1

HANDLEIDING

“VERTEL IK HET WEL OF VERTEL IK HET NIET?”

Handleiding voor onderwijsprofessionals voor het ondersteunen van studenten met psychische beperkingen bij het maken van een

weloverwogen beslissing ten aanzien van het wel of niet openheid geven over hun beperking.

Voorwoord

Ongeveer 6% van de jongeren in het hoger onderwijs in Nederland geeft aan psychische problemen te hebben, wat neerkomt op bijna 40.000 jongeren. Meer dan de helft (55%) van deze groep jongeren wordt door deze psychische problematiek (ernstig) gehinderd tijdens de studie (Plemper, 2005). Jongeren met psychische problematiek blijken gemiddeld meer te studeren, maar halen lagere cijfers en minder studiepunten dan jongeren zonder psychische problematiek (Broek, Muskens & Winkels, 2013). Daarnaast blijkt dat deze groep een verhoogd risico heeft op het voortijdig verlaten van een opleiding. De kans op studie-uitval ligt binnen een groep jongeren met een functiebeperking twee keer zo hoog in vergelijking met jongeren zonder functiebeperking. Bij deze groep jongeren met een functiebeperking blijken jongeren met autisme, ADHD, psychische beperkingen en functionele beperkingen de grootste kans te hebben op studie-uitval (Broek, Muskens & Winkels, 2013).

Verder is gebleken dat jongeren met psychische klachten de grootste behoefte hebben aan begeleiding en ondersteuning (Broenink & Gorter, 2001; Plemper, 2005). Meer dan eenderde (36.6%) van deze groep geeft aan dat het huidige begeleidingsaanbod niet voldoet aan de behoeften. Een van de grootste hindernissen die deze jongeren ervaren is de angst voor zelfonthulling: het wel of niet vertellen aan anderen van je psychiatrisch heden of verleden. Helaas weten professionals (in zowel het onderwijs als in de ggz) vaak niet goed hoe de student te ondersteunen bij dit dilemma en ervaren hierbij handelingsverlegenheid (Salzer et al., 2008; Collins & Mowbray, 2005).

Naar aanleiding van de gesignaleerde problematiek is bij het Lectoraat Rehabilitatie van de Hanzehogeschool Groningen in 2014 het initiatief ontstaan om voor deze doelgroep een ‘openheid-instrument’ te ontwikkelen en te testen. In 2014 hebben twee studenten hun afstudeeronderzoek over dit thema uitgevoerd, waarbij jongeren/studenten gevraagd zijn naar hun ervaringen met het wel of niet geven van openheid (Kaper & Pilat, 2014) en in 2015 is het ‘openheid-instrument’ door een onderwijsprofessional met vijf studenten getest en op basis daarvan is het instrument bijgesteld (Hofstra, 2015).

In het onderhavige project willen het Lectoraat Rehabilitatie van de Hanzehogeschool Groningen en het Lectoraat Zorginnovaties in de psychiatrie van de NHL Hogeschool te Leeuwarden het huidige ‘openheid-instrument’ verder doorontwikkelen, uitvoeren en evalueren door minimaal 10 onderwijsprofessionals te trainen in het uitvoeren van het instrument en deze met minimaal 50 jongeren toe te passen.

Gezien het persoonlijk welbevinden en de gezondheid van de jongeren zelf en het maatschappelijk belang van het voorkomen van voortijdig schoolverlaten, het verbeteren van de sociale inclusie en de maatschappelijke participatie van deze jongeren is het belangrijk om dit specifieke instrument door te ontwikkelen, uit te voeren en breed beschikbaar te stellen voor andere jongeren die worstelen met dit dilemma en voor onderwijs- en GGz-professionals die met deze jongeren te maken hebben.

2

Praktische informatie

Algemeen

Openheid geven over je psychische beperking wil zeggen dat je iemand vertelt over je psychiatrische verleden of heden. Om de student te helpen beslissen om wel of geen openheid te geven over zijn/haar psychische beperking kun je de volgende aspecten met de student doorlopen:

1 Of je het vertelt: wat zijn voor- en nadelen van openheid geven en wat weegt het zwaarst?

2 Wat je vertelt: vertel je alles of ben je selectief? Wat is het doel van je boodschap?

3 Wie je het vertelt: vertel je het aan iedereen of aan bepaalde personen en waarom?

4 Wanneer je het vertelt: wat is een geschikt moment (bij aanvang van de studie/cursus of op het moment dat je tegen problemen aanloopt) en wat is een geschikte plek?

5 Hoe je het vertelt: maak je afspraak of stuur je een e-mail? Welke bewoordingen gebruik je?

Voor ieder aspect is een werkblad beschikbaar die je samen met de student bespreekt en invult. Het is belangrijk hierbij te vermelden dat de aspecten niet in een bepaalde volgorde gevolgd hoeven te worden. Je kunt beginnen met welke stap je wilt of met de stap waar de student de voorkeur aan geeft. We raden je echter wel aan om samen met de student over alle vijf stappen na te denken, zodat de student tot een weloverwogen beslissing kan komen.

Doelgroep

Het project is gericht op jongeren met langdurige psychische problemen die worstelen met het dilemma van het wel of niet openheid geven over psychische problemen op school of stage. Om in aanmerking te komen voor de ondersteuning bij openheid geven, moet de student serieus worstelen met het dilemma. Om te bepalen in welke mate de student deze worsteling ervaart, geeft de student VOORAF aan de eerste bijeenkomst aan in welke mate hij/zij bezorgd is over het geven van openheid op school of stage. Bij een score van 5 of hoger komt de student in aanmerking voor ondersteuning door middel van het openheidsinstrument in het kader van het project (zie verder onderzoeksprotocol). Bij een lagere score kunnen de gegevens van deze student niet worden gebruikt in het onderzoek en derhalve valt de ondersteuning die gegeven worden aan deze student buiten dit project.

