Geiten

Inleiding

· Tijdens het lezen van ‘Theorie 1’ en ‘Theorie 2’ en het maken van de bijbehorende opdrachten leer je veel over de eigenschappen van een geit. Bijvoorbeeld; “…..de vacht van de (wilde) geit is niet vet, zoals bij schapen wel het geval is. Geiten worden in de regen doornat.” (zie pagina 12) Als dierverzorger moeten we weten hoe we rekening moeten houden met deze eigenschappen bij de huisvesting en verzorging van de geiten. Jij maakt hiervoor zelf een lijst. Achter het onderdeel ‘Theorie 2’ is een lege lijst ingevoegd (zie pagina 35). Jij vult hier in welke eigenschappen je tegen bent gekomen en hoe je hier rekening mee gaat houden in de huisvesting en/of verzorging van de geiten.

De geit is met de hond en het schaap het oudste huisdier ter wereld. Uit archeologische opgravingen blijkt dat ze waarschijnlijk +/- 10.000 jaar geleden gedomesticeerd zijn. Ze zijn bijna overal op de wereld te vinden.

Aan het einde van de vorige eeuw werden in Nederland zeer veel geiten gehouden.

Deze kwamen vooral op het platteland voor, maar ook in de steden. Op het platteland hadden bijna alle mensen één of meer geiten. Uit deze tijd komt de uitdrukking: "De geit is de koe der armen". Maar de geit werd niet alleen voor het vlees het melk gebruikt (zie afbeelding).

In het begin van deze eeuw kwam in heel Europa en ook in ons land een geit voor van het type landgeit. Het waren grote en sobere dieren met verschillende kleuren.

Voor het verbeteren van de toenmalige geitenstapel zijn vanuit Zwitserland enkele Saanengeiten en Saanenbokken ingevoerd (zie onderstaande afbeelding). Dit ras had een betere melkproductie. Tegenwoordig bestaan er zeer veel geitenrassen. In Nederland komen vooral voor: De Nederlandse witte geit, de Toggenburger, de Nederlandse bonte geit en de dwerggeit.

Domesticatie van de geit

De geit stamt af van een wilde geit. Er zijn echter zes verschillende soorten wilde geiten en men neemt aan dat de huisgeit één van deze zes wilde soorten, de Bezoargeit (Capra aegagrus), als voorouder heeft. De geit en het schaap waren de eerste herkauwers die door de mens werden gedomesticeerd. De domesticatie zou voor het eerst ongeveer 8000 v. Chr. hebben plaatsgevonden op de hellingen van het Zagrosgebergte, op de grens van Iran en Irak. Typische domesticatie-eigenschappen zijn: gevarieerde kleuren, lang haar, gedraaide horens, hoornloosheid en hangoren.

In Nederland arriveerden de eerste geiten waarschijnlijk omstreeks 5300 v. Chr. Ze maakten deel uit van de veestapel van de eerste boerennederzettingen in Zuid-Limburg. Van daaruit heeft de geit zich over heel Nederland verspreid.

De Bezoargeit (Capra aegagrus)

· Wat betekent gedomesticeerd?

· Zoek uit waar de dwerggeiten oorspronkelijk vandaan komen.

Leefomgeving

Natuurlijke leefomgeving

Geiten komen oorspronkelijk uit onherbergzame berggebieden. Hier schouwde ze de hele dag rond op zoek naar voedsel, onderdak of een veilige haven. Hierdoor hebben ze van nature dan ook een grote behoefte aan beweging. Om de bergwanden te trotseren ontstonden stevige hoeven. Het gesteente in deze bergen zorgde voor slijtage van deze hoeven die continue blijven groeien.

De bergwanden boden hen ook voldoenden gelegenheid schaduw op te zoeken als de hitte te erg werd, maar ook de nodige schuilgelegenheden tijdens de koude nachten of natte dagen. Dit was nodig want de vacht van de (wilde) geit is niet vet, zoals bij schapen wel het geval is. Geiten worden in de regen doornat. Zij koelen daardoor af en kunnen longontsteking krijgen.

Kunstmatige leefomgeving

Geiten kunnen we recreatief houden. Thuis of bijvoorbeeld op een kinderboerderij. Als je op de dorpen rondfietst, zie je nog regelmatig een geit aan een touw op een stukje grasland staan. Vroeger zag je dit ook nog regelmatig in de stad. De meest recreatief gehouden geiten zie je op kinderboerderijen. Meestal zijn dit Dwerggeitjes.

Geiten worden ook als productiedieren gehouden. We doen dit voor de melk en de producten, welke we weer uit deze melk kunnen bereiden. Voor dit doel wordt de Nederlandse witte melkgeit gebruikt. De huisvesting van deze geiten vinden we meestal in grote stallen. Hier gelden weer dezelfde voorwaarden als bij de recreatief gehouden geiten. Dagelijks worden de geiten gemolken. Veel boeren zijn overgegaan op de geitenhouderij omdat er hier nog geen sprake is van een melkquotum. Ook hebben deze boeren nog minder last van allerlei milieu wetgevingen.

· Ga naar pagina 45 en bedenk 5 vragen voor de excursie.

Geiten zijn van nature erg nieuwsgierig. Dit heeft als gevolg dat zij ook de neiging hebben alles te willen proeven. Met als gevolg dat menig geit hierdoor is overleden. Hoewel geiten soms door hun instinct worden gewaarschuwd om de giftige planten niet te eten, kunnen ze vaak geen weerstand bieden om toch een klein hapje ervan te nemen. Let er dus op dat er geen snoeiafval in het weiland terecht komt. In snoeiafval kunnen soms bijvoorbeeld stukjes conifeer of taxus zitten. Coniferen werken alleen laxerend, maar Taxus is in de kleinste hoeveelheid al dodelijk! Enkele andere voorbeelden van giftige planten zijn: Buxus, Liguster, Jocobskruiskruid, Zwarte nachtschade, Bitterzoet, Berenklauw, Wolfsmelk, Rhododendron en Gouden regen.

