour” biedt een uitgebalanceerdspectrum van 114 kleuren in tubes van 37 ml (behalve loodwitten). Een aantalkleuren is verkrijgbaar in tubes van 21 ml, negentien kleuren worden ookgeleverd in tubes van 120 ml en sommige witten zijn ook verkrijgbaar in tubesvan 60 ml. (Loodwitten zijn in Nederland verkrijgbaar in blikjes van 60 ml enl50 ml.)

Spectrum. Artists’ olieverf biedt als assortiment het breedste spectrum van alleWinsor & Newton assortimenten olieverf. De kleuren zijn gekozen opmassakleur (kleur direct uit de tube), ondertoon (kleur van heel dun uitgestrekenverf), kleurkracht en relatieve ondoorschijnendheid (opaciteit).

Receptuur. Elke kleur Winsor & Newton Artists’ olieverf heeft zijn eigenreceptuur om de natuurlijke eigenschappen van elk pigment te benadrukken ende stabiliteit van de verf te waarborgen.

Pigmentgehalte/kleurkracht. Artists’ olieverf paart het hoogstepigmentgehalte aan de breedste verwerkingseigenschappen. De sterkte vanhet pigment geeft dekkracht en kleurkracht. Daarmee is gewaarborgd dat dekunstenaar elke kleur zo voordelig en veelzijdig mogelijk kan toepassen.

29

Viscositeit/consistentie. De dikke, boterachtige consistentie van Artists’olieverf en het aroma van lijnolie zijn kenmerken waar kunstenaars aleeuwenlang van houden. De receptuur van Artists’ olieverf geeft de verf een“korte” consistentie, die penseel- en messtreken in de verf vasthoudt als dekunstenaar dat wil. De verf kan echter ook met medium worden verdund omeen perfect glad glacis te maken.

Glansgraad. De receptuur van Artists’ olieverf zorgt voor voor een zogelijkmatig mogelijke reflectie van de verflaag, maar ook andere factorenkunnen de weerschijn van de verflaag beïnvloeden. Het is belangrijk om dat tebeseffen. Elk pigment vraagt in de receptuur om een ander percentage olie,zodat de glans van kleur tot kleur kan verschillen. Het gebruik van medium enoplosmiddel kan de glansgraad beïnvloeden.

Lichtechtheid. Winsor & Newton heeft voor traditionele, maar minderduurzame kleuren duurzame alternatieven ontwikkeld, zonder concessies tedoen aan de verwerkingeigenschappen van de olieverf. Daardoor is delichtechtheid en duurzaamheid van het hele kleurengamma beter geworden dande oude meesters ooit konden dromen.

Van de 114 kleuren in het assortiment dragen er nu 111 de aanduiding“duurzaam voor gebruik door kunstschilders” (Winsor & Newtons gradatie AAof A) wat bijdraagt aan de levensduur van schilderijen. Zie voor een naderetoelichting op lichtechtheid, duurzaamheid en de individuele gradatie van elkekleur het hoofdstuk Technische Informatie (bladzijde 59-61).

Droogtijd. De lange droogtijd van Artists’olieverf is ook een cruciaal kenmerk.Doordat de verf dagenlang zacht en nat blijft, heeft de kunstenaar alle tijd voorhet aanbrengen van correcties of wijzigingen.

Alle kleuren voelen na 2-12 dagen droog aan. Dit verschil in droogtijd komtvoort uit de verschillende manieren waarop pigmenten reageren bij vermengingmet olie. Winsor & Newton stelt alle kleuren stuk voor stuk zo samen dat dedroogtijd optimaal is en kunstenaars zo min mogelijk last hebben van traagdrogende onderlagen. Toch is het handig om aan hand van deze lijst rekeningte houden met mogelijke verschillen:

Korte droogtijd [ca. twee dagen]:Aureolin, Permanent Mauve [mangaan],Cobalt Blue [meerdere soorten], Prussian Blue, Raw Sienna, Umber [meerderesoorten], Flake, Foundation en Cremnitz White [lood].

Middelmatige droogtijd [ca. vijf dagen]: Winsor Blue en Winsor Green[meerdere soorten - ftalocyaninen], Burnt Sienna, Cobalt Violet en Cobalt Green

30

[meerdere soorten], Ultramarine Blue [meerdere soorten], Mars kleuren[synthetische ijzeroxyden], Permanent Sap Green, Permanent Alizarin Crimson,Ochre [meerdere soorten] en Cadmium [meerdere soorten], Titanium White,Zink White, Lamp Black, Ivory Black.

Lange droogtijd [meer dan vijf dagen]: Winsor Yellow en Winsor Orange[meerdere soorten - arylamiden], Quinacridoon-kleuren, Alizarin Crimson.

Laat schilderijen, om vergeling van de olie te voorkomen, niet drogen in ruimtenwaar het zeer vochtig of altijd donker is. Dit geldt voor alle olieverfschilderijen.

Painting Whites. De acht witten in het assortiment Artists’olieverf waarborgendat kunstenaars ook hier, net zoals in de hele rest van het spectrum, een zo breedmogelijke keuze hebben. De meeste witten van Winsor & Newton zijngewreven met saffloerolie omdat die lichter van kleur is en minder neigt tot vergelen.

Witten met saffloerolieTitanium White; het meest gebruikte moderne wit. Het is het witste, meestondoorschijnende wit en zachter dan Flake White No. 1.

*Flake White No. 1; Flake White is het traditionele loodwit in olieverf en eenuitstekend schildermateriaal, dankzij zijn flexibiliteit, duurzaamheid en snelledroging. De aanwezigheid van zinkpigment verbetert de consistentie. Dit is het“stugste” wit in het assortiment.

*Flake White No. 2; een variant op Flake White No. 1 met een vloeibaardereconsistentie.

Zink White; het minst doorschijnende wit en daardoor ideaal voor tinten englaceren. Het is tevens het “kortste” wit.

*Cremnitz White; ook gemaakt van lood. De afwezigheid van zink zorgt vooreen draderige consistentie. Sommige kunstenaars geven wellicht in principe devoorkeur aan puur lood.

Iridescent White; een pigment op basis van mica dat een parelmoerachtig witoplevert. Komt vooral tot zijn recht bij vermenging met transparante kleuren.

Iets over witten die worden gebruikt voor onderschilderen en gronderen: het isniet raadzaam om hiervoor witten met saffloerolie te gebruiken. Als olieverfdroogt, ondergaat de verflaag een aantal dimensionale veranderingen: onderinvloed van verschillende chemische reacties neemt het gewicht toe en af. Dit

31

effect is bij halfdrogende oliën, zoals saffloer- en papaverolie, sterker dan bijlijnolie. Een wit op basis van saffloerolie is dan ook perfect geschikt voornormale toepassingen en als mengwit, maar niet voor gebruik inonderschilderingen. Door het “werken” van de verf kunnen bovenliggendelagen scheuren. Daarom adviseren we voor gronderen en onderschilderen devolgende twee witten op lijnoliebasis:

Underpainting White; titaniumpigment gewreven in lijnolie en aanbevolenvoor onderschilderingen of het opzetten van grote partijen wit.

*Foundation White; loodpigment gewreven in lijnolie en aanbevolen vooronderschildering of het opzetten van grote partijen met loodwit. Beide(Underpainting en Foundation White) kunnen overigens overal in hetschilderij worden toegepast.

*Loodwit in blikjes; om redenen van giftigheid zijn deze kleuren in Nederlandalleen verkrijgbaar in blikjes.

WINTON OLIEVERFWinton is een traditioneel assortiment verf, gemaakt van pigmenten met eenredelijk prijsniveau. Het is vooral bedoeld voor beginnende en meergevorderde schilders die behoefte hebben aan forse volumes verf tegen eeneerlijke prijs.

32

Spectrum. Winton olieverf is gemaakt van pigmenten die een zo breedmogelijk palet bieden tegen een voordelige prijs. De samenstelling van hetspectrum waarborgt dat met het assortiment het grootst mogelijke aantalmengkleuren kan worden gemaakt. Bovendien is het Winton spectrumspecifiek afgestemd op Artists’ olieverf. Dat betekent dat de kunstenaar erschone kleuren mee kan mengen en dat een eventuele overstap naar hetsuperieure assortiment Artists’ olieverf gemakkelijker verloopt.

Receptuur. Net zoals Artists’ olieverf heeft elke kleur in het Wintonassortiment zijn eigen receptuur, die de natuurlijke kenmerken van hetbetreffende pigment optimaal tot hun recht laat komen en de stabiliteitwaarborgt.

Pigmentgehalte/kleurkracht. Een hoog pigmentgehalte zorgt voor een goededek- en kleurkracht. Hoewel het niet te vergelijken is met het ongeëvenaardepigmentgehalte van Artists’ olieverf, is het pigmentgehalte in het Wintonassortiment hoger dan in veel andere assortimenten van kunstenaarskwaliteit.De voordelige prijs is bereikt door het gebruik van niet al te dure pigmenten,niet door vermindering van het pigmentgehalte tot een onaanvaardbaar niveau.De receptuur, productiemethode en kwaliteitscontrole van Winsor & Newtongaranderen een product dat absoluut uitstekend is.

Viscositeit/consistentie. Het Winton assortiment heeft een uniformereconsistentie dan het Artists’ assortiment en het product is iets stijver. Penseel-en paletmesstreken blijven er uitstekend in staan.

Glansgraad. Net zoals bij Artists’ olieverf is de glansgraad van Winton verfgrotendeels afhankelijk van het gebruikte pigment, daardoor is hij per kleur verschillend.

Lichtechtheid. Waar mogelijk zijn voor het Winton assortiment de meestlichtechte pigmenten geselecteerd. De receptuur en productiemethode vanWinsor & Newton waarborgen dat het product in de tube stabiel blijft en (bijjuiste toepassing) ook de duurzaamst mogelijke verflaag oplevert. Raadpleegom zekerheid te krijgen over de lichtechtheid van elke kleur de informatie opde kleurenkaarten of de verfetiketten.

Droogtijd. Alle kleuren voelen na 2-12 dagen droog aan. Dit verschil indroogtijd komt voort uit de verschillende manieren waarop pigmenten reagerenbij vermenging met olie. Winsor & Newton stelt alle kleuren stuk voor stuk zosamen dat de droogtijd optimaal is en kunstenaars zo min mogelijk last hebbenvan traag drogende onderlagen. Toch is het handig om aan hand van deze lijstrekening te houden met mogelijke verschillen:

33

Korte droogtijd [ca. twee dagen]: Prussian Blue, Raw Sienna, Umber[meerdere soorten], Flake White [lood].

Middellange droogtijd [ca. vijf dagen]: Ftalo Blue en Viridian Hue[ftalocyaninen], Burnt Sienna, Ultramarine Blue [meerdere soorten],synthetische ijzeroxyden, Ochre [meerdere soorten], Titanium White, ZinkWhite, Lamp Black, Ivory Black.

Lange droogtijd [meer dan vijf dagen]: Cadmium Hue [meerdere soorten -arylamiden], Permanent Rose [quinacridoon], Alizarin Crimson Hue.

Laat deze schilderijen, net zoals andere olieverfschilderijen, niet drogen in eenomgeving die erg vochtig of voortdurend donker is. Dit om vergelen van deolie te voorkomen.

Painting Whites. Wit is de meest gebruikte kleur. De vier witten in het Wintonassortiment bieden de schilder uiteenlopende verwerkingseigenschappen.

Titanium White; het meest gebruikte moderne wit. Het is het witste, meestondoorschijnende wit.

Flake White; het traditionele loodwit in olieverf en een uitstekendschildermateriaal, dankzij zijn flexibiliteit, duurzaamheid en snelle droging.De aanwezigheid van zink verbetert de consistentie.

Zink White; het minst ondoorschijnende wit. Ideaal voor het mengen vantinten en voor glacis.

Soft Mixing White; een wit op basis van titanium, maar met minderkleurkracht dan Titanium White. Het wit met de zachtste consistentie.

Winton witten zijn gewreven met saffloerolie, die de witste witten produceert.Het is niet raadzaam om deze verf te gebruiken voor uitgebreideonderschilderingen of gronderingen. De trage droging kan bovenliggendelagen doen scheuren. Gebruik voor onderschilderingen of het opzetten vangrote partijen bij voorkeur Underpainting White of Foundation White uit hetArtists’ assortiment. (NB. Flake White is giftig. Vraag s.v.p. bij uwspeciaalzaak peof het verkrijgbaar is en lees eerst de productinformatie.)

34

GRIFFIN ALKYD SNELDROGENDE OLIEVERFGriffin Alkyd sneldrogende olieverf heeft enkele bijzondere voordelen.Snellere droging betekent dat traditionele olieverftechnieken, zoals impasto englacis, aanzienlijk minder tijd kosten dan bij uitvoering in traditionele olieverf.Deze verf is ideaal voor buitenshuis. Bovendien zorgt de grotere transparantievoor meer diepte en helderheid in glacislagen. Consistente droogtijden voorhet hele assortiment maken een eind aan de gebruikelijke restricties vanconventionele olieverf: deze verf laat zich gemakkelijker overschilderen,ongeacht de onderliggende kleur.

Spectrum. Het Griffin Alkyd assortiment omvat 50 kleuren die stuk voor stukzijn geselecteerd op kleurkracht en relatieve opaciteit. Het spectrum is zosamengesteld dat er zoveel mogelijk kleuren mee kunnen worden gemengd.

Receptuur. Elke kleur in het Griffin Alkyd assortiment heeft zijn eigen,individuele receptuur die de natuurlijke kenmerken van het betreffendepigment optimaal tot hun recht laat komen en de stabiliteit waarborgt.

35

Pigmentgehalte/kleurkracht. De fysieke eigenschappen van alkydharsverschillen iets van die van traditionele oliën, dus ook het pigmentgehalteverschilt enigszins. Ervaren schilders zullen constateren dat alkydverf invergelijking met Artists’ verf iets transparanter is. De receptuur zorgt voor degrootst mogelijke kleurkracht en laat de natuurlijke kenmerken van elk pigmentten volle tot hun recht komen.

Transparantie. Niet alle kleuren in het Griffin Alkyd assortiment zijntransparant. De transparantie van de diverse pigmenten loopt van nature uiteen.Op de kleurenkaart worden Griffin kleuren aangeduid als “transparant of semi-transparant”, dan wel “opaak of semi-opaak”. Bovendien gaat het hierbij altijdom de relatieve transparantie van een kleur in relatie tot andere kleuren.

Viscositeit/consistentie. Griffin Alkyd sneldrogende olieverf heeft een ietsvloeibaarder consistentie dan traditionele olieverf.

Droogtijd. Alle kleuren in het Griffin Alkyd assortiment hebben op het paleteen standtijd van 4 tot 8 uur. Na 18 tot 24 uur voelen ze op het doek droog aan.Het is essentieel dat de verf door en door droog is voordat hij wordt gevernist.Reken hiervoor bij een dunne verflaag minimaal een maand. Dikkere verflagenmoeten langer drogen.

Glansgraad. Alkydverf laat na droging een gelijkmatiger glans zien dantraditionele olieverf.

Lichtechtheid. Bij het vervaardigen van Griffin Alkyd sneldrogende olieverfworden de hoogwaardigste grondstoffen verwerkt, in een procédé met hogekwaliteitsnormen. De levensduur van olieverf en alkydverf is daardoor gelijk,als de kunstenaar althans de juiste schildertechnieken hanteert.

In combinatie met traditionele olieverf, inclusief onderschilderen &glaceren. Griffin Alkydverf kan zowel als onderschildering voor olieverf alsgemengd met olieverf worden gebruikt. Een alkydverflaag droogt sneller en isiets minder flexibel dan traditionele olieverf. Daarom is het niet raadzaam omGriffin Alkyd te gebruiken over olieverf of “Oilbar”. Daarentegen is Griffinuitstekend geschikt voor een snelle onderschildering die verder wordtuitgewerkt in Artists’ of Winton olieverf. Griffin Alkydverf kan niet wordenvermengd met acrylverf.

36

ARTISTS’ OILBAR"Oilbar", olieverf in staafvorm, biedt de aantrekkelijke mogelijkheid om metnatte verf direct op doek te tekenen. Het hoge pigmentgehalte geeft de kleureneen kracht en diepte die in geen enkel opzicht te evenaren zijn met krijt ofoliepastel. Verder heeft Oilbar, in tegenstelling tot oliekrijt, het fysiekevoordeel van een drogende verflaag. Het bindmiddel van oliepastel laat zichniet fixeren, zodat de kleuren gemakkelijk versmeren en vuil opnemen. Oilbaris expressief en direct - er zit niets tussen kunstenaar en ondergrond. Zelfs geen penseel.

Spectrum. De 35 kleuren, inclusief een kleurloze mengstift, vormen eenuitstekend werkbaar spectrum, zowel afzonderlijk als in combinatie metandere soorten olieverf.

Receptuur. Het Oilbar assortiment is vervaardigd van pigment, lijnolie ofsaffloerolie en een mengsel van speciaal geselecteerde wassen. Voor elkekleur is een receptuur ontwikkeld die de natuurlijke kenmerken van hetbetreffende pigment optimaal tot hun recht laat komen en de stabiliteit van dekleur waarborgt.

Viscosieit/consistentie. De specifieke consistentie van Artists’ Oilbar maakteen daadwerkelijk unieke, dynamische wijze van opbrengen mogelijk. Bijtoevoeging van olieverfmedium gaat de olieverf in staafvorm zich ongeveerzo gedragen als olieverf uit een tube.

37

Glansgraad. Omdat elk pigment een andere hoeveelheid olie in de receptuurvereist, kan de glansgraad van Oilbar van kleur tot kleur iets verschillen. Ookbij toevoeging van oplosmiddel of medium verandert de glansgraad.

Lichtechtheid. Artists’ Oilbar heeft dezelfde gradaties als andere Winsor &Newton assortimenten van kunstenaarskwaliteit. Kleuren met de aanduidingAA en A worden aanbevolen als duurzaam voor gebruik door kunstenaars.Raadpleeg de informatie over lichtechtheid op de kleurenkaart en de etiketten.

Droogtijd. Na het aanbrengen op het doek voelt de verf na 2 tot 7 dagendroog aan. De verf moet beslist door en door droog zijn voordat hij wordtgevernist. Laat dunne verflagen daarom minimaal zes maanden drogen.Dikkere verflagen moeten langer drogen.

Kleurloze stift. De kleurloze Oilbar heeft dezelfde functie als lijnolie bijtubeverf. Hij wordt vooral gebruikt om kleuren direct op het doek te verwassenen om glaceringen te maken. Het is eigenlijk medium in massieve vorm.

In combinatie met traditionele olieverf. Oilbar kan worden gecombineerdmet zowel traditionele olieverf als Griffin Alkyd sneldrogende olieverf.Omdat Oilbar was bevat, is het niet raadzaam om dikke lagen hiervan tegebruiken als ondergrond voor dunne lagen olieverf. Dit zou tegen de regel“vet over mager” ingaan. Oilbar laat zich ook goed combineren met deverschillende Winsor & Newton olieverfmediums.

Voltooid werk beschermen. Een voltooid Oilbarschilderij moet wordenbeschermd tegen vuil en aanslag, maar vernis kan worden aangetast door dewas in Oilbar. Daarom verdient inlijsten achter glas de voorkeur.

Monotype. Oilbar leent zich voor tal van technieken maar is voor sommigebij uitstek geschikt. Bij prentkunstenaars bijvoorbeeld is het erg geliefd voorhet maken van monotypen. Met Oilbar kan, met of zonder medium, direct opeen glasplaat worden getekend, waarna het resultaat meteen kan wordenafgedrukt op papier..

