WERKGROEP MILIEUBEHEER GROESBEEK · Qua anatowlf&^n, taxonomie moéten we bij de mug...

WERKGROEP MILIEUBEHEER GROESBEEK

GROESBEEKS MILIEUJOURNAAL 2001-104

Verschijningsdatum mei 2001

InhoudHet Groesbeeks Milieu-journaal is een uitgavevan de WerkgroepMilieubeheer Groesbeeken verschijnt drie-maandelijks,kosten: minimaal ƒ25,-per jaar.Opgave bij het secre-tariaat.

REDACTIEHenny BrinkhofNiek WillemsWillemijn van Rooij

MEDEWERKERS|eske de BekkerKlaas BouwerPeter PouwelsBen Thissen

SECRETARIAATPostbus 266560 AA Groesbeektel. 024-3971214gironr. 52.75.384bankrek. 11 74.42305

DRUKWerkenrode, Groesbeek

OMSLAGIngrid Claessen

Voorwoord van de redactie

Irritatie op vleugelsDoor Niek Willems

WMG on the Web

Drie boskaarten uit de 16e eeuwDoor Klaas Bouwer

Teken voor de Groene Grens

De centrumplannen onder de loepDoor Henny Brinkhof

Milieu Rondom door willemijn van Rooij en Peter Pouwels

Op stap met Ben Thissen (3)door Willemijn van Rooij en Ben Thissen

Wie kent Groesbeek

Groesbeek en Ooijpolder worden proeftuin voor aanleg van landschapselementen

Groesbeek deelnemer aan de Entente FloraleDoor Henny Brinkhof

Pad Mansberg landschappelijk aangekleedDoor Henny Brinkhof

De Aardhommels

Weet je weetje door Jeske de Bekker

1

2

7

8

13

14

20

22

24

25

26

28

29

30

DIT MILIEUJOURNAAL IS GEDRUKT OP CHLOORVRIJ GEBLEEKT PAPIER

Voorwoord

Enkele maanden was Nederland in de ban van mond en klauwzeer een gevreesde en zeerbesmettelijke virusziekte die vanuit Ierland in Nederland terecht kwam en het land letterlijkop zijn kop zette. Boeren mochten geen vee meer vervoeren en werden zelfs een soortgevangenen in hun eigen boerderij. In het gebied waar de uitbraken plaatsvonden, werd alhet vee ingeënt om de verspreiding tegen te gaan en later gedood om de export veilig testellen. Maar ook de burger moest het ontgelden. Alle natuurgebieden gingen meer dan eenmaand op slot, omdat er mogelijk wild loopt dat de ziekte kan krijgen en verspreiden.Allerlei activiteiten in het landelijk gebied en in de natuur werden verboden. Het is mogelijkvoor het eerst dat burgers en zelfs hele bedrijfstakken op grote schaal direct te maken krijgtde landbouwpolitiek.In dit milieujournaal zult u echter tevergeefs zoeken naar artikelen over mond en klauwzeer.Niet dat het onderwerp niet interessant is, maar omdat we nog midden in problematiekzitten, alhoewel bij het perse gaan van dit nummer het er sterk op lijkt dat de ziekte ondercontrole is. We zullen mogelijk later dit jaar nog uitgebreid op de mond-enklauwzeerproblematiek ingaan.Wat u wel kunt vinden is een historisch artikel over het Ketelwald gebaseerd op hetkaartenboek van Thomas Witteroos uit 1570.U bent vast wel eens lastig gevallen door Culex pipiens. In dit nummer het hoe en waaromvan deze irritatie op vleugels.Daarnaast wordt u geïnformeerd over de centrumplannen in Croesbeek en kunt u hetvoorlopige standpunt van de WMG lezen. In "Op stap met Ben Thissen" wordt hetzelfdecentrum beschouwd in historisch perspectief.Voorts kunt u lezen over de nominatie van Groesbeek door de Entente Florale om mee tedingen naar de titel "groenste gemeente van Nederland".Tenslotte kunnen wij u melden dat het voorbeeldpad, een zandpad dat door gemeente enWMG natuurvriendelijk ingericht zou worden, gereed is.

En last but not least: de WMG heeft een eigen website.

De redactie.

Irritatie op vleugels

Dit stukje gaat over het meest vervelende insect van Nederland.Nachtenlang lig je wakker van het zeurende gezoem. Het lijkt wel ofhet beestje het speciaal op jou gemunt heeft. Je gezinsleden/bedgenoten moet ie niet, jij bent het doelwit. Om je beter wakker tehouden, kruipt hij bijna in je oor. Zodra je het licht aandoet is hijspoorloos verdwenen. Als de wekker gaat ben je een gebroken man/vrouw. De godganse dag krab je je een ongeluk om van deondraaglijke jeuk af ie komen.

Als je nu nog niet weet over welk insect ikhet heb

Misschien vind je dat ik zit te muggenziftenof dat ik van een mug een olifant maak, danben jij vast een van die geluksvogels diedoor de steekmug genegeerd worden. Geenzoet bloed zeker.Wellicht kan ik wat van de muggenhaatwegnemen door wat te laten zien van hetleven van onze steekmug. Baat het niet danschaadt het niet, want zoals onzezuiderburen plegen te zeggen: "Alle beetjeshelpen, zei de mug, en ze piste in de zee".De wetenschappelijke naam van dehuismug is Culex pjpjens,- Voorzover, ikjtonnagaan betekef I''~^I-*V"0> *'•• > • • ' • • •is "pipiens" aipipio wat pietzal wel op helhebpen. .„..vn 'Qua anatowlf&^n, taxonomie moéten we bijde mug evè'n'stilstaan bij het gegeven datmuggen door de wetenschap in dezelfdegroep zijn geplaatst als de vliegen. Dat lijktmisschien wat vreemd, maar als je goedkijkt dan zijn er zf er treffendeovereenkomsten tussen muggen en,/vliegen.Het zit 'm er mét name in dat zowelmuggen als vliegen maar 1 paar vleugelshebben, terwijl vrijwel alle insecten (als zetenminste vleugels hebben) 2 paar vleugelsbezitten. De wetenschappelijke aanduidingvoor de orde waarin de muggen en devliegen zijn geplaatst is dan ook Diptera(di=2, ptera=vleugels) of Tweevleugeligen.Het achterste paar vleugels is bij alle Dipteraverworden tot een paar knopjes die haltersof kolfjes worden genoemd. Deze halterszijn evenwichts- en stuurorganen: als er éénafbreekt, kan een mug nauwelijks nogsturen tijdens het vliegen, en als hij zeallebei kwijt is, dan kan hij niet eens meeropstijgen.Dat de Diptera maar één paar vleugelsbezitten betekent niet dat het slechtevliegers zijn, integendeel: het zijn de beste

vliegers van het insectenrijk. Zweefvliegenbijvoorbeeld kunnen als kolibries in de luchtblijven hangen en vele vliegen en muggenkunnen ondersteboven landen, de huisvliegschijnt zelfs voor wat langere tijdondersteboven te kunnen vliegen.Aan de schaarse vleugelbeadering (er lopenslechts enkele aders doorheen en dat zijnvoornamelijk lengte-aders) zien we dat deDiptera bij de hoger ontwikkelde insectenhoren. Vergelijk maar eens eenvliegenvleugel met een vleugel van eenlibelle (een primitieve insectenorde).De monddelen van volwassen Diptera zijnzuigend of stekend, niet bijtend zoals bij veleandere insectenorden als kevers, bijen,wespen en libellen. Géén kaken dus, hoewelde steek van met name een bloedzuigendevlieg best kan aanvoelen als een beet.Op basis van de antennes worden de Dipterain twee groepen (onderorden) verdeeld: deVliegen (Brachycera) en de Muggen(Nematocera). Vliegenantennes bestaan uitslechts enkele, zeer verschillende leden, somszijn het er maar drie en meestal zit er eenspriet op in de vorm van een lange haar. Deantennes van de mug bestaan juist uit heelveel leedjes die nauwelijks van elkaarverschillen. De muggen zijn ook slankergebouwd dan de vliegen die wat plompaandoen en naar verhouding kortere pootjes

n; Een uitzondering (in dewe.reld ijn op elke regel

uftzön'derih$eri)*,is c'e mu9 d'6 WÜ kunnen alsde'fvlaartsè Vlieg (Bibio mars). Deze mug isbegroeid met lange, pikzwarte harenwaardoor er een vliegachtig uiterlijkontstaat.Bekende families in de Nematocera-onderorde zijn de Dansmuggen, deWintermuggen en natuurlijk deLangpootmuggen. Daar hoort onze huismugechter niet bij, want dit zijn allemaal geenstekers maar nectarzuigers. Onze huismughoort bij de Steekmuggen (Culicidae) waarook de bekende Malariamuggen toebehoren, maar die komen sinds de laatsteeeuw nauwelijks meer voor in Nederland(behalve af en toe rond Schiphol en deRotterdamse haven).

Het leven van de Huismug speelt zich af inhet water en in de lucht. Het muggenjaarbegint als een volwassen muggenvrouwtjena de winter, laten we zeggen eind april,haar schuilplaats verlaat. Deze schuilplaats isbij voorkeur een koude schuur of kelder,maar het kan ook het hol van een of anderbeest zijn. De paring heeft al vóór dewinterrust plaatsgevonden, en dat is maar

Croesbeeks Mllleujournaal 104

Eipakketje

goed ook, want de mannetjes overleven de winterniet. Het eerste dat er nu moet gebeuren is eierenleggen. Die eieren zijn echter nog nietaangemaakt, want daar is speciaal eiwitrijkkrachtvoer voor nodig: bloed. Om aan dat bloedte komen moet het muggenvrouwtje eenwarmbloedig dier opzqeken, meestal kiest zedaarvoor een» y^g f Jjatér In het seizoen als hetwarmer worÖfe$è'f|cnuift de'aandacht meer in derichting van*iö$9dieren.waaror'ider de'mens,Op haar zoékloIMHjt \^ordt ze geleid door warmteen de geur* var^kooldioxide en dat;producerenwarnT.bloetijéié1|ifërer)ijh overvloed; vooral Viamond- e^nS5^è|ét|l:il"Bij Zoogdieren speelt ookzweet eert rol of b'ëter gelegd de geur vanhuidbacteriën die op zweet leven. Vogels hebben- <" j^ *vjhgeen zweetkliereb. Een mug kan op 30 m afstandeen slachtofferjt)atjsommige mensen "zoetbloed" hebbejf is rjioit aangetoond, wfelvdatsommige mejrsenjvoor een mug aantrekkelijkerruiken dan attdepf mensen.Eenmaal opjhegslachtoffer aanbeland, mö^t demug bij bJ 'edjÉien te geraken. Hiervoor is déspeciaaljiapdjepaste steeksnuit het ultieme middel.De teeKSltuit bestaat uit een buis die ifrfeiteopgebouwd is uit een bundel van zes langwerpiguitgegroeide monddelen, onder andere bovenlip,onderlip en kaken.Op het steekproces ga ik wat dieper in: als eenmug een bloot stukje huid heeft gevonden, wordtallereerst het wapen tevoorschijn gehaald door hetomhulsel (de onderlip) omhoog te schuiven. Erverschijnen dan een aantal stiletten metzaagvormige tandjes waarmee de mug in eenzagend, stekende beweging proefboringen gaatdoen van ongeveer een halve millimeter diep.Tijdens deze boringen wordt antistollingsmiddel inde wond gepompt zodat als het raak is het bloedgoed vloeit. Sommige bloedzuigende insecten envleermuizen voegen ook pijnstiller toe, maar het ismij niet bekend of de huismug zoiets ook doet.