· Zoek enkele andere giftige planten op die voor de geit gevaarlijk zijn.

Lichamelijke kenmerken

Hoeven

Een geit is een hoefdier en heeft dus hoeven. Die hoeven kan je best vergelijken met onze nagels. Deze blijven groeien. Zolang er geen slijtage plaats vindt worden deze steeds langer. (zie praktijk onderdeel voor meer informatie hierover).

Horens

In de natuur heeft de geit horens om weerstand te bieden tegen roofdieren of zijn krachten te meten met soortgenoten. In gevangenschap worden de dieren vaak dichter op elkaar gehouden en zouden ze elkaar kunnen verwonden. Bij de jonge melkgeiten worden de hoorns vaak verwijderd. Deze dieren worden Dit gebeurt bij voorkeur wanneer de dieren 10 tot 31 dagen oud zijn. De geit wordt dan door een dierenarts plaatselijk verdoofd. Als het dier ouder dan een maand is, moet je wachten tot het dier minimaal een half jaar oud is. Daarna mag de geit door middel van een draadzaag alsnog onthoornd worden, alleen onder verdoving. Het is diervriendelijker om dit op erg jonge leeftijd te doen.

Het onthoornen kan op twee wijzen worden uitgevoerd:

· Elektrisch onthoornapparaatDeze brandt de hoornlaag op het beginnende hoorntje weg, zodat de hoornpit uit de kop kan worden verwijderd. De dierenarts verdooft de geit, de haren rond de hoorntjes worden weggeschoren en de punt van het hete apparaat wordt enige tijd op de hoorntjes geplaatst, zodat ze verbranden. De kop moet hierbij stevig worden vastgehouden. Wanneer de hoornpit is verwijderd, wordt de plaats dichtgebrand en ontsmet met antibioticumspray. Op deze manier bloedt de geit niet en heeft ze nauwelijks pijn.

· OnthoornpastaHet gebruik van deze agressieve zalf is omstreden. Tijdens het gebruik wordt het dier niet verdoofd. In veel landen mag deze pasta niet meer verkocht worden. De pasta wordt aangebracht op de hoorns en doet er een paar uur over om de hoorns weg te branden. Dit doet de geit veel pijn.

· Geef 2 redenen om een geit te onthoornen

· Wat vind je zelf van het onthoornen van geiten? (in je antwoord houd je rekening met dierenwelzijn en kindvriendelijkheid)

Bokkengeur

Een bok is van nature onrustiger dan een geit. In de dekperiode is deze sterk aangetrokken door geiten. Een groot nadeel van een bok is zijn geur. Deze indringende lucht die een geslachtsrijpe bok verspreidt blijft dagen hangen in kleding, stal en transporteermiddelen. De stank wordt veroorzaakt door zijn urine en zijn stankklier, die zich in een huidplooi achter de hoorns van de bok bevindt. Niet alle bokken hebben deze klier, bij Angorageiten ontbreekt hij. Deze klier is ongeveer twee centimeter lang, ligt net onder de huid en wordt soms verwijderd. Het verwijderen is alleen toegestaan bij een medische noodzaak, omdat de klier het seksuele gedrag van een bok beïnvloedt. Bij lammeren wordt de stankklier soms tegelijk verwijderd met het onthoornen, op een leeftijd van circa twee weken. Bij volwassen bokken kan het alleen onder algehele narcose. De klier wordt dan door de huid verbrand.

Toch is met het verwijderen van deze klier de stank nog niet geheel over. Ook de urine van een bok stinkt. Bokken urineren op hun eigen vacht, met name de lange haren aan de borst zijn een gemakkelijk doelwit. Veel bokken hebben de gewoonte om zichzelf in de bek te plassen. Dit heeft waarschijnlijk tot doel de geslachtsdrift bij zowel bok als geit op te wekken. Dit bevordert de geur van een bok ook niet.

Het helpt om de beharing kort te houden en de vacht ook regelmatig te wassen. Maar als je de bok niet gaat gebruiken voor het dekken, dan kun je de bok beter castreren.

· Vind je het belangrijk om een kinderboerderij vrij te houden van dierlijke luchtjes? Motiveer je antwoord.

· Als je een kinderboerderij zou beheren, hoe zou je deze boerderij vrij willen houden van een bokkengeur?

Identificatie

In europa moeten alle geiten te identificeren zijn. Alle dieren moeten dus geregistreerd en gemerkt worden. Iedere geitenbezitter, ook hobbyisten, moet hiertoe een UB-nummer (Uniek Bedrijfsnummer) aanvragen. De geiten worden door middel van een oormerk of tatoeage van dit nummer voorzien. Het is ook mogelijk om de geit te chippen. Alleen is dan met het blote oog niet te zien dat het dier geregistreerd is.

· Vul het stamboek registratieformulier op de volgende pagina in voor één van de geiten uit het weitje

· Bedenk een nadeel van een oormerk.

Bekende geiten ziektes

· Zoek informatie op over de drie meest bekende geiten/ schapen ziektes; Caseous lymphadenitis (CL), Caprine arthritis encephalitis (CAE) en Blauwtong.

Caseous lymphadenitis (CL)

Verwekker:

Manier van besmetting:

Wat zijn de verschijnselen:

Hoe kunnen we dit voorkomen/ genezen:

Caprine arthritis encephalitis (CAE)

Verwekker:

Manier van besmetting:

Wat zijn de verschijnselen:

Hoe kunnen we dit voorkomen/ genezen:

Blauwtong

Verwekker:

Manier van besmetting:

Wat zijn de verschijnselen:

Hoe kunnen we dit voorkomen/ genezen:

 

Exterieur en rassoort

Omdat sommige soorten geiten op schapen lijken en sommige soorten schapen op geiten lijken, zetten we de verschillen eerst even op een rij.

