Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen

3 │Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen

Inhoud

Samenvatting Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen 5

A Kennismodule Mondzorg voor ouderen 11

B Betere mondzorg voor ouderen; begeleidende notitie bij de kennismodule mondzorg voor ouderen in het kader van Technologiecluster ”Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen” 53

C Kennismodule Samenwerking 91

D Betere mondzorg voor ouderen; begeleidende notitie bij de module samenwerking in het kader van Technologiecluster “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’. 105

E Samenvatting evaluatie bijeenkomst “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen” voor tandartsen 125

F Voorbeelden van een uitnodiging voor “Mondzorg voor ouderen” aan zorgprofessionals uit de wijk 129

G Voorbeelden van een plan van aanpak “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’ 135

H Accreditatiemogelijkheden voor het geven van en het deelnemen aan de wijkbijeenkomst “Mondzorg voor ouderen” 141

I Evaluatieformulier bijeenkomst “Mondzorg voor ouderen” voor zorgprofessionals 149

J Overzicht van betrokkenen “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’ 155


Samenvatting



WIJKGERICHTE AANPAK MONDZORG OUDERENSamenvatting

D.A. Verlinden, J.J.W. Molema, R. Neumann, Y.J.F.M. Jansen, J.J.M. Bruers, M.C. Stadland-er, A.A. Schuller

Het project “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’ van TNO en NMT heeft als doel de mondzorg voor (thuiswonende) ouderen te verbeteren. TNO en NMT zijn met 5 mondzorgpraktijken met affiniteit voor mondzorg voor ouderen een innovatief traject gestart om ouderen in de wijk beter te bereiken. Tandartsen uit deze mondzorgpraktijken hebben de door TNO en NMT opgestelde en geaccrediteerde bijscholingsmodule “Mondzorg voor ouderen”, gegeven aan eerstelijns zorgprofessionals die werkzaam zijn in hun wijk. De tandartsen zetten daar mee een stap om de mondzorg van ouderen in de wijk te bevorderen en de samenwerking met andere zorgprofessionals in de wijk omtrent de mondzorg van (thuiswonende) ouderen te verbeteren.

TNO en NMT zijn in 2013 gestart met het project “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’. De aanleiding hiervoor was dat de NMT mondzorg voor ouderen als belangrijke prioriteit heeft aangemerkt. TNO en NMT zijn daarom een innovatief traject gestart om ouderen in de wijk beter te bereiken. Dit traject bestond uit het samenstellen van een kennismodule over mondzorg en van een kennismodule over samenwerking tussen eerstelijns zorgverleners. Vervolgens zijn, als pilotproject, vijf mondzorgpraktijken benaderd met affiniteit voor mondzorg aan ouderen. Tandartsen uit deze praktijken hebben de door TNO en NMT opgestelde en geaccrediteerde bijscholingsmodule “Mondzorg voor ouderen” aan eerstelijns zorgprofessionals bij hun in de wijk gegeven. De betrokken eerstelijns zorgprofessionals waren o.a. verpleegkundigen, huisartsen, thuiszorgprofessionals, logopedisten en apothekers.


De kennismodule “Mondzorg voor ouderen” bestaat uit een algemene inleiding, een stuk over mondgezondheidsproblemen, medisch tandheelkundige interacties, en mondverzorging. De kennismodule “Mondzorg ouderen” is inhoudelijk getoetst bij enkele externe experts. Er is een evaluatie-instrument ontwikkeld om de meerwaarde van de kennisoverdracht te toetsen bij zorgprofessionals in de wijk. De module “Samenwerking“ biedt handvatten hoe samenwerking op te pakken en hoe in de wijk invulling te geven aan maatschappelijk ondernemen.

In dit pilotproject heeft TNO bovenstaande kennis overgedragen aan de vijf deelnemende mondzorgpraktijken tijdens een gemeenschappelijke bijeenkomst eind mei 2013. Deze bijeenkomst is door de deelnemers positief beoordeeld.

Op de website van de NMT is een digitaal forum ingericht voor onderling contact tussen de vijf praktijken, voor uitwisseling van informatie en om inzicht te krijgen in de voortgang van de initiatieven. Parallel daaraan is door TNO en NMT het proces voor accreditatieaanvraag opgestart, zowel voor de tandartsen die de cursus hebben gegeven als ook voor de cursusdeelnemers. Accreditatie voor verzorgenden, verpleegkundigen, huisartsen en praktijkondersteuners is gehonoreerd voor de kennismodule met drie accreditatiepunten.

TNO en NMT hebben gedurende de looptijd van het project de deelnemende praktijken ondersteund in het ontwikkelen van hun plan van aanpak van de mondzorginnovatie in de wijk. De mondzorgpraktijken zijn zelf aan de slag gegaan met het organiseren van de samenwerking met de andere zorgprofessionals in de wijk en hebben daar realistische doelen voor geformuleerd. Uit het contact tussen TNO en de mondzorgpraktijken is het duidelijk geworden dat het voor de mondzorgpraktijken soms lastig en veeleisend was om de bijscholingsbijeenkomsten in de wijk te organiseren. Gebrek aan tijd bij de mondzorgpraktijken of het feit dat overdag de andere zorgprofessionals moeilijk te bereiken waren vanwege werkzaamheden, afwezigheid van zorgprofessionals tijdens de zomervakantie, en andere onvoorziene omstandigheden maakten het soms voor de mondzorgpraktijken lastig om de cursus met de deelnemers te plannen. De NMT heeft gedurende de looptijd van het project aanvullende ondersteuning kunnen bieden door een deel van de organisatie van de bijeenkomsten op zich te nemen. Van dit aanbod heeft één van de deelnemers gebruik gemaakt.


Twee mondzorgpraktijken hebben de wijkbijeenkomst gerealiseerd. Eén mondzorgpraktijk heeft de wijkbijeenkomst volledig voorbereid, maar wacht op een akkoord van het bestuur van een verzorgingshuis en zal naar verwachting de wijkbijscholing december 2013 realiseren. De overige twee mondzorgpraktijken zullen naar verwachting de wijkbijeenkomst begin 2014 realiseren.

Aan de twee wijkbijeenkomsten die momenteel hebben plaatsgevonden hebben verzorgenden, verpleegkundigen, apotheker, logopedisten, leerling verzorgenden, mondhygiëniste, tandarts, zorgmanager, ouderenadviseur en een bestuurslid van KBO deelgenomen. De bijeenkomst is zeer enthousiast door hen ontvangen. Alle deelnemers hebben aangegeven het een nuttige bijeenkomst te vinden en nieuwe kennis rond mondzorg voor ouderen op te hebben gedaan tijdens deze bijeenkomst. Voor beide wijkbijeenkomsten waren ook huisartsen uitgenodigd. Zij hebben niet deelgenomen aan de wijkbijeenkomst. Redenen daarvoor waren dat zij, geen interesse, een conflicterende afspraak of geen tijd hadden. Een paar hadden zich wel aangemeld, maar meldden zich later toch af.

In het project “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’ zijn de werkzaamheden van TNO nu afgerond. Concluderend zijn de beoogde resultaten ten aanzien van kennisoverdracht en ondersteuning voor het merendeel behaald. De gewenste overdracht in de wijk is nog niet bij alle praktijken tot stand gekomen. Het verdient aanbeveling om voor verdere verspreiding van de innovatie “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’ de ontwikkelde kennismodules te delen met de rest van de branche en hen te stimuleren samenwerking in de wijk op te pakken. Naast het doel om de mondzorg voor ouderen te bevorderen, krijgt de tandarts dan een plek in het lokale zorgnetwerk. De ontwikkelde kennismodules zullen via de media van de NMT worden verspreid naar mondzorgpraktijken in Nederland.


A

Kennismodule Mondzorg voor ouderen

13 │Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen1

Mondzorg voor OuderenBijscholing voor eerstelijns zorgprofessionals door mondzorgprofessionals

<Naam voordrachthouder invullen:> <Datum invullen:>

Programma

NMT/TNOMondzorg Ouderen

2

Invullen: (dit is slechts een voorbeeld)<1. Kennismaking><2. Wijkgerichte Aanpak Mondzorg Ouderen><3. Ouderen en mondgezondheid><…. ><…. ><…. ><x. Afsluiting>


Even voorstellen…

Ruimte om uzelf voor te stellen en wat over uw werk en praktijk te vertellenVraag aan zorgprofessionals die naar de bijeenkomst zijn gekomen om zichzelf voor te stellen


3

Waarom zitten we samen en zouden we samenwerken?

<Hier kunt u zelf invullen waarom u de bijeenkomst heeft georganiseerd.>


4



5

Het project: “Wijkgerichte Aanpak Mondzorg Ouderen”

Wijkgerichte Aanpak Mondzorg Ouderen

Initiatief van TNO en NMT

5 ‘proeftuin-tandartspraktijken’

Tandartsen organiseren een bijscholingsbijeenkomst voor eerstelijns zorgprofessionals uit de wijk met het thema ‘Mondzorg voor Ouderen’

Streven naar multidisciplinair samenwerken van eerstelijns zorgprofessionals

Evaluatie


6


Doel

Thuiswonende ouderen zo goed mogelijk kunnen bereiken, zowel voor mondzorg als andere zorgMeer kennis van mondzorg voor ouderen bij eerstelijns zorgprofessionals


7

Interactieve opdracht

1. Noem twee mondgezondheidsproblemen waar u mee te maken krijgt tijdens uw werk

2. Hoe handelt u in zo’n situatie?

3. Wat hoopt u te leren van deze bijeenkomst?


8



9

Demografie ouderen

Trends bij ouderen

Levensverwachting stijgt: mannen 78 jr, vrouwen 82 jr.Aantal ouderen van 2,8 (16,8% NL bevolking) naar 4,3 miljoen (24,6% NL bevolking) in 2032. Vanaf 65 jr >50% één chronische aandoening. Vanaf 75 jr 1:3 meer dan één chronische aandoening. Chronische aandoeningen, functionele belemmeringen maatschappelijke participatie. Het aantal kwetsbare ouderen zal van 690.000 kwetsbare 65-plussers in 2010 toenemen tot 1.160.000 kwetsbare 65-plussers in 2030 (68% toename).


10

Zie Referentielijst: 1,2,3.


Kwetsbare ouderen

Zelfstandig wonende 65+hoge leeftijdVrouwen alleenstaandenlaag opleidingsniveaumultimorbiditeitmotorische beperkingen

Verzorgingshuisbewoners (65+)idem exclusief opleidingsniveau en hoge leeftijd Wordt meer voor de inwoner geregeld; er is eerder een vangnet


11

Zie Referentielijst: 1.


12

Ouderen en mondgezondheid, epidemiologische cijfers


Waarom is een gezonde mond belangrijk?

FunctionerenEten, kauwen, bijten, praten

Psychosociaal functionerenEsthetiekHalitose

Kwaliteit van LevenPijnEten, kauwen, bijten, pratenUiterlijk, frisse mond

Algemene gezondheidMondgezondheid Algemene gezondheid


13


Dentaten (natuurlijk gebit) en Edentaten (geen natuurlijk gebit)

In 1981:

78% van 65-plussers een kunstgebit

54% van de volwassenen tussen de 45-65 jaar een kunstgebit

In 2009:

41% van de 65-plussers een kunstgebit

12% van de 45-65 jarigen een kunstgebit

53% van de 65-plussers (incl. met een kunstgebit) gaat minstens 1 keer per

jaar naar de tandarts

80% van de 65-plussers met een natuurlijk gebit gaat minstens 1 keer per

jaar naar de tandarts

In 2030:

nog maar 8% edentaat

Ouderen behouden steeds langer het eigen gebit


14



Mondgezondheid ouderen

Frame, plaatje, prothese of een brug (21,1%)

Volledige prothese (41,1%)

Boven of onder een kunstgebit (12,8%)

Zonder gebitsprothesen (25,0%)


15


Referenties1. Sociaal en Cultureel Planbureau. Kwetsbare ouderen. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau;2011.2. Centraal Bureau voor de Statistiek, Prognose bevolking kerncijfers, 2012-2060, http://statline.cbs.nl, 2009.3. van Campen C. Kwetsbare ouderen. Den Haag: SCP, 2011; scp-publicatie 2011-10.4. Steele JG, Sanders AE, Slade GD, Allen PF, Lahti S, Nuttall N e.a. How do age and tooth loss affectoral health impacts and quality of life? A study comparing two national samples. Community DentOral Epidemiol 2004; 32(2): 107-114.5. Verrips GHW, Schuller AA. De invloed van mondgezondheid op de levenskwaliteit van volwassenNederlanders. Ned Tijdschr Tandheelkd 2011; 118(3): 162-164.6. Gezondheidsraad. De mondzorg van morgen. Den Haag: Gezondheidsraad, 2012; publicatienr. 2012/04.ISBN 978-90-5549-895-6. 7. Centraal Bureau voor de Statistiek. Gebruik medische voorzieningen; vanaf 1981. http://statline.cbs.nl, 2009.8. Schuller AA, Bruers JJ, van Dam BA, Poorterman JH, Verrips GHW. Mondgezondheid volwassenen2007. 2009.9. Bronkhorst EM, Truin GJ. Nu voor later. Eindrapport signaleringsproject tandheelkunde.Nijmegen: Katholieke Universiteit Nijmegen, 1999.


16


Mondgezondheidsproblemen

Welke acties zou u als zorgverlener ondernemen wanneer u een cliënt ziet met klachten in de mond?

Kan de cliënt de situatie oplossen?

Kunt u de situatie oplossen?

Verwijst u uw cliënt naar de tandarts en kunt u de verantwoordelijkheid daarvoor bij de cliënt leggen?

Neemt u zelf contact op met de tandarts van uw cliënt?


18


MondgezondheidsproblemenDentaten:

Cariës – pulpitis – parodontitis apicalisGingivitis – parodontitis

Edentaten:Prothesedragers: candidose of stomatitis protheticaCheilitis angularisUlcus

Allen:HyposialieAftenHerpes simplexOrale lichen planusMedisch-tandheelkundige interacties


19

Cariës modellen


20

Keyes, 1962

Bjertness & Eriksen, 1992

Zie Referentielijst: 1,2.

23 │Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen 11

Stephanscurve (Stephan, 1944)12


21



22

Klinische afbeeldingen


Gezonde mond en schematische opbouw kies


23


Constructies op natuurlijke tanden


24

kroon

brugZie Referentielijst: 6.


Implantaten


25

Zie Referentielijst: 4,6.

Tandplaque


26



Cariës (1)


27

Cariës (2)


28


Slecht onderhouden gebit


29


Parodontitis apicalis


30



Gingivitis (1)


31


Gingivitis (2)


32



Parodontitis (1)


33


Parodontitis (2)


34



Parodontitis (3)


35

Stomatitis prothetica


36



Candidose


37


Ulcus


38



Cheilitis angularis


39


Lichen planus


40



Aften


41


Herpes simplex


42



Monddroogte

Xerostomie (droge mond gevoel)Hyposialie (volume)


43


Take Home Messages

Inspecteer bij pijn de mondholte. Let bij cliënten/patiënten die zich niet goed verbaal kunnen uitdrukken, ook op non-verbale signalen, zoals veranderd gedrag, vermindering van eetlust en gewichtsverlies.

Traceer bij slechte adem de oorzaken ervan en verhelp deze zo mogelijk.

Als iemand slecht eet of drinkt, controleer dan altijd de mondgezondheid.

Verwijs cliënt naar een tandarts voor nadere diagnose wanneer u het niet weet of twijfelt


44


Referenties1. Keyes PH. Recent advances in dental caries research. Bacteriology. Bacteriological findings and biologicalimplications. Int Dent J 1962;12:443—464.2. Bjertness E, Eriksen HM. Design of a socio-ecologic caries model and testing on 50-year-old citizens of Oslo, Norway.Acta Odontol Scand 50: 151–162 (1992).3. Stephan RM. Intro-oral hydrogen-ion concentrations associatedwith dental caries activity. J Dent Res. 1944;23:257–66.4. Schuller AA, Masman D. De integrale mondzorg. AWBZ. CVZ, 2007.5. Maarel-Wierink CD van der. Mondzorg bij Ouderen. Kaderopleiding Ouderengeneeskunde voor Huisartsen, 2012.6. Putten GJ van der, Lugt-Lustig K de, UMC St Radboud, Orale functieleer, Nijmegen.7. Schuller AA. De integrale mondzorg. AWBZ. CVZ, 2007.


45

Medisch-tandheelkundige interacties




47

Mondgezondheid

diabetes mellitus

Cardiovasculaire ziekte

Aspiratiepneumonie Endocarditis



Parodontitis en diabetes mellitus

Parodontitis en hart- en vaatziekten

Slechte mondgezondheid en aspiratiepneumonie

Bloedige orale behandeling en endocarditis


48


Mondgezondheid en diabetes mellitus

Bij slecht gereguleerde diabeten:Verhoogde kans op infectiesVertraagde wondgenezing

Orale implicaties:HyposalivatieVerhoogd risico op parodontitis, cariës en Candida-infecties.


49


Parodontitis en diabetes mellitus

diabetes-patiënten (type I en type II)3-4 x verhoogde kans op parodontitisparodontitis beïnvloedt glucose-regulatiediabetes-patiënten met ernstige parodontitis, 6x zo groot risico op moeizaam instelbare bloedsuikerspiegel behandeling parodontitis kan behandeling diabetes ten goede komen.


50



Mondgezondheid en endocarditis

orale bacteriëmierisico bij elke bloedige orale behandelinggroter risico bij bloedige behandeling in geïnfecteerd gebiedOptimale mondhygiëne beperkt risico op endocarditis veroorzaakt door dagelijkse activiteiten. Belangrijker dan tandheelkundige behandeling!