wateroppervlak

één ei

Meestal moet de mug een paar keersteken voor het bloed echt komt,daarom heb je meestal meer dan éénmuggenbult op de plaats waar demug terecht is gekomen. Deze bult isoverigens een allergische reactie ophet antistollingsmiddel van de mug.De eerste keer dat je door een mugwordt gestoken krijg je geen bult!Bovendien: als je al heel vaakgestoken bent, raakt hetimmuunsysteem ongevoelig voor hetantistollingsmiddel en krijg je ookgeen jeuk en bulten meer. Als hetbloed eenmaal goed vloeit danworden de boven- en de binnenliptegen elkaar gedrukt, waardoor eenbuisje ontstaat dat "diep"(0,5 mm) inde,wond wordt gebracht, als er dandaadwerkelijk bloed wordt bespeurddan begint het pompen, en dit gaatnet zolang door tot het vrouwtje vierkeer haar eigen gewicht aan bloedheeft gezogen. Ze stopt pas alsspeciale uitreksensoren in hetachterlijf aangeven dat het welletjes isgeweest. Als je deze sensorenuitschakelt, blijft de mugdoorpompen tot hij uit elkaaj spat!Na de bloedmaaltijd moet hetvrouwtje rusten tot de vertering haarwerk heeft gedaan, dit proces wordthormonaal gestuurd. Nu ontwikkelenzich in het muggenlijf tientallen tothonderden eitjes.De volgende fase is dat het wijfje opzoek gaat naar een kleinwaterreservoir, met stilstaand niet alte schoon water, bijvoorbeeld eenregenton of een vijver, maar ook eenbloempot met regenwater of eenemmer die in tuin is blijven slingeren,een kinderzwembadje, een blikje ofeen verstopte dakgoot. Een echtwalhalla is een partij oudeautobanden die volgeregend is.Vroeger zag je die nog wel eens bijeen autosloperij of als gewichten opeen berg kuilvoer. Tegenwoordigmoeten oude afvalbandeningezameld worden voor hergebruikvan het rubber. Als zo'n partij vanduizenden autobanden niet verwerktwordt, maar wordt gestort (in Afrika)dan kan dat een grootmuggenprobleem en daarmee eenziekteprobleem vormen (malaria, gelekoorts en knokkelkoorts).De eitjes worden 's nachts, één vooréén afgezet en aan elkaar geplakt tot

Larve

een soort vlotje dat op het water drijft. Eenvrouwtje dat goed op dreef is, kan de cyclusbloedmaaltijd - eitjes afzetten elke driedagen doorlopen. Na 24 uur komen deeitjes uit. Uit de eitjes ver,scfiijne,n minusculemuggenlarfjes diegeheel onderwaterleven. Daar fili;er|n fè;a|gen en andermicrospul uit het. water, door het specialeborsteltjes te waaieren in: de richting vanhun kaken, In totaahyervellen .de larven vierkeer en duurt het laryepstadium (afhankelijkvan de temperatuur) zeven tot veertiendagen. De larve bereijct;eën lengte van ietsmeer .dan een centimeter.Ademhalen doet de larve door middel vaneen speciale snorjel dj! door hetwateroppervlak Jjestclken wordt. Hierdoorzijn de larven gpmapelijk te herkennen. Dehangen als het warfi aan hetwateroppervlak, Qe larven bewegen zichvoort door hun lichaam in S-vormigebochten te bewegen, het is een opvallendsoort wriemelen. Je ziet het goed door eenkeer tegen de regenton te schoppen. Dewriemelen ze allen naar de bodem.

Bij de vijfde vervelling wordt de larve eenpop. De pop heeft een wat vreemd,komma-achtig uiterlijk en zweeft aan hetwateroppervlak. De pop hoeft natuurlijkniet te eten, maar moet wel ademen,daarom aan het kop-borststuk van de poptwee hoorntjes die dienen als snorkels. Depop kan zwemmen, nou ja duiken, maardrijft daarna weer naar het wateroppervlak.

Pop

Na één tot vier dagen barst de drijvende popaan de bovenzijde over en wurmt devolwassen mug zich naar boven. De mugblijft op de drijvende pophuid staan, pomptvervolgens zijn vleugels op, wacht even tothij uitgehard en opgedroogd is envervolgens vliegt hij weg. Hij krijgt niet eensecht natte voeten. De meeste muggenvliegen niet ver hoewel de wind een handjekan helpen, een actieradius van driekilometer is normaal. De verse mug hoeftook niet ver te vliegen want op hetprogramma staat de paring en voor versepartners kun je maar beter in de buurtblijven. Bij de. paring verzamelen zich demannetjes, die eerder uit de pop komen dande vrouwtjes, in dansenclè'zwermen.Vrouwtjes worden.aangetrokken door hetgeluid van de vliegende mannetjes.Muggengeluid ontstaat trouwenseenvoudigweg doordat de mug met zijnvleugels slaat, driehonderd tot zeshonderdslagen per seconde, 40 decibel. Muggenhoren met hun antennebasis. De mannetjesop hun buurt herkennen de vrouwtjes ookaan hun geluid, dat iets lager is dan huneigen geluid. Als een vrouwtje in een wolkvan mannetjes vliegt, wordt ze gegrepen enzondert het paartje zich af voor de paring.Een paring is genoeg voor verscheidenelegsels. Het mannetje leeft slechts enkeledagen en zijn voedsel bestaat uit nectar enandere vruchten- en plantensappen. Dat isook het normale voedsel van de langerlevende vrouwtjes als er geen eieren gelegdhoeven te worden.Zo draait de voortplantingscyclus van demug maar door en door, tot dat het aan heteinde van de herfst kouder wordt. Als detemperatuur te ver daalt, dan gaat hetbevruchte vrouwtje vetreserve opbouwen enzich vervolgens verschuilen op een koele,donkere plaats voor de overwintering.Hiermee is het muggenjaar rond.

^De ecologische betekenis van de steekmug isgevarieerd, juist doordat de volwassen dierenparasieten zijn en de larven aquatischefilterfeeders. Als we bij de larven beginnen,zien we dat ze de helderheid van het waterwaarin ze leven vergroten en dat zeuitstekend voedsel zijn voor visjes en andereaquatische jagers. In de tropen, subtropenen warme gematigde klimaten vinden wezelfs visjes die bijna alleen maar leven vanmuskietenlarven. Denk bijvoorbeeld aanguppies.Door kleine tot zeer kleine watertjes tekiezen die ook nog vaak een deel van hetjaar droogstaan, weet de mug de

Croesbeeks Mllieujournaal 104

Levenscyclus mug vissenschade te beperken. Waarschijnlijk zijnhet de gevleugelde waterkevers enwaterwantsen die het meest profiteren vanmuggenlarven in kleine waterbasins. Voorzoogdieren zijn muggenlarven te, klein enhetzelfde geldt voör'vjögêls, temiphetfilterfeeders z|n;df p;pëk 90Ï V/aternemen en alfê^efyït fjjjerên wat niét. .vloeibaar is. Denk hierbij aan bepaaldesoorten eendék( en flamingo's, maar die zieje hier niet veel).Ook devoiwa£»£n muggen zijn prirnavoedsel voor met name-insectenetendevogels, zoals zwaluwen en vliegenvangers.Verder vervullen steekmuggenvrouwtjes derol die alle parasieten spelen: ze Verzwakkeneen zwak dier nog verder. Als er voldoendeparasieten zijn worden de zwakken er zouitgeselecteerd, of als er minder parasietenzijn, dan is het in ieder geval voor eenpredator gemakkelijker om de verzwakteprooi eruit te nemen.Als nectareters spelen de muggen misschiennog een rol als bestuiver, maar dat is vastvan weinig betekenis vergeleken met

gespecialiseerde bestuivers als bijen ensteekvliegen. Misschien in toendragbieden,waar de grond te nat en te koud voorbijennesten en de muggen 's zomers bijmiljarden voorkomen.Eén ecologisch aspect van onze Nederlandsehuismug is nog niet aangestipt. De huismugals ziekteverspreider. Recentelijk is aan hetlicht gekomen dat de huismug ziekten kanoverbrengen van vogels naar mensen. Ditkomt natuurlijk doordat de huismug, zekerals het kouder is, graag vogels steekt, maardaarnaast ook zoogdieren, zoals de mens.Op het moment dat de mug zijn speekselmet antistolling in de wond brengt, kunnenbacteriële of virale parasieten meeliften. Hetis op die manier al een paar keervoorgekomen dat een gewone huismug hetWest-Nijlvirus uit Oeganda op mensen ofdieren overbracht. Het WNV-virus is vooralvoor vogels dodelijk en het wordt ook vooralverspreid door vogels, voor de overbrengingvan vogel naar zoogdier is echter een mugverantwoordelijk. In 1999 stierven er in NewYork 7 mensen aan het WNV-virus. Vorigjaar bleken er in Zuid-Frankrijk twee paardenbesmet met WNV, en ook in Roemenië,Tsjechië en Italië zijn er uitbraken geweest inde afgelopen vijfjaar. De huismug kan ookandere virussen die hersenvliesontstekingveroorzaken verspreiden, maar dat lijktvoorlopig vooral een Amerikaanseaangelegenheid te zijn.In Tsjechië bleek bij onderzoek dathuismuggen ook drager kunnen zijn van deziekte van Lyme, het wordt nog verderonderzocht of de mug deze ziekte ook kanverspreiden. Het is inmiddels aangetoonddat muggen geen AIDS kunnenoverbrengen.

Wat kun je nu doen tegen muggen?Eigenlijk een heleboel. We weten erg veelvan muggen, dus we kunnen opverschillende punten toeslaan, zowel metprimitieve als met hightech middelen.Om maar met de primitieve middelen tebeginnen: meppen! Met een krant ofVliegenmepper kun je al een heel eindkomen. Verder kun je door middel vanhorren en netten voorkomen dat muggenbinnenkomen, zonder dat de ventilatie inhet gedrang komt. Let wel op dat de gaatjesklein genoeg zijn, ik kocht vorig jaar een netdat te grof was, de lege muggen konden erwel in, maar de volle konden er niet uit. Datzet geen zoden aan de dijk...Een andere lowtech benadering is hetwegnemen van de broedplaatsen: in plaatsvan dat je je oude bloempotten rechtop zet,

zet je ze op kop. Zorg voor goeddoorlopende dakgoten, als je eenvogelbadje in de tuin hebt: elke weekomkiepen en nieuw water erin. Dek je openregenton af, of laat er in de zomer een paarguppies in zwemmen (Moet je weloppassen als je water voor de planten tapt).Als we dan langzaam overgaan naar dehightech methoden: je kunt jezelf insmerenmet allerlei middelen om de mug tedwarsbomen. Mijn ervaring is dat deplantaardige middeltjes beperkt of kortwerken (of allebei). Beter werkt DEET, maardat stinkt, het plakt en het lost plastic op(en het is ongeschikt voor jonge kinderen).DEET werkt ongeveer 4-6 uur, dus niet dehele nacht. De truc van DEET is dat het hetopsporingsmechanisme van de mugverstoort, de mug kan zijn slachtoffer nietmeer vinden.Insecticiden spuiten is een optie, maar

neem dan iets afbreekbaars op plantaardigebasis. Uiteindelijk worden de muggen daarnatuurlijk immuun voor. Op plaatsen waarveel ondiep water is, in de buurt vanmoerassen bijvoorbeeld wordt tegenwoordiggeëxperimenteerd met een cocktail vanbacteriën. Sommige bacteriën gevengifstoffen af die in de darm van eenmuggenlarve schade aanrichten, maarverder weinig kwaad kunnen. Deze cocktailwordt dan op grote schaal verneveld opbroedplaatsen.Erg hightech is een apparaatje dat hetgezoem van een mannetjesmug verspreid.Daar hebben bevruchte vrouwtje bloedhekelaan. Ik weet niks van de effectiviteit vandergelijke apparaatjes.

In elk geval hoop ik met u op een bzzzondermuggenarm jaar.

Niek Willems

Croesbeeks Milieujournaal 104

WMG on the WEB

Met enige trots kunnen wij melden dat sinds half maart 2001 de WMG een eigen website heeft. Hetis een heel uitgebreide website. De website is gemaakt door Nel van den Bergh.

De website geeft een goed beeld van de activiteiten van de WMG. ledereafdeling heeft een eigen pagina: Aardhommels, LandschapsbeheerGroesbeek, Initiatiefgroep Ketelwald. Daarnaast kunt u er informatie enfoto's vinden over het milieujournaal, de Foeperpot, de Galgenhei,Groesbeek wandelland. Daarnaast is er een nieuwspagina en een pagina metlinks naar andere natuur en milieugroepen in de omgeving.

Surf eens naar http://wmg.ontheweb.nl

•3 wmg.onlheweb.nl - Miciosoll Intemel Exploiei aangeboden dooi chello bioadband

J 4É<* j© http Hvmg ontheweb nl/

WERKGROEP MILIEUBEHEER CROESBEEK

De Werkgroep Milieubeheer Groesbeek zet zich in voor natuur,landschap en milieu in de gemeente Groesbeek

Internet

iJBStart} .g Adobe PageMaker 6.5 - IC...}{Q«mfl.onthe»eb.nl - Mi...

8

DRIE BOSKAARTEN UIT DE

ZESTIENDE EEUW

In het vorige Croesbeeks Milieujournaal werd bij het artikel 'Van HeiligWoud tot Heilig Land' een kaart uit 1570 van het bosgebied deSteenbroeker Heide afgedrukt. Helaas stond daarbij een toelichting diebetrekking had op een andere kaart. Om de vergissing goed te makenworden in dit artikel beide kaarten, met nog een derde kaart uithetzelfde 'kaartenboek', weergegeven en van een uitvoerige toelichtingvoorzien.