Aan de vorm van een geit kan je zien met welk doel deze gefokt wordt. Wanneer een geit wat meer wigwormig is dan is het gefokt met als doel melk te produceren. Wanneer het meer balkvormig gevormd is dan is het gefokt voor vlees.

GeitSchaap

kenmerk

Geit

Schaap

Staart

Horens

Wolhaar

Geluid

· Zet de juiste benamingen bij de juiste getallen. Benoem hierbij eerst de onderdelen die je zeker weet. Ga daarna verder met de onderdelen waar je over twijfelt.

Kop, buiklijn, schoft, staart, dij, knie, kruis, achterpijp, rug, bijklauwtjes, vang, belletjes, kolf, koot, voorpijp, voorknie, lendenen, hals, onderarm, elleboog, hak, opperarm, boeg, schenkel en schouder

Nr.

naam

Nr.

naam

1.

14.

2.

15.

3.

16.

4.

17.

5.

18.

6.

19.

7.

20.

8.

21.

9.

22.

10.

23.

11.

24.

12.

25.

13.

· Zet de juiste benamingen bij de juiste getallen. Benoem hierbij eerst de onderdelen die je zeker weet. Ga daarna verder met de onderdelen waar je over twijfelt.

onderkaak, rugwervels, heupbeen, tanden, spronggewricht, kootbeen, kruisbeen, kiezen, staartwervels, schouderblad, elleboog, lendewervels, bekken, hoefbeen, kroonbeen, ribben, zitbeen, dijbeen, boeggewricht, onderarmbeen, opperarmbeen, kniegewricht, handwortelgewricht, halswervels, schenkel, achterpijpbeen, voorpijpbeen, ellepijp, kootgewricht.

Nr.

naam

Nr.

naam

1.

16.

2.

17.

3.

18.

4.

19.

5.

20.

6.

21.

7.

22.

8.

23.

9.

24.

10.

25.

11.

26.

12.

27.

13.

28.

14.

29.

15.

Ga naar de dierweide en bekijk de geiten op bovenstaande kenmerken, ten opzichte van schapen.

· Oefen nu met zijn tweeën in het benoemen van de verschillende onderdelen van een geit. Het is de bedoeling dat je zonder problemen de onderdelen kan benoemen als de docent er naar vraagt.

· Welke rassen ken je al?

· Zoek op welke rassen hierboven getekend zijn en zet de namen bij de plaatjes.

Nederlandse Landgeit

De Nederlandse Landgeit is een stevige, middelgrote geit met horens. Vooral de bokken hebben zware, meestal liervormige horens, en vaak een bokkenpruik en een wipneus. Bokken zijn altijd langharig, terwijl de geiten ook kort-ruigharig kunnen zijn. De vachten variëren van bont, met zwarte, bruine, beige of blauwe vlekken, tot een enkele keer helemaal wit. De Nederlandse landgeit wordt vooral als hobbydier gehouden en soms worden

De Nederlandse landgeit

ze gemolken. Daarnaast worden ze

ingezet bij de begrazing van natuurterreinen. Eén kudde houdt al ruim twintig jaar de Mariapeel vrij van ongewenste boomopslag.

· Welke organisatie houdt zich met de Nederlandse landgeit bezig?

· Welke organisatie houden zich nog meer met geiten bezig? En met welk doel doen zij dit?

· Bekijk enkele www-sites van kinderboerderijen en noteer welke geiten rassen hier veelal voorkomen.

· Welke geitenras spreekt je het meeste aan? En Waarom?

· Hoeveel kost jouw geit in aanschaf gemiddeld? Is er een verschil tussen een bok en een geit?

Voeding

Let op: men wil nog wel eens geiten en schapen in hetzelfde weitje houden. Een schaap verdraagt echter geen koper en geit wel. Daardoor kan een geit wel schapenbrok gevoerd krijgen, maar een schaap kan geen geitenbrok gevoerd krijgen!!!!

Enkele wetenswaardigheden:

- De geit is een browser dat wil zeggen een geit heeft, in tegenstelling tot schaap en rund die meer grazers zijn, voorkeur voor struikgewas, bomen en bast boven grasland.

- Geiten bewegen zich veel sneller door het terrein tijdens het voedsel vergaren dan koeien en schapen. Ze leggen ongeveer 9 km per dag af en koeien en schapen leggen de helft van die afstand af. Ze nemen links en rechts een hap gaan weer verder. Een geitenhoeder moet sneller zijn als een schaapsherder.

- Herkauwers. Ze zijn in staat cellulose (planten bestaan voor het grootste deel uit cellulose) af te breken door middel van micro organismen in de voormagen. Hiervoor moet het voer goed gemengd worden met het speeksel, vandaar het herkauwen. De pensflora is een gevoelige materie die niet van plotselinge voedselveranderingen houdt. Structuur en pH (zuurtegraad) zijn van groot belang voor een optimale penswerking. De pensflora vormt een belangrijke eiwitbron voor de herkauwer.

- De geit heeft in vergelijking met het schaap en het rund relatief de grootste pens. Hij kan dus veel voer opnemen. Het voer passeert ook nog tweemaal zo snel het maagdarmkanaal. Daardoor kan hij dus relatief veel meer ruwvoer verwerken en met mindere “kwaliteit” voldoende energie binnen krijgen.

- Geiten hebben een voorkeur voor lang gras en eten liefst alleen de toppen eruit. Hij eet wat smakelijk is van onkruid, gras en takken, en voordat alles opgegeten is haast hij zich weer naar elders.

- Herkauwers zijn gebaat bij een rantsoen met zo weinig mogelijk voerveranderingen.

- Voedernormen zoals die voor de geit worden gehanteerd zijn vrijwel geheel gebaseerd op die van de melkkoeien. Geit is echter fysiologisch nogal anders dan het rund. Een geit zal van een gemengd rantsoen eerst het lekkere eruit eten terwijl een rund alles ineens zal verorberen.

