Iconografisch onderzoek De Brancacci kapel

Tara DielissenWillemijn Berkers

Nick ErnstABV – VT1A

De Brancacci kapel is een kapel in de kerk van Santa Maria del Carmine te Florence. Het wordt ook wel de ‘’Sixtijnse kapel van de vroege Renaissance’’ genoemd vanwege zijn schilderingen, een van de

meest beroemde en invloedrijke van deze periode. De bouw van de kapel werd in opdracht van Pietro Brancacci begonnen in 1386. In dit verslag leest u aan de hand van iconografische

beschrijvingen over de schilderingen in de kapel.

Masaccio - De cijnspenning – fresco, 247 x 597cm.Linker wand, tweede van linksboven.

Stap 1We zien een groep mensen centraal staan, alle in een kleurrijk gewaad en met aureool in discussie met man die niet in gewaad is gekleed. Links van het werk zit een man aan het water, rechts zien wij twee mannen die een gebaar naar elkaar maken. De achtergrond is gevuld met bergen waarin enkele gebouwen te bespeuren zijn. Naast de menigte staat een gebouw op het zelfde niveau.

Stap 2 Matteüs 17:24-2724 Toen ze in Kafarnaüm waren aangekomen, kwamen de inners van de tempelbelasting bij Petrus en vroegen: ‘Draagt uw meester de dubbeldrachme niet af?’ 25 Hij antwoordde: ‘Zeker wel!’ Toen hij thuiskwam, was Jezus hem voor met de vraag: ‘Wat denk je, Simon? Van wie innen de heersers op aarde tol of belasting? Van hun eigen kinderen of van anderen?’ 26 Op zijn antwoord: ‘Van anderen,’ zei Jezus tegen hem: ‘Dan zijn de kinderen dus vrijgesteld. 27 Maar laten we hen niet voor het hoofd stoten; ga naar het meer, werp daar je hengel uit en haal de vis die het eerst bijt van de haak. Als je zijn bek opent, zal je een vierdrachmenstuk vinden. Neem dat mee en betaal hun voor ons allebei.’1

Dit werk geeft drie losse scenes weer in één afbeelding. Ze zijn niet van links naar rechts leesbaar, maar beginnen in het midden bij de confrontatie van Christus met de tempelbelasting. Daarna wijzen Christus en Petrus naar hun rechterzijde, hier zien wij Petrus die op het verzoek van Christus aan het meer een vis vangt waaruit hij het vierdrachmenstuk haalt. Rechts zien wij de betaling van de

1 Willibrord vertaling 1995.

tempelbelasting.1

Petrus wordt omschreven door Hall’s Iconografie als een oude energieke man met kort grijs krullend haar, kalend of getonsureerd, en heeft een korte gewoonlijk krullende baard. Zijn gelaatstrekken zijn boers. Hij draagt gewoonlijk een gele of gouden mantel op een blauwe soms groene tunica. 2

Jezus Christus – Staat centraal in het werk, hij vraagt Petrus naar het meer te gaan hij zelf is in overleg met de belastinginner. 3

De belastinginner – Te herkennen, omdat hij geen gewaad draagt en geen aureool; hij maakt een gebaar waarin hij geld eist. Zijn contraposthouding lijkt afgeleid te zijn van de Sint Marcus van Donatello, een tijdgenoot van Masaccio.4

1 Ladis, A. p. 25.2 Hall, J. p. 277.3 Ladis, A. p. 25.4 Khan Academy. http://smarthistory.khanacademy.org/Masaccio.html

St. Marcus, 1411 – 1414Marmer, 236 x 74 cm

Or San Michele, Florence.1

Masolino - Toespraak van Petrus – fresco, 247 x 166cm.Linker wand, derde van linksboven.

Stap 1We zien een man in een oranje gewaad een gebaar maken, zijn mond staat open. Hij is omringd door een gemengd publiek, ieder persoon toont andere uitdrukkingen. Achter hem staan enkele personen, voor hem staan en zitten ze.

Stap 2 Handelingen 2:14

14 Daarop trad Petrus naar voren, samen met de elf andere apostelen, verhief zijn stem en sprak de menigte toe: ‘U, Joden en inwoners van Jeruzalem, luister naar mijn woorden en neem ze ter harte.15 Deze mensen zijn niet dronken, zoals u denkt; het

is immers pas het derde uur na zonsopgang. 16 Wat hier nu gebeurt, is aangekondigd door de profeet Joël:

17 “Aan het einde der tijden, zegt God,zal ik over alle mensen mijn geest uitgieten.Dan zullen jullie zonen en dochters profeteren,jongeren zullen visioenen zien en oude mensen droomgezichten.18 Ja, over al mijn dienaren en dienaressenzal ik in die tijd mijn geest uitgieten,zodat ze zullen profeteren.19 Ik zal wonderen doen verschijnen aan de hemel bovenen tekenen geven op de aarde beneden, bloed en vuur en rook.20 De zon zal veranderd worden in duisternis en de maan in bloedvoordat de grote, stralende dag van de Heer komt.21 Dan zal ieder die de naam van de Heer aanroept worden gered”.2

1 Wirtz, R. p. 12.2 Willibrord vertaling 1995.

Petrus wordt afgebeeld terwijl hij in Jeruzalem predikt en genezingen verricht.1 Na Pinksteren, de dag dat de Heilige Geest neerdaalde uit de hemel op de apostelen en hen een gift gaf in vorm van een gave om te preken, leverde Petrus een preek in Jeruzalem en verzocht alle aanwezigen zich te bekeren en te laten dopen. Zijn woorden zorgden ervoor dat niet minder dan 3000 mensen zich lieten dopen, een gebeurtenis die overeenstemt met de scène rechts van het raam.2