51



52

Geneesmiddelen en mondgezondheid



Antidepressiva, antiparkinsonmiddelen, antipsychotica, anti-hypertensiva, diuretica, anti-emetica en antihistaminica Droge mond Aspirine, zure geneesmiddelen Erosie van tandglazuur en mondslijmvliesFenytoïne, nifedipine, iclosporine Opgezwollen tandvleesMondspoelmiddelen, een aantal antibiotica enetsende middelen Geïrriteerde en pijnlijke tongAcetylcysteïne Slechte adem


53



Hormonen, geneesmiddelen die de b1-receptor stimuleren, NSAID’s Gezwollen speekselklierenOrale ijzerpreparaten, mondspoelmiddelen Bruinzwarte verkleuring van de tongGeneesmiddelen welke sulfhydrylgroep bevatten Smaak-veranderingen


54



Antistollingsmiddelen en tandheelkundige ingreep

antistollingsmiddelen Voor tandheelkundige ingrepen met een laag bloedingsrisico, kan behandeling in principe zonder stoppen van een antistollingsmiddel plaatsvinden. Regionaal spreken tandarts en trombosedienstarts af op welke wijze en hoeveel tijd van te voren tandarts of patiënt de voorgenomen ingreep meldt bij de trombosedienstarts.Bij voorkeur paracetamol voorschrijven als pijnstillerBij gebruik van twee of meer antistollingsmiddelen overleg behandelend arts en tandarts


55


Bisfosfonaten en tandheelkundige ingrepen

Bij voorkeur gebit saneren voordat hoge doseringen bisfosfonaten worden gegeven aan patiënt

Bisfosfonaten hebben weinig bijwerkingen, maar gevallen van kaakbotnecrose zijn beschreven. Vrijwel altijd ging hier een bloedige tandheelkundige behandeling aan vooraf. Tijdens bisfosfonaatkuren worden bloedige tandheelkundige behandelingen dan ook vermeden.


56



Take Home Messages

Kijk bij aandoeningen in de mond naar de voorgeschreven geneesmiddelen.

Let bij het voorschrijven van geneesmiddelen op (bij)werkingen op de mondgezondheid

Licht de tandarts in bij problemen zoals gevoelig of ontstoken tandvlees, een slecht passend kunstgebit, missende vullingen of afgebroken tanden.


57

Referenties1. Maarel-Wierink CD van der. Mondzorg bij Ouderen. Kaderopleiding Ouderengeneeskunde voor Huisartsen, 2012.2. van Diermen DE. Mondklachten door systeemziekten en geneesmiddelengebruik. Bijblijven (2005) 21:307–313.3. Horikx A, Labots-Vogelesang SM,Delemarre J, van Diermen DE, Eizenga WH,van Holten-VerzantvoortATM, Prins AJR,Schul LA, Verheij-Bakker AM,de Vries-Bots AMB, van Balen JAM,Lelie-van der ZandeACAM. Landelijke Eerstelijns Samenwerkings Afspraak Antistolling4. van Schendel P. NMT Tour Preventieassistenten 2009 Medisch Tandheelkundige Interactie.


58


Mondverzorging

Basis voor een gezonde mond

Goede mondhygiëneTwee maal daags de mond reinigen

FluorideFluoride tandpasta (alleen uitspugen, niet spoelen)

Aantal eet- en drinkmomenten beperkenMaximaal 7 eet- en drinkmomenten per dag

Periodieke controle mondzorgprofessionalFrequentie in overleg met de mondzorgprofessional


60



61

Instructiekaarten mondverzorging

Instructiekaarten


62

Zie Referentielijst: 1.Bron: http://www.zorgvoorbeter.nl/Zvb/Mondzorg-Leren-Acties-Instructie.html



63



64

Zie Referentielijst: 1Bron: http://www.zorgvoorbeter.nl/Zvb/Mondzorg-Leren-Acties-Instructie.html



65



66



Informatiefolders

het Ivoren Kruis

Te downloaden via: www.ivorenkruis.nl/Folders-lezen.html


67

Wat als de mondverzorging niet lukt?

AandachtNeem de tijdWees creatiefCommuniceer met:

De oudereCollega’sTandarts / mondhygiënistMondzorgcoördinator


68


Hoe ziet de basis mondverzorging voor ouderen er in de praktijk uit?

Filmpje TNO over mondverzorging ouderen

http://www.youtube.com/watch?v=yEeYMdNecPw&feature=youtu.be


69

Take Home Messages

Besteed systematisch aandacht aan mondverzorging bij oudere zorgafhankelijke cliënten om de kwaliteit van leven te verbeteren.

Stimuleer uw cliënt/patiënt om de mond dagelijks goed te reinigen.


70


Referenties1. Schuller AA. Instructiekaarten en instructievideo/DVD voor mondverzorging verpleeghuisbewoners. Ontwikkeling en haalbaarheids- en effectstudie. TNO, 2006; KvL/B&G 2006.049.2. www.ivorenkruis.nl/Folders-lezen.html3. http://www.youtube.com/watch?v=yEeYMdNecPw&feature=youtu.be


71

Samenwerking eerstelijns zorgprofessionals in de wijk


Motieven om met andere eerstelijns zorgprofessionals samen te werken aan (mond)zorg

Gezien de veranderende omgeving (toenemende zorgvraag, maatschappij, wetgeving)Om de inhoudelijke kwaliteit te verbeteren (gebruik maken van elkaars professionele kwaliteiten)Om positie in het veld of de markt te versterkenOm de doelmatigheid te vergrotenVoor persoonlijk welbevinden (ondersteuning en betrokkenheid)


73


Streven naar wijkgerichte multidisciplinaire samenwerking

Verbeteren van de (mond)zorg voor thuiswonende ouderen door goede afstemming en korte communicatielijnen

Nadenken over contra-indicaties bij medicijnen

Overleg over ouderen die niet meer op afspraken verschijnen

Overleg met de tandarts/mondhygiënist over klachten in de mond

….?


74


Voorbeelden van regionale zorgnetwerken ouderen

Academisch Centrum Netwerk Ouderen Limburg (ACZIO)Academische Werkplaats Ouderenzorg Noordelijk Zuid-HollandGENERO Netwerk Ouderenzorg Zuidwest-NederlandKring Ouderenzorg (KOZ) AMC en partnersNetwerk Ouderenzorg Regio NoordNetwerk Utrecht Zorg voor Ouderen (NUZO)Ouderennet VUmc en partnersZorg voor Ouderen en Welzijn Netwerk Nijmegen (ZOWEL NN)

Kijk op : http://www.nationaalprogrammaouderenzorg.nl


75

Wat jullie nu verder van mij kunnen verwachten…

<Over 1,5 -2 maanden contact om te horen of jullie wat aan de bijscholing hebben gehad (voorbeeld)>

TNO neemt via e-mail contact op voor evaluatie


76


Referenties

1. Konings J. Samenwerken in de eerste lijn. Een handreiking voor zorgverleners. Landelijk Overleg Versterking Eerstelijn, 2010, http://www.samenwerkeneerstelijnszorg.nl/index.php?p=538695.2. http://www.nationaalprogrammaouderenzorg.nl


77

TNO – NMT Projectteam

Ashley Verlinden (TNO)Annemarie Schuller (TNO)Marianne Stadlander (TNO)Yvonne Jansen (TNO)Renske Neumann (NMT)Carla Schenkeveld (NMT)Josef Bruers (NMT)Hanneke Molema (TNO)

Met medewerking van Claar van der Maarel-Wierink (tandarts-geriatrie)


78


B

Betere mondzorg voor ouderen; begeleidende notitie bij de kennismodule mondzorg voor ouderen in het kader van

Technologiecluster ”Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen”


Behavioural and Societal Sciences Wassenaarseweg 56 2333 AL Leiden Postbus 2215 2301 CE Leiden www.tno.nl T +31 88 866 90 00 F +31 88 866 06 10 [email protected]

TNO-rapport TNO 2013 R10723

Mondzorg voor ouderen; begeleidende notitie bij de module mondzorg voor ouderen in het kader van Technologiecluster “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’

Datum Mei 2013 Auteur(s) Drs. D.A. Verlinden

Dr. J.J.W. Molema Dr. M.C. Stadlander Dr. Y.J.F.M. Jansen Dr. A.A. Schuller

Aantal pagina's 35 (incl. bijlagen) Aantal bijlagen 2 I.s.m. Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde

Vijf mondzorgpraktijken Projectnaam TC Mondzorg Projectnummer 052.03976/01.02 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, foto-kopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van TNO. Indien dit rapport in opdracht werd uitgebracht, wordt voor de rechten en verplichtingen van opdrachtgever en opdrachtnemer verwezen naar de Algemene Voorwaarden voor opdrachten aan TNO, dan wel de betreffende terzake tussen de partijen gesloten overeenkomst. Het ter inzage geven van het TNO-rapport aan direct belang-hebbenden is toegestaan. © 2013 TNO


TNO-rapport | TNO 2013 R10723 | Mei 2013 2 / 22

Inhoudsopgave

1 Inleiding .................................................................................................................. 3

2 Context ................................................................................................................... 4

3 Ouderen en mondgezondheid .............................................................................. 6 3.1 Ouderen .................................................................................................................. 6 3.2 Epidemiologie .......................................................................................................... 7 3.3 Kenmerken van een gezonde mond ........................................................................ 9

4 Mondgezondheidsproblemen ............................................................................. 11 4.1 Afwijkingen aan de tanden of kiezen ..................................................................... 11 4.2 Afwijkingen aan het tandvlees ............................................................................... 13 4.3 Afwijkingen aan de mond ....................................................................................... 14 4.4 Afwijkingen aan de lippen ...................................................................................... 14 4.5 Afwijkingen aan het gehemelte .............................................................................. 15

5 Medisch-tandheelkundige interacties ................................................................ 16 5.1 Mondgezondheid en diabetes mellitus ................................................................... 16 5.2 Mondgezondheid en cardiovasculaire ziekte ......................................................... 16 5.3 Mondgezondheid en endocarditis .......................................................................... 16 5.4 Mondgezondheid en aspiratiepneumonie .............................................................. 17

6 Mondverzorging ................................................................................................... 18 6.1 Basis...................................................................................................................... 18 6.2 Instructiekaarten .................................................................................................... 18

7 Referenties ........................................................................................................... 20 Bijlage(n) A Instructiekaarten B Mondklachten door systeemziekten en geneesmiddelen gebruik (van Diermen,

2005)



1 Inleiding

In het Technologiecluster “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’, hebben TNO, de Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde (NMT) en een vijftal mondzorgpraktijken de krachten gebundeld om een betere mondzorg voor kwetsbare thuiswonende ouderen tussen eerstelijns zorgprofessionals in de wijk te faciliteren. Het Technologiecluster “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’ heeft de volgende doelstellingen: 1. Het doeltreffend en doelmatig verbeteren van mondzorg voor thuiswonende

(kwetsbare) ouderen; 2. Het initiëren van samenwerking met en tussen zorgprofessionals in de wijk om

dit te bereiken; 3. Het ontwikkelen van kennisoverdrachtsmethodiek in samenwerking met en het

toetsen ervan in 5 mondzorgpraktijken; 4. Het sectorbreed verspreiden van ervaringen en kennis via brancheorganisatie Ten behoeve van het faciliteren van samenwerking tussen eerstelijns zorgprofessionals heeft TNO met de samenwerkingspartners een kennisoverdrachtsmethodiek ontwikkeld, welke bestaat uit twee modules. Module 1 – samenwerking: heeft een procesmatige nadruk, gericht op het organiseren van duurzame samenwerking. Module 2 – basiskennis mondzorg ouderen, bijscholing voor eerstelijns zorgprofessionals door tandheelkundigen: heeft een inhoudelijk karakter, gericht op (basis)kennis betreffende mondzorgproblematiek- en mondverzorging, specifiek gericht op ouderen. Deze notitie begeleidt de module 2 – basiskennis mondzorg ouderen. Module 2 – basiskennis mondzorg ouderen is erop gericht om eerstelijns zorgprofessionals in de wijk een bijscholing te geven over mondgezondheid, mondgezondheidsproblemen bij ouderen en de basis mondverzorging. Module 2 –mondzorg voor ouderen, heeft de volgende doelstellingen: 1. Het bewustzijn vergroten van het belang van een gezonde mond bij ouderen

bij eerstelijns zorgprofessionals ; 2. Het vergroten van kennis over mondverzorging bij ouderen bij eerstelijns

zorgprofessionals; 3. Het vergroten van kennis over mondgezondheidsproblemen bij ouderen bij

eerstelijns zorgprofessionals zodat zij deze problemen kunnen herkennen en deze ouderen kunnen doorverwijzen naar tandheelkundigen.

4. Het stimuleren van samenwerking tussen eerstelijns zorgprofessionals in de wijk om de (mond)gezondheid van ouderen te bevorderen.



2 Context

Het vertrekpunt voor het Technologiecluster “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’, is de huidige situatie in de Nederlandse gezondheidzorg rondom ouderen. De situatie in de zorg, laat zien dat het aantal ouderen de komende decennia zal toenemen. De demografische ontwikkeling laat een sterke toename van het aantal hulpbehoevende ouderen zien met, tegelijkertijd een daling van de potentiële beroepsbevolking. In de nabije toekomst zal deze demografische ontwikkeling, bij een ongewijzigd beleid, leiden tot een discrepantie in zorgvraag en het zorgaanbod. Het aandeel van de potentiële beroepsbevolking in de totale bevolking zal dalen van ruim 61% in 2008 naar op zijn laagst ruim 53% in 2038, terwijl het aandeel 65+ (de potentiële vragers) in diezelfde periode zal stijgen van minder dan 15% naar ruim 25% van de bevolking (Jansen & de Kleijn 2009; Gezondheidsraad 2008). Daarnaast neemt het aantal ouderen met één of meer chronische aandoeningen toe (Gezondheidsraad 2008). Gezien de demografische ontwikkelingen komt er vanuit de overheid steeds meer nadruk op preventie en gezondheidsbevordering als een van de manieren om de gezondheidszorg voor grote groepen burgers bereikbaar en betaalbaar te houden (RIVM 2010). Burgers worden daarbij geacht meer eigen verantwoordelijkheid te dragen; zelfredzaamheid en zelfmanagement dient dan ook gefaciliteerd te worden (NIVEL 2011; RVZ 2010). Het huidige zorgaanbod is georganiseerd op basis van medisch-specialistische werkterreinen, specifieke ziektebeelden en specifieke behandelingstrajecten met bijbehorende protocollen (o.a.(Gezondheidsraad 2007;Gezondheidsraad 2005;Gezondheidsraad 2008)). Deze fragmentarische indeling bemoeilijkt samenwerking en zorgt voor (onnodig) veel overdrachtsmomenten (van Merode, Molema, and Goldschmidt 2004) welke de kwaliteit van zorg negatief kunnen beïnvloeden. De RVZ stelt dat voor de organisatie van de zorg, in het algemeen, en voor ouderen in het bijzonder, nauwe coördinatie tussen de verschillende soorten zorg nodig is: medische en paramedische zorg, fysieke en mentale ondersteuning, persoonlijke en huishoudelijke zorg, formele en informele zorg (RVZ 2005). In veel gevallen, echter, laat de onderlinge afstemming, continuïteit en samenhang tussen verschillende zorgvormen te wensen over. Op dit moment is binnen de ouderenzorg sprake van versnippering en onvoldoende samenwerking tussen de verschillende betrokken disciplines (ZonMw 2008). Dit geldt eveneens voor de staat van de mondzorg voor ouderen in de wijk (Gezondheidsraad 2012). De mondzorg voor ouderen is op wijkniveau niet of nauwelijks georganiseerd. Slechts 8% van tandartsen onderhoudt een zorginhoudelijke samenwerking, bijv. een verwijsrelatie, met huisartsen, apothekers, logopedisten of fysiotherapeuten (Gezondheidsraad, 2012)



Oplossingsrichtingen moeten dan ook gezocht worden in (zie bijvoorbeeld: VWS 2010): a. het realiseren van een duurzame samenwerking en geïntegreerde zorg dichtbij

in de wijk; b. het benutten van innovaties die hieraan bijdragen, zoals e-Health, telezorg,

nieuwe preventieve behandelingen en/of minder invasieve behandelingen etc, en

c. het benutten van het gedachtengoed over business modelling en het creëren van meerwaarde voor zorgprofessionals, patiënten en zorgverzekeraars.

De komende hoofdstukken van deze notitie begeleidend aan module 2 –basiskennis mondzorg ouderen gaan in op de mondgezondheid van ouderen, mondgezondheidsproblemen bij ouderen, preventie van mondgezondheidsproblemen en medisch-tandheelkundige interacties.



3 Ouderen en mondgezondheid

3.1 Ouderen

Het aantal ouderen in Nederland neemt de komende tijd toe. In 2012 waren er 2,8 miljoen ouderen. Dit is 16,8% van de Nederlandse bevolking. In 2032 zullen er 4,3 miljoen ouderen zijn (24,6% van de Nederlandse bevolking). Daarnaast wordt de levensverwachting van de mens in Nederland steeds hoger. De gemiddelde levensverwachting stijgt: mannen worden 78 jaar en vrouwen 82 jaar (CBS, 2009). De verwachting is dat een deel van deze groep langer zelfstandig zal blijven wonen en dus naar de eigen tandarts zal blijven gaan (Bots-van ’t Spijker et al., 2006). Maar langer leven betekent niet automatisch langer leven in een goede gezondheid. Meer dan 50% van de 65-plussers heeft één chronische aandoening. Van de 75-plussers heeft een derde meer dan één chronische aandoening.

3.1.1 Kwetsbare ouderen Ouderen worden als kwetsbaar aangeduid als zij te maken krijgen met zich opeenstapelende chronische aandoeningen van diverse (orgaan)systemen, zoals het zenuwstelsel, hartvaatstelsel, longen en het bewegingsapparaat. Daarnaast spelen onvoldoende of eenzijdige voeding een rol. Het aantal kwetsbare ouderen zal van 690.000 kwetsbare 65-plussers in 2010 toenemen tot 1.160.000 kwetsbare 65-plussers in 2030 (68% toename). Aan mondzorg worden meer eisen gesteld als de problemen met de algemenen gezondheid van de patiënt toenemen en de zelfredzaamheid afneemt. Om inzichtelijk te maken wat de speciale aandachtsgebieden van de doelgroep ouderen zijn, is door Schaub en collegae (2006) een indeling gemaakt van ‘de oudere mens’. Het is een indeling van mensen van 55 jaar en ouder, naar kwetsbaarheid en zorgomstandigheden onderverdeeld in drie groepen.



