W e r k e n a a n d e V e s t i n gV i s i e o p d e h e r o n t w i k k e l i n g v a n h e t V i s i o - t e r r e i n

O n z e u i t d a g i n g

De zorg voor blinden en slechtzienden kent al meer dan 150 jaar een sterke verbondenheid met de stad Grave. Deze verbondenheid blijft ook in de toekomst bestaan, maar vraagt minder ruimte dan in het verleden. Een groot deel van het terrein aan de Sint-Elisabethstraat en Jan van Cuijkdijk komt medio 2015 vrij en behoeft een nieuwe invulling. De wijze waarop dit gebeurt, vraagt om een zorgvuldige afweging.

Het terrein kent een bijzonder rijke historie en herbergt een schat aan verborgen en onvermoede kwaliteiten. De ambitie is deze kwaliteiten weer zichtbaar en beleefbaafbaar te maken. Tegelijkertijd zijn er opgaven op het vlak van o.a. verkeer, water en parkeren die meegenomen moeten worden en medebepalend zijn bij de keuzes voor de toekomstige invulling.

De gemeente Grave wil het gebied dan ook een herbestemming geven die qua vorm en functie inspeelt op de aanwezige en potentiële kwaliteiten, maar tegelijkertijd een haalbaar perspectief kent. Het gebied met een omvang van bijna 11 hectare is tenslotte niet zo maar opnieuw ingevuld. De herontwikkeling van het terrein zal langere tijd in beslag nemen en stapsgewijs tot stand komen. Het vraagt om een gezamenlijke inspanning van de overheid, markt en Graafse samenleving.

Vanuit dit besef heeft de gemeente Grave in een open en interactief proces deze visie uitgewerkt. Een visie met een gezamenlijke gedragen ambitie en koers. Maar ook een visie met voldoende flexibiliteit en ruimte voor nadere invulling. Een visie om te ontdekken, nader in te vullen en waar nodig bij te sturen.

O n z e a m b i t i e

Het tijdsbeeld van de vestingwerken is structuurbepalend voor de herontwikkeling van het Visio-terrein. Door de reconstructie van enkele prominente onderdelen wordt de schil van de vestingwerken opnieuw met de stad verbonden en wordt de vestingstad als toeristisch-recreatieve trekpleister volop benut.

Routes door het gebied en publieksfuncties in het gebied zorgen voor toegankelijkheid, verbinding en levendigheid; een plek voor bewoners en bezoekers van Grave.

De verkeersfunctie (N321 en parkeren) en het economisch programma, schikken zich binnen deze structuur. De manier waarop dit gebeurt, biedt nog enige keuzevrijheid. Voor de eventuele verlegging van de N321 resteren twee varianten. Voor het economisch programma liggen kansen verspreid over het gebied, variërend van kleinschalig tot wat grotere ontwikkelruimte in het meest oostelijke deel. De toe te voegen kwaliteiten vormen samen met de reeds aanwezige kwaliteiten, zoals de centrale ligging, de monumentale bomen, de kazematten en de Raam, een uitstekend (te vermarkten) vestigingsmilieu.

kers van Grave. de kazematten en de Raam, een uitstevermarkten) vestigingsmilieu.

O n z e v i s i e

- De structuur van vestingwerken wordt op een eigentijdse wijze teruggebracht in de vorm van wallen, grachten, hoogteverschillen en openheid.

- Prominente onderdelen binnen de reconstructie vormen de Hampoort met het voorliggende ravelijn, de hoofdwal aan de Sint-Elisabethstraat, de enveloppe met gracht en het halfbastion Blauwkop.

- De Hampoort wordt opnieuw de entree naar de stad met aan de zijde van de binnenstad een levendig pleintje dat de historie van de Hampoort, De Kat en het Arsenaal samenbrengt.

- Het gerestaureerde ravelijn ligt in het water en vormt een bijzondere plek binnen de vestingwerken, geschikt voor kleine evenementen en mogelijk een ondergeschikte economische functie.

- Bruggen voor langzaam verkeer verbinden de stad met de wijken via de Hampoort, het ravelijn en de enveloppe.

- Aan de overzijde van de Raam komt een niet-permanente (onverharde) parkeervoorziening te gebruiken bij evenementen.