Aan de rechterkant zien wij twee figuren in wit gekleed, zij behoren tot de karmelieten. De aanwezigheid van de karmelieten benadrukt de uitspraak dat de karmelieten tot de oudste monastieke orde horen.3 De karmelieten behoren tot de Christelijke gemeenschap, ontstaan in het begin van de 12de eeuw op het Karmelgebergte in Palestina. Van origine zijn zij heremieten, maar zij zijn uitgegroeid tot een grotere beweging.4 Voor de karmelieten is het belangrijk een visie te hebben in de mogelijkheden van het leven; hun volgende noodzaak gaat uit naar het concreet vormgeven van die visie en als derde de urgentie om die visie in stand te houden. De karmelieten pogen al 800 jaar deze visie in stand te houden, het feit dat deze gedachte men nog steeds opwekt en uitdaagt getuigd van haar kracht.5

1 Hall, J. p. 277.2 Ladis, A. p. 78.3 Ladis, A. p. 78.4 Welch, J. p. 1.5 idem. p.5.

Masaccio – De doop van de bekeerlingen -fresco, 247 x 172cmRechter wand, linksboven.

Stap 1We zien een menigte mensen, wachtend om gedoopt te worden door Petrus, nadat hij blijkbaar succesvol zijn toespraak heeft gehouden. De mannen staan in de rij en ontkleden zich om de doop te voltrekken.

Stap 2 Handelingen 2:37-42

37 Toen ze dit hoorden, waren ze diep getroffen en vroegen aan Petrus en de andere apostelen: ‘Wat moeten we doen, broeders?’ 38 Petrus antwoordde: ‘Keer u af van uw huidige leven en laat u dopen onder aanroeping van Jezus Christus om vergeving

te krijgen voor uw zonden. Dan zal de heilige Geest u geschonken worden, 39 want voor u geldt deze belofte, evenals voor uw kinderen en voor allen die ver weg zijn en die de Heer, onze God, tot zich zal roepen.’ 40 Ook op nog andere wijze legde hij getuigenis af, waarbij hij een dringend beroep op zijn toehoorders deed met de woorden: ‘Laat u redden uit dit verdorven mensengeslacht!’41 Degenen die zijn woorden aanvaardden, lieten zich dopen; op die dag breidde het aantal leerlingen zich uit met ongeveer drieduizend. 42 Ze bleven trouw aan het onderricht van de apostelen, vormden met elkaar een gemeenschap, braken het brood en wijdden zich aan het gebed1

Doop – Het inwijdingsritueel van de Christelijke Kerk, bestaande uit onderdompeling of uit besprenkeling met water. Historisch gezien werd de doop beschouwd als een reiniging zowel als wedergeboorte.2

1 Willibrord vertaling 1995.2 Halls, J. pp. 87-88.

Masolino - Genezing van een kreupele – fresco, 247 x 488cm rechter wand, tweede van linksboven

Stap 1We zien een scene die zich afspeelt in de stad, van links naar rechts zien wij: een man ongemakkelijk zittend op de grond. Twee mannen in een gewaad met een aureool. Twee mensen die luxere kledij lijken te dragen en twee mannen waarvan één met een aureool die voor een afdak staan waaronder een groep mensen staan. Onder deze mensen staat er één centraal, een vrouw die op bed ligt. In de achtergrond bevinden er nog mensen en gebouwen.

Stap 2 Handelingen 3:3-73 Toen hij zag dat Petrus en Johannes de tempel wilden binnengaan, vroeg hij om een aalmoes. 4 Petrus richtte zijn blik op hem, evenals Johannes, en zei: ‘Kijk ons aan.’ 5 De bedelaar keek naar hen op, in de verwachting iets van hen te krijgen. 6 Maar Petrus zei: ‘Geld heb ik niet, maar wat ik wel heb, geef ik u: in de naam van Jezus Christus van Nazaret, sta op en loop.’ 7 Hij pakte hem bij zijn rechterhand om hem overeind te helpen. Onmiddellijk kwam er kracht in zijn voeten en enkels.1

Handelingen 9:36-4136 In Joppe woonde een leerlinge die Tabita heette, in onze taal is dat Dorkas. Ze deed veel goeds voor anderen en gaf vaak aalmoezen. 37 Maar juist in die tijd werd ze ziek en stierf. Ze werd gewassen en in het bovenvertrek opgebaard. 38 Omdat Lydda dicht bij Joppe ligt, stuurden de leerlingen, die gehoord hadden dat Petrus daar was, twee mannen naar hem toe met het dringende verzoek om direct bij hen te komen. 39 Petrus ging meteen met hen mee. Na zijn aankomst werd hij naar het bovenvertrek gebracht, waar de weduwen om hem heen kwamen staan en hem huilend de tunica’s en mantels lieten zien die Dorkas nog maar pas gemaakt had. 40 Petrus stuurde iedereen 1 Willibrord vertaling 1995.

weg, waarna hij knielde om te bidden. Na het gebed draaide hij zich om naar het lichaam en zei: ‘Tabita, sta op!’ Ze opende haar ogen, en toen ze Petrus zag ging ze rechtop zitten. 41 Hij nam haar bij de hand en hielp haar overeind, en toen hij de heiligen en de weduwen weer binnengeroepen had, liet hij hun zien dat ze weer leefde.1

1 Willibrord vertaling 1995.

Masaccio - De verdrijving uit het paradijs – Fresco 241 x 90cmLinks bovenin de reeks.