Bijeenkomsten

Om de vijf aspecten goed met de student te kunnen doornemen, zijn volgens ons vier bijeenkomsten van een uur nodig (Een voor kennismaking en OF; een voor WIE en WANNEER; een voor WAT en een voor HOE en afsluiting). Uiteraard kan dit aantal verschillen afhankelijk van de behoefte van de student: wellicht zijn er minder bijeenkomsten nodig omdat de student al een duidelijk beeld heeft van een aantal aspecten; er kunnen ook meer bijeenkomsten nodig zijn omdat de student moeite heeft met bepaalde aspecten. Probeer wel de bijeenkomsten maximaal een uur te laten duren en beperk de inhoud van het gesprek tot de bespreking van de aspecten van Openheid geven. Mocht een student zijn hart willen luchten over een bepaalde ervaring, reserveer daar dan op een later moment tijd voor. Je kunt de student eventueel als huiswerk voor de volgende keer een werkblad laten invullen.

Orden de bijeenkomsten aan de hand van de TOPOS-structuur: terugblik, overzicht, presentatie, oefening en samenvatting. Probeer tijdens de bijeenkomsten aan te sluiten bij de student: reageer op emotionele uitspraken van de student met aansluitende vragen: ‘Dus jij voelt je.. .’ en

3

bij rationele uitspraken met ‘Je denkt dus dat…’. Op deze wijze creëer je een band en een veilige sfeer en voelt de student zich gehoord.

Verderop hebben wij per aspect uitgeschreven hoe je het aspect kunt bespreken met de student; vragen die je kunt stellen etc. Ook vind je per aspect als voorbeeld een reeds ingevuld werkblad van een fictieve student. Vul na iedere bijeenkomst het evaluatieformulier in.

Let op: laat de student (tijdens de laatste bijeenkomst) oefenen met het geven van openheid; met zijn verhaal. Jij kunt daar feedback op geven zodat zijn boodschap aangescherpt wordt en de student ervaart hoe zijn boodschap overkomt.

Onderzoek

Aan dit project is een evaluatie-onderzoek gekoppeld. Aan de hand van de evaluatiegegevens kunnen we het openheid-instrument verder bijstellen. In het onderstaande schema staan de verschillende stappen die de onderwijsprofessional en de student in het kader van het onderzoek moeten zetten:

Vooraf (werving en selectie)

1. Collega’s en studenten informeren over het project door middel van het versturen van een brochure per mail of een bericht op intranet <<voorbeeld van een brochure komt op begeleidlerenonline.nl>> Selectiecriteria: score van 5 of hoger op de bezorgdheidsschaal; studeert of loopt stage; heeft psychische klachten en heeft daarvoor een beroep gedaan op professionele hulpverlening

2. Na aanmelding van een student: Stuur een mail naar Jacomijn (J.Hofstra@pl.hanze.nl) en geef naam en e-mail adres van student door. De student ontvangt dan de link naar vragenlijst 1 op Survey Monkey. Deze lijst bestaat uit de volgende onderdelen:

-Vraag over de mate waarin de student zich bezorgd maakt over het geven van openheid. Indien de score hierop een 5, 6 of 7 is dan komt de student in aanmerking voor ondersteuning door de professional-Informed consent formulier (aanvinken: ik ga akkoord)-Personalia-Decisional conflict scale-Motivatie en verwachtingen

Tijdens uitvoeren interventie

1. De student vult alle (5) werkbladen in: -online via www.begeleidlerenonline.nl, wel inlogcode aanvragen; of-op papier (opsturen naar Jacomijn Hofstra, Academie voor Sociale Studies, Opleiding Toegepaste Psychologie, Zernikeplein 23, 9700 RM, Groningen)-digitaal in Word (mailen naar J.Hofstra@pl.hanze.nl)

2. Professional vult na iedere bijeenkomst een evaluatieformulier in:-op papier (opsturen naar Jacomijn Hofstra, Academie voor Sociale Studies, Opleiding Toegepaste Psychologie, Zernikeplein 23, 9700 RM, Groningen)-digitaal in Word (mailen naar J.Hofstra@pl.hanze.nl)

3. Professional houdt tijdregistratie bij op tijdregistratieformulier of via Time Tell (projectcode = HG11621)

4

Direct na de laatste bijeenkomst

1. Geef aan Jacomijn door dat de student alle bijeenkomsten heeft gehad en dat de tweede vragenlijst ingevuld kan worden. Student krijgt dan de link naar vragenlijst 2 op Survey Monkey. Deze lijst bestaat uit de volgende onderdelen:-Vraag over de mate waarin de student zich bezorgd maakt over het geven van openheid. --Decisional conflict scale-Evaluatieformulier

2. Groepsgesprek met de studenten die hebben meegedaan (1 gesprek in januari en 1 in juni; per locatie georganiseerd; de studenten hoeven hier slechts eenmaal aan mee te doen)

Einde van het studiejaar 2016-2017 /begin nieuwe studiejaar 2017-2018

1. Student krijgt link naar vragenlijst 3 op Survey Monkey. Ervaringen met het toepassen van het geleerde op school en/of stage wordt in kaart gebracht en de studievoortgang wordt gemonitord

2. Professional vult evaluatieformulier in over het instrument in het algemeen.

3. Groepsgesprek met de professionals (per locatie).

4. In december 2017 sluiten we het project af met een mini-symposium

***Eind januari 2017 vindt de terugkombijeenkomst voor de professionals plaats, wellicht op de NHL***

5

1. OF JE HET VERTELT

Terugblik (Inleiding)

Iedere bijeenkomst start met een korte terugblik op de vorige bijeenkomst. In het geval van de eerste afspraak maak je deze tijd vrij om kennis te maken. Bespreek hier onder andere of de student al eerder openheid heeft gegeven over zijn/haar psychische beperking en hoe dat hem/haar is vergaan. Het kan ook zijn dat de student nooit eerder openheid van zaken heeft gegeven en dat deze bijeenkomst een eerste stap is in de overweging om het wel of niet te vertellen. Houd er dan rekening mee dat de student voor het eerst zijn/haar ‘geheim’ vertelt en dat je hem/haar de ruimte geeft om zijn/haar verhaal te doen.