HET NEDERRIJKSWALD

Het Nederrijkswald vormde oorspronkelijkéén geheel met het tegenwoordigeReichswald. In de Middeleeuwen werd hetgehele woud, dat toen nog zeker tweemaalzo groot was, ook wel Ketelwoud of Kelktgenoemd. Het was keizerlijk en later konink-lijk domein waarmee de hertogen en gravenvan Celre werden beleend. Het GelderseNederrijkswald, zoals het in de archieven nade vijftiende eeuw altijd wordt genoemd,omvatte het tegenwoordige bosgebiedtussen Nijmegen, Berg en Dal, Groesbeek,Plasmolen en Malden.In 1543 werd het hertogdom Gelre ingelijfdbij het rijk van Karel de Vijfde. Er kwamennieuwe bestuursorganen, waaronder deRekenkamer die onder meer de domein-goederen moest beheren. Door de 'edelemogende heren' van de Rekenkamerwerden voortaan ook de waldgraaf en zijndrie waldforsters aangesteld die verant-woordelijk waren voor het bosbeheer en deveiligheid in het Nederrijkswald.Doordat er in dit bosgebied jarenlang teveelwas gekapt en als weideterrein voor koeienen schapen was gebruikt, verkeerde hethalfweg de zestiende eeuw in eendeplorabele toestand. Er werden allerleipogingen gedaan om verbetering aan tebrengen: er werd een 'ordonnantie' uitge-vaardigd met daarin regels tegen illegaalkappen, beweiding en stroperij. De Reken-kamer ging ook met de herbebossing vanhet gebied aan de slag, vooral in de periode1550-1570. De leiding daarvan kreegwaldgraaf Thomas van Appeltern, die bijhet bosbeheer werd geassisteerd door zijnbiechtvader, de pastoor van Persingen. Eenaantal pogingen tot beplanting met eikenmislukte echter door strenge vorst, droogteen vooral gebrek aan kennis van de bos-cultuur. Zo werden 3000 jonge eiken dievan de Vrouwe van Middachten in De Steeg

waren gekocht, in december 1564 per schipnaar Nijmegen vervoerd en in de grote zaaivan Het Valkhof opgeslagen voor ze in beginmaart 1565 werden geplant op de Water-meerwijk. Het grootste deel haalde het dusniet. Het jaar daarop werd een nieuweaanplant gedaan die ook grotendeels mis-lukte.

HET KAARTENBOEK VAN THOMAS WITTE-ROOS

Omdat de Rekenkamer een goed overzichtvan de toestand van het Nederrijkswaldwilde krijgen werd aan Thomas Witteroos,die in 1562 als 'gezworen (beëdigd) landme-ter' in dienst van het Hof van Gelre wasgetreden, opdracht gegeven het gehele bosin kaart te brengen. Dat bestond toen vooreen groot deel uit ruige heidevelden.Witteroos was begonnen als schilder entekenaar in Schoonhoven en omgeving. Opgrond van goede referenties mocht hij in1569 in Arnhem de eed afleggen voor defunctie van 's konings landmeter voor de'heren van de Rekening'. Witteroos heeftvele kaarten van Gelderse domeingoederen,wegen, wateren en verdedigingswerkengemaakt. Hij werd in 1575 op de Veluwedoor opstandelingen gedood toen hij in1575 naar Deventer reisde om daar metin-gen te verrichten.Thomas Witteroos tekende 32 kaarten vande verschillende delen van hetNederrijkswald die samen een 'caertboeck'vormden. Het Nederrijkswald is daarmee éénvan de vroegst gekarteerde bosgebieden vanNederland. Het kaartenboek kwam in 1570gereed. De titelpagina vermeldt: 'registervan alle die Blocken ofte Slaeghen heijdtghelegen buijten der Stadt Nieumeghen ophet Nederrijckx Walt, sampt alle die leegheVelden...' De atlas berust in het Rijksarchiefvan Gelderland en heeft als schaal circa 1 op5000, de kaartbladen zijn 34 bij 23 cm. Dekaarten zijn redelijk betrouwbaar. De om-trekken van de blokken en de wegen zijnvaak schetsmatig weergegeven en de schaalklopt niet altijd met de kaartafstanden. Ikgeef een korte toelichting bij drie van de 32kaarten. Het noorden ligt steeds aan deonderzijde van de kaart, dus net andersomals tegenwoordig. Op de (verkleinde) topo-grafische kaart zijn de drie blokken aangege-ven. In de zestiende eeuw had het bos nogeen heel onregelmatige structuur. Omstreeks1720 heeft de Rekenkamer een meer recht-hoekig lanenstelsel laten aanleggen.


grens Nederrijkswald1 Steenbroeker Heide2 Watermeerwijk3 Bockholtsdaal

1000 m

DE STEENBROEKER HEIDE

De Steenbroeker Heide lag ten zuiden vanhet latere landgoed Den Heuvel, tegen deDuitse grens, zuidwaarts strekte het blokzich uit tot de Dennekamp. De oppervlaktewas 107,5 morgen, dit is ruim 90 hectare.

Over de toestand van het bos schreefWitteroos naast de kaart: 'tamelick welbepoot maer oock onderbleven (verwaar-loosd) dog seer goet van gront ende aerde'.Er was al een strook heide ontgonnen: 'dit isafghegraven landt nochtans Co. Mt. Cront'(eigendom van de koninklijke majesteit,Philips de Tweede). Aan de westzijde ligteen ander blok, genoemd 'naest deGroesbeekse velden'.De heerlijkheid Groesbeek grensde aan dezuidzijde van de Steenbroeker Heide. Eenzogenaamde 'landweer', een opgeworpen,met eiken beplante wal scheidde hetdomeingoed van de heerlijkheid. Witteroosschreef daar het verbasterde woord'landweruck' bij. Aan de landweer grensteen aantal hoeven waarvan de namen vande eigenaars zijn bijgeschreven: onderandere Leffert, Mees die op den Duserwoont, Arent Canis zoon en jan Buis. 'DeDuser', op latere kaarten 'De Duister' waseen boerderij aan de Boersteeg die links-boven op de kaart is te zien. Deze hoeven inhet 'Heikantse rot' (de heerlijkheidGroesbeek bestond uit 9 rotten, dorpsdelen)zijn vermoedelijk in de dertiende eeuwontgonnen. In die periode was er een groteontginningsijver rond het Nederrijkswald enhet Reichswald. Ook bij de NijmeegseBroerdijk, bij Heumen en bij Kranenburgwerden door de landsheren boerenhoevenvoor ontginning uit bos en heide uitgege-ven.De door Witteroos gekarteerde blokkengrensden veelal aan wegen. Aan de noord-

10

zijde (onderaan de kaart) loopt een weg dienaar de 'Vossecuijl' voerde: deze lag bij hettegenwoordige Vossendaal aan deWylerbaan. Het Wyler heideveld lag daarvlakbij.Bij de Steenbroeker Heide zijn vaak grens-problemen geweest tussen Gelre en Kleef,later tussen Gelre en het koninkrijk Pruisen.Duitse boeren lieten hun vee soms over degrens in het Nederrijkswald lopen waar hetde jonge aanplant opvrat, of men haaldestiekem hout uit het bos. Maar Groesbeekseboeren en arbeiders begingen ook veleovertredingen aan de andere zijde van degrens: er werd menige haas, takkenbos ofkruiwagen met plaggen gehaald.

DE WATERMEERWIJK

De tweede kaart van Witteroos heeft betrek-king op 'de Watermarwick en Eijkellant'. DePostweg doorsnijdt het blok, aan de noord-westzijde van het terrein ligt tegenwoordighet Afrikamuseum. De Postweg wordt op dekaart genoemd 'die wech comende vanNieumeghen ende gaende naarGroesbeeck'. Onduidelijk is aan de westzijdede tegenwoordige Meerwijkselaan (toenook Weg door het Steenculendal genoemd)getekend. Aan de noorden oostzijde ligthet terrein van het 'Cassendaal' (Kerstendal)en 'Parckxgraaf', een naam die nu niet meervoorkomt.. De grote vijver van de Water-meerwijk is door Witteroos als 'moras'aangegeven. Dat lijkt nogal slordig, omdat

•#.*»

op een kaart uit 1562 (ook onder waldgraafThomas van Appeltern vervaardigd) de vijvernog keurig is afgebeeld in zijn tegenwoor-dige afmetingen, met het eilandje 'De Pol'erin.De oppervlakte van het blok bedroeg ruim21, 5 morgen (ruim 18 hectare). De hier-voor genoemde herbebossing van omstreeks1560 had onder meer op de Watermeerwijken omgeving betrekking. Op de hiervoorvermelde schetskaart uit 1562 is het grootstedeel van het terrein bij de Watermeerwijkgetypeerd als 'goed bos', verder naar hetnoorden met 'met struiken begroeide heide'en dergelijke kwalificaties.In het grote perceel in het midden heeftWitteroos geschreven: 'Dit is het lant daerdie Eijkelen gesaijt sijn'. Dit perceel bleef noglang onder de naam 'Eikelenkamp'bestaan.Andere eikelkampen lagen in hetNederrijkswald bij de Holdeurn en bij Pias-molen. Het eikeiland werd dus gebruikt voorhet kweken van jonge eiken. Dit leverdeminder risico op dan het elders kopen vanplantmateriaal dat lang onderweg was enwaarbij men maar moest afwachten of ervoldoende wortels aan zaten en of deboompjes in de nieuwe grond aansloegen.De eik werd vooral gebruikt als 'schelhout'om de schors tot run te vermalen voor deleerlooierijen. In de eikenhakhoutcultuurkapte men in een ongeveer tienjarigeomlooptijd de uit de 'klossen' (stobben)opgegroeide loten.In de zestiende en zeventiende eeuw be-


11stond het hogere, opgaande bosvan het Nederrijkswald, behalve uiteiken, ook uit beuken en berken dieook werden gekweekt uit zaad ofvan elders werden betrokken. Deden wordt hier pas na omstreeks1760 op grote schaal aangeplant.Op de kaart is rond de'Eikelenkamp' een wal aangegeven.Het was in het Nederrijkswaldgebruikelijk om de kweekpercelenen de percelen die door de Reken-kamer in erfpacht waren uitgege-ven (voor ontginning of bos-cultuur) van wallen te voorzien. Diewallen dienden vooral als keringtegen loslopend vee, dat beperktwas toegestaan in het bos, maarniet in jonge aanplant en privé-gronden. Ook de eigendoms-grenzen werden er duidelijk meeaangegeven. De wallen werdenregelmatig hersteld, zo blijkt uit dearchieven. Bij het Afrikamuseum isaan de oostzijde van de Postwegnaar de But de wal van deEikelenkamp nog duidelijk te zien.Ook rond het gehele Nederrijkswald lagenwallen, alsmede langs de belangrijke wegen.De Nijmeegsebaan en Biesseltsebaan wer-den bij de aanleg in de achttiende eeuw ookaan weerszijden van wallen voorzien die ernu nog liggen.

HET BOCKHOLTSDAEL

De naam van dit derde blok is afgeleid vande beuken die hier groeiden op de vrucht-bare, lösshoudende bodem. Vaak wordtdaarom de naam Boeckholtsdaal gebruikt.In 1570 was de helft van dit heideveld metstruiken begroeid. Het grenst aan de heer-lijkheid Groesbeek; vermeld is 'Die Heer vanGroesbeecks lant' en 'de heer vanGroesbeecks bouhof' die aan de zuidzijdevan de Groesbeekse landweer lagen. Type-rend voor de moeizame discussies over deloop van de grens tussen Nederrijkswald ende heerlijkheid Groesbeek is de opmerkingop de kaart: 'dese graef (sloot) behoort dieConinck'. De sloot lag ongeveer in het dalvan de huidige Siep en een stukje van deKamp.Naar het noorden strekte het blok zich uittot bij de Derde Baan. Aan de westzijde(rechts op de kaart) lag een pad richtingBerg en Dal en Nijmegen waar het iets tenzuiden van het Kerstendal uitkwam op deOude Kleefsebaan. De oostgrens van hetblok valt ongeveer samen met het zuidelijke

j

deel van de later aangelegde Zeven-heuvelenweg, die toen nog een zandwegwas die - volgens de kaart - van deCroesbeekse Noordmolen naar'Senneboomkens of het Goesenkerckhoff'leidde . Dat lag dus ongeveer op de kruisingvan de Derdebaan en de Zevenheuvelen-weg.De naam Senneboomken wordt tot denegentiende eeuw veelvuldig gebruikt omde ligging van de percelen bos bij hout-verkopingen in deze contreien aan te geven.In de zestiende zeventiende eeuw wordtdeze plaats in de waldgraafrekeningenmeestal als 'Sentenboomken' aangeduid:het middelnederlandse woord 'Sente(n)'betekent 'heilig'; het zou dus een van deheilige plaatsen in het woud geweestkunnen zijn waarvan in geschriften over deRomeinse periode melding wordt gemaakt.Volgens de vermelding op de kaart zou hierook een 'geuzenkerkhof' gelegen moetenhebben. In 1566 had ook in Gelderland debeeldenstorm gewoed, hoewel men hieraanin Nijmegen met moeite ontsnapte. Een jaarlater visiteerde de Raad van Beroerten hetgewest Gelre en veroordeelde in het Rijk vanNijmegen 187 personen ter dood. Op hetgeuzenkerkhof kunnen opstandelingen zijnbegraven die in het Wald bij schermutselin-gen met Spaansgezinde soldaten zijn ge-dood.We treffen het Boeckholtsdaal regelmatigaan bij houtverkopingen in de zestiende tot

12

en met de achttiende eeuw. In het Waldwerd elk jaar door de waldforsters eenaantal 'raaijen' of 'rijden' aangewezen dieverdeeld waren in 'slagen'. Deze slagen boswerden in november of december door deRekenkamer bij opbod verkocht op hetNijmeegse Valkhof. De opbrengst varieerdeal naar gelang de oppervlakte van het slagen de leeftijd en soort van de bomen. Ingoede jaren was de opbrengst van het houtmeer dan duizend gulden (dat was onge-veer 20 maal het salaris van de hoofd-waldforster), maar in slechte jaren ver-toonde het Nederrijkswald een nadeligsaldo, omdat alleen al de personeelskostenenkele honderden guldens per jaar bedroe-gen.

