Werken aan pedagogische kwaliteit in de Gentse kinderopvang, een boeiende uitdaging!

Team Pedagogische BegeleidingDienst Kinderopvang

Werkingsverslag 2015-2016

PB-Diko

Inhoud Het team Pedagogische Begeleiding: een onmisbare schakel in de kwalitatieve stedelijke kinderopvang ....................... 2

1 TEAM PEDAGOGISCHE BEGELEIDING DIENST KINDEROPVANG (PB-DIKO): wie zijn wij? .......................................... 3

1.1 Situering ............................................................................................................................................................ 3

1.2 Organogram (op 31.12.2016) ............................................................................................................................ 4

1.3 Enkele cijfers ..................................................................................................................................................... 6

Tabel 1: Aantal teamleden PB-DiKo .......................................................................................................... 6 1.3.1

Tabel 2: Ondersteuning door PB-DiKo van stedelijke kinderopvang ........................................................ 6 1.3.2

Tabel 3: Ondersteuning vanuit een stadsoverschrijdende opdracht ...................................................... 6 1.3.3

2 EEN UITDAGENDE WERKCONTEXT: NIEUWE TENDENSEN EN ONTWIKKELINGEN .................................................... 7

2.1 Kinderopvang Stad Gent: visionair, innovatief en kwalitatief ........................................................................... 7

Voortrekker op vlak van pedagogische kwaliteit...................................................................................... 7 2.1.1

Werken aan en vanuit een competent systeem ....................................................................................... 8 2.1.2

Kwaliteitsvolle kinderopvang in de praktijk .............................................................................................. 9 2.1.3

Gentse stedelijke kinderopvang internationaal op de kaart .................................................................... 9 2.1.4

2.2 Vlaams decreet rond kinderopvang (0-3 jaar)versterkt het pedagogisch beleid ............................................ 10

2.3 Nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen en inzichten ............................................................................... 10

2.4 Een groeiende organisatie en medewerkerspoel ........................................................................................... 11

3 WERKEN AAN PEDAGOGISCHE KWALITEIT: REALISATIES EN UITDAGINGEN ........................................................... 13

3.1 Onze kernopdracht: bevorderen van een competente en kwaliteitsvolle kinderopvang .............................. 13

3.2 Coherent, coachend en participatief ondersteunen ....................................................................................... 14

3.3 Een waaier aan werkvormen ........................................................................................................................... 15

Advies voor beleid en opvanglocaties .................................................................................................... 15 3.3.1

Ondersteuning van medewerkers van de opvanglocaties ..................................................................... 15 3.3.2

Ontwikkelen en uitlenen van inspirerend materiaal .............................................................................. 17 3.3.3

Netwerking en samenwerken met partners ........................................................................................... 18 3.3.4

Werken aan eigen professionalisering en innovatie .............................................................................. 19 3.3.5

3.4 Investeren in ondersteuning en begeleiding op de werkvloer ....................................................................... 20

Ondersteuning op vlak van alle kernthema’s ......................................................................................... 20 3.4.1

Algemene professionalisering van de medewerkers .............................................................................. 25 3.4.2

Stadsoverschrijdende pedagogische opdrachten ................................................................................... 27 3.4.3

Tijdsinvestering per thema ..................................................................................................................... 28 3.4.4

Tijdsinvestering per ondersteuningsvorm .............................................................................................. 29 3.4.5

Ondersteuning per opvanglocatie .......................................................................................................... 30 3.4.6

4 EEN BLIK OP DE TOEKOMST ..................................................................................................................................... 31

4.1 Blijven werken aan een efficiënte organisatie in een competent systeem .................................................... 31

4.2 Vinger aan de pols en proactief inspelen op nieuwe ontwikkelingen ............................................................ 32

4.3 Advieswerk met een positieve impact op het beleid ...................................................................................... 33

BIJLAGEN ........................................................................................................................................................................... 35

Bijlage 1: Overzicht vormingen..................................................................................................................................... 35

Bijlage 2: Afkortingen en verklarende woordenlijst ..................................................................................................... 38

Bijlage 3: Overzicht kinderdagverblijven en peutertuinen Stad Gent .......................................................................... 40

Bijlage 4: Overzicht (St)Ibo’s Stad Gent ........................................................................................................................ 41

2

Het team Pedagogische Begeleiding: een onmisbare schakel in de kwalitatieve stedelijke kinderopvang

De Dienst Kinderopvang (DiKo) van de Stad Gent zet in op kwalitatief hoogstaande opvang voor kinderen van 0 tot 3 jaar en buitenschoolse opvang voor kinderen tot 12 jaar.

Het Pedagogisch Begeleidingsteam van de Dienst Kinderopvang (PB-DiKo) ondersteunt de pedagogische kwaliteit in de stedelijke kinderopvang en hebben we sinds 2015 ook de opdracht op om de private sector bij te staan. Zo vormen we een onmisbare schakel tussen het beleid en de praktijk.

PB-DiKo begeleidt de ongeveer 700 medewerkers van opvanglocaties via praktijk- en projectbegeleiding, coaching en vorming. We ondersteunen hen zo in hun uitdagende job om elke dag opnieuw kinderen te koesteren, stimuleren en begeleiden en ervoor te zorgen dat ouders zich gewaardeerd en gehoord voelen. We focussen hierbij op een hoog welbevinden en de betrokkenheid van elk kind. We werken van daaruit rond centrale thema’s als diversiteit, kansengroepen, participatie en verbindende communicatie. Sinds 2015 ondersteunen we niet enkel de 73 opvanglocaties van het stedelijke net, maar ook de zelfstandige kinderopvang via onze Pedagogische en taalondersteunende organisatie (PTO) en ons Centrum voor Inclusieve Kinderopvang (CIK). Dit verslag geeft in de eerste plaats de activiteiten gericht op de stedelijke kinderopvang weer, tenzij expliciet vermeld wordt dat het om stadsoverschrijdende diensten gaat. Daarnaast adviseren we de Stad Gent bij het uittekenen en implementeren van beleidslijnen rond kinderopvang. Wij vinden het belangrijk om kritisch te reflecteren over onze werking. Enkel zo kunnen we een kwaliteitsvol aanbod creëren dat flexibel inspeelt op actuele tendensen en een steeds veranderende realiteit. Dit werkingsverslag biedt een reflectie op onze activiteiten en realisaties in 2015 en 2016, en werpt een blik op toekomstige opportuniteiten en uitdagingen.

We delen hier graag met jullie hoe wij als Pedagogisch Begeleidingsteam de voorbije twee jaren opnieuw een onmisbare schakel vormden bij het realiseren van de missie van de Gentse stedelijke kinderopvang:

samen met alle medewerkers en de ouders, vol enthousiasme en met open blik, een uitdagende leefwereld creëren waarin alle kinderen welkom zijn en op unieke wijze openbloeien.

In Bijlage 2 (blz. 38) vindt u uitleg bij de gebruikte technische termen en afkortingen.

3

TEAM PEDAGOGISCHE BEGELEIDING DIENST KINDEROPVANG (PB-DIKO)

1.1 Situering

Het team Pedagogische Begeleiding (PB-DiKo) maakt deel uit van de Dienst Kinderopvang (DiKo) binnen het Departement Onderwijs,

Opvoeding en Jeugd van de Stad Gent. We spreken kortweg van PB-DiKo. Als stadsdienst worden we gefinancierd door de Stad Gent, met als eerste opdracht deskundigheidsbevordering van de bijna 700 medewerkers van de stedelijke kinderopvang. Op dit moment zijn er 73 stedelijke opvanglocaties waaronder kinderdagverblijven (0-3 jaar), peutertuinen (18 maand-3 jaar), initiatieven voor buitenschoolse opvang ((St)Ibo’s, 3 tot 12 jaar) en de Dienst voor Onthaalouders (DVO, gezinsopvang, 0-3 jaar). Dankzij onze erkenning door Kind en Gezin als Centrum voor Inclusieve Kinderopvang (CIK) en als Pedagogische en taalondersteuningsorganisatie (PTO) werken we nu ook ondersteunend naar niet-stedelijke kinderopvang in regio Gent. De Dienst Kinderopvang van Stad Gent heeft een onderbouwde visie op kinderopvang. Men werkt op vier luiken - kind, ouder, buurt en team - om kernwaarden zoals participatie, diversiteit, toegankelijkheid en verbindend werken waar te maken in de dagelijkse praktijk. PB-DiKo draagt deze basisvisie uit, ondersteunt innovatieve ideeën, en werkt samen met de opvanglocaties en het beleid om de kwaliteit hoog te houden. In het volgende hoofdstuk geven we een beschrijving van de werkcontext met meer info over de visie en de profielen.

‘Individually, we are one drop. Together, we are the ocean.’ - Ryonosuko Satoro

WIE zijn we?

4

1.2 Organogram (op 31.12.2016)

STAD GENT BURGEMEESTER EN SCHEPEN

Daniël Termont Elke Decruynaere

↓

HOOFD DEPARTEMENT OPVOEDING, ONDERWIJS EN JEUGD

Adelbrecht Haenebalcke

↓

WAARNEMEND DIRECTEUR DIENST KINDEROPVANG

Karolien Nijs

↓

STAF ADMINISTRATIE PB-DIKO

Adjunct van de directeur Administratief medewerker Stefanie Depreitere

Teamleider Karleen De Rijcke

Regiocoördinatoren Contactpersoon Communicatie

Hilde Van de Putte Pedagogisch begeleiders

Regio Noord Marc De Coeyer

Regio Noord (vacant)

Regio Oost Bernadette Parmentier

Regio Oost / ZigZag Marieke Depoortere

Regio Zuid André De Meyer

Regio Zuid / Buurtgerichte Stefanie Decock

Regio West Ilse Cooman

Regio West / DVO / Natuur en duurzaamheid

Evelyne Pauwels

Regio Centrum Mady Van Der Massen

Regio Centrum / Begeleidersstijl Sofie Rochtus

Pedagogisch adviseur / Teamondersteuning / ZigZag

Joke Van Belle

Centrum inclusieve kinderopvang (CIK)

Neelke Dewulf

Pedagogische en taal-ondersteunende organisatie (PTO)

Sarah Vermeersch

73 opvanglocaties

kinderdagverblijven, peutertuinen en (St)Ibo's

verantwoordelijken kinderbegeleiders

Dienst voor Onthaalouders

(DVO)

5

Directie PB-DiKo werkt nauw samen met de leidinggevende staf van de Dienst Kinderopvang (DiKo): de regiocoördinatoren, de adjunct van de directie en de directeur. Op 1 juli 2016 ging Jeanine Debuysscher op pensioen, na tien jaar als directeur van de Dienst Kinderopvang en een lange loopbaan in andere functies binnen kinderopvang. Wij willen haar nogmaals danken voor haar inzet en leiding. Karolien Nijs, tot dan teamleider van PB-DiKo en adjunct van de directeur DiKo, volgde haar op als waarnemend diensthoofd. In 2016 verliet Marijke Mahieu het Departement Opvoeding, Onderwijs en Jeugd als departementshoofd. Zij werd op 1 juni 2016 vervangen door Adelbrecht Haenebalcke. Het team PB-DiKo Het grootste deel van het team staat in voor de pedagogische ondersteuning van kinderbegeleiders, verantwoordelijken en onthaalouders DiKo:

een teamleider (adjunct van de directie - leidinggevend, A-niveau)1 pedagogisch begeleiders voor stedelijke kinderopvang:

- 5 consulenten (B-niveau) - 1 adjunct van de directie - beleidsondersteunend (A-niveau)

In 2015-16 werden in totaal 7 posten voorzien, goed voor 3,5 voltijds equivalenten om de pedagogische begeleiding van de stedelijke kinderopvang te verzekeren. Meer details hierover op pagina 6. Twee projectmedewerkers (1,5 VTE consulenten, B-niveau) hebben een stadsoverschrijdende opdracht2:

de ‘inclusiecoach’: De stad Gent is sinds 2014 één van de 16 Vlaamse instellingen met een erkenning als ‘Centrum voor inclusieve kinderopvang’ (CIK). Doel is de toegankelijkheid vergroten voor kinderen met een specifieke zorgbehoefte en een kwalitatieve opvang uitbouwen die gebaseerd is op het diversiteitsdenken. De CIK-medewerker volgt de doelstellingen op, en coacht de stedelijke en niet-stedelijke opvanglocaties in de verdere implementatie van inclusie binnen de zorgregio Gent.

de ‘PTO-begeleider’: De Stad Gent kreeg in 2014 van Kind en Gezin een erkenning als ‘Pedagogische en taalondersteunende organisatie’ (PTO). Dankzij subsidies kan een medewerker ondersteuning bieden aan zelfstandige gezins- en groepsopvanglocaties in de regio Gent.

Regiowerking DiKo is administratief opgedeeld in vijf regio’s: noord, oost, zuid, west en centrum. Elke regio staat onder leiding van een regiocoördinator. Aan iedere regio is een pedagogisch begeleider toegewezen. Deze pedagogisch begeleider:

- fungeert als eerste aanspreekpunt rond inhoudelijke thema’s. - bereidt met de regiocoördinator de inhoudelijke topics van het maandelijkse regio-overleg met de

verantwoordelijken van de kinderopvanglocaties voor. - coacht de kinderbegeleiders en verantwoordelijken van de opvanglocaties bij inhoudelijke noden en

vragen. - bewaakt de missie en visie van de Gentse stedelijke kinderopvang doorheen alle aspecten van de

regionale werking. Communicatie In september 2016 kreeg DiKo versterking van een contactpersoon Communicatie. Zij ondersteunt bij kwaliteitsvolle externe en interne communicatie, bv. de ontwikkeling van brochures en flyers …

1 In juli 2016 nam de teamleider de functie van waarnemend directeur binnen Dienst Kinderopvang op. In februari 2017 startte

vervangende teamleider. 2 Een stadsoverschrijdende opdracht betekent dat er ook ondersteuning mogelijk is van niet-stedelijke opvanglocaties in Gent en voorzieningen in een bepaalde zorgregio buiten Gent.

6

1.3 Enkele cijfers

Tabel 1: Aantal teamleden PB-DiKo 1.3.1 2015 2016

Functie Aantal° VTE* Aantal° VTE*

Totaal aantal pedagogisch begeleiders stedelijke diensten 7 3,50 7 3,38

Pedagogisch begeleider A-niveau 3 1 2 0,75

Pedagogisch begeleider B-niveau 4 2,50 5 2,63

Pedagogisch begeleiders met stadsoverschrijdende opdracht 2 1,40 2 1,40

Administratieve ondersteuning & communicatie 0 0 2 0,36 ° Aantal personen - * Voltijds equivalenten rekening houdend met deeltijds werken en langdurige afwezigheid

Tabel 2: Ondersteuning door PB-DiKo van stedelijke kinderopvang 1.3.2 2015 2016

Aantal ondersteunde locaties

Totaal aantal groepsopvanglocaties 71 73

Aantal kinderdagverblijven en peutertuinen 28 30

Aantal (stedelijke) initiatieven voor buitenschoolse opvang 42 43

Dienst voor Onthaalouders 1 1

Aantal ondersteunde medewerkers

Medewerkers groepsopvang (kinderbegeleiders + verantwoordelijken) 528 529

Onthaalouders 16 13

Ratio aantal medewerkers (kinderbegeleiders + verantwoordelijken) per VTE pedagogisch begeleider

155

160

Tabel 3: Ondersteuning vanuit een stadsoverschrijdende opdracht 1.3.3 2015 2016

Aantal begeleide opvanglocaties

Door de medewerker Pedagogische en taalondersteuning (PTO) 45 50

Gezinsopvang 11

Kleine groepsopvang (18 plaatsen of minder) 20

Grote groepsopvang 19

Door de inclusiecoach van het Centrum voor inclusieve kinderopvang (CIK) 16 20

Externe (niet-stedelijke) ondersteuningstrajecten

in grote kinderdagverblijven 4 5

in kleine kinderdagverblijven 3 3

lerende netwerken 3

coaching op basis van ondersteuningsvragen 2 2

Ondersteuning opvanglocaties DiKo

begeleiding en coaching in kinderdagverblijven 4 5

pedagogische conferenties voor buitenschoolse opvang 3 2

Voor een overzicht van alle vormingen en het aantal deelnemers: zie Bijlage 1 (pagina 35).