- In het verlengde van de Lovendaalsingel wordt de enveloppe zo veel mogelijk in ere hersteld, met daarop voornamelijk woningen als economische drager. Voor- en achterzijde van de enveloppe zijn toegankelijk ten behoeve van de beleefbaarheid van de vestingwerken en de kazematten van de Peel-Raamstelling.

- De enveloppe wordt aan de zuidzijde strak vormgegeven met een aarden wal. Het overliggende gebied in het Stoofpark krijgt een meer ecologische inrichting. De enveloppe vormt daarmee een contrastrijke verbinding met het buitengebied en de Raamvallei.

- Op de locatie van het voormalige Bastion Hartenaas komt een centraal en multifunctioneel park dat een samenhangend geheel vormt met de binnenstad en het historisch ensemble waarvan de Hampoort deel uitmaakt. Wat betreft vorm en tijdsbeeld is een meer vrije invulling mogelijk. Het tijdsbeeld van het St.-Elisabeths Rustoord biedt kansen. Bij het park is ruimte voor een centrale parkeervoorziening.

- De strakke grachtenstructuur gaat over in vijverpartijen als onderdeel van de parkzone, maar ook als structuurdrager voor een zone met meer bebouwing. Dat kan gaan om een markant gebouw passend bij de parkfunctie of om een meer zelfstandig programma rond vijvers en de dijkzone. Waardevol groen kan hierbij behouden blijven. De toekomstige inrichting van deze zone wordt sterk bepaald door de toekomstige ligging van de N321.

- Twee opties zijn inpasbaar om binnen de herstelde vestingwerken de N321 te verleggen: een tracé voor de hoofdwal en Hampoort of een tracé aan de oostelijke rand met een aansluiting op de Stoofweg. Behoud en herinrichting van het bestaande tracé is de terugvaloptie indien verlegging niet haalbaar of wenselijk blijkt.

V i e r d e e l g e b i e d e n

Door de herontwikkeling ontstaan vier deelgebieden met ieder een eigen sfeer en functie, onderling verbonden door de structuren van de vestingwerken en routes voor langzaam verkeer.

1 Het Hampoort-ensemble2 Het Bastionpark Hartenaas3 Het Elisabethpark4 De Enveloppe

1 2 3 4N

0 20 40 60 m

H e t H a m p o o r t - e n s e m b l e

Het Hampoort-ensemble is het deelgebied waar de historie in volle glorie wordt teruggebracht. Grave was vroeger de meest oostelijke vesting van de Zuiderwaterlinie. Door het terugbrengen van vestingwerken ervaren bewoners en bezoekers van Grave hier de robuustheid van de verdedigingswerken die Grave een sterke stad maakten.

Beleefbaarheid van de cultuurhistorie, het water en het groen staan samen met het vergroten van de toegankelijkheid voorop. Bij de herinrichting van het pleintje achter de Hampoort, de reconstructie van het ravelijn en de vormgeving van de bruggen wordt aangesloten bij de historische structuren, vormen en materialen. Nieuwe functies in het gebied dienen de beleefbaarheid en schikken zich in de historische vormen.

Specifieke doelen bij de herontwikkeling zijn:- De Hampoort wordt opnieuw een entree voor de stad- Het plein achter de Hampoort wordt een levendig plein en versterkt de

verbinding tussen de Hampoort, de Kat en het Arsenaal- Het herstelde ravelijn is meer dan een historisch element, publieksfuncties

zoals kleinschalige horeca of evenementen moeten mensen een reden geven hiernaar toe te komen

- Het ravelijn krijgt een groene uitstraling en ligt in het water - Door het water rondom het ravelijn te verbinden met het water van de

binnengracht ter plaatse van de Lovendaalsingel kan de doorstroming en daarmee de waterkwaliteit worden verbeterd

- Aan de zijde van de Lovendaalsingel kan de punt van het bastion Kasteele zichtbaar worden gemaakt

- Er komt een doorgaande voetgangersverbinding door de Hampoort en over het ravelijn en zorgt voor beweging door het gebied

- Een ets- en wandelverbinding tussen het plein achter de Hampoort en de Stoofweg loopt via de Sint-Elisabethstraat, de El weg, de Enveloppe en de Raam

- Autoverkeer wordt zo veel mogelijk uit dit deelgebied geweerd- Een eventuele verlegging van de N321 is mogelijk in de laagte tussen

Hampoort en het ravelijn (zie onderdeel verkeer)

U i t w e r k i n g e n u i t v o e r i n g

Deze visie is een eerste stap in het herontwikkelingsproces van het voormalige Visio-terrein. Het is de koers op basis waarvan verder onderzoek wordt gedaan naar de mogelijke verlegging van de N321, het gesprek wordt aangegaan met mogelijke ontwikkelende partijen, exploitanten en gebruikers, financieringsbronnen worden verkend en eventuele ‘quick wins’ worden uitgevoerd. Kortom, de visie is hét fundament voor een verdere uitwerking en uitvoering, die hand in hand gaat.