- Geiten zijn gedomesticeerde landbouwhuisdieren die voor hun voeding afhankelijk zijn van hun verzorger. Je kunt ze dus niet zomaar het bos injagen en denken dat ze het zelf wel uit zullen zoeken.

· Zou het mogelijk zijn om geiten en schapen samen te herden? En waarom?

· Kun je geiten en schapen samen voeren? Waarom is dit wel of niet mogelijk?

· Waarom is het belangrijk dat zuurgraad in de pens juist is?

· Is het belangrijk dat een geit voer van zeer hoge kwaliteit krijgt?

· Hoeveel kilometer legt een geit per dag ongeveer af?

Rantsoen

Ruwvoer

- Gras. Geiten zijn geen echte grazers en houden niet van eten waar een ander met zijn voeten over gelopen heeft. Geiten die altijd op het zelfde weitje lopen zullen daar niet veel van eten en dienen dan dus jaarrond bijgevoerd te worden. Beter is om ze regelmatig om te weiden.

- Hooi. Zorg voor goed hooi gewonnen van weilanden die voldoende bemest zijn. Het zogenaamd natuurhooi is geen goed geitenvoer, het bevat te weinig eiwitten en daarnaast is er nog de kans dat het jacobskruiskruid bevat dat ook in gedroogde vorm giftig is.

- Kuilgras. Ook hier geldt dat het van goede kwaliteit moet zijn. Dit betekent goed luchtdicht geconserveerd en geen zand erin. Vooral kuilgras in balen plastic die vrij droog in het pak gegaan zijn voldoen goed. Slecht kuilgras kan een bron van listeriosis zijn.

- Maïs. Is een goede energie bron. Het bevat nauwelijks eiwit. Indien men veel maïs voert moet de eiwitbehoefte worden aangevuld met eiwitrijke brok. Bij het voeren van veel maïs bestaat de kans dat de dieren te vet worden.

- Gedroogde brandnetels. Favoriet voer van de geiten. Voedingswaarde niet bekend.

- Snoeihout, riet. Meestal een lekkernij voor geiten. Let wel op de giftigheid van sommige planten bijv. rododendron, taxus.

Ruwvoer moet fris ruiken en mag niet stoffig zijn. Er mogen geen schimmelplekken in zitten.

· Vraag aan de docent de zakjes met voer.

· Deze zijn genummerd. Zet de juiste nummers bij het hierna genoemde voer of stalbedekking:

voer

nummer

voer

nummer

Mais

Kuilgras

Hooi

Stro

Gras

Vlas

Zaagsel/krullen

bietenpulp

Brok

· Er zijn meer zakjes dan hierboven aangegeven zijn. Bedenkt wat er in de overige zakjes kan zitten en schrijf dit in de lege vakjes.

Geiten zijn zogenaamde sobere dieren dit betekent dat ze met ruwvoersoorten die meer cellulose bevatten dan grasprodukten, zoals bijvoorbeeld takkenloof, beter om kunnen gaan als runderen. Maar dit betekent niet dat ze met weinig voer uit kunnen maar dat ze in staat zijn om de in onze ogen mindere goede voersoorten te benutten. Er bestaat een eeuwigdurend misverstand dat sober betekent dat ze met weinig of geen voer kunnen leven.

Krachtvoer

- Rundvee A brok- Geitenbrok- Hertenbrok, deze bevat wat hogere gehaltes vitamines- Voederbieten. 10 kilo bieten tegen 1 kilo A brok (vem)

Alledrie de krachtvoer soorten voldoen goed. Prijstechnisch zalde A brok het aantrekkelijkste zijn.Het voordeel van het bijvoeren van krachtvoer is dat de mineralenen sporenelementen voorziening meteen gegarandeerd is. Dezebrok soorten bevatten hiervan voldoende om in de behoefte tevoorzien, mits er natuurlijk regelmatig brok gevoerd word.

Mineralen en sporenelementen

Indien er geen krachtvoer verstrekt word is het nodig om in de vorm van een speciale liksteen mineralen en sporenelementen ter beschikking te stellen. Zeker op begrazingsprojekten is dit een goede zaak.

· Wat zijn mineralen? Noem er een aantal.

· Wat zijn spore- elementen? Noem er een aantal.

Indien er geen krachtvoer verstrekt word is het nodig om in de vorm van een speciale liksteen mineralen en sporenelementen ter beschikking te stellen. Zeker op begrazingsprojekten is dit een goede zaak.

· Een geit is een sober dier. Wat wordt daarmee bedoeld?

· Wat betekent listeriosis?

· Waarom zou juist in begrazingsprojecten het goed zijn om een liksteen ter beschikking van de geiten te stellen?

Basisprincipes

- Zorg altijd, dus de hele dag, voor voldoende ruwvoer van goede kwaliteit.- Geiten die drachtig zijn of met lammeren lopen hebben meer krachtvoer nodig dan guste dieren.- Dieren die in de groei zijn hebben een hogere eiwit behoefte- Zorg dat iedere individuele geit aan zijn benodigde hoeveelheid voer kan komen. Door de sterke hiërarchie in een geitenkudde bestaat de kans dat de onderste in de rangorde altijd te kort komen. Dit is een vaak voorkomende oorzaak van vermagering. Zorg dus voor voldoende eetplaatsen.- Voorkom abrupte voerovergangen.

· Wat is een hierarchie?

· Waarvoor dienen eiwitten in voer?

· Wat is een guste geit?

Voeding van het lam

Goede biestvoorziening van het lam is van levensbelang.Biest is de eerste melk van de geit na de geboorte van de lammeren. Deze bevat hoog gehalte aan eiwitten, waarvan 75% afweerstoffen (antistoffen) tegen bacteriën en virussen zijn.Het pasgeboren lam heeft nog geen afweer tegen bacteriën en virussen en moet deze dus krijgen via de biest. De antistoffen uit de biest worden via de darmwand in het bloed opgenomen. De darmwand is na 48 uur niet meer doorlaatbaar voor de antistoffen. Dus biestverstrekking moet zo vroeg mogelijk plaats vinden.50 tot 100 ml. de eerste maal is al voldoende. De eerste dag 5 keer voeren. Minimaal 100 ml biest per kg lam.