7

2 EEN UITDAGENDE WERKCONTEXT: KIJKEN, LUISTEREN EN INSPELEN OP NIEUWE TENDENSEN EN ONTWIKKELINGEN

Interne en externe factoren beïnvloeden onze missie en hoe PB-DiKo die elke dag probeert te realiseren. Deze werkcontext geeft richting aan de keuzes die we maken en stelt ons voor nieuwe uitdagingen. 2015 was een jaar vol veranderingen op verschillende domeinen die zich lieten voelen op de werking van PB-DiKo. Een flexibel antwoord op deze veranderingen was essentieel om continuïteit en kwaliteit te kunnen blijven garanderen. In 2016 focusten we op het stabiliseren en borgen van onze werking, en grepen we nieuwe kansen en opportuniteiten aan.

2.1 Kinderopvang Stad Gent: visionair, innovatief en kwalitatief De Dienst Kinderopvang van de Stad Gent neemt een voortrekkersrol op in Vlaanderen en ver daarbuiten. Door onze jarenlange kwalitatieve werking vormen we nationaal en internationaal een inspiratiebron voor praktijk, onderzoek en beleid. PB-DiKo had en heeft een centraal aandeel in heel wat ontwikkelingen die de kwaliteit van de huidige kinderopvang richting geven, zoals het Pedagogisch Raamwerk, inclusieve kinderopvang en MeMoQ. Met de ondersteuning van ons team kon de Gentse stedelijke kinderopvang uitgroeien tot wat ze nu is: visionair, innovatief en kwalitatief!

Voortrekker op vlak van pedagogische kwaliteit 2.1.1

Er is een doordachte visie op kinderopvang3 als een veilig, warm, kleinschalig en huiselijk opvoedingsnest voor ieder kind, waar ouders en andere lokale partners welkom zijn. Via kwaliteitsvolle kinderopvang wil de Stad kinderen, ongeacht hun sociale, culturele en economische achtergrond, kansen bieden om zich goed te voelen, zich optimaal te ontplooien, te komen tot verbondenheid met mensen en de samenleving rondom zich, en tot actieve deelname aan de maatschappij. Gelijkwaardigheid en respect voor diversiteit in socio-culturele identiteit, zorgbehoefte, religie, taal, gender, politieke of andere overtuiging ... kenmerken onze opvanglocaties. DiKo wil de totale ontwikkeling van kinderen stimuleren. De opvoeding in de kinderdagverblijven, peutertuinen en buitenschoolse opvang of bij de onthaalouder vervangt de opvoeding thuis niet, maar vult ze aan. Er wordt op vier luiken - kind, ouder, buurt en team - gewerkt aan kernwaarden als participatie, diversiteit, toegankelijkheid en verbondenheid, met als einddoel een hoog welbevinden en betrokkenheid van elk kind. De kinderopvang wordt uitgebouwd samen met kinderen, ouders, team en buurt, vanuit een participatieve en verbindende gedachte, met een warme overgang van de voorschoolse naar de buitenschoolse opvang, in respect voor de continuïteit in de ontwikkeling van kinderen. DiKo gelooft in het sterke kind en bouwt vanuit dat beeld haar werking uit. Centraal staat een werking die ingebed is in de Gentse context en inspeelt op de hedendaagse uitdagingen van een stad in beweging binnen een geglobaliseerde wereld. Hierbij wordt veel aandacht gegeven aan de webfunctie van kinderopvang, waarbij de link gelegd wordt met de buurt.

3 De visiebrochures staan op de website van Stad Gent: https://stad.gent/onderwijs-kinderopvang/kinderopvang/algemene-info-

dienst-kinderopvang/visie-op-kinderopvang#Brochures

‘Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan.’

Pippi Langkous

8

DiKo wil kinderen in contact brengen met een diversiteit aan activiteiten en mensen in hun buurt, en de buurt betrekken in de opvang. Zo worden kinderen in alle aspecten van hun identiteit erkend en help je hen met de opbouw van een positief zelfbeeld. Door nauwe samenwerking met buurtorganisaties en door zichtbaar aanwezig te zijn in de buurt, werk je tegelijk aan het sociale weefsel van de buurt. En ouders worden op die manier gesterkt om te participeren aan de kinderopvang en in hun buurt. PB-DiKo draagt het thema buurtgerichte werking en sociale inclusie hoog in het vaandel en zet dit steevast op de agenda bij regionale en internationale samenwerking. De Dienst Kinderopvang streeft naar een evenwicht tussen de sociale, pedagogische en economische functie van de kinderopvang. Een aantal maatschappelijke veranderingen (denk o.a. aan de grote instroom van vluchtelingen en verschuivingen binnen het politieke landschap) zetten de sociale functie van kinderopvang onder druk. Net in deze context voelen we de noodzaak om resoluut de kaart te trekken van de pedagogische en sociale functie, naast (en maximaal verzoend met) de economische functie. Dit vertaalt zich in het uitwerken van een diversiteitsbeleid en participatiebeleid, met bijzondere aandacht voor kansengroepen en het vergroten van toegankelijkheid, met een specifiek inschrijvingsbeleid dat een sociale mix garandeert in elke opvanglocatie. We merken een stijgende vraag van gezinnen naar inclusieve buitenschoolse opvang. We hopen hieraan in 2017 tegemoet te komen door de aanwerving van een nieuwe pedagogisch medewerker die hierop zal focussen.

Werken aan en vanuit een competent systeem 2.1.2

‘A high quality workforce in early childhood education and care must be able to reflect critically on practice and to construct new pedagogical approaches together with children and parents.’ (CoRe, 2011)

DiKo kiest voor een integrale kwaliteitszorg met een duurzaam professionaliseringsbeleid, gebaseerd op de principes van het competent systeem. Volgens internationale organisaties (OECD, UNICEF, EU, ISSA) is de kwaliteit van voorzieningen voor jonge kinderen afhankelijk van goed opgeleid, ervaren en competent personeel. De Europese CoRe-studie4 toont aan dat systematische professionalisering, met permanente vorming en ondersteuning voor alle medewerkers op alle niveaus essentieel is. Centraal staat het ontwikkelen van kritische reflectie als professionele kerncompetentie voor alle medewerkers. Bovendien moeten naast pedagogische, ook leiderschapscapaciteiten ontwikkeld worden. PB-DiKo is een centrale schakel in de ontwikkeling van DiKo als competent systeem. De voorbije jaren inspireerden, stimuleerden en initieerden wij medewerkers van de opvanglocaties en beleidsmakers bij de systematische professionalisering van de stedelijke kinderopvang doorheen een waaier aan werkvormen (zie hoofdstuk 3 op pagina 13). Dit voortdurend streven naar kwaliteit en professionalisering gebeurt steeds met een actieve participatie van de kinderbegeleiders en verantwoordelijken, en in goede samenwerking met de opvanglocaties. In het CoRe-rapport wordt het systeem van competentieverhoging bij DiKo voorgesteld als inspiratie voor hoe lokale beleidsmakers een competent systeem kunnen opzetten. Bijzondere aandacht gaat naar de ontwikkeling van reflectieve competenties bij laaggeschoolde veldwerkers en de rol die de pedagogische begeleiders daarin spelen. Dit is een belangrijke erkenning voor PB-DiKo en een stimulans om onze werking verder te blijven uitbouwen. Het meerjarenplan 2014-20195 van de Stad Gent was in volle uitvoering in 2015-2016. DiKo, ondersteund door PB-DiKo, speelt een belangrijke rol bij de implementatie van dit plan.

4 De CoRe-studie (2010-11) peilde in opdracht van de Europese Commissie naar de kwaliteit, competenties en

professionalisering binnen de kinderopvang. CoRe staat voor Competence Requirements in Early Childhood Education and Care. (https://download.ei-ie.org/Docs/WebDepot/CoReResearchDocuments2011.pdf) 5 Het meerjarenplan is te vinden op de website van de Stad Gent: https://stad.gent/over-gent-en-het-

stadsbestuur/stadsbestuur/wat-doet-het-bestuur/meerjarenplan-en-budget

9

Kwaliteitsvolle kinderopvang in de praktijk 2.1.3

Kwaliteitskaders garanderen dat de sterke visie van Stad Gent op kwaliteitsvolle kinderopvang in alle opvanglocaties geïmplementeerd wordt. Zo zijn er het Pedagogisch Raamwerk van Kind en Gezin (zie 2.2) en de DECET-principes (zie kader). Ons pedagogisch begeleidingsteam geeft handvaten en denkt samen met de medewerkers van de opvanglocaties na hoe ze deze kaders optimaal kunnen toepassen in hun dagelijkse werking.

Om deze kaders te implementeren, hanteren opvanglocaties specifieke instrumenten, die houvast bieden bij het ontwikkelen van acties om de pedagogische kwaliteit van de kinderopvang te verbeteren. Zo maken de opvanglocaties gebruik van ZiKo+ om de eigen werking te evalueren en continu bij te sturen. Dit instrument is gebaseerd op ZiKo: het zelfevaluatie-instrument voor welbevinden en betrokkenheid van kinderen in de opvang, van Kind en Gezin. Aangestuurd vanuit PB-DiKo herwerkte enkele jaren geleden een collegagroep, met medewerkers uit verschillende opvanglocaties, ZiKo geheel op maat van DiKo. ZiKo+ bevat items rond respectvolle begeleidershouding en seksualiteits- en lichaamsbeleving. De rust- en verzorgingsmomenten van ZiKo+ zijn ook van toepassing voor de buitenschoolse opvang (en niet alleen voor kinderdagverblijven). Daarnaast maken de opvanglocaties ook gebruik van individuele kind-volgsystemen, om elk kind goed op te volgen en de aanpak af te stemmen op wat het kind voor zijn ontwikkeling nodig heeft. Focus ligt hierbij op een volledig, sterk en positief beeld van het kind. Kinderdagverblijven gebruiken ZiKo-Vo, dat ontwikkeld werd in opdracht van Kind en Gezin. Voor de buitenschoolse kinderopvang ontwikkelden we, samen met een collegagroep, In de Kijker.

Een deel van de Gentse stedelijke opvanglocaties heeft een bepaald profiel. Een profiel verdiept een bepaald aspect van de pedagogische visie van de Stad Gent, en dit over de vier luiken (kind, ouder, buurt en team). Volgende profielen zijn mogelijk:

Buurtgerichte werking, met focus op de sociale functie en diversiteit

Inclusie, met aandacht voor kinderen met een specifieke zorgbehoefte

Natuur en duurzaamheid

ZigZag, met een pedagogische praktijk vanuit het ‘sterke kind’, gebaseerd op de inzichten van Loris Malaguzzi uit Reggio Emilia.

Ons team ondersteunt opvanglocaties bij de opstart van en verdieping van hun profiel.

Gentse stedelijke kinderopvang internationaal op de kaart 2.1.4

DiKo speelt ook internationaal een steeds grotere rol als voortrekker van kwaliteitsvolle, innovatieve kinderopvang. Onze werking wordt internationaal gesmaakt. Onze pedagogisch begeleiders worden regelmatig uitgenodigd voor deelname aan internationale projecten, netwerken en congressen, en de vraag naar studiebezoeken neemt toe. Dit geeft ons niet alleen de kans om onze expertise te delen, maar ook om te leren van partners in binnen- en buitenland en zo de kwaliteit van onze werking verder te vergroten.

Wanneer we investeren in internationale samenwerking, bewaken we steeds de continuïteit en de kwaliteit van de dagelijkse werking, zowel binnen de opvanglocaties als binnen PB-DiKo.

DECET geeft kleur aan sociale functie en diversiteit binnen de stedelijke kinderopvang

PB-DiKo en de medewerkers van de opvanglocaties hanteren de principes van DECET (Diversity in Early Childhood Education and Training), een Europees netwerk van organisaties en projecten uit de kinderopvang: Iedereen

heeft het gevoel dat hij/zij erbij hoort

wordt gestimuleerd om alle aspecten van zijn/haar identiteit te ontwikkelen

kan van elkaar leren, over culturele en andere grenzen heen

kan participeren als actieve burger

gaat bewust om met vooroordelen via een open communicatie en leergierigheid

werkt samen om institutionele vormen van vooroordelen en discriminatie te bestrijden

10

2.2 Vlaams decreet rond kinderopvang (0-3 jaar) versterkt het pedagogisch beleid

Het Vlaams decreet rond kinderopvang van baby’s en peuters6, dat in werking trad op 1 april 2014, heeft een sterke impact op de sector. Een van de sterke punten is de ontwikkeling van het Pedagogisch Raamwerk voor kinderopvang7: een theoretisch kader voor kwaliteitsvolle kinderopvang van baby’s en peuters. PB-DiKo speelde een actieve rol in de voorbereiding hiervan. In onze begeleidingen maken we samen met medewerkers van de opvanglocaties de verbanden tussen dit Pedagogisch Raamwerk en de visie op kinderopvang van de Stad Gent zichtbaar.

We denken samen met hen na hoe ze de nieuwste pedagogische inzichten, regelgevingen en visies in hun concrete praktijk kunnen (blijven) implementeren.

Vanuit het Pedagogisch Raamwerk werd in opdracht van Kind en Gezin de MeMoQ ontwikkeld (Meten en Monitoren van de pedagogische kwaliteit van kinderopvang van baby’s en peuters)8. De MeMoQ omvat een instrument voor zorginspectie en één voor (zelf)evaluatie van kinderopvanglocaties. Wij namen deel aan de werkgroep van Kind en Gezin voor de ontwikkeling van dit nieuwe instrumentarium dat in 2017 gelanceerd wordt. We volgen de verdere ontwikkelingen hiervan op de voet en bekijken hoe we het nieuwe zelfevaluatie-instrument optimaal kunnen integreren binnen onze dienst.

PB-DiKo investeert sterk in de pedagogische omkadering van de buitenschoolse opvang. Er bestaat geen Vlaams raamwerk of algemeen kader voor buitenschoolse opvang. Het is afwachten wat het decreet rond opvang en vrije tijd van schoolkinderen, dat in 2015 aangekondigd werd maar nog niet verscheen, zal brengen. In de (St)Ibo’s wordt actief gebruik gemaakt van het zelfevaluatie-instrument ZiKo+ en het kindvolgsysteem In de Kijker. Beide instrumenten zijn enkele jaren geleden ontwikkeld op maat van de buitenschoolse opvang in een collegagroep die door PB-DiKo werd aangestuurd. Ook op dit vlak is PB-DiKo een voorloper, en wordt vanuit het beleid en kinderopvangorganisaties gekeken naar de expertise van ons team.