Overzicht

Geef kort aan hoe het komende uur er uit gaat zien en wat jullie gaan bespreken. Benoem hierbij ook welk aspect jullie gaan behandelen. Je kan, voor het overzicht van de student, aangeven dat de bijeenkomsten altijd volgens de TOPOS-methode zijn opgedeeld (Terugblik, Overzicht, Presentatie, Oefening en Samenvatting).

Presentatie

Bespreek het volgende (in je eigen woorden uiteraard) met de student:

De beslissing wel of niet openheid te geven over je psychische beperking is een lastige beslissing. De keuze is voor iedereen anders, omdat iedereen verschillende ervaringen en behoeften heeft. Openheid geven is een persoonlijke beslissing--jij bent de enige die hem kan nemen. Geef niet toe aan de druk tot openheid van anderen: jij bent degene die moet leven met zowel de positieve als de negatieve gevolgen.

Het geven van openheid over je psychische beperking kan positieve en negatieve gevolgen hebben. Het besluit tot openheid is vaak geen definitieve beslissing, maar een beslissing die na verloop van tijd opnieuw geëvalueerd kan worden, afhankelijk van de omstandigheden. Het is belangrijk de factoren die bepalen of openheid wel of niet gaat plaatsvinden goed te onderzoeken voor je een besluit neemt.

Oefening

Laat de student nadenken over mogelijke voor- en nadelen die hij/zij zou kunnen ervaren bij het geven van openheid. Benoem dat hij/zij goed voor ogen moet hebben waarom hij/zij openheid wil geven, wat het doel is. Laat de student het werkblad invullen. Wanneer de student de voor- en nadelen heeft ingevuld, laat je hem/haar de mogelijke voor- en nadelen rangschikken in volgorde van meest tot minst belangrijk. Wat weegt het zwaarst voor de student? Tot slot vraag je de student of hij/zij al een (eerste) keuze heeft kunnen maken.

Wanneer je merkt dat de student het lastig vindt om met mogelijke voor- en nadelen te komen, zou je ook de volgende uitgewerkte voor- en nadelen van openheid geven kunnen bespreken:

6

Voordelen van openheid geven:

• Betere ondersteuning • Je kunt om aanpassingen verzoeken en deze kunnen worden geïmplementeerd • Als medewerkers op een positieve manier reageren, zou je meer zelfvertrouwen kunnen krijgen wat betreft je studie. • Door openheid te geven over je psychische beperking ontmoet je misschien andere mensen met vergelijkbare ervaringen • Als mensen die je vertrouwt meer over je weten krijg je misschien betere relaties met hen • Het geven van openheid over je behoeften zal er mede voor zorgen dat de universiteit ontvankelijk is voor de behoeften van andere studenten met psychische beperkingen. • Meer belangstelling, zorg en ondersteuning van docenten/medewerkers • Medewerkers zullen in staat zijn passend en begripvol te reageren in moeilijke situaties • Aanspraak kunnen maken op dezelfde rechten als ieder ander • Niet worden gezien als een lastige student • Het kunnen krijgen van hulp en advies

Nadelen van openheid geven:

• Anderen zouden zich bedreigd kunnen voelen, door onwetendheid en persoonlijke ervaringen • Het feit dat je je beperking moet uitleggen • De angst voor discriminatie • Gevoelens van afwijzing • De angst anders behandeld te worden in de les • Anderen begrijpen de impact van de beperking misschien niet goed • Het gevoel dat je misschien kansen worden ontzegd, zoals een plek in de studie die je graag wilt doen • De angst dat de beperking nieuwsgierigheid of onnodige bezorgdheid bij anderen opwekt. • De angst dat de nadruk meer zal liggen op je beperking dan op je academische capaciteiten • De angst dat je anders zult worden behandeld dan andere studenten

Je kunt er ook voor kiezen GEEN openheid te geven over je psychische beperking.

Je kunt om verschillende redenen besluiten geen openheid te geven over je beperking, zoals: • Misschien heb je geen aanvullende ondersteuning of diensten nodig, omdat je beperking geen invloed heeft op je vermogen te studeren • Je weet misschien nog niet zeker of je contact op wilt nemen met ondersteuningsdiensten voor mensen met een beperking • Je weet misschien niet wie er toegang tot je persoonlijke informatie zal hebben • Je hebt misschien strategieën voor het omgaan met je psychische beperking ontwikkeld en zou er geen baat bij hebben openheid te geven over je beperking • Je verwacht dat billijkheid en toegang gewaarborgd zijn zijn en vindt het dus niet nodig om onderwijsrelateerde aanpassingen te vragen

Samenvatting

Sluit af met een beknopte samenvatting van de bijeenkomst van vandaag. Laat hierbij de vijf aspecten (of, wie, wat, wanneer en hoe) ook weer terugkomen. Bij beperkte tijd: werkblad als huiswerk opgeven. Maak een afspraak voor de volgende bijeenkomst.

7

Werkblad 1: Vertel je het?

