Wijngaard Vaktaal

Mijnbouwvaktaal in de beide Limburgen


Ton van de Wijngaard

Heerlen, 15-05-2009


Mijnbouw en vaktaal in de beide Limburgen

De pre-industriële fase Vóór 1700 De 18e eeuw De 19e eeuw

De 20e eeuw Nederland Vlaanderen


De mijnbouwvaktaal vóór 1700

Gregorius Agricola, De re metallica (1556)


De mijnbouwvaktaal vóór 1700Adit, aat, aeth Ondergronds afvoerkanaal voor

mijnwater

(de coul) bevaren, bereyden Het ondergrondse deel van de mijn controleren

Bickel Pikkel, hak

Brugge Deel van een kolenlaag die uit veiligheidsoverwegingen niet mag worden afgebouwd

Coelwerck, coolcuyle, koule Steenkoolmijn

Gesellen, meesters Mensen die werkzaam zijn in een steenkoolmijn

Getuyg Gereedschap

Pompenschacht Schacht waarlangs het mijnwater naar boven gepompt wordt

Vlos Watertoevloed in de mijn

Waarschacht Schacht waarlangs men het ondergrondse deel van de mijn kan bereiken


De mijnbouwvaktaal vóór 1700

‘Hond(t)’ voor het ondergrondse transport van de kolen


De mijnbouwvaktaal in de 18e eeuw

Beurre, bure Schacht

Houillerie Steenkoolmijn

Houilles Kolen

Porteuses Vrouwen die bovengronds voor het transport van de kolen zorgden

Schachthondt Vergoeding voor de eigenaar onder wiens grond kolen gewonnen werden

Weyerleuth Personeel dat de ondergrondse afvoerkanalen moest onderhouden

Schleiffer Slepers, zorgden ondergronds voor het transport

Drinckgeld Gratificatie voor het personeel

Liber Computuum Rolduc, 1774-1783


De mijnbouwvaktaal in de 19e eeuwKull Steenkoolmijn

Meesterkneët Opzichter

Gezüg Gereedschap van de mijnwerker

Vuhshammer Handhamer

Berg Bovenzijde steenkoollaag

Wank Onderzijde steenkoollaag

Magerang Ongesorteerde schachtkolen

Stipp Ondersteuning, stijl

Wenkbahn Luchtgalerij

Kulkutsch Mijnhoed, -pet

Dat Schwartze Steenkoolpijler die afgebouwd gaat worden

Vüër Mijngas

Aftreck Losvloer (bij de schacht)

Onduëgt Storing in de steenkoollaag

Bläg Drinkbus

F. Büttgenbach, Der erste Steinkohlenberg- bau in Europa, 1898


De 20e eeuw – Nederlands Limburg

Duitstalige lijst van het ondergrondse personeel van de mijn Carl (later: Oranje Nassau II) in Schaesberg uit 1904


De 20e eeuw – Nederlands Limburg

F. Heise, F. Herbst, Kurzer Leitfaden der Bergbaukunde, 1914


Streven naar standaardisatie

Eerste decennia 20e eeuw: Sterke Duitse invloed op de mijnvaktaal: 1. Bedrijven zijn deels van oorsprong

Duits 2. (Kader)personeel brengt Duitse

mijnvaktaal mee Rond 1920: eerste pogingen om een

Nederlandse mijnbouwvaktaal te ontwikkelen


Standaardisatie van de vaktaal



Mijnbouwkun-dige Nomen-clator, 1949



Centrale Taalcommissie voor de Techniek, 1952



Gezamenlijke Steenkoolmijnen in Limburg, Mijnbouwkunde, 1964


Conclusie:

Mijnbouwvaktaal in Nederland eind jaren ’60: Eigen Nederlandstalige vaktaal wordt

gebruikt in handboeken en door hoger personeel

Vaktaal met ontleende vormen wordt gebruikt in de pijler

Invloed van dialect gering; het sterkst in Kerkrade


De 20e eeuw – Belgisch Limburg

De eerste boortoren van de mijn in Beringen (1909)


De 20e eeuw – Belgisch Limburg

Tweetalig mijnreglement van de steenkoolmijn in Beringen uit 1911


Streven naar standaardisatie 1e helft 20e eeuw: Sterke

Frans/Waalse invloed op de mijnvaktaal: 1. Bedrijven zijn van oorsprong Frans 2. (Kader)personeel brengt Waalse

mijnvaktaal mee Rond 1940: eerste pogingen om een

Nederlandse mijnbouwvaktaal te ontwikkelen



Vlaamsche Ingenieursvereeniging, Mijnbouwterminologie, 1942



Dalemans en Suetens, Hand-leiding tot de Mijnbouwkunde1947



Limburgse Economische Raad, 1952



G. Defoin, 555 termen uit de vaktaal der mijnarbeiders



Aangepaste technische woordenlijst


Conclusie:

Mijnbouwvaktaal in Vlaanderen eind jaren ’80: Nederlandstalige vaktaal wordt gebruikt

in handboeken Vaktaal met Franse en Waalse

elementen wordt gebruikt in de pijler Invloed van de lokale dialecten is gering

SCHACHT

• schacht□ beurΛ put= kuil

SCHACHTBOK, -TOREN

• schachtbok

schachttorenΛ schachtll bellefleur

OPZICHTER

• opzichterΛ steiger= porion



Invloed op het dialect gering Jonge vaktaal, met aan Nederlandse

kant nauwelijks relicten uit de oudere fase

Vlaanderen: ontwikkeling van Waals/Frans naar Nederlands

Nederland: ontwikkeling van Duits naar Nederlands


Lexicale verschillen

begrip N. Limburg B. Limburg

dienst schicht (sjiech) post

controlepenning marke (mark) médaille

schaften buttern (bóttere) malète maken

drinkbus blik, blech bidon

tussenschacht blinde schacht beurkê

steengang querslag (kweersjlaag)

bouveau




galerij strecke (sjtrek) voie/vôye (voei)

pijler streb (sjtreep) taille/tèye (tei, tee)

dakgesteente berg, ‘t hangende toit/teût (teu)

ondersteuning bouw bohets (bohetsj)

kap kap béle (beel)

luchthamer afbouwhamer piqueur




opvulpand de oude (man) stape (stap)

takel kettenzug palan

luchtkoker lutte (lot) canard

schachtkooi gerüst (gerös) kas

wagenwipper kiepstoel (kiepsjtool)

culbuteur

mijnwagen kuilwagen (koelwage, -waan)

berlijn (berleng)


De vragenlijst

* Bestond uit 1005 vragen* Minstens 1 ingevulde lijst per mijn* Ook vragen over beroep van invuller* Ingevuld in de periode 1982 / 1983* In totaal 47 ingevulde lijsten* Materiaalbasis aangevuld met

monografisch materiaal, o.a. scripties

Wijngaard Vaktaal

Education

Transcript of Wijngaard Vaktaal