Tabel 1: Categorieën ouderen naar kwetsbaarheid en zorgomstandigheden (Bron: Schaub et al, 2006).

Categorie Kenmerken kwetsbaarheid en zorgomstandigheden

Mondzorg

Zelfstandige ouderen - Geen/licht beperkend gezondheidsproblemen

- Bezoeken zelf tandartsenpraktijk

- Kunnen adequate zelfzorg organiseren

- Reguliere mondzorg door algemeen practici

- Pro-actief rekening houden met relevante somatische, psychische chronische ziekten en beginnende kwetsbaarheid

- Curatief: streven naar duurzaamheid en eenvoud

- Telkens risicoanalyse uitvoeren

Indien nodig risico’s beperkenBeginnend kwetsbare ouderen

- Woont m.b.v. mantelzorg en thuiszorg thuis of in verzorgingshuis

- Opkomende gezondheidsproblemen die leven beïnvloeden

- Groter wordende groep met toename ernst problemen

- Beperkte mogelijkheden zelfzorg (onvoldoende steun (mantel)zorgers) en verkrijgen professionele mondzorg

- Aangewezen op reguliere mondzorg

- Mondzorg beïnvloedt door algemene gezondheidsproblemen, bijbehorende medicatie en bewegingsbeperkingen

- Gericht op toekomstbestendige mondgezondheid

- Zorg i.s.m. tandarts-geriatrie

Kwetsbare ouderen - Gevorderde kwetsbaarheid, slechte gezondheidstoestand

- Doorgaans verblijvend in gezondheidsinstelling

- Aangewezen op vooral medische zorg in instelling, mondzorg schiet tekort

- AWBZ toegankelijk t.b.v. financiering

- Aangewezen op tandarts-geriatrie i.s.m. andere (mond)zorgprofessionals

- Beperkte mondzorg mogelijk i.v.m. gezondheidstoestand

- Curatief: doorgaans van palliatieve aard, overig curatief is moeilijk uitvoerbaar en vaak ondoelmatig

3.2 Epidemiologie

Het gebit is essentieel bij kauwen, bijten, spreken, esthetiek en sociaal functioneren (Sheiham et al., 2001a; Sheiham et al., 2001b). In de laatste decennia is de mondgezondheid van de Nederlandse bevolking verbeterd. Hierdoor behouden steeds meer oude(re) mensen hun eigen gebit met als gevolg dat ook in verpleeghuizen het aantal mensen met een eigen gebit toeneemt. De behoefte aan tandheelkundige zorg bij ouderen in het algemeen zal daardoor toenemen.



3.2.1 Eigen tanden en kiezen Tegenwoordig is het heel normaal om op oudere leeftijd nog eigen tanden en kiezen te hebben. Vaak niet het gehele gebit maar wel een gedeelte ervan. In 2009 had 25% van de ouderen geen gebitsprothesen (CBS, StatLine).

3.2.2 Prothese Een volledige prothese, ofwel kunstgebit is een veelgebruikte oplossing als u geen tanden of kiezen meer heeft. De mondgezondheid van de Nederlandse bevolking is de laatste decennia verbeterd: in 1981 had 78% van de 65-plussers een volledig kunstgebit (CBS, StatLine). In 2009 is het percentage 65-plussers met een volledig kunstgebit teruggelopen naar 41% (CBS, StatLine). Verder had 13% van de 65-plussers alleen boven of onder een kunstgebit. Bij volwassenen tussen de 45-65 jaar is het percentage met een volledig kunstgebit in de periode van 1981 tot 2009 teruggelopen van 54% naar 12% (CBS, StatLine).

3.2.3 Frameprothese Indien een patiënt een aantal tanden of kiezen mist, kan worden gekozen voor een frameprothese. Een frameprothese is een uitneembare, metalen constructie met tandvleeskleurige kunsthars. Hierin zijn de ontbrekende tanden en/of kiezen bevestigd. Met metalen ankers die om tanden of kiezen zijn geklemd, krijgt het frame steun. Een frameprothese kan uitgenomen worden, in tegenstelling tot bruggen of kronen, die vast in de mond zitten. In 2009 had 21% van de ouderen een frameprothese (CBS, StatLine).

3.2.4 Implantaten Een implantaat is een kunstwortel die in de kaak wordt geplaatst en in het eigen bot vastgroeit. Een implantaat vervangt een tand of kies die verloren is gegaan. Een implantaat ziet er uit als een schroef of holle cilinder en wordt gemaakt van titanium. Tegenwoordig vergroeien implantaten voor 98% succesvol. Bij patiënten die een bothersteloperatie hebben ondergegaan, diabetici en rokers ligt dit percentage wat lager.

3.2.5 Frequentie bezoek aan de tandarts In 2009 ging 53% van de 65-plussers (incl. ouderen met een kunstgebit) minstens 1 keer per jaar naar de tandarts (CBS, StatLine). Voor ouderen met het eigen gebit ligt het percentage hoger, 80% van de 65-plussers met het eigen gebit gaat minstens 1 keer per jaar naar de tandarts. Wanneer we kijken naar verschillende allochtone groepen, alleen bij 55-plussers, dan is zichtbaar dat alleen onder Marokkanen het bezoek aan de tandarts minder hoog ligt dan onder autochtonen (Schellingerhout, 2004). Vanaf 50 jaar is er ook een verschil in frequentie van bezoek aan de tandarts naar opleidingsniveau. Het percentage mensen dat de tandarts bezoekt is relatief laag in de laagste opleidingscategorie, ook wanneer gecorrigeerd wordt voor verschillen in ervaren gezondheid tussen opleidingscategorieën (CBS).

3.2.6 Mondziekten De prevalentie van mondaandoeningen wordt geschat op 10-65% bij volwassenen (van Diermen, 2005). Een onderzoek in 35 Nederlandse huisartspraktijken gedurende zes maanden vond een incidentie van 12,7 mondaandoeningen per



1000 patiënten per jaar (Boeke et al., 2004). De drie meest gestelde diagnosen waren aften (27%), candidiasis (15%) en herpes (10%). Aan 58% van de patiënten gaf de huisarts alleen advies, 45% kreeg een recept en 17% (60 patiënten) werd doorverwezen, meestal naar een tandarts of kaakchirurg. De meeste mondaandoeningen genazen binnen twee weken. De continue morbiditeitsregistratie vindt hogere cijfers: een totale incidentie van 30,3 per 1000 patiënten per jaar, waarvan 14% Candida-infecties, 25% tandziekten, 13% tandvleesziekten, 23% ziekten van de mondholte, 1% speekselstenen en 23% herpes (Lisdonk et al., 2003).

3.2.7 Kosten Mondzorg In 2007 bedroegen de zorgkosten voor gebitsafwijkingen ruim 2,8 miljard euro. Dit kwam overeen met 70,6% van de totale kosten van ziekten van het spijsverteringsstelsel en 3,8% van de totale kosten van de gezondheidszorg in Nederland. Van de kosten voor gebitsafwijkingen werd 63% (bijna 1,8 miljard euro) besteed aan tandcariës. Tandcariës staat hiermee voor zowel mannen als vrouwen op de vijfde plaats van diagnoses met de hoogste zorgkosten in 2007 (Slobbe et al., 2011). Dit is te verklaren door het grote aantal behandelingen. De kosten van de preventieve tandartscontrole worden toegeschreven aan cariës en bijna iedere Nederlander bezoekt wel eens de tandarts. Van de kosten voor gebitsafwijkingen werd 86% besteed aan eerstelijnszorg, waar de tandarts onder valt. Slechts 10% ging naar ziekenhuiszorg. Binnen de eerstelijnszorg kwamen naast tandcariës ook parodontale afwijkingen, tandeloosheid en orthodontie voor in de top tien van diagnoses met de hoogste zorgkosten in 2007 (Slobbe et al., 2011).

3.3 Kenmerken van een gezonde mond

Figuur 1. Een gezonde mond (Bron: Schuller, 2007) Een gezonde mond voldoet aan de volgende kenmerken (www.mondzorgouderen.nl): het tandvlees is lichtroze van kleur



het gehemelte is lichtroze van kleur de tong is roze van kleur het tandvlees bloedt niet bij aanraking er zijn geen zwellingen waarneembaar er zijn geen puistjes of zweertjes in de mond tanden en kiezen vertonen geen breuken er zit geen wit of geel beslag op de tong of gehemelte de mondhoeken zijn gaaf, niet kapot de lippen vertonen geen zwellingen en korsten de mond is vochtig de mond ruikt niet er wordt geen pijn ervaren



4 Mondgezondheidsproblemen

4.1 Afwijkingen aan de tanden of kiezen

4.1.1 Cariës Tandcariës is het oplossen van harde tandweefsels door de inwerking van zuren die in de tandplaque zijn ontstaan. Het oplossen van harde tandweefsels vindt plaats doordat demineralisatie (oplossen van mineraal) van tandglazuur, dentine (tandbeen) of wortelcement de overhand heeft over remineralisatie. Tandmateriaal lost op wanneer de zuurgraad (pH) in de tandplaque onder een bepaalde waarde komt (voor glazuur pH 5,5). De daling van de zuurgraad treedt op wanneer bacteriën koolhydraten omzetten in zuren. Het beperken van het aantal eetmomenten is van belang omdat alle gegeten producten koolhydraten bevatten die in de mond vergisten en aanleiding geven tot zuurvorming.

Figuur 2. Wortelcariës (Bron: van der Maarel-Wierink, 2012)



Stephanscurve

Figuur 3. Stephanscurve

Figuur 4. Stephanscurve en eet- en drinkmomenten Bovenstaande figuren (3 en 4) geven de Stephanscurve met daarin de zuurgraad (pH) in de mond weer (Stephan, 1944). Wanneer er een neutrale toestand heerst dan is de pH 7. Wanneer men iets eet/drinkt dan daalt de pH, het milieu in de mond wordt dus zuurder. Wanneer de pH onder de 5,5 komt, begint het proces van demineralisatie (het ontstaan van een gaatje), boven de 5,5 vindt het proces van remineralisatie (herstel) plaats. Dit betekent dat hoe vaker men iets eet of drinkt op een dag, hoe vaker de pH onder de kritische waarde van 5,5 komt en het proces van gaatjes dus aan de gang is. Dit is dus de reden dat een van de aanbevelingen van het Ivoren Kruis om een goed gebit te hebben en te houden is om niet vaker dan 7 keer per dag iets te eten of te drinken. Het laatste figuur geeft aan wat er op een dag aan eet- en drinkmomenten zoal plaatsvindt.

4.1.2 Pulpitis Een ontsteking van het levende deel van een tand/kies wordt pulpitis genoemd en kan pijn/gevoeligheid veroorzaken. Tandbederf, ook wel cariës genoemd is een veel voorkomende veroorzaker van pulpitis. Als er een gaatje ontstaat dan zullen schadelijke producten van de bacteriën via het poreuze tandbeen (dentine) de pulpa (zenuw) bereiken, dit kan tevens optreden bij lekkende vullingen/kronen etc. Hierdoor ontstaat een ontstekingsreactie in de pulpa, waardoor deze eerder pijnlijk zal reageren op prikkels. De pijn kan zich verschillend



manifesteren o.a. van een verhoogde gevoeligheid bij koude, warmte en zoet of scherpe pijn bij dichtbijten/tikken tegen een tand/kies. Een pulpitis kan, na wegnemen van de oorzaak, tot een bepaalde hoogte genezen, dit wordt een reversibele pulpitis genoemd. De pulpa trekt zich vaak dan ook wat terug door extra tandbeen aan te maken. De gevoeligheid zal dan ook langzaam af nemen, dit kan echter wel enkele maanden in beslag nemen. Mocht de ontsteking zover gevorderd zijn dat deze zich niet meer kan herstellen, dan wordt het een irreversibele pulpitis genoemd. (www.tandarts.nl).

4.1.3 Erosieve gebitsslijtage Men spreekt van erosieve gebitsslijtage wanneer intrinsieke of extrinsieke zuren zonder tussenkomst van bacteriën direct inwerken op de gebitselementen, waardoor deze gebitselementen tekenen van slijtage vertonen. Onder andere het veelvuldig drinken van dranken met een lage pH (zoals bepaalde frisdranken) of het veelvuldig overgeven (zoals bij een eetstoornis) zijn hiervan de oorzaak.

4.2 Afwijkingen aan het tandvlees

4.2.1 Gingivitis

Figuur 5. Gingivitis (Bron: van der Maarel-Wierink, 2012) Plaque speelt zowel bij het ontstaan van cariës een rol als ook bij het ontstaan van tandvleesonstekingen. Gingivitis is ontstoken tandvlees. Wanneer tandplaque op de tanden en kiezen zich ophoopt, zullen bacteriën in de tandplaque ontsteking veroorzaken aan het tandvlees. Het tandvlees wordt roder, zal snel bloeden bij het poetsen en men heeft last van een vieze smaak of geur. (www.monzorgouderen.nl).



4.2.2 Parodontitis Parodontitis is een ernstigere vorm van tandvleesontsteking. Ook hier bloedt het tandvlees makkelijk. Er is sprake van aanhechtingsverlies van de tand/kies in het bot. De tand/kies zit namelijk met vezeltjes vast aan het bot. Als het tandvlees zodanig ontstoken is, gaan die vezeltjes los en ontstaat er een ruimte tussen de tand/kies en het bot. Er is dan sprake van pocketvorming. (www.monzorgouderen.nl).

Figuur 6. Parodontitis (Bron: van der Maarel-Wierink, 2012)

4.3 Afwijkingen aan de mond

4.3.1 Monddroogte De normale gemiddelde dagelijkse speekselproductie ligt tussen de 500-1000 ml per dag (Bots en Veertjes, 2011). Wanneer te weinig speeksel geproduceerd wordt dan spreekt men van monddroogte of hyposialie, wanneer iemand een droog gevoel in de mond heeft, heet dit xerostomie. Monddroogte is een vervelende aandoening met verschillende oorzaken. Bij het ouder worden komt een droge mond steeds vaker voor, veelal speelt medicijngebruik een belangrijke rol bij het ontstaan van een droge mond.

4.4 Afwijkingen aan de lippen

4.4.1 Cheilitis angularis Cheilitis angularis is te herkennen aan rode ontstoken mondhoeken, die vaak pijnlijk zijn. In de mond treft men soms ook candidose aan. Cheilitis angularis wordt vaak veroorzaakt door een te lage beethoogte van de prothese gecombineerd met een slechte mondhygiëne.



Figuur 7. Cheilitis angularis (Bron: van der Maarel-Wierink, 2012)

4.5 Afwijkingen aan het gehemelte

4.5.1 Stomatitis Prothetica In de groep van ouderen is de meest voorkomende slijmvliesafwijking de stomatitis prothetica. Stomatitis is de een ontsteking aan het mondslijmvlies die wordt veroorzaakt door onvoldoende hygiëne van de prothese en de bacterie C. Albicans. Hierbij is het mondslijmvlies geïrriteerd door het dragen van een prothese. De reden kan zijn dat de prothese slecht past (frictie) of dat de prothese niet goed schoon is (bacteriën), of een combinatie van beide. Stomatitis prothetica is te herkennen aan rood en geïrriteerd slijmvlies (gehemelte of kaakwallen).

Figuur 8. Stomatitis prothetica (Bron: Schuller, 2007)



5 Medisch-tandheelkundige interacties

5.1 Mondgezondheid en diabetes mellitus

Xerostomie (droge mond) is een frequente klacht bij patiënten met een hyperglykemie en gaat vaak gepaard met smaakveranderingen en een gevoelige of pijnlijke mond (van Diermen, 2005). Het speeksel van patiënten met een hyperglykemie bevat ook een iets hogere glucoseconcentratie dan normaal. De buffercapaciteit van het speeksel is verminderd, wat tezamen kan leiden tot de hogere cariësgevoeligheid die wordt waargenomen bij niet-gecontroleerde diabetes mellitus. Orale Candida-infecties worden vaak waargenomen bij patiënten met diabetes, vooral bij prothesedragende patiënten. Een ander effect van verhoogde bloedsuikerspiegels bij niet-gereguleerde diabetes is het versneld optreden van tandvleesontsteking (gingivitis) die kan overgaan in parodontitis. Een andere bekende lange termijn complicatie van diabetes, neuropathie, kan zich tevens manifesteren met orale verschijnselen zoals tintelingen, gevoelloosheid, branderig gevoel of andere pijnsensaties in de mond. De orale klachten van diabetes verbeteren of verdwijnen bij een optimale bloedglucosespiegel. Daarbij dient vermeld te worden dat lokale ontstekingsprocessen (ook in de mond) de diabetes kunnen ontregelen.

5.2 Mondgezondheid en cardiovasculaire ziekte

Bacteriën verspreiden zich met regelmaat door de bloedbaan, door bijvoorbeeld tanden poetsen. Deze bacteriën zijn grotendeels gefagocyteerd door macrofagen, welke infiltreren in de vaatwand waar ze een ontstekingsreactie veroorzaken. Deze herhaalde inflammatoire stimulatie heeft mogelijk een ongunstig effect op de vaatwand, versnelling van het proces van artherosclerose, verhoogd risico op plaque ruptuur en trombusvorming (van der Maarel-Wierink, 2012).