Naam: Piet JansenDatum: 12-05-2016

Instructies: Bepaal of je over je psychische beperking wilt vertellen.Doorloop hiervoor de volgende stappen:

a. Stel vast wat de voordelen zijnb. Stel vast wat de nadelen zijn

c. Vergelijk de voor- en nadelen d. Maak een keuze

Wel of niet vertellen?

a. Wat zijn de voordelen van het geven van openheid?

b. Wat zijn de nadelen van het geven van openheid?

Verkrijgen van hulp en advies Angst voor discriminatie

Rust vinden door mijn ‘geheim’ eindelijk te vertellen

Bang voor afwijzing

Mogelijk aanpassingen verkrijgen (begeleiding, andere toetsvormen, etc)

De angst dat de nadruk meer zal liggen op mijn beperking dan op mijn academische capaciteiten

Begrip krijgen van degene die ik het vertel De angst anders behandeld te worden in de les

Mogelijk in contact komen met ‘lotgenoten’ Bang dat de boodschap niet goed overkomt, verkeerde indruk achterlaten

Medewerkers zullen in staat zijn passend en begripvol te reageren in moeilijke situaties

Bang voor onwetendheid

Angst dat ik gezien wordt als probleemgeval, stigma

C. Vergelijk de voordelen en de nadelen. Welke zijn het belangrijkst voor jou? Rangschik de voordelen en nadelen van het geven van openheid in volgorde van meest belangrijk tot minst belangrijk.

Rust vinden door mijn ‘geheim’ eindelijk te vertellen

Angst dat ik gezien wordt als probleemgeval, stigma

Verkrijgen van hulp en advies

De angst dat de nadruk meer zal liggen op mijn beperking dan op mijn academische capaciteiten

Medewerkers zullen in staat zijn passend en begripvol te reageren in moeilijke situaties

D. Heb je een keuze kunnen maken? Vertel je het of vertel je het niet?

Ja, ik denk dat ik het wil gaan vertellen. Ik zie dat de voordelen zwaarder wegen dan de nadelen die ik had opgeschreven.

8

2. WIE VERTEL JE HET

Terugblik

Bespreek wat jullie tijdens de vorige bijeenkomst hebben besproken en vraag of er nog vragen/nabranders zijn. Vraag eventueel naar het huiswerk.

Overzicht

Geef aan dat het aspect ‘aan wie ga ik het vertellen’ tijdens deze bijeenkomst centraal staat. Benoem dat je eerst iets gaat vertellen over dit aspect, en dat jullie daarna samen met het werkblad aan de slag gaan. Bij tijd over kun je het aspect ‘wanneer vertel ik het’ behandelen.

Presentatie

Bespreek het volgende (in je eigen woorden uiteraard) met de student:

Afgezien van de beslissing of je het wel of niet wilt vertellen is het ook belangrijk na te denken over wie je het gaat vertellen. Hieronder vind je een lijst van personen aan wie je misschien openheid wilt geven over je psychische beperking.

• Studentendecaan of studieadviseur. Hij of zij is er om je te helpen bij het regelen van bepaalde zaken of om je naar de juiste diensten door te verwijzen. • Docenten, omdat de aanpassing of ondersteuning die je nodig hebt direct te maken heeft met hun les. • Medestudenten, zodat zij begrijpen waarom er zaken voor jou aangepast worden, waarom jij extra (financiële) ondersteuning krijgt en zodat ze je kunnen ondersteunen. • Administratief medewerkers van de opleiding, omdat zij je kunnen helpen met informatie verkrijgen of aanvragen in te vullen• Medewerker/vertrouwenspersoon van het meldpunt voor discriminatie (indien aanwezig), omdat hij/zij je zal helpen als je wordt gediscrimineerd of als je niet de ondersteuning ontvangt waar je recht op hebt. Hij/zij kan je ook helpen als je niet precies weet op welke vormen van ondersteuning je recht hebt. • Huisgenoten, zodat ze bijvoorbeeld begrijpen waarom je medicatie gebruikt, waarom je zo vroeg naar bed gaat, of waarom je je soms niet zo goed voelt.

Voor je besluit openheid te geven, zal je vaak willen weten of die persoon je informatie vertrouwelijk zal behandelen. Hierbij van belang zijn je eerdere ervaringen met betrekking tot het geven van openheid over je beperking. Wanneer je vertrouwen in het verleden is beschaamd zal je je beperking niet snel weer bekend willen maken. Een tip hierbij is dat je voordat je openheid gaat geven, de ander kunt zeggen dat je er vanuit gaat dat de ander hetgeen je gaat vertellen met niemand anders zal bespreken zonder nadrukkelijke toestemming van jou.

Oefening

Laat de student nadenken over mogelijke personen aan wie hij/zij openheid zou willen geven. Vraag ook bij iedere genoemde gesprekspartner wat het doel is van openheid geven aan deze persoon. Waarom zou hij/zij naar deze gesprekspartner toegaan? Waarom kies je een bepaald persoon? Misschien degene die je het aardigst vindt? Meest vertrouwd? Wat is het voordeel en/of nadeel van deze gesprekspartners (je kunt hierbij teruggrijpen op het werkblad behorende bij het aspect OF)? Welke overweging weegt het zwaarst? Laat de student het werkblad invullen.

Samenvatting

9

Sluit af met een beknopte samenvatting van de bijeenkomst van vandaag. Laat hierbij de vijf aspecten (of, wie, wat, wanneer en hoe) ook weer terugkomen. Bij beperkte tijd: werkblad als huiswerk opgeven. Maak een afspraak voor de volgende bijeenkomst.

10

Werkblad 2 WIE VERTEL JE HETInstructies: Denk na over je eigen situatie en bepaal aan wie je het gaat vertellen.