Het Nederrijkswald heeft een rijke historiewaarvan hier slechts een fractie is verwoordaan de hand van een drietal boskaarten. Inde bossen zijn nu nog tal van historischesporen te zien: kavelindelingen, wallen,oude bosculturen, sterrenbos-structurenenzovoort. Als we dat weten kunnen weniet alleen van de natuur genieten, maar

ook het gevoel krijgen dat we door eenwaardevol, bijzonder cultuurlandschaplopen. In samenwerking met Paul Thissenwerk ik thans aan de samenstelling van een'relictenkaart' van het Nederrijkswald waaropalle historische sporen zullen worden ver-meld. Tevens ben ik bezig met een uitvoerigboek over de geschiedenis van hetNederrijkswald dat naar verwachting overongeveer twee jaar zal verschijnen.

Bronnen:G. Jappe Alberts, Geschiedenis van Gelder-land, Den Haag 1966.W.T. Resida,Thomas Janszoon Witteroos. In:Biografisch Woordenboek Gelderland, deel1, 1998.Rijksarchief Gelderland, Archief Rekenkamer.P. Thissen, De ruimtelijke structuur van hetNederrijkswald 1570-1810. In: VanGronspech tot Groesbeek, Groesbeek 1991.johan en Paul Thissen, De geschiedenis vande boswachterij Groesbeek. GroesbeeksMilieujournaal, nr. 82-83, 1995.

eeas naa

BON

Ik geef me op voor het Groesbeeks Milieu-journaal:naamadreswoon-plaats(U betaalt met een acceptgiro of een incasso-formulier, die u krijgttoegezonden)


Teken voor de Groene Grens!

Milieudefensie organiseert samen met vele andere organisaties dehandtekeningenactie: Trek de Groene Grens. De actie is gestart op 1april 2001. Na 18 juni biedt Milieudefensie de handtekeningen aan bijregering en parlement.

13

RUST EN RUIMTE, DAAR MOETEN WEZUINIG OP ZIJN

De open, groene ruimte in Nederland slibtin hoog tempo dicht met wegen,woonwijken en bedrijventerreinen. Als hetzo doorgaat, houden we een land over waarniemand meer wil wonen. Een land zonderhorizon, waar het nergens meer stil of 'snachts nog echt donker is. We staan nu voorde keuze: gaan we door met volbouwen ofgooien we het roer om?

REGERINGSNOTA: BOUWEN EN NOGEENS BOUWEN

De regering heeft die keuze al gemaakt: methaar nieuwste plan voor de inrichting vanNederland, de Vijfde Nota RuimtelijkeOrdening, zet zij de deur wijd open voornóg meer bebouwing in de open ruimte. Inbijna elke gemeente, groot of klein, komennieuwe woonwijken en bedrijventerreinen.In het hele land komen er tal van nieuwewegen bij. Landelijke gebieden tussen Assenen Groningen, rond Arnhem en Nijmegen,in Twente, Brabant en Zuid Limburg vallenten prooi aan verstedelijking. Het Westenvan het land is in de Vijfde Notagebombardeerd tot één grote'Deltametropool'. Daar gaat flink gebouwdworden. Zelfs nationale landschappen alshet Groene Hart en de Hoeksche Waard zijnniet veilig.

DE GROENE GRENS

Het schrikbeeld dat de Vijfde Nota schetst, isvoor Milieudefensie aanleiding voor actie.Het bouwen in de open ruimte moetstoppen. Om de rust en ruimte tebeschermen moéten we een grens trekkenrondom het nu bebouwde gebied: deGroene Grens. Regel is dat we alleen nogbouwen binnen bestaande steden endorpen. Daar is genoeg plaats voorwoningen en bedrijven. Want bouwen entoch de open ruimte sparen kan. Daarvoormoeten we de stedelijke ruimte beterbenutten en zorgen voor beter openbaarvervoer.

WE STAAN NU VOOR DE KEUZE

Natuurlijk, Nederland fs dichtbevolkt en wemoeten in dit kleine land allemaal wonen,werken en ons kunnen verplaatsen. Maar wehebben ook behoefte aan ruimte en stilte.We willen naar buiten kunnen, de natuur in;een frisse neus kunnen halen en 's nachts desterrenhemel kunnen zien. Ook dat zijnprimaire levensbehoeften en die staan nu ophet spel. Daarom moeten we keuzes maken,moeilijke keuzes soms. Niet telkens hetdichtstbijzijnde weiland volbouwen omdatdit nu eenmaal goedkoper is. Niet allemaalbuiten in het groen gaan wonen, of aan deandere kant van het land gaan werken, hoebegrijpelijk die wensen ook zijn. Kortom,heel Nederland zal creatiever moeten gaannadenken hoe het anders kan.

MILIEUDEFENSIE LUIDT DE NOODKLOK

Binnenkort beslist het parlement over deplannen van de regering. Gelukkig komen ervanuit diverse politieke partijen kritischegeluiden. Maar of die zullen leiden totwezenlijke veranderingen in de Vijfde Nota,is nog de vraag. Daarom zijn nu deinwoners van Nederland zelf aan zet. Samenmoeten we regering en parlement opandere gedachten brengen. Zij moeten nude Groene Grens trekken! Want waarkunnen wij en de generaties na ons andersnog genieten van de buitenlucht, hetlandschap en de natuur? Help daaromMilieudefensie zoveel mogelijkhandtekeningen te verzamelen. Teken voorde Groene Grens!

MEER VRAGEN?

Mail of bel de Milieudefensie Servicelijn,020-6262620 (werkdagen 9.30-16.30 uur)

14

DE CENTRUMPLANNEN ONDER DELOEP

De Werkgroep Milieubeheer Croesbeek maakt deel uit van deklankbordgroep van de centrumplannen. De groep is de afgelopen tijdvaak bij elkaar geweest om de plannen die door Kuiper Compagnonsin die periode ontwikkeld werden te beoordelen. De WMC is positiefover de uitkomst, hoewel zij nog bezwaar houdt tegen de hoogte vansommige gebouwen op het ZOMA-terrein.

De rol van de WMG was niet alleen die vanklankbord, dat wil zeggen dat zijn eenoordeel mocht geven over de zichontwikkelende plannen. Tijdens dit proceswerd intensief gepraat door de gemeentemet de projectontwikkelaar "geflankeerd"met diverse klankbordgroepen enraadscommissies. De plannen werdensteeds bijgeschaafd, mede naar aanleidingvan datgene wat in die klankbordgroepenen commissies besproken werd.Uiteindelijk leidde dit tot de plannen zoals

Overzichtskaart centrum- die aan de bevolking gepresenteerdplannen worden.

HOE ZIEN DIE PLANNEN ERUIT.

Het ontwikkelingsgebied in het centrum isopgedeeld in diverse deellocaties.Oorspronkelijk waren dat er 9. Gaande hetproces vielen er 2 af n.l. de locatie"paardenweide naast de N.H.-kerk", waaraanvankelijk 9 woningen gepland waren ende locatie "Saedt" waar eenappartementencomplex zou verrijzen.Over bleven 7 deellocaties en vier openbareruimten:1. Ottenhof2. Kermisterrein3. Centrum - Noord4. Centrum -Zuid5. ZOMA terrein6. Kloosterpad7. Mariënhof

De openbare ruimten zijn:1. Kermisterrein2. Dorpsplein3. Marktplein4. De Groesbeek5. Wegenstructuur en bomen


15

Hieronder zullen we de plannen in het kortuiteen zetten.

DE TE ONTWIKKELEN DEELLOCATIES

1. Deellocatie OttenhoffAanvankelijk waren hier twee hogeappartementencomplexen gepland. DeRaadscommissie vond echter dat die nietaansloten bij de maat en schaal vanGoesbeek en dat de rooilijnen dienden aante sluiten bij de bestaande bebouwingslijnenvan de Dorpsstraat en de Ottenhoffstraat.Uiteindelijk komen er twee bijna losstaandegebouwen: Eén wooneenheid van tweeverdiepingen hoog en een kantoorgebouwvan drie verdiepingen, waarin de RABObank zal komen. Het kantoorgebouw zalmet een punt over De Groesbeek steken(Hierover later meer). Het geheel wordtonderkelderd met parkeergarages.

2. Deellocatie KermisterreinAnders dan in het oorspronkelijke plan zalhet kermisterrein zijn formaat behouden. Debebouwing zal meer in de richting van hetDorpsplein geschoven worden en krijgt devorm van een U. De poten van de U wordenwooneenheden van twee verdiepingenhoog. Het verbindingsstuk vier verdiepingenhoog, waarbij de onderste verdieping uitcommerciële ruimten bestaat. In ditgebouw zit een opening van tweeverdiepingen als doorgang van hetkermisterrein naar het Dorpsplein. Hetgeheel wordt onderkelderd metparkeergarages.

3. Deellocatie Centrum - NoordDeze deellocatie bestaat uit een eerste verdieping die één groot winkelgebied vormt en eensoort "sokkel" waarop wooneenheden staan. Deze wooneenheden staan los van elkaar enzijn beperkt van omvang. Ze zijn 2-3 verdiepingen hoog. Het gebouw van de voormalige

16

Technische Dienst is het enige gebouw dat gespaard blijft. Het zal echter wel verplaatstworden. Wat naar achter en een paar meter omhoog. Het vormt het middelpunt van eenklein pleintje, een soort onderbreking in de bebouwing.De helft van het winkelgedeelte wordt bestemd als supermarkt, de andere helft wordenverdeeld onder andere kleinere winkels. Het geheel wordt onderkelderd met parkeergarages.

4. Deellocatie Centrum -ZuidHier komt een gebouw van twee verdiepingen hoog, die in het verlengde staat van hetgemeentehuis. De bovenste verdieping zijn woningen, de onderste commerciële ruimten.Dit gebouw wordt niet onderkelderd met parkeergarages.

5. Deellocatie ZOMA terreinDe helft van deze deellocatie bestaat uit en "commerciële sokkel", waarop woningenkomen. Dit commerciële gedeelte is gereserveerd voor de EDAH Konmar). Op ditwinkelgedeelte komen vrij losstaande woningen die meestal drie en soms vier verdiepingenhoog worden. Op het achterste, winkelvrije deel staan dergelijke woningen op de beganegrond. Er zijn kleine pleintjes aanwezig, zodat de woningen semi-publiek toegankelijk zijn.Het geheel wordt onderkelderd met twee verdiepingen parkeergarages, één voor debewoners, één voor het winkelend publiek.


17

6. Deellocatie KloosterpadLangs het nieuw te creëren Kloosterpadkomen 2 typen woningen. Aan de westzijdekomen 6, drie verdiepingen hoge vrijstaandehuurwoningen, die op verschillend niveaustaan (het pad gaat omhoog). Aan deoostzijde komt een vierkant woningcomplexvan 3 verdiepingen met in het midden eenprivépleintje. Parkeren op eigen terrein.

7. Deellocatie MariënhofAan de overzijde van de spoorlijn, bedoeldals eindpunt van de zichtlijn van hetmarktplein komt een slank, vijf verdiepingenhoge, appartementencomplex.

DE OPENBARE RUIMTEN:

1. KermisterreinHet kermisterrein behoudt zijn huidigevorm, maar wordt heringericht. Het pleinwordt beklinkerd en dient als parkeerplaatsvoor 140 auto's. Het wordt rondom in debomen gezet en onder de bomen komt eenbeukenhaag, zodat het plein afgescheidenwordt van de Houtlaan en meer in hetgroen komt te liggen.