2.3 Nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen en inzichten

Wetenschappelijk onderzoek heeft ruimschoots aangetoond dat kinderopvang voor alle kinderen een meerwaarde is, op voorwaarde dat ze kwaliteitsvol is. Gezinnen die in kansarmoede leven, hebben vaak minder gemakkelijk toegang tot kinderopvang, hoewel zij extra voordeel ervaren van kwaliteitsvolle opvang.

Internationale en nationale onderzoeksteams blijven nieuwe inzichten ontwikkelen over hoe die kwaliteit kan gerealiseerd worden. Hierbij wordt vaak onze medewerking gevraagd en onze opvanglocaties worden regelmatig uitgenodigd als proeftuin om nieuwe ideeën te laten groeien en uittesten. Onze expertise op vlak van o.a. taalontwikkeling, het beperken van scharniermomenten op jonge leeftijd, wennen, faciliteren van ontmoetingen, verticale groepen en sociale inclusie blijkt hierbij vaak toonaangevend.

6 Het decreet op kinderopvang van baby’s en peuters: http://www.kindengezin.be/kinderopvang/sector-babys-en-

peuters/transitie-decreet/decreet-in-het-kort/ 7 Meer informatie over het Pedagogisch raamwerk kan je terugvinden via www.kindengezin.be/img/pedagogische-

raamwerk.pdf 8 Meer informatie over MeMoQ is te vinden op de website: www.kindengezin.be/kinderopvang/sector-babys-en-

peuters/pedagogische-aanpak/memoq-algemeen/

11

2.4 Een groeiende organisatie en medewerkerspoel

Reorganisatie, uitdaging en nieuwe kansen 2.4.1

In 2013-2014 was er in de Stad Gent een grondige reorganisatie van het Departement Onderwijs en Opvoeding tot het Departement Onderwijs, Opvoeding en Jeugd. Sinds de jaren ’70 maakte PB-DiKo deel uit van een onafhankelijke Pedagogische Begeleidingsdienst die - binnen het departement - naast Dienst Kinderopvang en Dienst Onderwijs bestond. Na de reorganisatie werd deze Pedagogische Begeleidingsdienst ontbonden. De pedagogisch begeleiders van het onderwijsteam werden deel van het nieuw opgerichte intern verzelfstandigd agentschap (IVA) Stedelijk Onderwijs Gent. Ons team werd een deelwerking van de Dienst Kinderopvang. Begin 2015 verhuisden we van de Jubileumlaan, waar de Pedagogische Begeleidingsdienst sinds haar ontstaan haar werkplek had, naar AC Portus in de Keizer Karelstraat. Zo kregen we een plaats dichtbij de staf (regiocoördinatoren en directie) en de ondersteunende diensten van de Dienst Kinderopvang. Dit biedt kansen op een nieuwe dynamiek tussen alle actoren van DiKo waarbij kort op de bal gespeeld en directer gecommuniceerd kan worden.

Groei en verschuivingen bij opvanglocaties en medewerkers 2.4.2

DiKo voorziet opvang voor meer dan 6.000 kinderen in 73 opvanglocaties door ongeveer 700 medewerkers. Kinderbegeleiders en verantwoordelijken hebben een veeleisende job met een hoge werkdruk. Hun werk vereist een continue aandacht, op het ritme van de kinderen. Ze moesten dit in 2015-16 bovendien realiseren in minder evidente omstandigheden.

De afgelopen jaren was er een inhaalbeweging op vlak van het aantal opvanglocaties en -plaatsen. Zo kwamen er in 2016 vijf nieuwe locaties bij. Daarnaast waren er ook nog locaties die een nieuw profiel kregen of omschakelden van peutertuin naar kinderdagverblijf. Dit betekent dat heel wat nieuwe kinderbegeleiders en verantwoordelijken ingewerkt moesten worden.

Eind 2016 zien we nog krapte op de werkvloer. Nieuwe aanwervingsrondes onvoldoende konden inspelen op het stijgend aantal op te vangen kinderen, en afwezigheden en uitdagingen om voldoende personeel te kunnen aanwerven (ondanks extra budget van Stad Gent). Dit maakt het extra uitdagend om aan pedagogische kwaliteit te werken. We kijken uit naar een nieuwe dynamiek wanneer het structureel tekort is weggewerkt.

Druk op de continuïteit door ziekte en personeelswissels.

De leefgroepen kennen een grote diversiteit, waar optimaal mee wordt gewerkt. Ons team werd de afgelopen jaren geconfronteerd met personeelsverschuivingen, langdurige afwezigheid door ziekte of zwangerschap, en beperktere beschikbaarheid door een verminderd arbeidsregime. De post van teamleider en pedagogisch begeleider voor regio Noord waren een tijd onbemand. Dit alles heeft een impact op het rendement en de continuïteit van de begeleiding. Ons team kan rekenen op een aantal medewerkers met een uitgebreide ervaring en expertise in de pedagogische begeleiding binnen kinderopvang. Deze ‘vaste waarden’ speelden flexibel in op de verschuivingen en investeerden veel aandacht aan een goede inwerking van nieuwe collega’s zodat het team een kwaliteitsvol aanbod kon blijven realiseren. We hopen dat in 2017 alle posten optimaal zullen worden ingevuld.

12

Grote inzet per pedagogisch begeleider 2.4.3

De cijfers op pagina 6 tonen aan dat de inzet per pedagogisch begeleider groot is. Eén pedagogisch begeleider stond de voorbije jaren in voor de ondersteuning van gemiddeld 160 kinderbegeleiders en verantwoordelijken. Het vormde dus een grote uitdaging om de nodige kwaliteitsvolle ondersteuning te blijven garanderen. Het voorbereiden, uitvoeren en opvolgen van ons ruime vormings- en begeleidingsaanbod biedt ook een uitdaging op administratief en organisatorisch vlak. De voorbije jaren was er een deel van de tijd beperkte administratieve steun voorzien. Door de personeelstekorten verhoogde de werkdruk voor de beschikbare pedagogische begeleiders. Toch investeerden we bewust (extra) tijd in optimale overdracht en continue afstemming om onze werking borgen. We blijven als team sterk gemotiveerd om met een enorme inzet en sterk geloof in de visie, onze doelstellingen na te streven!

Op deze dag van de begeleider wou ik toch jullie even bedanken voor de steun en de lichtpuntjes die je bracht …

Medewerker kinderopvang

13

3 WERKEN AAN PEDAGOGISCHE KWALITEIT IN DE GENTSE KINDEROPVANG: REALISATIES EN UITDAGINGEN

3.1 Onze kernopdracht: bevorderen van een competente en kwaliteitsvolle kinderopvang

PB-DiKo ondersteunt de pedagogische kwaliteit in de kinderopvang van de Stad Gent door begeleiding en advies te geven aan medewerkers van de opvanglocaties en beleidsmakers. Het welbevinden van elk kind en de betrokkenheid van kinderen, ouders, buurt en team staan hierbij centraal.

Hoofdopdrachten zijn de pedagogische kwaliteit van de kinderopvang optimaliseren doelgerichte en duurzame leerprocessen stimuleren bij kinderbegeleiders en verantwoordelijken beleidsvoerend vermogen van verantwoordelijken ontwikkelen en ondersteunen professionele competenties van alle medewerkers versterken. Deze opdrachten realiseren wij via verschillende werkvormen en methodes, vanuit een coherente visie op vorming en begeleiding. Wij werken op de vier luiken van kinderopvang - kind, ouder, buurt en team - vanuit de kernwaarden van DiKo: diversiteit, inclusie, duurzaamheid, betrokkenheid, participatie en verbondenheid. Wij willen onze eigen dienst ontwikkelen als een competent systeem, door reflectie over efficiënte organisatie, continue afstemming over visie en aanpak, eigen professionalisering en innovatie.

WAT drijft ons?

14

3.2 Coherent, coachend en participatief ondersteunen

‘If you want to go fast, go alone. If you want to go far, go together.’ - Afrikaans spreekwoord

In alle opvanglocaties werken we met de verantwoordelijken en medewerkers aan een coherent ondersteunings- en vormingsbeleid, in lijn met de specifieke context van de opvanglocatie. PB-DiKo wil het participatiebeleid van DiKo integreren in onze werking. We stemmen onze aanpak maximaal af op de ondersteuningsnoden en inbreng vanuit de opvanglocaties (bv. in de keuze van thema’s en werkvormen). Soms organiseren we deze participatie structureel, soms vertrekken we vooral vanuit signalen die we opvangen doorheen ons begeleidingswerk. Opvanglocaties kunnen aanbods- of vraaggericht beroep doen op begeleiding. In overleg wordt nagegaan of de ondersteuningsvraag actueel en relevant is, welke begeleidingsvorm de meest gepaste is en wie deze begeleiding opneemt. Nieuwe opvanglocaties krijgen een intensieve vormingsweek en een langdurige procesbegeleiding om te werken aan pedagogische kwaliteit. In onze pedagogische begeleiding streven we naar gedragenheid en duurzaamheid. We werken in een relatie van vertrouwen en onze houding is er één van waardering. Vanuit de krachten van de medewerkers, willen we het reflectievermogen en het eigenaarschap van het eigen leerproces, in samenwerking met anderen, versterken. Onze manier van begeleiden is coachend. We onderzoeken mee de leervraag, helpen deze scherpstellen, onderzoeken de vraag achter de vraag en begeleiden het proces. Om ons te helpen veranderingen te borgen en te streven naar continue kwaliteitsverbetering, werken we vaak met de Plan Do Check Act-cirkel (PDCA), gericht op het plannen, uitvoeren, beoordelen en bijsturen van acties, en het borgen en delen van good practices.

De fysieke nabijheid van PB-DiKo en de regiocoördinatoren in AC Portus faciliteert een nauwere samenwerking om een pedagogisch sterker, doelgerichter en duurzamer beleid uit te werken. Zo beslisten we samen om een tweejarige inhoudelijke cyclus voor DiKo op te stellen. Deze cyclus start met het kiezen van pedagogische speerpunten voor de komende twee jaar, die o.a. uitgewerkt worden in het vormings- en begeleidingsaanbod. Na het thema ‘participatie’ (2014-2015), werd gekozen voor ‘communicatie en expressie’ (2016-2017). Dit thema vormt de rode draad in ons ondersteuningsaanbod.

Door verbreding en verdieping van één thema vanuit verschillende methodieken en invalshoeken, ondersteunen we de implementatie en gedragenheid van dit thema op de werkvloer, en de versterking van de werking op dit vlak. Binnen een competent systeem versterken we elkaar inhoudelijk op deze punten door samen te reflecteren, elkaar te inspireren en kennis te delen.

2-jaren cyclus

communicatie & expressie

Keuze speerpunten

Ratatoej

met blik op toekomstige

speerpunten

Participatie- traject

om thema's te bepalen

Inspiratiedag voor

verantwoordelijken

Vormingsplan door

verantwoordelijke samen met team

Vorming

conferenties, bijscholingen

collega-groepen

Evaluatie

o.a. Rondgang

15

3.3 Een waaier aan werkvormen

Advies voor beleid en opvanglocaties 3.3.1

We reflecteren kritisch en geven proactief advies over beleidslijnen die van invloed kunnen zijn op de kwaliteit van kinderopvang en het welzijn en de betrokkenheid van gezinnen met jonge kinderen. Zo zijn we o.a. betrokken bij de ontwikkeling en opvolging van het beleid van DiKo, het Departement Onderwijs, Opvoeding en Jeugd, de schepen en het kabinet van Stad Gent, de Vlaamse overheid en een aantal internationale netwerken.

We ondersteunen de opvanglocaties bij de implementatie van nieuwe beleidslijnen en we verlenen op vraag advies over mogelijke oplossingen voor behoeften en problemen vanuit de opvanglocaties. Dit resulteert concreet in leidraden, checklists, adviesnota’s en visieteksten die we dissemineren naar alle opvanglocaties.

Tweejaarlijks organiseren we een evaluatie van de vakantiewerking in de buitenschoolse opvang via observatie met een gestandaardiseerde checklist. Deze zogenaamde ‘Rondgang’ heeft steeds een specifieke focus, samenvallend met het tweejaarlijks thema van Diko. Daarnaast nemen we deel aan departementale werkgroepen en schrijven we ad hoc adviesnota’s voor departementale, lokale, nationale en internationale beleidsorganen.

Ondersteuning van medewerkers van de opvanglocaties 3.3.2

3.3.2.1 Project- en praktijkbegeleiding

Bij project- en praktijkbegeleiding begeleiden we de verantwoordelijke en het team van een bepaalde opvanglocatie bij het uitwerken en implementeren van een pedagogisch project. We observeren en participeren op de werkvloer, ondersteunen teamvergaderingen en coachen de verantwoordelijke. We voorzien de nodige opvolging en evaluatie binnen de opvanglocatie, en zetten in op transfer van de resultaten naar andere opvanglocaties. De samenwerking bij deze begeleidingen versterkt de verantwoordelijke en het team.

Projectbegeleiding focust op het uitwerken en implementeren van een nieuw pedagogisch project op de vier luiken van de kinderopvang (kind - ouder - team - buurt).

Praktijkbegeleiding is gericht op een deelaspect van de werking, op één van de vier luiken.

WAT doen we?

16

Bedankt voor je luisterend oor!

Ons gesprekje heeft me goed gedaan!

Verantwoordelijke n.a.v. coaching

3.3.2.2 Coaching

Coaching gebeurt zowel individueel als in groep. Verantwoordelijken van opvanglocaties richten zich met inhoudelijke vragen tot de pedagogisch begeleider die hun regio ondersteunt. Verantwoordelijken van geprofileerde opvanglocaties kunnen ook terecht bij de begeleider die hun specifieke profiel ondersteunt. Individuele coaching van een verantwoordelijke of kinderbegeleider

Coaching van een verantwoordelijke: ondersteuning tijdens één op één contacten, over hoe de verantwoordelijke met haar/zijn team aan de slag kan gaan met een welbepaalde pedagogische inhoud.

Coaching van een kinderbegeleider: coaching door middel van Video Interactie Begeleiding (VIB), alleen op vraag van de kinderbegeleider zelf, vanuit een intrinsieke motivatie om de begeleidershouding te versterken.

Coaching in groep

Door onze aanwezigheid bij de maandelijkse regiobijeenkomsten van verantwoordelijken, ondersteunt ons team de implementatie van o.a. evaluatie-instrumenten, kindvolgsystemen en werkvormen rond bv. reflectie en communicatie.

Ondersteuning van de zeswekelijkse intervisiegroepen, waar verantwoordelijken van opvanglocaties met eenzelfde profiel ervaringen uitwisselen.

3.3.2.3 Vorming

We bieden verschillende soorten vorming aan.