38

ARTISAN WATERAFDUNBARE OLIEVERFArtisan is echte olieverf, gemaakt van lijnolie en saffloerolie die zodanig zijngemodificeerd dat ze bij toevoeging van water een stabiele, verwerkbareemulsie vormen. De kunstenaar die met Artisan werkt, kan zijn verfverdunnen met water en ook voor het schoonmaken water gebruiken in plaatsvan oplosmiddelen, zoals terpentijn of terpentine. De samenstelling van deverf zorgt dat hij er precies hetzelfde uitziet als conventionele olieverf en ookprecies hetzelfde aanvoelt. De kleurdiepte, boterachtige consistentie,lichtechtheid, opaciteit/transparantie, prestaties en droogtijden zijn allemaalvergelijkbaar met conventionele olieverf. De kunstenaar kan er dus ook allebasiskenmerken van het werken met traditionele olieverf mee cultiveren.

Artisan is olieverf en moet ook als zodanig worden behandeld. Degemodificeerde lijnolie en saffloerolie nemen water aan als oplosmiddel.Voor het overige werkt het gemodificeerde oliebindmiddel net zoals eenconventionele olie: het neemt water aan zoals lijnolie terpentine aanneemt,waarna het door oxydatie een stabiele verflaag vormt.

Spectrum. Het Artisan assortiment omvat een uitgebalanceerd spectrum van40 kleuren die stuk voor stuk zijn geselecteerd op kleurkracht en relatieveopaciteit. De keuze van dit spectrum waarborgt dat uit dit assortiment hetgrootst mogelijke aantal kleuren kan worden gemengd.

39

Receptuur en het gebruik van water. Artisan bevat geen water. De lijnolie-en saffloeroliebindmiddelen zijn zodanig gemodificeerd dat de verf wateraanneemt en een stabiele emulsie vormt, maar met behoud van deverwerkings- en optische eigenschappen van conventionele olieverf. In dereceptuur zijn bovendien zoveel mogelijk enkelvoudige pigmenten gebruikt,wat zorgt voor kleuren met een goede brilliance en schone mengkleuren.Bovendien zijn de oliën en dispersiemethoden zo uitgekiend dat ze deafzonderlijke kenmerken van elk pigment in het Artisan assortiment - vanopaciteit tot transparantie – goed tot hun recht laten komen.

Pigmentgehalte/ kleurkracht. In Artisan is een brede verscheidenheid vanpigmenten gebruikt, zodat de verf alle kenmerken heeft die van een Winsor &Newton product mogen worden verwacht; inclusief een hoog pigmentgehaltedat dek- en kleurkracht waarborgt.

Viscositeit/consistentie. Direct uit de tube heeft Artisan waterafdunbareolieverf een dikke, stijve consistentie, ongeveer zoals traditionele olieverf. Deverf houdt penseelstreken en messporen uitstekend vast en is dus ook geschiktvoor pasteuze technieken. De consistentie van Artisan kan gemakkelijkworden bijgesteld door toevoeging van een Artisan medium. Hiermee kunnenvloei en verwerkingseigenschappen van de verf worden aangepast, terwijl deverf toch gemakkelijk met water mengbaar en verwijderbaar blijft.

Droogtijd. Als Artisan wordt verdund met water verdampt het water vrij snel,waarna er een conventionele olieverflaag overblijft die droogt door oxydatie.De droogtijden van Artisan kleuren lopen uiteen omdat elk pigment bijvermenging met olie anders reageert. Winsor & Newton stelt alle kleuren stukvoor stuk zo samen dat de droogtijd optimaal is en kunstenaars zo minmogelijk last hebben van traag drogende onderlagen. Toch is het handig omaan hand van deze lijst rekening te houden met mogelijke verschillen:

Korte droogtijd [ca. twee dagen]: Prussian Blue, Umber [meerdere soorten],

Middelmatige droogtijd [ca. vijf dagen]: Cadmium Hue [meerdere soorten],Phthalo Blue (red shade) en Phthalo Green [meerdere soorten], Sienna[meerdere soorten], French Ultramarine, synthetische ijzeroxyden, Ochre[meerdere soorten], Titanium White, Zink White, Lamp Black, Ivory Black.

Lange droogtijd [meer dan vijf dagen]: Cadmium [meerdere soorten],Permanent Rose [quinacridone], Permanent Alizarin Crimson.

Voor alle olieverfschilderijen geldt dat ze niet bij grote vochtigheid ofvoortdurende duisternis moeten opdrogen om vergelen van de olie te voorkomen.

40

Glansgraad. De weerschijn van Artisan verflagen wordt beïnvloed doorallerlei factoren. Omdat de hoeveelheid olie in de receptuur voor elk pigmentanders is, kan de glansgraad van kleur tot kleur ietwat verschillen. Ook kande glansgraad worden beïnvloed door verdunning met water of het gebruik van mediums.

Lichtechtheid. Dankzij recente ontwikkelingen in de pigmentchemie is delichtechtheid van kunstenaarsverf opnieuw verbeterd. Winsor & Newton heeftin de receptuur van het Artisan assortiment volop gebruik gemaakt van dieverbeteringen. Alle Artisan kleuren hebben de gradatie AA of A (duurzaamvoor gebruik door kunstenaars). Meer over lichtechtheid en duurzaamheid inhet hoofdstuk over techniek (bladzijde 59-61).

In combinatie met traditionele olieverf.Artisan verf en mediumskunnen worden gemengd met conventionele olieverf en olieverfmediums,maar naarmate er meer gewone olieverf aan wordt toegevoegd, wordt hetmengsel minder goed afdunbaar met water. Ook het naleven van regels zoals“vet over mager” wordt moeilijker bij vermenging van Artisan mettraditionele olieverf. Gebruik daarom bij voorkeur alleen Artisan verf enmediums, des te meer profiteert u van de voordelen van het gebruik van waterin plaats van oplosmiddelen.

Waterafdunbare mediums.Met Artisan mediums kunt u de kenmerken enverwerkingseigenschappen van tubeverf veranderen, zodat u alle traditioneleolieverftechnieken kunt toepassen. Tot de mediums die specifiek zijnontwikkeld voor gebruik met Artisan waterafdunbare olieverf behoren:(Artisan) Linseed Oil, Stand Oil, Painting Medium, Fast Drying Medium enImpasto Medium.

Mediums zijn additieven, dus het gebruik ervan moet beperkt blijven. Houddaar rekening mee, want teveel Artisan Linseed Oil of Stand Oil leidt – net alsbij conventionele olieverf - tot rimpelvorming in de verflaag. Artisanmediums worden uitgebreider behandeld op bladzijde 68 in het hoofdstuk “Mediums”.

Water als oplosmiddel. Toevoeging van teveel oplosmiddel kan leiden toteen slecht gebonden verflaag. Dat geldt voor gewone olieverf, maar ook voorhet gebruik van water als oplosmiddel in Artisan verf. We adviseren dan ooknadrukkelijk om de verwerkingseigenschappen van de verf bij te stellen metmedium en water. Als u water toevoegt, doe dit dan al roerend met eenpenseel of paletmes en met kleine beetjes tegelijk. Door geleidelijketoevoeging vormen water en olie een gelijkmatige emulsie.

41

Door toevoeging van water als oplosmiddel veranderen ook de reflectieveeigenschappen van de verf. De kleurwaarde zal iets verschuiven in de richtingvan een lichtere tint. Bij verdamping van water uit het mengsel vindt hetomgekeerde plaats en verschuift de kleurwaarde richting oorspronkelijke kleur.

Geschikte vernissen.Elke vernis die geschikt is voor conventioneleolieverf is geschikt voor Artisan. Goede vernis beschermt uw schilderij tegenvuil en aanslag uit de atmosfeer en is volledig verwijderbaar zodat hetschilderij zonodig kan worden schoongemaakt. Vernis moet niet in plaats vanmedium worden gebruikt en worden toegevoegd aan verf. Wacht met hetvernissen van een Artisan schilderij tot het door en door droog is (minimaalzes maanden). Winsor & Newton produceert een compleet assortimentvernissen voor olieverf (zie het hoofdstuk “Vernissen” op bladzijde 69).

Synthetische of natuurharen penselen.In de loop van langeschildersessies kunnen penselen van natuurlijk varkenshaar zacht wordendoor het langdurige contact met water. Artisan penselen zijn gemaakt vanvezels die specifiek zijn bedoeld voor gebruik met Artisan waterafdunbareolieverf. De stugge vezel gedraagt zich bijna net zo als natuurlijk varkenshaarmaar wordt in water niet zacht. Ook andere synthetische penselen, zoals delangstelige Winsor & Newton Galeria penselen (en in de VS University enMonarch), behouden die ietwat stugge veerkracht en zijn geschikt voorArtisan verf.

Een goede richtlijn is dat varkensharen of Artisan penselen het meest geschiktzijn voor onverdunde verf en pasteuze technieken. Voor subtieleverwassingen, glaceringen en fijne details, adviseren we een zachtharigpenseel, zoals Winsor & Newton Cirrus of Sceptre Gold.

Een schoon atelier.Artisan verf hoeft na het schilderen niet te wordenverwijderd met oplosmiddel. Veeg na gebruik gewoon alle overtollige verfvan uw penselen en was deze daarna goed schoon met water en zeep. U hebtgeen terpentijn of terpentine nodig. Om uw penselen in goede conditie tehouden is het raadzaam om ze direct na het schilderen, nog dezelfde dag,schoon te maken.

42

TECHNISCHE INFORMATIE - KLEUR

Alle pigmenten die worden verwerkt in assortimenten van Winsor & Newtonzijn geselecteerd aan de hand van de volgende criteria:

Onvervreemdbare pigmenteigenschappenElk pigment is uniek. Sommige zijn van nature opaak terwijl anderetransparant zijn. Andere krijgen bij het aanbrengen in een dunne laag een heelander karakter dan bij onverdund gebruik. Sommige hebben een dramatischekleurkracht terwijl andere heel subtiele mengkleuren opleveren. We evaluerenalle pigmenten op grond van de volgende eigenschappen: massakleur (kleurdirect uit de tube), ondertoon (kleur van heel dun uitgestreken verf),kleurkracht en relatieve opaciteit. Van cadmiums, (die een rijke kleur en grotedekkracht hebben en erg opaak zijn) tot ftalocyaninen (die gekenmerktworden door bonte kleuren, een fonkelende natuurlijke transparantie en eenenorme kleurkracht) gebruikt Winsor & Newton alleen pigmenten die deverfijnde kenmerken van een specifieke kleur het beste weerspiegelen.

Lichtechtheid/duurzaamheidDe 20e eeuw liet opmerkelijke ontwikkelingen zien in de kwaliteit vanpigmenten. Hoewel die grotendeels het resultaat zijn van innovaties in anderebranches (zoals de auto-, keramische en plasticsindustrie), bleek de toenamevan het aantal kleuren en de dramatische verbetering van de duurzaamheid eengeweldig voordeel voor beeldende kunstenaars. Winsor & Newton kan nu eenuitgebalanceerd spectrum van traditionele en moderne kleuren aanbieden, datzich onderscheidt door een duurzaamheidsniveau dat kunstenaars zich slechtseen paar decennia geleden nog nauwelijks konden voorstellen. Van Winsor &Newton Artists’ olieverf is nu achtennegentig procent gekwalificeerd als“duurzaam voor gebruik door kunstenaars.” Die kwalificatie is vantoepassing op zowel de dunste gewassen tonen en de lichtste tinten als deonverdunde kleur.

Bijdrage aan een evenwichtig spectrumHet beste spectrum in elk assortiment is een spectrum dat de kunstenaar instaat stelt een zo breed mogelijk kleurengamma te mengen. Winsor & Newtonkiest pigmenten niet alleen vanwege hun eigen kenmerken, maar kijkt ooknaar de mate waarin die kenmerken bijdragen aan het geheel van meng- enexpressiemogelijkheden van het totale spectrum. Alle Winsor & Newtonassortimenten kunnen worden gebruikt om het hele scala van mengkleuren teonderzoeken; van warm tot koel en van hoog tot laag chroma en alles daartussenin.

43

DE FUNCTIE VAN PIGMENTEN .Pigmenten hebben, naast unieke optische eigenschappen, ook uiteenlopendefysische kenmerken. Sommige zijn rafelig en onregelmatig, andere glad enrond. Sommige absorberen bij het wrijven veel olie, andere maar weinig.Kortom, elk pigment moet in het productieproces anders worden bewerkt envergt andere vaardigheden en detailkennis.

Een bruikbare definitie van pigment luidt: Pigmenten zijn stoffen dieafzonderlijke deeltjes blijven en in een bindmiddel in suspensie kunnenworden gehouden.Kleurstoffen daarentegen kunnen oplossen en doorbloedenin omringend materiaal. Dat alle pigmenten lichtecht zijn en kleurstoffen niet,is een wijdverbreid misverstand. Het maakt voor de lichtechtheid weinig ofniets uit of een stof zich als een kleurstof gedraagt of als een pigment.

Een ander interessant feit is dat een kleurstof chemisch kan worden“bijgesteld”, zodat hij zich gedraagt als een pigment. De kleurstof wordt danverbonden aan of neergeslagen op een stof die er niet mee reageert,bijvoorbeeld aluminiumhydraat. Dit levert een “lakpigment” op. Kraplak enkarmijn zijn voorbeelden van lakpigmenten.

Organisch versus anorganisch.Deze termen worden gebruikt bij hetbeschrijven van chemicaliën die zijn samengesteld uit specifieke elementen en

44

In 1892 was Winsor & Newton de eerstefabrikant die uitgebreide technische

informatie publiceerde over pigmenten en kleuren.

zijn ook van toepassing op pigmentomschrijvingen. Anorganischeverbindingen bestaan uit elementen zoals metalen (bijvoorbeeld cadmium,cobalt en ijzer) terwijl organische verbindingen zijn opgebouwd uit moleculendie koolstof en waterstof bevatten, vaak met zuurstof en stikstof erbij.Organische stoffen bestaan uit dezelfde basisbouwstenen als levendeorganismen. Definities zijn echter niet altijd keihard en vaak bevattenorganische pigmenten ook metalen. In koperftalocyanine bijvoorbeeld, zitook koper.

Anorganische aarde pigmenten (zoals gele oker en ongebrande omber)worden al sinds de prehistorie gebruikt. De opmars van anorganischepigmenten begon in de negentiende eeuw. Toen maakten de industriëlerevolutie en ontwikkelingen in de chemie het mogelijk om metalen zoalscadmium of cobalt te combineren met andere stoffen. Dat leverde productenop zoals cadmiumsulfide (dat door toevoeging van meer of minder seleniumkon worden "bijgesteld" om oranjes en roden te maken). Dit zijn zeer stabiele,beter kleurechte verbindingen en met een bindmiddel - zoals lijnolie voorolieverf – kon daar een suspensie van worden gemaakt.

De eerste organische pigmenten werden aangetroffen in de natuur. Sommigekleurstoffen werden gewonnen uit planten. Van wede bijvoorbeeld werdwedeblauw of indigo gemaakt om kleding te verven. En Indiaas geel werd inMonghyr in Bengalen gewonnen uit de urine van vee dat was gevoed metmangobladeren. Het pigment werd ook wel “Indiase moes” genoemd. Dezebeide organische kleuren, die uit het natuurlijke milieu werden gewonnen,verschillen van de hedendaagse, in het laboratorium gesynthetiseerde pigmenten.

Het eerste, volledig synthetisch vervaardigde pigment kwam voort uit eenongelukje. Rond 1704 was een verfmaker genaamd Diesbach bezig eenFlorentijnse lakkleur te maken. Per ongeluk gebruikte hij potas (kaliumzout) dieonopzettelijk was verontreinigd met dierlijke olie. In plaats van de rode lak diehij wilde maken, kreeg hij een veel lichtere kleur. Toen hij probeerde de kleurverder te veranderen, kreeg hij eerst purper en daarna diepblauw; Pruissischblauw om precies te zijn. Dat was dus het eerste synthetische pigment.

De laatste vijftig jaar is er in de pigmenten kleurchemie zonder enige twijfelmeer voortuitgang geboekt dan in de voorafgaande tweeduizend jaar. Dehuidige revolutie in organische pigmenten begon rond de vorigeeeuwwisseling, toen de Duitsers synthetisch arylamide geel maakten. Deduurzaamheid en variatie in kleurtonen van arylamiden is verder ontwikkelden ze worden nog steeds gebruikt. Winsor & Newton gebruikt dit pigment bijde vervaardiging van Winsor gelen en cadmium "hue"-kleuren.

45

Arylamide stelde niet alleen een norm voor moderne synthese in hetlaboratorium, maar werd ook de standaard voor de ontwikkeling vanpigmentnamen. In toenemende mate worden organische pigmenten getooidmet veellettergrepige benamingen: antraquinonen, dioxazinen, pyrrolen,ftalocyaninen en benzimidazolen zijn allemaal producten van de 20e-eeuwsepigmentchemie.

Werken met organische en anorganische kleuren.Organischepigmenten (in het laboratorium gesynthetiseerd uit koolstofverbindingen) enanorganische kleuren (meestal samengesteld uit metalen) hebben niet alleen inde productie dingen gemeen, ook hun gedrag op het palet vertoontovereenkomsten. Voordat we enkele van die kenmerken beschrijven, willenwe erop wijzen dat het hier niet gaat om “regels”. Aan het begin van dithoofdstuk zeiden we al dat elk pigment uniek is. En soms vertonenanorganische kleuren “organische” eigenschappen, of omgekeerd. Dat gezegdzijnde, volgen hier drie algemene principes.

In mengkleuren leveren anorganische kleuren eerder de tonaliteiten op diede natuurlijke wereld het dichtst benaderen. De aard van weerkaatst lichten schaduw maakt dat we leven in een wereld van zuivere kleuren, die zichvermengen tot rijke tinten grijs. Dankzij hun fysische en optischeeigenschappen geven anorganische kleuren deze natuurlijke licht- enschaduwtinten, met hun specifieke kenmerken, heel vaak natuurgetrouwer weer.

Organische kleuren zijn helderder en dat geldt meestal ook voor hunmengkleuren. Dankzij hun zuiverheid, natuurlijke doorschijnendheid enkleurkracht leveren organische pigmenten secundaire en tertiaire mengkleurenop die gewoonlijk dichter bij het hoge chroma blijven van de primaire kleurenwaar ze van “afstammen”.

Beide laten zich prima onderling mengen. Probeer een anorganischemengkleur die te grijs of te doods is geworden eens op te halen door er eenvleugje organische kleur aan toe te voegen. U zult zien dat u grotendeels metanorganische pigmenten gemaakte mengkleuren vaak een verrassende“opkikker” kunt geven, zonder dat hun natuurlijke karakter verloren gaat.

46

Hierna volgen opmerkingen en beschrijvingen bij pigmenten die veel wordengebruikt bij de productie van kunstschilderverven:

WittenDe eerste witten werden bereid uit kalk uit de aarde en zijn sinds deprehistorie in gebruik. Om te illustreren dat dezelfde bron volstrekttegengestelde kleuren kan opleveren, vertellen we u ook nog datbeenderen in het allereerste begin van de verfgeschiedenis werdengebruikt om zowel witte als zwarte pigmenten te maken. Het verassen(roosten) van dierenbotten leverde een grijs-witte as op die tot in demiddeleeuwen werd gebruikt om papier of perkament een korreligoppervlak te geven. Als men dezelfde botten in een gesloten omgeving lietverkolen, was het resultaat een zwart product: beenderzwart.

Tegenwoordig beschikt de kunstenaar over allerlei witten, metuiteenlopende eigenschappen en dekkingsgradaties. Ze zijn allemaal zeergeschikt als mengkleur of voor het opzetten van partijen, al naar gelang despecifieke behoefte.

Chinese White. In 1834 uitgevonden door Winsor & Newton. Het eerstehalfdekkende permanente wit. Gemaakt van zinkwit.

Cremnitz White. Zuiver loodwit, gewreven in saffloerolie, favoriet bijsommige kunstenaars die traditionele technieken toepassen.

47

Chinees wit, het eerste halfdekkendepermanentwit werd in 1834

uitgevonden door Winsor & Newton.