De visie is geen blauwdruk waar op voorhand alles in is vastgelegd, de visie geeft ruimte, prikkelt en enthousiasmeert. De visie zal verder groeien en ontstaan, waarbij de gemeente een ieder uitnodigt te komen met vernieuwende ideeën voor het (tijdelijk) gebruik en vormgeving.

Maar boven alles gaan we gewoon beginnen. We gaan samen ‘werken aan de vesting’!

H e t B a s t i o n p a r k H a r t e n a a s

Het Bastionpark Hartenaas kent de contouren van het oude bastion met haar omwalling en grachten. Als centraal parkgebied staat de functionaliteit voorop. Het parkgebied zelf laat dan ook ruimte voor een meer eigentijdse inrichting en invulling. Dicht bij de binnenstad en het Hampoort-ensemble is het Bastionpark Hartenaas vooral een plek voor een breed scala aan activiteiten in het groen op het vlak van cultuur, sport, recreatie en toerisme.

Het gebied biedt ruimte voor één markant gebouw. Refererend aan het St.-Elisabeth Rustoord, markeert dit gebouw de overgang naar een ander tijdsbeeld en het deelgebied Elisabethpark. Het Bastionpark Hartenaas is verder volledig openbaar toegankelijk en onbebouwd.

Specifieke doelen bij de herontwikkeling zijn:- Het terrein krijgt een open en groen karakter ten behoeve van de

gebruikswaarde voor activiteiten en het realiseren van waardevolle zichtlijnen- Omliggende waterpartijen bieden mogelijkheden voor watergebonden

activiteiten en waterbeleving- Kleinschalige voorzieningen als bankjes, steigers, speeltoestellen e.d.

vergroten de gebruikswaarde van het park en het water- Een markant gebouw biedt ruimte voor enig economisch programma, waar

mogelijk ondersteunend aan de publieksfunctie van het park- Aansluitend is ruimte voor een centrale parkeervoorziening voor o.a. de

binnenstad en het park- Er komt een aantrekkelijke, veilige en logische verbinding tussen binnenstad

en parkgebied nabij de Hampoort en de Hamstraat- De reconstructie van de voormalige hoofdwal zorgt voor een markante

overgang van binnenstad en parkgebied - De Sint-Elisabethstraat wordt (gedeeltelijk) omgevormd als woonstraat

met parkeerplaatsen voor bewoners (zie onderdeel verkeer)- Een doorgaande fiets- en wandelroute verbindt de binnenstad, het park,

de Enveloppe, het oostelijke Visio-terrein en de wijk Estersveld en zorgt voor beweging door het park

- Een eventuele verlegging van de N321 is mogelijk in de zone tussen de voormalige hoofdwal en Bastionpark (zie onderdeel verkeer)

D e E n v e l o p p e

De Enveloppe wordt een hoogwaardig woongebied gelegen op de wal tussen de voormalige buitengracht en de te herstellen binnengracht. Deze wal vormt samen met de Raam het buitenaanzicht van de vestingwerken. Tegelijkertijd is het een podium van waar de binnenste delen van de vestingwerken en de contouren van de binnenstad zichtbaar zijn. Niet alleen is het daarom van belang de historische vormen te reconstrueren, de Enveloppe dient ook aan de buitenzijden openbaar toegankelijk te zijn. Op de hierbij te vormen middenstrook is plaats voor woningen, die een fraaie maar ook functionele overgang tussen openbaar en privaat terrein krijgen.

