Kamp Vught

Officieel heette Kamp Vught Konzentrationslager Herzogenbusch. Het was een van de drie Duitse concentratiekampen die Nederland had tijdens de Tweede Wereldoorlog. Kamp Vught bevond zich in Vught, vlakbij de recreatieplas de IJzeren Man. Het was het enige SS-concentratiekamp buiten Duitsland. Dit kamp is ruim 2 jaar gebruikt. Het is in gebruik genomen op 13 januari in 1943 en het kamp werd bevrijd op 26 oktober 1944.

Het kamp stond onder beheer van de SS, in tegenstelling tot de andere Nederlandse kampen. Kamp Vught moest als modelkamp dienen. Het was het enige als concentratiekamp geregistreerd kamp in West-Europa buiten Duitsland. Wat de opzet, uitvoering en grootte betreft, is Kamp Vught te vergelijken met concentratiekamp Dachau. Vergeleken met de kampen in Duitsland had Kamp Vught een aanzienlijk laag sterfgetal. Er zaten zo’n 31.000 gevangen, waarvan er 735 in het kamp overleden zijn. Dit betekent dat omgerekend 1 op de 50 gevangenen in Kamp Vught overleed. In Dachau was dit op een totaal van 200.000 gevangenen ruim 40.000, dus 1 op de 5 gevangenen.

BouwDe bouw van Kamp Vught werd al vroeg gestart, in 1942. Het werd gebouwd naar het model van Konzenstrationslager in Duitsland. Toen de eerste gevangenen uit Kamp Amersfoort aankwamen in Kamp Vught, was het kamp nog niet klaar. De gevangenen moesten het zelf afbouwen. Om het kamp heen moesten de gevangenen een gracht graven. Om de 50 meter werd er een wachttoren gebouwd. Het kamp was 1 kilometer lang en 350 meter breed.

Gevangenen en dodenDe maximale hoeveelheid gevangenen die gevestigd konden worden in het kamp bedroeg 15.000 mensen. In totaal werden er ruim 31.000 mensen in het kamp vastgezet, waaronder 12.000 Joden en verder politieke gevangenen, Roma en Sinti, verzetsstrijders, Jehova’s Getuigen, homoseksuelen, zwervers, criminelen en zwart handelaren. In het kamp zijn zeker 735 mensen omgekomen.

PhilipsIn het kamp was een werkplaats waar producten werden gemaakt voor Philips. De directie van Philips werkte pas na lange aarzeling mee aan de werkplaats, maar het lukte hen wel om de situatie voor de werkende gevangenen voor een groot deel te verbeteren. Het werken voor Philips werd aangeduid als het “Philips Kommando”. Af en toe kon er met elkaar gepraat en gezongen worden, zolang de dienstdoende Kapo of Aufseherin het maar niet opmerkte als er door de ramen gekeken werd. De gevangenen hadden op den duur ook verschillende waarschuwingssystemen ontwikkeld om hen op tijd te signaleren. Philips wist ook te bereiken dat tijdens de lange werkdag van maar liefst 12 uur, de gevangenen 2 extra pauzes konden krijgen bij het Philips Kommando. Bij de afdeling radiobuizen werd de werktijd zelfs na een tijdje teruggebracht tot 8 uur, ter beperking van de vermoeidheid in handen en ogen. Dit werd gedaan omdat het om voor de oorlog belangrijk precisiewerk ging. Daarnaast was er een vliegtuigsloperij waar onderdelen uit neergeschoten vliegtuigen werden gehaald. Ook werden de gevangenen die werkten in de werkplaats elke dag voorzien van goede maaltijden, zodat zij goed konden functioneren. Het eten was vele malen beter dan het eten dat zij kregen in de barakken.

BunkerdramaAls vergeldingsmaatregel tegen een protest van een aantal vrouwen werden in opdracht van kampcommandant SS-Hauptsturmführer Adam Grünewald op zaterdagavond 15 januari 1944 zoveel

mogelijk vrouwen in één cel opgesloten. Deze vergeldingsmaatregel ging de boeken in als het “bunkerdrama”. In totaal werden hier 74 vrouwen in celnummer 115 samengeperst, op een oppervlakte van maar 9 vierkante meter, zonder ventilatie. Na 14 uur werd de cel weer opengemaakt, maar 10 vrouwen bleken al te zijn overleden. Toen het drama via de verzetspers in de openbaarheid kwam, werd Grünewald gedegradeerd tot gewoon soldaat. Uiteindelijk sneuvelde hij aan het Russische front.