5.3 Mondgezondheid en endocarditis

De kans op endocarditis als gevolg van een medische of tandheelkundige ingreep bij een patiënt met een voor endocarditis predisponerende hartafwijking is zeer klein (van der Maarel-Wierink, 2012; van der Meer, 2009). Endocarditisprofylaxe is erop gericht dit risico nog verder te verlagen, maar het beschermende effect hiervan is nog nooit bij mensen aangetoond. Wel is zeker dat profylaxe geen volledige bescherming biedt tegen het ontstaan van endocarditis als gevolg van een ingreep. De nieuwe richtlijnen adviseren om profylactica uitsluitend toe te dienen aan patiënten bij wie endocarditis gepaard gaat met grote morbiditeit. De richtlijnen zijn zoveel mogelijk gebaseerd op gepubliceerd onderzoek. Waar dat ontbreekt, heeft men gevaren op de ervaring van deskundigen. Het doel van de richtlijnen is de medicus practicus houvast te geven in de meest voorkomende situaties. Voor een individueel advies kan men zich richten tot een expert in zijn of haar omgeving. Belangrijkste bevindingen: De kans op endocarditis na een medische of tandheelkundige ingreep bij een

patiënt met een voor endocarditis predisponerende hartafwijking is erg klein.



Endocarditisprofylaxe biedt geen volledige bescherming en is uitsluitend zinvol bij een beperkte groep patiënten.

Dit zijn patiënten met een doorgemaakte endocarditis, met een kunstklep of met bepaalde congenitale hartafwijkingen.

Profylaxe dient te worden toegepast bij vrijwel iedere tandheelkundige of mondhygiënische behandeling.

In geval van diagnostische of chirurgische ingrepen waarbij standaard aan alle patiënten profylaxe wordt toegepast, moet men kiezen voor een antibioticum waar ook enterokokken gevoelig voor zijn.

5.4 Mondgezondheid en aspiratiepneumonie

Uit onderzoek van van der Maarel-Wierink (2011) blijkt dat slikproblemen in sterke mate en slechte mondgezondheid in mindere mate geassocieerd zijn met aspiratiepneumonie bij kwetsbare ouderen. De relatie tussen slikproblemen en aspiratiepneumonie blijkt sterker bij ouderen die zijn getroffen door een beroerte. Verbetering van de dagelijkse mondverzorging kan het risico op een aspiratiepneumonie verminderen.



6 Mondverzorging

6.1 Basis

Problemen met de mondgezondheid kunnen gevolgen hebben voor de algemene gezondheid omdat o.a. eten wordt bemoeilijkt. Goede mondverzorging kan mondgezondheidsproblemen voorkomen. Een goede mondhygiëne bestaat uit twee maal daags poetsen met Fluoride tandpasta (niet spoelen) en twee maal per jaar naar de tandarts voor controle van de mond. Daarnaast het aantal eet- en drinkmomenten beperken tot 7 per dag.

6.2 Instructiekaarten

Bewoners van verpleeghuizen zijn voor hun mondhygiëne en voor het verkrijgen van professionele mondzorg veelal afhankelijk van het initiatief van verzorgenden. Iemand helpen hiermee vereist specifieke vaardigheden. Resultaten van onderzoek leidden tot de aanbeveling om o.a. structurele aandacht te besteden aan instructie en bijscholing van het personeel om de mondverzorging van bewoners effectiever en gemakkelijker te maken (Kalsbeek et al., 2002). Om de kennis en vaardigheden hiervoor te vergroten heeft TNO een opleidings- en instructiepakket ‘Mondzorg in Kaart’ ontwikkeld. Het project had twee doelen: 1 De mondhygiëne van verpleeghuisbewoners te verbeteren én 2 De mondverzorging bij verpleeghuisbewoners gemakkelijker te maken voor

verzorgenden door gebruik te maken van instructiekaarten en een instructievideo/DVD

Instructiekaarten zijn ontwikkeld voor de verzorging van vijf verschillende gebitssituaties. Deze gebitssituaties zijn: a. Eigen tanden en kiezen b. Frame of plaatje c. Volledig kunstgebit d. Niets (edentate kaak zonder vervanging van gebitselementen) e. Overkappingskunstgebit. Per gebitssituatie is bepaald welke basisverzorging op de instructiekaarten moest worden weergegeven en welke aanvullende verzorging duidelijk gemaakt moest worden door middel van stickers. De instructiekaarten zijn zowel voor de bovenkaak als voor de onderkaak gemaakt. Hierdoor kon men voor elke bewoner de juiste bovenkaakkaart en de juiste onderkaakkaart samenstellen. Het is de bedoeling dat elke oudere twee instructiekaarten kreeg: een voor de bovenkaak en een voor de onderkaak. Had een bewoner bijvoorbeeld een volledig kunstgebit in de bovenkaak en een plaatprothese in de onderkaak, dan werden voor deze situatie de juiste instructiekaarten uitgeprint. Het verdiende de aanbeveling om de instructiekaarten te plastificeren en naast de wastafel van de oudere te hangen.



Voor alle gebitssituaties geldt: Wanneer er in de mond moet worden schoongemaakt dan is het meestal handig om achter de patiënt te staan, zodat je het hoofd kunnen steunen. Zit de patiënt in een rolstoel, maak dan gebruik van de hoofdsteun. Houd wang en lip opzij zodat je goed kunt zien wat je doet. Dat maakt het voor jezelf maar ook voor de bewoner prettiger. Wanneer er iets buiten de mond moet worden schoongemaakt: haal het kunstgebit, frame of plaatje uit de mond. Poets deze met water en vloeibare zeep en bewaar het ‘s nachts in een bakje zonder water. Tevens is een instructievideo/DVD gemaakt ter introductie en begeleiding van het gebruik van de instructiekaarten (http://www.zorgvoorbeter.nl/Zvb/Mondzorg-Leren-Acties-Instructie.html).



7 Referenties

Bjertness E, Eriksen HM. Design of a socio-ecologic caries model and testing on 50-year-old citizens of Oslo, Norway.Acta Odontol Scand 50: 151–162 (1992). Boeke J, Windt D van der, Deconinck S, Waal I van der. Is de mond de huisarts een zorg? Huisarts en Wetenschap 2004;47 (3):136-41. 5.Bots-van ’t Spijker PC, Wierinck CD, Baat C de. Proactieve mondzorg voor onzelfredzame ouderen. Een toenemende verantwoordelijkheid. Nederlands Tijdschrift voor Tandheelkunde 2006;11(5):197-201. Bots CP,Vaartjes JW. Droge mond of xerostomie. http://www.tandarts.nl/mondverzorging/aandoeningen/droge_mond_of_xerostomie, 2011. Cardol M, Dijk L van, Jong JD de, Bakker DH de, Westert GP.Tweede Nationale Studie naar Ziekten en Verrichtingen in de huisartspraktijk. Huisartsenzorg: wat doet de poortwachter? Utrecht: NIVEL, 2004. Centraal Bureau voor de Statistiek, Prognose bevolking kerncijfers, 2012-2060, http://statline.cbs.nl, 2009. Centraal Bureau voor de Statistiek, Prognose bevolking kerncijfers, 2012-2060, http://statline.cbs.nl, 2009. Centraal Bureau voor de Statistiek. Gebruik medische voorzieningen; vanaf 1981. http://statline.cbs.nl, 2009. Centraal Bureau voor de Statistiek. POLS, gezondheid en welzijn. Permanent Onderzoek Leefsituatie, gezondheid en welzijn. Gezondheidsraad. 2005. Vergrijzen met ambitie. publicatienr. 2005-06. Den Haag, Gezondheidsraad. Gezondheidsraad. 2007. Multimorbiditeit bij Ouderen. U-1098/RvdS/tvdk/782-I. Den Haag, Gezondheidsraad. Gezondheidsraad. 2008. Ouderdom komt met gebreken; Geneeskundige zorg bij ouderen met multimorbiditeit. publicatienr. 2008-01. Den Haag, Gezondheidsraad. Gezondheidsraad (2012). Mondzorg van morgen. Gezondheidsraad: Den Haag. Rapportnr.: 2012/04 Keyes PH. Recent advances in dental caries research. Bacteriology. Bacteriological findings and biological implications. Int Dent J 1962;12:443—464. Konings J. Samenwerken in de eerste lijn. Een handreiking voor zorgverleners. Landelijk Overleg Versterking Eerstelijn, 2010, http://www.samenwerkeneerstelijnszorg.nl/index.php?p=538695.



Lisdonk EH van de, Bosch WJHM van den, Lagro-Janssen, ALM, editors. Ziekten in de huisartspraktijk. Maarssen: Elsevier/Bunge; 2003. NMT. Mondzorg voor ouderen. 2010 Nouws H. De wijkverpleegkundige in de eerstelijn. Nieuwe inzichten, nieuwe initiatieven. Utrecht: ActiZ en STOOM 2010. NIEUWE INZICHTEN, NIEUWE INITIATIEVEN RVZ. 2005. Blijvende zorg; Economische aspecten van langdurige ouderenzorg. publicatienr. 05/11. Zoetermeer, RVZ. RVZ (2010). Gezondheid 2.0. U bent aan zet. Den Haag: RVZ RIVM (2010). Effecten van Preventie. Deelrapport van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010. Van Gezond naar Beter. Van den Berg M, Schoenmaker CG (eds.). Bilthoven: RIVM Schaub RMH, Baat C de. Beroepsdifferentiatie in de tandheelkunde 4. De differentiatieopleiding tot tandarts-geriatrie Ned Tijdschr Tandheelkd 2006; 113: 496-501. Schaub RMH, Heuvel JLM van den, Baat C de. Mondzorg voor kwetsbare ouderen in de opleiding tot tandarts; Een voorstel ten behoeve van de opleidingen tandheelkunde in Nederland, 2007. Schaub RMH, Wieren S van. Mondzorg samengevat. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, <http://www.nationaalkompas.nl> Nationaal Kompas Volksgezondheid\Zorg\Eerstelijnszorg\Mondzorg, 24 september 2007. Schellingerhout R.Gezondheid en welzijn van allochtone ouderen. Den Haag: SCP, 2004. Schuller AA. Instructiekaarten en instructievideo/DVD voor mondverzorging verpleeghuisbewoners. Ontwikkeling en haalbaarheids- en effectstudie. TNO, 2006; KvL/B&G 2006.049 Schuller AA, Masman D. De integrale mondzorg. AWBZ. CVZ, 2007. Schuller AA, Bruers JJ, van Dam BA, Poorterman JH, Verrips GHW. Mondgezondheid volwassenen 2007. 2009. Sheiham A, Steel JG, Marcenes A et al. The relationship among Dental Status, Nutrient Intake and Nutritional Status in Older People. J Dent Res 80(2):408 413, 2001a Sheiham A., Steel J.G., Marcenes A. et al. Prevalence of impacts of dental and oral disorders and their effects on eating among older people; a national survey in Great Britain. Community Dent Oral Epidemiol 29:195 203, 2001b



Sociaal en Cultureel Planbureau. Kwetsbare ouderen. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau; 2011. Slobbe LCJ, Smit JM, Groen J, Poos MJCC, Kommer GJ Kosten van ziekten in Nederland 2007. Trends in de Nederlandse zorguitgaven 1999-2010. Bilthoven: RIVM,2011. Steele JG, Sanders AE, Slade GD, Allen PF, Lahti S, Nuttall N e.a. How do age and tooth loss affect oral health impacts and quality of life? A study comparing two national samples. Community Dent Oral Epidemiol 2004; 32(2): 107-114. Stephan RM. Intro-oral hydrogen-ion concentrations associated with dental caries activity. J Dent Res. 1944;23:257–66. van Campen C. Kwetsbare ouderen. Den Haag: SCP, 2011; scp-publicatie 2011-10. van Diermen DE. Mondklachten door systeemziekten en geneesmiddelengebruik. Bijblijven (2005) 21:307–313. van der Maarel-Wierink CD, Vanobbergen JNO, Bronkhorst EM, Schols JMGA, de Baat C. Meta-analysis of Dysphagia and Aspiration Pneumonia in Frail elders. J Dent Res 2011;90(12):1398-404. van der Maarel-Wierink CD. Mondzorg bij Ouderen. Kaderopleiding Ouderengeneeskunde voor Huisartsen, 2012. van Merode, F., H. Molema, and H. Goldschmidt. 2004. GUM and six sigma approaches positioned as deterministic tools in quality target engineering. Accreditation and Quality Assurance, 2004, 32-36. van der Meer JTM. Richtlijnen voor preventie van endocarditis herzien. Ned Tijdschr Geneeskd. 2009;153:15. van Wegen L, de Jong TX. Mondzorg Ouderen. http://www.mondzorgouderen.nl, 2011. Verrips GHW, Schuller AA. De invloed van mondgezondheid op de levenskwaliteit van volwassen Nederlanders. Ned Tijdschr Tandheelkd 2011; 118(3): 162-164. Vissink A, Nieuw Amerongen Avan, Wesseling H, "s-Gravenmade EJ. De droge mond: De mogelijke oorzakelijke rol van geneesmiddelen. Ned Tijdschr Tandheelkd 1992;99:103-7. ZonMw. 2008. Programmatekst Nationaal Programma Ouderen. Den Haag, ZonMw.


Bijlage A | 1/5

TNO-rapport | TNO 2013 R10723 | Mei 2013

A Instructiekaarten

(http://www.zorgvoorbeter.nl/Zvb/Mondzorg-Leren-Acties-Instructie.html)


Bijlage A | 2/5



Bijlage A | 3/5



Bijlage A | 4/5



Bijlage A | 5/5



Bijlage B | 1/8


B Mondklachten door systeemziekten en geneesmiddelen gebruik (van Diermen, 2005)


Bijlage B | 2/8



Bijlage B | 3/8



Bijlage B | 4/8



Bijlage B | 5/8



Bijlage B | 6/8



Bijlage B | 7/8



Bijlage B | 8/8



C

Kennismodule Samenwerking


Titel van de presentatie 25‐11‐2013 14:10

1

Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderenTechnologie Cluster project met 5 mondzorgpraktijken

Programma

18:00-18:10 uur: opening en introductie

18.10-18.40 uur: kennismaking

18:40-20:00 uur: kennismodule samenwerking

20:00-20:30 uur: kennismodule mondzorg voor ouderen

20:30-20:45 uur: forum NMT en praktische zaken vervolg

20:45-21:00 uur: afsluiting


2



2

Opening en introductie

De situatie ook in de mondzorg:Aantal ouderen neemt toe

Steeds meer nadruk op preventie en gezondheidsbevordering

(Mond)zorg voor ouderen is versnipperd en/of nauwelijks georganiseerd op wijkniveauSlechts 8% van tandartsen onderhoudt een zorginhoudelijke samenwerking, bijv. een verwijsrelatie,

met huisartsen, apothekers, logopedisten of fysiotherapeuten (Gezondheidsraad, 2012)

Oplossingsrichtingen 1e lijn breed:Duurzame samenwerking, geïntegreerde zorg, dichtbij in de wijk

Innovatie als middel

Meerwaarde creëren voor zorgprofessionals, cliënten en zorgverzekeraars


3

Doelstelling

Eerdere behoeftepeiling onder tandartsen

behoefte aan een “kenniskoffer” t.b.v. kennisoverdracht naar zorgprofessionals

behoefte aan praktische ondersteuning hoe samenwerking in de wijk te initiëren

en/of uit te bouwen

Doel van deze bijeenkomst:Bieden van handvatten voor het organiseren van deze samenwerking

Bieden van handvatten voor het vergroten van (basis)kennis over mondzorg bij ouderen bij

samenwerkingspartners

Twee modules:Praktische aanpak: organiseren van duurzame samenwerking Inhoudelijk: basiskennis mondzorg, en specifiek voor ouderenVerspreiding en uitwisseling ervaringen via: http://www.tandartsennet.nl/nmt/forum/forum.nsf


4



3

Verbeteren van mondzorg

Jarenlange samenwerking tussen TNO en NMTGericht op het verbeteren van mondzorg

Doel van TC Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen:Het doeltreffend en doelmatig verbeteren van mondzorg voor thuiswonende (kwetsbare)

ouderen

Dat bereiken door initiëren / uitbouwen van samenwerking met/tussen zorgprofessionals in

de wijk

Samenwerkingspartners:TNONMT5 mondzorgpraktijken


5

Kennismaking

Introduceer U zelf en uw praktijk

Wie bent u?Wat doet u voor ouderen in de wijk? Waarom bent u hier?


6

Mondzorgnodig?



4

Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderenKennismodule samenwerking

ter inspiratie…

Simon Sinek- How great leaders inspire action


8



5

anders gezegd...

vandaag denken we na over:

WAT wilt u bereiken (‘waarom?’)

voor WIE wilt u dat doen (‘doelgroep’)

met WIE gaat u dit samen doen (‘hoe?)

en WAT gaat u dan doen (‘wat?’)


9

Berichtjevan de

tandarts?!

Waarde propositie

Waarde propositie

= de stip op de horizon= het ‘waarom’ voor wat u wilt (gaan) doen

Belangrijke vraag is dan: welke waarde wilt u bieden voor wie?

voor uw patiënten?

voor uw collega- tandartsen/mondzorgprofessionals?

voor andere 1e lijns zorgprofessionals?


10



6

Welke groep wilt u bereiken en bedienen?Voor wie creëert u waarde?Wat is de belangrijkste groep patiënten?

Welke waarde creëert u voor de doelgroep?Welk probleem lost u op?Welke behoefte spreekt u aan?Welke bundel van diensten voor welke doelgroep?

Opdracht 1 - Wat biedt u en voor wie?


11

Opdracht 2 - Wie hebt u daar voor nodig?

Wie zijn uw belangrijkste (potentiële) partners en leveranciers?Welke bijdragen leveren zij aan uw waarde propositie?Wat is uw relatie met elke van deze partners?


12



7

Opdracht 3 - Wat gaat u doen?

Maak een plan van aanpak

Hoe wilt u de stip op de horizon gaan bereiken?Wat doet u nu al?Welke acties wilt u gaan ondernemen?Welke stappen gaat u daarvoor zetten?


13

Opdracht 3: Plan van Aanpak


Onderdeel van dit project: organiseer bijeenkomst in september met zorgprofessionals in de wijk t.b.v. kennisoverdracht

1) Werk kort een Plan van Aanpak uit

2) Post het uiterlijk 17 juni a.s. op het NMT forum

3) Geef onderling feedback en wissel ervaringen uit via het NMT forum

4) Formuleer een vraag voor TNO-ondersteuning en mail dit in week van 24 juni a.s.