Stap 1Naakte man met zijn handen voor zijn gezicht. Aan zijn linkerzijde zie je een naakte vrouw, ze bedekt met haar rechter hand haar borsten. Boven deze personen zie je een zwevende vrouw in rode kledij. Gewapend met een zwaard. Deze vrouw heeft rode vleugels op haar rug. Links staat een poort afgebeeld, waar zwarte lijnen uit lopen.

Stap2 Genesis 3 : 20-241

20 De mens noemde zijn vrouw Eva; zij is de moeder van alle levenden geworden. 21 God, de HEER, maakte voor de mens en zijn vrouw kleren van dierenvellen en trok hun die aan.22 Toen dacht God, de HEER: Nu is de mens aan ons gelijk geworden, nu heeft hij kennis van goed en kwaad. Nu wil ik voorkomen dat hij ook vruchten van de levensboom plukt, want als hij die zou eten, zou hij eeuwig leven. 23 Daarom stuurde hij de mens weg uit de tuin van Eden om de aarde te gaan bewerken, waaruit hij was genomen. 24 En nadat hij hem had weggejaagd, plaatste hij ten oosten van de tuin van Eden de cherubs en het heen en weer flitsende, vlammende zwaard. Zij moesten de weg naar de levensboom bewaken.

Herkenning: Uit de Genesis kunnen wij concluderen dat wij hier met Adam en Eva te maken hebben die uit het paradijs verbannen worden, nadat zij gegeten hebben van de vruchten van de levensboom. De engel in het rode gewaad is de cherub die God plaatste ten oosten van de tuin. De poort aan de linkerkant kan niets anders zijn dan de poort naar het paradijs.

De weergave van Eva doet ons denken aan het klassieke prototype Venus-figuur. Masaccio zou dit gebruikt kunnen hebben als bron voor zijn fresco.2

1 Willibrord vertaling 1995.2 Khan Academy. http://www.khanacademy.org/humanities/art-history/art-history-1400-1500-renaissance-in-italy-and-the-north/florence-1/v/masaccio--expulsion-of-adam-and-eve-from-eden--brancacci-chapel--c--1424-1427

Masolino -De verlokking/verleiding –Fresco 214 x 89cmRechts bovenin de reeks

Stap 1We zien twee naakte figuren, een man en een vrouw staan, onder een boom. Een slang met een mensenhoofd drapeert zijn lichaam om de boomstam. Het vrouwelijke figuur omhelst de boom met één hand.

Stap 2 Genesis 3: 1 -81

1 Van alle dieren, die de HEER God gemaakt had, was er geen zo sluw als de slang. Ze zei tegen de vrouw: ‘Heeft God werkelijk gezegd dat je van geen enkele boom in de tuin mag eten?’ 2 De vrouw zei tegen de slang: ‘Wij mogen wel eten van de vruchten van de bomen in de tuin. 3 God heeft alleen gezegd: “Van de vruchten van de boom die midden in de tuin staat mag je niet eten; je mag haar zelfs niet aanraken; anders zul je sterven.” ’ 4 Maar de slang zei tegen de vrouw: ‘Je zult helemaal niet sterven! 5 God weet dat je ogen open zullen gaan als je van die boom eet, en dat je dan gelijk zult worden aan God, door de kennis van goed en kwaad.’ 6 Toen zag de vrouw dat het goed eten was van die boom, en dat hij een lust was voor het oog, en hoe aantrekkelijk het was er inzicht door te krijgen. Zij plukte dus een vrucht en zij at ervan; zij gaf er ook van aan haar man, die bij haar stond, en ook hij at ervan. 7 Nu gingen hun beiden de ogen open en zij ontdekten dat ze naakt waren. Daarom hechtten ze vijgenbladeren aaneen en maakten daar

lendenschorten van. 8 Toen zij bij het opkomen van de middagwind de HEER God in de tuin hoorden naderen, verborgen de mens en zijn vrouw zich voor de HEER God tussen de bomen van de tuin.

De slang kan een vrouwenhoofd hebben en soms een romp. Wanneer hij staat heeft hij vier poten, als een hagedis. De slang, een symbool van het kwaad en een Bijbels synoniem van Satan ‘de oude slang’. Een slang met een vrouwenhoofd is bedrog.2

1 Willibrord vertaling 1995.2 Hall, J. pp. 6, 316.

Filippino Lippi - Paulus bezoek Petrus in de gevangenis – Fresco 232 x 89cm

Links onderin de reeks

Stap 1 Twee mannen staan tegenover elkaar, gescheiden door tralies. Beide mannen dragen een aureool en zijn gekleed in toga, één rood en één oranje. De voorste man wijst omhoog.

Stap 2 De Legenda Aurea 1

De kerk herdenkt H. Petrus met een feestdag. Petrus zegt dat hij is herrezen op deze dag. Deze plek wordt daarom gezien als ereplaats in Antiochië. Er lijken vier redenen te zijn voor de instelling van deze plechtigheid.

De eerste reden lijkt, wanneer Petrus predikte in Antiochië. Theophilus, de gouverneur van de stad, zei tegen hem: ‘Petrus, waarom bent u naar mijn volk gekomen?’. Petrus hoorde wat Christus tegen Theophilus zei. Daarna nam Theophilus, Petrus onmiddellijk gevangen en beroofde hem van al zijn eten en drinken.

H. Petrus had bijna geen kracht meer, maar toch draaide hij zijn ogen naar de

hemel en zei: ‘Jezus Christus, helper van de hulpeloze, kom mij te hulp!’ De Heer antwoordde hem: ‘Petrus, dacht je dat ik je had verlaten? Degene die je ellende zal verlichten, is bij de hand.’