Flake White. Loodwit: loodcarbonaat waar een beetje zink aan istoegevoegd om de kleur en consistentie te verbeteren. Flake White No. 1heeft een dikkere consistentie dan Flake White No. 2.

Foundation White. Loodwit gewreven in lijnolie voor onderschilderingof basisopzet.

Iridescent White. Parelmoerwit: een pigment op basis van mica dat in hetassortiment Artists’ olieverf is opgenomen om parelmoerachtige effectente bereiken. Het is lichtecht en kan met andere kleuren worden gemengd.

Soft Mixing White. Maakt deel uit van het Winton assortiment en isgemaakt van titanium pigment. Een zachte consistentie, uitstekend voorkrachtige tinten zonder dat de verf kalkachtig wordt.

Titanium White. Het dekkendste wit met de meeste kleurkracht. Voor heteerst vervaardigd in 1870 en in de jaren 1920 geïntroduceerd alskunstschilderverf. Nu het populairste wit.

Zinc White. Het meest transparante wit met de minste kleurkracht. Voorhet eerst vervaardigd in de 18e eeuw en vanaf circa 1840 veel gebruikt.

Zwarten en grijzenDe allereerste, prehistorische zwarte pigmenten worden nog altijd volopgebruikt. Beenderzwart (op bladzijde 45 beschreven in relatie tot beenderwit)wordt verkocht onder de naam ivoorzwart of “Ivory Black.” Ooklampenzwart (Lamp Black) zit in vrijwel elk assortiment. Beide zijnafkomstig uit dierlijk materiaal en technisch gezien dus de allereersteorganische kleuren. Beide zijn zeer stabiele vormen van dichte, elementairekoolstof. En niets is permanenter dan elementaire koolstof, of het nu in devorm van deze eenvoudige pigmenten is, als gelaagd grafiet of samengedrukttot de waardevolste van alle kristallijne structuren: de diamant. Ondanks hetadembenemende vakmanschap en raffinement dat de pigmentchemiegedurende de afgelopen eeuw tentoonspreidde, is er nog altijd niets dat hunveelzijdigheid, verwerkbaarheid en duurzaamheid evenaart. Terwijl de eerstekoolstofpigmenten zo’n 40.000 jaar geleden werden ontdekt door mannen envrouwen die om een vuur zaten.

48

Blue Black. In olieverf is dit een mengsel van ivoorzwart en ultramarijn.

Charcoal Grey. In olieverf is dit gemalen houtskool.

Davy’s grijs. Oorspronkelijk een speciaal soort leisteen, nu versterkt doortoevoeging van andere kleuren. Uitstekend om mengkleuren af te zwakkenzonder zwarting.

Ivory Black. Verbrande beenderen waar geen ivoor aan te pas komt.

Lamp Black. Het oudste door mensen gemaakte pigment, bestaande uit roetvan verbrande olie.

Payne’s grijs. Een blauw grijs bestaande uit een mengsel van karm(oz)ijn,blauw en zwart. William Payne, een aquarellist uit het Engelse Devon(werkzaam 1776-1830) wordt gezien als de naamgever.

Sepia. Oorspronkelijk de inkt uit de inktzak van de zeekat of sepia, een soortinktvis. Wordt nu bereid uit een mengsel van omber en zwart.

49

Inktzakken van inktvissen zoals die vroegerwerden gebruikt om sepia te maken.

Tegenwoordig wordt sepia gemaakt van een mengsel van omber en zwart.

Staafjes Chinese inkt worden traditioneelgemaakt van koolstof (roet of lampenzwart)

en vis- of andere dierlijke olie.

AardkleurenSamen met de prehistorische koolstofzwarten en –witten, waren aardkleurentot de middeleeuwen in de meerderheid op het schilderspalet. Deedelsteenachtige transparantie (te danken aan de aanwezigheid vanaluminiumsilicaat in het pigment) en de rijke tonaliteit van de hoogstekwaliteiten sienna aarde, waren voor kunstenaars van Rembrandt tot Wyethletterlijk toonaangevend. Helaas werden de fijnste siena aardkleuren na devorige eeuwwisseling steeds moeilijker verkrijgbaar, zodat fabrikanten diebeslist het natuurlijke pigment wilden gebruiken, gedwongen waren omgenoegen te nemen met een mindere kwaliteit. Winsor & Newton heeft inveel gevallen besloten om recent ontwikkelde synthetische aardpigmenten tegebruiken in plaats van de resterende natuurlijke aardes. De nieuwesynthetische ijzeroxyden zijn weliswaar afkomstig uit het laboratorium maarhun fysische structuur heeft veel eigenschappen die ook de oorspronkelijkeaardkleuren zo bijzonder maakten.

In de loop der eeuwen hebben allerlei “kleurrijke” bronnen pigmentenopgeleverd. Een van de interessantste (en onmiskenbaar de griezeligste) was“Mummiebruin”. De eerste documenten over Egyptische mummies die totpigment werden vermalen, dateren uit de 16e eeuw. Het pigment ontleent zijnkarakteristieke kleur aan asfalt. Deze bitumineuze, vaste of halfvaste aardekwam voor in streken met olieafzettingen en werd gebruikt bij het balsemenvan Egyptische mummies. Het gebruik hield in de 19e eeuw op.

50

Keulse aarde of Van Dyke Brown is gemaakt van op ligniet of bruinkool gelijkend, organisch materiaal.

Burnt Sienna. Oorspronkelijk gebrande siena aarde. Winsor & Newtongebruikt over het algemeen een synthetisch ijzeroxyde om de brilliance entransparantie van het origineel te evenaren.

Burnt Umber . Gebrande omber, een aardpigment uit Umbrië (en anderevindplaatsen).

Gold Ochre. Oorspronkelijk een variëteit van natuurlijke aarde. Verdrongendoor synthetisch ijzeroxyde.

Indian Red. Oorspronkellijk een variëteit van natuurlijke aarde. Verdrongendoor synthetisch ijzeroxyde.

Light Red. Oorspronkelijk gebrande gele oker. Verdrongen door synthetischeijzeroxyden.

Mars [diverse kleuren]. Rode, bruine en gele aardkleuren, gemaakt vansynthetische ijzeroxyden. Meestal opaak.

Raw Sienna.Ongebrande siena, natuurlijke gele aarde. Bij Winsor & Newtonis deze kleur helder en transparant en bezit hij weinig kleurkracht. Soms wordtals substituut synthetisch ijzeroxyde gebruikt.

Raw Umber. Ongebrande omber, natuurlijk ijzeroxyde.

Terra Rosa. Oorspronkelijk een soort natuurlijke aarde. Verdrongen doorsynthetisch ijzeroxyde.

Vandyke Brown. Oorspronkelijk bitumineuze aarde, meestal vervangen dooromber. De testen van Winsor & Newton laten niet zien dat dit pigment inolieverf verschiet.

Venetian Red. Oorspronkelijk een soort natuurlijke aarde. Verdrongen doorsynthetische ijzeroxyden.

Yellow Ochre. Gele oker, natuurlijk ijzeroxyde.

51

Roden en oranjesHet meest dynamische, vurige rood – tot de introductie van cadmiumrood aan hetbegin van de 20e eeuw - was vermiljoen. Oorspronkelijk werd dit pigmentfijngestampt uit het mineraal “zwavelkwik” of “cinnaber”, ofwel kwiksulfide(HgS). Cinnaber werd door de Grieken en Romeinen gebruikt en, zeerwaarschijnlijk, door de Chinezen veranderd in de zuiverder vorm vermiljoen. Derijke, opmerkelijk heldere kleur die daar uit voortkwam, werd door geen enkelander pigment geëvenaard. Vanwege de giftigheid en daarmee samenhangendeproductierisico’s is vermiljoen niet meer verkrijgbaar. Toen deze kleur geleidelijkuit productie werd genomen, waren er gelukkig inmiddels cadmiums beschikbaarals vervanging.

De afgelopen decennia laten een explosieve groei van roden en oranjes uitorganische, synthetische bronnen zien. Zal één daarvan uiteindelijk cadmiumverdringen, zoals cadmium vermiljoen verdrongen heeft? Hoewel peryleen-,pyrrool-, quinacridoon- en naftolrood stuk voor stuk unieke en geweldigeeigenschappen hebben, bestaat er nog steeds geen rood pigment dat dezuiverheid, “kleurtemperatuur”, opaciteit en mengeigenschappen vancadmium kan evenaren.

Alizarin Crimson. Alizarine karmijn werd geïntroduceerd in 1868 en bleeftot de jaren 1980 een steun en toeverlaat op het schilderpalet. Verdrongendoor Permanent Alizarin Crimson.

Benzimidazolen. Oranjes en kastanjeroden/bruinen met benzimidazolenkomen onder verschillende namen voor in diverse assortimenten. Ze daterenuit de jaren 1980 en hebben een goede lichtechtheid.

52

Cinnabar is het belangrijkste kwikerts en deminerale vorm van natuurlijk vermiljoen.

Bright Red. Arylamide rood met een goede lichtechtheid, door Winsor &Newton voor het eerst gebruikt eind jaren 1970.

Brown Madder. Oorspronkelijk alizarine kraplak, gemaakt van de meekrapplant, nu bereid met quinacridoon of benzimidazolen en daardoor lichtechter.

Cadmium. Aanwezig als diverse soorten cadmiumgeel, -oranje en -rood meteen ongeëvenaarde opaciteit. Winsor & Newton gebruikt geen –laagwaardiger - cadmium-bariums. Gelen werden in 1846 geïntroduceerd,roden vanaf 1910.

Carmine. Karmijn is een lak die wordt gemaakt van de vrouwelijkecochenilleluis (een schildluis). Vergankelijk. Alleen verkrijgbaar in Artists’olieverf en als pigment. Voor het eerst gebruikt in de 16e eeuw.

Magenta. Gemaakt van een mengsel van violette pigmenten. Winsor &Newton magenta olieverven zijn lichtecht.

Naphthol [diverse soorten]. Naftolpigmenten vormen een grote groep rodeorganische pigmenten, die rond 1920 werden geïntroduceerd. Winsor &Newton koos voor zijn assortimenten de meest lichtechte sooorten.

Perinone Orange.Een lichtecht oranje. Perinoon werd als kleurstof ontdektin de jaren 1920.

Quinacridones. Quinacridonen worden gebruikt als violette, bruine en rodepigmenten. Zeer transparant en lichtecht. Door Winsor & Newton in 1958geïntroduceerd als Permanent Rose en Permanent Magenta.

Rose Dore. Een prachtig, doorschijnend roze. Gemaakt van rode meekrap in olieverf.

Rose Madder Genuine/Deep.Echte/dieproze kraplak zijn lakpigmenten dieexclusief door Winsor & Newton worden gemaakt naar een origineel receptdat in 1806 is ontwikkeld door meester-verfmaker George Field. Verfijnd,transparant roze.

Scarlet Lake. Scharlakenlak is van oorsprong een lakpigment, maar wordt nugemaakt met een geelachtig naftolrood.

Vermilion. Vermiljoen is het heldere, gepassioneerde rood van Vermeer.Gemaakt van kwiksulfide en om gezondheidsredenen nu niet langerverkrijgbaar. Ervoor in de plaats kwam kleuren op basis van cadmium enallerlei andere mengsels.

53

GelenDe eerste gelen waren aardkleuren, waarvan er veel nog steeds wordengebruikt. Indiaas geel behoort tot de pigmenten met het mooiste verhaal (ziehierna), deels vanwege zijn oorsprong, maar ook omdat het zoverbazingwekkend is dat iemand ooit op het idee kwam om deze grondstof tegaan gebruiken.

Arylamides. Een groep synthetische organische gele pigmenten die goedlichtecht zijn. Een van de eerste groepen in het laboratorium vervaardigdeorganische pigmenten. Voor het eerst gemaakt rond 1909. De recenterearylamiden zijn beter lichtecht en worden gebruikt voor diverse kleurenWinsor Yellow en Cadmium hue.

Aureolin. Cobaltgeel. Oorspronkelijk rond 1862 geïntroduceerd doorWilliam Winsor.

Azopigmenten. In de jaren 1980 geïntroduceerde gele pigmenten. Gebruiktin Transparent Yellow.

Chromes. Chro(o)m(aat)pigmenten werden gebruikt voor roden, oranjes engelen met een goede opaciteit en een lage prijs. Niet langer in gebruik omredenen van gezondheid en veiligheid.

Indian Yellow. Indiaas geel werd oorspronkelijk uitsluitend gemaakt van deurine van koeien die in het Bengaalse Monghyr werden gevoed metmangobladeren. Het oorspronkelijke pigment was slechts matig duurzaam.Winsor & Newton maakt nu een alternatieve – en lichtechte - vorm.

54

Echte guttegom (Genuine Gamboge) wordt gemaakt van boomhars en werd in 1615 voor het eerst vanuit

Cambodja ingevoerd in Europa.

Jaune Brillant. Een roodachtige versie van Napels geel, verkrijgbaar inArtists’ olieverf.

Lemon Yellow. Citroengeel, oorspronkelijk van bariumchromaat,vervaardigd met hetzij arylamide, hetzij nikkeltitanaat. Het laatste benaderthet origineel het beste.

Naples Yellow. Napels geel was oorspronkelijk loodantimoniaat. Nuvervaardigd met diverse pigmenten, afhankelijk van het assortiment.

Nickel Titanate. Winsor & Newton introduceerde nikkeltitanaat aanvankelijkals substituut voor het oorspronkelijke citroengeel. Uitstekend, zacht,halfdekkend geel. Voor het eerst bekend in de jaren 1960.

GroenenDe groenen hebben net zozeer van de recente vooruitgang in depigmentindustrie geprofiteerd als elke andere kleur. Toen er nog geensynthetische organische pigmenten waren, hadden kunstenaars vrijwel geengroen tot hun beschikking dat behalve helder ook nog kleurkrachtig,lichtecht en gifarm was. Dankzij de moderne chemie zijn er nieuwe groenenbeschikbaar die al die eigenschappen wel hebben, terwijl oudere groenepigmenten stabieler zijn gemaakt met behoud van veel van hunoorspronkelijke, historische karakter.

55

Terre Verte is een groen aardpigment dat al werdtoegepast in Romeinse muurschilderingen in Pompeii.

Het wordt nog altijd gebruikt.

Cobalt Green. Zie onder “Blauwen”.

Emerald Green. Smaragdgroen, oorspronkelijk vervaardigd met arsenicum,maar nu met ftalocyanine en andere pigmenten, afhankelijk van hetassortiment.

Hooker’s Green. Oorspronkelijk een mengsel van guttegom en PruissischBlauw. Later vervaardigd van organische lakken. Nu gemaakt vanquinacridonen en ftalocyaninen.

Olive Green. Olijfgroen, oorspronkelijk vervaardigd met vergankelijkelakken, tegenwoordig van diverse pigmenten, afhankelijk van het assortiment.

Oxide of Chromium. Chroomoxydgroen, een extreem dekkend aardgroen.Bestaat al sinds 1809. Eind jaren 1840 in productie genomen door Winsor & Newton.

Phthalocyanine:Zie onder “Blauwen”.

Sap Green. Sapgroen, oorspronkelijk gemaakt van wegedoornbessen, latervan organische lakken van matige duurzaamheid. Verdrongen door PermanentSap Green.

Terre Verte. Een natuurlijke aarde, versterkt met chroomoxyde.

Viridian. Chroomgroen, een transparant blauwgroen met minder kleurkrachtdan ftalocyanine; en daarom bij veel kunstenaars favoriet. Voor het eerstvervaardigd in 1838 en in 1862 geïntroduceerd in Engeland.

BlauwenDe laatste twee eeuwen had de kunstenaar blauwen tot zijn beschikking die eenrijke kleur en een goede kleurkracht en dekking boden. Maar de prijs was hoog,zowel in termen van geld als in productie-inspanning. Van “smalt” - de eerstecobaltverbinding ooit, door de Egyptenaren gebruikt in de vorm van gemalenglas - tot “Lapis lazuli”, de natuurlijke vorm van ultramarijn die werdgewonnen in mijnen in het huidige Afghanistan. Blauw werd beschouwd alseen symbool van een hoge status, niet alleen voor de schilder die het zich konveroorloven het te gebruiken, maar ook voor de opdrachtgever die het zich konveroorloven een schilderij te bezitten waarin deze kleur was gebruikt. Vanaf1704, met de synthese van Pruissisch blauw, en vervolgens in 1806, toencobaltblauw werd ontwikkeld, en tenslotte in 1826, met de introductie van eenin het laboratorium geproduceerd ultramarijn dat identiek was aan het

56

natuurlijke lapis, werden blauwen betaalbaarder. Inmiddels is debeschikbaarheid van blauw, met de introductie van ftalocyanine, exponentieelgegroeid.

Antwerp Blue. Antwerps blauw, een zwakkere versie van het eerste (perongeluk!) in het laboratorium gesynthetiseerde organische pigment: PruissischBlauw.

Cerulean Blue. Cerumeleumblauw is een cobaltblauw. Al in 1805geïntroduceerd. Onmisbaar, halfdekkend, licht blauw met geringekleurkracht.

Cobalt [diverse soorten]. Cobaltpigmenten worden gebruikt voor zowelblauwen als groenen, violetten en gelen. Half-transparante anorganischekleuren, uitstekend voor gemengde kleurtonen. Blauw werd in 1804 ontdektdoor Thénard en de rodere variant (PB73) is in de jaren 1990 geïntroduceerddoor Winsor & Newton. Violet werd geintroduceerd in 1860, groen werd in1780 ontdekt en geel in 1862.

French Ultramarine. Kunstmatig ultramarijn, in 1826 in Frankrijkuitgevonden door Guimet in een competitie die tot doel had echt lapis lazulite vervangen. Het is chemisch identiek aan het natuurlijke pigment. FrenchUltramarine van Winsor & Newton heeft een rode ondertoon.

57

Lapis Lazuli is een halfedelsteen en het oorspronkelijke pigmentvoor ultramarijnblauw. Kunstmatig Ultramarijn (French

Ultramarine) pigment wordt sinds 1826 gemaakt en heeft eenchemische structuur die identiek is aan de oorspronkelijke steen.

Indanthrene Blue. Indantreenblauw is roder dan ftalocyanine. In 1901ontdekte kleurstof die met ombers uitstekende donkere mengkleuren oplevert.

Indigo. Oorspronkelijk afkomstig van de indigoplant. Indigo werd in de 19eeeuw synthetisch vervaardigd maar was niet permanent. Wordt nu gemaaktvan een mengsel van ultramarijn, ftalocyanine en zwart.

Manganese Blue. Mangaanblauw is niet meer verkrijgbaar, een substituutwordt gemaakt met ftalocyanine.

Phthalocyanine [diverse soorten].Ftalocyaninen worden gebruikt in diversesoorten Winsor Blue en Winsor Green. Verkrijgbaar sinds 1938. Lichtecht enzeer kleurkrachtig.

Pruissian Blue. Pruissisch blauw stond aan de wieg van de nieuwesynthetische organische pigmenten voor de hedendaagse schilderkunst. In 1704ontdekt door Diesbach. Massakleur bronsachtig. Heeft de merkwaardigeeigenschap in het licht te verschieten en zich in het donker te herstellen.

Ultramarine (Green shade). Een groenere tint Ultramarijn.

ViolettenEen ander voornaam pigment is Tyreens purper, een kleur die door deRomeinse keizers werd geëist en die werd geperst uit een blaasje op het lijfvan een wulk (een schelpdier). Voor ongeveer 1,5 gram kleurstof waren12.000 wulken nodig, wat de prijs van de kleur opdreef tot astronomischehoogte. Een andere grondstof voor een rijk, echt purper was er echter niet endeze situatie duurde in zekere mate voort tot de 19e eeuw. Tot de introductievan dioxazine in de1960 waren alle purpers en violetten óf mengkleuren, ófberucht vanwege de mate waarin ze verschoten.