VORMING BESCHRIJVING DOELGROEP DUUR

Bijscholing Vorming rond een bepaald thema waarvoor medewerkers van verschillende locaties zich individueel kunnen inschrijven

- Regiocoördinatoren en verantwoordelijken

- Kinderbegeleiders in de groeps- en gezinsopvang

2 of 3 halve dagen

Pedagogische basiscursus

Een inleidende vorming en training rond o.a. de basisvisie en de kwaliteitsinstrumenten van DiKo

- Nieuwe kinderbegeleiders in de groepsopvang

- Nieuwe verantwoordelijken

4 of 5 volledige dagen

Pedagogische conferentie

Studiedag waar een voltallig team zich kan verdiepen in een thema dat nauw aansluit bij de eigen specifieke werking

- Team van de groepsopvang - Kinderbegeleiders in de

gezinsopvang

1 dag + intake + opvolging

Collegagroep

Werkgroep waar collega’s uit verschillende opvanglocaties samenwerken, gericht op productontwikkeling en uitwisseling.

- Regiocoördinatoren en verantwoordelijken

- Kinderbegeleiders in de groeps- en gezinsopvang

5 of 6 halve dagen

Tour de Gand Werkplekbezoeken naar eigen opvanglocaties, met als doel leren van en met elkaar (1 jaar voor kinderdag-verblijven, 1 jaar buitenschoolse)

- Duo’s van verantwoordelijke en kinderbegeleider van de groepsopvang

1 dag studiebezoek + een halve terugkomdag

Tour de Gand XL Werkplekbezoeken naar opvanglocaties buiten de stad, in Vlaanderen of Nederland

- Duo’s van verantwoordelijke en kinderbegeleider van de groepsopvang

1 dag studiebezoek + een halve terugkomdag

17

PB-DiKo voorziet in een vormingsaanbod voor alle medewerkers. We bewaken steeds de basisvisie op kinderopvang van de Stad Gent en zorgen voor een evenwichtig aanbod op de vier luiken (kind, ouder, buurt, team). Bij de samenstelling van het aanbod laten we ons inspireren door nieuwe ontwikkelingen in de sector en vragen vanuit het werkveld. Het vormingsaanbod van het voorbije jaar wordt bevraagd bij de medewerkers vóór een nieuw aanbod samengesteld wordt. Het volledige vormingsaanbod wordt beschreven in een brochure waarin elke medewerker en team vormingen op maat vindt. Ongeveer een derde van de vormingen worden verzorgd door de eigen medewerkers van PB-DiKo. Voor de rest doen we beroep op de expertise van externe opleiders. Hiervoor wordt samengewerkt met de Dienst Loopbaanbegeleiding en Vorming. Alle externe lesgevers en partners zijn zorgvuldig gescreend door PB-DiKo, zodat hun aanbod naadloos aansluit bij de visie en waarden van onze dienst.

Om de competentie van de medewerkersploeg te garanderen, wordt elke medewerker gevraagd om een aantal vormingen te volgen. Bij de start is dit de onthaalvorming van de Stad Gent en de Pedagogische Basiscursus voor nieuwe verantwoordelijken of kinderbegeleiders. Daarna volgt elke medewerker jaarlijks minstens één bijscholing of collegagroep. Van elke opvanglocatie wordt verwacht dat men jaarlijks een pedagogische conferentie volgt met het hele team. Om de twee jaar organiseert ons team samen met een werkgroep het stadsbreed vormingsevenement Ratatoej. De kinderbegeleiders van alle opvanglocaties delen hier good practices met elkaar, aangevuld met inspiratie vanuit enkele externe organisaties. Naast de pedagogisch begeleiders staan ook verantwoordelijken, kinderbegeleiders en externe lesgevers in voor inhoudelijke workshops. De medewerkers werden de voorbije twee jaar gevormd rond een brede waaier aan onderwerpen. In Bijlage 1 (pag 36-38) ziet u dat de medewerkers deelnamen aan bijscholingen rond maar liefst 50 verschillende thema’s. In elke locatie werden één of meer pedagogische conferenties georganiseerd. Hierbij konden de teams kiezen uit 35 thema’s. Daarnaast deelden medewerkers ervaringen en expertise in 20 verschillende collega- en intervisiegroepen die elk op een ander aspect focusten.

Ontwikkelen en uitlenen van inspirerend materiaal 3.3.3 Kinderbegeleiders kunnen onze materiaal- en boekenkoffers ontlenen om kinderen extra boeiende activiteiten aan te bieden. Verantwoordelijken kunnen bij ons terecht voor praktische en didactische materialen (leidraden, checklists …) om inhoudelijk te werken met hun teams. Tot 2015 deelden we online interessante weblinks en good practices van opvanglocaties via een eigen website. Sinds deze werd afgesloten, verspreiden we informatie naar de kinderbegeleiders en verantwoordelijken via het intranet. De structuur hiervan is echter niet ideaal. We kijken dan ook uit naar de nieuwe ‘Digitale Werkplek’, het online platform dat in het najaar 2017 zal worden gelanceerd door de Stad Gent, om info en materiaal met elkaar uit te wisselen.

Regelmatig wordt nieuw materiaal ontwikkeld in samenwerking met studenten van de opleidingen Professionele bachelor in de Orthopedagogie en Pedagogie van het Jonge Kind die door ons team begeleid worden bij stages, eindwerken of projecten. Zo werd bv. in 2016 een methodiek ontwikkeld om het Pedagogisch Raamwerk op een toegankelijke manier aan te leren aan teams.

18

Netwerking en samenwerken met partners 3.3.4

Intern werkt PB-DiKo samen met een aantal diensten van de Stad Gent buiten het eigen Departement Onderwijs, Opvoeding en Jeugd, met name: e-HRM, Facilitair Management, Pedagogische Begeleidingsdienst voor het Stedelijk Onderwijs, Onderwijscentrum Gent (meer specifiek WOCK9, Brede School, brugfiguren, team thuistaal) en het OCMW. Sedert enkele jaren werken we samen met de stadsbibliotheek aan het project ‘Boekje Proef’, dat het voorlezen door ouders

aan heel jonge kinderen wil stimuleren. PB-DiKo helpt de kwaliteit van het project mee uit te bouwen, de opleider te coachen en de communicatie te ondersteunen. Via extern overleg en netwerken stemmen we de snaren met partners als Kind en Gezin, de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG), VBJK (Vernieuwing in de Basisvoorzieningen voor Jonge Kinderen), Vlaamse Dienst voor Speelpleinwerking, Huizen van het Kind, vzw Sloep, IN-Gent, aanbieders van vormingen rond kinderopvang en andere CIK- en PTO-organisaties. We werken samen met ondersteuners van kinderopvang, overheid en andere actoren die zich richten op het welzijn en de betrokkenheid van kinderen. Deze structurele, projectmatige en ad hoc-samenwerkingen leiden tot een verhoogde kwaliteit van de kinderopvang binnen en buiten onze stadsgrenzen. Regelmatig worden we gevraagd door partnerorganisaties om workshops of lezingen te geven. De samenwerking met hoger onderwijs in het kader van bv. projecten en stages, en deelname aan de adviesraad van de opleiding Professionele bachelor Pedagogie van het Jonge Kind (PJK, Artevelde Hogeschool) leidt tot verrijkende uitwisseling en innovatie. In de tweede helft van 2016 gebeurde er heel wat voorbereidend werk voor het PACE-project, het Intercity Netwerk en de ISSA-conferentie in Gent in oktober 2017. Meer info hierover vind je in het laatste hoofdstuk Blik op de toekomst (blz. 31). Onze expertise en de manier waarop PB-DiKo de kinderopvang ondersteunt en sterkt als competente organisatie, wordt in Vlaanderen, en ook steeds meer internationaal, als inspirerend ervaren.

9 WOCK = werken aan onderwijs door cultuur en kunst

19

‘Complimentendag is al voorbij maar toch …

Ik vond 't een inspirerende

samenwerking ’ Verantwoordelijke

kinderdagverblijf

Werken aan eigen professionalisering en innovatie 3.3.5

Reflectie op je eigen werking is eigen aan kwaliteitsvol werken. Zowel qua inhoud als qua werkvormen wil PB-DiKo blijven inspelen op de veranderende realiteit, nieuwe beleidslijnen en inzichten m.b.t. kinderopvang en vragen vanuit het werkveld. Als team organiseren we ons werk zo optimaal mogelijk en streven we continu naar afstemming over visie en aanpak met het team, de Dienst Kinderopvang en externe partners in het kinderopvanglandschap. Door jaarlijks ons doelpubliek, de medewerkers van DiKo, te bevragen, kunnen we via het vormingsaanbod kort op de bal spelen en bijsturen waar nodig. Elke begeleidingsvorm wordt structureel geëvalueerd door de deelnemers. Er werd in 2015 gewerkt aan een gerichtere outputanalyse, zodat er beter kan bekeken worden ‘wat werkt’. De PTO-medewerker gebruikt de feedback uit de jaarlijkse tevredenheidsmetingen bij de aangesloten opvanglocaties om de eigen werking te optimaliseren. Bij begeleidingswerk plant je ‘zaadjes’, waarvan je nooit op voorhand kan inschatten wanneer de plant vruchten zal dragen. Omdat we doelgericht willen werken, is het belangrijk na te gaan welke van onze begeleidingsvormen meer of minder rendementsvol zijn. Zo zagen we in 2014 een duidelijke daling van het aantal deelnemers in de bijscholingen. Door het krapte in de personeelsbezetting werden kinderbegeleiders prioritair ingezet in de opvanglocaties, ten koste van eigen vorming. In 2015 reduceerden we daarom het individueel vormingsaanbod en boden we een ruimere keuze aan in de teamgerichte conferenties. We stelden vast dat deze aanpak werkt. Deze lijn trokken we door in 2016, waar we per team twee conferenties per jaar konden aanbieden. Ook deze formule slaat aan, en bevestigt dat kort evalueren en kritisch blijven over de eigen werking, samen met flexibiliteit en veranderingsbereidheid, positief werkt op het vormingsbeleid. Wekelijks intern overleg met ons eigen team laat ons toe visie en werkvormen op elkaar af te stemmen, te plannen en te evalueren. Elke maand houden we een intervisie met ons team, waarbij we aan de hand van casusbesprekingen leren van elkaar. Op het maandelijkse overleg met de regiocoördinatoren en de directeur van DiKo worden administratieve, pedagogische en beleidsaspecten aangaande kinderopvang op elkaar afgestemd. Ons team is ook altijd vertegenwoordigd op de maandelijkse Algemene Vergadering met de verantwoordelijken van de opvanglocaties, waarin nieuwe ontwikkelingen en beleidsbeslissingen worden voorgesteld. Ons voortdurend streven naar kwaliteitsvolle kinderopvang impliceert dat ieder teamlid binnen PB-DiKo werkt aan eigen expertise en innovatie (inwerken in nieuwe thema’s, verbreden en verdiepen). We optimaliseren onze werking door onszelf bij te scholen in nieuwe ontwikkelingen in de sector. Dit gebeurt via studiedagen, studiebezoeken aan externe opvanglocaties en organisaties of door het lezen van actuele literatuur.

‘Voor elk probleem, bestaat er oploskoffie.’ Loesje

20

‘Je bekijkt alles vanuit een groter perspectief’

‘Het is leerrijk en een hulp voor de praktijk’

Deelnemers Pedagogische Conferentie

3.4 Investeren in ondersteuning en begeleiding op de werkvloer

’Tijd om te denken, tijd om te doen’

Ondersteuning op vlak van alle kernthema’s 3.4.1

PB-DiKo ondersteunt de opvanglocaties om kwaliteitsvolle kinderopvang te bieden, en de visie en waarden van DiKo optimaal te implementeren in de werking met de kinderen, ouders, buurt en team. Deze ondersteuning wordt concreet vertaald in een aantal kernthema’s. In dit hoofdstuk overlopen we per kernthema de belangrijkste vormen van ondersteuning die we aanboden in 2015-16. 3.4.1.1 Bij onze kinderopvang staat het kind centraal

‘The wider the range of possibilities we offer children, the more intense will be their motivations and the richer their experiences.’- Loris Malaguzzi

Het sterke kind als motor zijn van de eigen ontwikkeling vormt de hoofdfocus van onze pedagogische begeleiding. We beogen een kinderopvang op maat van elk kind, met respect voor de eigenheid en mogelijkheden van elk kind Toetssteen voor de kwaliteit van kinderopvang is het welbevinden en de betrokkenheid van elk kind. PB-DiKo bleef dan ook inzetten op de verspreiding van een sterk kindbeeld en een sensitief-responsieve begeleidershouding, vanuit het DiKo-jaarthema ‘communicatie & expressie’.

Kindgerichte ondersteuning

Coaching was een van de belangrijkste werkvormen om verantwoordelijken te versterken in hun vaardigheden om het kindluik op de teams te begeleiden. We begeleidden de intervisie van de acht ZigZag-locaties (waar de pedagogische praktijk gericht is op het ‘sterke kind) en de maandelijkse regio-intervisies waar ZiKo+ en kindvolgsystemen een weerkerend agendapunt vormen en waar kindgerelateerde inhouden op vraag behandeld worden. Bij individuele coachingstrajecten kwamen naast deze thema’s o.a. het opzetten en begeleiden van vakantiewerking, ruimte en materialen, en coachen van begeleidersstijl aan bod. In twee teams werd met de kinderbegeleiders op het kindluik gewerkt via een praktijkbegeleiding, o.a. door middel van het thema ‘wennen’. Een groot deel van onze vormingen voor kinderbegeleiders en verantwoordelijken focusten op het kindluik, zoals de vormingen over hechting, kindvolgsystemen, zelfevaluatie, kinderparticipatie, ruimte en materialen, verticaal werken en begeleidersstijl. Naar goede gewoonte kwam het kindluik ook uitvoerig aan bod in de basiscursus voor nieuwe medewerkers. Meer informatie over de basiscursus vind je op pagina 27. We ondersteunen met ons team ook DiKo bij kinderevenementen zoals de jaarlijkse ‘Get To’ en ‘Bengeldag’. Op die dagen beleven respectievelijk de oudere en de jongere kinderen van een groep (St)Ibo’s een uitdagend aanbod van workshops en activiteiten.