5) TNO neemt contact op (1e week juli) voor telefonisch consult (1/2 uur)


14



8

Realiseren van samenwerking: stapsgewijs

waarom? – hoe? – wat? – evaluatie

1) Definieer uw stip op de horizon = waarde propositie = ‘waarom?’- Wat biedt u?- Voor wie doet u dat?- Met wie wilt u dat gaan doen?

2) Maak een plan van aanpak = ‘hoe?’- Wat moet u doen om dit te realiseren?- Wat doet u nu al?- Welke stappen moet u (nog) zetten?

3) Leg contact met andere zorgprofessionals = ‘wat?’- Wat gaat u dan gezamenlijk doen?- Wie doet wat en wanneer?

4) Voer uit en evalueer gezamenlijk hoe het gaat = evaluatie- Wat gaat er goed?- Wat gaat er minder goed?- Wat gaat u gezamenlijk aanpassen?


15


Stap 1: Definieer uw stip op de horizon – waarde propositie (‘waarom?’)Wat biedt u?

Voor wie doet u dat of wilt u dat gaan doen?

Met wie wilt u dat gaan doen? Wie hebt u daar nog meer voor nodig?

Stimuleert u na te denken over:

Uw eigen rol en uw meerwaarde naar andere zorgprofessionals en uw patiënten

mogelijke tools:Inventariseren van sociale kaart en doelgroep(behoeften) in uw regioWaardeweb / Ken je klant: inventariseren van belangen van partners en cliënt


16



9


Stap 2: Maak een Plan van Aanpak (‘hoe?’)Wat is er nodig om uw stip op de horizon te bereiken?

Wat doet u nu al?

Welke stappen gaat u (nog) zetten?

Stimuleert u na te denken over:

Uw eigen verantwoordelijkheden en waar andere zorgprofessionals u op mogen aanspreken

De praktische stappen die u nog gaat ondernemen

mogelijke tools:Inventariseren van sociale kaart en doelgroep(behoeften) in uw regioWaardeweb / Ken je klant: inventariseren van belangen van partners en cliënt SWOT analyse: sterkten, zwakten, kansen en belemmeringen


17


Stap 3: Leg contact met andere zorgprofessionals (‘wat?’)Leg contact en plan bijeenkomsten

Bespreek uw idee en bekijk gezamenlijk wat u kunt doen

Bespreek gezamenlijk wat er daarvoor nodig is

Maak afspraken wie doet wat en wanneer?

Belangrijk: Samenwerking doet u o.b.v. vertrouwen Delen van verantwoordelijkheid: nemen eigen verantwoordelijkheid en partners gunnen Openheid en eerlijkheid Gezamenlijk naar de stip op de horizon = ook flexibel zijn in aanpassing van uw idee

mogelijke tools:Waardeweb / Ken je klant: inventariseren van belangen van partners en cliënt SWOT analyse: sterkten, zwakten, kansen en belemmeringenBusiness Model Canvas: creëren van (duurzame) samenwerking mét partnersKennisoverdracht middels kennismodule Mondzorg


18



10


Stap 4: Voer uit en evalueer gezamenlijk hoe het gaat (evaluatie)Wat gaat er goed?

Wat gaat er minder goed?

Wat gaan we gezamenlijk aanpassen?

Wat levert het op?

Stimuleert u na te denken over: Doelstellingen, resultaten en bijsturen Hoe en waarop u gezamenlijk samenwerking monitort Een mogelijke business case (kosten-baten) en verantwoording naar bijv. zorgverzekeraars

mogelijke tools:Monitorinstrumenten: Dezi , bevorderende en belemmerende factoren zorginnovatiesKosten-baten: Business case eerstelijn (www.businesscase-eerselijn.nl)


19

Informatie op maat

Bij deze module hoort een toolkit. Deze omvat informatie over:Een praktische aanpak voor het realiseren en organiseren van samenwerking

Extra informatie over instrumenten om samenwerking te realiseren en monitoren

Een begeleidende notitie bij de kennismodule Mondzorg

De informatie is bedoeld als naslagwerk, waaruit u zelf een selectie kunt maken voor passende hulpmiddelen voor het maken van uw eigen Plan van Aanpak.

TNO helpt met advies op maat d.m.v. telefonisch consult over uw geformuleerde vraag.


20



11

Opdracht 3: Plan van Aanpak


Onderdeel van dit project: organiseer bijeenkomst in september met zorgprofessionals in de wijk t.b.v. kennisoverdracht

1) Werk kort een Plan van Aanpak uit

2) Post het uiterlijk 17 juni a.s. op het NMT forum

3) Geef onderling feedback en wissel ervaringen uit via het NMT forum

4) Formuleer een vraag voor TNO-ondersteuning en mail dit in week van 24 juni a.s.

5) TNO neemt contact op (1e week juli) voor telefonisch consult (1/2 uur)


21

Referenties

Gezondheidsraad (2012). Mondzorg van morgen. Gezondheidsraad: Den Haag. Rapportnr.: 2012/04

Osterwalder O. & Pigneur Y. (2009). Business Model Generation. ISBN: 978-2-8399-0580-0

www.businessmodelgeneration.com

Broerse A. & Perenboom R. (2009). Toolkit Netwerkinnovatie 2009. Leiden: TNO. Rapportnr.: KvL/P&Z

2009.122

Fleuren M, Wiefferink C, Paulussen T. (2002). Belemmerende en bevorderende factoren bij de implementatie

van zorgvernieuwingen in organisaties. Leiden: TNO. Rapportnr.: PG/VGZ 2002.203

Fleuren M, Paulussen T, van Dommelen P, van Buuren. (2012). Ontwikkeling MeetInstrument voor

Determinanten van Innovaties (MIDI). Leiden: TNO. Rapportnr.: TNO 2012 R10625

Jansen YJFM & Schoone M. (2013). Instrumentarium voor duurzame en effectieve zorginnovatie (DEZI ).

Hoofddorp: TNO. Rapportnr. Rapportnr. TNO 2013 R10549

Franck E. & Schoone M. (2012). Project: Op één lijn: ontwikkeling model business case i.o.v. ZonMw

(projectnr.:154014001). http://www.zonmw.nl/nl/projecten/project-detail/op-een-lijn-ontwikkeling-model-

businesscase/

http://www.businesscase-eerstelijn.nl/


22



12

Kennismodule samengesteld door

TNO Projectteam

dr. Yvonne Jansen

drs. Ashley Verlinden

dr. Annemarie Schuller

dr. Marianne Stadlander

dr. Hanneke Molema (projectleider)


23


D

Betere mondzorg voor ouderen; begeleidende notitie bij de module samenwerking in het kader van Technologiecluster “Wijkgerichte

aanpak mondzorg ouderen’’


Behavioural and Societal Sciences Polarisavenue 151 2132 JJ Hoofddorp Postbus 718 2130 AS Hoofddorp www.tno.nl T +31 88 866 61 00 F +31 88 866 87 95 [email protected]

TNO-rapport

Betere mondzorg voor ouderen; begeleidende notitie bij de module samenwerking in het kader van Technologiecluster “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’.

Datum mei 2013 Auteur(s) dr. Y.J.F.M. Jansen

dr. J.J.W. Molema drs. D.A. Verlinden

Aantal pagina's 18 (incl. bijlagen) i.s.m. Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde

Vijf mondzorgpraktijken

Projectnaam TC mondzorg Projectnummer 052.03976/01.01 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, foto-kopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van TNO. Indien dit rapport in opdracht werd uitgebracht, wordt voor de rechten en verplichtingen van opdrachtgever en opdrachtnemer verwezen naar de Algemene Voorwaarden voor opdrachten aan TNO, dan wel de betreffende terzake tussen de partijen gesloten overeenkomst. Het ter inzage geven van het TNO-rapport aan direct belang-hebbenden is toegestaan. © 2013 TNO


TNO-rapport | 2 / 18

Inhoudsopgave

1 Inleiding .................................................................................................................. 3

2 Vertrekpunt ............................................................................................................ 4

3 Het realiseren van samenwerking in praktische stappen ................................... 6 3.1 Inspiratie .................................................................................................................. 6 3.2 Stap 1: Definieer uw stip op de horizon (‘waarom?’) ............................................... 7 3.3 Stap 2: Maak een Plan van Aanpak (‘hoe?’) ............................................................ 7 3.4 Stap 3: Leg contact met andere zorgprofessionals (‘wat?’) ...................................... 8 3.5 Stap 4: Voer uit en evalueer gezamenlijk hoe het gaat (evaluatie) .......................... 8 3.6 Informatie op maat ................................................................................................... 9

4 Business Modelling ............................................................................................. 11 4.1 Business Modelling ................................................................................................ 11 4.2 Business Modelling in stappen .............................................................................. 11 4.3 Business Model Canvas ........................................................................................ 12

5 Referenties ........................................................................................................... 16

6 Bijlage(n) .............................................................................................................. 18



1 Inleiding

In het Technologiecluster “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’, hebben TNO, de Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde (NMT) en een vijftal mondzorgpraktijken de krachten gebundeld om een betere mondzorg voor kwetsbare thuiswonende ouderen tussen eerstelijns zorgprofessionals in de wijk te faciliteren. Het Technologiecluster Mondzorg heeft de volgende doelstellingen:

1. Het doeltreffend en doelmatig verbeteren van mondzorg voor thuiswonende (kwetsbare) ouderen;

2. Het initiëren van samenwerking met en tussen zorgprofessionals in de wijk om dit te bereiken;

3. Het ontwikkelen van kennisoverdrachtsmethodiek in samenwerking met en het toetsen ervan in 5 mondzorgpraktijken;

4. Het sectorbreed verspreiden van ervaringen en kennis via brancheorganisatie

Ten behoeve van het faciliteren van samenwerking tussen eerstelijns zorgprofesisonals heeft TNO met de samenwerkingspartners een kennisoverdrachtsmethodiek ontwikkeld, welke bestaat uit twee modules. Module 1 – samenwerking: heeft een procesmatige nadruk, gericht op het organiseren van duurzame samenwerking. Module 2 – basiskennis mondzorg: heeft een inhoudelijk karakter, gericht op (basis)kennis betreffende mondzorgproblematiek- en mondverzorging, specifiek gericht op ouderen. Deze notitie begeleidt de module 1 – samenwerking. De module 1 - samenwerking is erop gericht tandartsen de bouwstenen te geven om duurzame samenwerking met andere eerstelijns zorgprofessionals in de wijk te organiseren en te monitoren ten behoeve van een betere mondzorg voor kwetsbare thuiswonende ouderen. Module 1 – samenwerking heeft de volgende doelstellingen:

1. Het aanreiken van bouwstenen voor het realiseren van samenwerking tussen zorgprofessionals in de eerste lijn ten behoeve van een betere mondzorg voor ouderen;

2. Het bieden van handvatten voor het organiseren van deze samenwerking; 3. Het bieden van handvatten voor het vergroten van (basis)kennis over

mondzorg bij ouderen bij samenwerkingspartners.



2 Vertrekpunt

Het vertrekpunt voor het Technologiecluster “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’, is de huidige situatie in de Nederlandse gezondheidzorg rondom ouderen. De situatie in de zorg laat zien dat het aantal ouderen de komende decennia zal toenemen. De demografische ontwikkeling laat een sterke toename van het aantal hulpbehoevende ouderen zien met, tegelijkertijd een daling van de potentiële beroepsbevolking. In de nabije toekomst zal deze demografische ontwikkeling, bij een ongewijzigd beleid, leiden tot een discrepantie in zorgvraag en het zorgaanbod. Het aandeel van de potentiële beroepsbevolking in de totale bevolking zal dalen van ruim 61% in 2008 naar op zijn laagst ruim 53% in 2038, terwijl het aandeel 65+ (de potentiële vragers) in diezelfde periode zal stijgen van minder dan 15% naar ruim 25% van de bevolking (Jansen & de Kleijn 2009; Gezondheidsraad 2008). Daarnaast neemt het aantal ouderen met één of meer chronische aandoeningen toe (Gezondheidsraad 2008). Gezien de demografische ontwikkelingen komt er vanuit de overheid steeds meer nadruk op preventie en gezondheidsbevordering als een van de manieren om de gezondheidszorg voor grote groepen burgers bereikbaar en betaalbaar te houden (RIVM 2010). Burgers worden daarbij geacht meer eigen verantwoordelijkheid te dragen; zelfredzaamheid en zelfmanagement dient dan ook gefaciliteerd te worden (NIVEL 2011; RVZ 2010). Het huidige zorgaanbod is georganiseerd op basis van medisch-specialistische werkterreinen, specifieke ziektebeelden en specifieke behandelingstrajecten met bijbehorende protocollen (o.a.(Gezondheidsraad 2007;Gezondheidsraad 2005;Gezondheidsraad 2008)). Deze fragmentarische indeling bemoeilijkt samenwerking en zorgt voor (onnodig) veel overdrachtsmomenten (van Merode, Molema, and Goldschmidt 2004) welke de kwaliteit van zorg negatief kunnen beïnvloeden. De RVZ stelt dat voor de organisatie van de zorg, in het algemeen, en voor ouderen in het bijzonder, nauwe coördinatie tussen de verschillende soorten zorg nodig is: medische en paramedische zorg, fysieke en mentale ondersteuning, persoonlijke en huishoudelijke zorg, formele en informele zorg (RVZ 2005). In veel gevallen, echter, laat de onderlinge afstemming, continuïteit en samenhang tussen verschillende zorgvormen te wensen over. Op dit moment is binnen de ouderenzorg sprake van versnippering en onvoldoende samenwerking tussen de verschillende betrokken disciplines (ZonMw 2008). Dit geldt eveneens voor de staat van de mondzorg voor ouderen in de wijk (Gezondheidsraad 2012). De mondzorg voor ouderen is op wijkniveau niet of nauwelijks georganiseerd. Een versnippering en onvoldoende samenwerking tussen verschillende eerstelijns zorgprofessionals kan gevolgen hebben voor de gezondheid van (kwetsbare) ouderen doordat er onvoldoende aandacht is voor het belang van goede mondzorg voor de algemene gezondheid. Het is bekend dat slechts 8% van tandartsen een zorginhoudelijke samenwerking onderhoudt, bijv. een verwijsrelatie, met huisartsen, apothekers, logopedisten of fysiotherapeuten (Gezondheidsraad, 2012). Dit biedt ruimte voor tandartsen om het belang van een goede mondzorg voor (kwetsbare) ouderen in de wijk te onderstrepen.



Oplossingsrichtingen moeten dan ook gezocht worden in (zie bijvoorbeeld: VWS 2010):

a. het realiseren van een duurzame samenwerking en geïntegreerde zorg dichtbij in de wijk;

b. het benutten van innovaties die hieraan bijdragen, zoals e-Health, telezorg, nieuwe preventieve behandelingen en/of minder invasieve behandelingen etc, en

c. het benutten van het gedachtengoed over business modelling en het creëren van meerwaarde voor zorgprofessionals, cliënten en zorgverzekeraars.

In de komende hoofdstukken van deze notitie begeleidend aan module 1 – samenwerking, zal verder ingegaan worden op hoe een duurzame samenwerking met andere eerstelijnsprofessionals georganiseerd en gemonitord kan worden.



3 Het realiseren van samenwerking in praktische stappen

In de voorgaande hoofdstukken is beschreven hoe het business model-denken kan bijdragen aan het realiseren van nieuwe producten en/of diensten. Dat het ook kan bijdragen aan het realiseren van samenwerking met (potentiele) partners, wordt in dit hoofdstuk beschreven in praktische stappen. Ook voor het realiseren van samenwerking met (potentiële) partners zijn ook de stappen “waarom? – hoe? – wat? – evaluatie” belangrijk.

3.1 Inspiratie

Alvorens te kunnen beginnen aan het realiseren van duurzame samenwerking met (potentiele) eerstelijnsprofessionals is het belangrijk eerst naar de doelstellingen van uw eigen organisatie te kijken. Belangrijke vragen zijn hierbij:

1. Wat wilt u bereiken? (‘waarom?’) 2. Voor wie wilt u dat doen? (‘doelgroep’) 3. Met wie wilt u dat samen gaan doen? (‘hoe?’) 4. En Wat gaat u dan doen? (‘wat?’)

Simon Sinek laat in zijn presentatie “How great leaders inspire action” een krachtig en inspirerend betoog zien dat organisaties die innovatief zijn, anders denken dan gebruikelijk. Daar waar organisaties traditioneel uitgaan van het product dat ze willen afzetten in de markt (‘wat?’) en ze daarbij nadenken hoe ze dat vooral willen gaan doen (‘hoe?’), ze pas als laatste nadenken over waarom ze een bepaald product of dienst willen afzetten (‘waarom?’), redeneert Simon Sinek anders. Simon Sinek betoogt dat organisaties juist beter eerst moeten nadenken over de waarde die organisaties zelf creëren, het ‘waarom?’, daarna pas over ‘hoe’ ze producten of diensten willen bieden, ze als laatste pas zouden moeten nadenken over ‘wat’ voor een product of dienst dat dan zou moeten zijn. Hij betoogt dat juist innovatieve ideeën, nieuwe producten en/of diensten worden ontwikkeld als organisaties ‘out of the box’ denken en anders naar zichzelf kijken. En daarbij ook kijken naar de sterke kanten en kansen die de samenwerking met partners hierin biedt. In het licht van het verbeteren van mondzorg, biedt dit tandartsen en mondzorgprofessionals legio mogelijkheden om het belang van een goede mondzorg voor de algemene gezondheid van (kwetsbare) ouderen bij andere eerstelijnszorgprofessionals te promoten en te onderstrepen. Dit vergroot tevens de zichtbaarheid van tandartsen en mondzorgprofessionals binnen de eerstelijn en op die manier werkt het ook versterkend voor de positie van tandzorg binnen de gehele eerstelijnsgezondheidszorg. Laat u vooral door dit YouTube filmpje inspireren, zie: http://www.youtube.com/results?search_query=simon+sinek+how+great+leaders+inspire+action&oq=simon+sinek&gs_l=youtube.1.2.0l10.1129.3985.0.5384.11.9.0.2.2.0.98.751.9.9.0...0.0...1ac.1.11.youtube.VgzIuegPZ28



3.2 Stap 1: Definieer uw stip op de horizon (‘waarom?’)

Stap 1 gaat in op de stip op de hoziron die u met uw organisatie wilt bereiken. Op de waarde die u wilt bieden. Met andere woorden, deze stap gaar in op het “waarom?” van samenwerking en de meerwaarde die een organisatie daarmee kan creëren. De redenen waarom samenwerking met (potentiële) partners wordt aangegaan zijn de volgende:

a. invulling geven aan bestaande maar ongeadresseerde marktbehoefte; b. introduceren van nieuwe technologieën, producten en/of diensten; c. anders bedienen van de huidige markt met een beter Business Model; d. creëren van een totaal nieuwe markt; e. die dingen die je doet anders en/of slimmer organiseren (efficiënter?)