Doorloop hiervoor de volgende stappen:a. Laat relevante mensen de revue passerenb. Selecteer de beste keuze

Bepalen wie je het gaat vertellen

a. Schrijf de namen van relevante personen opStudieloopbaanbegeleider: informeren over mijn situatie en eventueel hulp en advies

Klasgenoot A: uitleggen waarom ik af en toe afwezig ben/ emotionele steun

Docent Gespreksvaardigheid: zodat hij rekening kan houden met mijn presentatie-angst

Decaan: voor hulp en advies bij praktische zaken, zoals extra jaar studiefinanciering

Studieloopbaanbegeleider: informeren over mijn situatie en eventueel hulp en advies

b. Selecteer de beste keuze (en geef aan waarom)Studieloopbaanbegeleider: Ik vind het prettig om te weten dat mijn slb-er op de hoogte is van mijn psychische problemen. Mocht er in de toekomst wat mis gaan, dan hoop ik dat ik bij haarterecht kan voor hulp of advies. Daarnaast zou ze ook eventueel mijn docenten op de hoogte kunnen stellen.

11

3. WANNEER VERTEL JE HET

Terugblik

Blik terug op de vorige bijeenkomst. Bespreek hierbij ook het ‘huiswerk’. Waren er nog moeilijkheden waar de student tegen aanliep?

Overzicht

Geef aan dat het aspect ‘wanneer’ ga ik het vertellen tijdens deze bijeenkomst centraal staat. Benoem dat je eerst iets gaat vertellen over dit aspect, en dat jullie daarna samen met het werkblad aan de slag gaan.

Presentatie

Bespreek het volgende (in je eigen woorden uiteraard) met de student:

De meeste onderwijsprogramma’s duren een aantal jaren. Tijdens die jaren kunnen er veel dingen veranderen. Je zult in nieuwe situaties terechtkomen, nieuwe mensen ontmoeten; je persoonlijke omstandigheden kunnen veranderen (bijv. je klachten verergeren), maar ook je studielast zou zwaarder kunnen worden. Al deze situaties kunnen als katalysator dienen en je dwingen na te denken over of je wel of niet openheid wilt geven over je beperking tijdens je studie. Er zijn veel momenten en situaties tijdens je studie waarop je moet beslissen wel of niet tot openheid over te gaan. Ook is het goed om stil te staan bij de juiste specifieke omstandigheden (denk aan de locatie, de aanwezigheid van anderen en de tijd die de ander voor je heeft) om openheid te geven. Zaken om over na te denken zijn bijvoorbeeld: Heeft de ander tijd om naar je boodschap te luisteren? Zijn er anderen aanwezig of is de ‘ontvanger’ alleen?

Oefening

Laat de student nadenken over ‘wanneer’ hij/zij het zou willen vertellen. Wat zijn mogelijke momenten tijdens de opleiding en wat zijn specifieke omstandigheden (qua locatie/aanwezigheid van anderen en tijd van de ontvanger)? Laat de student het werkblad invullen. Laat de student daarna het beste moment en de meest geschikte omstandigheden kiezen. Waarom heeft de student hiervoor gekozen? Wat is het voordeel en zijn er ook nadelen?

Je kunt de student op gang helpen door (enkele van de) onderstaande momenten/omstandigheden als voorbeeld te geven:

“Je kunt er op elk moment tijdens je studie voor kiezen openheid te geven over je beperking, omdat:

• Je persoonlijke omstandigheden misschien veranderen-- je krijgt bijvoorbeeld een psychische beperking. • Je beperking misschien verergert en de invloed ervan op je leven groter wordt. • Je er misschien zekerder van bent dat openheid op dit moment niet tot discriminatie zal leiden. • Je misschien specifieke ondersteuning hebt gevonden die het je mogelijk maakt deel te nemen aan de studie op een gelijkwaardige basis met andere studenten.

12

Ook in de volgende situaties kun je besluiten openheid te geven over je beperking:

• Voor een bepaald examen. • Wanneer je een vak moet volgen waarbij een specifieke didactische methode--bijvoorbeeld rollenspellen of het samenwerken in groepen--wordt gebruikt. • Wanneer je nieuwe mensen ontmoet als je een nieuw vak gaat volgen. • Wanneer je medestudenten ontmoet. • Wanneer je lid wordt van een studenten(sport)vereniging. • Wanneer je nieuwe vrienden maakt

Wanneer je stage gaat lopen: dit vraagt vaak om andere vaardigheden, kennis en attituden dan studeren aan een opleiding. Meestal zul je worden beschouwd als een werknemer en collega in plaats van een student. Het is mogelijk dat deze nieuwe rol andere aanpassingen en ondersteuning vereist. Ook zul je in deze situatie moeten beslissen waarom, wat en wie je vertelt over je psychische beperking om zo de aanpassingen en ondersteuning te krijgen die je nodig hebt.

Openheid geven over je beperking kan:

In het lokaal waar je les hebt Op de werkkamer van de docent/slb’er/ aandachtsfunctionaris etc. In de gang op weg naar een college

Samenvatting

Sluit af met een beknopte samenvatting van de bijeenkomst van vandaag. Laat hierbij de vijf aspecten (of, wie, wat, wanneer en hoe) ook weer terugkomen. Maak een afspraak voor de volgende bijeenkomst.

13

Werklad 3 WANNEER VERTEL JE HET

Instructies: Denk na over je eigen situatie en besluit wanneer je het gaat vertellen.