21

Materiaalkoffers en boekentrolley’s meer dan 130 keer ontleend

De meeste van onze materiaalkoffers en boekentrolley’s zijn ontwikkeld om kinderbegeleiders te ondersteunen op het vlak van het kindluik. Het uitlenen van de koffers ging na de verhuis in 2015 eerst wat moeizaam van start. Dankzij ondersteuning van een administratief medewerker, en van de bodes voor het vervoer, verbeterden deze ontleningscijfers zienderogen. Een verhoogde toegankelijkheid en gebruiksvriendelijkheid van de ontleningsdienst, bracht de ontlening van de koffers opnieuw in een stroomversnelling. De meest populaire koffers (met name de digiflits-, chill-, circus-, feest-, kamishibai-, thee- en muziekkoffers, en het verkeersparcours) werden in 2015 maar liefst 64 keer en in 2016 zelfs 67 keer ontleend. Vooral tijdens themaweken in de buitenschoolse vakantieopvang zijn de koffers erg in trek. PB-DiKo begeleidde studenten bij de ontwikkeling van de ik-jij-wij-koffer rond diversiteit. We begeleidden ook studenten bij het ontwikkelen van een methode om kindportretten en ontwikkelingsdomeinen van het kindvolgsysteem ZiKo-Vo te visualiseren voor kinderbegeleiders van 0- tot 3-jarigen. In 2017 willen we deze methode verspreiden in al onze kinderdagverblijven. Een collegagroep van verantwoordelijken zorgde voor een update van In de Kijker, het kindvolgsysteem voor kinderen in de buitenschoolse opvang. De kindportretten ondergingen een complete make-over. Er werd een aanzet gemaakt voor vernieuwing van de fiches over de ontwikkelingsdomeinen en het draaiboek voor verantwoordelijken. Dit wordt verder uitgewerkt in 2017. Continu uitbouwen van onze kindgerichte expertise

Het is een uitdaging om ons ook als team continu te blijven vormen, zodat onze expertise aansluit bij de noden van het werkveld. Op vlak van kindthema’s werkten we ons vooral in in het gebruik van ruimte en materialen, hechting, inspraak en stimuleren van kinderen. Dit deden we door uitwisseling, literatuurstudie en het bezoeken van andere opvanglocaties binnen de eigen organisatie en buiten Gent. We leverden een actieve bijdrage aan de ontwikkeling van het Pedagogisch Raamwerk, MeMoQ en de speelbank van VVSG. Speelbank.be is een online database waarop je speelactiviteiten kan opzoeken voor kinderen van 0 tot 3 jaar. Je kan er ook zelf speelactiviteiten toevoegen en tal van leuke speeltips vinden. 3.4.1.2 Inclusieve kinderopvang

‘Vroeger dacht ik dat mijn beperkingen mijn grenzen waren.’ - Loesje De kinderopvang van Stad Gent staat open voor alle kinderen. We streven naar een toegankelijke kinderopvang, ook voor kinderen met specifieke zorgbehoeften. Inclusieve kinderopvang van kinderen met een specifieke zorgbehoefte situeert zich binnen een breder kader van respect en diversiteit. Het speelt in op de eigenheid van elk kind, waarbij de verscheidenheid in ontwikkeling een meerwaarde is voor alle kinderen, ouders, kinderbegeleiders en samenleving. Inclusieve kinderopvang creëert een omgeving waar elk kind zich kan ontwikkelen volgens zijn eigen ritme met de ouders en het eventuele (zorg)netwerk als onmisbare partners. Hierbij wordt vertrokken vanuit de DECET-principes (zie pagina 10) en het holistisch kindbeeld. In elke regio is een kinderdagverblijf dat zich profileert en een plaats voorbehoudt voor kinderen met een specifieke zorgbehoefte. Omdat de gezinnen van deze kinderen vaak uit de boot vallen, is het bouwen aan een toegankelijkheidsbeleid van groot belang.

22

De pedagogische begeleiding op dit vlak wordt gefaciliteerd door de erkenning als Centrum voor Inclusieve Kinderopvang (CIK). Onze CIK-medewerker ondersteunde de stedelijke kinderdagverblijven via een praktijkbegeleiding, een projectbegeleiding, coaching van verantwoordelijken en een collegagroep voor inclusieve kinderdagverblijven. Er werden uiteraard ook heel wat vormingen georganiseerd met als focus de ‘inclusieve kinderopvang’. Bij de buitenschoolse opvang gebeurde de ondersteuning vooral door pedagogische conferenties, waarbij teams reflecteren over hun kijk en handelen binnen het inclusief werken. Via de werkgroep All Inclusive (met verantwoordelijken van buitenschoolse opvang en een regiocoördinator) wordt de toegankelijkheid en kwaliteit van de buitenschoolse opvang opgevolgd. In 2016 maakte deze werkgroep een beleidsadvies op om inclusieve opvang in de buitenschoolse opvang in de toekomst te optimaliseren. Doel is om tijdens de vakantie- en jaaropvang een maximale kwalitatieve vrijetijdsbesteding te garanderen in de (St)Ibo’s voor alle kinderen, met bijzondere aandacht voor kinderen met een specifieke zorgbehoefte, en het pedagogisch handelen af te stemmen op de individuele noden van elk kind. In dit beleidsadvies werden de huidige situatie met knelpunten in kaart gebracht en voorstellen geformuleerd om tot een gewenste situatie te komen. De inclusiecoach kon ook het inclusie-netwerk van onze dienst verder uitbouwen. Op pagina 28 lees je meer over de stadsoverschrijdende inzet van onze inclusiecoach. 3.4.1.3 Duurzaamheid, natuurbeleving en gezondheid

Gentse kinderopvang zet in op duurzaamheid, onder meer door te werken aan natuurbeleving, aandacht te besteden aan duurzame materialen en generatiebewustzijn, en actief te werken aan gezonde voeding en beweging. Aandacht voor duurzaamheid binnen de kinderopvang is een relatief nieuw concept in Vlaanderen. We begeven ons op nieuwe, onbetreden paden wanneer we de natuur intrekken met de kinderen, de natuur binnenhalen in onze opvanglocaties, en oog hebben voor de sociale en economische duurzaamheid.

In 2012 ontstond een nieuw profiel ‘natuur en duurzaamheid’. Om implementatie van de visie op dit vlak te ondersteunen, coachen we de verantwoordelijken van opvanglocaties met een profiel ‘natuur en duurzaamheid’ door middel van een intervisiegroep. In 2015 was er daarenboven een praktijkbegeleiding voor een (St)Ibo en een projectbegeleiding voor een kinderdagverblijf. Eind 2015 ging een nieuw kinderdagverblijf open, dat als zesde locatie het profiel ‘natuur en duurzaamheid’ kreeg. In 2016 kwam er nog een ‘groene’ (St)Ibo bij. De teams werden door middel van een intensieve vormingsweek ingeleid in dit thema en worden sindsdien ondersteund door middel van projectbegeleiding. Andere, niet-geprofileerde opvanglocaties, toonden hun interesse in het thema door deel te nemen aan de Tour De Gand in 2015, en aan pedagogische conferenties. ‘Duurzaamheid in de kinderopvang’ was ook het centrale thema van de Ratatoej 2015. Aandacht voor gezondheid is er uiteraard al geruime tijd in de kinderopvang, maar de focus verschoof van verzorging en hygiëne, naar beweging en gezonde voeding. PB-DiKo ondersteunde de implementatie van een beleidsbeslissing van DiKo om alleen nog gezonde vieruurtjes aan te bieden in de buitenschoolse opvang.

‘Play in the dirt.Because life is too short to always have clean fingernails. And at the end of the day, your feet should be dirty, your hair messy

and your eyes sparkling.’ – Shanti

23

3.4.1.4 Ouders zijn onze eerste partners

Ouders zijn de eerste partners in de kinderopvang. Participatie en betrokkenheid van ouders en andere opvoeders spelen een grote rol in onze werking. Bij elke beleidsbeslissing en externe communicatie van DiKo en de opvanglocaties proberen we vanuit PB-DiKo een signaalfunctie op te nemen over het betrekken van ouders. Een bijzonder aandachtspunt is hier toegankelijke communicatie naar minder- of anderstalige ouders. In 2015 werd via coaching onder meer stilgestaan bij het meten van tevredenheid van ouders en het uitwerken van het kwaliteitshandboek op vlak van ‘samenwerken met ouders’. In 2016 werd via coaching op regiovergaderingen uitgebreid gewerkt rond ouderbevraging en oudertevredenheid. Tijdens de basiscursussen werd telkens een halve dag gewerkt rond ouderparticipatie en communicatie met ouders. Daarnaast richtte een aantal vormingen zich specifiek op het thema communicatie met ouders en ouderbetrokkenheid. In de samenwerking met de bibliotheek van Gent in het voorleesproject Boekje Proef, ging onze aandacht vooral naar de participatie van ouders. Bij alle geprofileerde opvanglocaties werd uiteraard ook de uitwerking van het profiel op het ouderluik ondersteund. 3.4.1.5 Sociale functie en diversiteit

We ondersteunen de kinderopvang met een sterke focus op sociale functie en diversiteit, door gelijke kansen te creëren en vooroordelen en discriminatie te bestrijden. We werken hiervoor onder meer via de DECET-principes. Jaarlijks krijgen de sociale functie en diversiteit grote aandacht in ons vormingsaanbod. PB-DiKo deed dit o.a. door dit kernthema uitgebreider aan bod te laten komen in de basiscursus en diverse pedagogische conferenties. In 2015 was het thema armoede een belangrijke focus binnen ons diversiteitsbeleid. We hebben

onze expertise op dit vlak verder uitgebouwd en dit thema geïntegreerd in ons vormingsaanbod. We besteedden extra aandacht aan het inschrijvingsbeleid, de doelgroepmedewerkers en de samenwerking met brugfiguren. 17 stedelijke opvanglocaties hebben een buurtgerichte profilering. Ze werken de sociale functie en de diversiteitsprincipes heel expliciet en grondig uit. We coachen de verantwoordelijken van deze locaties bij hun zeswekelijks intervisiemoment en in de collegagroep voor verantwoordelijken over DECET. Daarnaast coachen we verantwoordelijken individueel, bij de implementatie van de visie van buurtgericht werken in hun opvanglocatie.

We werkten ook aan de versterking van de sociale functie via netwerking en structurele externe contacten, zoals de stuurgroep sociale functie, de intervisiegroep sociale functie, VBJK, OCMW en externe opvanglocaties.

24

De Evens Foundation10 voorzag in 2016 projectmiddelen voor een buurtgerichte opvanglocatie om het diversiteitsbeleid verder uit te bouwen door middel van internationale uitwisseling. Ons team ondersteunde dit project intensief en kreeg via deze weg ook de kans om zelf bij te leren door buiten de landsgrenzen op studiebezoek te gaan, in Stockholm en IJsland.

Samen met het beleid zetten we in op sociale functie en ontmoeting binnen de kinderopvang. Intensief advieswerk in 2016 leidde tot de financiering vanaf 2017 van twee nieuwe medewerkers die hier extra toe kunnen bijdragen: een pedagogisch begeleider voor de ondersteuning van opvanglocaties met trap 3-subsidiëring en een projectmedewerker in kader van het Europese PACE-netwerk, dat o.a. inzet op toegankelijke kinderopvang. Meer info hierover vind je op p 32.

In samenwerking met VBJK werd het project “Netwerkversterking en sociale steun van ouders in de kinderopvang” geproefdraaid in twee buurtgerichte kinderdagverblijven. De expertise die we bij dit project wonnen, wordt verduurzaamd in vorm van praktijkbegeleiding en pedagogische conferenties met teams in de komende jaren. 3.4.1.6 Samenwerken met buurt en samenleving

Een opvanglocatie is ingebed in de buurt en ruimere samenleving. We streven naar verbondenheid met de buurt en naar samenwerking met externe partners. We zetten in op opvanglocaties als schakel in de keten, als één van de opvoedingspartners in de samenleving. Bij (St)Ibo’s speelt de webfunctie een centrale rol waarbij een gevarieerde keuze aan vrijetijdsactiviteiten voor kinderen aangeboden wordt in samenwerking met externe partners uit de buurt.

Kinderopvanglocaties werken op verschillende manieren en niveaus samen met de buurt. Kinderen gaan wandelen, spelen en winkelen in hun buurt. Verbinding met buurtbewoners wordt bevorderd door bijvoorbeeld “soep op de stoep” aan te bieden of rond te rijden met een door ouders en buren gemaakte koffiekar. In heel wat buurten zet de Stedelijke kinderopvang samen met buurtorganisaties initiatieven op, waardoor de organisaties en toeleiders de kinderopvang beter leren kennen en de kinderopvang (en de families) het buurtaanbod beter leren kennen. Samenwerking met de buurt is een inherent onderdeel van elke begeleiding en wordt zowel in de basiscursus als het overige vormingsaanbod uitgediept.

In 2016 overlegden we met de Brede School en het brugteam over hoe met ouders te communiceren over de aanpassingen in het centrale inschrijvingssysteem voor de buitenschoolse opvang.

‘It takes a village to raise a child’ - Afrikaans spreekwoord

10

Evens Foundation (‘Living together harmoniously in Europe’) is een stichting die projecten met een focus op sociale en culturele diversiteit ondersteunt.

25

Werken met een divers talentgericht team ‘You can do what I cannot do. I can do what you cannot do.

Together we can do great things.’ - Moeder Theresa

Doel van elke begeleiding is een sterker team dat reflecteert over en werkt aan de kwaliteit van de eigen kinderopvang. We werken samen aan verbondenheid vanuit een divers en talentgericht team - met participatie van en inspelend op de talenten van elke medewerker.

Sinds 2015 heeft PB-DiKo zich ingewerkt in de methodiek ‘Waarderen, Analyseren, Daden - Waarderende praktijkanalyse’ (Wanda). Doel is, in groep, je eigen praktijk te onderzoeken en optimaliseren. Met Wanda reageer je niet onmiddellijk, maar zet je eerst een stap achteruit. Deze methode werd bevorderd via praktijkbegeleidingen en een collegagroep Wanda. Coaching over teamgerelateerde thema’s gebeurde vooral via deze Wanda-methodiek, maar ook via individuele coaching op vraag van verantwoordelijken. Thema’s die hierbij aan bod kwamen waren o.a. inzetten op kwaliteiten, communicatie in en met het team en teamrelaties. Ook de collegagroep ‘mentoren voor doelgroepmedewerkers’ had als focus de omgang tussen teamleden. Eén regio organiseerde een ‘talentendag’. Diverse vormingen focusten op de teamwerking, communicatie en het functioneren van kinderbegeleiders op de werkvloer. Teamgerelateerde thema’s kwamen vaak ook zijdelings aan bod bij pedagogische begeleiding rond andere thema’s. In 2016 kreeg ‘communicatie in team’ een extra boost als rode draad op de tweedaagse vorming voor verantwoordelijken. De uitwerking van dit thema - vanuit theoretische kaders als ‘verbindend communiceren’ en ‘waarderende benadering’ - werd zo gesmaakt dat het in 2017 verder zal worden uitgewerkt via coaching op regio, via bijscholingen en collegagroepen.

Algemene professionalisering van de medewerkers 3.4.2

‘Iets groots ontstaat uit het samenbrengen van kleine dingen’ - Vincent Van Gogh

‘Nieuwe kinderbegeleiders worden overspoeld met informatie. Hoe zorg ik

ervoor dat ze toch vrij snel mee zijn met de visie van ons profiel? Kunnen we een

instrument ontwikkelen dat hen hierbij kan helpen?’

Verantwoordelijke Elke begeleiding en vorming is gericht op verdere professionalisering van medewerkers. Een groot deel van onze ondersteuning dekt verschillende thema’s, luiken en doelen, naast de meer gerichte ondersteuning die we bieden.