(Osterwalder & Pigneur 2009; www.businessgeneration.com). Voor het kunnen realiseren en organiseren van (duurzame) samenwerking is het belangrijk dat de organisatie over het “waarom?” van samenwerken met (potentiële) partners heeft nagedacht. Heeft een organisatie hier onvoldoende over nagedacht, is het moeilijk om draagvlak voor uw ideeën voor een nieuw product en/of dienst bij uw (potentiële) partners te creëren. Om uw stip op de horizon, of te wel uw waarde propositie, te definiëren, zijn de volgende vragen belangrijk: 1. Wat biedt u? 2. Voor wie wilt u dat bieden? 3. Met wie wilt u dat gaan doen? Wie hebt u daarvoor nog meer nodig? Mogelijke instrumenten die u hierbij kunnen helpen zijn:

inventariseren van een sociale kaart en doelgroep(behoeften) in uw regio Waardeweb / Ken uw klant: inventariseren van belangen van partners en

cliënten

3.3 Stap 2: Maak een Plan van Aanpak (‘hoe?’)

Stap 2 gaat in op het “hoe?” van samenwerking met (potentiële) partners. Nadat een organisatie in stap 1 heeft nagedacht over uw stip op de horizon en heeft nagedacht over welke (potentiële) partners uw hiervoor nodig heeft om mee samen te werken, is het belangrijk om te gaan bedenken hoe u die (potentiële) partners kunt betrekken in het bereiken van uw stip op de horizon. Stap 2 valt uiteen in de volgende stappen:

1. Wat hebt u nodig om uw stip op de horizon te bereiken? 2. Wat doet u nu al? 3. Welke stappen moet u (nog) zetten om de stip op de horizon te bereiken?

Mogelijke instrumenten die u hierbij kunnen helpen zijn:

inventariseren van een sociale kaart en doelgroep(behoeften) in uw regio Waardeweb / Ken uw klant: inventariseren van belangen van partners en

cliënten. SWOT analyse: sterkten, zwakten, kansen en belemmeringen



3.4 Stap 3: Leg contact met andere zorgprofessionals (‘wat?’)

Stap 3 gaat in op het “wat?”: welk product en/of dienst gaat u samen met uw (potentiële) partners in een samenwerkingsverband bieden. Stap 3 valt uit een in de volgende stappen:

1. Leg contacten met andere eerstelijns zorgprofessionals en plan bijeenkomsten

2. Bespreek uw idee (stip op de horizon) en bekijk gezamenlijk wat u kunt doen

3. Bespreek gezamenlijk wat er daarvoor nodig is 4. Maak concrete afspraken wie wat doet en wanneer

Op het moment dat u met andere eerstelijnszorgprofessionals bespreekt wat u gezamenlijk zou kunnen doen voor (kwetsbare) ouderen in de wijk, en u gezamenlijk afspraken maakt, gaat uw organisatie een samenwerkingsrelatie aan met (potentiële) partners. Een gezamenlijke visie, strategie en missie (dus hoe komt u gezamenlijk tot de stip op de horizon) vormt dan de basis voor verdere samenwerking en ontwerpt en operationaliseert u wat u gaat bieden. Mogelijke instrumenten die u hierbij kunnen helpen zijn:

Waardeweb / Ken uw klant: inventariseren van belangen van partners en cliënten.

SWOT analyse: sterkten, zwakten, kansen en belemmeringen Business Model Canvas: creëren van duurzame samenwerking mét

partners Kennisoverdracht middels de kennismodules Mondzorg

Op het moment dat uw organisatie contact gaat leggen met (potentiële) partners binnen de eerstelijnsgezondheidszorg voor het realiseren van (duurzame) samenwerking zijn er aantal belangrijke aandachtspunten, te weten:

Samenwerking met (potentiële) partners dient te gebeuren op basis van vertrouwen. In geval er geen sprake is van vertrouwen, dan wordt er geen duurzame samenwerking gerealiseerd.

Vertrouwen betekent dat partners samen dienen te werken op basis van openheid en eerlijkheid. Zaken en verantwoordelijkheden dienen te worden uitgesproken en afgesproken. Dit betekent ook dat partners elkaar hierop kunnen en mogen aanspreken.

Een goede verhouding en goede afspraken maakt dat partners gezamenlijk en op een gelijkwaardige manier verantwoordelijk zijn voor de samenwerkingsrelatie(s) en voor de te ontwikkelen product en/of dienst. Het is belangrijk dat partners hierin eigen verantwoordelijkheid nemen, en succes ook aan de partners gunnen.

3.5 Stap 4: Voer uit en evalueer gezamenlijk hoe het gaat (evaluatie)

Stap 4 gaat in op het daadwerkelijke bestendigen van duurzaam samenwerking en het nieuwe product en/of dienst in de dagelijkse praktijkvoering. Evaluatie en



monitoring van de samenwerking en de resultaten ervan zijn hiervoor belangrijke elementen. Evaluatie en monitoring kan plaatsvinden als er voorafgaand aan de daadwerkelijke uitvoering van het nieuwe product en/of dienst praktische en SMART doelstellingen geformuleerd zijn. Stap 4 valt uiteen in de volgende stappen:

1. Wat gaat er goed? 2. Wat gaat er minder goed? 3. Wat gaan we gezamenlijk aanpassen? 4. Wat levert het op?

Belangrijk om te vermelden is dat het bestendigen van samenwerking niet betekent dat de in het nieuwe product en/of dienst geoperationaliseerde samenwerking vooraf geheel kan worden ontworpen en doordacht. Het nieuwe product en/of dienst en de daarvoor geldende werkwijzen, procedures en protocollen worden in de dagelijkse praktijkvoering werkbaar gemaakt. Dit betekent dat ad hoc aanpassingen gaandeweg gedaan worden. Dit betekent ook dat evaluatie en monitoring hier rekening mee moet houden en ook op moet aansluiten (kort-cyclisch). Het is dan ook belangrijk met uw samenwerkingspartners na te denken over:

1. Welke doelstellingen en resultaten uw wilt bereiken en hoe u uw samenwerking wilt gaan bijstellen;

2. Hoe en waarop u uw gezamenlijke samenwerking monitort; Geadviseerd wordt om resultaten kort-cyclisch te evalueren en uw samenwerking en geldende werkwijzen en afspraken op basis van deze resultaten bij te stellen en/of aan te passen.

3. Een mogelijke business case (kosten-baten) en verantwoording naar bijvoorbeeld zorgverzekeraars.

Mogelijke instrumenten die u hierbij kunnen helpen zijn:

Monitoringtools: Dezi , bevorderende en belemmerende factoren zorginnovaties

Kosten-Baten: Business case eerstelijn (www.businesscase-eerstelijn.nl)

3.6 Informatie op maat

Bij de kennismodule samenwerking en deze begeleidende notitie hoort een toolkit. De informatie hierin is bedoeld als naslagwerk, waaruit u zelf een selectie kunt maken voor instrumenten die u kunnen helpen een duurzame samenwerkingsrelatie met andere eerstelijnszorgprofessionals te realiseren. Tevens is deze informatie ondersteunend aan het ontwerpen van een Plan van Aanpak voor het realiseren en bestendigen van duurzame samenwerking. Deze omvat informatie over:

Een praktische aanpak voor het realiseren en organiseren van samenwerking (o.a. Business Model Canvas)

Extra informatie over instrumenten om samenwerking te realiseren en te monitoren

Een begeleidende notitie bij de kennismodule Mondzorg



Tevens kunt u voor aanvullende informatie en ondersteuning terecht bij TNO. De contactgegevens zijn te vinden op het titelblad van deze begeleidende notitie.



4 Business Modelling

4.1 Business Modelling

Het denken in termen van business modellen en het creëren van meerwaarde zijn in het bedrijfsleven gangbare termen, maar relatief nieuw voor de gezondheidszorg. Het denken in Business Modelling is een methode voor het geïntegreerd ontwerpen van producten en/of diensten in samenhang met de doelstellingen van uw eigen organisatie en die van uw (potentiële) partners. Daarmee is het ook een praktische methode voor het realiseren van samenwerking tussen uw organisatie en uw (potentiële) partners. Het biedt een concreet stappenplan en dus een structuur om – samen met partners – te komen tot innovaties in producten en/of diensten, die een grotere kans op succes hebben omdat zij een breder draagvlak kennen. Daarbij moet wel worden opgemerkt dat een onderdeel van een business model een kosten-baten analyse is. Voor het praktisch ontwerpen van een business model, hanteren wij de methode van het Business Model Canvas. (Osterwalder & Pigneur 2009). Informatie hierover is te vinden op: www.businessmodelgeneration.com

4.2 Business Modelling in stappen

4.2.1 Definitie Een business model beschrijft de manier waarop een organisatie denkt waarde te creëren, te levert en te ontvangen. Met andere woorden: het beschrijft wat een organisatie doet, voor wie en hoe dat gedaan wordt (Osterwalder & Pigneur 2009; www.businessmodelgeneration.com).

4.2.2 Business Modelling in stappen Bij het ontwikkelen van een business model staan de volgende vragen centraal:

1. Wat wil je bereiken? 2. Wie neem je mee op reis? 3. Verken behoeften, verzamel gegevens en analyseer 4. Meerdere varianten ontwerpen 5. Kiezen en operationaliseren 6. Zorg dat het gebeurt: implementeren en evalueren/monitoren

Deze vragen, zijn net als in het betoog van Simon Sinek, onder te verdelen naar een aantal hoofdstappen, te weten: Stap 1: waarom?

1. Wat wil je bereiken? (de stip op de horizon) Visie, strategie en missie

Stap 2: hoe?

2. Wie neem je mee op reis? Wie kan je daarbij helpen om je doel te bereiken?



3. Verken behoeften, verzamel gegevens en analyseer Mobiliseer Begrijp

Stap 3: wat?

4. Meerdere varianten ontwerpen 5. Kiezen en operationaliseren

Ontwerp Operationaliseer

Stap 4: evalueer en monitor

6. Zorg dat het gebeurt: implementeren en evalueren/monitoren Implementeer Evalueer / monitoren

Voor meer informatie over business modelling, zie daarvoor Osterwalder & Pigneur 2009, en/of www.businessmodelgeneration.com

4.3 Business Model Canvas

Om te komen tot een nieuw product en/of nieuwe dienst, is het belangrijk om (nieuwe) samenwerkingsverbanden aan te gaan met (potentiële) partners. Gezamenlijk is het mogelijk om nieuwe producten en/of diensten te ontwikkelen, die succesvol zijn. Daarvoor is het noodzakelijk dat u en uw (potentiële) partners een gezamenlijk vertrekpunt hebben: een shared understanding. Het Business Model Canvas is een krachtig maar vooral ook simpel instrument om de vier belangrijke aandachtsgebieden te beschrijven: Wie zijn onze klanten? Wat bieden we aan? Welke infrastructuur is hiervoor nodig? Wat zijn de kosten en opbrengsten? Het business model canvas staat dan ook het gehele ontwerpproces centraal. Het Business Model Canvas bestaat uit 9 bouwstenen, met elk een aantal centrale vragen, te weten: 1. Klant segment

i. Welke groep willen we bereiken en bedienen? ii. Voor wie creëren we waarde? iii. Wat is de belangrijkste groep klanten?

2. Waarde propositie i. Welke waarde creëren we voor de doelgroep? ii. Welk probleem lossen we op? iii. Welke behoefte spreken we aan? iv. Welke bundel van diensten voor welke doelgroep?

3. Kanalen i. Via welke kanalen willen onze doelgroepen bereikt worden? ii. Via welke kanalen bereiken we onze doelgroep nu? iii. Hoe goed zijn de kanalen geïntegreerd?



iv. Welk kanaal is het meest efficiënt? v. Hoe past onze benadering in de routine van onze doelgroep?

4. Klantrelaties i. Wat voor type relaties verwachten de doelgroepen? ii. Wat voor type relatie hebben we met onze doelgroep? iii. Hoe sterk is die relatie? iv. Wat voor type relatie past bij onze waarde propositie?

5. Geldstromen = verdienmodel i. Waar wil de klant voor betalen? ii. Waar betaalt de klant voor? iii. Hoe betaalt de klant? iv. Hoe willen klanten betalen? v. Hoeveel draagt elke inkomstenstroom bij aan business model?

6. Middelen en bronnen i. Welke middelen zetten we in om onze waarde propositie te kunnen

aanbieden? ii. Welke middelen zetten we in om klantrelaties te onderhouden? iii. Welke middelen zetten we in om distributie kanalen te bieden? iv. Welke middelen zetten we in om inkomsten binnen te krijgen?

7. Kernactiviteiten i. Welke kernactiviteiten zijn nodig om onze waarde propositie te kunnen

aanbieden? ii. Welke kernactiviteiten zijn nodig om relatie in stand te houden? iii. Welke kernactiviteiten zijn nodig om distributie kanalen open te houden? iv. Welke kernactiviteiten zijn nodig om inkomsten binnen te krijgen?

8. Belangrijkste partners i. Wie zijn onze belangrijkste partners en leveranciers? ii. Welke bijdragen leveren die aan onze waarde propositie? iii. Wat is onze relatie met elke van onze partners?

9. Kostenstructuur = business case i. Welke kosten moeten we maken om onze waarde propositie aan te

kunnen bieden? ii. Wat kosten onze resources? iii. Wat kosten onze activiteiten? iv. Wat kosten onze partners?

Door deze vragen te beantwoorden het deze op het Business Model Canvas weer te geven, wordt het business model voor de nieuw te ontwikkelen product en/of dienst in een oogopslag inzichtelijk.



Tevens wordt duidelijk welke maatschappelijke ontwikkelingen van invloed zijn op het nieuw te ontwikkelen product en/of dienst.

De 9 bouwstenen en het maatschappelijk krachtenveld dat van invloed is op het mogelijke succes van het te ontwikkelen product en/of dienst en de samenwerking met (potentiële) partners, maakt dat het ontwikkelde business model beoordeeld dient te worden. Beoordeling gebeurd op de volgende punten:

1. Wat is de fit en/of overlap met de huidige organisatiestrategie van uw organisatie?

2. Wat is de haalbaarheid van het nieuwe product en/of dienst (financieel, doorlooptijd)?



3. Welke potentiële winst en/of meerwaarde levert het op, ook in tijdsbesparing?

4. Een SWOT analyse (sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen) Indien de beoordeling positief bevonden wordt kan het nieuwe product, de nieuw ontwikkelde dienst en/of de nieuw opgezette samenwerking met (potentiële) partners worden gerealiseerd.



5 Referenties

Broerse A. & Perenboom R. (2009). Toolkit Netwerkinnovatie 2009. Leiden: TNO. Rapportnr.: KvL/P&Z 2009.122 Fleuren M, Wiefferink C, Paulussen T. (2002). Belemmerende en bevorderende factoren bij de implementatie van zorgvernieuwingen in organisaties. Leiden: TNO. Rapportnr.: PG/VGZ 2002.203 Fleuren M, Paulussen T, van Dommelen P, van Buuren. (2012). Ontwikkeling MeetInstrument voor Determinanten van Innovaties (MIDI). Leiden: TNO. Rapportnr.: TNO 2012 R10625 Franck E. & Schoone M. (2012). Project: Op één lijn: ontwikkeling model businesscase i.o.v ZonMw (projectnr.:154014001). http://www.zonmw.nl/nl/projecten/project-detail/op-een-lijn-ontwikkeling-model-businesscase/ http://www.businesscase-eerstelijn.nl/ Gezondheidsraad (2005). Vergrijzen met ambitie. publicatienr. 2005-06. Den Haag, Gezondheidsraad. Gezondheidsraad (2007). Multimorbiditeit bij Ouderen. U-1098/RvdS/tvdk/782-I. Den Haag, Gezondheidsraad. Gezondheidsraad (2008). Ouderdom komt met gebreken; Geneeskundige zorg bij ouderen met multimorbiditeit. publicatienr. 2008-01. Den Haag, Gezondheidsraad. Gezondheidsraad (2012). Mondzorg van morgen. Gezondheidsraad: Den Haag. Rapportnr.: 2012/04 Jansen YJFM & Schoone M. (2013). Instrumentarium voor duurzame en effectieve zorginnovatie (DEZI ). Hoofddorp: TNO. Rapportnr. 2013 XXX NIVEL (2011). Overzichtsstudies. Zorg voor Chronisch Zieken; organisatie van zorg, zelfmanagement, zelfredzaamheid en participatie. Ursum J, Rijken M, Heijmans M, Cardol M, Schellekens F. (eds.). Utrecht: NIVEL Osterwalder O. & Pigneur Y. (2009). Business Model Generation. ISBN: 978-2-8399-0580-0 http://www.businessmodelgeneration.com/ RVZ (2005). Blijvende zorg; Economische aspecten van langdurige ouderenzorg. publicatienr. 05/11. Zoetermeer, RVZ. RVZ (2010). Gezondheid 2.0. U bent aan zet. Den Haag: RVZ RIVM (2010). Effecten van Preventie. Deelrapport van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010. Van Gezond naar Beter. Van den Berg M, Schoenmaker CG (eds.). Bilthoven: RIVM



van Merode, F., H. Molema, and H. Goldschmidt. 2004. GUM and six sigma approaches positioned as deterministic tools in quality target engineering. Accreditation and Quality Assurance, 2004, 32-36. VWS (2010). Visiedocument Integrale Zorg in de eigen omgeving: de toekomst van chronische zorg en huidige eerste lijn. Den Haag: VWS, Stuurgroep Chronische Zorg ZonMw (2008). Programmatekst Nationaal Programma Ouderen. Den Haag, ZonMw.