KindertransportenOp 5 juni 1943 werd bekendgemaakt dat alle kinderen uit Kamp Vught weg moesten. Er werd gezegd dat de kinderen naar een speciaal kinderkamp in de buurt werden gebracht. Maar op 6 juni werden alle kinderen van 0 tot en met 3 jaar oud, samen met hun ouders gedeporteerd naar Kamp Westerbork. Een dag later werden ook alle andere kinderen, van 4 tot en met 16 jaar, afgevoerd naar Westerbork. Van daaruit werden de kinderen samen met hun ouders overgebracht naar Kamp Sobibór in Polen, waar ze vrijwel meteen na aankomst door middel van vergassing om het leven werden gebracht. Er zijn maar liefst 1666 kinderen weggevoerd, waaronder ten minste 1269 joden. Sommige kinderen uit een speciaal kinderkamp werden ook weggevoerd naar Auschwitz.

Deppner-executiesDe Deppner-executies waren een lange serie van executies van verzetsstrijders in Kamp Vught. Dit gebeurde tussen eind juli en begin september 1944, vanwege de nadering van geallieerde troepen. Ze werden uitgevoerd in opdracht van de SS-officier en SD-functionaris Erich Deppner, die daarvoor nooit is gestraft. Minstens 450 mensen kwamen hierdoor om het leven. Het bijzondere was niet zozeer dat doodvonnissen werden uitgevoerd, maar de omstandigheden waaronder. Hitler had op 30 juli 1944 bepaald, na een mislukte aanslag van Von Stauffenberg op 20 juli 1944 op Hitler’s leven, dat de militaire rechtbanken werden afgeschaft. Verzetsstrijders, door de Duitsers ook wel terroristen of saboteurs genoemd, konden nu na hun arrestatie meteen worden gedood.

Andere wreedheden- De gevangenen, zowel in Kamp Vught als in andere kampen, droegen klompen zonder sokken. In deze klompen was een scherpe punt gemaakt, die tijdens het lopen telkens tegen de voet prikte. Op den duur ging deze punt door de huid heen. - De honden die werden getraind in het kamp vielen zonder pardon de gevangenen aan en dit werd ook gewoon toegestaan. - Tijdens de bouw van het kamp moesten de ‘gewone’ gevangenen drie stenen dragen, en de Joodse gevangenen vier. Deze stenen dragen had geen verdere functie, behalve de gevangenen laten werken voor niets. De stenen werden alleen maar van de ene kant naar de andere kant gedragen.- Gevangenen mochten pakketten van familie, het Rode Kruis en van bewoners uit Vught ontvangen, maar Joodse gevangen mochten alleen familiepost krijgen. - Als de gevangenen van en naar de barakken liepen, moesten ze onder een poort door. De Duitsers lieten daar dan ‘voor de grap’ een handschoen vallen die de honden al bijtend kwamen ophalen. Het gebeurde dan dus ook dat de honden in het verkeerde beten.- In het kamp waren 2 ziekenhuizen. Een ziekenhuis was middelmatig en voor de gevangenen. Er waren geen goede medicijnen aanwezig en naar het ziekenhuis gaan had dan natuurlijk weinig nut. Daarnaast was er nog een ziekenhuis voor de Joden. Dit ziekenhuis was echter nog kleiner de barakken zelf!

FusilladeplaatsDe fusilladeplaat in Vught was de schietbaan van het kamp. Het lag op ongeveer 15 minuten lopen van

het kamp. Vanuit verschillende gevangenissen werden verzetsmensen naar Vught gebracht en hier vermoord. De daders waren Nederlandse SS’ers, die normaal gesproken op de wachttorens stonden.