Specifieke doelen bij de herontwikkeling zijn:- De woningbouw vormt een stedenbouwkundige en architectonische

voortzetting van de Lovendaalsingel- Maat en lijnopstelling van de woningen volgen het profiel van de

Lovendaalsingel, de randen zijn openbaar toegankelijk- De noordzijde vormt de utilitaire zijde met een (doodlopende) ontsluiting

voor autoverkeer, het parkeren en een doorgaande fiets- en wandelroute met uitzicht over de binnenste vestingwerken en de binnenstad

- De zuidzijde krijgt de vorm van een aarden wal en vormt een hard contrast met de Raam en de ecologisch ingerichte overzijde (ecologische verbindingszone)

- Een informeel wandelpad maakt deze zijde toegankelijk en biedt aantrekkelijke zichtlijnen over Raam en het Stoofpark

- De drie kazematten maken onderdeel uit van de openbare groenstructuur- De fiets- en wandelpaden gecombineerd met de bruggen over de Raam en de

grachten zorgen voor een netwerk in en door het herontwikkelde Visio-terrein - Bij de brug over de Raam, nabij de kazemat en op een knoop van fiets- en

wandelpaden is ruimte voor een kleinschalig markant gebouw- Het groene karakter (ecologische hoofdstructuur) rondom de bestaande

woning wordt zoveel mogelijk behouden- Wijziging van de groenstructuur aan de overzijde van de Raam creëert nieuwe

waardevolle zichtlijnen op de Enveloppe vanaf de N324 en de Stoofweg- Aanpassingen aan De Pegelbrug over de Raam vergroten de beleving van

de overgang naar de vesting - Nabij de N324 en de Stoofweg is ruimte voor een niet-permanente (onverharde)

parkeerplaats voor de opvang van parkeerdruk bij bv. evenementen- Een eventuele verlegging van de N321 is mogelijk in de oostelijke rand van dit

deelgebied (zie onderdeel verkeer)

H e t E l i s a b e t h p a r k

Het deelgebied Elisabethpark verschilt niet alleen wat betreft vorm en functie, maar ook wat betreft tijdsbeeld van de drie andere deelgebieden. De inspiratie voor de vormgeving van dit gebied komt voort uit de tijd van het St.-Elisabeth Rustoord en haar fraaie 19e eeuws landschapspark met vijvers en bomen. De aanwezige relicten van deze tijd vormen de basis voor een opgewaardeerd parkgebied met daarin een zelfstandig economisch bebouwd programma. Afhankelijk van de uiteindelijke verhouding publieke en private functies zal het deelgebied in meer of mindere mate openbaar toegankelijk zijn. In alle gevallen is sprake van een groen, water- en boomrijk gebied met doorgaande wandel- en fietspaden.

Specifieke doelen bij de herontwikkeling zijn:- Het gebied biedt volop ruimte voor een economisch programma, waarbij

niet de functie maar de ruimtelijke kwaliteit en de koppeling aan de parkfunctie randvoorwaardelijk zijn

- De aanwezige waardevolle bomen blijven zoveel mogelijk behouden- De aanwezige kazemat van de Peel-Raamstelling maakt onderdeel van de

openbare groenstructuur- De oevers van de waterpartijen zijn veelal publiek toegankelijk ten behoeve

van de waterbeleving- Door het water t.h.v. de vijverpartij(en) te verbinden met de Raamarm kan

de doorstroming en daarmee de waterkwaliteit worden verbeterd- Er komt een aantrekkelijke, veilige en logische verbinding tussen binnenstad

en het Elisabethpark ter plaatse van de Oude haven en de Brugstraat- Als onderdeel van deze verbinding kan een eigentijdse herinnering aan de

Brugpoort worden gecreëerd- Aan de Maaszijde van de dijk kan halfbastion Blauwkop gereconstrueerd

worden i.c.m. met een wandelroute door de uiterwaarden - Ontwikkelingen nabij de dijk dienen rekening te houden met het Delta-

programma Rivieren dat zich o.a. richt op de bescherming tegen hoog water- Een doorgaande fiets- en wandelroute verbindt de binnenstad, het park,

de Enveloppe, het oostelijke Visio-terrein en de wijk Estersveld- Het gebied krijgt een eigen ontsluiting voor autoverkeer rechtstreeks

vanaf de N321- Een eventuele verlegging van de N321 is mogelijk in de oostelijke rand van

dit deelgebied (zie onderdeel verkeer)

V e r k e e r

De provinciale weg N321 (Sint-Elisabethstraat) vormt in diverse opzichten een hinderlijk element voor de herontwikkeling van het Visio-terrein. Niet alleen zorgt het verkeer op de weg voor overlast in de vorm van geluid, luchtvervuiling en trillingen, de weg wordt nadrukkelijk als onveilig ervaren en vormt een barrière tussen binnenstad en Visio-terrein.