Ondertussen hoorde H. Paulus van Petrus gevangenschap. Hij presenteerde zich aan Theophilus, en beweerde zeer bedreven te zijn in vele kunsten en ambachten. Ook zei hij dat hij wist hoe hij moest beeldhouwen in hout en steen en kon vele andere soorten werk verrichten. Theophilus wilde dat Paulus bij hen bleef. Een paar dagen later ging Paulus stiekem naar de cel van Petrus en vond hem. Petrus was erg zwak en bijna dood. Paulus nam Petrus in zijn armen en zei: ‘O, mijn broer Petrus, mijn eer, mijn vreugde, de helft van mijn ziel, u moet kracht winnen.’ Petrus opende zijn ogen en herkende Paulus. Hij begon te huilen, maar kon helaas niet spreken. Paulus opende de mond van Petrus om hem wat voedsel te geven, zodat hij warmte in zijn lichaam kreeg. Het eten versterkt Petrus.2

1 Voragine, J. pp. 50-54.2 Voragine, J. p. 162.

Masaccio & Filippino Lippi - De opwekking van de Zoon van Theophilus, de koning van Antiochië, en St. Peter gekroond als eerste bisschop van Antiochië – Fresco 232 x 597cmOnderin de reeks naast de meest linkse afbeelding

Stap 1In een straatbeeld zien wij een menigte die zich vergaard heeft rondom een naakte jongen die centraal staat in de afbeelding. Hij is geknield met zijn handen geheven, om zich heen liggen verschillende botten. Hij kijkt omhoog naar een bebaarde man gekleed in een oranje toga en aureool. Deze man wijst naar de jongen. Tussen hun beiden knielt een zwart bebaarde man met een aureool boven hem. Hij maakt een gebaar met zijn handen. Rechts omringd nog een menigte zich rondom een schildering, waarvoor een drietal van mensen knielt en handgebaren maken.

Stap 2 De Legenda Aurea 1 Paulus verliet de gevangenis voorzichtig en keerde terug naar Theophilus, aan wie hij zei: ‘ O goede Theophilius, groot is uw roem, uw hoffelijkheid is de vriend van eer, maar een klein kwaad bestrijdt je goed! Denk na over wat je hebt gedaan.’. Petrus is omringd door misvormde en delen van huid en botten. ‘Denk je dat het goed is om zo’n man in de gevangenis te zetten? Als hij geniet van de vrijheid die hij gewend is’ zegt Paulus. Wanneer Petrus vrij zou zijn, zou hij in staat zijn u een aantal nuttige diensten te bewijzen. Sommige zeggen dat Petrus ziektes kan herstellen en de doden tot leven kan brengen. Theophilus vindt dit onzin, dan zou hij zichzelf toch kunnen bevrijden uit de gevangenis. Theophilus zegt tegen Paulus, ‘ Als Petrus mijn overleden zoon van veertien, tot leven kan wekken, zal hij vrij en ongedeerd blijven, gratis’. Paulus ging naar de cel van Petrus en vertelde hem dat hij Theophilus beloofd had zijn zoon weer tot leven te brengen. Petrus werd uit de gevangenis gehaald en naar het graf gebracht van de zoon van Theophilus. Daar bad hij en de zoon van de gouverneur kwam onmiddellijk tot leven.

1 Voragine, J. pp. 50-54.

Vroege geschriften beschrijven Paulus als kort, kaal en boers. De renaissance kunstenaars beelden hem af met en zwarte baard. Zijn gewone attributen zijn het zwaard, en/of een boek of boekrol omdat hij de auteur van de Brieven was. Als devotiefiguur is hij vaak te zien met Apostel Petrus. Petrus is een oude en energieke man met kort en grijs krullend haar, kalen of getonsureerd, en een gewone korte krullende baard. 1

Masaccio - Wonderen van H. Petrus; genezing door zijn schaduw, – fresco 232 x 162cm

Als je voor het altaar staat dan bevindtdeze afbeelding zich links onder.

Stap 1In het straatbeeld van deze afbeelding zien wij een klein groepje personen. Op de afbeelding staat een man gekleed in een oranje toga. Hij heeft grijze haren en een baard. Verder heeft hij een aureool boven zijn hoofd. Links van hem zit een mannelijk persoon geknield. Deze persoon draagt blauwe kledij en heeft een oranje kleurige hoed op. De man achter hem is halfnaakt gekleed. Met gekruiste armen kijkt hij richting de persoon met de oranje toga.

Stap 2 Handelingen 5:12-15 2

12 Door de handen van de apostelen gebeurden er vele tekenen en wonderen onder het volk. Eensgezind bevonden zij zich allen in de

1 Hall, J. p. 272.2 Willibrord vertaling 1995.

Zuilengang van Salomo. 13 Geen buitenstaander durfde zich met hen in te laten, maar het volk sprak met grote waardering over hen. 14 Steeds meer mensen gingen in de Heer geloven, een groot aantal mannen zowel als vrouwen, 15 en ze legden zelfs zieken op draagbedden of matrassen buiten op straat, in de hoop dat toch ten minste de schaduw van Petrus, wanneer hij voorbijkwam, op een van hen zou vallen.

Petrus geneest de zieke met zijn schaduw. Toen het nieuws zich verspreidde dat de apostelen mensen genazen, werden de zieken van Jeruzalem de straat op gedragen, waarbij men er slechts op hoopte dat Petrus’ schaduw op hen zou vallen wanneer hij voorbij ging. In de Oudheid bestond het dat iemands schaduw een wezenlijk deel uitmaakte van zijn persoon en het vermogen had een goede of kwade invloed uit te oefenen op degene op wie zij viel. Geschriften uit de bijbel beschrijven Paulus als kort, kaal en boers. Hij heeft een witte baard en golvend haar (Hand. 5:14-16). 1

Masaccio – De dood van Ananias-fresco 232 x 157cmAls je midden voor het altaar staat is dit de afbeelding links onderin.