2. DorpspleinWordt ietwat kleiner dan nu. Wordt eenformeel plein, waarop misschien wat bomenkomen.

3. MarktpleinHet marktplein verandert sterk. Het pleinwordt naar het noorden geschoven. Despoorlijn loopt er midden doorheen. Hetplein wordt ca. 50 m breed (nu 30) en 130m lang (nu 70 m). Aan de westkant loopthet door over de Dorpsstraat heen tot deachteringang van het gemeentehuis. Daarnabegint de groene parkzone. De aankledingvan het plein geschiedt aan de zuidkantdoor bomen (linden), aan de noordkantkomt mogelijk een groene, ecologischeverbindingszone, die de twee einden van de

spoorlijn met elkaar moet verbinden. Wijhebben voorgesteld deze zone te aan teleggen als een kunstwerk. Een kunstenaarzou plantenbakken kunnen ontwerpen, dieniet alleen een kunstzinnig uiterlijk hebben,maar ook zo geconstrueerd dat in de bakzelf een klimaat geschapen wordt datovereenkomt met dat langs de spoorlijn,zodat er zich in de bakken en vegetatie kanontwikkelen, die lijkt op de begroeiing zoalswe langs de spoorlijn vinden. Langs eendergelijke ecologische verbindingzonekunnen dan 24 soorten vlinders, 30 soortenbijen en wespen, 14 soorten sprinkhanen(die langs de spoorlijn waargenomen zijn)diverse soorten loopkevers, spinnen, mieren(niet onderzocht) en de zandhagedis zichkunnen verplaatsen van de ene kant van hetmarktplein naar het andere.

4. De CroesbeekAanvankelijk had de WMC ervoor gepleit deGroesbeek om te leiden over de groenstrookvan het postkantoor en via de stationswegnaar Mariëndaal. Daar zou de Croesbeek deruimte kunnen krijgen om voldoende totzijn recht te kunnen komen. We hadden dattraject voorgesteld omdat op hetoorspronkelijke traject teveel huizen staanen de Groesbeek niet meer dan een goot terbeschikking zou kunnen krijgen. De plannenwerden echter zodanig bijgesteld dat deGroesbeek nagenoeg zijn natuurlijkebedding zou kunnen blijven volgen. Van deoorsprong bij de NH-kerk tot de Dorpsstraatzou er een strook van 10 meter breed voorde beek gereserveerd worden. Tussen deDorpsstraat en Mariëndaal 5 meter. Dit wasvoor ons voldoende om ons plan te latenvaren en te kiezen voor dit nieuwe tracé.Van de bron tot de Dorpsstraat komt debeek in een 40 cm diepe bedding te lopen,met aan één kant van de beek eenwandelpad. Doordat het verval hier heelgering is zal er ook altijd water in de beekstaan, ook al is de aanvoer vaak gering. Dieaanvoer kan vermeerderd worden door eenrioolbuis die nu naast de bron van deGroesbeek stroomt en de leemlaag terplekke doorsnijdt te verwijderen. Dezerioolbuis is aangelegd om de wateroverlastdie hier bij stortbuien optreedt op tevangen. Het is de bedoeling dat Groesbeekhiervoor gebruikt zal worden. Het is welnoodzakelijk dat er maatregelen genomenworden die ervoor zorgen dat er zo weinigmogelijk verontreinigd water in de beekterecht komt. Door afkoppeling vanregenwater van de nieuw te ontwikkelengebouwencomplexen en het leiden van dit

18

water naar de Croesbeek zal er een extraaanvoer van water plaatsvinden. Tenslottezal de watertoevoer op lange termijn nogtoenemen, wanneer afkoppeling van wijkenop de Stekkenberg en Zevenheuvelenwegop termijn zal plaatsvinden.

5. Wegenstructuur en bomenEr komen minder nieuwe wegen dan in hetoorspronkelijke plan. Er komt één doorsteekover het spoor nabij Mariëndaal. De anderedoorsteek is geschrapt. De centrumrouteblijft 30 km zone. Op die manier probeertmen het verkeer om Groesbeek heen teleiden. Dit wordt nog versterkt doorversmalling van de Dorpsstraat. Door deDorpsstraat over het marktplein te leidenwordt er een psychologische barrièreopgeworpen voor automobilisten. Bijevenementen (waaronder ook de wekelijksemarkt??) zal de Dorpsstraat wellichtafgesloten worden. Door versmalling van deDorpsstraat ontstaat er ruimte voor bomen.Men denkt hierbij aan de linde, eenboomsoort die van oudsher de Dorpsstraatbegeleidde. Langs de Spoorlaan zal deplataan de straat begeleiden en hetKermisterrein wordt omzoomd doorpaardekastanjes.

STANDPUNT VAN DE WMC

De WMG vindt dat er gaande het procesveel punten, waarop de WMG aanvankelijkkritiek had, verbeterd zijn; er zijn zelfs zakenontwikkeld die positief zijn. Het moetgezegd worden dat er heel creatief door destedenbouwkundige is nagedacht over hetcentrum. Dat neemt niet weg dat de WMGgeen kritiek meer heeft. Hieronder zullen wede plus- en minpunten op een rijtje zetten.

1. Kritiekpunten waaraan tegemoet isgekomen

a. De huizen op de paardenwei bij de NH-kerk zijn geschrapt

b. Het kermisterrein wordt niet bebouwdc. Er komen geen enorme gebouwen, maar

gestreefd is om zoveel mogelijk kleinewooneenheden te realiseren. De eerstewinkelverdieping is vaak wel groot, maarbovenop deze winkelsokkel staan kleinewooneenheden van vaak 2-3verdiepingen hoog.

2. Positieve puntena. De Groesbeek komt bovengronds en

volgt daarbij grotendeels zijnoorspronkelijke bedding.

b. De begeleidingsgroep wil zich ervoor

inzetten dat er op de marktplein eenecologische verbindingszone komt, diebeide einden van de spoorlijn, die doorhet plein onderbroken worden, weerverbinden. Wij hebben hiertoe eenvoorstel ingediend, waarbij deecologische verbinding gekoppeld wordtaan een kunstwerk.

c. De auto zal het centrum van Groesbeekminder sterk domineren dan voorheen.Dit zal geschieden doordat er een 30 kmzone in de centrumroute wordt ingesteld.

d. Positief is voorts dat door versmalling vande Dorpsstraat er plaats komt voor forsebomen. Dat geldt ook voor hetKermisterrein en het marktterrein. Of deplatanen langs de Spoorlaan overalvoldoende ruimte krijgen, is niet helemaalduidelijk.

e. Een groot pluspunt van het plan is datgekozen is voor grotendeels ondergrondsparkeren onder de nieuw te bouwengebouwencomplexen. Het kermisterreinzal de enige grote parkeerplaats blijven.Door het verdwijnen van het 'blik' in hetcentrum, zal het er een stukaantrekkelijker worden.

f. De WMG vindt het positief dat niet alleenhet regenwater dat op de daken valtafgekoppeld wordt van de rioleringen ennu het grondwater voedt of min of meerdirect in de Groesbeek terecht komt bij alde nieuw te bouwen gebouwen, maardat hierbij ook het gemeentehuismeegenomen wordt en ook indienmogelijk de gebouwen van Mariëndaal.

3. negatieve puntenMet name op het ZOMA-terrein blijventwee wooneenheden erg hoog, nl 4verdiepingen. Hierdoor worden dezeeenheden 15 m hoog, wat erg hoog is voorde maat en schaal van Groesbeek. Dit wordtnog versterkt doordat ze vanuit hetlaaggelegen Mariëndaal/Stationsweg noghoger lijken. Dat geldt ook voor deappartementenflat op de stationsweg , diemaar liefst 5 lagen hoog wordt. Als diebovenste lagen eraf gaan, is het grootstepijnpunt voor de WMG weg. Het scheeltslechts 3 woningen. Wij denken dat dat ookfinancieel het plan niet de kop zal kosten.

4. Aandachtspunten en aanbevelingenDe WMG heeft nog enkele aanbevelingen ofaandachtspunten

a. Mariënhofen ZOMA terrein niet te hoogDe WMG pleit ervoor op het ZOMA terreinde wooneenheden niet hoger te maken dan


19

3 verdiepingen. De Mariënhof zou niethoger dan 4 verdiepingen dienen te zijn.

b. Verstoring bodemTijdens graafwerkzaamheden zullenleemlagen doorgestoken worden. Hierdoorkan de waterhuishouding in het gebiedernstig verstoord worden. De WMC pleitervoor bij de bouw van de parkeergaragesen gebouwen de doorgravingen vanleemlagen zorgvuldig af te dichten metbijvoorbeeld bentoniet, zodat de schade aanlokale grondwaterstromen beperkt blijft. Inde overleggen is dit punt al eerder naarvoren gebracht en als belangrijkaandachtspunt overgenomen.

b. Afkoppeling andere gebouwenDe WMC zou het op prijs stellen datgeprobeerd wordt ook bestaandebebouwing langs de Groesbeek af tekoppelen en het water daarvan ten goede telaten komen aan de Groesbeek. De WMGvindt voorts dat er goed gekeken moetworden om vervuiling van de Groesbeek tevoorkomen bij het opvangen van water bijharde regenbuien.Afkoppeling kan nog een positief punthebben. Bij het afkoppelen van hetregenwater, komt het water in de regel nietmeteen in de Groesbeek terecht, maar hetheeft de voorkeur dat de aanvoer afgevlaktwordt. Dit kan door het water eerst op tevangen in vijvers, die overlopen in de beek.Hierin is ook voorzien in het plan. Door dezezgn "buffervijvers" goed in te richten metbijvoorbeeld een wat dieper gedeelte metindien nodig een ondoorlatende bodemontstaan poelen, die bijna altijd waterbevatten en zo belangrijke leefgebiedenvormen voor padden, kikkers ensalamanders. Door bij de in- enuitstroomgebieden ondiep te maken en ergrote waterplanten te laten groeien, die inde winter gemaakt worden, ontstaat eenhelofytenfilter, die het water zuivert. Hierkunnen weer allerlei vogels leven. De WMGzou graag bij de inrichting van deze"buffervijvers" betrokken willen worden.

c. CrasdakenDe WMG pleit ervoor om op sommigedaken een vegetatie te laten groeien. Opdergelijke daken groeien mossen en sedums(vetplanten). Deze planten nemen 70% vanhet regenwater op en geven het doorverdamping weer af aan de lucht.Vegetatiedaken zijn onderhoudsarm. Zeisoleren warmte en geluid, hebben eenstofbindend vermogen en ogen fraaier dan

een gewoon dak.De gebouwen van het Kloosterpad komenzeker in aanmerking voor een vegetatiedak,met name het vierkante gebouw met zijnnaar binnen gekeerde daken, leent zich daaruitstekend voor.

d. Leefgebieden voor dierenDe gebouwen in het centrum kunnen meteen paar, weinig kostende ingrepen geschiktgemaakt worden voor diverse dieren. Metenkele geringe aanpassingen tijdens debouw kunnen daken op gebouwen geschiktgemaakt worden voor gierzwaluwen enhuiszwaluwen. Dat geldt ook voorvleermuizen. Wanneer bijvoorbeeld bij deonderdoorgang van het gebouw bij hetkermisterrein, deze rond wordt gemaakt inde vorm van een boog, ontstaan er "loze"ruimten in die boog, waarin vleermuizenkunnen overwinteren of overzomeren. Hetgoed inrichten van het gebouw vandeellocatie Ottenhof boven de Groesbeekkan leiden tot het broeden van de typischebeekvogel de Grote Gele Kwikstaart op dieplaats. De WMG wil graag meedenken methet maken van diervriendelijkeaanpassingen.

Henny Brinkhof

Naschrift:Net voordat dit nummer naar de drukker ging,vernamen we uit betrouwbare bron dat ergrote problemen zijn om de financiering van deplannen rond te krijgen. Tijdens het"uitkristallisatieproces" van het centrum metgemeente, projectontwikkelaar,raadscommissie en de diverseklankbordgroepen was er niet naar definanciële consequenties gekeken. Die blijkenerg tegen te vallen. Het gevolg zal zijn datdiverse aanpassingen ten behoeve van debeeldkwaliteit waarschijnlijk teruggedraaidworden.