6 Bijlage(n)

Business Model Canvas (www.businessmodelgeneration.com)


E

Samenvatting evaluatie bijeenkomst “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen” voor

tandartsen


Samenvatting evaluatie bijeenkomst “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen” voor tandartsen

DoelHet doel van de evaluatie van de bijeenkomst ‘Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’ is om de waardering van tandartsen over de informatiebijeenkomst, georganiseerd door TNO en de NMT te onderzoeken. Daarnaast is gevraagd naar de beoordeling die de deelnemende tandartsen en mondhygiënisten geven aan de onderwijsmodule ‘Mondzorg voor ouderen’ en de module ‘Samenwerking’.

ResultatenVier van de zes deelnemers (66,7%) hebben de evaluatie over de bijeenkomst ‘Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’ van 29 mei 2013 ingevuld. In tabel 1 zijn de gemiddelde beoordelingen van de deelnemers van de bijeenkomst samengevat. Over het algemeen wordt de bijeenkomst ruim voldoende tot goed beoordeeld. De hoogste gemiddelde beoordeling (4,3) is gegeven voor de stelling ‘Tijdens de bijeenkomst is het traject van de NMT en TNO rond mondzorg voor ouderen geïntroduceerd’. De laagste gemiddelde beoordeling (2,8) is gegeven voor de stelling ‘Ik zou deze bijeenkomst aan andere tandartsen aanbevelen’.Eén van de deelnemers merkte op dat hij/zij graag meer discussie en antwoord had gekregen op de vragen; Wie en hoe gebeurt de werkelijke controle van de mond? Hoe pakken we de behandelingen aan die vaak hieruit voort vloeien? Hoe gaan we structureel preventieve zorg bieden?

ConclusieOver het algemeen is de bijeenkomst ruim voldoende door de deelnemers beoordeeld. De uitgereikte stukken werden positief ontvangen. Er was bij de deelnemers een grotere behoefte aan informatie over de mogelijkheden om innovaties in mondzorg voor ouderen te ontwikkelen.

Tabel 1: Resultaten Evaluatie bijeenkomst Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen 29 mei 2013

Algemeen oordeel (n=4)

Algemene beoordeling van deze bijeenkomst. (1=zeer slecht, 5=zeer goed)

3,5

Doel en de inhoud van de bijeenkomst (n=4)

Tijdens de bijeenkomst is het traject van de NMT en TNO rond mondzorg voor ouderen geïntroduceerd. (1=zeer mee oneens, 5= zeer mee eens)

4,3


Tijdens de bijeenkomst is gediscussieerd over de mogelijkheden voor innovaties in mondzorg voor ouderen. (1=zeer mee oneens, 5=zeer mee eens)

3,3

Tijdens de bijeenkomst zijn aan mij tools overhandigd om in uw wijk mondzorg voor ouderen verder te ontwikkelen. (1=zeer mee oneens, 5=zeer mee eens)

3,3

Ik zou deze bijeenkomst aan andere tandartsen aanbevelen. (1=zeer mee oneens, 5=zeer mee eens)

2,8

De module en workshop samenwerking (n=4)

Samen met collega’s heb ik tijdens de bijeenkomst ideeën, kennis en ervaringen uitgewisseld over samenwerking in mondzorg voor ouderen. (1=zeer mee oneens, 5=zeer mee eens)

3,8

Ik heb ideeën opgedaan tijdens deze bijeenkomst over samenwerking. (1=zeer mee oneens, 5=zeer mee eens)

3,8

Ik heb bruikbare kennis opgedaan tijdens deze bijeenkomst over het betrekken van eerstelijns zorgprofessionals bij mondzorg. (1=zeer mee oneens, 5=zeer mee eens)

3,5

de werkvorm (en) vond ik (1=zeer slecht, 5=zeer goed) 3,5

Wij hebben u een begeleidende notitie en tools over samenwerking meegegeven in twee rapporten. Indien u dit heeft gelezen, bent u het eens met de stelling deze rapporten u meer informatie geven over samenwerking. (1=zeer mee oneens, 5=zeer mee eens)

4,0

De modulen over mondzorg ouderen (n=4)

het niveau van de inhoud vond ik (1=zeer slecht, 5=zeer goed) 4,0

Tijdens de bijeenkomst is mij een gebruiksvriendelijke kennismodule Mondzorg (PowerPoint presentatie) aangereikt om aan zorgprofessionals in de wijk te presenteren (1=zeer mee oneens, 5=zeer mee eens)

3,5

De kennismodule Mondzorg geeft een goed beeld van de basiskennis die zorgprofessionals in de wijk nodig hebben voor het signaleren van mondzorg problemen. (1=zeer mee oneens, 5=zeer mee eens)

3,5

Wij hebben u een begeleidende notitie overhandigd bij de kennismodule dat u in staat stelt zorgprofessionals in de wijk een naslagwerk te bieden over mondzorg bij ouderen. Indien u dit heeft gelezen, bent u het eens met de stelling dat de begeleidende notitie hiervoor geschikt vindt. (1=zeer mee oneens, 5=zeer mee eens)

4,0


F

Voorbeelden van een uitnodiging voor “Mondzorg voor ouderen” aan zorgprofessionals

uit de wijk


[Plaats], [datum]

Betreft: Wijkbijeenkomst “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’.

Geachte collega,

Ik ben voornemens in [beoogde maand van de bijeenkomst] een voorlichtingsbijeenkomst te organiseren om meer aandacht te vragen voor de mondzorg en mondverzorging van kwetsbare ouderen in de gemeente [naam gemeente].Het blijkt dat veel ouderen bij teruglopende gezondheid (en financiën) het bezoek aan de tandarts stoppen. Hierdoor kan de mondgezondheid snel achteruit gaan. We zien dat bij mensen met een hoge zorgbehoefte (ZZP>4), en geen recent tandartscontact, het lastig is het gebit nog te redden. Het opnieuw opstarten van tandheelkundige behandeling van mensen die ondanks hun toenemend handicaps nog zelfredzaam zijn (ZZP<5), voorkomt later een hoop problemen. Dit soort ouderen zijn vaak zorgmijders, terwijl het gebit tot op hoge leeftijd een belangrijk orgaan blijft voor primaire functies als eten, drinken en communiceren.

Ik zoek hiervoor gesprekspartners die met mijn team willen samenwerken en denk daaraan aan tandartsen, mondhygiënisten, huisartsen, praktijkondersteuners, wijkzorg, logopedisten, specialisten-ouderenzorg en apothekers om tot een identificatie van de hulpvraag te komen (case-finding). De belangrijkste stap die gezet moet worden is dit onderwerp onder de aandacht te brengen van de zorgprofessionals die al contact hebben met de ouderen en hun mantelzorgers. Screening en coördinatie (melding en terugrapportage) kan met reeds bestaande middelen eenvoudig vorm gegeven worden (bijvoorbeeld via EasycareTos en het ZWIP-project).

Wie zijn wij?

[Introductie tandartspraktijk en mondzorgteam].

Wat gaan we doen?

De eerste stap is de informatiebijeenkomst in [naam gemeente] met als doel: bewustwording van het probleem, brainstormen en kleine werkgroepjes vormen voor uitwerking van de concrete plannen.Coördinatie vindt plaats door team Mondzorg. Na deze avond volgt een evaluatie door medewerkers van TNO die samen met de NMT (de beroepsorganisatie van tandartsen) dit initiatief ondersteunt. De beoogde start is per [datum bijeenkomst].


Wie zijn uitgenodigd voor de voorlichtingsbijeenkomst?

• tandartsen en mondhygiënisten uit de gemeente• huisartsen uit de gemeente• logopediste• wijkzorg; buurtzorg; de Ouderenadviseur• mantelzorgers, eerste contactpersonen van mensen uit de doelgroep• intramurale instelling• belangenverenigingen• Gemeente: wethouder, beleidsmedewerkers.

Voor u als huisartsen alsmede uw praktijkondersteuners kunnen accreditatiepunten worden aangevraagd voor deze bijeenkomst. * Graag verneem ik van u of u voornemens bent te komen en met wie. * U kunt een voorkeur aangeven voor een avond in [beoogde maand voor de bijeenkomst]. Mochten u en/of meerdere collega›s van uw praktijk (inclusief praktijkondersteuenrs) accreditatiepunten willen ontvangen, dan verneem ik graag hun naam en BIG nummers voor de aanvraag. Ik moet de aanvraag deze maand indienen.Voor meer informatie kunt u mij bereiken via onderstaande telefoonnummers Met vriendelijke groet, [naam], Tandarts [naam tandartspraktijk][Contactgegevens]


[Plaats], [datum]

Betreft: Wijkbijeenkomst “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’.

Geachte heer/mevrouw,

[Introductie van de tandartspraktijk].

Voor cliënten in verzorgingshuizen of gebruikmakend van de thuiszorg, welke de reguliere tandartspraktijk niet meer kunnen bezoeken, is dit jaar een pilot-vorm opgestart. Het betreft een pilot, in samenwerking met NMT en TNO. De achtergrond is dat steeds meer ouderen eigen tanden of kiezen behouden en het jammer zou zijn wanneer dit gebit, na zoveel jaren zorg, gedurende de laatste levensfase door slecht onderhoud verwaarloosd raakt, wat ook weer gevolgen kan hebben voor de algemene gezondheid van de cliënt.

In het kader van de pilot met NMT, TNO en [naam tandartspraktijk] genaamd ‘Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’ wil ik U graag uitnodigen voor een presentatie. Doelstelling is de bewustwording van het belang van een goede mondzorg en dagelijkse mondverzorging, uw belangrijke rol bij het vervullen van een signaalfunctie en u verder te informeren over de werkwijze van dit zorgproces. Voor de wijkverzorgenden is een tweede presentatie georganiseerd

De presentatie zal plaatsvinden op [datum wijkbijeenkomst] in de [locatie en adres wijkbijeenkomst]. De presentatie zal van [starttijd] tot [eindtijd] duren.Van belang is dat u zich individueel voor [uiterste aanmelddatum] moet aanmelden bij [e-mailadres] om u op te geven voor de te behalen accreditatiepunten. Voor verdere informatie of vragen kunt u ook mailen naar het bovenstaande mailadres.

Hopend op uw belangstelling en aanwezigheid verblijf ik,

Met vriendelijke groet,

[Naam tandarts]Tandarts [Naam tandartspraktijk][Contactgegevens]


G

Voorbeelden van een plan van aanpak “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’


Plan van aanpak “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’

Bij verschillende zorgorganisaties heeft [naam tandartspraktijk] een voorstel ingediend om door middel van hun thuiszorgorganisatie de pilot ‘Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’ van TNO/NMT samen op te pakken. Deze instellingen zijn: [namen zorginstellingen].

DoelstellingKwetsbare ouderen in de wijk, waarbij de mondzorg te wensen over laat, benaderen en vervolgens aan deze groep ouderen de mondzorg lokaal aanbieden. Vooraf wordt deze doelstelling en de aanpak in de cliëntenraad van de instellingen besproken (via management als agendapunt tijdens regulier overleg).

Werkwijzea. Bewustwording van het belang van een goede mondzorg aan diverse partijen

betrokken bij de verzorging van de kwetsbare ouderen. Deze kennisoverdracht gebeurt in twee presentaties. Een presentatie aan huisartsen (en hun praktijkondersteuners) en andere eerstelijns zorgverleners (ook de diëtiste en tandarts in de wijk). En een presentatie aan de verzorgenden (van helpende tot verpleegkundige) die in de wijk werkzaam zijn. De presentaties zijn geaccrediteerd en kunnen voor de aanwezigen dus accreditatiepunten opleveren. Tijdens deze informatie avonden is tevens enthousiasmering over de aanpak van belang, omdat de mondzorg waarschijnlijk een van de vele onderwerpen is die aandacht vraagt. Bovenstaande beroepsgroepen zijn erg belangrijk bij het vervullen van een signaalfunctie bij onvoldoende mondzorg c.q. mondverzorging.

b. Bij deze kwetsbare ouderen in de wijk doet de consulent de intake/het eerste bezoek. Daarna maakt de zorgcoördinator een zorgplan. De verzorgende doet een risicoanalyse (digitaal met behulp van een iPad) voor medicatie (B.E.M.) en vallen. Bij deze risicoanalyse kan een derde lijst met vijf eenvoudige vragen over de mondzorg worden toegevoegd. De extra tijd die het afnemen van de vragen en vastleggen van de antwoorden kost, is directe cliëntentijd en kan worden gedeclareerd. De zorgconsulent komt jaarlijks in de wijk langs voor een gesprek en evaluatie.

c. Lokale tandartspraktijken worden benaderd met de vraag of men hun bestand wil screenen op dentate ouderen die langere tijd niet gekomen zijn. Hun belang is de geruststelling dat het werk wat jaren zorgvuldig gedaan is, het noodzakelijk onderhoud krijgt en levensloopbestendig blijkt. De lokale gevestigde tandartspraktijk kan ook betrokken worden bij de mondzorg aan huis.

d. Via de lokale media en digitale mogelijkheden worden de kwetsbare ouderen zelf of hun kinderen/omgeving gewezen op het belang van een goede mondverzorging en de mogelijkheid mondzorg in de wijk of aan huis te krijgen.

De inwoners in de wijk, die gemeld worden of zich melden, worden tijdens een bezoek aan huis voorgelicht over de werkwijze en de kosten. Een mondhygiëniste brengt, degenen die zich inschrijven, een bezoek aan huis. Hier wordt een consult, een medische anamnese en een huisbezoek voor gedeclareerd. Deze verrichtingen vallen onder de aanvullende verzekering. De mondhygiëniste maakt een concept mondzorgplan uit de klinische anamnese, de wensen van de cliënt en/of omgeving, medische anamnese en de gegevens van de vorige tandarts. De tandarts kan vooraf dit concept mondzorgplan bestuderen en maakt afhankelijk van de complexiteit (zijn aanvullende röntgenopnames


nodig?) bij de cliënt thuis of in een centrale ruimte in de nabije woonomgeving van de cliënt een afspraak. Tijdens dit consult wordt samen met de cliënt, eventueel ook samen met zijn of haar naaste omgeving, een definitie mondzorgplan en mondverzorgingsplan opgesteld (uitgebreid behandelplan). Nadat de cliënt toestemming voor uitvoering hiervan heeft gegeven (eventueel enkele weken bedenktijd geven) wordt de wijze van declareren besproken- per verrichting (eventueel vergoed door de aanvullende verzekering )- door middel van het aanvragen van een machtiging ‘op medische gronden’ die 365

dagen geldig is, maar waarbij een verklaring afgegeven moet worden door huisarts of medisch specialist dat de cliënt de reguliere tandartspraktijk niet kan bezoeken in verband met slechte mobiliteit of cognitieve beperking.

Voor het consult door de tandarts krijgt de cliënt een rekening van een huisbezoek, stelt de tandarts een behandelplan op en krijgt hij/zij de röntgenfoto’s, als deze gemaakt zijn. Na het consult of de laatste behandeling wordt meteen voor de volgende controle over vier maanden een nieuwe afspraak gemaakt.

OpmerkingenDe vervolgbehandelingen gebeuren het liefst zoveel mogelijk geclusterd (het opstellen van de mobiele behandelapparatuur kost een half uur) in een centrale ruimte. Preventieve behandelingen en prothetisch werk kunnen bij de cliënt aan huis plaatsvinden. Door middel van de M-codes kan deze zorg gedeclareerd worden ( preventieve zorg). Voor diverse preventieve hulpmiddelen worden met de apotheek goede werkafspraken gemaakt. Bijvoorbeeld: over welke middelen wel of niet door de zorgverzekeraar vergoed worden en hoe de bezorging plaatsvindt.

Het is van belang om te vermelden dat er accreditatiepunten behaald kunnen worden met het bezoeken van de presentatie. Tijdens deze avond wordt volledigheidshalve ook de werkwijze van [naam tandartspraktijk] en de mogelijke kosten voor de cliënt besproken.

Er wordt aan de regionale praktijken gevraagd lokaal bij de kwetsbare ouderen mee te behandelen, in mankracht of verwijspraktijk voor meer gecompliceerde behandelingen.

De behandelruimte wordt vriendelijk en huiselijk ingericht.

De wijkverzorgenden worden opgeleid tot mondzorgcoördinator. Deze wijkverzorgenden gaan met een aangepaste vragenlijst (inclusief vragen over mondzorg > Quickscan) naar de beginnende kwetsbare oudere en geeft door of mondzorg ‘gebracht’ moet worden, daarna is mondhygiëniste de eerste filter en vervolgens voert de tandarts zijn/haar werkzaamheden uit. Dit gebeurt op een centrale locatie of aan huis.

Overleg met zorgverzekeraar.


Plan van aanpak “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’

Waarom?

Het blijkt dat veel ouderen bij teruglopende gezondheid (en financiën) het bezoek aan de tandarts stoppen. Hierdoor kan de mondgezondheid snel achteruit gaan. Een gezonde mond is echter goed voor de algemene gezondheid en het welbevinden. Daarentegen kan slechte mondgezondheid er voor zorgen dat ouderen minder gaan eten. Ook kunnen er infecties aan het hart, de luchtwegen en longen ontstaan.