Stap 1In het straatbeeld zien we een menigte mensen die om één persoon heen staat. Hij staat centraal in de afbeelding. De jongeman ligt op zijn buik op de grond. Hij draagt oranje kledij. Om hem heen staan verschillende personen. Een vrouw met een lange grijze jurk aan. Ook draagt zij een witte tulband om haar hoofd en heeft ze een baby bij zich. Met haar linkerhand houdt zij de rechterhand vast van een man die naast haar staat. Verder staat er een oudere man gekleed in een gele toga. Ook hij heeft een witte tulband om zijn hoofd en verder ook een aureool. In zijn linkerhand heeft hij een object vast. Naast hem staat een persoon met een rode toga en ook hij heeft een aureool boven zijn hoofd. Ook heeft deze persoon in zijn linkerhand een object vast.

Stap 2 Ananias handelingen 5: 1-112

1 Idem.2 Willibrord vertaling 1995.

1 Ook een zekere Ananias verkocht, samen met zijn vrouw Saffira, een stuk grond, 2 maar hij hield met medeweten van zijn vrouw iets van de opbrengst achter en kwam slechts een gedeelte aan de voeten van de apostelen leggen. 3 Daarop zei Petrus: ‘Ananias, hoe heeft de satan je zo in zijn greep kunnen krijgen dat je de heilige Geest bedriegt en iets achterhoudt van de opbrengst van het stuk grond? 4 Het was vóór de verkoop je eigendom, en ook daarna kon je toch vrij over het geld beschikken? Wat heeft je bezield om zoiets te doen? Je hebt niet gelogen tegen de mensen, maar tegen God.’ 5 Bij het horen van deze woorden viel Ananias neer en stierf, en alle omstanders werden door grote vrees bevangen. 6 Daarop wikkelden enkele jongemannen hem in linnen, droegen hem naar buiten en begroeven hem. 7 Na verloop van ongeveer drie uur kwam zijn vrouw binnen, onkundig van wat er gebeurd was. 8 Petrus richtte zich tot haar: ‘Zeg me of jullie het stuk grond voor zo en zoveel van de hand hebben gedaan?’ Zij zei: ‘Inderdaad, voor zoveel.’ 9 Toen zei Petrus tegen haar: ‘Hoe hebben jullie kunnen afspreken de Geest van de Heer uit te dagen? Ik hoor de voetstappen van hen die je man begraven hebben al bij de deur; zij zullen ook jou naar buiten dragen.’ 10 Terstond viel ze voor zijn voeten neer en stierf. Toen de jongemannen binnenkwamen, vonden ze haar dood. Ze droegen haar naar buiten en begroeven haar bij haar man. 11 Heel de gemeente en allen die ervan hoorden werden door grote vrees bevangen.

In deze scene is de dood van Ananias te zien die aan de rechter kant van het venster van de muur wordt afgebeeld. In de scene is een brede straat te zien, waar je op de achtergrond de S. Miniato al Monte van Florence ziet staan. Johannes staat naast Petrus.

Filippino Lippi – De kruisiging van Petrus – fresco 232 x588cm Deze afbeelding bevindt zich op de rechterwand. Eerste afbeelding links onderin

Stap 1Afgebeeld zien wij een tafereel dat buiten plaats vindt, het beeld lijkt te bestaan uit twee delen namelijk links en rechts. Links zien wij een groep mensen en rechts ook. De linker groep bestaat uit 13 mensen, waarvan er één op zijn op hangt aan een kruis. Drie mensen heffen hem daaraan en de rest hult zich er om heen. De kleding van de mannen verschilt van de man die op zijn kop wordt gehangen draagt enkel een lendendoek, de drie actieve mannen zijn ook schaars gekleed.

In het midden zie je een poort, één met een booggewelf. Door de poort heen is er een groep cavalerie te zien Het centrale figuur van deze samenkomst zit op een troon, draagt een krans en heft zijn hand wijzend naar links. Hij wordt vergezeld door twee zittende mannen links en rechts van hem. De mensen voor hem maken handgebaren, de omringende figuren voor en achter lijken niet actief bezig te zijn.

Stap 2 Petrus handelingen 121

12 Kruisiging van Petrus. Dit beeld toont twee afleveringen, beide vinden plaats in het Rome van keizer Nero. Links is de kruisiging van Petrus afgebeeld. Aan de rechterkant wordt valse tovenarij ontdekt.

De kruisiging van Petrus. Petrus wil op zijn verzoek met het hoofd naar beneden worden gekruisigd. De terechtstelling vond plaats op de Janiculum-heuvel, of in de arena van een circus . De twee keerpunten of kegelvormige zuilen aan de beide uiteinden van de renbaan. Kunstenaars gebruikten beide omgevingen. Petrus aan het kruis wordt overeind gezet door soldaten, dikwijls omringd door toeschouwers. Of het kruis staat al op zijn plaats.

Filippino Lippi – De bevrijding van Petrus uit de gevangenis – fresco 232 x 89cm

De afbeelding staat afgebeeld op de rechterwand, recht onderin.

Stap 1Je ziet midden in het beeld een zittende man met in zijn hand een speer. Hij heeft een zwarte maillot en een bruin/ groene blouse aan. Hij heeft een zwaard om zijn middel hangen. Links van deze man staan twee personen. De praten met elkaar. De meeste linkse persoon heeft witte kledij aan, met een aureool. Zijn handen zijn over elkaar en hij kijkt luisterend naar de man naast zich. Deze man heeft een oranje gewaad en grijs haar. Hij heeft blote boeten en zijn handen zijn tegen elkaar aangedrukt.