20

NIEUWS VAN HET NATUURMUSEUMNIJMEGEN

Nog tot 25 juni loopt de tentoonstelling "Poep-goed". Alles wat zo gewoon óf zo gek moge-lijk is aan poep,komt aan de orde. Men kanzich verdiepen in heiwerk var»;de rhêstkever,leren over de soorten en maten van poep inhet dierenrijk en zich verbazen óver onzeeigen uitwerpselen. Alles wordt pp een vro-lijke en uitdagende manier gepresenteerd. Zozijn erflippèrkastën om eens té flipperen in dedarmen va'n èeri»zebra of een/panter, er zijnachterwerken van dieren te bezichtigen, geur-objecten, grappen en woordspelingen; kak-dozen en nog'veel meer. Ook besteedt detentoonstelling aandacht aan de geschiede-nis van de stoelgang: van Farao, Romeinen,Middeleeuwen en Kastelen tot hoelhet er ingrootrhoèders tijd ''aa1 h, tóe girlg'-ïn]; Nijmegenen omgeving.

Va;haf 12 Jlïlf ,tót lH januari 2002 is er voorkaderen vain ;<4>'<tèti•$ jaar: dé tentoonstelling

'i-'Eën Bos vol GeheiWïelrtifv,^ '^ > ' • •''' < » ,Bezoekers horen van een Oude zieke boswach-

l L l E U

organische oplosmiddelen, aceton, smeervet,kopervet, kogellagervet en plamuur. Tweemiddelen die aan de lijst zijn toegevoegd zijnsterke zuren zoals etsvloeistof en vloeibaregootsteenontstopper. Derhalve geldt voor2001:Huishouden:batterijen, spaarlampen, tl-buizen, vloeibaregootsteenontstopper, lampenolie, petroleum,insecticidenMedicijnen:medicijnen, kwikthermometers, injectienaal-den

vërf, lak/béitsen houtverduurzamings-midde-len,terpentine, thinner, verfafbijtmiddel, verfver-dunner, kwastreiniger/ontharder en was-benzine, kwiksehakelaars zoals een niet digi-tale kamerthermostaatHfitiby:fótofiixeer, foto-ontwikkelaar, etsvloeistoffenzoals salpèterzüur/zwtavelzuur/ zoutzuurVérvoer: accu's;; bëjizihe; motorolie, afgewerkteof remolie, olièfilfërs.

(Bron: Milieudefensie, 1 -2001; VROM, 2-2001)

N DOter of ze willen komen kijken hoe het met hetbos gaat en of ze er voor willen zorgen. Zekomen dan terecht in een oude boom enbinnen in die boom is van alles te ontdekken.Bijvoorbeeld een groeibomenspel waarmeede kinderen leren hoe een boom groeit en zehem echt kunnen laten groeien. Of een blad-puzzelspel dat bladvormen en vruchten laatzien . Ook zijn er voeldozen en grote zoekpla-ten.Een Bos vol Geheimen is ook voor ouderebezoekers de moeite van het bekijken waard.

OpeningstijdenMaandag-Vrijdag 10.00-17.00 uurZondag 13.00-17.00 uur, Zaterdag gesloten.

LIJST VAN KLEIN CHEMISCH AFVAL IN 2001

Een aantal middelen van de lijst is dit jaargeschrapt omdat de afvalverbrandings-installaties verbeterd zijn en een aantal stoffennu zonder veel schadelijke effekten kunnenverbranden.Het zijn nagellak, en remover, vloeibare inkt,correctievloeistof, vloeibare/pasteuze lijm ofkit, meubelolie, vlekkenwater op basis van

KLIMAATVERANDERING

De bloei van het eerste sneeuwklokje, depaddentrek, de terugkomst van de gier-zwaluwen. Al vele jaren worden natuurver-schijnselen op kleine schaal bijgehouden, maardoor de veranderingen in het klimaat is hetbelangrijk geworden om ze op grote schaal tevolgen. Vele handen maken licht werk bedach-ten ze bij het Vara programma Vroege Vogelsen de Universiteit van Wageningen: als nu eenheleboel professionals en liefhebbers verspreidover het hele land dit soortfenomenen vastleg-gen, ontstaat een compleet overzicht van demogelijke natuurveranderingen door detemperatuurstijging op aarde. Het project heet"de Natuurkalender" en is zondag 4 februarivan start gegaan. Informatie of eigen waarne-mingen? Bel 035-6711338 of bezoekwww.natuurkalender.nl

(Bron: Milieudefensie, 3-2001)


21

IJSVOGELS IN CROESBEEK

Steeds vaker wordt dit schitterend juweeltjerondom de Groebeekse beken waargeno-men. Vooral tijdens een strenge vorst-periode, als de meeste open waters dicht-gevroren zitten is de kans op een ontmoe-ting met een ijsvogel het grootst. De vogelis dan aangewezen op de laatste stukjesopen water om aan voedsel te komen.Een volwassen vogel moet ongeveer 1 5visjes per dag vangen om aan zijn dagelijksmenu van circa 30 gram te komen. Ijsvogels

zijn helemaal niet zo op i/sgesteld, zoals de naam doetvermoeden. Integendeel het iszelf zo dat tijdens een strengewinter een groot gedeelte vande populatie sneuvelt doorvoedselgebrek. De naamijsvogel heeft de vogel waar-schijnlijk te danken aan het feitdat hij tijdens een vorstperiodeop de door de beroepsvissersin het ijs uitgehakte wakkenafkwam, om nog vis te van-gen.

De vogel is iets groter dan een huismus envertoont op de rug prachtige, brede metaalglanzende turkoois blauwe streesp, De halsen keel zijn wit de wangen en de borst zijn ,

ƒ l 't*f* ' ' , • > " ! ' ( ' " ! ' , ,< *

geheel roodbruin,. Aar^f e^rjayej nnen -'wevrij goed zienom eendolkachtigèbij eenterwijlgedeeltelijk oranje/rood yan ,peur;|s!/ Dé ikleur van het verenpak kan enorrr) variëren,afhankelijk van de lichtinval. Soms lijkt Hetkobaltblauw, clan weer groen.

Op zaterdag 30-1 2-00 zat er bij deDrulsebeek in de Foeperpot een ijsvogel, hijhad daar op een steenworp afstand van de,Oüde Drulseweg zijn tijdelijke visstek inge-richt. De schuwe vogel bleef zelf als er fietserlangs kwam nog zitten, schitterend was hetom te zien hoe de vogel met een vis in desnavel wegvloog naar zijn foerageerplek. Ditwas een horizontaal boven het water han-gende tak, hierop werd de vis met enkeleferme klappen dood geslagen. Vervolgenswerd de vis in zijn geheel met de kop naar

achteren, naar binnen gewerkt. Onverteer-bare delen als schubben en graten wordenlater weer als braakbal uitgespuugd. Enkelevan die braakbalen lagen als stille getuigenbij zijn favoriete visplek. Aan de kleur van deondersnavel was duidelijk te zien dat hethier om een vrouwtje ging. Dezelfde dagwerd er op de Hulsbeek nog een mannelijkexemplaar gesignaleerd.

De ijsvogel heeft van 25-12-00 tot 30-12-00in de Foeperpot gezeten. Hopelijk kan ermet het natuurlijk herstel van de Drulsebeekop een rustige plek een z.g. steilrand wor-den gemaakt, zodat er een geschikte bio-toop voor de ijsvogel ontstaat.

Peter Pouwels

TREK DE GROENE GRENS, OOK INGROESBEEK

In april is Milieudefensie begonnen met hetopzetten vaneen grote handtekeningenaktie voor het be-houd van het open groene landschap. Weilan-den gaan nu nog veel te gemakkelijk in deuitverkoop. Daarom zouden er eisen gesteldmoeten worden aan het omgaan met onzeschaarse open ruimte: efficiënter omgaan methet reeds bebouwde gebied; de bebouwde

, kom strenger begrenzen; de contouren van deStukken open ruimte zichtbaar maken op dek^art; tenslotte het heffen van een flink bedragvcjclr te bebouwen open ruimte: dit zijn debelangrijkste eisen voor het behoud van hetpp|ri:ïand,schap. In Groesbeek zal op de ko-

, rhëndeBlitAP>ER!ErnetHE^ELVAARTeenmarkt-• kraam van dje VVMG aanwezig,zijn waar u uwhandtekening; kunt Betten Voor de aktie Trekde Groene Grens. Wilt u zelf aktièf zijn vraagdan een handtekeningenpakketaan bij Milieu-defensie ta.v. MeiKe Skolnik of Sylvia Borg,tel.020-5507300.

(Bron: Gelderse Milieukrant, 1-2001, Natuuren Milieu, 3-2001 Milieudefensie, 3-2001)

l LI EU NDO

22

OP STAP MET BEN THISSEN (3)

Op een zonnige lentedag in april wandelen we dit keer een route door hetdorp, die over een paar jaren onherkenbaar veranderd zal zijn. Om dezeingrijpende veranderingen die komen gaan een klein beetje te relativeren:Ben beschrijft uit zijn vroegere jaren ook de nodige nieuwbouw, verbou-wingen en sloop van een aantal huizen in "Croesbeek-terp".

En waar we dan mee beginnen is het terreinvan de Zoma-fabriek. Voor de oorlog was diteen opslagterrein van voornamelijk hout, be-stemd voor onder andere de mijnbouw inZuid-Limburg en het Ruhrgebied. De eige-naar, Frans Peters (ofwel den Trekmuts, i.v.m.de vaak nogal trage manier van uitbetalen vanzijn werknemers) had hier in de buurt van hetstation een grote houtopslag- en werkplaats.Het station dat tot 1934 functioneerde aan delijn Nijmegen-Kleve bestond sinds 1889 uitzelfs 2 sporen en perrons. Er werden behalveal dat hout ook heel wat Groesbeekse foren-sen vervoerd per spoor. Rond 1910 waren dater wel zo'n 500 per werkdag, richting Kleefsefabrieken v.v.Halverwege de houtopslag en despoorwegovergang, op het huidige markter-rein, stond een groot huis genaamd villaAgnes, waaraan nu alleen nog de grote kas-tanjeboom langs de weg doet herinneren.Hier hebben onder meer spoorwegopzichterLucas gewoond, en de familie De Werdt. Nade oorlog is deze villa gesloopt. Aan de anderezijde van het marktplein, ter hoogte van dehuidige winkelgalerij ronddevideotheek, ston-den de huizen van koperslager Ostendorp enbakker en cafehouder Den Doop. De combina-tie winkel met café, vooral bakkerij of kruide-

Pond van bakker-cafehou- nier was jn die tijd heel gebruikelijk. Dender Wiggelo Doop's huis grensde aan de Pompstraat. En

Ansichten) '" *"** VOOr het hu'S St°nd Vroeger dan °°k de P°mP'

Het oude postkantoor, gebouwd in 1912, laterverbouwd ten behoeve van een nieuw gemeente-huis, maar gedeeltelijk verprutst, nu pand van oaBruna en notaris.(Uit: Groesbeek in oude ansichten)

Aan de Pompstraat woonden verdervan Berne-beekdesmid, jan de smid en de zussen Schoen-makers met een textielwinkel.We steken de Dorpsstraat over en belanden ophet Dorpsplein. Hoewel een deel van de be-bouwing al vernieuwd is (de flats boven dewinkelgalerij en uiteraard het gemeentehuis)telt dit stukje route toch mee i.v.m. de verplaat-sing van de apotheek. Voor de oorlog zatenhier het hotel-cafe In de Locomotief van Driessen- vanaf ca. 1868 tot nog niet zo heel langgeleden - verder stond er het hotel van Lith,later hotel Hurkmans, waarvan de bovenzaalook gebruikt werd als cultureel centrum. Danhad je bakker-cafehouder Wiggelo, GradGillessen de kolenhandel en Dina Cillesen metellenwaren, de zaadhandel van Wim Gillessen,cafe-bottelarij Nas en schoenmaker Paassen.Het merendeel van deze huizen is gesloopt omplaats te maken voor de nieuwe winkelgalerijen flats.We lopen achter het gemeentehuis om naar deandere kant van de spoorlijn, waar vroeger eenlagere school was op de plaats van het plant-soen en het huidige postkantoor. Net voor despoorwegovergang aan de Dorpsstraat lag hetsnoepwinkeltje van Kaatje Gillessen: strategischgelegen naast de school. De winkel was al vanvoor 1 760 en werd in 1919 gesloopt.De lagere school werd gebouwd rond ca. 1800en in 1914 werd het tijd om een nieuw school-


23

Dorpstraat vanaf het spoornaar het zuiden, rechts hetbondshotel, hotelCroesbeek, links hetpostkantoor met torentjeen daarvoor het in 1919gesloopte winkeltje vanKaatje Cillessen.(Uit: Croesbeek in oudeansichten).

gebouw te plaatsen, aan de Molenweg: deGerardus Majella. In de oude school kwam eenkinderschoenfabriek, de Ooievaar van de fa.Hoogenbosch. Diverse werknemers zijn laterin Groesbeek een eigen schoenbedrijfje begon-nen. Tot 1952 bleef het pand een bedrijfs-bestemming houden, tot het afbrandde.Direkt aan de overkant van de Kerkstraat, hetpand waarin nu Bruna zit en voorheen hetgemeentehuis, werd in 1912 een postkantoorgebouwd, in de toen gebruikelijke stijl, zoalsook het postkantoor in Nijmegen aan de vanSchevickhavenstraat. Hieraan is in de oorlogs-jaren het een en ander verbouwd ten behoevevan een nieuw gemeentehuis in Groesbeek.