Caput Mortuum. Een Marsviolet. Naam stamt uit de 18e eeuw.

Dioxazine. Dioxazine is een violet pigment dat wordt verkocht onder zijnchemische naam en als “Winsor Violet”. Uit testen van Winsor & Newtonblijkt dat deze kleur in olieverf, acrylverf en aquarel lichtecht is. Op de marktsinds de jaren 1960.

Mauve. Gemaakt van een mengsel van violette pigmenten.

Purple Lake/Madder. Purperlak/kraplak, oorspronkelijk gesynthetiseerdealizarine. Nu te koop met andere, lichtechte pigmenten.

58

ANDERE PIGMENTEN“Permanent” kleur. Duidt op organische pigmenten ter vervanging van deeerste, in de jaren 1920 gebruikte organische pigmenten.

“Winsor” kleur. Duidt op transparante organische kleuren met een goedelichtechtheid die in het hele spectrum te vinden zijn.

LICHTECHTHEID / DUURZAAMHEIDOm stabiele verf te krijgen is meer nodig dan alleen lichtechte pigmenten.Duurzaamheid heeft ook betrekking op de stabiliteit van de verflaag. BijWinsor & Newton geven we de duurzaamheid van onze verf aan op grond vanbeide factoren: de lichtechtheid van het gebruikte pigment plus de bewezenstabiliteit van de totale formule, inclusief bindmiddel.

DefinitieDe formele definitie van de duurzaamheid van een kunstschilderverf is “zijnlevensduur na aanbrengen met een penseel op papier of doek van passendekwaliteit en tentoongesteld achter glas, in een droog vertrek, blootgesteld aannormaal daglicht en een normale stedelijke atmosfeer.” Deze definitie geeftaan hoe men met schilderijen zou moeten omgaan.

MethodologieVoor onderzoeksdoeleinden kunnen we verf versneld testen op lichtechtheid enstabiliteit van het bindmiddel, als aanvulling op de informatie van onzepigmentleveranciers. Onze gradaties zijn dan ook gebaseerd op een combinatievan natuurlijke voortschrijding van de tijd, versnelde testen en onderzoek enontwikkeling door de pigmentleverancier. Opgeteld vormen ze de meeststringente onderzoeksresultaten in de branche.

Gradaties (Wij hanteren de volgende duurzaamheid/lichtechtheidsgradaties:)

AA – Uitstekend duurzaam/lichtecht A – Duurzaam/lichtecht B – Matig duurzaam C – Vergankelijk

Bij sommige kleuren wordt dit aangevuld met nadere informatie in de vormvan een van de volgende toevoegingen:

(i) “A” gradatie bij onverdund gebruik, kan in dunne gewassen tonenverschieten.

(ii) Dampbestendigheid niet gewaarborgd. (iii) Verbleekt onder invloed van zuren en zure atmosfeer.

59

(iv) Fluctuerende kleur, verschiet in het licht, herstelt zich in het donker. (v) Niet met Loodwit gebruiken om lichte tinten te maken, want

die verschieten. (vi) “A” gradatie indien voorzien van laag fixatief .

Het is goed om te weten dat slechts drie van de 114 kleuren in het assortimentArtists’ olieverf een duurzaamheidgradatie lager dan A hebben. Winsor &Newton blijft deze kleuren produceren vanwege hun unieke karakter en omdatkunstenaars ernaar blijven vragen. Deze kleuren zijn:

Gradatie B Alternatief bij behoefte aan een duurzame kleurAlizarin Crimson Permanent Alizarin CrimsonSap Green Permanent Sap Green

Gradatie C Alternatief bij behoefte aan een duurzame kleurCarmine Permanent Alizarin Crimson

ASTMDe American Society for Testing and Materials (ASTM) heeft maatstavenopgesteld voor de prestaties van kunstschildermaterialen, inclusief normenvoor de lichtechtheid van verf.

Bij het meten van de lichtechtheid volgens dit systeem worden kleuren mettitaniumwit verdund tot een reflectieniveau van 40%. “Reflectie” wordtgedefinieerd als de hoeveelheid licht die wordt weerkaatst door een kleurstaal.Vervolgens worden de stalen onderworpen aan testen in zowel zonlicht alsonder kunstmatig versnelde omstandigheden.

De resultaten maken het mogelijk de kleuren in te delen op een schaal van I-V,afhankelijk van het medium. In dit systeem is I de hoogstelichtechtheidsgradatie, hoewel I en II beide worden geacht duurzaam/lichtechtvoor gebruik door kunstenaars te zijn. Als een Winsor & Newton verf geenASTM gradatie heeft, wijst dat er gewoonlijk op dat het pigment of het typeassortiment nog niet door de ASTM is getest. Het wijst niet automatisch op eengebrek aan lichtechtheid. In deze gevallen is het raadzaam om de Winsor &Newton duurzaamheidsgradatie (vermeld op de tube en in hetinformatiemateriaal) te gebruiken als indicatie van de te verwachten levensduurvan de kleur.

Het effect van schildertechnieken op duurzaamheidDoor de juiste technieken toe te passen, kan de kunstenaar zelf ook veelbijdragen aan de duurzaamheid van materiaal. Het gebruik van een slechtekwaliteit schildergrond, een ongeschikte techniek of het weglaten van een

60

laatste beschermlaag kan leiden tot onherstelbare schade aan een normaalgesproken duurzaam materiaal. Onredelijke verwachtingen en ondeugdelijketechnieken kunnen eveneens leiden tot slechte resultaten. Het gebruik vanolieverf in zeer dikke lagen bijvoorbeeld, kan de verflaag doen rimpelen enscheuren en te sterke verdunning met oplosmiddel kan slecht hechtende verfopleveren die gemakkelijk beschadigt en niet veilig kan worden gevernist. Hetis schokkend te moeten constateren dat duurzaamheidsproblemen ofvoortijdige desintegratie van schilderijen meestal het gevolg zijn vanongeschikte technieken of het gebruik van materialen die niet specifiek zijnvervaardigd voor kunstenaars - en afgestemd op een lange levensduur.Raadpleeg voor meer informatie over deugdelijke schildertechnieken hethoofdstuk “Toepassingen, Technieken & Tips” op bladzijde 75-79 van ditboek of de productinformatiefolders van Winsor & Newton of bezoek ons opwww.winsornewton.com.

BINDMIDDELSELECTIENet zoals pigmenten moeten worden geselecteerd aan de hand van strengenormen – opdat ze voldoen aan de behoefte van de kunstenaar - worden ookbindmiddelen uitgebreid getest voordat ze worden uitgekozen voor gebruik inassortimenten van Winsor & Newton.

Functies van bindmiddelen. Het bindmiddel (vehikel) in de verf moet drie dingen doen:

• Eén: het draagt het pigment en kapselt het in.Pigment kan alleendoeltreffend functioneren als het goed is ingekapseld door het bindmiddel.Het pigment moet dus gelijkmatig zijn gedispergeerd en gesuspendeerd inhet bindmiddel en het mag weinig of geen ongerechtigheden bevatten.

• Twee: het verschaft verwerkingseigenschappen.Het bindmiddel is dedrager die de kleur meevoert over de ondergrond en die de verf specifiekeverwerkingseigenschappen geeft. Een goede drager stelt de schilder in staatde verf consistent te manipuleren. Hij moet enige weerstand bieden, maarook zorgen dat de verf zich prettig laat verwerken. Hij moet zichgelijkmatig vermengen met toegevoegde mediums, zodat de schilder deconsistentie van de verf op talloze manieren kan aanpassen.

• Drie: het moet de verf op een zo stabiel en duurzaam mogelijke maniervastleggen op de ondergrond.Op bladzijde 12, in de rubriek, “iets overdroging en de stabiele verflaag”, vindt u een korte omschrijving van hetdroogmechanisme van olieverf. De beste kwaliteit bindmiddel oxydeert envormt een stabiele, duurzame en uniforme laag. Verf die goed is gewreven

61

met een kwaliteitsolie als bindmiddel, die technisch zorgvuldig en juistwordt toegepast, droogt op tot een laag die niet rimpelt, scheurt of opkrult.

De volgende bindmiddelen en dragers worden gebruikt bij het vervaardigenvan Winsor & Newton olieverf:

Lijnolie. Lijnolie, gewonnen uit de vlasplant, is de belangrijksteplantaardige olie die in Winsor & Newton verf wordt verwerkt. Hij levert eenhechte, stabiele verflaag op.

Saffloerolie.Vanwege zijn lichtere kleur wordt saffloerolie gebruikt bij devervaardiging van veel witten. Saffloerolie droogt trager maar kan veilig metlijnolie worden gemengd.

Alkydhars. Alkydharsen worden gemaakt van natuurlijk gewonnen olie engepolymeriseerd door een chemische reactie met een alcohol en een zuur. Hetresultaat is een harsachtige substantie die kan worden gebruikt als bindmiddelof als medium. Alkydhars droogt, net als lijnolie, door oxydatie en niet doorverdamping van oplosmiddel (zoals acrylverven).

Waterafdunbare olie. Om ze te kunnen gebruiken als bindmiddel voorArtisan waterafdunbare olieverf, zijn lijnolie en saffloerolie chemisch zodaniggemodificeerd dat ze water als oplosmiddel aannemen. Voor het overigefunctioneren de gemodificeerde oliebindmiddelen als conventionele olie. Zeaccepteren water als verdunningsmiddel ongeveer zoals lijnolie terpentineopneemt en vervolgens vormen ze door oxydatie een stabiele verflaag.

Andere additieven.Hoewel Winsor & Newton zich ten doel stelt om allekleuren in zijn assortimenten in de zuiverst mogelijke vorm te maken, komthet voor dat door toevoeging van specifieke hulpstoffen een superieure verfkan worden geproduceerd. Als een bepaald pigment bij vermenging met olieeen kleverige, onbruikbare pasta vormt bijvoorbeeld, kan die kleverigheidworden weggenomen door toevoeging van een geschikt bevochtigingsmiddelof een stabilisator, zodat een gladde, goed hanteerbare verf wordt verkregen.

62

WRIJVENHet produceren van de fijnst mogelijke verf is meer dan het samenvoegen vaneen aantal grondstoffen. Juist omdat pigmenten en bindmiddelen stuk voorstuk uniek zijn, verlangt elk pigment ook een unieke maalmethode. De bestemanier om het maalproces te begrijpen is het stap voor stap te volgen, door deverfmolen…

Stap één – Selectie van de beste materialen. Hierin is inbegrepen de selectie van pigmenten en bindmiddelen aan de hand van de eerder omschreven criteria.

Stap twee – Receptuur. Elk pigment neemt olie anders op. Deskundigechemici ontwikkelen daarom voor elk pigment een eigen receptuur. Voordathet wrijven begint, moet er dus een goed inzicht zijn in de fysiekeeigenschappen van de grondstoffen en de wijze van bewerken die waarborgtdat die kwaliteiten optimaal tot hun recht komen.

Stap drie – Mengen.De stap die vooraf gaat aan het wrijven. Met eenindustriële mengmachine worden pigment en olie vóórgemengd.

Stap vier – Wrijven. Sinds de 19e eeuw wordt voor het dispergeren van hetpigment tot een gelijkmatige suspensie meestal een driewalsenverfmolen

63

Verf wrijven is een heel nauwkeurig proces waarbij alle ingrediëntenzorgvuldig moeten worden geselecteerd en uitgebalanceerd om de

beste verwerkingseigenschappen te waarborgen.

gebruikt. Zoals de naam al aangeeft, wordt het verfmengsel gewreven tussendrie grote, zware rollen (soms zijn die rollen van staal en soms van graniet,afhankelijk van de eigenschappen van het pigment), waardoor de olie fysiekwordt gedwongen de pigmentdeeltjes te “bevochtigen”. Het proces is voor elkpigment anders. Vaak moet het mengsel vele malen door de verfmolen wordengevoerd om een complete dispersie te bewerkstelligen.

Winsor & Newton wrijft zijn conventionele olieverven tot een mengsel meteen vrij stijve viscositeit, die waarborgt dat penseel- en paletmesstreken goedworden vastgehouden en het oppervlak niet uitvlakt. Het leveren van stijveverf heeft als belangrijk voordeel dat de kunstenaar zijn materiaal gemakkelijkkan aanpassen door er mediums aan toe te voegen, zodat de viscositeitvloeibaarder wordt. Andersom is het vrijwel onmogelijk om verf met een tezachte viscositeit veilig terug te brengen tot een uniforme stijve consistentie.

Stap vijf – Als de verf is gewreven, volgt evaluatie door kwaliteitscontrole.Bij Winsor & Newton wordt elke partij vergeleken met eerdere partijen. Zeworden allemaal getest op massakleur, ondertoon, viscositeit en dispersie; omslechts enkele evaluatiepunten te noemen. Deze methode stelt ons in staat tegaranderen dat onze verf de optische en fysische kwaliteiten heeft diekunstenaars sinds halverwege de 19e eeuw het meest op prijs stellen.Bovendien geeft dit de zekerheid dat recente verbeteringen aan de verfconsistent en uniform worden doorgevoerd.

Dit is het wrijf- en testprocédé dat Winsor & Newton toepast. Pas als de verfis gewreven en getest volgens strikte normen vindt hij zijn weg naar tubes,potten en blikken en uiteindelijk naar het palet van de kunstenaar.

OPLOSMIDDELEN , OLIËN , MEDIUMS & VERNISSEN

Verf is voor de schilder een basismateriaal. Het assortiment oliën, mediums,vernissen, oplosmiddelen en schildergronden omvat aanvullende, maaronontbeerlijke materialen die zorgen dat de kunstenaar oneindig kan variëren metmateriaal en techniek en gestalte kan geven aan een individuele creatieve visie.

OPLOSMIDDELENOplosmiddelen worden gebruikt om olieverf te verdunnen en om penselen enpaletten na het schilderen schoon te maken. Oplosmiddelen die wordengemaakt voor kunstenaars moeten volkomen vluchtig zijn: na verdamping uithet verfmengsel mogen ze geen residu achterlaten. Oplosmiddelen van“Bouwmarkt/DHZ kwaliteit” zijn goedkoper maar ook minder goedgeraffineerd, zodat de verf na gebruik vaak kleverig blijft en de verflaag niet

64

goed droog wordt.Terpentijn De sterkte van oplosmiddelen en hun capaciteit om verf "losser" temaken varieert. Het sterkste oplosmiddel voor kunstenaars - en het enige datgemakkelijk zelfs dammarhars oplost - is terpentijn; door Winsor & Newtonop de markt gebracht als “English Distilled Turpentine”. Terpentijn levert eenvisceus mengsel op, verdampt langzaam en is het gevaarlijkste en sterkstgeurende oplosmiddel dat veel door kunstenaars wordt gebruikt.

Terpentine Deze minerale alcohol, bij Winsor & Newton “Artists’ WhiteSpirit” genaamd, is waterig en verdampt snel. In vergelijking met terpentijn isdit minder gevaarlijk en goedkoper en bij bewaren loopt de kwaliteit niet terug.

Sansodor is visceus en verdampt langzaam. Dit minst gevaarlijke oplosmiddelkost ongeveer hetzelfde als terpentijn, maar behoudt zijn kwaliteit bij bewarenen is geurarm.

Algemeen wordt erkend dat oplosmiddelen een potentieel gevaar voor degezondheid vormen. Als ze verstandig worden gebruikt, leveren ze voor demeeste gebruikers echter geen risico op. Zie voor suggesties voor een juistgebruik van oplosmiddelen de tips over gezondheid en veiligheid op bladzijde 20-26.

65

Sansodor is een geurarmoplosmiddel, zeer geschikt voorgebruik door kunstenaars diezichzelf liever niet blootstellen

aan terpentijn.

De laatste paar jaar zijn er veiliger oplosmiddelen in de handel gekomen. Denieuwe oplosmiddelen bevatten minder aromatische stoffen (dat zijn deingrediënten die schadelijk kunnen zijn). Schilders die overgevoelig zijn voorterpentijn adviseren we Sansodor te gebruiken; dat is een geurarm,koolwaterstof oplosmiddel. De threshold limit value (TLV) geeft de veiligedrempelwaarde aan voor de hoeveelheid oplosmiddel die zich in de loop vaneen bepaalde tijd in uw onmiddellijke omgeving mag bevinden. Hoe hogerhet getal (in ppm - deeltjes per miljoen), hoe veiliger het product. De TLVvoor Sansodor is 300ppm, terwijl die voor terpentijn 100ppm is.

Voor wie oplosmiddelen liever helemaal vermijdt, vormt Artisanwaterafdunbare, echte olieverf een goed alternatief.

DROGENDE OLIËN EN HALF -DROGENDE OLIËNDrogende oliën en halfdrogende oliën zijn de plantaardige oliën die wordengebruikt om de verf te maken, te weten lijnolie, papaverolie en saffloerolie.Verschillende bewerkingsmethoden leveren oliën op waarvan dedroogsnelheid, consistentie en kleur verschillen. Drogende oliën worden vaakgebruikt om de consistentie en droging van verf te veranderen; hun werkingkomt overeen met die van kant-en-klare mediums.

Koud geperste lijnoliekan aan verf worden toegevoegd om de consistentiete verdunnen, de vloei te verbeteren en de glans en doorschijnendheid te vergroten.

Geraffineerde lijnolie heeft ongeveer dezelfde eigenschappen als koudgeperste lijnolie maar droogt langzamer. Het is de populairste olie.

Standolie verbetert de vloei van de verf en zorgt dat hij beter uitvlakt(gladtrekt). Hij is erg geschikt voor glacis en fijne detaillering. Hij is bestandtegen vergeling en vergroot de duurzaamheid van de verflaag. Hij vertraagtde droging en is de beste keuze als de olie wordt gebruikt als medium.

Gebleekte lijnolieversnelt de droging, verbetert de vloei en is, vanwege zijnlichte kleur, vooral geschikt voor gebruik met lichte kleuren.

Ingedikte lijnolie versnelt de droging nog sterker dan gebleekte lijnolie,verder verbetert hij de vloei en de glans en duurzaamheid van de verflaag.

Drogende lijnoliebevordert een snelle droging van alle drogende oliën endoet daarbij de glans toenemen.

66

Drogende papaverolieversnelt de droging, is bestand tegen vergeling enzeer geschikt voor gebruik met lichte kleuren.

MEDIUMSMediums zijn kant-en-klare hulpstoffen die de eigenschappen van de verfveranderen of benadrukken. Ze worden gebruikt om de droogtijd teveranderen, de glans te versterken, de vloei te verbeteren, textuur te geven,etc. Voor mediums worden dezelfde bindmiddelen gebruikt als bij het wrijvenvan verf: lijnolie, alkydhars en gemodificeerde, met water afdunbare oliën.Traditionele mediums op oliebasis worden gemaakt van een combinatie vanolie en oplosmiddel, terwijl mediums op alkydbasis bestaan uit synthetischealkydharsen en oplosmiddelen.

Alle mediums moeten met mate worden gebruikt; het zijn uitsluitendhulpstoffen. Ook is het niet raadzaam om aan de verf allerlei verschillendemediums toe te voegen. Toepassing van slechts één medium lijkt de meeststabiele verflaag op te leveren.

Omdat alkydhars ongeveer net zo werkt als lijnolie kunnen aan conventioneleolieverf ook alkydmediums worden toegevoegd. Alkydharsmediums hebbenbelangrijke voordelen, want ze versnellen de droging en geven de verf ook eenunieke, natuurlijke doorschijnendheid.

Liquin. Wereldwijd is dit het populairste alkydmedium. Het versnelt dedroging, verbetert de vloei, versterkt de glans, is bestand tegen vergelen enideaal voor glaceren.

67

Sansodor is een zeer geurarmoplosmiddel, zeer geschikt voor gebruikdoor kunstenaars die zichzelf liever niet

blootstellen aan terpentijn.

Wingelversnelt de droging en verbetert de vloei en glans met behoud van eeniets stijvere consistentie dan Liquin.