Stap 2 Petrus handelingen 12:5.6.7.8.9 2

5Petrus werd gearresteerd en in de gevangenis gegooid met de bedoeling hem uiteindelijk te presenteren aan het volk.

1 Willibrord vertaling 1995.2 Willibrord vertaling 1995.

6 Op de avond voordat Petrus moest worden gebracht tot het proces, kwam een engel op wonderbaarlijke wijze zijn beveiligde cel in en tikte hem aan en maakte hem wakker uit zijn heilige slaap.7 Tijdens de vervolging van de apostelen door Herodes werd Petrus in de gevangenis geworpen, in dezelfde tijd dat Jakobus de meerdere werd terechtgesteld. 8Terwijl hij sliep, bewaakt door twee soldaten, verscheen in zijn cel een engel die hem zei dat hij op moest staan. 9 Hij werd onopgemerkt langs de bewakers uit de gevangenis en door de stadspoort geleid.

Na de arrestatie sloot hij hem op in de gevangenis, waar hij hem door vier groepen soldaten van steeds vier man liet bewaken, met de bedoeling hem na het pesach feest ten overstaan van het volk te berechten. Terwijl Petrus onder zware bewaking zat opgesloten, bleef de gemeente vol vuur voor hem bidden tot God.

In de nacht voordat hij voorgeleid zou worden, lag Petrus te slapen tussen twee soldaten, aan wie hij met twee kettingen was vastgeketend. Ook voor de deur van de kerker stonden bewakers. Toen verscheen er plotseling een engel van de Heer en een stralend licht vulde de hele ruimte. De engel stootte Petrus aan om hem wakker te maken en zei: ‘Vlug, sta op.’ Meteen vielen de ketens van zijn handen.  De engel zei tegen hem: ‘Doe je gordel om en trek je sandalen aan.’ Dat deed hij. Daarop zei de engel: ‘Sla je mantel om en volg mij.’ Petrus volgde de engel naar buiten, maar zonder te beseffen dat de dingen die de engel liet gebeuren werkelijk plaatsvonden; hij meende een visioen te zien.

Stap 3

De Levenscyclus van Petrus en de bevrijdingsgeschiedenis van de mens door Christus.

Dankzij de nagelaten geschreven bronnen van Vasari1 en het bewijs van later ontdekte sinopia, die in de 18de eeuw ontdekt zijn op de muren van de kapel2, kunnen wij het iconografische schema nu verder herbouwen. De Brancacci Kapel is geïnspireerd op de evangelie van Mattheüs, uit de handelingen van de apostelen en De Gouden Legende van Jacobus de Voragine. De Brancacci kapel geeft ons een beeld over de levenscyclus van Petrus in verband met de bevrijdingsgeschiedenis. Op het eenvoudigste niveau bestaan de beelden uit een biografie. De cyclus in zijn originele vorm volgt het leven van Petrus, niet beginnend bij zijn fysieke geboorte maar bij zijn spirituele geboorte. Dit is wanneer hij als volwassene de eerste volgeling van Christus wordt, daarom wordt Petrus ook afgebeeld als een oudere man met grijs haar en een korte grijze baard.3

De afbeeldingen volgen elkaar op in dezelfde volgorde waarop zij voorkomen in de biografie van Petrus. Deze zijn geplaatst binnen de context van het verhaal van Adam en Eva, wiens rol van groot belang is, omdat zij het grotere thema van verlossing weergeven. De narratieve en chronologische volgorde zijn geen vereiste vormen om vast te houden, de cyclus kan namelijk op vele manieren gelezen worden en nodigt ons daar ook naar uit. Door diagonaal, tegenovergesteld of aangrenzend het verhaal te lezen ontstaan er suggesties gebaseerd op visuele analogieën die ongeachte de tijd waar in we leven te overwegen zijn.4 Het thema ‘verlossing’ is te herleiden naar historia salutis, de geschiedenis van de bevrijding van de mens door Christus, bemiddeld door de kerk en

1 Vasari, G. pp. 263-268.2 Casazza, O. p. 16.3 Ladis, A. pp. 21-22.4 Idem, p. 23.

gerepresenteerd door Petrus.5

De fresco cyclus, betreft het verhaal van Petrus, gaat als volgt: De cijnspenningGenezing van een kreupeleToespraak van St. PetrusDe doop van de bekeerlingenSt. Petrus en de genezingen met zijn schaduwDe dood van AnaniasDe opwekking van de zoon van Theophilus en St. Petrus gekroond als eerste bisschop van AntiochiëDe kruisiging van St. PetrusSt. Paulus bezoekt St. Petrus in de gevangenisDe bevrijding van St. Petrus uit de gevangenis2

De scenes die de bevrijdingsgeschiedenis van de mens vertellen beginnen met de Adam en Eva en de verdrijving uit het paradijs, omdat zij gegeten hebben van de verboden vruchten van de levensboom. Dit wordt gevolgd door de Cijnspenning waarin Christus wordt geconfronteerd met een belastinginner, er wordt Christus gevraagd tempelbelasting te betalen. Hierop volgen twee werken, de prediking van Petrus en de doop van de bekeerlingen, die samen weergeven hoe men wordt bekeerd en er voor kiest Christus te volgen. Hiernaast zien wij hoe Petrus een kreupele man geneest en hoe hij de al gestorven Tabita, een goed aardige vrouw, weer tot leven wekt. Beide gebeurtenissen getuigen van een wonder. De bovenste reeks sluiten we af met de verlokking van Adam en Eva, waarin zij op het punt staan een hap te nemen van de verboden vrucht.3