We zien dat bij mensen met een hoge zorgbehoefte (ZZP>4), en geen recent tandartscontact, het lastig is het gebit nog te redden. Het opnieuw opstarten van tandheelkundige behandeling van mensen die ondanks hun toenemend handicaps nog zelfredzaam zijn (ZZP<5), voorkomt later een hoop problemen. Dit soort ouderen zijn vaak zorgmijders, terwijl het gebit tot op hoge leeftijd een belangrijk orgaan blijft voor primaire functies als eten, drinken en communiceren.

Hoe?

Wij bieden makkelijk toegankelijke mondzorg voor ouderen, die zelf het initiatief daartoe niet meer kunnen nemen. Het team waarmee wij werken bestaat uit [omschrijving leden mondzorgteam]. Op dit moment werken wij in verschillende verpleeghuizen in de regio. Wij willen echter ook zelfstandig wonenden gaan behandelen, zowel thuis als op een centrale locatie in [naam gemeente]. Hierbij wordt gedacht aan [naam zorginstelling] vanwege de goede bereikbaarheid. Het zorgaanbod wordt multidisciplinair afgestemd en heeft een menselijke maat (doelmatig, overzichtelijk, kwaliteit, transparant).

Wij zoeken hiervoor partners die met ons willen samenwerken:• Tandartsen, mondhygiënisten, huisartsen, wijkzorg, logopedisten, specialisten

ouderenzorg, apothekers en mantelzorgers om tot een identificatie van de hulpvraag te komen (case--finding);

• Directie en verzorgend/verplegend personeel van [naam zorginstelling] voor de faciliteiten (eventueel samen met zorgverzekeraars);

• Iedereen met goede ideeën.

De belangrijkste stap die gezet moet worden is dit onderwerp onder de aandacht te brengen van de zorgprofessionals die al contact hebben met de ouderen en hun mantelzorgers. Zo kan efficiënt gewerkt worden in een multidisciplinaire aanpak. Screening en coördinatie (melding en terugrapportage) kan met reeds bestaande middelen eenvoudig vorm gegeven worden (zorgverleners in [naam gemeente] hebben al ervaring met de EasycareTos en het ZWIP--project). Ook de patiëntmanagementsystemen van tandartsen en mondhygiënisten kunnen helpen. Met zijn allen moeten we verantwoordelijkheid nemen en de handen ineen slaan.


Wat gaan we doen?

• De eerste stap is deze informatiebijeenkomst met als doel: bewustwording van het probleem, brainstormen en kleine werkgroepjes vormen voor uitwerking van de concrete plannen;

• Ieder vertegenwoordiger van elke (beroeps)groep propageert dit initiatief in zijn eigen achterban. Coördinatie vindt plaats door team Mondzorg.

• In een volgende plenaire vergadering rapporteren de werkgroepjes en worden concrete actiepunten afgesproken. De beoogde start is per [startdatum].

Wie zijn uitgenodigd voor de voorlichtingsbijeenkomst?• Tandartsen en mondhygiënisten uit de gemeente (*)• Huisartsen uit de gemeente (*)• Logopedisten• wijkzorg;• buurtzorg; de Ouderenadviseur• mantelzorgers, eerste contactpersonen van mensen uit de doelgroep• intramurale instelling: [naam zorginstelling]• belangenverenigingen: Ouderenbond• Gemeente: wethouder, beleidsmedewerkers;.

(*) Voor deze zorgprofessionals zijn accreditatiepunten aangevraagd. Aanvullend wordt in lokale media extra aandacht gegeven aan de voorlichtingsavond. Na deze avond volgt een evaluatie door medewerkers van TNO die samen met de NMT (de beroepsorganisatie van tandartsen) dit initiatief ondersteunt.


H

Accreditatiemogelijkheden voor het geven van en het deelnemen aan de

wijkbijeenkomst “Mondzorg voor ouderen”


Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen 1

Accreditatiemogelijkhedenvoorhetgevenvanenhetdeelnemenaandewijkbijeenkomst“Mondzorgvoorouderen”

Voor de tandartsen die de cursus geven: Voor de wijkbijeenkomst die u organiseert, kunt u voor uzelf 4 KRT-punten aanvragen. Dit doet u

als volgt: Deze bijeenkomst valt onder ‘individuele activiteiten’. Voor de criteria voor individuele activiteiten,

zie http://www.krt.nu/files/3113/6678/8603/KRT_Criteria_Individuele_activiteiten_2013.pdf De bijeenkomst valt onder de activiteit “voordracht geven” Voor het aanvragen van punten heeft u de volgende documenten nodig:

o Hand‐out van de (PowerPoint) presentatie o Het dagprogramma, waaruit blijkt wanneer, bij welke gelegenheid en onder welke werktitel

de voordracht is gegeven.

Voor deelnemers aan de cursus:

Tandartsen Tandartsen die deelnemen aan de bijeenkomst kunnen hiervoor 3 KRT-punten ontvangen. Zij

kunnen dit zelf opvoeren als individuele activiteit in PE-Online. Voor accrediteren individuele activiteiten, zie

http://www.krt.nu/files/3113/6678/8603/KRT_Criteria_Individuele_activiteiten_2013.pdf De bijeenkomst valt onder de activiteit “bij- en nascholing”. Voor het aanvragen van punten heeft u de volgende documenten nodig:

o Omschrijving o Dagprogramma o Bewijs van deelname.

Mondhygiëniste Mondhygiënisten die deelnemen aan de bijeenkomst kunnen hiervoor 3 KRM-punten ontvangen.

Zij kunnen dit zelf opvoeren als individuele activiteit in PE-Online. Voor accrediteren individuele activiteiten, zie

http://www.kwaliteitsregistermondhygienisten.nl/images/stories/dowloads/individuele%20activiteiten%20van%20mondhyginistenjuli%202011%20definitief.pdf

De bijeenkomst in uw wijk valt onder de categorie “voordracht”.

Huisartsen, verpleegkundigen, praktijkondersteuners & specialisten ouderengeneeskunde Deze zorgverleners ontvangen 3 accreditatiepunten voor deelname aan de wijkbijeenkomst (mits deze minimaal 2 uur duurt). U als cursusgever dient daartoe: Te zorgen dat alle deelnemers de presentielijst invullen en tekenen. Volledige naam, alle

voorletters en het BIG-nummer moeten minimaal worden genoteerd



(Een kopie van) de presentielijst te sturen aan [email protected] of per post: NMT, afd. BOV, t.a.v. Renske Neumann, Postbus 2000, 3430 CA Nieuwegein. De NMT zorgt dat de deelnemers worden verwerkt in PE-online. Zie hiervoor de ‘Presentielijst’.

Apothekers Wanneer minder dan 3 apothekers deelnemen aan de bijeenkomst in uw wijk, kunnen zij dit zelf

op laten nemen in hun PE-online dossier. Wanneer uw presentatie tijdens een farmacotherapeutisch overleg (FTO) wordt gehouden, dan

kunnen de punten onder het FTO worden aangevraagd. Het aantal deelnemende apothekers maakt in dat geval niet uit.

U dient de apotheker twee documenten te overhandigen: o een bewijs van deelname. Een macro voor een bewijs van deelname vindt u op het forum. o een programma van de bijeenkomst



Voorbeeldvaneenprogrammavandebijeenkomst“Mondzorgvoorouderen”voorzorgprofessionalsOnderwijsmodule ‘Mondzorg voor ouderen’

Het aantal ouderen in Nederland zal de komende tijd toenemen. In 2012 waren er 2,8 miljoen ouderen. Dit is 16,8% van de Nederlandse bevolking. In 2032 zullen er 4,3 miljoen ouderen zijn (24,6% van de Nederlandse bevolking). Momenteel worden mannen gemiddeld 78 jaar en vrouwen 82 jaar (CBS, 2009). Maar langer leven betekent niet automatisch langer leven in een goede gezondheid. Meer dan 50% van de 65-plussers heeft één chronische aandoening. Van de 75-plussers heeft een derde meer dan één chronische aandoening. De verwachting is dat een deel van deze groep ouderen langer zelfstandig zal blijven wonen en dus hun tandheelkundige zorg zelf bij hun tandheelkundige professional zullen (moeten) blijven afnemen (Bots-van ’t Spijker et al., 2006). In de laatste decennia is de mondgezondheid van de Nederlandse bevolking verbeterd. Hierdoor behouden steeds meer oude(re) mensen hun eigen gebit. De behoefte aan tandheelkundige zorg bij ouderen in het algemeen zal daardoor toenemen. De Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde (NMT) maakt zich zorgen of de thuiswonende ouderen nog steeds wel bij de tandkundige professional kunnen (blijven) komen. Daarom hebben TNO en de NMT de krachten gebundeld om een beter bereik van mondzorg voor kwetsbare thuiswonende ouderen in de wijk te faciliteren. Samenwerking tussen eerstelijns zorgprofessionals kan hier een belangrijke rol in spelen. Momenteel is op wijkniveau niet of nauwelijks iets georganiseerd om de mondzorg voor ouderen te verbeteren. Slechts 8% van tandartsen onderhoudt een zorginhoudelijke samenwerking, bijv. een verwijsrelatie, met huisartsen, apothekers, logopedisten of fysiotherapeuten (Gezondheidsraad, 2012). TNO heeft daarom samen met de NMT en diverse samenwerkingspartners een module Mondzorg voor ouderen ontwikkeld bedoeld voor eerstelijns zorgprofessionals. De bedoeling daarbij is dat de tandheelkundige professional deze andere eerstelijns zorgprofessionals in de wijk bijschoolt op het gebied van mondzorg voor ouderen om zo de (thuiswonende) ouderen beter te kunnen bereiken voor goede (mond)zorg en samenwerking tussen eerstelijns zorgprofessionals in de wijk te stimuleren. De module Mondzorg voor ouderen gaat in op de thuiswonende (kwetsbare) ouderen, epidemiologie van mondgezondheid bij ouderen, specifieke mondgezondheidsproblemen bij ouderen, en medisch-tandheelkundige interacties bij ouderen. Verder zal het onderwerp samenwerking tussen eerstelijns zorgprofessionals in de wijk worden besproken tijdens de bijscholing. Module Mondzorg voor ouderen, heeft de volgende leerdoelen: 1. Het bewustzijn vergroten van het belang van een gezonde mond bij ouderen bij eerstelijns

zorgprofessionals ; 2. Het vergroten van kennis van eerstelijns zorgprofessionals over mondverzorging van ouderen ; 3. Het vergroten van kennis van eerstelijns zorgprofessionals over mondgezondheidsproblemen

bij ouderen zodat zij deze problemen kunnen herkennen en de ouderen kunnen doorverwijzen naar tandheelkundige professionals.

4. Het stimuleren van samenwerking tussen eerstelijns zorgprofessionals in de wijk om de (mond)gezondheid van ouderen te bevorderen.



Programma Datum: …….. Tijd: …….. Locatie: …….. Programma & werkvorm ….. - …… uur Opening & Kennismaking ….. - …… uur Module mondzorg voor ouderen ….. - …… uur Mondgezondheidsproblemen ….. - …… uur Medisch-tandheelkundige interacties ….. - …… uur Pauze ….. - …… uur Mondverzorging ….. - …… uur Samenwerken in de wijk ….. - …… uur Plenaire discussie en afsluiting Spreker Tandarts < NAAM DEELNEMER > Organiserende instellingen Tandartspraktijk < NAAM DEELNEMER > NMT Geelgors 1 3435 CA Nieuwegein tel: 030 60 76 240 TNO Polarisavenue 151 2132 JJ Hoofddorp tel: 088 866 09 18


LOGO

PRA

KTIJK

Wijkb

ijeenkoms

t“Mondzorg

voorouderen

”<

DAT

UM

>

Naa

m

Voor

lett

ers

Ber

oep

BIG

-num

mer

e-m

aila

dres

Geb

oort

edat

umH

andt

eken

ing

Stu

ur (e

en k

opie

van

) de

pres

entie

lijst

aan

r.ne

uman

n@nm

t.nl o

f per

pos

t: N

MT,

afd

. BO

V, t

.a.v

. Ren

ske

Neu

man

n, P

ostb

us 2

000,

343

0 C

A N

ieuw

egei

n.

De

NM

T zo

rgt d

at d

e de

elne

mer

s w

orde

n ve

rwer

kt in

PE

-onl

ine.


I

Evaluatieformulier bijeenkomst “Mondzorg voor ouderen” voor zorgprofessionals


Evaluatieformulier bijeenkomst Mondzorg voor ouderen

TNO Life Style, t.a.v. Ashley Verlinden, Antwoordnummer 10080, 2300 VB, Leiden

Geachte heer, mevrouw, Dank voor uw aanwezigheid en input bij de bijeenkomst ‘Mondzorg voor ouderen’. Graag vragen wij u om bijgaand evaluatieformulier in te vullen. Dit geeft ons een beeld van uw ervaringen en input voor eventuele verdere aanscherping van de wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen. Het doel van deze evaluatie is om een beeld te krijgen van hoe u als zorgprofessional deze bijeenkomst over mondzorg voor ouderen in de wijk waardeert, wat uw visie op de mondzorg is en of u mogelijkheden ziet voor samenwerking in de wijk. Zou u het ingevulde evaluatieformulier willen invullen na afloop van de bijeenkomst en bij de organisator willen inleveren? Bij voorbaat dank voor uw medewerking! Met vriendelijke groet, Hanneke Molema, Projectleider TNO




1.Mijn algemeen oordeel____________________________________________________________ Kruist u bij onderstaande vragen het vakje aan voor het antwoord dat voor u het meest van toepassing is. 1.1a Mijn beroep is

1 verpleegkundige 2 verzorgende 3 huisarts 4 praktijkondersteuner 5 apotheker 6 tandarts 7 mondhygiënist 8 logopedist 9 verloskundige 10 anders, nl……………………………………………………………………………………………………..

1.1b Ik ben werkzaam bij (thuiszorg, huisarts, ziekenhuis, zelfstandige praktijk,

verpleeghuis etc.) …………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………. 1.2 Mijn algemene beoordeling van deze bijeenkomst Zeer slecht 1 --- 2 --- 3--- 4 --- 5 --- 6 --- 7 --- 8--- 9 --- 10 Zeer goed 2.Wijkbijeenkomst ‘Mondzorg voor ouderen’___________________________________________

2.1 Waarom heeft u zich aangemeld voor de wijkbijeenkomst? Kunt u dit toelichten? ………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………….

2.2 Kwam de inhoud van de bijeenkomst overeen met uw verwachtingen? Kunt u dit

toelichten? ………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………….




2.3 Vindt u mondzorg een onderwerp dat meer aandacht verdient bij uw eigen beroepsgroep? Kunt u dit toelichten?

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………….

Kruist u bij onderstaande vragen het vakje aan voor het antwoord dat voor u het meest van toepassing is. 2.4 Tijdens de bijeenkomst zijn belangrijke mondgezondheidsproblemen bij ouderen aan bod gekomen. Zeer mee oneens 1 --- 2 --- 3--- 4 --- 5 --- 6 --- 7 --- 8--- 9 --- 10 Zeer mee eens 2.5 Tijdens de bijeenkomst is de basis mondverzorging voor ouderen aan bod gekomen. Zeer mee oneens 1 --- 2 --- 3--- 4 --- 5 --- 6 --- 7 --- 8--- 9 --- 10 Zeer mee eens 2.6 Tijdens de bijeenkomst zijn een aantal medisch-tandheelkundige interacties aan bod

gekomen Zeer mee oneens 1 --- 2 --- 3--- 4 --- 5 --- 6 --- 7 --- 8--- 9 --- 10 Zeer mee eens 2.7 Tijdens de bijeenkomst is gediscussieerd over de mogelijkheden voor samenwerking

tussen verschillende disciplines in de zorg voor ouderen. Zeer mee oneens 1 --- 2 --- 3--- 4 --- 5 --- 6 --- 7 --- 8--- 9 --- 10 Zeer mee eens 2.8 Het niveau van de inhoud van de PowerPoint presentatie vond ik

Zeer slecht 1 --- 2 --- 3--- 4 --- 5 --- 6 --- 7 --- 8--- 9 --- 10 Zeer goed

2.9 Mijn kennis over de mondgezond van ouderen is toegenomen door deze bijeenkomst. Zeer mee oneens 1 --- 2 --- 3--- 4 --- 5 --- 6 --- 7 --- 8--- 9 --- 10 Zeer mee eens

3.Samenwerking in de wijk__________________________________________________________

Kruist u bij onderstaande vragen het vakje aan voor het antwoord dat voor u het meest van toepassing is. 3.1 Ik heb ideeën opgedaan tijdens deze bijeenkomst over samenwerking met

zorgprofessionals uit de wijk. Zeer mee oneens 1 --- 2 --- 3--- 4 --- 5 --- 6 --- 7 --- 8--- 9 --- 10 Zeer mee eens




3.2 Vindt u een wijkbijeenkomst een goede manier om collega’s uit de wijk bij te scholen

over zorginhoudelijke onderwerpen waar meerdere disciplines mee in aanraking komen? Kunt u dit toelichten?

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………….

3.3 Ziet u voor uzelf een rol als het gaat om de mondzorg voor ouderen? Welke rol? ………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………….

Mogen wij u in de toekomst nog een keer benaderen met een korte vragenlijst over dit project?

1 Nee 2 Ja, mijn e-mailadres is ………………………………………………………………………………………

Mocht u nog aanvullende suggesties of opmerkingen hebben, wilt u deze dan hieronder vermelden? ………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

Hartelijk dank voor het beantwoorden van deze vragen.


J

Overzicht van betrokkenen “Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen’’


Met dank aan de deelnemende mondzorgprofessionals:

Chereen Bainathsah

Corné de Bruijn

Onno Hofman

Cor Jongejan

Wim Klüter

Annegien van Steensel

Dinie Veldman-Wolterink

Met dank aan de expertisegroep:

Cees de Baat

Nelleke Bots

Ineke Lefferts

Claar van der Maarel-Wierink

Dieni Masman

Wendy Spijkers

Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen

Healthcare

Transcript of Wijkgerichte aanpak mondzorg ouderen