Oleopastoversnelt de droging en is ideaal voor impastotechnieken.

Artists’ schildermediumis een kant-en-klaar medium dat de consistentievan de verf verdunt, de vloei verbetert, de droging vertraagt en deduurzaamheid van de verflaag vergroot. Verder is het bestand tegen vergeling.Artists’ schildermedium is prima geschikt om verf te “verzadigen met olie”,een toepassing van medium op een schilderij waarbij partijen zijningeschoten. Inschieten houdt in dat er overmatig veel olie uit de verf in eenonderliggende laag is getrokken waardoor de verf zijn brillance verliest. (Zievoor een complete bespreking van “verzadigen met olie” het hoofdstuk“Toepassingen, Technieken & Tips” op bladzijde 79). Meestal wordt hetinschieten van verf veroorzaakt door een te sterk absorberende ondergrond.Gebruik altijd liever Winsor & Newton gesso als schildergrond dan huishoudgrondverf.

MEDIUMS VOOR ARTISANWATERAFDUNBARE OLIEVERF

Gebruik mediums voor Artisan waterafdunbare olieverf uitsluitend voor dittype verf. Deze mediums bevatten eenzelfde soort gemodificeerde lijnolie alswordt gebruikt bij het wrijven van de verf. De eigenschappen komen overeenmet die van de overeenkomstige mediums voor conventionele olieverf.Schudden voor gebruik is bij toepassing van deze mediums heel belangrijk.Het medium moet daarna grondig door de verf worden geroerd. Beperk hetgebruik van water tot een minimum en voeg het altijd met kleine beetjestegelijk toe.

Artisan waterafdunbare lijnoliereduceert de consistentie en verbetert devloei van Artisan verf. Hij vergroot ook de glans en transparantie.

Artisan waterafdunbare standolieverbetert de vloei en de vorming vaneen egale verflaag. Hij is vooral zeer geschikt voor glacis en het schilderenvan details omdat penseelstreken niet blijven staan. Hij droogt langzaam.

Artisan waterafdunbaar sneldrogend mediumverbetert de vloei van deverf en versnelt ook de droging. Omdat het penseelstreken uitvlakt en de glansen transparantie vergroot is dit medium ideaal voor glacis. Het vergeelt niet.

Artisan waterafdunbaar schildermediumverdunt de consistentie vanArtisan verf en helpt bij fijn gedetailleerd werk. Het verbetert ook de vloei envertraagt de droging. Het medium is zeer geschikt om verf te “verzadigen met

68

olie.” (U vindt een volledige bespreking van verf verzadigen met olie in hethoofdstuk “Toepassingen, Technieken & Tips” op bladzijde 79.)

Artisan waterafdunbaar impastomediumis een textuurmedium voorgebruik met Artisan. Vermeng medium en verf altijd grondig. Bouw detextuur voor dik impasto op in lagen en laat elke laag drogen alvorens eenvolgende aan te brengen. Dit medium versnelt de droging.

Zie voor specifieke eigenschappen van alle olieverfmediums, drogende oliënen oplosmiddelen van Winsor & Newton de tabellen op bladzijde 82-87.

VERNISSENVernissen zijn essentieel voor het beschermen van olieverfschilderijen. Zevallen uiteen in twee categorieën: retouchevernis en slotvernis.

Retoucheverniskan worden gebruikt als tijdelijke vernis en om recentvoltooide olieverfschilderijen tijdelijk te beschermen. Schilderijen moetenaltijd zo lang mogelijk drogen (minimaal een maand) voordat deretouchevernis wordt aangebracht. De retouchevernis hoeft niet te wordenverwijderd voordat de slotvernis wordt aangebracht. Bij schilderijen waaropretouchevernis is aangebracht, moet ook gewoon voldoende droogtijd in achtworden genomen voordat de slotvernis wordt opgebracht (minimaal zesmaanden voor dunne verflagen, langer voor dikke lagen).

SlotvernisDe ideale slotvernis heeft de volgende algemene kenmerken:• hij is helder en vergeelt niet;• hij beschermt tegen stof en vuil;• hij geeft het oppervlak een gelijkmatige glans en• hij is gemakkelijk te verwijderen als het schilderij ooit moet worden

gerepareerd, gerestaureerd, gereinigd of anderszins aandacht behoeft.

Olieverfschilderijen moeten door en door droog zijn voordat er eenslotvernis op wordt aangebracht.Een schilderij met dunne verf zal na zes maanden droog zijn, terwijl een impasto schilderij meer tijd nodig heeft.Als schilderijen te vroeg worden gevernist, kunnen zich de volgendeproblemen voordoen:• de vernis wordt kleverig en droogt niet;• de vernis kan inschieten in de verflaag en de verf gevoelig maken voor

oplosmiddelen.Een toekomstige poging om het schilderij schoon te maken,kan dan de eigenlijke verflaag aantasten;

• Matte vernissen kunnen inschieten, waarbij het matterende bestanddeel alswitte aanslag achterblijft op het oppervlak van het schilderij;

• De vernislaag kan scheuren

69

Zo bepaalt u of uw schilderij klaar is om te vernissen:sprenkel eenbeetje terpentine op een schoon lapje. Wrijf daarmee zachtjes over een hoekjevan het schilderij. Als de verf niet meer afgeeft, is het schilderij klaar om teworden gevernist. Als de verf na een voldoende lange droogperiode nog steedsafgeeft, kan dat betekenen dat het oliebindmiddel is ingeschoten in een te sterkabsorberende ondergrond of dat de verf te sterk met oplosmiddel is verdund,waardoor de hechting te wensen overlaat. Het schilderij moet dan wordenbehandeld om de verf te verzadigen met olie, waarna het opnieuw moetdrogen (zie bladzijde 79). Daarna kan het worden gevernist.

Vernis aanbrengen.Vernis kan worden aangebracht met een penseel of eenspuitbus/verstuiver (aerosol). Om een bevredigende afwerking van hetoppervlak te waarborgen en de blootstelling aan oplosmiddelen in het mengselte minimaliseren, raadt Winsor & Newton af om vernis op te brengen met dehand en een lap. Het gemakkelijkst in gebruik zijn de diverse aerosols dieWinsor & Newton op de markt heeft gebracht.

Winsor & Newton maakt allerlei soorten vernissen. Dit zijn de producten enhun eigenschappen:

Dammarvernisis de traditionele, hoogglanzende vernis. Deze vernis kanalleen worden verdund met een krachtig oplosmiddel, zoals terpentijn. Ga erdus zorgvuldig mee om.

Artists’ glanzende vernis & Artists’ schilderijverniszijn hoogglanzenden glashelder. Het zijn de moderne vervangers van Dammarvernis.

Conserv-Art glanzende vernis & Conserv-Art matte vernisvertegenwoordigen de laatste ontwikkeling in vernischemie. De glanzendeversie glanst slechts in geringe mate. Ze zijn glashelder en blijven meer dan100 jaar gemakkelijk verwijderbaar.

Wasvernisis de matste afwerking en blijft gemakkelijk verwijderbaar.

Aerosolvernissenzijn te koop in allerlei soorten. Ze zijn helder, vergelenniet en blijven verwijderbaar. Het assortiment vernissen in een spuitbusbestaat uit:• Artists’ schilderijvernis (glanzend, satijn en mat)• Dammarvernis (hoogglanzend)• Artists’ retouchevernis (glanzend)Deze producten hebben dezelfde eigenschappen en voordelen als de anderevernissen van artists’ kwaliteit voor olie-, alkyd- en acrylverf, maar zitten ineen handige spuitbus.

70

Het assortiment aerosols omvat daarnaast een niet-verwijderbare All-Purposevernis (glanzend en matt)voor gebruik met acrylverf en hobbytoepassingen.Voor pastelgrafiet en houtskool is er een Artists’fixatief en een Artists’Soft Fixatifvan uitstekende kwaliteit.

PENSELEN

Net zoals de kwaliteit van de verf een dramatisch effect heeft op de kwaliteitvan uw voltooide werk, maakt het ook een wezenlijk verschil welke penselenu kiest. Diverse typen penselen hebben stuk voor stuk speciekeeigenschappen die ze geschikt maken voor bepaalde media en technieken. Het kiezen van het juiste penseel helpt u een heel eind op weg bij het succesvolonderzoeken van een bepaalde techniek.

ECHT VARKENSHAREN PENSELENVanwege de dikkere verf en de ruwheid van het doek zijn penselen van echtvarkenshaar ideaal voor olieverf. De beste kwaliteit varkenshaar heeft eenuniforme flexibiliteit en de haarpunten zijn meestal gespleten. Die gespletenpuntjes zijn gewenst omdat die ertoe bijdragen dat de zware verf gelijkmatigeren beheerster kan worden meegevoerd over de ondergrond. Bij de bestevarkensharen penselen is het haar, waar van nature een lichte kromming in zit,zo samengebonden dat het naar binnen buigt. De haren grijpen dan op eennatuurlijke manier in elkaar. Die verstrengeling van het haar waarborgt dat hetpenseel zijn vorm behoudt en zorgt voor een opmerkelijk goede

71

Goede penselen zijn van doorslaggevend belang, want diewaarborgen dat de schilder de verwerkingseigenschappen

van de verf optimaal kan benutten.

penseelbeheersing. Bij penselen die zijn gemaakt met haar van minderekwaliteit is die beheersing aanzienlijk minder. Varkenshaar is goed bestandtegen oplosmiddel, maar in water kan het zacht worden en zijn veerkrachtverliezen. Voorbeelden van penselen van echt varkenshaar zijn:

Artists’ Hog Hog betekent varkenshaar en Artists’ Hog penselen zijngemaakt van de allerbeste kwaliteit varkenshaar. Elk penseel heeft eennaadloze nikkelen bus en een lange steel. Het haar is zo samengebonden dathet op een natuurlijke manier in elkaar grijpt.

Winton Fine Hog penselenzijn specifiek ontwikkeld voor Wintonolieverf, maar ook prima bruikbaar voor conventionele olieverf of alkydverf.Winton penselen zijn gemaakt van fijn, verstrengeld varkenshaar. Dezepenselen bieden uitstekende kwaliteit tegen een uitermate redelijke prijs.

ZACHTE NATUURHAREN PENSELENVerf die is verdund tot een vloeibaarder consistentie vraagt om een zachterpenseel. Gebruik voor glaceren of heel gedetailleerd werken bij voorkeurzachte marterharen penselen. De verf laat zich daarmee soepel opbrengen ener blijven geen penseelstreken in staan. Om onnodige slijtage te voorkomen,kan de verf op het palet worden gemengd met varkensharen penselen of eenpaletmes, terwijl het zachtere marterharen penseel alleen wordt gebruikt om teschilderen. Dit zijn uitstekende zachte natuurharen penselen voor olieverf:

Cirrus LH penselenmaken deel uit van het assortiment Cirrus penselen,gemaakt van kolinsky marterhaar. Deze penselen zijn ontwikkeld om tegeneen redelijke prijs de kwaliteit van marterhaar te kunnen bieden. Ze wordenmet de hand gemaakt door onze ervaren penseelmakers. Ze bezitten eenuitstekende veerkracht en houden veel verf vast. LH staat voor long-handleden die lange steel maakt dit type penseel perfect geschikt voor gedetailleerdwerk en glacis met verdunde olieverf, alkydverf of waterafdunbare olieverf.

72

SYNTHETISCHE PENSELENDe laatste twee decennia laten opmerkelijke ontwikkelingen zien in deproductie van penselen van synthetische vezels. Veel soorten synthetisch haarpresteren net zo goed als echt haar en sommige zelfs beter. Er zijnsynthetische penselen die net zo goed geschikt zijn voor verf met een zwareconsistentie als voor verdunde, vloeibare verf, bijvoorbeeld:

Artisan penselen voor waterafdunbare olieverfzijn specifiekontwikkeld om de eigenschappen en prestaties van varkensharen penselen teevenaren, maar ook hun vorm en veerkracht te bewaren, als ze tijdens hetschilderen met waterafdunbare olieverf langdurig in aanraking komen met water.

MEER OVER PENSELENVormen.Varkensharen penselen zijn er in de volgende vormen:

Rond. Voor algemeen gebruik en het schilderen van details.

Plat. Voor algemeen gebruik en voor het neerzetten van brede streken.

Kort plat. Vergelijkbaar met plat, maar beter beheersbaar omdat het haar vande kop korter is.

73

Rond plat (kattetong). Een plat penseel met een ronde punt, waarmee verfzich soepeler en zeer gecontroleerd laat opbrengen.

Waaier (daspenseeel). Bedoeld voor het verwassen van kleuren en hetverzachten van randen. Zeer geschikt voor speciale effecten zoals gebladerte,haar, wolken en dergelijke.

Lange of korte steel (LH of SH). Lange stelen maken het de schildermogelijk om een eindje achteruit te stappen en bij het schilderen enige afstandte nemen van de ondergrond. Korte penselen zijn bedoeld voor gedetailleerdwerk, waarbij de kunstenaar dicht op het schilderij staat.

Onderhoud. Als u zich aan enkele eenvoudige regels houdt, blijven uwpenselen tot in lengte van dagen de beste prestaties leveren en is de kwaliteitlangdurig gewaarborgd.• Reinig penselen altijd met veel water en zeep, of met Winsor & Newton

Artgel en water, totdat er geen spoortje verf meer vanaf komt.• Knijp overtollig water eruit en breng het haar weer in vorm.• Zet penselen nooit zo weg dat ze op het haar staan.• Berg penselen zorgvuldig op met het haar omhoog.

Artgel is een hygiënisch schoonmaakmiddeldat olie- en alkydverf snel en effectiefverwijdert van penselen en handen. Het isveiliger dan terpentijn of terpentine, hetdraagt bij aan het herstel van de natuurlijkehuidvetten en voor uw penselen werkt hetals een conditioner.

74

Artgel is een uitstekende penseel- en handreiniger.

TOEPASSINGEN, TECHNIEKEN & TIPS

De nu volgende beschrijvingen van diverse toepassingen en techniekenkunnen helpen om uw succes met olieverf verder uit te bouwen.

ONDERGRONDEN PREPARERENDe levensduur van het schilderij begint bij de ondergrond waarop het wordtgemaakt. Alle ondergronden waarvan de stabiliteit bewezen is, hebben éénding gemeen: ze zorgen dat de essentiële integriteit van de verflaag generatieslang onaangetast behouden blijft. Ze zijn zelf stabiel en ze zorgen dat deverflaag zo min mogelijk buigt of blootstaat aan schokken, want doorveroudering wordt de olie steeds brosser en de verflaag kwetsbaarder. Zebieden enige grein of textuur en een passende mate van absorptie om eengoede verfhechting op de lange termijn te waarborgen. Te sterke absorptieleidt tot “inschieten” van de verf en het onttrekken van olie aan het pigment,terwijl de verf bij te geringe absorptie uiteindelijk kan gaan bladderen enschilferen.

Hier volgen beschrijving van enkele geschikte gronderingen en dragers enaanwijzingen voor een passende wijze van prepareren.

Soorten grond.De grondering (ook primer of grondverf genoemd) bepaaltde textuur, absorptie en kleur van uw ondergrond. Veel technische problemendie kunstenaars ondervinden zijn te wijten aan een slechte kwaliteitgrondering. Winsor & Newton primers zijn kant-en-klare schildergronden, diegarant staan voor goede resultaten omdat ze de textuur, absorptie en kleurbeheersbaar maken. Er zijn twee soorten:

Acrylgrond. Winsor & Newtonacrylgronden hebben een samenstellingdie ze ook geschikt maakt voor olieverf.Ze drogen snel en voorlijming is nietnodig. Winsor & Newton Acrylic GessoPrimer biedt de grootst mogelijkedekking. Als de grond in slechts éénlaag wordt opgebracht is dit de bestekeus. Galeria Gesso is een goedekwaliteit gesso tegen een redelijke prijs.

75

Clear GessoBase is een uniek productdat een doorschijnende laag met eengrein geeft. Door toevoeging vanacrylverf kan hiermee een gekleurdegessogrond worden gemaakt.

Oliegrond. Oil Painting Primer geeft eentraditionele ondergrond. In vergelijkingmet gesso maakt hij de schildergrond ietsglanzender en gladder. Op doek draagteen oliegrond meestal meer bij aanbehoud van de doekspanning dan een acrylgrond. Vooraf moet met warme lijmworden voorgelijmd. De grondering moet een nacht drogen.

DRAGERSAls u zelf uw ondergronden prepareert, bent u vrij in de keuze van de afmetingen en vorm. Hierna volgt een overzicht van de meest gebruikte dragers.

Hout wordt al eeuwen gebruikt als schilderondergrond. Naast hun eigenduurzaamheid hebben harde houtsoorten als groot voordeel dat ze stijf zijn,zodat ze de verflaag optimaal behoeden tegen schokken en buigen.

Vezelplaat (MDF) en masoniet (hardboard)bieden de stabiliteit enstijfheid van houten panelen, maar tegen een lagere prijs. Bovendien zijn zeformaatvaster.

Papier is populair voor schetsen met olieverf. Het is aantrekkelijk door zijntextuur en weerstand. Papier kan goed voldoen, op voorwaarde dat het gaatom hoogwaardig, zwaar aquarelpapier dat is gegrondeerd met een dunne laag acrylgessogrond.

Doek,opgespannen op een open raamwerk, is sinds de 17e eeuw de meestgebruikte ondergrond voor olieverf. Het weefpatroon, in combinatie met deveerkracht van het opgespannen materiaal, biedt een ondergrond die heeldankbaar en aangenaam kan zijn om op te werken.

Canvasboard wordt veel gebruikt om buiten te schetsen. Het neemt minderruimte in beslag en beschadigt minder snel dan opgespannen doek. Het wordtgemaakt van een stevige drager en hoogwaardig doek, waardoor de kwaliteitbeter is dan die van gegrondeerd schetskarton.

76

SCHILDERREGELSVet over mager.Dit is het principe dat het vaakst wordt herhaald als het gaatover het “opbouwen” van een olieverfschilderij. Eigenlijk betekent hetbuigzaam over minder buigzaam. Een verflaag die is opgebouwd in lagen diesteeds flexibeler worden, heeft na voltooiing van het schilderij de grootstmogelijke veerkracht; er zullen niet snel scheurtjes in ontstaan. Een verflaagblijft buigzamer naarmate er meer medium of olie (een “vetter” mengsel) enminder oplosmiddel aan is toegevoegd. Anders dan veel publicaties doenvermoeden, kan men deze regel prima naleven zonder iets te weten overolieabsorptie of olie-index.

Dik over dun. Breng pasteuze lagen olieverf bij voorkeur aan in niet meerdan één laag, dan wel over dunnere onderlagen, zodat de dikke verf goed kan drogen.

Droogsnelheden. Dat de droogtijden van Winsor & Newton olievervenverschillen, is het gevolg van de uiteenlopende reacties van pigmenten diegedispergeerd zijn in olie. Sommige pigmenten werken als katalysator enversnellen het droogproces. Andere beïnvloeden het in geringe mate, weerandere vertragen de droging. Traag drogende onderlagen kunnen leiden totscheurtjes in volgende, sneller drogende lagen. Een overzicht van snel,middelmatig en langzaam drogende kleuren is in dit boek opgenomen alsonderdeel van de informatie over de verschillende assortimenten olieverf, diebegint op bladzijde 29. De enige algemene richtlijn is: vermijd het gebruik vandikke, alles bedekkende lagen langzaam drogende verf in eenonderschildering.