26

3.4.2.1 Ondersteuning rond verschillende thema’s en luiken

Maandelijks is er een regiovergadering: een vergadering voor verantwoordelijken van stedelijke opvanglocaties per regio, onder voorzitterschap van de regiocoördinator. Een pedagogisch begeleider bereidt dit mee voor en ondersteunt de vergadering voor inhoudelijke thema’s. Thema’s die bij individuele coaching van verantwoordelijken aan bod komen, zijn vaak algemeen en overkoepelend, maar soms ook concreet: zoals communicatie, oudertevredenheid, speelvisie, kwaliteitshandboek, ZiKo+, Wanda, verticaal werken en draagkracht. Aangezien profielen worden uitgewerkt over de vier luiken, wordt ook in de intervisiegroepen van geprofileerde opvanglocaties gewerkt aan implementatie van algemene thema’s, steeds gelinkt aan het betreffende profiel. Ook bij de vormingen draagt een hele reeks bij aan de algemene professionalisering van medewerkers. Bv. de bijscholingen rond verticaal werken en Wanda, maar ook de intervisiegroep voor onthaalouders waar diverse thema’s aan bod komen. In 2015 organiseerden we een Tour de Gand XL voor de buitenschoolse opvang, rond het thema ‘Drukte in de opvang’. In 2016 werkte de Tour de Gand XL voor kinderdagverblijven rond het thema ‘Geef me de ruimte’. In 2016 was er de tweejaarlijkse Rondgang: een evaluatie van de vakantiewerking in de buitenschoolse opvang. Bij een rondgang geven we steeds feedback in de desbetreffende teams, waaruit acties voortvloeien naar de specifieke werking. Besluiten uit algemeen rondgangverslag leiden tot advies of acties op niveau van het departement. De focus van de Rondgang in 2016 was gelijklopend met het DiKo-jaarthema: communicatie & expressie. We vervulden ook een adviserende rol aangaande jobfierheid van de medewerkers. 3.4.2.2 Basiscursus voor nieuwe medewerkers

Een belangrijk element in de professionalisering van onze teams is onze basiscursus voor nieuwe medewerkers waar o.a. gewerkt wordt rond de visie op kindervang van de Stad Gent en de kwaliteitsinstrumenten. PB-DiKo investeert hier dan ook veel tijd en energie in. De basiscursus voor nieuwe kinderbegeleiders omvat vier volle dagen, deze voor verantwoordelijken duurt vijf dagen. In 2015 werden 3 basiscursussen georganiseerd, voor een totaal van 40 nieuwe kinderbegeleiders en 6 nieuwe verantwoordelijken. In 2016 begeleidden we in totaal 6 basiscursussen, voor 90 kinderbegeleiders en 10 verantwoordelijken.

Deze ‘blokkentoren’ geeft een beeld van de inhouden die aan bod komen in de basiscursus voor begeleiders. We passen de inhoud aan aan de context en noden. De laatste jaren geven we bv. meer aandacht aan geweldloze communicatie, het kwaliteitenspel, het pedagogisch raamwerk en het belang van tussen de kinderen zitten in functie van gerichte observatie.

‘Ik vond voornamelijk, voor mij,

begeleidersstijl en communicatie het interessantst, door de oefeningen en het

meteen reflecteren, omdat dit me echt handvaten geeft’

Deelnemer basiscursus verantwoordelijken

PB-DiKo organiseerde 9 basiscursussen voor 130 kinderbegeleiders en 16 verantwoordelijken in 2015-16

27

3.4.2.3 Ratatoej zet 480 medewerkers op weg naar duurzame kinderopvang

Op vrijdag 10 april 2015 vond Ratatoej plaats. Het tweejaarlijkse vormingsevenement voor alle medewerkers van DiKo. Het centrale thema was duurzaamheid. Tijdens de dag konden alle kinderbegeleiders en verantwoordelijken twee routes volgen. Bij een eerste route volgden de kinderbegeleiders twee workshops naar keuze uit een groot gevarieerd aanbod, georganiseerd door de pedagogisch begeleiders. Bij een tweede route lag de focus op het delen van good practices via de werkvorm ‘marché de connaissance’. Elke opvanglocatie werd begeleid door PB-DiKo om die dag één praktijkvoorbeeld naar voor te brengen via een toontafel. Deze formule was een onverwacht groot succes en werd zeer positief ervaren. Iedereen was op zijn beurt standhouder of bezoeker en kon als bezoeker geïnspireerd raken, of als standhouder veel waardering van medecollega’s uit andere opvanglocaties ontvangen. In 2016 startte de voorbereiding van de Ratatoej 2017, met als focus het DiKo-thema ‘communicatie & expressie’.

Stadsoverschrijdende pedagogische opdrachten 3.4.3

3.4.3.1 Centrum voor Inclusieve kinderopvang (CIK)

Onze CIK-medewerker (of inclusiecoach) heeft als hoofdopdracht de inclusiegedachte te integreren in de kinderopvang, in zowel stedelijke als niet-stedelijke teams in zorgregio groot-Gent, via verschillende methodieken en kaders (DECET, ZiKo-Vo). Op pagina 23 beschreven we al hoe ze de voorbije jaren de stedelijke locaties en beleid hierin ondersteunde.

Ook niet-stedelijke opvanglocaties konden rekenen op de nodige ondersteuning van onze inclusiecoach. In 2015 begeleidde ze 7 locaties via praktijkbegeleidingen en 2 via coaching. In 2016 breidde dit uit tot 8 ondersteuningstrajecten in kinderdagverblijven (5 grote en 3 kleine) en 3 lerende netwerken, waarmee in totaal 20 verschillende opvanglocaties buiten het stedelijke net werden bereikt. In 2015 coördineerde ze de ontwikkeling van het gezelschapsspel All Inclusive, waarmee reflectie over inclusie op onderhoudende manier gestimuleerd wordt. In 2016 werd dit verder gepromoot en verspreid.

De inclusiecoach investeerde ook sterk in advies- en beleidswerk. Ze organiseerde de adviesraad van inclusieve kinderopvang binnen de stedelijke kinderopvang en nam deel aan het Lokaal Overlegplatform Kinderopvang (LOK) van verschillende gemeentes binnen de zorgregio. Zij zette haar engagement als lid van de redactieraad van KIDDO (vakblad voor professionals in de kinderopvang) verder en kon zo externe organisaties adviseren over inclusieve kinderopvang. Ze nam deel aan het overleg rond MeMoQ en in 2016 werkte ze beleidsadvies uit over inclusie in de buitenschoolse opvang. Onze inclusiecoach neemt deel aan het tweemaandelijks begeleidingstraject CIK en vormingen verbonden aan haar rol van inclusiecoach, en werkt samen met de opleiding PJK van de Artevelde Hogeschool. 3.4.3.2 Pedagogische en TaalOndersteuning (PTO)

Dankzij de projectsubsidie van Kind en Gezin voor pedagogische en taalondersteunende organisaties (PTO's) kon een voltijdse pedagogisch begeleider ondersteuning bieden aan 50 zelfstandige gezins- en kleine groepsopvanglocaties. De ondersteuning bestond uit pedagogische en taalondersteuning (minimum 20 uur per kalenderjaar per opvang), beantwoorden van pedagogische adviesvragen, evalueren van draagkracht bij gezinsopvang en stimuleren van deelname aan netwerken.

Onze PTO-begeleider werkte mee aan een adviserende nota rond pedagogische ondersteuning voor zelfstandige gezins- en groepsopvang.

De Stad Gent is, via PTO, ook deel van het netwerk dat experimenteert, uitwisselt en advies geeft over het evalueren van draagkracht bij gezinsopvang. In kader van de projectsubsidie maken we ook deel uit van het klankbord en het praktijkontwikkelingstraject hierrond. Ondertussen werd bekend dat de steun voor de gratis pedagogische ondersteuning van de zelfstandig kinderopvang verlengd is tot 31 december 2017.

28

Tijdsinvestering per thema 3.4.4

Het is voor PB-DiKo belangrijk om te reflecteren hoeveel tijd we besteden aan de verschillende kernthema’s. We willen ook nagaan in hoeverre we investeren in ons eigen team als deel van een competent systeem. Onderstaande tabel biedt een overzicht van de relatieve tijdsbesteding van ons team per kernthema. In Bijlage 1 (pag 38-40) achteraan vind je een overzicht van alle vormingen met de focus per vorming.

Tabel 4: Relatieve tijdsbesteding ondersteuning per thema

2015 2016

Ondersteuning opvanglocaties

Kindgericht 16 % 17 %

Inclusief 9 % 8 %

Groen-duurzaam 4 % 1 %

Ouderbetrokkenheid 2 % 2 %

Sociale functie, diversiteit en buurtwerking 6 % 10 %

Divers talentgericht team 3 % 1 %

Algemene professionalisering medewerkers 25 % 26 %

Professionalisering PB-DiKo

Efficiënte organisatie en afstemming 25 % 24 %

Eigen professionalisering en innovatie 10 % 10 %

Totaal 100 % 100 %

Alle kernthema’s krijgen aandacht in ons ondersteuningswerk. Algemene professionalisering van de kinderbegeleiders en de verantwoordelijken neemt het meeste tijd in, omdat we in de meeste begeleidingen werken aan de kwaliteit op alle vier de luiken (kind, ouder, buurt, team). Bij de specifieke ondersteuningen blijft de meeste tijd gaan naar kindgerichte vorming en begeleiding, waarmee we inspelen op de vraag uit het werkveld. Sinds 2014 kunnen we extra investeren in inclusiegerichte ondersteuning dankzij de erkenning als CIK. In 2015 besteden we extra tijd aan groen-duurzaam omdat dit het centrale thema was van de Ratatoej. Sociale functie, diversiteit en buurtwerking en ouderbetrokkenheid vormen een rode draad doorheen ons begeleidingswerk en zijn de focus van een groot deel van de vormingen door externen. Ze kregen extra aandacht door de projectfondsen gericht op sociale en culturele diversiteit van de Evens Foundation en het project Netwerkversterking en sociale steun van ouders in de kinderopvang. Een divers talentgericht team vormt natuurlijk ook een belangrijke invalshoek van elke ondersteuning door PB-DiKo. Teamwerking en -competenties kwamen ook ruim aan bod in de vormingen door externen. We investeren sterk in ons team als deel van een competent systeem. We haalden ons streefdoel voor 2015-2016 om 10 % van onze totale werktijd te investeren in eigen professionalisering, onderzoek en innovatie. We besteden ook de nodige tijd aan organisatie, en afstemming van visie en taken. Via verschillende overlegmomenten willen we gedragenheid creëren rond de gezamenlijke visie op kinderopvang, het beleid hierop afstemmen en opdrachten zo efficiënt mogelijk organiseren. In een grote dienst als DiKo, met een team waar ieder zijn eigen ondersteuningsopdrachten heeft, is deze continue afstemming een noodzakelijkheid en belangrijke meerwaarde.

29

Tijdsinvestering per ondersteuningsvorm 3.4.5

Ondersteuningsvorm 2015 2016

Advieswerk 3 % 5 %

Coaching 22 % 18 %

Praktijkbegeleiding 2 % 2 %

Projectbegeleiding 3 % 3 %

Vormingen door PB-DiKo 13 % 14 %

Materiaalontwikkeling en informatieverspreiding 5 % 9 %

Samenwerking en overleg met partners 7 % 7 %

Intern overleg en informatie-uitwisseling 23 % 17 %

Studie, innovatie en organisatie 22 % 25 %

Totaal 100 % 100 % *Vormingen door externe experts en stadsoverschrijdende ondersteuning zijn hier niet in opgenomen. Inhoudelijke voorbereiding en nazorg zijn wel inbegrepen in de cijfers.

De ondersteuning van de opvanglocaties in het uitbouwen van kwalitatieve kinderopvang is dé bestaansreden van PB-DiKo. We investeerden de voorbije jaren fors in onze kernopdracht: de rechtstreekse begeleiding van de opvanglocaties. Deze ondersteuning gebeurde in de eerste plaats via coaching (20 %) en vorming (13 %) en in mindere mate project- en praktijkbegeleiding (5 %). Daarnaast nam materiaalontwikkeling en informatie voor kinderbegeleiders en verantwoordelijken 7 % van onze tijd in. Om te bouwen aan een kwaliteitsvol kinderopvanglandschap is samenwerking met partners essentieel. Extern overleg, netwerking en samenwerking met partners krijgt dan ook de nodige tijd en aandacht (7 %). In 2016 was er een rondgang bij een groot deel van de Stibo’s om de vakantiewerking te observeren. Dit ging gepaard met een intensieve coaching op de vloer en de ontwikkeling van ondersteunend materiaal voor een kwalitatieve werking in de opvanglocaties. Dit werd geregistreerd als advieswerk. Om de toestroom aan nieuwe medewerkers op te vangen werden er meer basiscursussen georganiseerd. De voorbereiding en opvolging van een kwalitatief en innovatief vormingsaanbod voor 700 medewerkers in 73 opvanglocaties, en het uitlenen van pedagogisch en didactisch materiaal, vereisen een goede administratieve organisatie. Door het wegvallen van de administratieve ondersteuning in 2014 en de verhuis naar AC Portus, verzwaarde de administratieve ondersteuning van het vormingsaanbod voor ons team. Zo werkten wij het aanbod uit en volgden de evaluaties, de noden van het werkveld en de contacten met de externe lesgevers en de Dienst Talent en Ontwikkeling op. Ook de opvolging van een groot aantal mails, ad hoc-opdrachten en de organisatie van de dagelijkse werking, vereisten het nodige ‘bureauwerk’. In 2016 konden we voor een deel van het jaar op een administratieve medewerker rekenen om ons bij dit alles te ondersteunen. We hopen het relatief grote aandeel administratieve organisatie en opvolging in de toekomst te verminderen, ten voordele van onze ‘core business’: de inhoudelijke werking voor en met medewerkers van de opvanglocaties. Vanaf 2018 wordt een vormingsaanbod opgemaakt voor 2 jaar. Dit gebeurt in de eerste plaats omdat de locaties zo een coherent, duurzaam vormingsplan kunnen opstellen, maar we hopen dat daarmee de administratieve opvolging minder tijdsintensief zal worden. Relatief gezien besteedt ons team minder tijd aan advies (4% in 2015-16). De tendens die we de vorige jaren al vaststelden zet zich verder: de tijd besteed aan pedagogische begeleiding stijgt en aan advies op beleidsniveau daalt. Toch drukken we toch een belangrijke stempel op het beleid door een voortrekkersrol op te nemen in heel wat plaatselijke, nationale en internationale overleg- en beleidsgroepen. We merken dat onze expertise gewaardeerd wordt bij beleidsmakers en andere stakeholders in Vlaanderen en buiten de landsgrenzen. Wij hopen ons in de toekomst meer te kunnen inzetten op vlak van het lokaal beleid. Adviseren is een essentiële opdracht van ons team, en wij kunnen en willen vanuit onze specifieke expertise graag constructief bijdragen aan het ontwikkelen en implementeren van beleidslijnen van lokaal tot internationaal niveau.

30

Ondersteuning per opvanglocatie 3.4.6

Tabel 6: Ondersteuning door PB-DiKo per opvanglocatie Stad Gent

Regio Locaties ‘16 Coaching 2015 Coaching 2016 PC 2015 PC 2016

Zuid 17 11 11 17 17

West 11 9 11 11 12

Oost 15 7 10 15 15

Noord 15 7 12 13 14

Centrum 15 11 15 15 15

Totaal 73 45/71 (63 %) 59/73 (81 %) 71 (100 %) 73 (100 %)

Coaching: aantal locaties waar de verantwoordelijke aan minstens één vorm van coaching deelnam PC: aantal locaties waar er minstens één pedagogische conferentie met het team plaatsvond

In alle locaties werd er jaarlijks minstens één pedagogische conferentie met het team georganiseerd. Zoals je kan zien in tabel 6 maakte de meerderheid van de locaties ook gebruik van één of andere vorm van coaching (door praktijk- of projectbegeleiding of door individuele coaching of deelname aan een of meer collegagroepen van de verantwoordelijken). In 2015 werd zo 63 % van de locaties gecoacht, in 2016 was dat zelfs 81 %. Bij de vorming en ondersteuning door externe lesgevers, staat ons team in voor de coördinatie en opvolging. In Bijlage 1 (pagina 35-38) staat een overzicht van alle vormingen en het aantal deelnemers per vorming.