Nu staat er een gedenkteken met de namen van de 329 mannen die hier werden doodgeschoten. Op 20 december 1947 werd dit teken onthuld door prinses Juliana. Het houten kruis achter het gedenkteken was er al eerder neergezet door buurtbewoners. In 1995 en 1996 werd het gedenkteken beklad. De dader hiervan is nooit gevonden. De bekladde panelen hebben nu een vaste plek gekregen bij Nationaal Monument Kamp Vught. Naar aanleiding van de bekladdingen bevestigde een onbekende een stuk karton met daarop een gedicht aan het hek bij de fusilladeplaats. De tekst is later in brons gegoten en hangt nu bij de ingang van het hek.

De eerste jaren na de oorlogIn september 1944 werd het kamp ontruimd om later overgedragen te worden aan de geallieerden. Het Nederlandse en geallieerde leger nam het kamp gedeeltelijk in gebruik, en daarnaast werden er Duitsers, collaborateurs en oorlogsmisdadigers opgesloten. Onder meer verbleven er na juli 1945 kinderen NSB’ers en Nederlandse Duitsers samen met bejaarde collaborateurs. Deze mensen waren aan een regime onderworpen waarbij ‘goede’ Nederlanders als bewakers het morele recht opeisten om deze pro-Duitse ‘foute’ mensen, waaronder meelopers, kinderen en jongeren, met harde hand te bestraffen. Aan dit regime kwam echter in 1946 een einde door instructies van bovenaf.

Woonoord LunettenIn 1951 kreeg (een deel van) het kamp een nieuwe naam, namelijk woonoord Lunetten. Het is vernoemd naar de verdedigingswerken die ten oosten van het kamp liggen. Er werden gezinnen van Molukse KNIL-militairen in geplaatst, die op dienstbevel van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger uit de Molukken waren geëvacueerd. Vanaf 1960 zijn velen van het naar andere plaatsen verhuisd. Na een overeenkomst in 1989 tussen de Nederlandse regering, de gemeente Vught en de meerderheid van de overgebleven Molukse bewoners, zijn in 1992 alle barakken, op barak 1 na, die dienst doet als kerk, gesloopt. Op dezelfde plek is een nieuwe woonwijk, nog steeds woonoord Lunetten genoemd, gebouwd.

HedenEen groot deel van het terrein wordt tegenwoordig gebruikt door de Penitentiaire Inrichting Vught, oftewel de gevangenis in Vught. Het beslaat twee kazernes en de woonwijk. Ook is er op de noordoostpunt van het vroegere kampterrein het museum Nationaal Monument Kamp Vught gevestigd, met daarin, naast het hoofdgebouw met tentoonstellingen, één nagebouwde barak, een aantal nagebouwde wachttorens en het voormalig crematorium. Dit laatste gebouw is als enige op het museumterrein nog origineel. De wachttorens zijn wel lager dan dat de originele torens ten tijde van de Tweede Wereldoorlog waren. Dit is gedaan omdat er vanuit de torens anders over de muren van de gevangenis gekeken kan worden.

Een aantal gebouwen van het voormalige concentratiekamp is tot op heden bewaard gebleven. Op het terrein van de gevangenis staat de voormalige kampgevangenis ‘de Bunker’. Dit is een vierkant gebouw en het staat midden op het gevangenisterrein. Omdat dit gebouw voor de bezoekers van het museum niet te bereiken is, heeft men de cel waarin het bunkerdrama zich afspeelde in het voormalig crematorium nagebouwd. De keuken en wasserij van het kamp zijn tegenwoordig onderdeel van een van de twee kazernes, net als de op het SS-terrein gevestigde huisvesting, bakkerij, keuken en garages van de SS en de “Kommandantur”. Ook de net buiten het kamp gebouwde SS-barakken, bestaande uit vier hoekvormige gebouwen die samen een Duits kruis vormen, bestaan nog steeds.

Foto’s

De bezinningsruimte in Kamp Vught: In de ruimte Wachttorens in Kamp Vught. Deze zijn nietbevinden zich de namen van alle mannen, vrouwen origineel, maar nagebouwd. Dit omdat vlakbijen kinderen die de gevangenschap niet overleefden. Het kamp de gevangenis van Vught zit.

Bedden in de barak. De leefruimte in de barak.

Wasruimte in de barak. De sectietafel.