Onderschildering(de eerste laag verf op het doek wordt onderschilderinggenoemd). Omdat hij lichter van kleur is, wordt in de receptuur van de meestewitten van Winsor & Newton saffloerolie gebruikt. Saffloerolie wordt echterniet aangeraden voor uitgebreide onderschilderingen en gronderingen. Alsolieverf droogt, ondergaat de verflaag een aantal dimensionale veranderingen;omdat zich verschillende chemische reacties voordoen, neemt de dikte toe enaf. Bij halfdrogende oliën, zoals saffloer- en papaverolie, zijn diedimensionale veranderingen groter dan bij lijnolie. Hoewel een wit op basisvan saffloerolie perfect geschikt is voor normale toepassingen enmengkleuren, is het niet geschikt voor gebruik als onderschildlering. Het“werken” van de onderlaag kan leiden tot scheurtjes in bovenliggendeverflagen. Voor onderschilderingen adviseren we daarom UnderpaintingWhite, titaniumpigment gewreven in lijnolie, en Foundation White, eenloodpigment dat eveneens in lijnolie is gewreven.

77

TECHNIEKENKleuren mengen.Kleuren mengen. Het doel van kleuren mengen is hetverkrijgen van zoveel mogelijk opties uit zo min mogelijk kleuren. Allepigmenten die Winsor & Newton gebruikt in zijn assortimenten zijngeselecteerd op hun mogelijkheden om een evenwichtig spectrum te creëren,zodat de kunstenaar de gewenste kleur zo doeltreffend mogelijk kan mengen.Door het uitgeven van een vierkleurenbrochure onder de titel “Hints, Tips &Techniques: Colour Mixing” willen we u helpen om meer inzicht te krijgen inde manier waarop verschillende pigmenten kunnen bijdragen aan hetontwikkelen van een individueel kleurgevoel. Vraag uw speciaal zaat om eenexemplaar of bezoek onze website www.winsornewton.com.

Nat in nat is de werkwijze waarbij verf wordt toegevoegd aan eerderopgebrachte, nog natte lagen. Het is een techniek die kan worden toegepastom het schilderij een grote directheid en een krachtige uitstraling te geven.Tevens leent hij zich voor het verwassen van kleuren. Nat-in-nat werken kanmet verf van vrijwel elke viscositeit, van dik en stijf tot vloeibaar.

Glaceren (glacis) is het opbouwen van lagen transparante of half-transparante kleuren over droge onderlagen. De verflaag krijgt daardoor veeldiepte en een ruimtelijke uitstraling. Het is een techniek die geduld vraagt,maar het effect in olieverf is ongeëvenaard. Liquin, Stand Oil of – bij hetwerken met Artisan waterafdunbare olieverf - Artisan Fast Drying Medium,zijn allemaal prima geschikt voor glaceertechnieken. Ook Griffin Alkydsneldrogende olieverf leent zich uitstekend voor het opbouwen van eensprankelend glacis.

Impastois de techniek waarbij stijve verf dik wordt opgezet en penseel- enpaletmesstreken als centraal element in het schilderij blijven staan. Eenpasteuze verflaag kan dynamisch en krachtig zijn. Bouw een dik impasto opin lagen en laat elke laag drogen alvorens een volgende op te brengen. Eengeschikt medium voor gebruik met conventionele olieverf is Oleopasto, eenalkydmedium dat de droging versnelt met behoud van de stevigheid van deverf. Gebruik voor pasteus schilderen met Artisan waterafdunbare olieverfArtisan Impasto Medium.

S’graffito is de techniek waarbij, meestal met de steel van een penseel of hethandvat van een schildermes, in de natte verf wordt gekrast. Het effect isexpressief en ook heel doeltreffend voor het aangeven van contouren.

Droge penseelis het aanbrengen van een dun laagje dekkende of half-dekkende verf over een eerdere laag, waarbij wordt gewerkt met weinig verfop een stug penseel. De onderliggende kleur blijft daardoor deels zichtbaar,wat een heel ruimtelijk effect oplevert.

78

Verzadigen met olieis het aanbrengen van oliemedium op een schilderij datis ‘ingeschoten’: de olie is dan weggezakt naar een onderliggende laag.Bewerk de betreffende partij met een zachte doek waarop Winsor & NewtonArtists’ schildermedium is gesprenkeld. Veeg overtollig medium weg en laathet schilderij enkele dagen drogen. Herhaal de behandeling op eventueleresterende ingeschoten partijen, totdat het hele schilderij weer de gelijkmatigeglans heeft die het hoort te hebben. De oorzaak van inschieten is meestal eente sterk absorberende schildergrond. Het komt vaak voor bij gebruik vangrondverf voor huishoudelijk gebruik. Ook te sterke verdunning van de verfmet oplosmiddel kan tot inschieten leiden.

Muurschilderingen. Olieverf kan een uitstekende keuze zijn voormuurschilderingen, mits de ondergrond op de juiste wijze is geprepareerd. Deondergrond moet, tenzij het een nieuwe muur is, tot op de stuclaag kaalworden gemaakt en hij mag niet gescheurd, gruizig of vochtig zijn. Breng bijeen nieuwe muur eerst een voorlijming aan op de pleisterlaag en grondeervervolgens met Acrylic Gesso Primer of Oil Painting Primer. Laat devoltooide schildering door en door droog worden (dit duurt bij traditioneleolieverf ten minste zes maanden, bij Griffin alkydverf één maand) en brengdaarna een beschermlaag aan met een verwijderbare schilderijvernis (als hetwerk zich binnen bevindt). Griffin sneldrogende olieverf is, omdat hij snellerdroogt en een sterke laag vormt, erg geschikt voor muurschilderingen.

Monotype.Artists’ Oilbar, olieverf in staafvorm, blijkt bij prentkunstenaarserg geliefd voor het maken van monotypen. Met Oilbar kan direct op eenglasplaat worden gewerkt, al dan niet met medium, waarna het werk meteenkan worden afgedrukt op papier.

AANBEVOLEN MENGPALETTENHet gebruik van niet meer dan drie primaire kleuren is een uitstekende oefening.Hiervoor moet wel het zuiverste rood, blauw en geel worden gekozen;bijvoorbeeld een rood met een kleurzweem dat zoveel mogelijk het midden houdttussen blauwachtig en geelachtig. Dat waarborgt bij gebruik van slechts één roodde helderste violetten en oranjes. In theorie zijn magenta, cyaan en geel deprimaire kleuren, maar bij kunstschilderverf hebben we ook te maken metmassakleur en ondertoon. Bovendien hebben kunstenaars verf nodig metspecifieke verwerkingseigenschappen en ook duurzaamheid/lichtechtheid isdoorslaggevend. De primaire kleuren die hierna worden genoemd bieden de beste combinatie van mengeigenschappen, verwerkingskenmerken en duurzaamheid.

79

De drie primaire kleuren in de verschillende assortimenten olieverf zijn:

Artists’ olieverf: Transparent Yellow, Winsor Blue (Red Shade) en Permanent Rose.

Winton olieverf: Cadmium Lemon Hue, Phthalo Blue en Permanent Rose.

Artisan waterafdunbare olieverf: Lemon Yellow, Phthalo Blue (Red Shade)en Permanent Rose.

Griffin Alkyd sneldrogende olieverf: Winsor Lemon, Phthalo Blue enPermanent Rose.

Artists’ Oilbar: Cadmium Lemon, French Ultramarine en Alizarin Crimson.

ZeskleurensystemenMet zes kleuren kan een breder spectrum wordengemengd. Als oefening betekent de overstap van drie naar zes kleuren ook eeneerste kennismaking met andere variabelen, zoals opaciteit, kleurkracht endroogsnelheid. Dit zijn de aanbevolen zeskleurenpaletten:

Artists’ olieverf: Winsor Lemon, Winsor Yellow, French Ultramarine, WinsorBlue (Green Shade), Permanent Rose en Cadmium Red.

Winton olieverf: Cadmium Lemon Hue, Cadmium Yellow Hue, FrenchUltramarine, Phthalo Blue, Permanent Rose en Cadmium Red Hue.

Artisan waterafdunbare olieverf: Lemon Yellow, Cadmium Yellow Hue,French Ultramarine, Phthalo Blue (Red Shade), Permanent Rose en CadmiumRed Hue.

Griffin Alkyd sneldrogende olieverf: Winsor Lemon, Winsor Yellow, FrenchUltramarine, Phthalo Blue, Permanent Rose en Cadmium Red Medium.

Artists’ Oilbar: Cadmium Lemon, Cadmium Yellow Pale, FrenchUltramarine, Manganese Blue Hue, Permanent Magenta en Cadmium Red.

Het mengen van kleuren wordt uitgebreid besproken in de brochure “Hints,Tips and Techniques: Colour Mixing” van Winsor & Newton. Vraag ernaar bijuw leverancier of bezoek onze website www.winsornewton.com. Tips overkleuren mengen zijn te vinden in de rubriek Hints, Tips, & Techniques.

80

AANTEKENINGEN

81

82

Olieverf

Griffin alkydverf

Schilderijreiniger

Vernisverwijderaar

Verdunningsmiddel

Verdampingssnelheid

Geurarm

Materiaalreiniger

Bederfelijk

75 ml

250 ml

500 ml

1 liter

Artists’ W

hite Spirit

XX

XX

XX

3X

XX

English D

istilled Turpentine X

XX

XX

X2

XX

XX

XX

Sansodor Low

Odour Solvent

XX

XX

2X

XX

XX

X

Oplos- &

Schoonmaakm

iddelenE

igenschappenVerpakkingsform

aatVoor

gebruik met

Aanduiding relatieve verdampingssnelheid

X 2X 3 sneller

TOEPASSINGSOVERZICHTEN

83

Co

ld Pressed L

inseed Oil

XX

XX

XX

X

Bleached L

inseed Oil

XX

X1

XX

XX

XX

Thickened L

inseed Oil

XX

X2

XX

XX

XX

X

Drying L

inseed Oil

XX

X3

XX

XX

Refined L

inseed Oil

XX

XX

XX

X

Drying Po

ppy Oil

XX

X1

XX

XX

XX

XX

X

Stand L

inseed Oil

XX

XX

XX

XX

XX

X

Artisan W

ater Mixable L

inseed Oil

XX

XX

XX

Artisan W

ater Mixable Stand O

ilX

XX

XX

XX

X

Drogende o

liënE

igenschappenVerpakkingsform

aatV

oo

r gebruikm

et

Aanduiding relatieve droogsnelheid

X 1X 3 sneller

Olieverf

Griffin alkydverf

Artisan waterafdunbare olieverf

Versnelt de droging

Vertraagt de droging

Verbetert de vloei

Versterkt de glans

Versterkt de transparantie

Vermindert de consistentie

Maakt de verflaag duurzamer

Bestand tegen vergeling

Voor gebruik met lichte kleuren

Om mediums te maken

75ml

250ml

500ml

1 liter

Artists’ P

ainting Medium

XX

XX

XX

XX

XX

XX

X

Liquin

XX

XX

XX

XX

XX

XX

Oleo

pastoX

XX

XX

XX

XX

Wingel

XX

XX

XX

XX

XX

X

Artisan W

ater Mixable

XX

XX

XX

XX

XP

ainting Medium

Artisan W

ater Mixable

XX

XX

XX

XX

XFast D

rying Medium

Artisan W

ater Mixable

XX

XX

XX

XIm

pasto M

edium

Medium

sE

igenschappenV

erpakkingsform

aatVoor gebruik

met

Olieverf

Griffin alkydverf

Artisan waterafdunbare verf

Versnelt de droging

Vertraagt de droging

Verbetert de vloei

Beheerst de vloei

Versterkt de glans

Versterkt de transparantie

Doorschijnend

Vermindert de consistentie

Verzadigt met olie

Vergroot duurzaamheid verflaag

Bestand tegen vergeling

Impasto

Texturen

37 ml

60 ml

75 ml

200 ml

250 ml

500 ml

1 liter84

85

Olieverf

Griffin alkydverf


Verwijderbaar

Tijdelijke bescherming

Glanzend

Mat

Zachtglanzend

Sneldrogend

Maakt verflaag buigzamer

Niet-vergelend

Kans op scheuren of dof worden

Superieur optisch resultaat

UV-absorberend

60 ml

75 ml

250 ml

500 ml

150 ml spuitbus

Co

nserv–Art G

loss A

rtX

XX

X2

X3

XX

XX

XX

X

Co

nserv-Art M

att Varnish

Artists’ G

loss V

arnishX

XX

X1

X2

XX

Artists’ M

att Varnish

XX

XX

2X

2X

XX

XX

XX

X

Artists’ P

icture Varnish

XX

XX

1X

2X

XX

Artists’ R

etouching V

arnish X

XX

X1

XX

3X

XX

Dam

mar V

arnishX

XX

X1

X1

XX

XX

X

Wax V

arnishX

XX

X1

X1

XX

XX

X

Naam

gewijzigd in A

rtists’ Matt V

arnish

Vernissen

Eigenschappen

Verpakkingsfo

rmaat

Vo

or gebruikm

et

Geeft verw

ijderbaarheid aan

X 1X 2 gem

akkelijker te verwijderen

Aanduiding relatieve glansgraad

X 1 hoogglansX 3 geringe glans

Aanduiding relatieve matheid

X 1 het matste X 2 het m

inst mat

C

B

A

BC A

86

Artists’ P

icture Varnish G

lossX

XX

XX

XX

XX

X

Artists’ P

icture Varnish S

atin X

XX

XX

XX

XX

X

Artists’ P

icture Varnish M

attX

XX

XX

XX

XX

X

Dam

mar V

arnish High G

loss

XX

XX

XX

XX

Artists’ R

etouching Varnish Gloss

XX

XX

XX

XX

X

All P

urpose V

arnish Glo

ss X

XX

XX

XX

XX

All P

urpose V

arnish Matt

XX

XX

XX

XX

X

Aero

sols (spuitbussen)

Eigenschappen

Formaat

Vo

or gebruik m

et

Olieverf

Griffin alkydverf


Hobby & handenarbeid

Verwijderbaar

Duurzame bescherming

Glanzend

Satijnglans

Mat

Sneldrogend

Niet-vergelend

UV-absorberend

Waterbestendig

Harde laag

150 ml Aerosol

400 ml Aerosol

87

Oil P

ainting Prim

er X

XX

XX

3X

XX

X

Acrylic G

esso P

rimer

XX

XX

X4

XX

XX

Clear G

esso B

aseX

XX

XX

4X

XX

X

Galeria G

esso P

rimer

XX

XX

X4

XX

X

Foundatio

n White

XX

1X

XX

Underpainting W

hiteX

XX

X2

XX

XX

X

Lifting P

reparation

XX

XX

XX

Gro

nderingen (primers) &

onderschilderingen

Eigenschappen

Verpakkingsfo

rmaat

Vo

or gebruikm

etAanduiding relatieve droogsnelheid

X 1X 4 sneller

Olieverf

Griffin alkydverf


Toepasbaar op diverse dragers

Sneldrogend

Geschikt voor papier

Vereist voorlijming

21 ml

37 ml

60 ml

75 ml

120 ml

150 ml

237 ml

250 ml

474 ml

500 ml

1 liter

2,5 liter

8888

de kleurnamen zijn de door Winsor & Newton gehanteerde namen Artists’ olieverf

Code Kleur Chemische omschrijving C.I. naam C.I. Nr. Serienr. Perm. ASTM T/0004 Alizarin Crimson 1,2-dihydroxyantraquinine lak PR 83 58000 2 B III T016 Aureolin Kaliumcobaltinitriet PY 40 77357 5 A II T034 Blue Black Beenderzwart, Complex zwavelhoudend PBk 9 77267 1 AA I O

natriumaluminosilicaat PB 29 77007042 Bright Red Naftolcarbamide PR 170 12475 1 A II T058 Bronze met ijzeroxyden/titaniumdioxyde

bedekt mica - - 2 A --- O063 Brown Madder Alizarin Antraquinoon PR 177 65300 1 A I T

Natuurlijk ijzeroxyde PBr 7 77491 1 A I T074 Burnt Sienna Synthetisch ijzeroxyde PR 101 77491 1 AA I T076 Burnt Umber Gerooste natuurlijke aarde PBr 7 77491 1 AA I T080 Cadmium Green Cadmiumzinksulfide, PY 35 77205 4 A I O

Chroomoxydhydraat PG 18 77289084 Cadmium Green Pale Cadmiumzinksulfide, PY 35 77205 4 A I O

Chroomoxydhydraat PG 18 77289086 Cadmium Lemon Cadmiumzinksulfide PY 35 77205 4 A I O089 Cadmium Orange Cadmiumsulfoselenide PO 20 77199 4 A I O

PR 108 77202094 Cadmium Red Cadmiumsulfoselenide PR 108 77202 4 A I O097 Cadmium Red Deep Cadmiumsulfoselenide PR 108 77202 4 A I O106 Cadmium Scarlet Cadmiumsulfoselenide PR 108 77202 4 A I O108 Cadmium Yellow Cadmiumzinksulfide PY 35 77205 4 A I O111 Cadmium Yellow Deep Cadmiumsulfoselenide, PO 20 77199 4 A I O

Cadmiumzinksulfide PY 35 77205118 Cadmium Yellow Pale Cadmiumzinksulfide PY 35 77205 4 A I O127 Carmine Cochenillelak NR 4 75470 6 C --- T137 Cerulean Blue Oxyden van cobalt en tin PB 35 77368 4 AA I O142 Charcoal Grey Gemalen houtskool PBk 8 77268 1 AA --- T147 Chrome Green Deep Hue Koperftalocyanine, PB 15 74160 1 A I O

Koperftalocyaninechloraat, PG 7 74260Synthetisch ijzeroxyde PY 42 77492

149 Chrome Yellow Hue Arylamidegeel, PY 74 11741 1 A I OBenzimidazol oranje PO 62

178 Cobalt Blue Cobaltaluminiumoxyde PB 28 77346 4 AA I T180 Cobalt Blue Deep Cobaltsilicaat PB 73 77364 5 AA --- T184 Cobalt Green Cobalttitanaat PG50 77377 6 AA I O

Cobaltchromiet PG 26 77344 6 AA I O185 Cobalt Green Deep Cobalt/zinkoxyde PG 19 77335 6 AA I O190 Cobalt Turquoise Cobalt / aluminium / PB 36 77343 5 AA I T

chroomoxyde192 Cobalt Violet Cobaltfosfaat PV 14 77360 6 AA I T193 Cobalt Violet Dark Cobaltfosfaat PV 14 77360 6 AA I T214 Copper Met ijzeroxyden / titaniumdioxyde - - 2 A --- O

bedekt mica201 Cremnitz White Basisch loodcarbonaat PW 1 77597 1 A I O217 Davy’s Gray Leipoeder, PBk 19 77017 2 AA I T

Synthetisch ijzeroxyde, PY42 77492Koolstofzwart PBk 7 77262

247 Flake White No. 2 Basisch loodcarbonaat, PW 1 77597 1 A I OZinkoxyde PW 4 77947

246 Flake White No. 1 Basisch loodcarbonaat, PW 1 77597 1 A I OZinkoxyde PW 4 77947

257 Flesh Tint Zinkoxyde, PW 4 77497 2 A I OSynthetisch ijzeroxyde, PY 42 77492Quinacridoon PV 19 46500

261 Foundation White Basisch loodcarbonaat, PW 1 77597 1 A I OZinkoxyde PW 4 77947

263 French Ultramarine Zwavelhoudend complex PB 29 77007 2 A(iii) I Tnatriumaluminosilicaat

283 Gold Met ijzeroxyden/titaniumdioxyde - - 2 A --- Obedekt mica

285 Gold Ochre Synthetisch ijzeroxyde PY 42 77492 1 AA I O321 Indanthrene Blue Indantreen PB 60 69800 4 A I T317 Indian Red Synthetisch ijzeroxyde PR 101 77491 2 AA I O319 Indian Yellow Diarylide geel, PY 83 21108 2 A I T

Synthetisch ijzeroxyde PR 101 77491322 Indigo Koolstofzwart, Koperftalocyanine PBk 7 77266 2 A I T

Zwavelhoudend complex PB 15 74160natriumaluminosilicaat PB 29 77007

330 Iridescent White Met titaniumdioxyde bedekt mica - - 1 A --- O331 Ivory Black Bone black PBk 9 77267 1 AA I O333 Jaune Brillant BON arylamide (Naftol AS), PR 188 12467 1 A I O