‘De creatie van iets nieuws wordt niet gerealiseerd door het intellect, maar door het instinct dat aanzet tot spelen.’

Carl Jung

31

4 EEN BLIK OP DE TOEKOMST

4.1 Blijven werken aan een efficiënte organisatie in een competent systeem

De Dienst Kinderopvang blijft groeien. Dankzij extra budget kunnen meer kinderbegeleiders aangeworven worden Kinderbegeleiders en verantwoordelijken hebben een grote verscheidenheid aan taken, met steeds meer kwaliteitsvereisten. De groei in aantal en diversiteit van kinderen weegt op de draagkracht van begeleiders. Iedereen kijkt uit naar de voorziene aanwervingsrondes van nieuwe medewerkers in 2017. Als pedagogisch begeleiders willen wij de nieuwe medewerkers zo goed mogelijk inwerken en samen met het werkveld werken aan een coherent ondersteuningstraject.

In 2017 en de daaropvolgende jaren worden enkele belangrijke sleutelfiguren van DiKo vervangen omdat mensen met pensioen gaan of gingen. Het is een uitdaging om de aanwezige kennis en ervaring te behouden en te borgen. Maar we kijken ook uit naar vernieuwende ideeën die nieuwe leidinggevenden zullen binnenbrengen. Nieuwe medewerkers en personeelsverschuivingen - bij PB-DiKo, staf en administratie - vragen de nodige inwerkingstijd. Een goede integratie van nieuwe collega’s met het oog op een kwalitatieve, talentgerichte inzet op langere termijn is een belangrijk aandachtpunt voor de toekomst.

De vraag naar digitalisering en registratie van onze werking, en formalisering van procedures neemt toe. Mits de nodige tijd en ruimte, kan dit de kwaliteit van ons werk ten goede komen. E-mail en intranet zijn niet steeds toereikend om onze doelgroepen zowel diepgaand als ad hoc te informeren. We onderzoeken de nood aan en mogelijkheden van andere manieren van communiceren.

Volgens het decreet van 2014 dat kinderopvang van baby’s en peuters regelt, moet elke organisator van kinderopvang zorgen voor pedagogische ondersteuning van de kinderbegeleiders. Er worden in de toekomst erkenningsvoorwaarden bepaald voor pedagogische ondersteuningsorganisaties (POO). Dit kan mogelijk van invloed zijn op onze werking, organisatie en draagwijdte. Door een kwaliteitshandboek voor onze werking uit te schrijven, wil PB-DiKo hier proactief op inspelen.

Door de toenemende nood aan kwaliteitsbevordering en professionalisering enerzijds, en de beperkte mankracht en middelen van ons team anderzijds, vergroot de uitdaging om alle medewerkers op het terrein voldoende te ondersteunen. We zoeken daarom continu en welbewust naar een evenwicht tussen aanbodgestuurd en planmatig werken enerzijds, en flexibel inspelen op reële en ad hoc-vragen anderzijds. Met de beschikbare mensen en middelen, wordt het steeds uitdagender om alle DiKo-medewerkers te bereiken met een kwaliteitsvol aanbod.

32

In 2017 willen we reflecteren over de eigen prioriteiten en takenpakket, gericht op een maximaal rendement en optimale kwaliteitsondersteuning op de werkvloer. We willen het effect van onze ondersteuning blijven in vraag stellen, met als finale graadmeter het welbevinden en de betrokkenheid van alle kinderen in onze opvanglocaties.

4.2 Vinger aan de pols en proactief inspelen op nieuwe ontwikkelingen

Er wordt op meerdere vlakken een uitbreiding van de Gentse kinderopvang voorzien. Om een continue kwaliteit in lijn met de visie te garanderen, is extra ondersteuning nodig.

Om in te spelen op de aanhoudende grote instroom van nieuwe medewerkers in de opvanglocaties plannen we de komende jaren jaarlijks minstens drie basiscursussen voor beginnende kinderbegeleiders en één voor verantwoordelijken. Mede dankzij die grondige inwerking willen we de visie op pedagogische kwaliteit van de Stad Gent vrijwaren. In de nabije toekomst komen er een aantal nieuwe stedelijke opvanglocaties bij. Deze zullen allen werken vanuit een welbepaald profiel. Ons team zal de eerste twee jaren instaan voor een intensieve begeleiding van deze nieuwe locaties.

De veranderende realiteit, met een hoge werkdruk voor zowel kinderbegeleiders als verantwoordelijken, stimuleert ons om continu na te denken over prioriteiten binnen het vormingsaanbod. Ons aanbod moet inhoudelijk en organisatorisch flexibel worden ingezet, passend bij de noden en de vragen van de werknemers. Het wordt een steeds grotere uitdaging om een evenwicht te vinden tussen een kwaliteitsvol professionaliseringsaanbod en een redelijke bezettingsgraad binnen onze opvanglocaties. Met de actuele middelen en mankracht, kan niet elke vraag naar praktijk- of projectbegeleiding beantwoord worden. We gaan op zoek naar alternatieve manieren om intensief te begeleiden. Zo willen we onderzoeken of minder bijscholingen (individuele vormingen) en meer teamgerichte vormingen (met twee pedagogische conferenties per opvanglocatie per jaar), coaching en collegagroepen een efficiëntere inzet kan zijn van onze werkmiddelen

Dankzij de plussubsidies van Kind en Gezin kunnen we vanaf 2017 een extra pedagogisch begeleider inzetten voor de ondersteuning van trap 3-opvanglocaties (waar kinderen van kwetsbare gezinnen voorrang krijgen en minstens 30 % van de opgevangen kinderen uitmaken).

Er wordt vanaf 2017 ook een nieuwe medewerker ingezet in het kader van het Europese project ‘Providing Access to Childcare and Employment’ (PACE). Dit EU-project ondersteunt werkzoekende en kwetsbare ouders in hun traject naar werk, o.a. door de toegang tot kinderopvang te vergemakkelijken. Vanuit ouderbetrokkenheid in de kinderopvang wil het ouders aanmoedigen om te leren, zich te ontplooien als vrijwilliger en de stap te zetten naar werk. PACE is een belangrijke schakel in de strijd tegen sociale uitsluiting en kinderarmoede in Europa. We zijn fier dat DiKo één van de partners is in dit ambitieuze project.

Onze CIK- en PTO-werking zijn mogelijk dankzij subsidies van Kind en Gezin. We hopen dat deze succesvolle werking op lange termijn op dezelfde manier verdergezet wordt.

Het kinderopvanglandschap is sinds het decreet op kinderopvang van 2014 nog steeds in volle verandering. Het Pedagogisch Raamwerk van Kind en Gezin wordt meer en meer geconcretiseerd. In 2017 wordt het monitoring- en zelfevaluatie-instrument MeMoQ, dat met medewerking van ons team ontwikkeld werd, gelanceerd in Vlaanderen. De komende jaren willen we met de opvanglocaties zoeken naar de beste manier om dit nieuwe instrument te leren kennen en constructief in te zetten.

We willen ook verder onderzoeken hoe de opvang door onthaalouders, met de specifieke uitdagingen, kunnen ondersteunen en begeleiden. We wachten nog op het nieuwe Vlaamse decreet voor buitenschoolse opvang. Beleidsmakers als Kind en Gezin en VVSG tonen veel interesse voor onze visie en expertise op dit vlak, en kijken uit naar onze input in het overleg en de voorbereiding rond de ontwikkeling van nieuwe modellen en kaders.

33

In 2017 is ook de aanwerving voorzien van een pedagogisch begeleider die zich richt op de specifieke noden van de buitenschoolse opvang, met een bijzondere focus op inclusie. PB-DiKo werkt steeds meer samen met partners binnen en buiten Gent. Zo is er overleg met de stedelijke Jeugddienst en Sportdienst en andere stadsdiensten en -initiatieven rond de zomervakantiewerking voor kinderen. Een evaluatie van de inschrijvingen in de zomervakantie 2015 toont een te beperkt opvang- en vrijetijdsaanbod in de eerste twee weken van juli en de laatste twee weken van augustus, vooral voelbaar voor kinderen tussen 8 en 12 jaar. Dienst Kinderopvang, Jeugddienst en Sportdienst bekijken samen op welke manier ze bijkomende capaciteit kunnen organiseren, door de diensten onderling met elkaar te verbinden. Dit komt tegemoet aan de lokale samenwerking, geadviseerd in de conceptnota opvang en vrije tijd voor schoolgaande kinderen. De samenwerking tussen de buitenschoolse opvang en de andere stadsdiensten biedt heel wat kansen die we verder willen verkennen. We onderzoeken ook hoe we de coöperatieve opvang door ouders verder kunnen ondersteunen. In 2016 organiseerde de buitenschoolse opvang voor de eerste keer een cultuurkamp. In de komende jaren zal onderzocht worden hoe cultuurparticipatie verder bevorderd kan worden in de kinderopvang.

In oktober 2017 is Gent gaststad voor het internationale ISSA-congres11 rond het thema ‘Competent Early Childhood Sytems’, met DiKo als centrale partner. We ontvangen hier dan ook het InterCityNetwork waarin steden praktische ervaringen, relevante data, onderzoeksresultaten en beleidslijnen rond de ontwikkeling van jonge kinderen in een stedelijke context uitwisselen. Deze groeiende lokale, regionale en internationale partnerschappen bieden veel nieuwe kansen én uitdagingen.

4.3 Advieswerk met een positieve impact op het beleid

De komst van een nieuw diensthoofd en departementshoofd zal mogelijks een invloed hebben op de wijze waarop PB-DiKo haar adviserende rol invult van en naar de Stad Gent toe. PB-DiKo wil graag een actieve bijdrage leveren aan de ontwikkeling en uitvoering van een kind- en gezinsvriendelijk beleid, o.a. bij de voorbereiding op de nieuwe legislatuur.

Er wordt steeds meer nagedacht over de regiefunctie en de rol van de stad bij het organiseren van buitenschoolse opvang, en kwaliteitsvolle vrijetijdsbesteding van kinderen tot 12 jaar binnen de structuur van de Stad Gent. Deze discussie zal hopelijk gepaard gaan met reflectie over de regiefunctie en kwaliteitsvolle kinderopvang in Gent in het algemeen (bv. grotere dekkingsgraad, grotere toegankelijkheid). PB-DiKo wil en kan een adviserende rol opnemen in dit denkproces vanuit onze expertise.

We zien ook een toenemende adviserende rol voor ons team bij het inzetten op de communicatie tussen kinderbegeleiders en ouders. Zo willen we bv. een actieve rol spelen bij het ontwikkelen en uitbouwen van ontmoetingsplaatsen in onze opvanglocaties. Onze samenwerking met partners als Kind en Gezin, VVSG, PTO, CIK en VBJK kan hier een belangrijke troef zijn.

We willen ook maximaal inspelen op kansen en projecten die kunnen bijdragen aan kwaliteitsvolle opvang en initiatieven voor kinderen en gezinnen in Gent. Daarvoor willen we volop inzetten op samenwerking met partners die gelijkaardige doelstellingen nastreven, zoals het Huis van het Kind.

Ook op Vlaams niveau is het beleid rond kinderopvang voortdurend in beweging met nieuwe inzichten, ideeën, regelgevingen … We zien het als onze opdracht om blijvend advieswerk te vervullen naar de overheid, o.a. via de beleidsgroepen van Kind en Gezin en SOM (Sociaal Ondernemersnetwerk), en binnen de netwerken van PTO en CIK.

Inclusie in de buitenschoolse opvang zal in 2017 wellicht meer aandacht krijgen o.a. naar aanleiding van de invoering van het M-decreet waarbij kinderen met specifieke zorgen recht hebben op een plaats in het regulier onderwijs. Op dit vlak kan ons team met expertise in inclusieve opvang zeker een rol spelen. We merken dat onze expertise rond inclusie en buurtgericht werken, en kwaliteitsinstrumenten als ZiKo+ en kindvolgsystemen, zeer gegeerd en gewaardeerd wordt in Vlaanderen en buiten de landsgrenzen.

11

ISSA staat voor International Step by Step Association: een internationaal lerend netwerk dat zich inzet voor kwaliteit en gelijke kansen voor alle kinderen en hun families.

34

We willen zoeken naar een evenwicht tussen het delen van onze expertise en het door ons ontwikkelde materiaal enerzijds, en het bewaken van onze inzet en de visie en eigenheid van de stedelijke kinderopvang anderzijds. Gent profileert zich steeds meer als kindvriendelijke stad. Kind- en jeugdvriendelijkheid staat in de missie van de Stad Gent sinds 2013 en in het huidige bestuursakkoord (2013-2018). PB-DiKo wil in de toekomst constructief meedenken en meebouwen aan deze waardevolle missie en. een actieve partner zijn bij de verdere uitwerking en uitrol. Wij zijn ervan overtuigd dat we hier, door onze expertise en onze ruime ervaring met de Gentse gezinnen in al hun diversiteit, een gewaardeerde rol kunnen opnemen!

‘Play is the highest form of research.’