Doorloop hiervoor de volgende stappen:a. Brainstorm momenten tijdens de opleiding waarop je openheid kunt gevenb. Brainstorm specifieke omstandigheden waarin je openheid kunt gevenc. Kies het beste moment en de meest geschikte omstandigheden om openheid te geven

Besluiten wanneer je het gaat vertellen

A. Bedenk op welke momenten tijdens de opleiding je openheid kunt geven:

Begin van het schooljaar

Wanneer ik merk dat mijn psychische problemen (meer) gaan opspelen

Bij de start van een nieuwe projectgroep

B. Bedenk onder welke specifieke omstandigheden (zoals de aanwezigheid van anderen/locatie/tijd van de ander) je openheid zou kunnen geven:

In het kantoor van mijn studieloopbaanbegeleider

In een klaslokaal, voor de les begint

Als mijn SLB’er tijd heeft

C. Kies het beste moment algemeen en de meeste geschikte specifieke omstandigheden (en geef aan waarom):

Moment in het algemeen:Wanneer ik merk dat mijn psychische problemen (meer) gaan opspelen. Eerder vind ik het niet nodig

om er iets over te zeggen. Pas als ik ergens tegenaan loop, wil ik openheid geven.

Specifieke omstandigheden:In het kantoor van mijn studieloopbaanbegeleider, omdat we daar rustig kunnen praten en mijn SLB’er

tijd heeft om samen met mij de situatie te bespreken.

14

4. WAT VERTEL JE

Terugblik

Bespreek wat jullie tijdens de vorige bijeenkomst hebben besproken en vraag of er nog vragen zijn. Vraag eventueel naar het ‘huiswerk’.

Overzicht

Geef aan dat het aspect ‘wat’ ga ik vertellen tijdens deze bijeenkomst centraal staat. Benoem dat je eerst iets gaat vertellen over dit aspect, en dat jullie daarna samen met het werkblad aan de slag gaan.

Presentatie

Bespreek het volgende (in je eigen woorden uiteraard) met de student:

In elke situatie, bij elke persoon en op elk moment moet je jezelf afvragen wat je wilt vertellen. Je zou een vast verhaal kunnen hebben dat je elke keer opnieuw vertelt, maar dat verhaal voldoet misschien niet altijd.

Afhankelijk van de situatie moet je beslissen of je wilt vertellen over:

• Welke psychische beperking je hebt (je diagnose)• Aspecten van je psychische beperking en waar je tegenaan loopt tijdens het studeren

Wat je precies vertelt kan ook verschillen, afhankelijk van de persoon aan wie je het vertelt. Het zou kunnen dat:

• Je die persoon wilt voorlichten over je psychische beperking • Je wilt vertellen welk effect je psychische beperking op je studie heeft • Je wilt uitleggen waarom je een bepaalde leerstijl hebt • Je de andere persoon informatie wilt geven over je psychische beperking • Je het fijn vindt om met een medestudent te kunnen praten over je psychische beperking

Het is ook mogelijk dat iemand vragen stelt over je psychische beperking--bijvoorbeeld een docent die vraagt wat je diagnose is wanneer je hem/haar om ondersteuning vraagt. Wat doe je dan? In deze situatie ben jij nog steeds degene die bepaalt wat en hoeveel je vertelt over je beperking.Het is van het grootste belang in het openheidsgesprek de nadruk te leggen op wat je wel kunt, en niet op je beperking. Het is niet altijd nodig specifieke persoonlijke informatie over je beperking te geven. Het meest belangrijk en nuttig is het verschaffen van informatie aangaande het effect van de beperking op je vermogen te studeren en de ondersteuning die je nodig hebt om te kunnen studeren in een optimale omgeving.

15

Oefening

Laat de student nadenken over ‘wat’ hij/zij graag zou willen vertellen. Neem hierbij samen het werkblad door. Het werkblad is een middel om voor de student inzichtelijk een goed ‘verhaal’ te maken. Wil de student openheid geven over zijn of haar psychische problemen (diagnose) of alleen de aspecten er van? Sta hier ook even stil bij de kennis van de student over zijn/haar psychische problemen. Wat betekenen de psychische problemen voor de student, hoe uit zich dat bij hem/haar? Hoe beïnvloeden de symptomen van de studenten zijn of haar schoolprestaties? Het is bij dit aspect erg belangrijk om voor ogen te houden wat de student wil bereiken met het gesprek. Wat is het doel? Vraag aan de student onder andere wat hij/zij nodig heeft van de ander: hulp, advies, voorzieningen?

Na het invullen van het eerste onderdeel, ga je bij tweede onderdeel (onderdeel B) van de opdracht het verhaal ‘checken’. Is alles wat bij A is opgeschreven relevant voor de ander? Laat je dingen weg uit je verhaal of vertel je alles?

Uiteindelijk is het de bedoeling dat de student het complete verhaal uitschrijft. Mocht er nog veel tijd over zijn, dan kan de student dit ter plekke doen. Je kan het ook als opdracht voor thuis meegeven. Dan kan de student nog eens in alle rust nadenken over zijn boodschap.

Mocht de student het lastig vinden om te bepalen ‘wat’ hij wil vertellen, dan zou je het onderstaand voorbeeld kunnen geven:

“Indien je niet meer wilt vertellen dan écht nodig is, zou je bijvoorbeeld het volgende kunnen zeggen:

‘De decaan heeft alle informatie. Ik ga met u liever niet dieper op mijn problemen in (alternatief: Ik hou de details liever voor mezelf), maar mijn beperking houdt onder meer in dat ik moeite heb met (noem de studieactiviteit). Wat betreft deze activiteit zouden bepaalde aanpassingen of vormen van ondersteuning (noem de aanpassing en/of ondersteuning) mij enorm helpen. Ik zou graag met u willen bespreken hoe we dit kunnen realiseren’.”

Samenvatting

Sluit af met een beknopte samenvatting van de bijeenkomst van vandaag. Laat hierbij de vijf aspecten (of, wie, wat, wanneer en hoe) ook weer terugkomen. Geef eventueel als huiswerk aan de student mee het werkblad verder in te vullen. Maak een afspraak voor de volgende bijeenkomst.