Biestvervangers:Indien geen biest voorhanden is of niet gegeven kan worden kan men geitenbiest vervangen door runderbiest. Nadeel is dat men zeker moet zijn dat de biest afkomstig is van een Paratbc vrij rund. Kunstbiest heeft geen meetbaar effect op het gehalte antistoffen in het lam en is dus een slechte vervanger.Voorkeur blijft er voor geitenbiest. Het verstandig deze in te vriezen voor slechte tijden. Wel ontdooien au bain marie omdat indien de temperatuur boven de 50 graden celcius komt de antistoffen uit elkaar vallen.

Indien de lammeren bij de geit lopen moet er goed in gaten gehouden worden dat het lam actief is en voldoende vaak drinkt. Controleer de uier van de moeder. Is een lam niet actief let dan op onderkoeling. Een warmte lamp en ingeven van biest doen soms wonderen. Lammeren worden namelijk zonder veel vetreserve geboren en hebben de eerste uren veel energie nodig in de vorm van biest.

Lammeren moeten minimaal 6 weken melk drinken. Reeds vanaf 14 dagen moet ze goed ruwvoer en eventueel krachtvoer (kalverkorrels) worden aangeboden. Zodat ze in een vroeg stadium al hieraan kunnen wennen. Dit is van groot belang omdat hierdoor de voormagen zich kunnen ontwikkelen.Indien de lammeren bij de moeder blijven lopen zal het speen proces automatisch verlopen.

· Zoek uit hoeveel een gemiddeld lam na de geboorte weegt en bereken daarna de hoeveelheid biest die je dat lam de eerste dag moet geven

· bedenk een aantal redenen waarom er geen biest voorhanden zou kunnen zijn.

· Zijn er instanties die kunnen helpen in het voorzien van biest voor geiten?

· Waarom is het belangrijk dat de biest afkomstig is van een paratbc vrij rund?

· Hoe worden de voormagen van een lam verder ontwikkeld?

· Wat cotroleer je bij de moeder in de periode dat het lam bij de geit loopt?

Hoeveel voer een geit nodig heeft, wordt aangegeven in VEM en DVE.

VEM betekent voedereenheid melkvee. Dit is de hoeveelheid energie die de geit nodig heeft voor het produceren van 1 liter melk. Daarnaast heeft het dier natuurlijk ook energie nodig om in leven te blijven.

DVE betekent DarmVerteerbaar Eiwit. Dit geeft aan hoeveel eiwit een geit nodig heeft om gezond te blijven.

Ten slotte is ook de droge stof (d.s.) belangrijk. Als je al het water uit het voer haalt, dan blijft de droge stof over.

Aan de hand van een voedernormen boekje kan je herleiden hoeveel een geit nodig heeft aan VEM, DVE en droge stof (d.s.). Ook staan er tabellen in van diverse soorten voer en hun waardes. Je moet dus een rantsoen samenstellen dat voldoende energie en eiwit levert aan de geit, maar dat niet te veel d.s. bevat. Als er te veel d.s. in het rantsoen zit dan eet de geit niet alles op. Hierdoor heeft het rantsoen dat hij binnen krijgt niet de juiste verhoudingen en kan het door tekorten ziek worden.

Een voorbeeld. Stel een geit heeft 900 VEM nodig voor het onderhoud. Per kilogram melk komt daar 460 VEM bij. Twee kilo melk produceren kost dus net zo veel VEM als in leven blijven. Een geit van ongeveer 70 kg heeft voor het onderhoud ruim 1 kg grashooi (gemiddelde kwaliteit) nodig. Indien een geit de hele dag gras kan eten, krijgt hij voldoende voedingsstoffen binnen om in leven te blijven. Extra brokken zijn dan alleen nodig als de geit hoogdrachtig is of melk geeft of bij bokken tijdens het dekseizoen.

· Bekijk een voerdernormen boekje.

· Zoek op wat een geit nodig heeft om onderhouden te worden.

· Wat zou deze geit meer nodig hebben als ze kleine lammeren bij zich heeft lopen.

· Moeten dekbokken in het seizoen evenveel gevoerd worden als buiten het seizoen?

Geiten hebben ook vers water nodig. Om een tekort aan mineralen te voorkomen moet je de geiten een likblok geven. In dit likblok zitten de mineralen die een geit nodig heeft.

De spijsvertering van een geit

Mond en gebit

Een geit heeft 24 kiezen, 2 hoektanden en 6 snijtanden. De hoektanden en snijtanden bevinden zich alleen in de onderkaak.

De tandformule ziet er dan als volgt uit:

6 0 0

 0 0 6

6 0 3

 3 0 6

Takken en twijgjes zaagt de geit als het ware door met zijn ondertanden. Een geit heeft in de bovenkaak geen snijtanden, maar een harde plaat waar de ondertanden het voedsel afsnijden.

Het voedsel verdwijnt haast ongekauwd via slokdarm naar de netmaag in de pens.

Vanuit de pens wordt de voeding op een rustig moment weer opgeboerd, waarna ze met speeksel wordt vermengd en uitgebreid wordt herkauwd.

· Kijk in de wei enige tijd naar een geit en tel hoeveel seconden hij kauwt op een brok.

De onderkaak beweegt hierbij van links naar rechts en maalt het voer tot een brij. In de praktijk is een geit de hele dag bezig met eten en herkauwen.

Magen

Geiten zijn net als koeien herkauwers. Zij hebben dus ook 4 magen: de pens, netmaag en boekmaag zijn de voormagen. De lebmaag is de ‘echte’ maag.

