13-7-2016

1

De genetische wereld vankleuren en vachten

Marjolein Roosendaal

Wat gaan we doen?

De basis van de genetica

De verschillende vachttypes

De kleuren en patronen

De wisselwerkingen

We zullen dus niet uitweiden over de werking van genen op zich maar concentreren ons alleen op wat de kleurengenen doen en welke neveneffecten er soms kunnen ontstaan.

Let op!

• De wetenschap is volop in ontwikkeling!

• Dat betekent dat de ontdekking van vandaag…

• de blooper van morgen kan zijn…

13-7-2016

2

Enkele termen

• Eigenschappen liggen op genen

• Genen bestaan altijd uit paren van twee

• Een genenpaar heeft dus twee eigenschappen

• De plaats van een genenpaar heet locus

Wat is een gen?

• Een gen is een eenheid van erfelijk materiaal

• Een gen is een onderdeel van een chromosoom

• Een gen bestaat uit stukjes DNA

• Alle genen samen bepalen het functioneren van de cellen van het organisme (dier).

Ouderdieren

• Ouderdieren geven beiden van hun genen de helft aan de pups.Die verdeling is willekeurig en niet te beïnvloeden.

13-7-2016

3

Genen: hoe dan?

• Of genen zichtbaar zijn hangt af van de andere aanwezige genen: soms verhindert een gen de zichtbaarheid van een ander gen, soms maakt een gen dat juist mogelijk.

• Er kan ook een modifier zijn: een gen dat zorgt dat een ander gen zich op een afwijkende manier uit. Een modifier heeft alleen een zichtbaar effect als het andere gen aanwezig is.

Soorten van vererving

• Recessief: onderworpen ten opzichte van het andere gen op dezelfde locus

• Dominant: overheersend ten opzichte van het andere gen op dezelfde locus

• Intermediair: twee eigenschappen van een locus die tegelijk zichtbaar zijn en mengen

• Onvolkomen dominant: eigenschappen naast elkaar zichtbaar, een variant van intermediair

Dragers

• Het is belangrijk dragers van recessieve eigenschappen te herkennen

Een drager van een recessieve eigenschap is:

• Een dier dat de eigenschap toont

• Een dier met een ouder die de eigenschap toont

• Een dier met een kind dat de eigenschap toont

13-7-2016

4

Welke pigmenten zijn er?

Bij honden kennen we twee pigmentsoorten:

Eumelanine, donker pigment. Dit is altijd zwart of bruin

Phaeomelanine: licht pigment. Dit is altijd rood of geel.

Honden hebben altijd beide soorten pigment maar kunnen niet altijd beide soorten tonen.

Welke kleurenloci zijn er?We kennen de volgende loci:

A-locus (staat voor Agouti)

B-locus (staat voor Black)

D-locus (staat voor Dilute)

E-locus (staat voor extension)

G-locus (staat voor graying)

En dan ook nog…

H-locus (staat voor harlekijn)

K-locus (staat voor blacK)

M-locus (staat voor merle)

S-locus (staat voor solid)

T-locus (staat voor ticking)

R-locus (staat voor roan)

13-7-2016

5

Zijn dat ze?

Nee, dat zijn ze niet.

Er zijn nog meer loci maar die zijn nog niet vastgesteld.We behandelen die afwijkende kleuren en patronen wel, simpelweg omdat ze wel voorkomen en de manier van vererving bekend is.

Belangrijk!

• Al de genoemde loci vererven

onafhankelijk van elkaar!

Ze hebben elkaar dus soms nodig om tot uiting te komen maar in de vererving zijn ze nooit gekoppeld.

En dan ook nog…

Er zijn kleuren, er zijn patronen en er is aftekening.Dit zijn onafhankelijke zaken die niet verward moeten worden.

Patronen komen voor in alle kleuren.

Aftekening kan voorkomen in alle kleuren en in alle patronen.

13-7-2016

6

We beginnen met

vachten

Vachten

Er bestaan verschillende vachttypes, grofweg de volgende:

• Langharig en kortharig

• Bearded en non-bearded

• Gekruld en ongekruld

Langharig en kortharig

Langharig is een enkelvoudig recessieve eigenschap.

Dat betekent dat een korthaar langhaar kan dragen zonder dat dit zichtbaar is.

In volgorde van dominantie:

L: korthaar

l: langhaar

13-7-2016

7

Korthaar en langhaar

Maar ook:

Bearded en non-bearded

Bearded betekent: met baard. Het gen voor een baard heeft op de gehele vacht effect.Dat betekent dat een langharige hond een doorgroeiende vacht kan krijgen door het bearded gen. Een kortharige hond krijgt een langere vacht.