De beoogde herontwikkeling maakt de situatie voor de komende jaren nijpender als gevolg van een groeiend aantal activiteiten op het terrein en de toename van het aantal verkeersbewegingen van en naar de binnenstad. Tegelijkertijd biedt de N321 een kans om mensen te verleiden de stad te bezoeken.

Met de herontwikkeling van het terrein worden de vestingwerken beter beleefbaar en vormt het gebied een fraaie etalage voor de vele mensen die via deze weg door Grave komen. Dit effect is te versterken door slim gebruik te maken van de bestaande en terug te brengen hoogteverschillen en waterpartijen. Laagtes, wallen en muren kunnen tevens helpen om de milieukundige overlast van de N321 te beperken.

In de visievorming is verkend in hoeverre de herontwikkeling van het Visio-terrein een oplossing kan bieden voor het bestaande knelpunt van de N321. Over diverse mogelijke tracés is gediscussieerd in relatie tot de gevolgen voor de bredere ambities, met als conclusie dat een eventuele verlegging van de N321 over het terrein zich moet schikken in de ambities om de vestingwerken te herstellen. Daar geen enkele variant zich echt verdraagt met de ambitie de vestingwerken zoveel mogelijk te reconstrueren, is gezocht naar tracés die een maximale inpassing mogelijk maken.

Twee tracés worden hierbij mogelijk geacht en zijn uitgewerkt in een variant met voorbeeldinrichting en -profiel:- N321 Noord- N321 Zuid

De uitwerking van de varianten brengt de gevolgen in beeld van een eventuele verlegging van de N321. Beide varianten hebben voor- en nadelen, waarbij duidelijk wordt dat waar op de ene plek een probleem opgelost wordt, op de andere plek een probleem wordt geïntroduceerd. Ook maken de varianten inzichtelijk dat de keuze voor een eventuele verlegging over het terrein bepalend is voor de verdere uitwerking en uitvoering van de beoogde herontwikkeling. Zonder een duidelijke keuze komt er geen structurele voortgang in de herontwikkeling.

De eerstvolgende stap in het herontwikkelings-proces richt zich dan ook om een nader onderzoek naar de gevolgen en haalbaarheid van de twee tracés, afgezet tegen de optie ‘tracé niet verleggen’.

Een zorgvuldige kosten-batenanalyse is nodig, op basis van inzichten op de volgende aspecten:- De ruimtelijke effecten- Verkeerskundige consequenties- Milieukundige effecten- Civieltechnische ingrepen- Landschappelijke inpassingsmogelijkheden- Financiële gevolgen (direct en indirect)- Planning en fasering

De gemeenteraad maakt de afweging welke aspecten het zwaarste wegen en tot welke keuze de kosten-batenanalyse uiteindelijk leidt. Daarbij zal hij zicht moeten hebben op de financieringsmogelijkheden van derden.

C o l o f o n

Documentnaam: IND01-0252401-05cStatus: OntwerpVaststellingsdatum: PM

Opdrachtgevers:- Gemeente Grave- Koninklijke Visio

Verantwoordelijk bestuurders:- Lex Roolvink (gemeente Grave)- Eric Daandels (gemeente Grave)- Marten De Bruine (Koninklijke Visio)

Uitvoering:- Marty van Esch (gemeente Grave)- Maurice Roefs (gemeente Grave)- Marcel Janssen (Koninklijke Visio)

Adviseurs:- Over Morgen- CroonenBuro5- Van Aarle De Laat

Uitvoering:- Dave Alberts (Over Morgen)- Remond Baselmans (CroonenBuro5)- Erik van Aarle (Van Aarle De Laat)

V a r i a n t ‘ N 3 2 1 N o o r d ’

AB C

1

5

2 1

2

parkerenbomenrij

Sint-Elisabethstraatpark provinciale weghoofdwal

Hampoort pleinravelijn provinciale wegfunc e

V a r i a n t ‘ N 3 2 1 Z u i d ’

33

5

4

Bprovinciale wegoostelijk terrein Visio

4A

B C Hampoort pleinravelijn func e

kavel

5

Raam enveloppeecologische zone informeel

padu litaire

verkeerszone parkgracht

Variant ‘N321 Noord’

- N321 wordt verlegd in de laagte ten zuiden van de Hampoort en de hoofdwal en sluit aan op het bestaande knooppunt met de N324.