1. slokdarm

2. slokdarmsleuf

A.Netmaag

B.Pens/b.penspijlers

C.Boekmaag/c.bladen van de boekmaag

D.Lebmaag/d. plooien van de lebmaag

3. Insnoering van de lebmaag

E. Twaalfvingerige darm

Netmaag

Hier komt het voedsel terecht wanneer het ongekauwd voor de eerste keer wordt doorgeslikt. Deze maag dankt haar naam aan de structuur van de maagwand, die op een echte net lijkt. De netmaag kan zich samentrekken, waardoor het ongekauwde voedsel wordt ‘voorgemasseerd’. Hierna komt het in de grootste maag, de pens, terecht.

Pens

De pens ligt aan de linkerzijde bij de geit. In de pens wordt het voedsel opgeslagen tot het wordt herkauwd. Ongeveer een uur nadat het voedsel voor de eerste keer is doorgeslikt, braakt de geit het weer in kleine brokken op. Deze herkauwt het voedsel en vermengt het tevens met een grote hoeveelheid speeksel. Een groot gedeelte van de afbraak van cellulose (een stof dat de celwanden van planten heel stevig maakt) vindt na het herkauwen in de pens plaats, door vooral bacteriën. Verder worden in de pens zetmeel en suiker afgebroken. De wand van de pens kan zich samentrekken, waardoor de inhoud gekneed wordt. De voedselbrok beweegt zich door de pens en wordt geweekt in de pensvloeistof.

Boekmaag

Het herkauwde en met speeksel vermengde voedsel komt via de netmaag en de pens in de boekmaag terecht. Tussen de ‘boekmaagbladen’ die de boekmaag haar naam geven, wordt het vocht uit de voedselbrij geperst. De voedingsstoffen uit het vocht worden in het bloed opgenomen.

Lebmaag

De voedselbrok die overblijft gaat naar de lebmaag. Hier wordt het verder verteerd. Een belangrijk onderdeel van de voedselvertering van een planteneter is de afbraak van cellulose. Het begin hiervan werd in de pens gemaakt en de uiteindelijke vertering speelt zich af in de lebmaag.

De opname van vloeistoffen, het drinken, gaat ongeveer als bij ons: water en melk belanden grotendeels direct in de lebmaag. Bij een zogend lam (een zogenaamd leblam) werkt alleen de lebmaag. De andere drie magen gaan zich pas ontwikkelen als het dier vast voedsel gaat eten. Na de vertering in de lebmaag komt het voedsel in de darmen terecht. Hier worden de resterende voedingsstoffen aan de voeding onttrokken. De afvalstoffen die overblijven worden als droge mestkeutels afgevoerd.

· Teken binnen de geit de tanden, slokdarm, magen, darmen.

· Zet met lijnen erbij wat hier gebeurt.

Een aantal feiten over geiten.

De naam van een mannelijke geit is

De naam van en vrouwelijke geit is

De naam van een gecastreerd mannetje is

De naam van een jong is

De leeftijd waarop geiten geslachtsrijp zijn is -----------maanden. De leeftijd waarop een geit fokrijp is ------------- maanden. De geiten zijn bronstig om de -------------- dagen. De draagtijd is --------- maanden. De worpgrootte bestaat meestal uit ------ lammeren. De lammeren kunnen afgespeend worden met ------------- maanden. De leeftijd van productiegeiten is ongeveer ------- jaar.

· Hoeveel nakomelingen kan een geit in haar leven produceren?

Hanteren en transport

Soms moet je een geit verplaatsen. Dat doe je door hem een halsband om te doen en met een touw of lijn te leiden. Eventueel kun de geit ook lokken met brokjes. Dan moet het dier het rammelende geluid van de brokjes kennen.

Een geit die niet gewend is om aan een touw te lopen, reageert onwennig. Houd daar rekening mee, want een geit kan rare bokkensprongen maken. Als een geit het niet gewend is, kun je hem het beste aan twee touwen leiden. Dan loop je met zijn tweeën met de geit in het midden.

Als je een geit over een grotere afstand moet verplaatsen dan kun je beter een wagentje gebruiken.

Het verplaatsen of vangen van geiten mag nooit aan de horens gebeuren. Dit is pijnlijk en je kan de kop van de geit hiermee beschadigen.

· Je moet over twee weken een geit transporteren. Deze is nog nooit door mensen gehanteerd. Beschrijf hoe je dit gaat aanpakken. Probeer hierbij zo min mogelijk stress bij het dier te veroorzaken.

· Bespreek je aanpak met één klasgenoot en stel je plan eventueel bij.

Naam van klasgenoot

· Beoordeling van jou plan door klasgenoot

· Bijstelling van je plan

Samenvatting huisvesting van geiten

Eigenschap van een geit

Hoe houden we hiermee rekening in de huisvesting?

Samenvatting verzorging van geiten

Eigenschap van een geit

Hoe houden we hiermee rekening in de verzorging? (omcirkel ook hoe vaak de handeling verricht moet worden)

dagelijks/ wekelijks/ maandelijks/ jaarlijks

dagelijks/ wekelijks/ maandelijks/ jaarlijks

dagelijks/ wekelijks/ maandelijks/ jaarlijks

dagelijks/ wekelijks/ maandelijks/ jaarlijks

dagelijks/ wekelijks/ maandelijks/ jaarlijks

dagelijks/ wekelijks/ maandelijks/ jaarlijks

Een geit keuringsklaar maken

Doel

Je weet hoe je een geit gereed moet maken voor een keuring.

Benodigheden

Voor deze opdracht heb je nodig:

· een geitenhalster;

· een touw;

· een geit;

· een pillenschieter;

· brokjes;

· een haringkaakmesje en duimbescherming;

· borstels;

· diershampoo;

· warm water;

· handdoeken;

· een meetlat;

· een weegschaal.

Oriëntatie

Met de geit van school gaan jullie naar een keuring. Maak deze keuringsklaar.

1. Lees de uitvoering door.

2. Vorm tweetallen.

3. Neem handelingenlijst en klembord mee. Noteer in de checklist welke werkzaamheden jullie wel eens bij de geit hebben gedaan.