Albert Einstein

35

BIJLAGEN Bijlage 1: Overzicht vormingen

(legende zie pag 39)

BIJSCHOLINGEN

Voor wie Titel Thema 2015 2016 BG 0-12 Baas over eigen emoties, tips en tricks PM 21

BG 0-12 Basiscursus nieuwe begeleiders PM 40 80

BG 0-12 Ontspanningsoef., eigen emoties de baas blijven TE 20

BG 0-3 Natuurbeleving GD 15 2

BG 0-3 Picasso op je bord GD 17

BG 0-3 (H)echt verbonden KI 10

BG 0-3 Boek op schoot KI 13

BG 0-3 Creatief bezig zijn met peuters KI 15 11

BG 0-3 Kick-off Boekje Proef KI 25

BG 0-3 Kinderparticipatie 0-3 KI 11

BG 0-3 Muzikale dialogen KI 4

BG 0-3 Onthaalouders: creatief bezig zijn met peuters KI 8

BG 0-3 Taalstimulering KI 19

BG 0-3 Van babymassage tot tactiele spelletjes KI 13 6

BG 0-3 Verdriet en verlies bij jonge kinderen KI 11

BG 0-3 Zoekt ge spel misschien? KI 6 8

BG 0-3 Assertiviteit TE 55

BG 0-3 Conflicthantering TE 64

BG 0-3 Feedback geven en krijgen TE 36

BG 0-3 Rugcoaching TE 92 88

BG 0-3 Stressmanagement TE 16

BG 3-12 Burger Boef (gezonde eet- en leefgewoonten) GD 14 14

BG 3-12 Breien, haken en naaien in de opvang KI 14 11

BG 3-12 Kinderen en inspraak: een praktische verkenning KI 8

BG 3-12 Muziek en spel KI 9 4

BG 3-12 Papier-maché van kleuters tot tieners KI 15 12

BG 3-12 Tekenen met kinderen, vanuit kinderen KI 17 13

BG 3-12 Van geleid spel naar echt spelen KI 4

BG 3-12 Verdriet en verlies KI 19

BG 3-12 Omgaan met vragen van ouders OU 13

BG 3-12 Kijk eens over het muurtje SFB 10

BG 3-12 Assertiviteit TE 45

BG 3-12 Conflicthantering TE 15

BG 3-12 Feedback geven en krijgen TE 22

BG 3-12 Stressmanagement TE 30

BG 6-12 Slapstick & co GD 3

PTO Omgaan met ouders OU

RC & VA Basiscursus nieuwe verantwoordelijken PM 6

RC & VA Meewerken aan goede kindertijd voor ALLE kinderen SFB 7

RC & VA Verhaal van taal SFB 6

RC & VA Assertiviteit TE 24

RC & VA Conflicthantering TE 18

RC & VA Feedback geven en krijgen TE 24

RC & VA Omgaan met stress TE 32

RC & VA Onderhandelen en bemiddelen TE 16

RC & VA Participatie van medewerkers TE 8

VA Kom participeer PM 6

VA & RC Verbindende communicatie KI 14

VA 0-3 Tour de Gand XL: Geef me de ruimte KI 14

VA&BG Tour de Gand: drukte in de opvang 3-12 PM 29

36

RATATOEJ

Voor wie Titel Thema 2015

BG 0-12 Workshop 'Vingers als potloden' KI 35

BG 0-12 Workshop 'Papier scheppen" KI 32

BG 0-12 Workshop 'creatief denken' KI 60

BG 0-12 Workshop 'Vier op een rij' KI 20

BG 0-12 Workshop 'Circustechnieken' KI 21

BG 0-12 Workshop 'Mmm … Muziek' KI 25

BG 0-12 Workshop 'waauw waater' GD 33

BG 0-12 Workshop 'Lichtje Uit' GD 14

BG 0-12 Workshop 'Speel-tuinen' GD 22

BG 0-12 Workshop 'Hoe laat je peuters en baby's genieten van de buitenomgeving' GD 30

BG 0-12 Workshop 'Schilderen met natuurlijk materiaal' GD 14

BG 0-12 Workshop 'Speel goedkoop' GD 15

BG 0-12 Workshop 'Zaadbommen' GD 13

BG 0-12 Workshop 'Upcycling' GD 31

BG 0-12 Workshop 'Knutselen met natuurlijk materiaal' GD 32

BG 0-12 Workshop 'Trashbeatz' GD 32

BG 0-12 Workshop 'Feest in het bos' GD 14

BG 0-12 Workshop 'Laat ze buiten spelen' GD 37

COLLEGAGROEPEN

Voor wie Titel Thema 2015 2016

RC & VA Buitenschoolse opvang 6

RC & VA Groen / duurzaam GD 4 5

RC & VA All inclusive IN 6 6

RC & VA inclusieve kinderopvang 0-3 - Intervisie IN 4 6

RC & VA In de Kijker KI 1 5

RC & VA ZigZag Intervisie KI 5 8

RC & VA WANDA - waarderende praktijkanalyse PM 4 7

RC & VA Buurtgericht werken - Intervisie SFB 10 14

RC & VA DECET SFB 2 3

RC & VA Meertaligheid binnen het onderwijs en de buitenschoolse opvang SFB 14

RC & VA BBB / Begeleiders Begeleiden in Begeleidersstijl TE 3

RC & VA Coachen van begeleiders TE 12

RC & VA Coachen van doelgroepmedewerkers TE 8

BG 0-3 Onthaalouders PM

BG 0-3 Kinderparticipatie KI 5

BG 0-12 Taalstimulering en thuistaal in een krachtige leefomgeving KI 9

BG 0-12 Supervisie voor mentoren van begeleiders in opleiding TE 15

13

BG 3-12 Vakantiewerking 8

BG 3-12 Zinvol gebruik van foto's KI 11 5

37

PEDAGOGISCHE CONFERENTIES

Voor wie Titel Thema 2015 2016

0-12 Groeien naar een natuurrijke kinderopvang GD 14 26

0-12 Studiebezoek Nederland GD 14

0-12 Vervolg groeien naar natuurrijke kinderopvang GD 12

0-12 Begeleiden in stijl KI 51 10

0-12 Oh dat zit zo! (lichaams- en relatiebeleving bij kinderen) KI 12

0-12 Ruimte en materialen als pedagoog KI 41

0-12 Scoren met ZiKo+ KI 14

0-12 Verhalen vertellen KI 40

0-12 Verticaal werken KI 22 15

0-12 Communiceren met ouders OU 18 19

0-12 Ouders en kinderopvang: sterk partnerschap OU 14 11

0-12 Opstart profiel of start praktijkbegeleiding PM

0-12 Start to Wanda PM 8 4

0-12 Filets divers SFB 7 17

0-12 Meertaligheid en taalstimulering in de kinderopvang SFB 15 12

0-12 Werken aan een goede kindertijd voor ALLE kinderen SFB 23 33

0-12 Werken in en met de buurt SFB 16

0-12 Hart onder de riem TE 8

0-12 Het kernkwadrant - kwaliteiten in het team TE 34 10

0-12 Kick-Off voor begeleiders. ‘Leren op de werkvloer’ TE 10

0-12 Oordeel in je voordeel TE 12 17

0-12 Opvoeden vanuit kracht of macht TE 12

0-12 Out of the box denken TE 6 5

0-12 team onder de loep TE 14 17

0-3 Groene kinderopvang in Nederland GD 10

0-3 Traject op maat voor geprofileerde opvanglocaties IN 3 teams

0-3 Documenteren voor jonge kinderen KI 12

0-3 Kinderparticipatie KI 13

0-3 ZiKo-Vo KI 12 10

0-3/3-12 Het ontwikkelingslab (vroege bewegingsprikkels) KI 27 9

3-12 All inclusive IN 24

3-12 In de Kijker KI 14 6

3-12 Vinger in de pap KI 12

3-12 Meisjes en jongens SFB 7

PB-DiKo Coachen TE 12

Legende:

Voor wie: Doelgroepen: RC = regiocoördinator, VA = verantwoordelijke; BG = kinderbegeleider 0-3 = kinderdagverblijf, peutertuin, gezinsopvang 3-12 = buitenschoolse opvang 0-12 = alle kinderopvang DVO= Dienst voor Onthaalouders PTO = Pedagogische en taalondersteunende organisatie

Thema: GD= groen duurzaam; IN= inclusie; KI= kindgericht; OU= ouderparticipatie; PM= professionalisering medewerkers; SFB= sociale functie en buurtgericht; TE= team

2015 of 2016: aantal deelnemers per vorming Een vorming of begeleiding kan uit verschillende sessies van een halve of hele dag bestaan

38

Bijlage 2: Afkortingen en verklarende woordenlijst

Afkorting/term Volledige naam/uitleg

0-12 Alle kinderopvang voor kinderen van 0 tot 12 jaar

0-3 Kinderopvang voor kinderen van 0 tot 3 jaar: kinderdagverblijf, peutertuin of gezinsopvang

3-12 Kinderopvang voor kinderen van 3 tot 12 jaar: buitenschoolse opvang

3 functies Economische, pedagogische en sociale functie van de kinderopvang

4 luiken De visie van de Stad Gent op kinderopvang omvat 4 luiken: kind, ouder, team, buurt

BC Basiscursus voor nieuwe medewerkers (kinderbegeleiders of verantwoordelijken)

BG Kinderbegeleider

Brede School Een samenwerkingsverband tussen verschillende sectoren waaronder één of meer scholen die samen werken aan een brede leer- en leefomgeving in de vrije tijd en op school, met als doel maximale ontwikkelingskansen voor álle kinderen en jongeren

Brugteam Netoverschrijdende samenwerking ter bevordering van de communicatie en samenwerking tussen school en (kwetsbare) ouders

CG Collegagroep

CIK Centrum voor Inclusieve Kinderopvang (erkend door Kind en Gezin)

DECET Diversity in Early Childhood Education and Training is een Europees netwerkverband van organisaties en projecten uit de kinderopvang. De leden streven ernaar diversiteit een plaats te geven in settings waar met kinderen wordt gewerkt.

DiKo Dienst Kinderopvang Stad Gent

Doelgroep- medewerkers

Personen die omwille van persoons- en/of maatschappijgebonden redenen niet (meer) kunnen werken in het regulier of beschermend tewerkstellingscircuit (vb. o.w.v. arbeidshandicap, laaggeschoold).

DOOJSG Departement Onderwijs, Opvoeding en Jeugd van de Stad Gent

DVO Dienst voor Onthaalouders

Evens Foundation Evens Foundation (“living together harmoniously in Europe”) is een stichting die projecten met een focus op sociale en culturele diversiteit ondersteunt.

Geprofileerde opvanglocatie Opvanglocatie die voor een bepaald profiel koos (zie ook Profiel)

Ibo Initiatief buitenschoolse opvang – stelt zich open voor basisscholen in de buurt

Inclusie Insluiting in de samenleving van achtergestelde groepen op basis van gelijkwaardige rechten en plichten, hier meer specifiek toegankelijke kinderopvang, met aandacht voor kinderen met specifieke zorgbehoeften.

In de Kijker Individueel kindvolgsysteem voor 3-12-jarigen, ontwikkeld door Dienst Kinderopvang. De rode draad van het kindvolgsysteem is het welbevinden en de betrokkenheid van kinderen.

ISSA International Step by Step Association: een internationaal lerend netwerk dat zich inzet voor kwaliteit en gelijke kansen voor alle kinderen en hun families.

KIDDO KIDDO-magazine, pedagogisch vakblad voor professionals in kinderopvang van 0-12

LOK Lokaal Overleg Kinderopvang : overlegplatform voor alle kinderopvang binnen een gemeente

MeMoQ Meten en Monitoren van de pedagogische kwaliteit (Q) van kinderopvang van baby’s en peuters, een kwaliteitsbevorderend project en evaluatie-instrument ontwikkeld i.s.m. Kind en Gezin, dat in 2017 gepubliceerd wordt.

OO Onthaalouder of kinderbegeleider in de gezinsopvang

39

Afkorting/term Volledige naam/uitleg

PACE EU-project ‘Providing Access to Childcare and Employment’

PB Pedagogisch Begeleider / Pedagogische Begeleiding

PB-DiKo Pedagogische Begeleiding van de Dienst Kinderopvang

PC Pedagogische Conferentie / Pedagogische Studiedag

PDCA Plan Do Check Act: werken aan de hand van een verbetercirkel, door plannen, uitvoeren, beoordelen en bijsturing van acties.

PJK Bachelor Pedagogie van het Jonge Kind, Artevelde Hogeschool

POO Pedagogische Ondersteunings Organisatie

Profiel Een opvanglocatie heeft een profiel, als ze kiest voor een verdieping in een bepaald aspect van de pedagogische visie van de Stad Gent, uitgewerkt over de vier luiken. Binnen de Stad Gent bestaan volgende profielen: ZigZag, natuur en duurzaamheid, inclusie en buurtgerichte werking (met focus op de sociale functie en diversiteit).

PTO Pedagogische en taalondersteunende organisatie (erkend door Kind en Gezin)

RC Regiocoördinator

(St)Ibo Stedelijk initiatief buitenschoolse opvang – hangt samen met een stedelijke basisschool

VA Verantwoordelijke of leidinggevende van een opvanglocatie

VBJK (Organisatie voor) Vernieuwing in de Basisvoorzieningen voor Jonge Kinderen

VCOK Vormingscentrum Opvoeding en Kinderopvang

VIB VideoInteractieBegeleiding

VVSG Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten

Wanda Waarderen, Analyseren, Daden – Waarderende praktijkanalyse

WOCK Werken aan Onderwijs door Cultuur en Kunst

ZiKo+ Zelfevaluatie-instrument voor Kinderopvang (+ aanvullingen vanuit Dienst Kinderopvang) om te werken aan de kwaliteit van de eigen werking vanuit welbevinden en betrokkenheid van kinderen

ZiKo-Vo Individueel kindvolgsysteem voor 0- tot en met 3-jarigen, ontwikkeld door het ExpertiseCentrum ErvaringsGericht Onderwijs (K.U. Leuven) met de steun van Kind en Gezin. De rode draad van het kindvolgsysteem is het welbevinden en de betrokkenheid van de kinderen.

ZigZag ZigZag is een pedagogisch profiel binnen de Gentse stedelijke kinderopvang, waarbij inzichten van Loris Malaguzzi, uit Reggio Emilia, zijn samengevoegd met de stedelijke visie op kinderopvang, waar participatie en diversiteit, welbevinden en betrokkenheid kernthema’s zijn.

40

Bijlage 3: Overzicht kinderopvan 0-3 jarigen Stad Gent (kinderdagverblijven, peutertuinen en gezinsopvang)

Locatie aantal plaatsen

De Bijendans 28

De Boekenmolen 26

De Bron 56

De Bubbels 28

De Dolfijntjes 42

De Droomboom 28

De Kereltjes 28

De Klavertjes 15

De Kleine Prins 42

De Palmboom 56

De Petteflat 25

De Rakkertjes 84

De Toverdoos 13

De Troetelbeertjes 25

Domino 82

Duimelotje 14

Het Kinderpaleis 32

Het Nachtegaaltje 49

Het Uilennestje 28

kids @ vdab 18

Nieuwland 118

Peutertuin De Dulle Grietjes 20

Sophie De Woelmuis 39

't Babelutje 25

't Klimopje 20

't Kriebelhuis 34

't Sleepken 39

't Sloeberken 32

Ter Leie 50

Tierlantuin 42

Gezinsopvang 69

Totaal aantal plaatsen 1207

41

Bijlage 4: Overzicht (St)Ibo’s Stad Gent

STIBO Aantal plaatsen

Ibo Jojo 72

Ibo ‘t Sleepken 50

Ibo Mandala 50

Ibo Tandwiel 28

Stibo Domino 67

Stibo De Bevertjes 125

Stibo De Rakkertjes 50

Stibo Hippo’s Hof 42*

Stibo Het Prisma 42*

Stibo De Palmboom 50

Stibo De Dulle Grietjes 60

Stibo Pimpernel 42*

Stibo De Bollekens 74

Stibo De Sterre-spits 56

Stibo De Brug 70

Stibo De Spiegel 46

Stibo ’t Pagadderke 42*

Stibo Ter Leie 91

Stibo De Muze 60

Stibo Het Uilennestje 59

Stibo De Speurneus 65

Stibo Westerhem 42

Stibo De Harp 42

Stibo Het Trappenhuis 49

Stibo De Toverstaf 42*

Stibo Duimelotje 50

Stibo De Boomgaard 67

Stibo ’t Klimopje 50

Stibo De Klavertjes 42

Stibo ’t Kriebelhuis 34

Stibo De Kereltjes 50

Stibo De Regenboog 42

Stibo De Boekenmolen 42

Stibo De Toverdoos 50

Stibo De Panda 84

Stibo Désirè van Monckhoven 42

Stibo Groenweelde 84

Stibo Klaverdries 67

Stibo De Kleine Speurneus 50

Stibo ’t Groen Drieske 50

Stibo De Vlieger 50

Stibo De Loods 42

Stibo De Feniks 84

42

43