In volgorde van dominantie:

Wh: bearded

wh: non-bearded

13-7-2016

8

Bearded en non-bearded

Maar ook:

Gekruld en ongekruld

Krullen vererven recessief, maar het effect is vaak vergelijkbaar met onvolkomen dominant. Dat wil zeggen dat er waarschijnlijk meerdere genen zijn die dit veroorzaken. Gezien de variatie in krul is dat ook te verwachten.

Er is geen code in gebruik voor krulvachten.

13-7-2016

9

Krulhaar en gladhaar

Langhaar en bearded

Korthaar en bearded

13-7-2016

10

Geen haar

• Haarloosheid vererft enkelvoudig dominant.

• Het gen is in fokzuivere vorm letaal;dergelijke pups worden niet geboren.

In volgorde van dominantie:H: haarloosh: behaard

Haarloosheid en verbanden

• Het enkelvoudig dominante gen voor haarloosheid zien we bij:

• Mexicaanse naakthond

• Peruaanse naakthond

• Chinese naakthond

• Het is gekoppeld aan gebitsontwikkeling.

13-7-2016

11

En dan nu…

Kleuren!

A-locus

A staat voor agouti, het gaat hier om meerkleurige patronen die een combinatie van donkere en lichte pigmenten zijn.

In volgorde van dominantie:

Ay: sable (geel, fawn, rood)aw: wolfsgrauwas: zadelaftekeningat: tanpointa: recessief zwart

Sable, Ay

13-7-2016

12

Sable, Ay

Urajiro

• Urajiro is een schaduweffect in de sable vacht

• De genen zijn onbekend, maar men gaat uit van een modifier

• Het komt voor opalle sable (en sable-gerelateerde)patronen

Wolfsgrauw, Aw

13-7-2016

13

Zadel

Tanpoint, At

Recessief zwart, a

13-7-2016

14

Mengvormen

• A-locus staat erom bekend dat de allelen samen kunnen voorkomen en zo mengvormen kunnen tonen

B-locus

B staat voor Black.Het is verantwoordelijk voor de eumelanine.Dit gen is enkelvoudig dominant.

In volgorde van dominantie:

B: zwart

b: bruin

Zwart, B en bruin, b

13-7-2016

15

D-locus

D staat voor dilute, verdunnen. Het is een enkelvoudig recessief gen.

In volgorde van dominantie:

D: non-diluted: dilute

Dilute is een verdunning die alleen effect heeft op de eumelanine in de vacht.

Dilute in zwart en bruin

E-locus

E staat voor extension.

Het gaat hier om een reeks van patronen.

In volgorde van dominantie:

EM: maskerEG: grizzle/domino

E: eumelanine komt tot uitinge: eumelanine kan niet tot uiting komen

(recessief geel)

13-7-2016

16

Masker, EM

Grizzle of domino, EG

Eumelanine, E

13-7-2016

17

Geen eumelanine, e

G-locus

G staat voor graying, progressieve vergrijzing.G-locus heeft als belangrijk kenmerk dat het niet in alle vachttypes toont. Graying kan zich alleen uiten bij aanwezigheid van het Wh-gen.Het is enkelvoudig dominant.

In volgorde van dominantie:

G: graying

g: non-graying

Graying, G

13-7-2016

18

Graying in zwart en bruin

K-Locus

K staat voor blacK. Het is een gen dat de uiting van andere genen mogelijk of onmogelijk maakt.In volgorde van dominantie:

KB: maakt de uiting van eumelanine mogelijkKbr: tussenvorm, uit zich als brindleKY: maakt de uiting van de patronen van A-locus mogelijk

KB, uiting van eumelanine

13-7-2016

19

KBR, brindle

Uiting van A-locus, KY

M-locus

Merle. Merle is een mutatie die eumelanineverdunt en de pigmentcellen beschadigt.Een eigenschap die fokzuiver risico’s met zich meebrengt. Het is enkelvoudig dominant.Dubbel merle fokken is in Nederland niet toegestaan

In volgorde van dominantie:

M: merlem: non-merle

13-7-2016

20

Merle, Mm

Merle modifiers

Harlekijn is de bekendste Merle-modifier.Dit gen is verantwoordelijk voor het specifieke vlekkenpatroon dat we kennen bij de Duitse Dog.Het kan zich alleen samen met Merle tonen.Het is enkelvoudig dominant en ligt op H-locus.We weten dat fokzuiver HH niet voorkomt; het gen is letaal en de pups overlijden in de baarmoeder.