Synthetisch ijzeroxyde, PY 42 77492Arylamide geel, PY 3 11710Zinkoxyde PW 4 77947

337 Lamp Black Koolstofzwart PBk 6 77266 1 AA I O347 Lemon Yellow Hue Nikkeltitanaat PY 53 77788 4 AA I O362 Light Red Synthetisch ijzeroxyde PR 101 77491 1 AA I O380 Magenta Dioxazine violet, Quinacridoon rood PV 23 51319 2 A I T

PR 122 73915379 Manganese Blue Hue Koperftalocyanine PB 15 74160 1 A I T

Koperftalocyaninechloraat PG 7 74260

SAMENSTELLING

89

Artists’ olieverf (vervolg)Code Kleur Chemische omschrijving C.I. naam C.I. Nr. Serienr. Perm. ASTM T/0386 Mars Black Synthetisch ijzeroxyde PBk 11 77499 2 AA I O388 Mars Brown Synthetisch ijzeroxyde PR 101 77491 2 AA I O390 Mars Orange Synthetische ijzeroxyden PY 42 77492 2 AA I O

PR 101 77491394 Mars Violet Synthetisch ijzeroxyde PR 101 77491 2 AA I O395 Mars Violet Deep Synthetisch ijzeroxyde PR 101 77491 2 AA I O396 Mars Yellow Synthetisch geel ijzeroxyde PY 42 77492 2 AA I O400 Mauve Blue Shade Quinacridoon, Dioxazine, PV 19 46500 1 A I T

Koperftalocyanine PV 23 51319PB 15 74160

422 Naples Yellow Zinkoxyde, PW 4 77947 1 A --- OChroomtitaniumoxyde PBr 24 77310

426 Naples Yellow Light Azo condensatiegeel, PY 128 - 1 A --- OBenzimidazol oranje, Zinkoxyde PO 62

PW 4 77947447 Olive Green Quinacridoon goudgeel, koolstofzwart PO 49 - 2 A I T

PBk 7 77266459 Oxyde of Chromium Chroomoxyde PG 17 77288 4 AA I O465 Payne’s Gray Zwavelhoudend complex PB 29 77007 1 AA I T

natriumaluminosilicaat, Koolstofzwart PBk 6 77266Synthetisch ijzeroxyde, Leisteenpoeder PR 101 77491

PBk 19 77017468 Permanent Alizarin Crimson Antraquinoon PR 177 65300 4 A --- T481 Permanent Green Arylamide geel, Synthetisch PY 3 11710 2 A II T

ijzeroxyde, Koperftalocyanine- PY 42 77492chloraat PG 7 74260

482 Permanent Green Deep Koperftalocyanine- PG 7 74260 2 A II Tchloraat, Arylamide geel PY 3 11710

483 Permanent Green Light Arylamide geel, Titaniumdioxyde PY 1 11680 2 A II TKoperftalocyaninechloraat PW 6 77891

PG 7 74260489 Permanent Magenta Lineair quinacridoon PV 19 46500 2 A I T491 Permanent Mauve Mangaanfosfaat PV 16 77742 4 AA I T502 Permanent Rose Lineair quinacridoon PV 19 46500 2 A I T503 Permanent Sap Green Arylamide geel PY1 11680 4 A I T

Azomethine PY129 48042 4 A I T511 Pewter Met ijzeroxyden/titaniumdioxyde - - 2 A --- O

bedekt mica526 Ftalo Turquoise Koperftalocyanine, PB 15 74160 1 A I T

Koperftalocyaninechloraat PG 7 74260538 Prussian Blue Alkalisch ferriferrocyanide PB 27 77510 1 A I T540 Prussian Green Quinacridoon goudgeel, Koper- PO 49 - 2 A I T

ftalocyanine PB 15 74160544 Purple Lake Benzimidazol PBr25 12510 1 A --- T

Dioxazine PV23 51319 1 A --- T546 Purple Madder Alizarin Benzimidazol kastanjebruin PR 171 12512 2 A --- T552 Raw Sienna Synthetisch ijzeroxyde PY42 77492 1 AA I T

Natuurlijk ijzeroxyde PY 43 77492 1 AA I T554 Raw Umber Natuurlijk ijzeroxyde PBr 7 77492 1 AA I T573 Renaissance Gold Met ijzeroxyden/titaniumdioxyde - - 2 A --- O

bedekt mica576 Rose Doré Lak van natuurlijke meekrap NR 9 75330 5 A II T585 Rose Madder Deep Lak van natuurlijke meekrap NR 9 75330 5 A II T585 Rose Madder Genuine Lak van natuurlijke meekrap NR 9 75330 5 A II T599 Sap Green IJzerhoudende nitrosebetanafta lak, PG 12 10020:1 2 B III T

Tartrazine lak PY 100 19140:1603 Scarlet Lake BON arylamide PR 188 12467 2 A I T617 Silver Neergeslagen aluminium PM 1 77000 2 A --- O635 Terra Rosa Natuurlijk ijzeroxyde, Synthetisch ijzer- PBr 7 77492 1 AA I O

oxyde PR 101 77491637 Terre Verte Natuurlijke aarde, Chroomoxyde- PG 23 77009 1 AA I T

hydraat PG 18 77289644 Titanium White Titaniumdioxyde, Zinkoxyde PW 6 77891 1 AA I O

PW 4 77947646 Transparent Gold Ochre Synthetisch ijzeroxyde, Natuurlijke aarde PY 42 77492 2 A I T

PY 43 77492PBr 7 77492

653 Transparent Yellow Azo condensatie PY 128 - 4 A --- T672 Ultramarine Violet Zwavelhoudend complex natrium- PV 15 77007 2 A I T

aluminosilicaat667 Ultramarine (Green Shade) Zwavelhoudend complex PB 29 77007 1 A(iii) I T

natriumaluminosilicaat674 Underpainting White Titaniumdioxyde, Zinkoxyde PW 6 77891 1 AA I O

PW 4 77947676 Vandyke Brown Bitumineuze aarde, Geroost natuurlijk NBr 8 - 1 A --- T

ijzeroxyde PBr 7 77491678 Venetian Red Synthetisch ijzeroxyde PR 101 77491 1 AA I O683 Vermilion Hue Cadmiumsulfoselenide PR 108 77202 1 A I O

Titaniumdioxyde PW 6 77891692 Viridian Chroomoxydhydraat PG 18 77289 3 AA I T707 Winsor Blue (Green Shade) Koperftalocyanine PB 15 74160 2 A I T706 Winsor Blue (Red Shade) Koperftalocyanine PB 15 74160 2 A I T708 Winsor Emerald Koperftalocyaninebromaat, PG 36 74265 2 A I O

Zinkoxyde PW 4 77947

Artists’ olieverf (vervolg)Code Kleur Chemische omschrijving C.I. naam C.I. Nr. Serienr. Perm. ASTM T/0720 Winsor Green Koperftalocyaninechloraat PG 7 74260 2 A I T721 Winsor Green (Yellow Shade) Koperftalocyaninebromaat PG 36 74265 2 A I T722 Winsor Lemon Arylamide geel PY 3 11710 2 A II T724 Winsor Orange Arylamide geel, PY 1 11680 2 A I T

BON arylamide PR 188 12467726 Winsor Red BON arylamide PR 188 12467 2 A I T725 Winsor Red Deep Peryleen rood PR 149 71137 2 A I T733 Winsor Violet (Dioxazine) Carbazol dioxazine PV 23 51319 2 A I T730 Winsor Yellow Arylamide geel PY 74 11741 2 A I T731 Winsor Yellow Deep Arylamide yellow RN PY 65 11740 2 A I T744 Yellow Ochre Natuurlijk ijzeroxyde PY 43 77492 1 AA I T746 Yellow Ochre Pale Synthetisch ijzeroxyde PY42 77492 1 AA I O748 Zink White Zinkoxyde PW 4 77947 1 AA I O

Artists’ OilbarCode Kleur Chemische omschrijving C.I. naam C.I. Nr. Serienr. Perm. ASTM T/0004 Alizarin Crimson 1,2-dihydroxyantraquinoon lak PR 83 58000 2 B --- T009 Antique White Titaniumdioxyde PW 6 77891 1 AA --- O060 Buff Titanium Beenderzwart, Titaniumdioxyde, PBk 9, PW 6 77267, 77891

Synthetisch ijzeroxyde PY 42 77492 1 AA I O074 Burnt Sienna Geroost natuurlijk ijzeroxyde PBr 7 77491 1 AA I T076 Burnt Umber Geroost natuurlijk ijzeroxyde PBr 7 77491 1 AA I T082 Cadmium Green Deep Koperftalocyaninechloraat PG 7 74260

Cadmiumzinksulfide PY 35 77205 3 A I O080 Cadmium Green Koperftalocyaninechloraat PG 7 74260

Cadmiumzinksulfide PY 35 77205 3 A I O086 Cadmium Lemon Cadmiumzinksulfide PY 35 77205 3 A I O089 Cadmium Orange Cadmiumsulfoselenide, PR 108 77202

Cadmiumsulfoselenide PO 20 77199 3 A I O097 Cadmium Red Deep Cadmiumsulfoselenide PR 108 77202 3 A I O094 Cadmium Red Cadmiumsulfoselenide PR 108 77202 3 A I O118 Cadmium Yellow Pale Cadmiumzinksulfide PY 35 77205 3 A I O178 Cobalt Blue Cobalt/Aluminiumoxyde PB 28 77346 3 AA I T196 Colourless - - 1 --- --- T263 French Ultramarine Zwavelhoudend complex natrium-

aluminosilicaat PB 29 77007 1 A(iii) I T283 Gold Koperbrons PM 2 77400 2 A --- O331 Ivory Black Beenderzwart PBk 9 77267 1 AA I O347 Lemon Yellow Hue Nikkeltitanaat PY 53 77788 2 AA I O382 Manganese Blue Hue Cobalt/aluminium/chroomoxyde, PB 36 77343

Koperftalocyaninechloraat PG 7 74260 3 A I T392 Mars Red Synthetisch ijzeroxyde PR 101 77491 1 AA I O394 Mars Violet Synthetisch ijzeroxyde PR 101 77491 1 AA I O422 Naples Yellow Zinkoxyde, Titaniumdioxyde PW 4, PW 6 77947, 77891

Natuurlijk ijzeroxyde, Cadmiumzink- PY 43 77492sulfide PY 35 77205 1 A I O

459 Oxyde of Chromium Chroomoxyde PG 17 77288 2 AA I O465 Payne’s Gray Titaniumdioxyde, Beenderzwart PW 6, PBk 9 77891, 77267,

Natuurlijk ijzeroxyde, Zwavelhoudend PY 43 77492,complex natriumaluminosilicaat PB 29 77007 1 A I T

489 Permanent Magenta Quinacridoon violet PV 19 46500 2 A I T491 Permanent Mauve Mangaanfosfaat PV 16 77742 2 AA I T538 Prussian Blue Alkalisch ferriferrocyanide PB 27 77510 1 A I T552 Raw Sienna Natuurlijk ijzeroxyde PY 43 77492 1 AA I T554 Raw Umber Natuurlijk ijzeroxyde PBr 7 77492 1 AA --- T617 Silver Aluminium PM 1 77000 2 A --- O644 Titanium White Titaniumdioxyde PW 6 77891 1 AA I O669 Ultramarine Pink Complex natriumaluminiumsilicaat PR 259 -

Zwavelhoudend complex PB 29 77007 2 A(iii) I Tnatriumaluminosilicaat

671 Ultramarine Violet Zwavelhoudend complex natriumaluminosilicaat PV 15 77007 2 A(iii) I T

720 Winsor Green Koperftalocyaninechloraat PG 7 74260 2 A I T744 Yellow Ochre Natuurlijk ijzeroxyde, Synthetisch ijzeroxyde PY 43, PY 42 77492, 77492 1 AA I O

Griffin Alkyd sneldrogende olieverfCode Kleur Chemische omschrijving C.I. naam C.I. Nr. Serienr. Perm. ASTM T/0074 Burnt Sienna Synthetisch ijzeroxyde PR 101 77491 1 AA I T076 Burnt Umber Geroost natuurlijk ijzeroxyde PBr 7 77491 1 AA I T086 Cadmium Lemon Cadmiumzinksulfide PY 35 77205 2 A --- O089 Cadmium Orange Cadmium Sulfoseleniden PR 108, PO 20 77202, 77199 2 A I O097 Cadmium Red Deep Cadmium Sulfoselenide PR 108 77202 2 A I O100 Cadmium Red Light Cadmium Sulfoselenide PR 108 77202 2 A I O099 Cadmium Red Medium Cadmium Sulfoselenide PR 108 77202 2 A I O111 Cadmium Yellow Deep Cadmiumzinksulfide, PY 35 77205 2 A --- O

Cadmium Sulfoselenide PO 20 77199113 Cadmium Yellow Light Cadmiumzinksulfide PY 35 77205 2 A --- O116 Cadmium Yellow Medium Cadmiumzinksulfide PY 35 77205 2 A --- O137 Cerulean Blue Oxyden van cobalt en tin PB 35 77368 2 AA --- O

90

Griffin Alkyd sneldrogende olieverf (vervolg)Code Kleur Chemische omschrijving C.I. naam C.I. Nr. Serienr. Perm. ASTM T/0139 Cerulean Blue Hue Titaniumdioxyde, PW 6 77891 1 A I O

Koperftalocyaninechloraat, PG 7 74260Koperftalocyanine PB 15 74160

178 Cobalt Blue Oxyden van cobalt/aluminium PB 28 77346 2 AA I T217 Davy’s Gray Leisteenpoeder, Synthetisch ijzeroxyde, PBk 19, PY 42 77017, 77492 1 AA --- T

Koolstofzwart PBk 7 77266 1 ---229 Dioxazine Purple Dioxazine violet PV 23 51319 1 A I T245 Flake White (US only) Basisch loodcarbonaat PW 1 77597 1 A I O257 Flesh Tint Synthetisch ijzeroxyde, Titaniumdioxyde, PY 42, PW 6 77492, 77891 1 A I O

Quinacridone PV 19 46500263 French Ultramarine Complex silicaat van natrium en PB 29 77007 1 A(iii) I T

aluminium met zwavel317 Indian Red Synthetisch ijzeroxyde PR 101 77491 1 AA I O319 Indian Yellow Isoindoline geel PY 139 56298 1 A --- T331 Ivory Black Amorfe koolstof gemaakt van PBk 9 77267 1 AA I O

verkoolde dierenbotten337 Lamp Black Koolstofzwart PBk 6 77266 1 AA I O362 Light Red Synthetisch ijzeroxyde PR 101 77491 1 AA I O380 Magenta Quinacridoon, Koperftalocyanine PR 122, PB 15 73915, 74160 1 A I T415 Mixing White Titaniumdioxyde PW 6 77891 1 AA I O422 Naples Yellow Hue Titaniumdioxyde, Synthetische ijzeroxyden PW 6, PR 101, 77891, 1 AA I O

PY 42 77491, 77492447 Olive Green Azomethinekopercomplex, PY 129 48041 1 A --- T

Koolstofzwart PBk 7 77266459 Oxyde of Chromium Anhydride chroomoxyde PG 17 77288 1 AA --- O465 Payne’s Gray Complex silicaat van natrium en PB 29 77007 1 A I O

aluminium met zwavel,Koolstofzwart PBk 6 77266

468 Permanent Alizarin Crimson Antraquinoon PR 177 65300 2 A --- T480 Permanent Geranium Lake Quinacridoon rood PR 209 73902 1 A --- T501 Permanent Rose Quinacridoon violet PV 19 46500 1 A I T503 Permanent Sap Green Koperftalocyaninechloraat, PG 7 74260 2 A --- T

Azomethinekopercomplex, PY 129 48042Thioindigo violet PR 88 73312

514 Ftalo Blue Koperftalocyanine PB 15 74160 1 A I T521 Ftalo Green Koperftalocyaninebromaat PG 36 74265 1 A --- T

(Yellow Shade)522 Ftalo Green Koperftalocyaninechloraat PG 7 74260 1 A I T538 Prussian Blue Alkalisch ferriferrocyanide PB 27 77510 1 A I T544 Purple Lake Antraquinoon, PR 177 65300 1 A --- T

Complex silicaat van natrium en PB 29 77007aluminium met zwavel

552 Raw Sienna Natuurlijk ijzeroxyde PY 43 77492 1 AA I T554 Raw Umber Natuurlijk ijzeroxyde, Synthetisch ijzeroxyde PBr 7, PBk 11 77492, 77499 1 AA I T603 Scarlet Lake Naftol AS PR 188 12467 1 A --- T637 Terre Verte Koperftalocyaninechloraat PG 7 74260 1 A I T

Natuurlijke aarde PG 23 77009644 Titanium White Titaniumdioxyde PW 6 77891 1 AA I O667 Ultramarine (Green Shade) Complex silicaat van natrium en PB 29 77007 1 A(iii) I T

aluminium met zwavel676 Vandyke Brown Geroost natuurlijk ijzeroxyde, PBr 7 77491 1 AA I O

Koolstofzwart PBk 6 77266680 Vermilion Hue Naftolcarbamide, PR 170 12475 1 A --- O

Benzimidazol oranje, PO 36 11780Titaniumdioxyde PW 6 77891

692 Viridian Chroomoxydhydraat PG 18 77289 2 AA I T722 Winsor Lemon Arylamide geel PY 3 11710 1 A II T726 Winsor Red Naftol AS, Naftolcarbamide PR 188, 12467, 12475 1 A --- T

PR 170730 Winsor Yellow Arylamide geel PY 74 11741 1 A --- T744 Yellow Ochre Natuurlijk ijzeroxyde PY 43 77492 1 AA I O

Artisan waterafdunbare olieverfCode Kleur Chemische omschrijving C.I. naam C.I. Nr. Serienr. Perm. ASTM T/0074 Burnt Sienna Geroost natuurlijk ijzeroxyde PBr 7, 77492

Synthetisch ijzeroxyde PR 101 77491 1 AA --- T076 Burnt Umber Geroost mangaanhoudend natuurlijk ijzeroxyde PBr 7 77492 1 AA --- T090 Cadmium Orange Hue Perinoon oranje PO 43 71105 1 A --- T104 Cadmium Red Dark Cadmiumsulfoselenide PR 108 77202 2 A --- O098 Cadmium Red Deep Hue Naftolcarbamide, Benzimidazol PR 179, PO 36 12475, 11780 1 A --- T095 Cadmium Red Hue Naftol AS, Naftolcarbamide PR 188, 12467, 12475 1 A --- T

PR 170100 Cadmium Red Light Cadmiumsulfoselenide PR 108 77202 2 A --- O099 Cadmium Red Medium Cadmiumsulfoselenide PR 108 77202 2 A --- O115 Cadmium Yellow Arylide geel, Perinoon oranje PY 65, PO 43 11740, 71105 1 A --- T

Deep Hue109 Cadmium Yellow Hue Arylide geel PY 65 11740 1 A --- T113 Cadmium Yellow Light Cadmiumzinksulfide PY 35 77205116 Cadmium Yellow Medium Cadmiumzinksulfide, PY 35, 77205, 2 A --- O

Cadmiumsulfoselenide PO 20 77202 2 A --- O119 Cadmium Yellow Pale Hue Arylide gelen PY 65, PY 3 11740, 11710 1 A --- T

91

92

Artisan waterafdunbare olieverf (vervolg)Code Kleur Chemische omschrijving C.I. naam C.I. Nr. Serienr. Perm. ASTM T/0137 Cerulean Blue Oxyden van cobalt en tin PB 35 77368 2 AA --- O138 Cerulean Blue Hue Oxyden van cobalt en chroom, PB 36, 77343,