16

Werkblad 4 WAT VERTEL JEInstructies: Denk na over je situatie en bepaal wat je wilt vertellen.

Doorloop hiervoor de volgende stappen:a. Analyseer je situatieb. Bepaal wat je wilt vertellen

Formuleren wat je gaat zeggen

a. Analyseer je situatie

Ik heb de volgende psychische beperking/beperkingen:

ADHD

Dit uit zich op de volgende manier:

Ik ben nogal gevoelig voor prikkels, waardoor ik nogal snel ben afgeleid.Ik kom vaak niet toe aan taken die ik moet doen. Ik ben dan ook heel slecht in het huishouden doen, mijn huis is op mhet moment ook weer een bende. Soms praat ik veel en luister ik wat minder, dat vinden mijn vrienden tenminste. Ik heb moeite met (op het gebied van studieprestaties):

- Concentreren tijdens hoorcolleges (soms gaat belangrijke informatie langs mij heen)- Maken van schriftelijke tentamens in de tentamenhallen (vaak tijd te kort)- Plannen (ik vergeet vaak afspraken, of plan te weinig tijd voor bepaalde zaken in)- Overzicht behouden (soms weet ik niet meer waar ik moet beginnen, chaotisch)

Ik vertel je/u dit, omdat:

Ik merk dat het mijn schoolprestaties in de weg staat en ik bang ben dat ik mijn punten hierdoor niet haal. Wat me zou helpen is:

Om samen te kijken of er mogelijk oplossingen zijn voor de moeilijkheden die ik ervaar.

b. Bepaal wat je wilt vertellen

Is alles wat je bij A opgeschreven hebt relevant voor de persoon aan wie je openheid wilt geven over je psychische beperking?

Over het algemeen denk ik dat bovenstaande wel een goed beeld schetst van hoe het is. Misschien dat dat stukje over het huishouden en mijn vrienden wat minder relevant is.

Wil je alles vertellen of slechts een gedeelte?

Ik skip het stukje over het huishouden en mijn vrienden, maar de rest wil ik wel op die manier vertellen. Ik denk dat dat wel relevant is voor de ander.

Schrijf precies op wat je wilt vertellen.

Ik heb ADHD en daardoor ben ik nogal snel afgeleid. Ik kan me niet goed concentreren op school (bijv. tijdens hoorcolleges) en ook heb ik vaak tijd tekort bij het maken van tentamens. Door mijn ADHD vind ik het lastig om overzicht te behouden (ik weet niet waar ik moet beginnen met studeren voor een vak) en zaken goed te plannen zodat ik alles op tijd af heb. Dit alles heeft effect op mijn schoolprestaties en daarom zou ik graag met u willen kijken of ik mogelijk ondersteuning kan krijgen tijdens mijn studie.

17

5. HOE VERTEL JE HET

Terugblik

Blik terug op de vorige bijeenkomst. Waren er nog bijzonderheden n.a.v. de vorige keer?

Overzicht

Geef aan dat het aspect ‘hoe’ ga ik het vertellen tijdens deze bijeenkomst centraal staat. Benoem dat je eerst iets gaat vertellen over dit aspect, en dat jullie daarna samen met het werkblad aan de slag gaan.

Presentatie

Bespreek het volgende (in je eigen woorden uiteraard) met de student:

Om er voor te zorgen dat een boodschap (bv. openheid geven over je psychische problemen) goed aankomt bij de ontvanger, is het goed om eens stil te staan bij de manier waarop de boodschap verkondigd wordt. Ook al is de boodschap nog zo helder, wanneer je het niet goed kan overbrengen op de ander, zal de boodschap niet het gewenste effect hebben. Je zou het als volgt kunnen zien:

Boodschap x verpakking = effect

Boodschap Verpakking Effect

10 x 10 = 10010 x 1 = 101 x 10 = 10

De verpakking van de boodschap bestaat o.a. uit:- Communicatiemiddel- Bewoordingen- ‘Toon’ van de boodschap- ‘Structuur’ van de boodschap

CommunicatiemiddelEr is dus een aantal manieren waarop je een boodschap kan overbrengen. Zo kan je bijvoorbeeld mailen, bellen, een brief schrijven of iemand persoonlijk spreken. De een vindt het prettig om in alle rust een email te schrijven, maar de ander hecht meer waarde aan persoonlijk contact (face-to-face). Zo heeft ieder communicatiemiddel weer voor- en nadelen. Weeg goed af wat bij jou en de situatie past.

18

Bewoordingen Kies je bewoordingen juist. Soms kunnen bepaalde uitspraken je gesprekspartner ongemakkelijk doen voelen of zelfs afschrikken. Als je bijvoorbeeld psychische problemen hebt opgelopen door een traumatische ervaring uit het verleden, hoef je niet in detail te vertellen wat er met je is gebeurd. Je kan wel over de effecten praten die je momenteel, in het hier en nu, ervaart. Denk ook na hoe je eventueel benoemt wat er aan de hand is en wat voor effect dat kan hebben op de ontvanger: “Ik ben een autist” versus “Ik heb autisme”.

ToonHet is ook belangrijk om na te denken hoe je het gesprek in gaat, wat de toon van de boodschap wordt. Je kan bijvoorbeeld serieus zijn, opgewekt of zelfs dramatisch. Dit heeft allemaal weer effect op de ontvanger van de boodschap. Als bijvoorbeeld je boodschpa heel zakelijk brengt, dan kan dat afstand creëren; breng je de boodschap erg emotioneel, dan kan de boodschap wellicht niet goed overkomen of niet zoals je bedoelde: Hoe ben je geneigd hierover te praten?