Een van de ovens in het crematorium. Asput naast het crematorium.

Moeilijke woordenConcentratiekampen = Afgesloten kampen waar politiek gevaarlijk geachte, gestrafte of in de maatschappij ongewenste personen, zonder

proces gevangen konden houden door de Duitse politie, de nazi’s. SS = SS staat voor Schutzstaffel, oftewel “bewakingseenheid”. Dit was het partijleger van de Duitse NSDAP (Hitler’s politieke partij). De SS was in eerste instantie opgericht ter bescherming van Hitler en zijn partijgenoten. Gaandeweg kreeg de organisatie meer taken op het terrein van de naleving van de rassenwetten.Roma en Sinti = Roma en Sinti zijn namen van zigeunervolken.Kapo = Een Kapo was een gevangene in een concentratiekamp in de

Tweede Wereldoorlog, die als taak had op de andere gevangenen te letten. Een Kapo moest voor de SS het werk van de gevangenen begeleiden en hij was verantwoordelijk voor hun werk. Aufseherin = Dit is het Duitse woord voor een SS-bewaker.Vergeldingsmaatregel = Een straf of een maatregel die wordt toegepast als regels worden overtreden. Het gaat hier om een vastgelegde hoeveelheid straf.Gedegradeerd = Van het werkwoord ‘degraderen’. Iemand in rang verlagen of overplaatsen naar een lagere functie. Gedeporteerd = Van het werkwoord ‘deporteren’. Wanneer iemand gedeporteerd wordt, betekent dat dat diegene weggevoerd wordt naar een andere plek.Executies = Het uitvoeren van een vonnis van de doodstraf.Geallieerde troepen/geallieerden = De geallieerden waren de staten die samen vochten tegen Duitsland, Italië, Japan en hun bondgenoten vochten. De belangrijkste geallieerden waren de Verenigde Staten, Engeland en de Sovjet Unie. Collaborateurs = Dit is iemand die in een door de vijand bezet land samenwerkt met de bezetters. Zo iemand noemen we ook wel een (lands)verrader.NSB’ers = Een lid van de Nationaal Socialitische Beweging. Dit was een politieke partij, die zich geen partij wilde noemen omdat

zij een hekel had aan partijen en democratie. De leden van de NSB hadden grote bewondering voor Hitler.Regime = Een regime is een bepaalde manier van leven, bepaalde leefregels. Deze leefregels worden bijv. aangegeven door het staatsbestuur.Morele recht = Moreel gaat over hoe het geestelijk met iemand gesteld is, de weerbaarheid, de moed, of strijdlust die iemand heeft of niet heeft. Kommandantur = Het bureau van de commandant.

Opdrachten1. Hoe noemden de Duitsers Kamp Vught?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________2. Hoelang is Kamp Vught in gebruik geweest?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________3. Hoeveel gevangenen hebben er in totaal vastgezeten in Kamp Vught?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________4. Wie werden er allemaal gevangen genomen door de nazi’s?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________5. Welk bedrijf had een werkplaats in het kamp?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________6. Hoe noemden ze het als je op deze werkplaats werkte?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________7. Waarom was het goed als je kon werken in het kamp?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________8. Waarvoor staat het bunkerdrama?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________9. Hoeveel kinderen zijn er vanuit Kamp Vught weggevoerd en hoeveel waren er hiervan Joods?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

10. Welke andere kampen worden er in de tekst genoemd?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________11. Verzetsstrijders worden door Duitsers niet zo genoemd, want voor hen waren het vervelende mensen. Hoe noemden zij de verzetsstrijders?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________12. Wie heeft het gedenkteken op de fusilladeplaats onthuld?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________13. Wat is er in 1995 en 1996 tweemaal gebeurd met het gedenkteken op de fusilladeplaats?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________14. Wat is er daarna met het gedenkteken gebeurd?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________15. Wat hebben de KNIL-militairen te maken met Kamp Vught?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________16. Wanneer zijn de laatste barakken gesloopt, waardoor de laatste Molukse mensen moesten verhuizen?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________17. Hoe wordt de voormalige kampgevangenis genoemd?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________18. Waarvoor wordt Kamp Vught nu gebruikt?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________