4. Verdeel de taken.

Uitvoering

Jullie gaan een geit keuringsklaar maken. Verdeel de werkzaamheden zo eerlijk mogelijk. (pak eerst juiste handelingslijst)

a. Ga naar het dierenverblijf.

b. Vang de geit op de juiste manier en doe het halster aan.

c. Zet de geit op de juiste manier vast.

d. Controleer het oormerk. Is deze goed aangebracht?

e. Borstel de geit.

f. Til een pootje op, verwijder mest en vuil van het klauwtje. Haal als dat nodig is overtollige randjes weg. Doe dit ook bij de andere klauwtjes.

g. Pil de geit met een brokje.

h. Weeg de geit en noteer het gewicht.

i. Meet en noteer de hoogte van de geit

j. Bepaal de leeftijd van jullie geit. Hier rechts zie je het ondergebit. Vergelijk dit met jou geit.

k. Pak de shampoo. Lees de gebruiksaanwijzing.

l. Pak lauw water, maak de geit nat en wrijf de shampoo in. Probeer de geit zo schoon mogelijk te krijgen. Spoel de geit schoon.

m. Droog de geit af met handdoeken.

n. Borstel de geit netjes na.

o. Stap de geit verder droog. Zet daarna de geit weer vast.

p. Ruim alle gebruikte materialen op.

Afsluiting

Jullie hebben de geit keuringsklaar gemaakt. Het dier ziet er netjes en verzorgd uit. Jullie gaan de geit nu ook beoordelen.

q. In onderstaand figuur zie je een geit. Zet de juiste nummers bij de onderdelen in de tabel.

Onderdeel

Nr.

Onderdeel

Nr.

Voorhand

Achterhand

Ribben

Bovenlijn

Koot

Onderlijn

Voorpijp

Voorknie

Ribben

Klauwtje

Buik

Uier met spenen

Bek

Hak

Kruis

Schede met kling

Voorborst en borst

Hals

Horens

Lendenen

Rug

Middenhand

r. Wijs elkaar de onderdelen bij de geit aan en overhoor elkaar.

s. Jullie gaan nu de onderdelen van jullie geit bekijken. Vul de keuringstabel in de handelingenlijst in.

t. Beantwoord de vragen op de handelingslijst.

Deze Toggenburger geiten hebben de eerste prijs gewonnen op de keuring.

pagina 23

Hoefverzorging

Geiten zijn bergdieren en in hun natuurlijke milieu slijten de hoeven regelmatig af. Geiten, die in de zachte weidegrond lopen, hebben nauwelijks kans hun hoeven te laten slijten. De hoefranden worden te lang en krullen om. Tussen de zool en de omgekrulde hoefrand kan zich vuil ophopen, wat tot ontstekingen kan leiden.

De punt van de hoef groeit naar voren en er ontstaat een vreemde muilvormige hoef. De dieren gaan op het achterste eeltkussen lopen, zodat er helemaal geen slijtage meer kan plaats vinden. Daarom moet je de hoeven regelmatig inspecteren, b.v. eens in de maand. Zo nodig moeten de hoefranden worden bijgeknipt.

Hoe vaak dat moet gebeuren hangt af van de hardheid van de hoeven, die per ras kan verschillen, maar voor de meeste geiten moet het vijf tot zes keer per jaar gebeuren.

Belangrijke hoofdregel bij het vangen van de dieren:

Doe rustig aan en gebruik je stem om het dier op

zijn gemak te stellen. Als je achter een dier gaat

jagen en gaat schreeuwen, wordt het alleen maar

bang en zal het nog beter zijn best doen om uit jouw

vingers te blijven.

Doel

Je weet hoe je de hoeven van een geit moet verzorgen.

Benodigdheden

· Voor deze opdracht heb je nodig:

· een geitenhalster;

· een touw;

· een geit;

· een scherp hoeven mesje;

· een paar brokjes;

· desinfecteringsmiddel

Oriëntatie

Samen met een klasgenoot zorg je ervoor dat een geit een hoefbehandeling krijgt.

1. Lees de uitvoering door.

2. Neem handelingenlijst en klembord mee.

3. Vorm tweetallen.

4. Verdeel de taken.

Uitvoering

a. Leg de benodigde materialen klaar.

b. Probeer de geit te vangen.

c. Doe de geit een halster aan en probeer de geit samen met jou in het veewagentje te krijgen.

Je kan de hoeven op twee manieren bijwerken. Knippen met een speciale schaar of snijden met een goed scherp mesje. Voor dit werk gebruik je een hoeven mesje.

Behandel een eventuele snee in de voetzool van de geit met hoeven teer. Dat ontsmet de wond en voorkomt het binnendringen van vuil en vocht.

d. Zet de geit met een aan haar halsband bevestigd touw vast aan een paal of aan een metalen oog in de stalwand. Is ze nerveus vraag dan een helper haar wat lekkers te geven. Een snoepende geit vergeet verder bijna alle narigheid.

e. Ga naast de geit staan en til één poot een stukje op. Praat ondertussen op een rustige toon tegen de geit. Maak de zool schoon, door het vuil weg te krabben met een bot mesje of met de punt van de schaar.

f. Snij vervolgens de overgroeide hoornrand weg zodat de hoornrand gelijk met de voetzool wordt. (zie afbeelding volgende pagina)

Bij het bijknippen kan een scherpe punt ontstaan, waarmee de geit zich kan verwonden als ze zich krabt. Daarom wordt aan de voorkant deze uitstekende punt ten slotte bijgeknipt. Soms is het nodig ook het achterste eeltkussen bij te knippen.

Doe dit in enkele etappes of snij het voorzichtig in dunne plakjes met een mesje weg.

Hier is de kans dat een mes uitschiet minder groot, omdat het eelt niet zo hard is als de hoefrand. Soms hebben geiten last van een stekel van een plant die tussen de tonen zit. We zien dan dat de geit kreupel loopt. Dat is natuurlijk een reden voor een directe controle, ook al zijn de hoeven pas verzorgd.