Linksonder zien wij hoe Petrus gevangen en achter tralies wordt bezocht door Paulus, wanneer Petrus erg verzwakt is weet Paulus hem te versterken zodat hij het overleeft. Paulus verlaat de gevangenis en gaat terug naar Theophilus met de vraag Petrus vrij te laten. Theophilus stemt tegen, maar Paulus weet hem te overtuigen, omdat Petrus zijn overleden zoon opnieuw het leven kan schenken. De wonderen die Petrus verricht lopen door tot op de volgende afbeelding waarin het volk hoopt de schaduw van Petrus te vangen, deze zou genezende krachten hebben. Wanneer Ananias en zijn vrouw de Heilige geest bedriegen en zelfs liegen tegen god gebeurd het tegenovergestelde, zij vallen terplekke dood neer bij de woorden van Petrus. Hiernaast zien wij Petrus in debat met Magnus en de kruisiging van Petrus in één afbeelding. Rechtsonder sluiten wij het af met de bevrijding van Petrus uit de gevangenis, hij wordt de avond voor het proces aangeraakt door een engel en zo ontwaakte hij uit zijn heilige slaap en ontsnapt.4

Een ander terugkerend onderwerp zijn de Karmelieten. De Brancacci Kapel is toegevoegd in 1386 aan het zuidelijke transept van de Karmelietenkerk van Santa Maria del Carmine, Florence. De bekostiging van deze kapel is bekostigd door Pietro Brancacci die overleed in 1367. Het was Felice di

1 Casazza, O. p. 15.2 Web gallery of art. http://www.wga.hu/tours/brancacc/frescoes.html3 Ladis, A. p. 14-15.4 Idem. P. 14-15.

Michelle Brancacci die de wil van Pietro Brancacci doorzette en de schilderingen in de kapel bekostigde.1 Pietro wilde de kapel toedragen aan Petrus, zijn patroon-en naamheilige.2

De onderliggende gedachte bestaat dus uit vier lijnen: Christus die de erfzonde op zich neemt en herrijst na zijn dood. Petrus als opvolger van Christus, zijn wonderen, prediking, doop en dood. Geld en tot slot de karmelieten.

Wie wat gedaan heeft, vooral in de secties van Masaccio en Masolino, valt nog te debatteren. Wel is duidelijk dat dit geheel zeer doordacht samengesteld is, tenminste wat er van overgebleven is. Er kan over één ding geen discussie ontstaan: Masaccio was de dominante creatieve kracht achter de Brancacci Kapel. Het was Masaccio waar kunstenaars en schrijvers uit de renaissance op reageerden.3 niet Masolino.4

Literatuurlijst stap 3

Nick:Vasari, G. De levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten, Uitgeverij Contact, 1990, pp. 263-268.Ladis, A. The Brancacci Chapel Florence, George Braziller New york, 1993, pp. 21-22, 14-15, 23.Casazza, O. Massaccio and the Brancacci chapel, SCALA, 1990, p. 15.

Websites:The free library, www.thefreelibrary.com, geraadpleegd op 11-06-2014. Web gallery of art, www.wga.hu, geraadpleegd op 11-06-2014.

1 Web gallery of art. http://www.wga.hu/html_m/m/masaccio/brancacc/2 The free library. http://www.thefreelibrary.com/St+Peter+and+the+Brancacci+chapel.-a01223751373 Ladis, A. p. 23.4 Idem. p. 23.

Stap 4

GeschiedenisDe Brancacci Familie : Felice Brancacci , de eigenaar van de familie kapel tussen 1420 en begin 1430 , was de neef van Pietro di Piusvichese Brancacci , die de Brancacci kapel in het karmelietenklooster van Santa Maria heeft opgericht.Er is weinig bekend over Pietro Brancacci. Het lijkt alsof hij politiek actief is geweest en waarschijnlijk stierf hij tussen 20 februari en 24 maart 1366.

Het testament en de petitie aan Signoria helpen om de leden van deze familie in het decennium na de dood van Pietro (1374)te identificeren. In 1374 lijken er vijf volwassen mannen leden te zijn van het Brancacci gezin namelijk Pietro’s zonen Antonio en Norfi, zijn broer Michele en zijn neefjes Lodovico en Iacopo.

In 1390 was er geen directe mannelijke erfgenaam van Pietro Brancacci meer en daarom belandde het eigendom van de kapel in handen van de familie van zijn broer. Helaas sterft Giovanni in 1394 en wordt Lodovico monnik in het klooster van Fabroro. Hij stierf in 1420. Zijn jongere neef Felice di Michele wordt erfgenaam.

In 1420 werd Felice Brancacci een kleine bekendheid in de geschiedenis van de Quattrocente kunst. Historici van deze periode hebben aangenomen dat de kapel is bekleed met fresco’s. Felice moest verantwoorden wie deze fresco’s geschilderd hadden en wie hen de opdracht daartoe gaf. Hij vertelde dat de fresco’s van de beroemde Masolino en Masaccio waren.

De reden waarom de Brancacci kapel in Florence staat is omdat de familie Brancacci hier zelf ook woonden. De familie woonden in de buurt van de kapel. Zo konden zij zelf gebruik maken van de kapel en konden zij deze bezoeken wanneer ze wilden. 1

OpdrachtgeverBrancacci, Felice (di Michele) is een Italiaanse diplomaat. Hij was een lid van Florentijnse patriciaat familie met belangen in de scheepvaart. Tussen 1412 en 1433 hield hij verschillende openbare kantoren. In 1422 werd hij gestuurd als ambassadeur naar Caïro om handelsconcessies voor Florentijnse handelaars veilig te stellen. Hij ontwikkelde een nauwe relatie tussen Florence en het pausdom en in 1433 ging hij naar Rome op een diplomatieke missie om Paus Eugene IV bescherming te bieden.