Zinkoxyde PW 4 77947 1 AA --- O178 Cobalt Blue Oxyden van cobalt en aluminium PB 28 77346 2 AA --- T179 Cobalt Blue Hue Indantreen, Complex silicaat van PB 60, 69800,

natrium en aluminium met zwavel PB 29 77007 1 A --- O229 Dioxazine Purple Carbazol dioxazine PV 23 51319 1 A --- T263 French Ultramarine Complex silicaat van natrium en

aluminium met zwavel PB 29 77007 1 A(iii) --- T317 Indian Red Synthetisch ijzeroxyde PR 101 77491 1 AA --- O331 Ivory Black Amorfe koolstof gemaakt van

verkoolde dierenbotten PBk 9 77267 1 AA --- O337 Lamp Black Amorfe koolstof PBk 6 77266 1 AA --- O346 Lemon Yellow Arylide geel PY 3 11710 1 A --- T380 Magenta Quinacridoon PR 122 73915 1 A --- T422 Naples Yellow Hue Synthetische ijzeroxyden, Titaniumdioxyde PY 42, PR 101, 77492, 77491,

PW 6 77891 1 AA --- O447 Olive Green Quinacridoon, Koolstofzwart PO 49, PBk 9 -, 77266 1 A --- T465 Payne’s Gray Complex silicaat van natrium en

aluminium met zwavel PB 29, 77007,Amorfe koolstof PBk 6 77266 1 A --- O

468 Permanent Alizarin Crimson Quinacridoon pyrrolidoon - - 1 A --- T502 Permanent Rose Quinacridoon rood PV 19 46500 1 A --- T503 Permanent Sap Green Quinacridoon, Koper- PO 49, -,

ftalocyaninebromaat PG 36 74265 2 A --- T514 Ftalo Blue (Red Shade) Koperftalocyanine PB 15 74160 1 A --- T522 Ftalo Green (Blue Shade) Koperftalocyaninechloraat PG 7 74260 1 A --- T521 Ftalo Green Ftalocyaninechloraat PG 36 74265 1 A --- T

(Yellow Shade) en -bromaat538 Prussian Blue Alkaliferriferrocyanide PB 27 77510 1 A --- T552 Raw Sienna Natuurlijk ijzeroxyde PBr 7 77492 1 AA --- T554 Raw Umber Mangaanhoudend natuurlijk

ijzeroxyde PBr 7 77492 1 AA --- T644 Titanium White Titaniumdioxyde, Zinkoxyde PW 6, PW 4 77891, 77947 1 AA --- O692 Viridian Chroomoxydhydraat PG 18 77289 2 AA --- T744 Yellow Ochre Synthetisch ijzeroxyde PY 42 77492 1 AA --- O748 Zink White (Mixing White) Zinkoxyde, Titaniumdioxyde PW 4, PW6 77947, 77891 1 AA --- O

Winton olieverfCode Kleur Chemische omschrijving C.I. naam C.I. Nr. Serienr. Perm. ASTM T/0468 Permanent Alizarin Crimson Ferronitrosobeta- PG12 10020 A I T

naftol lak, Antraquinonoide478 Permanent Crimson Lake Antraquinonoide PR177 65300 A I T

Zwavelhoudend complex PB29 77007 A I Tnatriumaluminosilicaat

242 Flake White Hue Zinkoxyde PW4 77947 AA I OTitaniumdioxyde PW6 77891 AA I O

74 Burnt Sienna Synthetisch ijzeroxyde PR101 77491 AA I T76 Burnt Umber Geroost natuurlijk ijzeroxyde PBr7 77491 AA I O87 Cadmium Lemon Hue Arylamide geel PY3 11710 A II O

Arylamide geel PY74 11741 A II O90 Cadmium Orange Hue Pyrrool oranje PO73 561170 A O

Arylide geel PY65 11740 A O98 Cadmium Red Deep Hue Benzimidazol oranje, PO36, 11780 A II O

BON arylamide rood PR170 12475 A II O95 Cadmium Red Hue BON arylamide (NaftolAS) PR188 12467 A II O

BON arylamide red PR170 12475 A II O115 Cadmium Yellow Deep Hue Pyrrool oranje P073 561170 A II O

Arylide yellow PY65 11740 A II O109 Cadmium Yellow Hue Arylide geel PY65 11740 A I O119 Cadmium Yellow Pale Hue Arylide geel PY74 11741 A I O138 Cerulean Blue Hue Koperftalocyaninechloraat PG7, 74260 A I O

Zinkoxyde PW4 77947 A I OKoperftalocyanine PB15 74160 A I O

145 Chrome Green Hue Titaniumdioxyde PW6 77891 A II OSynthetisch ijzeroxyde PY42 77492 A II OArylamide geel, PY74, 11741 A II OKoperftalocyaninechloraat PG7, 74260 A II O

149 Chrome Yellow Hue Titaniumdioxyde PW6 77891 A I OArylide geel PY65 11740 A I OArylide geel PY74 11741 A I O

179 Cobalt Blue Hue Zinkoxyde PW4 77947 A(iii) I OZwavelhoudend complex PB29, 77007 A(iii) I OnatriumaluminosilicaatKoperftalocyanine PB15, 74160 A(iii) I O

194 Cobalt Violet Hue Mangaanfosfaat PV16, 77742 A I OZwavelhoudend complex PB29 77007 A I Onatriumaluminosilicaat

229 Dioxazine Purple Dioxazine violet PV23 51319 A I T241 Emerald Green Arylamide geel PY74 11741 A II O

Koperftalocyaninechloraat, PG7 74260 A II O

93

Winton olieverf (vervolg)Code Kleur Chemische omschrijving C.I. naam C.I. Nr. Serienr. Perm. ASTM T/0257 Flesh Tint Zinkoxyde PW4 77947 A I O

Synthetisch ijzeroxyde PY42 77492 A I OQuinacridoon violet PV19 46500 A I OTitaniumdioxyde, PW6, 77891 A I O

263 French Ultramarine Zwavelhoudend complex PB29 77007 A(iii) I Tnatriumaluminosilicaat

480 Permanent Geranium Lake Quinacridoon rood PR209 73905 A --- T317 Indian Red Synthetisch ijzeroxyde PR101 77491 AA I O331 Ivory Black Beenderzwart PBk9 77267 AA I O337 Lamp Black Koolstofzwart PBk6 77266 AA I O346 Lemon Yellow Hue Arylamide geel PY3 11710 A II O362 Light Red Synthetisch ijzeroxyde PR101 77491 AA I O380 Magenta Koperftalocyanine PB15 74160 A I T

Quinacridoon rood PR122, 73915 A I T422 Naples Yellow Hue Titaniumdioxyde, PW6, 77891 A I O

Synthetisch ijzeroxyde PR101 77491 A I OSynthetisch ijzeroxyde PY42 77492 A I O

459 Oxyde of Chromium Chroomoxyde PG17 77288 A II O465 Payne’s Gray Leisteenpoeder PBk19 77017 A --- O

Koolstofzwart PBk6 77266 A --- OZwavelhoudend complex PB29 77007 A --- Onatriumaluminosilicate

483 Permanent Green Light Arylide geel, PY74 11741 A I OKoperftalocyanine, PB15, 74160 A I OTitaniumdioxyde PW6 77891 A I O

502 Permanent Rose Quinacridoon violet PV19 46500 A I T516 Ftalo Blue Koperftalocyanine PB15 74160 A --- T538 Prussian Blue Alkaliferriferrocyanide PB27 77510 A I T552 Raw Sienna Synthetisch ijzeroxyde, PY42 77492 AA I T

Natuurlijk ijzeroxyde PY43 77492 AA I T554 Raw Umber Natuurlijk ijzeroxyde PBr7 77492 AA I T

Beenderzwart PBk9 77267 AA I T599 Sap Green Ferronitrosobetanaftol lak, PG12, 10020 B --- T

Tartrazine lak PY100 19140603 Scarlet Lake BON arylamide (Naftol AS) PR188 12467 A I O637 Terre Verte Koperftalocyaninechloraat, PG7, 74260 A I T

Natuurlijke aarde, PG23 77009 A I T644 Titanium White Zinkoxyde PW4 77947 AA I O

Titaniumdioxyde PW6 77891 AA I O676 Vandyke Brown Bitumineuze aarde NBr8, -, A --- O

Geroost natuurlijk ijzeroxyde PBr7 77491 O682 Vermilion Hue Naftolcarbamide PR170 12475 A --- O

Benzimidazol PO36 11780 OZinkoxyde PW4 77947 O

696 Viridian Hue Koperftalocyaninechloraat PG7 74260 A I T744 Yellow Ochre Synthetisch ijzeroxyde PY42 77492 AA I O748 Zink White Zinkoxyde PW4 77947 AA I O

Code: Winsor & Newton kleurcodeKleur: Kleurnaam die Winsor & Newton hanteert

Chemische omschrijving: Naam van de chemische stof

C. I. naam: Generieke naam volgens de kleurenindex (Colour Index Generic Name)C. I. nr: Nummer volgens de kleurenindex (Colour Index Number)Serienr: Serie-indeling van Winsor & Newton naar prijsniveau (Series 1-5)

Perm: Winsor & Newton duurzaamheids/lichtechtheidsgradatieASTM: ASTM lichtechtheidsgradatie

T/O: T - Transparant of semi-transparantO – Opaak (dekkend) of semi-opaak

LEGENDA

AAarde pigmenten 45, 50--1Acrylgessogrond 75, 87Acrylgrond 75Airbrushen 25Alizarin Crimson 31, 52, 60Alizarin Crimson Hue 34Alkydhars 62Alkydmediums 67Alkydverf 13--15, 26, 35--6

droogsnelheden 35, 36duurzaamheid en stabiliteit 14--15, 36glaceren 14, 35, 36, 78Oilbar, gebruik met 36, 38onderschildering 36oxydatie 14samenstelling 90--1traditionele olieverf, gebruik met 36transparantie 14, 35, 36vlampunt 26

Antwerp Blue 57Artgel 74Artisan penselen 73Artisan waterafdunbaar impasto medium

26, 41, 69, 78, 84Artisan waterafdunbare lijnolie 26, 41, 68, 83Artisan waterafdunbare olieverf 39--43, 62

droogsnelheden 40--1duurzaamheid 41glaceren 78impasto 78mediums 41, 68--9oplosmiddelen 42, 43oxydatie 39penselen 42, 73pigmentgehalte/kleurkracht 40samenstelling 91--2traditionele olieverf, gebruik met 41vernissen 42vlampunt 26

Artisan waterafdunbaar schildermedium 41, 68, 84Artisan waterafdunbaar sneldrogend medium

26, 41, 68, 78, 84Artisan waterafdunbare standolie 26, 41, 68, 83Artists' olieverf 16--17, 29--32

droogsnelheden 30--1duurzaamheid 30pigmentgehalte/kleurkracht 29samenstelling 88--90vlampunt 26witten 31--2

Artists' Oilbar zie OilbarArtists' schildermedium 23, 68Arylamide kleuren 31, 34, 46, 52, 54Aureolin 24, 30, 54Azo condensatie gelen 54

BBenzimidazol kleuren 52Bevochtigingsmiddelen 62Bindmiddelen en dragers 10, 61--2

functies 61--2oxydatie 62refractieve eigenschappen 11stabiliteit 11--13

Blauwen 56--8Blue Black 49

Breking 11Bright Red 52Brown Madder 53Burnt Sienna 31, 34, 40, 50, 51Burnt Umber 30, 34, 51

CCadmium 23, 24, 43, 45Cadmium hue kleuren 18--19, 34, 40, 46, 54Cadmium Red 31, 40, 52, 53Cadmium Yellow 31, 40, 53Caput Mortuum 58Carmine 45, 53, 60Cerulean Blue 18--19, 57Charcoal Gray 49Chinese White 47Chrome Yellow 54Cinnabar 52Cirrus penselen 72Cobalt 18--19, 24, 45, 56, 57Cobalt Blue 24, 30, 56, 57Cobalt Green 24, 31, 56, 57Cobalt Violet 24, 31, 57Cobalt Yellow 54, 57Cologne Earth 50Conserv-Art vernissen 23, 24, 70, 85Cremnitz White 24, 30, 48

DDammarvernis 23, 70, 71, 85, 86Davy's Gray 49Dik over dun regel 13, 77Dioxazine 58Doek 76Doekbord 76--7Dragers/ondergronden 74, 76--7Drogepenseeltechniek 79Drogende oliën 8, 12--13, 66, 83

toepassingsoverzicht 83Droging 31, 34, 41Droogsnelheden 11, 77

alkydverf 35, 36Artists' olieverf 30--1Oilbar 38waterafdunbare olieverf 40--1Winton olieverf 33--4

Duurzaamheid/lichtechtheid 12, 43, 59--61alkydverf 14--15, 36artists' olieverf 30gradatie, etikettering 27Oilbar 38en techniek 61waterafdunbare olieverf 41Winton olieverf 33

EEitempera 9Emerald Green 56Emulsie 15Etiketinformatie 20--3, 27

FFixatief 71Flake White 24, 30, 31, 33Foundation White 24, 30, 32, 34, 48, 78, 87French Ultramarine 40, 57Ftalocyanine 17--18, 19, 31, 34, 43, 45, 56, 57, 58

GGaleria gessogrond 75, 87Gelen 54--5Gezondheid en veiligheid 20--5Glaceren 78

alkydverf 14, 36, 78Liquin 67pigmenttransparantie 19--20

Glanzende vernis 23, 70, 85, 86Gold Ochre 31, 34, 40, 51Griffin Alkyd sneldrogende olieverf zie alkydverfGrijzen 48--9Groenen 55--6Grondering (primer) 32, 34, 75--6

absorptie 68, 75toepassingsoverzicht 87

Guttegom (Gamboge) 54

HHalf-drogende oliën 66Historische achtergrond 9--10Hooker's Green 56Hue substituutkleuren 18--19

IIJzeroxyde 51Impasto 78

Oleopasto 68waterafdunbaar 41, 69

Indanthrene Blue 57Indian Red 51Indian Yellow 45, 54Indigo 45, 58Inschieten 68Iridescent White 31, 48Ivory Black 31, 34, 40, 48, 49

JJapan gold size 23Jaune Brillant 55

KKattetong penselen 74Kleur

kracht 43mengen 19, 78, 79--81massakleur en ondertoon 29, 43zie ook pigmenten

Kleurkracht 17--18Artists' olieverf 29Winton olieverf 33

Kleurloze gessogrond 76, 87Kleurstoffen 44--5

LLakpigmenten 45Lamp Black 31, 34, 40, 48, 49Lapis lazuli 56, 57Lemon Yellow 54Lichtechtheid 59--61Lifting preparation 87Light Red 51Lijnolie 10, 62

droging 12--13, 66, 83eigenschappen 11--12gebleekt 26, 66, 83geraffineerd 26, 66, 83

REGISTER

ingedikt 26, 66, 83koud-geperst 26, 66, 83oxydation 12--13standolie 26, 66, 83toepassingsoverzicht 83waterafdunbaar 68, 83

Liquin 24, 67, 78, 84Lood 23, 24Luchtreizen 26

MMagenta 53Malen, zie Verf wrijvenManganese Blue 58Marskleuren 31, 51Mars Violet 58Marterharen penselen 72Massakleur 29, 43Matte vernis 23, 70, 85, 86Mauve 58Mediums 67--9

toepassingsoverzicht 84waterafdunbaar 68--9, 84

Monotype 38Mummy Brown 50

NNaftol roden 52, 53Naples Yellow 55Nat in nat techniek 78Newton, Henry 7Nikkeltitanaat 55

OOilbar 16, 37--8

Alkydverf, in combinatie met 36, 38droogsnelheden 38duurzaamheid/lichtechtheid 38kleurloze 38monotype 38samenstelling 90traditionele olieverf, gebruik met 38vlampunt 26

Oleopasto 68, 78, 84Olie, verzadigen met 68Oliegrond 76Olive Green 56Ondergronden, zie DragersOnderschildering 32, 34, 77, 87

alkydverf 36Ondertoon 29, 43Oplosmiddelen 13, 64--6

aromatische stoffen 65--6gezondheid en veiligheid 23, 24--5overmatig gebruik 13TLV (threshold limit value) normwaarde 66toepassingsoverzicht 82verdamping 62, 64vlampunten 26vluchtigheid 64waterafdunbare verf 42, 43

Oranjes 52--3Oxydatie 14, 62

drogende oliën 12--13terpentijn 13waterafdunbare olieverf 39

Oxyde of Chromium 56

PPapaverolie 32, 77Papier, schilderen op 76Payne's Gray 49Penselen 71--4

penseelvormen 73--4penselenonderhoud 74waterafdunbare verf 42, 73

Perinone Orange 53Permanent Alizarin Crimson 31, 40Permanent Mauve 30Permanent Rose 34, 40Phthalo Blue 34, 40Phthalocyanine, zie FtalocyaninePhthalo Green 40Pigmenten 8, 10, 28, 43--59

enkelvoudige pigmenten in verf 18, 28functie 44hue substituutkleuren 18--19kleurkracht 43kleurkracht in mengkleuren17--18, 29, 40lak 45malen, zie wrijvenmassakleur en ondertoon 29, 43organische en anorganische 45--7poeder 25synthetische 45--6transparantie 14, 19--20, 35, 36, 43wrijven 8, 10, 28, 63--4

Pigmentgehalte 29, 33, 40Polymerisatie 12, 13--14

droging 66, 83Primer zie gronderingPrussian Blue 30, 34, 46, 56, 58Purple Lake 58Purple Madder 58

QQuinacridonen 31, 34, 40, 52, 53

RRaw Sienna 30, 34, 40, 50, 51Raw Umber 30, 34, 45, 51Refractie 11Relatieve opaciteit 43Retouchevernis 23, 69, 71, 85, 86Roden 52--3Rose Dore 53Rose Madder 11, 45, 53

SSaffloerolie 10, 31--2, 62, 77Samenstellingstabellen 88--93Sansodor 24, 65, 66, 82

vlampunt 26Sap Green 31, 56, 60Scarlet Lake 53Scheuren 13Schilderijvernis 23, 70, 85, 86Sepia 49Serienummers 20, 27S'graffito 78Slecht hechtende verf/te sterk verdunde verf 12Smalt 56Soft Mixing White 34, 48Stabilisators 62

Stabiliteit 11--13, 59--60

alkydverf 14--15Standolie 26, 66, 76, 83

waterafdunbare 26, 41, 68, 83Studiekwaliteit verf 16--19

TTechnieken 78--9Terpentijn 23, 62, 64--5, 66

geoxydeerde 13Terpentine 23, 64--5, 82Terra Rosa 51Terre Verte 18, 55, 56Titanium White 31, 34, 40, 48Tyreens purper 58

UUltramarine 31, 34, 56, 57Ultramarine (green shade) 58Underpainting White 32, 34, 77, 87Universele vernis 71, 86

VVandyke Brown 50, 51Varkensharen penselen 71--2Vehikels zie BindmiddelenVenetian Red 51Verdamping 62Verf wrijven 8, 10, 28, 63--4Vermilion 52, 53Vermilion Hue 24Vernis 69--71

toepassingsoverzicht 85--6veiligheid 23, 24waterafdunbare verf 42

Vet over mager regel 13, 38, 77Violetten 58Viridian 19, 56Viridian Hue 19, 34Vlampunten 26Vluchtigheid 64

WWaaierpenselen 74Wasvernis 23, 70, 85Waterafdunbare olieverf zie Artisanwaterafdunbare olieverfWede(blauw) 58Wingel 67, 84Winsor verf 31, 46, 58, 59Winsor, William 7Winsor Yellow 54Winton olieverf 17, 32--4

droogsnelheden 32--4duurzaamheid 33hue substituutkleuren 18--19pigmentgehalte/kleurkracht 33samenstelling 92--3vlampunt 26wit 34

Witte pigmenten 31--32, 47--8

YYellow Ochre 31, 34, 40, 45, 52

ZZinc White 31, 34, 40, 48Zwarten 48--9

REGISTER

Winsor Complete Handboek

Documents

Transcript of Winsor Complete Handboek