(Maar gedeeltelijk verprutst volgens Ben). Aande overkant van de Dorpsstraat stond op deplaats van de Rabobank een hotel, genaamdhotel Groesbeek, waarin o.a. pensionhoudersHermans, van Weeren, van Groothuizen envan Bernebeek woonden. In 1928 werd heteen Bondshotel geleid door Franzmann. Na deoorlog is het in gebruik geweest als bibliotheektot het in 1959 gesloopt werd.We eindigen onze wandeling bij hetverzorgingstehuisMarindaal, grenzend aan autobedrijf van Ber-gen met de oude witte opzichterswoning (de"gestichtswoning") die ook in de planning zijnom te verdwijnen (...?) voor nieuwbouw.Marindaal was in Groesbeek bekend als hetDuitse Klooster, van de uit Duitsland afkom-stige kloosterorde H.Carolus Borromeus vanTrier. (Het Hollands Klooster aan de Klooster-straat was de orde van de zusters van Liefde uitTilburg). De duitse zusters vestigden zich hierin 1875 en begonnen een school voor huis-houdleraressen. Later, vanaf 1920 werd heteen herstellingsoord voor zieke zusters en eendamespension. Vanaf 1942 tot 1968 wasMariëndaal een Mulo voor meisjes c.q. inter-naat. Na die tijd pas kreeg het de functie vanverzorgingstehuis.

(tevens geraadpleegde bron: Groesbeek inoude ansichten, door G.Driessen, J.Thissen enJ.van Bernebeek)

Dorpstraat vanaf het spoornaar het noorden. RechtsCafé Driessen ("In deLocomotief"), gebouwdbegin 1800 en gesloopt tenbehoeve van het gemeente-huis in 1996.(Uit: Groesbeek in oudeansichten).

24

WIE

Het vorige milieujournaal stonden we in het Mooksestraat, waarover we bij de rubriek "Opstap met Ben Thissen" uitgebreid ingingen. Dhr M. De Bruin, Kloosterstraat 57 had de juisteoplossing ingezonden.

Deze keer staan we bij een groen, ietwat verlaagd veldje van ruim 1 000 vierkante meternabij een bijna 1000 jaar oud, monumentaal gebouw op de bodem van een wel 1000 mbreed dal dat ongeveer 1 000 eeuwen geleden gevormd is.We staan op een 'Stoeptegelpad en kijken naar het oosten, in het verlengde van de stoep,dié 25 m verderop naar links gaat, omdat ietwat verderop een wit gebouw staat. Datgebouw, waarin ooit veel gelezen is en waar later jongetjes hun lijfjes oefenden, staat op denominatie afgebroken te worden. Dan kan het voetpad rechtdoor kan blijven lopen. Datpad zal overigens iets naar rechts geschoven worden, zodat op de plaats van het pad zelfeen ondiepe bedding gegraven kart worden waardoor een beek kan gaan stromen, waarvanbrongebied 50 m stroomopwaarts jn westelijke richting ligt Het water uit de bron wordt nuin een riool weggevangen en komt pas zo'n 200 'm; ten oosten van onze standplaats weertevoor c|hijn. De hoeyeielfi|id water Jte^dé brdii levert Js overigens gering). Dat komtondermeer doorttat dooit rilt brohgeËiéd Heen een grote rioolbuis is aangelegd, die er voormoet zorgen dat bij stortbuien, de watervloed afkomstig van de dalwand, afgevoerd wordt.Deze buis is echter in de toekomst niet meer nodig omdat de beek ook dit water zalopva^ben, Die rioolbuis cj,p9rsnijdt;i'jfe ri|agen, waardoor het waêr van de bronnenwegiqppVAJs de rioolbuis opgeruimd zal worden,; zaj de brfón rrieer water gaan voeren, zo

' iSideêrWachting. Naasj ||iet! brönwaj zal de beek gevoed wordendoor regenwater dat vari ëken afkomt van gebouwen in de omgeving, dat naar de beekgeleid: wordt. :- V ' f l V ' ' ' • l , ' j , - ' , ' « ')' ' ' , " '

parkeerterrein ligt, verrijzen tweeStukjê',btó deöeekzallstek^ ^geparkeerdesta,ah' até„en eeaverdiepiryg lager in een

G R O E S B E E Konderq|ondse^parkeerp{aats. De twee gebouwen en de beek vormen een onderdeéltjeângrootscheepse Veranderingen; ihdje omgeving, waarvan op de plaéts waar wij staan foféi! veelmeer te zien is» behalve^dë erderi beschreven verandering, hoewel delen van hetgebouwencomplex in het zuidoosten Wél eens boven de gebouwen r! j die'ërtussen ligt uit zalkunnen steken.-

Of, Bïnrienvötd 51 6562 ZW Croesbeek.Dat was het voor iOplossingen sturen nl 'ffleiirii1)!

Surf eens naar httf>://wiügvöntheweb.nl


25

G roesbeek en Ooijpolder wordenproeftuin voor aanleg vanlandschapselementen

Op de valreep van het gereed maken van dit milieujournaal ontving deredactie onderstaand persbericht:

Het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheeren Visserij heeft het gebied Groesbeek-Ooijpolder uitverkoren tot proeftuin voorgroen-blauwe dooradering. Na een zwareselectie zijn er voor heel Nederland achtproeftuinen van elk 5.000 hectareaangewezen. In deze proeftuinen gaannatuurorganisaties, agrariërs, maar ookandere gebruikers zoals recreanten en lokaleondernemers, samen met de overheid,onderzoeken hoe het landschap eenkwaliteitsimpuls kan krijgen.Met de ervaringen uit de proeftuinen wil deoverheid een netwerk van groene en blauwelandschapselementen realiseren op 400.000hectare agrarische grond. Grote delen vanNederland krijgen zo een aantrekkelijklandschap. Behalve de planten en dierenzullen recreanten en toeristen er veel plezieraan beleven.De agrarische natuurvereniging De Ploeg-driever, Stichting wAarde en Das &Boomhebben, met steun van provincie Celder-land, gezamenlijk het gebied Groesbeek-Ooijpolder voorgedragen. De partners,geworteld in de streek, zijn zeer tevredenmet de uitverkiezing tot proeftuin. Er zijn allangere tijd plannen voor herstel van demeidoornhagen in de Ooijpolder en vooreen netwerk van wandelpaden in hetGroesbeeks heuvelland. De proeftuinstatuskan deze plannen een steuntje in de ruggeven.Een goede landschapsstructuur dient veledoelen. Nieuwe landschapselementenkunnen bijdragen aan erosiebestrijding in deGroesbeekse heuvels, verbetering van dekwaliteit van het oppervlaktewater, beterewandelmogelijkheden, en maken vakantiebij de boer aantrekkelijker.De kwaliteitsimpuls voor het landschapbestaat uit aanleg van bosjes, hagen enhoutwallen, maar ook bloemrijkeakkerranden, schrale bermen, ruige slootjesen grazige oevers langs beken. Zij vormensamen een groen-blauwe dooradering vanhet agrarisch cultuurlandschap. Zo'nnetwerk verhoogt de kwaliteit van hetleefgebied en van verbindingszones van veeldieren en planten.

De drie initiatiefnemers hebben eenwezenlijk uitgangspunt: agrariërs dienenvoor de productie van natuur en landschapvolwaardig beloond te worden. De'productie van groen' moet gewoonconcurreren met de gangbarelandbouwproducten. In de proeftuin wordtbekeken of dit haalbaar en uitvoerbaar is.Binnenkort gaan De Ploegdriever, StichtingwAarde en Das&Boom aan de slag. Inoverleg met tal van instellingen, zoalsboerenstandsorganisaties, waterschap enlokale overheid, stellen zij eenlandschapsplan op. De hamvraag is: opwelke plekken en onder welke voorwaardenwerken grondeigenaren mee aan groen-blauwe dooradering? Maar ook willen zijonderzoeken hoe het nieuwe landschap totin lengte van jaren betaald kan worden.Het proeftuinproject duurt twee jaar. Als hetaan de initiatiefnemers ligt, zullen de eerstelandschappelijke veranderingen binnen dietwee jaar zichtbaar zijn.[einde persbericht]

Een eerste commentaar van de redactie:

Het is mooi te horen dat het initiatief van dedrie partners beloond is. De uitverkoring alsproeftuin biedt veel mogelijkheden om denatuur in de buitengebieden van de Ooijpolderen Croesbeek te versterken en het landschapaantrekkelijker te maken.Gedurende meer dan een halve eeuw is denatuur in het boerenland zozeer achteruitgegaan, dat dit voor de meeste planten endieren een levensvijandig gebied werd.Het laatste decennium is er veel gepraat overhet buitengebied en in het kader van hetStrategisch Actiegebeid Croesbeek zijn erdiverse projecten gestart om de natuur in hetbuitengebied weer een impuls te geven. Dezeinspanningen resulteerden in de Ploegdrieveren Stchting Landschap Ooijpolder - Croesbeek,waarin boeren en natuurbeschermers samenstreven naar een versterking van de natuur inhet agrarisch gebied.Dat dit gebied nu een proeftuin is geworden,schept kansen voor herstel van natuur eninkomsten van boeren uit die natuur. Het zalook duidelijkheid brengen waar en onder welkevoorwaarden boeren mee willen werken. Dezeproeftuin zal in belangrijke mate het succesvan blauwgroene dooradering in het hele landbepalen. De aanwijzing als proeftuin biedtdaarom niet alleen nieuwe kansen voor natuuren boeren, maar legt ook een groteverantwoordelijkheid bij alle deelnemendepartijen.

26

Groesbeek deelnemer aan deEntente Florale

Dit jaar is C roesbeek een van de vijf genomineerde Nederlandse dorpendie meedoen aan de Entente Florale. Als de MKZ verder geen roet in heteten gooit, zal er eind juni een negenkoppige jury een mooie,bloemrijke route volgen door ons fraaie heuveldorp. WanneerCroesbeek eerste wordt, zal zij volgend jaar meedingen naar deEuropese titel.

DE NOMINATIE

In december vorig jaar werd de gemeentedoor de Entente Florale gevraagd of zij meewilde doen aan de jaarlijkse prijsvraag.Groesbeek was opgevallen bij de StichtingEntente Florale als zijnde een mooie engroene gemeente, reden om haar te vragenmee te doen aan de Nederlandse competitie2001. Het hoofd Openbaar Groen van degemeente, Teun van Grinsven, vroeg deplaatselijke landbouworganisatie (GLTO) enonze vereniging om advies. Tijdens de eerstebijeenkomst met een vertegenwoordigervan Entente Florale werd duidelijk dat dejurering zich niet beperkt tot keurige enfleurige bloemenperkjes en strak geschorengazons, zoals vroeger het geval was, maardat in toenemende mate ook natuurlijkgroen en groene recreatie een rol spelen.Bovendien zal veel aandacht uitgaan naarhet beleid en de visie van de gemeente indeze. Met name op die laatste aspectenkomt Groesbeek sterk uit de bus en daarombesloot de gemeente de handschoen op te

nemen en de uitdaging aan te gaan. Erwerd een Werkgroep Entente Florale (WEF)gevormd, bestaande uit wethouder SjaakKamps, Teun van Grinsven, Frans Peters(GLTO), Ferdinand ter Schure en HennyBrinkhof van de WMG.

WAT MOET DE GEMEENTE DOEN?

De Entente werkt eenvoudig. Eendeskundige jury bezoekt op een namiddagGroesbeek en werkt dan een vastprogramma af.1. Na de ontvangst geeft de gemeente een

30 minuten durende inleiding, waarin zijeen presentatie geeft op haar beleid envisie en het feitelijk beeld van het groenin de gemeente.

2. Daarna volgt de jury een vooraf door deWerkgroep Entente Florale uitgezetteroute van tweeëneenhalf uur door degemeente. Onderweg wordt stilgestaanbij mooie plekken en uitleg gegeven.