Felice is van belang voor de geschiedenis van de kunst. Hij is de opdracht gever van de fresco’s geschilderd door Masolini en Masaccio in de Brancacci-kapel in St. Maria de Carmine, Florence. Felice is juridisch eigenaar van de kapel van 1422 tot 1434, maar er is geen logische link tussen hem en de twee kunstenaars. 2

De fresco’s in de kapel bleven onvoltooid toen Masolino en Masaccio naar Rome gingen, vermoedelijk aan het begin van 1428. De fresco's, bleven echter onvolledig totdat zij werden voltooid door Filippino Lippi in de late 1480's. In 1434, toen Cosimo de' Medici terugkeerde naar Florence na een jaar ballingschap. 3

Masolino Masolino is een Italiaanse schilder. De geboortedatum van Masolino is gebaseerd op een datum uit het 1427 kadaster verklaring van zijn vader. Daaruit bleek dat hij 39 was toen hij voor het eerst geregistreerd werd als schilder op 7 september 1422. Vier maanden later heeft hij zichzelf in laten

1 Molho, A., The Brancacci Chapel: Studies in Its Iconography and History, The Warburg Institute, 1977, pp. 50-98, 322.2 Marther J.R, The problemof the Brancacci Chapel Historically Considered, in The Art Bulletin, (1944), pp. 175,187.

3 Oxford Art Online, Brancacci Felice, geraadpleegd op 23 mei 2014.

schrijven in het Florentijnse schilders gilde. Masolino’s opleiding en vroegere carrière zijn grotendeels speculatief.

Zijn carrière duurde twintig jaar. Hij werkte samen met Masaccio. Door zijn samenwerking met Massacio is zijn eigen werk minder opvallend. Vasari kwam met idee dat Masolino de leraar was van Massacio. Pas in de 20ste eeuw kon men het werk van de twee kunstenaars overtuigend onderscheiden.

Masolino’s grootste opdracht vóór de Brancacci kapel fresco’s, was de decoratie van de zijkapel in Stefano in Empoli. De samenwerking met Masaccio lijkt te zijn begonnen met de fresco’s in de Brancacci kapel. De fresco’s vormen een keerpunt in de geschiedenis van de Europese kunst. De reden van de samenwerking kan alleen worden vermoed.

MasaccioMasaccio is een Italiaanse schilder. Volgens Vasari volgde Masaccio zo goed mogelijk de voetstappen van Brunelleschi en Donatello. Toen Masaccio zestien jaar was, was hij voor het eerste genoemd als schilder in een Florentijnse document uit 1418. Op zeven januari 1422 heeft hij zich in het Florentijnse schilder gilde ingeschreven. Veel schrijvers geloven dat Masolino de meester van Masaccio was. Dit is bijna niet mogelijk omdat Masolino niet geregistreerd in het schildersgilde vóór 1423 en kon hij daarom geen leermeester zijn.

Masolino zou alleen gewerkt hebben aan de voluten en de lunetten en samen gewerkt met Masaccio aan de muren.

Er is ook bewijs dat er in twee periodes werd gewerkt aan de schilderingen in de kapel. De eerste periode zou Masolino gewerkt hebben aan de voluten en lunetten vóór september 1425. En de tweede periode begint toen Masaccio terug kwam uit Hongarije (iets na zeven juli 1427) en hij samen heeft gewerkt Masolino aan de muren. De muren hebben ze niet afgemaakt omdat ze naar Rome zijn gegaan.

De Fresco’s zijn voor het eerste gerestaureerd in 1565. In 1771 was er brand in de kerk en zijn de fresco’s pas in 1782 gerestaureerd. Ze zijn voor de derde keer gerestaureerd in 1904 door Filippo Fiscali. In 1982 tot 1988 hebben ze de fresco’s gerestaureerd en de donkere coating van de fresco’s verwijderd. 1

1 Oxford Art Online, Masaccio, geraadpleegd op 23 mei 2014.

Literatuurlijst stap 2

Nick:Halls, J. Hall’s Iconografisch handboek, Primavera Pers, 1992, pp. 6, 277, 87-88, 316.Ladis, A. The Brancacci Chapel, Florence. George Braziller New York, 1993, pp. 5, 25, 78.Welch, J. The Carmelite way, Gracewing, 1996, pp. 1, 5.Wirtz, R. Masters of Italian Art: Donatello, Könemann Verlagsgesellschaft mbH, 1998, p. 12.De Bijbel, Willibrord vertaling 1995, www.biblija.net, geraadpleegd op 15-05-2014.

Websites:Khan Academy, http://smarthistory. Khanacademy.org/Massaccio.html geraadpleegd op 12-06-2014

Willemijn:Voragine, J. The Golden legend, J.M. Dent & Co, 1900, pp. 50-54.Voragine, J. The Golden Legend, Princeton University Press, 1993, p. 162.Halls, J. Hall’s Iconografisch handboek, Primavera Pers, 1992, pp. 6, 316, 272.

Websites:De Bijbel, Willibrord vertaling 1995, www.biblija.net, geraadpleegd op 15-05-2014.

Tara:De Bijbel, Willibrord vertaling 1995, www.biblija.net, geraadpleegd op 16-05-2014.

Literatuurlijst stap 4

Willemijn:Molho, A., The Brancacci Chapel: Studies in Its Iconography and History, The Warburg Institute, 1977, pp. 50-98, 322.

Tara:Marther J.R, The problem of the Brancacci Chapel Historically Considered, in The Art Bulletin, (1944), pp. 175,187.

Websites:Oxford Art Online, Brancacci Felice, geraadpleegd op 23 mei 2014.Oxford Art Online, Masaccio, geraadpleegd op 23 mei.