Afsluiting

g. Laat je docent beoordelen op je handelingslijst als je klaar bent.

h. Breng de geit terug naar de weide of de stal.

i. Ruim de werkplek op.

j. Maak de gebruikte materialen schoon en berg ze op de juiste plaatsen op.

k. Maak de opdrachten van je handelingenlijst.

Handelingenlijst ‘hoefverzorging’

(vink de vakjes, maak de vragen, en laat je beoordelen door docent)

Wat doe je als je met het hoefmes te diep gesneden hebt en het gaat bloeden?

Wat moet je nog aan persoonlijke hygiëne doen?

Hoe denk je zelf over de uitvoering van deze opdracht?

Beoordeling Docent

Handelingenlijst ‘keuringsklaar maken geit’

(vul de checklist en keuringstabel in, maak de vragen en laat je beoordelen)

Checklist van handelingen Keuringstabel

handelingen

Eerder gedaan

Nu gedaan

Vangen

Halster aandoen

Stukje wandelen

Borstelen

Wassen

Poten optillen

Klauwtjes verzorgen

Leeftijd schatten

Pillen tegen wormen

In de bek kijken

Gezondheid beoordelen

Huisvesting beoordelen

Voeding geven

Stal uitmesten

Keuringsklaar maken

Wat is het gewicht?

Kg

Wat is de hoogte?

cm

Wat is de leeftijd?

jaar

Onderdeel

Moet zijn

Beoordeling

(- of +/-of +)

Boven- en onder- kaak

moet goed op elkaar aansluiten om goed te kunnen vreten

Hals

moet slank zijn en enigszins lang

Schouders

moeten goed aangesloten zijn; de schouder- bladen mogen niet uitsteken

Rug

moet recht zijn; dat is een teken van kracht

Borst

moet ruim zijn; de organen hebben immers ruimte nodig

Ribben

moeten lang doorlopen en zo gewelfd zijn dat er ruimte ontstaat voor een goed ontwik- kelde buik

Buik

goed ontwikkeld zijn; dat is nodig om veel ruwvoer te kunnen verstouwen

Kruis

moet vlak, breed en lang zijn en niet te steil aflopen

Voorpoten en achterpoten

moeten stevig zijn en de geit moet er recht op staan

Hakken

moeten recht naar beneden wijzen, dus niet naar elkaar wijzen (koehakkigheid)

Wigvorm van de geit

de boven- en onderlijn van de geit mogen niet evenwijdig lopen

De uier

moet van voren en achteren bolvormig zijn en goed aangesloten zijn aan de buik; despenen mogen lekker groot zijn en moeten naar beneden wijzen

· Zijn jullie tevreden over het resultaat? Geef aan wat jullie goed hebben gedaan.

· Geef aan wat er beter kan.

· Is het dier geschikt om mee naar een keuring te gaan?

· Wat denken jullie: scoort de geit hoog op de keuring of kunnen jullie beter thuis blijven?

· Beoordeling docent

De Nederlandse melkgeitensector biedt op dit moment een jaarproductie van circa 140 miljoen liter geitenmelk. De verwachting is dat dit de eerstkomende jaren verder zal groeien. Dankzij de groeiende vraag naar geitenzuivel krijgen de geitenhouders écht de wind in de zeilen. Het is de definitieve terugkeer van een eeuwenoud landbouwhuisdier in Nederland. Vooral in de provincie Noord-Brabant groeit de sector aanzienlijk.

Geiten verblijven veelal in groepen van 70 tot 200 dieren. De stallen zijn royaal voorzien van stro. Deze onderkomens zijn licht, ruim en goed geventileerd. De Nederlandse melkgeit verblijft er het hele jaar. Het eten bestaat doorgaans uit een combinatie van maïs, kuilvoer en krachtvoer. Dit voer dekt de behoefte aan energie, eiwit en mineralen. En natuurlijk beschikken de dieren continu over vers drinkwater.

De geitenhouder melkt de dieren tweemaal per dag op zeer moderne en  hygiënische wijze.  Geitenmelk wordt opgeslagen in een koeltank. De melk verblijft hier maximaal 3 dagen bij een temperatuur van 2 tot 4º C. De koeltank staat in het tanklokaal. Reinheid en hygiëne zijn hier de trefwoorden. Dit vertrek, strikt gescheiden van melkstal en geitenstal, is zeer schoon. Driemaal per week halen tankwagens de melk op voor transport naar de zuivelfabriek of kaasboerderij. Een geitenhouder melkt zijn dieren tweemaal per dag. Dit vindt plaats in een melkstal, een ruimte die gescheiden is van de geitenstal. Het melken gebeurt met moderne apparatuur, speciaal ontworpen voor melkgeiten. De grootte van de melkstal is afgestemd op het aantal dieren zodat het melken efficiënt verloopt. Voordat een geit gemolken wordt, controleert de veehouder of uier en spenen schoon zijn. Vuil kan zo niet in de melk terechtkomen. De veehouder reinigt melkstal en -apparatuur na iedere melkbeurt.

Speciale tankwagens halen de melk bij geitenhouders op voor vervoer naar de zuivelfabriek Alle tankwagens zijn voorzien van een dubbelwandige isolatie. De melk blijft hierdoor koel en van hoge kwaliteit. Omdat de onderlinge afstand tussen geitenbedrijven vaak groot is, is dit zeer belangrijk. Voordat de tank wordt geledigd, wordt een monster genomen. Een onafhankelijk controlestation bepaalt het vet- en eiwitgehalte van het monster en doet onderzoek naar een groot aantal kwaliteitskenmerken. In de zuivelfabriek wordt er vervolgens van de geitenmelk onder optimale hygiënische omstandigheden  o.a. zuivere geitenyoghurt, geitenkaas (saladeblokjes) en verschillende geitenspreads van gemaakt.