In volgorde van dominantie:H: harlekijnh: non-harlekijn

Merle met harlekijn en zonder…

13-7-2016

21

…en harlekijn

Maar er is meer

• In merle is meer dan we in eerste instantie beseften

• Catahoula-fokkers hebben in samenwerking met het Duitse laboratorium Biofocus diverse merle-mutaties vast weten te leggen

Varianten in merle

Sinds kort weten we dat er verschillende varianten zijn in merle.

We kennen:

Mc – cryptic merle

Ma – a-typische merle

M – merle

en varianten daarvan -> intermediair

13-7-2016

22

M Ma (pseudo-harlekijn)

M Mc

MaMa

13-7-2016

23

MaMc

Nooit langer!

• Belangrijk om te weten is:

• Dat veel rassen die merle hebben, ook goed andere varianten van merle kunnen dragen

• Dat er rassen zijn die (zonder dat fokkers dit beseffen) cryptic merle dragen

• Dat de DNA-staart van M nooit langer kan worden, maar wél korter!

• Daardoor kan een merle hond cryptic merlenageslacht krijgen

Onderzoek

• Op dit moment wordt er wereldwijd door veel mensen onderzoek gedaan om exact in kaart te brengen hoe het precies zit met de varianten die de merle-mutatie kent

• Belangstellenden (zowel rassen als particulieren) kunnen zich melden

13-7-2016

24

S-locus

Een buitengewoon ingewikkeld locus.Er kunnen zich diverse mutaties op bevinden die gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor het bontpatroon. In dit geval zien we: hoe langer de DNA-staart, hoe méér wit en dus hoe minder pigment.Bewezen zijn:

S: solid, eenkleurig. SP: bont

S, niet bewezen

Volgens Little Vinden we op S ook nog:

Si: Iers patroonVan Iers patroon is tot nog toe gebleken dat het een van de mutaties is en dus geen apart allel.

SW: extreem bont patroon

Van extreem bont weten we dat het niet bestaat. Extreem bont is een variant van SP.

Solid, S, eenkleurig

13-7-2016

25

Bont, SP

Iers

Extreem bont

13-7-2016

26

T-locus

T staat voor ticking, ook bekend als schimmel, spotting, belton (Engelse setter).Het is enkelvoudig dominant.

In volgorde van dominantie:

T: ticking

t: non-ticking

Ticking, T

Ontwikkeling van ticking

13-7-2016

27

Ontwikkeling van ticking

R-locus

Roaning is een patroon dat volgens sommigen een variant is van ticking. Anderen beweren dat het een apart locus is.

In volgorde van dominantie:

R: roaning

r: non-roaning

Roan, R

13-7-2016

28

Ontwikkeling van roan

Flecking

Flecking is wat we kennen als de typische spots op Dalmatische honden.Flecking is geen ticking: de spots zijn veel groter.

Voorlopig gaat men ervan uit dat er een apart gen verantwoordelijk is voor flecking.Het zou enkelvoudig recessief zijn.

Flecking

13-7-2016

29

Flecking

Seal

Seal is een kleuruiting waarbij de vacht zwart of bruin lijkt, maar bij nadere beschouwing zit er een lichte onderlaag onder.

Bij sommige rassen is het erkend als kleur, bij anderen ziet men het liever niet.

Waar het genetisch ligt is niet bekend.

Waarschijnlijk is het een variant op A-locus maar opvallend genoeg is er 1 x KB nodig om het zichtbaar te maken.

Seal

13-7-2016

30

Wit en albino

Albino ligt bij veel diersoorten op C-locus.Bij honden is daar nooit een mutatie gevonden die verband houdt met wit.

Albino honden bestaan dus niet.

Er bestaat wel zoiets als “witte Dobermann”. Dit is een fenomeen dat in een aantal rassen soms opduikt en dat met C-locus te maken zou kunnen hebben.

Wit?

Verdunning van phaeomelanine

De verschillen in kleur die we zien bij recessief geel en rood worden waarschijnlijk veroorzaakt door een apart gen. Momenteel gaat men ervan uit dat het hier I-locus betreft. I staat voor intensiteit.I-locus heeft alleen effect op phaeomelanine, de lichte pigmenten dus. Het heeft geen effect op eumelanine en laat ogen, oogranden en slijmvliezen dus ongemoeid.

13-7-2016

31

Variaties in phaeomelanine

En verder…

• Kunnen we over kleuren en de hieraan gerelateerde zaken nog vele uren doorgaan, maar helaas, dat gaat niet…

• Maar vragen zijn welkom!

• M.roosendaal@gmail.com

Dank u wel!