- Bestaande entree vanaf de dijk blijft behouden, maar buigt daarna af naar het zuiden. Exacte plek van afbuiging ligt niet vast.

- De hoofdwal vormt een markante overgang van stad naar vestingwerken en vergroot de beleefbaarheid vanaf de oude stad.

- Langzaam verkeer blijft op Sint-Elisabethstraat en wordt gescheiden van provinciale weg.

- Het profiel van de Sint-Elisabethstraat wordt omgevormd tot woonstraat met parkeerplaatsen voor bewoners.

- Nieuwe oversteekplaatsen moeten de brede barrièrewerking van de verlegde N321 beperken.

- Met de reconstructie van de weg worden de kansen voor realisatie van een economisch programma grotendeels behouden.

Financiële en technische haalbaarheidEen keuze voor dit tracé vraagt bijzondere aandacht voor het beperken van de barrièrewerking. Dat geldt met name voor de verbinding tussen Hampoort en ravelijn en de verbindingen tussen park en binnenstad. De opties hiervoor vragen uitwerking, waarbij gedacht kan worden aan een (gedeeltelijke) verdiepte ligging met ongelijkvloerse kruisingen. Nader onderzoek is nodig naar de kosten en technische mogelijkheden hiervan in relatie tot o.a. de waterhuishouding en de overbrugging van het hoogteverschil naar het kruispunt N321/N324.

Variant ‘N321 Zuid’

- N321 wordt verlegd langs de oostrand van het terrein en sluit via de Stoofweg aan op de N324. De aansluiting met de N324 bij de Hampoort vervalt.

- Vanaf de Jan van Cuijkdijk buigt de provinciale weg versneld af met een overkluizing van de Raamarm. Het kruispunt met de Estersveldlaan vervalt.

- De hoogteverschillen (Raamarm, wal en enveloppe) bieden kansen voor inpassing.

- Via een nieuwe brug over de Raam wordt nabij het Merletcollege aangesloten op de Stoofweg.

- Er ontstaat een verkeersluwe oostelijke entree van de stad.

- Het profiel van de Sint-Elisabethstraat wordt omgevormd tot woonstraat met parkeerplaatsen voor bewoners. De stroomfunctie verdwijnt, alsmede de verbinding met de N324.

- Nieuwe oversteekplaatsen moeten de barrièrewerking van de verlegde N321 beperken voor met name verkeer van en naar Estersveld en het Merletcollege.

- Met de reconstructie van de weg worden de kansen voor realisatie van een economisch programma in grote mate beperkt.

A B C

Leidende thema’s :- Cultuurhistorie- Recreatie en Toerisme- Groen en water- Bereikbaarheid en verkeer

Leidende thema’s :- Cultuurhistorie- Recreatie en Toerisme- Groen en water- Bereikbaarheid en verkeer

Leidende thema’s :- Economie en werkgelegenheid- Wonen- Groen en water- Recreatie en Toerisme

Leidende thema’s :- Wonen- Cultuurhistorie- Recreatie en Toerisme- Groen en water- Bereikbaarheid en verkeer

Financiële en technische haalbaarheidEen keuze voor dit tracé vraagt bijzondere aandacht wat betreft de effecten op verkeer(structuur), milieu en de dijkbescherming. Nieuwe (ingrijpende) infrastructurele voorzieningen zijn nodig op en bij de Jan van Cuijkdijk, de overbrugging van de Raam, de aansluiting bij de Stoofweg en de kruising met de N324. Nader onderzoek is gewenst naar de kosten en technische mogelijkheden hiervan o.a. in relatie tot de dijkbescherming, de verkeersdoorstroming en -spreiding. Daarnaast is inzicht gewenst in de milieukundige hinder (o.a. geluid) van de weg en de opties om deze te reduceren. De weg doorsnijdt bestaande groengebieden en de ecologische verbindingszone van de Raam, en is van invloed op bestaande kwetsbare functies zoals scholen en woningen.

glacis