3. De jury beraadslaagt vervolgens een uuren vertrekt na een gezamenlijke maaltijd.

DE JURERINGSCRITERIA

De jury heeft een hele waslijst opgesteld vanpunten die beoordeeld worden. Globaalgaat het daarbij onder meer om presentatie,visie en beleid van de gemeente op hetgebied van stedelijk groen, natuur enlandschap en de daadwerkelijke uitwerkinghiervan. Daarbij komen ook zaken aan deorde als recreatieve wandelen fietsroutes,siergroen, meer natuurlijk groen, educatie,

jft drievoudige .alliantie. l6e,. , „ , . a l l ê r V z Q u d e n worden 'door

nd. Frankrijk voelde zicfi bedreigd door deie alliantie; Ook Gröot-Brit anmë was gezorgd over dé groei van de^DüitsVzeëvloot en in 1904 tekenden detwëè i.andeh- de,Entente Cordiale (vriendschappelijke verstandhouding). De bedoelingvan dé, ipJtapijé was het Bevorderen van de samenwerking tegen de gevoelde dreigingvan Dui&tand.''''Drie jaar later voegde Rusland, die de groei van het Duitse leger vreesde, zich bij Groot-Brittannië.eri frankrijk en vormde de Triple Entente.De verstandhouding tussen Engeland en Frankrijk was niet opperbest. De landenleefden lange tijd op gespannen voet met elkaar. De toenadering was dus niet vanzelfsprekend. Om die te bestendigen werd een Entente Florale, een verstandhoudingdoor bloemen in het leven geroepen. Dé Entente Florale bestond hieruit dat beidelanden met elkaar wedijverden wie de meest fleurige dorpen en steden had. De eerstewereldoorlog maakte een einde aan de politieke ententes, de Entente Florale bleefbestaan. Steeds meer landen hebben zich in de loop van de vorige eeuw bij de EntenteFlorale aangesloten, thans doen alle West-Europese landen mee.De mate van fleurigheid van de dorpen en steden is in de loop van de tijd ookveranderd. Ging het vroeger met name om mooie bloemenperken en gazons,tegenwoordig speelt ook de natuurwaarde (ecologie) van hét groen een rol.


27

gebouwen, kunst, participatie en netheid.

Inmiddels heeft de Werkgroep EntenteFlorale een mooie route verzonnen.Belangrijke punten zijn: Groen in het dorp,de Foeperpot, de Drulse Beek, de Bruuk, deSpoorlijn, het wandelpadennetwerk, debloemrijke akkerranden, vergezichten, de

Galgenhei en het Bevrijdingsbos. Ook aan depresentatie is al flink gewerktHopelijk zal dit leiden tot een dusdanig hogescore dat we de concurrerende dorpen,zijnde Lochem, Dokkum, Baarlo en Ommenkunnen verslaan.

Henny Brinkhof

De gedetailleerde beoordelingscriterea met weging die de jury van, $e EntenteFlorale hanteert:

3 natuur, -miHeu en ecologie (15;%),'if;"?'>^

*, structuur

: vi anne.n op .gebied van;stedelijk groen

,y Sf-»' *y?$ji:^M -*i|'«, fècrëatiëve erf toeristische voorz e-

ningen (15%).

Meètrntïng/monitöring«kwaliteit elementen (15%)

eenjarige planten, plantenbakken/' ' '

* bomen* water/oevers* stfaatwerk en pleinen* gebouwen en kunst* stadsrójaüb'tlair (banken verlichting)

•

Silff ëeni naar http://wmg.ontheweb.nl

28

Za 27-1-01

Het regende heel hard.onderweg dacht ik al dat we een binnenprogrammazouden hebben.En daar had ik gelijk in.We gingen vogelhuisjes bouwen het washeel erg leuk.Ik en pepijn hebben een twee onder eenkap vogelhuis gebouwd.Met aan de zijkanten voederbakjes.En die is heel mooi geworden.Die van de anderen trouwens ook.En zo is het ondanks het slechte weer tochleuk geworden.

Groetjes: Niek Janssen

HET HOMMELHOL

We gingen vandaag weer naar hetHommelhol. Toen we daar aankwamen,had Niek een gewond pimpelmeesjemeegebracht. Niek had hem op de straatgevonden en dacht dat hij dood was dusnam hij hem mee naar het Hommelhol.Daar aangekomen bleek hij toch levend tezijn. Henk vertelde dat we vandaag naar hetpad achter het D.V.S.G.-veld gingen om

daar te snoeien en een groot vuur te maken.Toen we daar aankwamen waren een paarleden van Landschapsbeheer Groesbeek envan de Aardmuizen al aan de gang. Henkhad een telescoop en verrekijkersmeegenomen om de trekvogels te bekijken.Toen begonnen we met zagen. Wij mochtenalleen de kleine boompjes omzagen, wantgrotere bomen werden met de kettingzaagomgezaagd. Daarna gingen we naar hetgrote vuur wat inmiddels aan het brandenwas. Ook hielpen we natuurlijk mee om hetvuur groot te houden. Later mocht ieder eenbolletje deeg pakken en die prikten we danop een stok om hem zo in het vuur tehouden. Bij bijna iedereen was het deeg laterzwart geworden. Het pimpelmeesje washelaas doodgegaan en werd daaromgecremeerd in het vuur. Ramon had eenpaar kikkers gevangen. Later fietsten weweer naar huis.

Geschreven door Stijn Schreven.

DASSEN KIJKEN

We zijn met de natuurclub naardassenburchten gaan kijken in Duitsland. Wehebben er 3 gezien. De dassenburchtenwaren erg groot en lang.Niek zei dat, als de mannetjes groot genoegzijn moeten ze weg, maar de vrouwtjes niet.We zijn ook nog dassenharen gaan zoekenaan het prikkeldraad.En tenslotte hebben we in een weilandgekeken waar dassen voedsel konden halen.

HET HOMMELHOL

Vandaag gingen we weer naar hethommelhol. Dit keer maakten we eenspeurtocht door het Kraaiendal. De groepwerd verdeeld in 2 groepen. 1 groep vanHenk en Niek en 1 groep van Paul en Anne.Tijdens de speurtocht moesten weopdrachten maken. Bijvoorbeeld de hoogteen de dikte van de boom opmeten en ookonderweg bladeren zoeken van de Eik, deDouglas, spar, de Beuk en de Kastanje. Wemoesten ook een veer zoeken en iets geks endat allemaal meenemen. We hebben ookeen zwijnenspel gedaan, rondom een boomlagen onder de bladeren zakjes met marserin. Die moesten we opgraven net zoalszwijnen dat doen. We zochten ook een dikketak en zaagden daar een schijfje vanaf, om tekijken hoe oud deze tak is. Het was een leukemorgen.

Door Kees Schreven.

Groesbeeks Mllleujournaal 104

29

Pad Mansberg landschappelijkaangekleed

Dit voorjaar is het pad over de Mansberg landschappelijk verfraaidmet stroken struweelbeplant'mg, hagen en enkele bomen. Bedoelingwas dat dit pad een voorbeeld zou zijn voor de aankleding vanonverharde wandelpaden in Croesbeek. Dit voorbeeldpad is een project

van de gemeente Croesbeek dat ondersteund wordt door de WMC.

GROESBEEK WANDELLAND

Augustus 1998 trok de WMG aan de bel methet rapport 'Groesbeek Wandelland'. Hetpadennet van onverharde paden in hetbuitengebied van Groesbeek bleek deafgelopen decennia zo ver achteruit gegaante zijn dat het haast onmogelijk werd omhet Groesbeekse buitengebied viaonverharde wegen te doorkruisen. Met deuitvoering van de Ruilverkaveling Groesbeekzouden mogelijk nog eens tal van padenverdwijnen. Niet alleen de mogelijkheid vanwandelen en paardrijden zou sterk afnemen,maar ook de natuurwaarden van debijbehorende bermen, zouden verdwijnen,evenals de cultuurhistorische informatie dieveel paden herbergen.

Het plan werd bij de gemeente goedontvangen en vervolgens werd er eenwerkgroep gevormd vanuit het StrategischActiegebied Groesbeek, die dewandelpadenproblematiek onder de loepnam en een rapport uitbracht. In datrapport wordt voorgesteld om hetpadennetwerk te herstellen, waarbij ookenkele verloren gegane verbindingenworden hersteld door de aanleg van nieuwepaden. De realisatie hiervan zal geregeldworden via de Ruilverkaveling.

WMG WINT PRIJSVRAAG EN BEDENKTVOORBEELDPAD

Inmiddels had de WMG met haarpadenrapport meegedaan aan eenprovinciale prijsvraag, uitgeschreven doorde Heidemij en behaalde daarmee eentweede plaats. Naast de eer zat daar eenbedrag van ƒ6000,- aan vast. De WMGsprak met de burgemeester af dat er eenonverhard pad in de gemeente gezocht zouworden dat landschappelijk heringericht zouworden. De WMG zou daarvan de helftbetalen, tot een maximum van hetprijzengeld, de gemeente zou de anderehelft betalen.

DE UITWERKING

Als eerste moest er een geschikte locatieworden gezocht. Dat was niet zoeenvoudig, want vanwege de herverdelingvan gronden in de Ruilverkaveling is dehandhaving van diverse paden op dehuidige locatie en de eigendomssituatieervan nog niet definitief. Voor de WMG zouhet de gemeente moeten zijn, omdat andershet wel eens zou kunnen gebeuren dat debermen van een dergelijk net nieuwingericht pad op den duur weer zoudenverdwijnen. De WMG had haar oog latenvallen op een van de paden bij De Horst.Hoewel het bewuste pad eigendom is vande gemeente, bleek de handhaving ervantoch nog onzeker.Uiteindelijk bleek er maar één pad, gelegentussen de Bredeweg en de Knapheideweg,hiervoor in aanmerking te komen. In hetkader van de Ruilverkaveling zou hier nietswijzigen, kadastraal gezien was er voldoenderuimte voor een landschappelijke aankledingen het pad is eigendom van de gemeente.

Toch bleek ook hier een gevoelig punt teliggen, omdat de naastgelegen bermendoor aanliggende grondeigenaren ingebruik waren genomen. Voor de gemeentewas dit aanvankelijk reden om van het planaf te zien. Na lang aandringen van de WMGen de Groesbeekse Boerenbond (GLTO) isde gemeente uiteindelijk toch aan de slaggegaan. In overleg met enkele aanliggendegrondeigenaren is een deel van de eerder ingebruik genomen grond aan deze eigenarenverkocht en een deel is door eenhoveniersbedrijf aangeplant met bomen enstruiken. De nieuwe vereniging vooragrarisch landschapsbeheer 'De Ploegdriever' had gehoopt de klus te mogen uitvoeren,maar zij is, ondanks een suggestie van deWMG, per abuis vergeten.

Het pad is nu enkelzijdig ingericht. Deuitvoering is tot grote spijt van de WMGnogal anders is verlopen dan de eerdergemaakte plannen. Wellicht dat na deafbakening van de eigendomsgrens via deRuilverkaveling, de landschappelijkeinrichting van dit pad verder kan wordengeoptimaliseerd.Als WMG hopen wij dat dekwaliteitsverbetering van andere zandpadenin de komende jaren soepeler en in eenmeer gestructureerde samenspraak met degemeente zal verlopen.

Henny Brinkhof

30

WEET JE WEETJE

de yrote trucDeze keer een y weet je tfeeéj'e* over vlinders en hun meta-

morfose £aec/aante- verandering).

Een vlinder verwisselt (net als veel andere fnsekten) in zijn

of fiaar leven \ve\ keer van gedaante. Uii een

vlinder ei-tje komt e&rsi een rupsje , dal niets anderj doet

dan eten. Hierdoor groeit hv als kool en moet hu wel vierö-f i/uT keer vervellen omdat zün huid niet mee

Bu de. laatste ver veiling wordt de rups een pop.

In zjjr\ cocon verandert hij />> een soori

langzaam de vlinder ontsiaat- Nadal deze uit de.

ü is gekropen, pomp-t hu zün noo. slappe vleugebvol loloedf zodat ze hun mooie séevïqe vorm

31

Misschien vindje dal een rupj meer lijkt op een soort dm'zend

poob ( in p/safs son op een vlinder . Toch zj'n er meer overeenkomsten Bassen df'e kruipende rupJ en he^ v/liecjende fdai hy /aéer w relt, dan Je denkt l

een rups

de va kies :

* nek^ch/'/d* mondde/en^ naschuiVeri

onechte, potensegment (E- stukje

sèiqrna £= ademopemn^oojj

echte

Hu de vlinder.

Schrijf de^oede

woorden in de

•achterlü'rborsl delenrol tongpooi

facet-oojzntenne

Jn een uo/oend 'u/eeéjë iA/eeéy'e; meer weekjes over

vlinders en hoe ze /eueo. 7c^ dan /Jeske de Bekker

WERKGROEP MILIEUBEHEER GROESBEEK · Qua anatowlf&^n, taxonomie moéten we bij de mug...

Documents

Transcript of WERKGROEP MILIEUBEHEER GROESBEEK · Qua anatowlf&^n, taxonomie moéten we bij de mug...