StructuurDe opbouw van het vertellen van je boodschap heeft ook weer een bepaald effect op je gesprekspartner. Het is goed om na te denken hoe je je verhaal inleidt en wat je vervolgens gaat vertellen. Val je direct met de deur in huis of geef je een korte inleiding van je verhaal? Laat je ruimte voor vragen of vertel je aan één stuk door? Sluit je af met je hulpvraag of begin je ermee?

Hoe je het gaat vertellen hangt (wederom) weer af van de overige 4 aspecten van openheid geven. Houd dus rekening met wie je tegenover je hebt, maar ook wanneer je het vertelt, wat je vertelt en waarom je het vertelt. Houd hierbij dus weer goed in je achterhoofd wat het doel is van de boodschap.

Oefening

Laat de student nadenken over de manier waarop hij/zij zijn boodschap wil overbrengen. Waar is de student goed in? Kan de student goed schrijven of beter vertellen? Wat zal de toon van het gesprek zijn? Hoe bouw je het gesprek op? Laat de student het werkblad invullen. Als dit de laatste bijeenkomst is die je met de student hebt, laat de student dan zijn boodschap oefenen zodat jij er nog feedback op kunt geven.

Samenvatting

Sluit af met een beknopte samenvatting van de bijeenkomst van vandaag. Laat hierbij de vijf aspecten (of, wie, wat, wanneer en hoe) ook weer terugkomen.

19

Werkblad 5 HOE VERTEL JE HET

Instructies: Denk na over je eigen situatie en formuleer hoe je het gaat vertellen.

Doorloop hiervoor de volgende stappen:a. Bepaald de communciatiemanier (persoonlijk contact, via e-mail, telefoongesprek)b. Bepaal de toon waarop je het gaat zeggen

Formuleren hoe je het gaat vertellen

A. Hoe ga je je boodschap overbrengen (bv. door middel van een telefoongesprek, een e-mail of persoonlijk contact) en waarom?

Mijn voorkeur gaat uit naar persoonlijk contact. Ik denk dat dit voor mij de beste manier is om mijn boodschap goed over te laten komen.

B. Op welke toon ga je het zeggen (bv. (in)formeel, neutraal, opgewekt, etc.)? Houd hierbij rekening met het doel van je boodschap.

Ik kan soms nogal emotioneel zijn wanneer ik over mijn psychische problemen vertel, dat kan een valkuil zijn tijdens het gesprek. Het kan zijn dat daardoor de boodschap niet overkomt niet overkomt zoals ik dat zou willen. Ik zou dan ook graag willen dat ik kalm en beheerst het gesprek in ga.

C. Hoe bouw je het gesprek op? Wat wordt de structuur van je boodschap?

Ik start het gesprek door te vertellen waarom ik graag met hem/haar wilde spreken. Ik zal dan kort wat vertellen over mijn psychische klachten en hoe ik er last van ervaar, om vervolgens om vervolgens hulp en advies te vragen op het gebied van extra ondersteuning op school.

20

Openheid geven over je psychische beperking ChecklistInstructies: Je zou deze checklist kunnen gebruiken wanneer je het openheid geven oefent, of wanneer het openheid geven over je psychische beperking niet goed ging, om zo te bepalen wat er verkeerd ging of wat beter zou kunnen. Je kunt aangeven welke stappen en gedragingen je hebt uitgevoerd en deze evalueren in de rechterkolom (opmerkingen).Bespreek je prestatie zo nodig met, bijvoorbeeld, je behandelaar.

Openheid geven over je psychische beperking

Ja Nee Gedeeltelijk Opmerkingen

1. Bepalen het wel of niet vertellena. Stel voordelen vast

b. Stel nadelen vast

c. Vergelijk en rangschik voordelen en nadelen

2. Bepalen wat je wilt vertellena. Analyseer je situatie

b. Bepaal wat je gaat vertellen

3. Bepalen aan wie je het gaat vertellena. Maak een lijst van relevante personen

b. Selecteer de beste keuze

4. Bepalen wanneer je het gaat vertellena. Maak een lijst van mogelijke geschikte momenten en plekken

b. Kies het beste moment en de beste plek

5. Formuleren hoe je het gaat vertellena. Communicatiemanierb. Opbouw van de boodschap

c. Toon

82

21

Meer informatie

Op de opleiding Medewerker ondersteuningsdienst voor mensen met een beperking. Begeleiders/adviseurs—assertieve communicatie en zelfvertrouwen; praten

over jezelf en je leerbehoeften. Contactpersonen voor mensen met een beperking—voor het programma/de studie

of de school/faculteit. Medewerkers meldpunt discriminatie.

WebsitesInteressante informatie over studeren voor personen met psychische beperkingen kan gevonden worden op de volgende websites:Nederlandwww.begeleidleren.nl (in het Nederlands, met één pagina met informatie in het Engels)Verenigde Statenhttp://cpr.bu.edu/resources/reasonable-accommodations/jobschool Een interactieve en informatieve site met kwesties die te maken hebben met werk en school.De site is ontwikkeld door het Centre for Psychiatric Rehabilitation van Boston University.Canadahttp://www.cmha.ca/youreducation/introduction.html Informatie over studeren met een psychiatrische beperking in het hoger onderwijs in Canada, met een speciale pagina over openheid.Australiëhttp://www.hindawi.com/journals/edri/2014/295814/ Dit is een artikel van Latrobe University in Melbourne over de rol van ondersteuningsdiensten op universiteiten en hun invloed op de studieresultaten van studenten met een psychische aandoening.EngelandOxford Student Mental Health Network Dit is een uitgebreide site met informatie over geestelijke gezondheidskwesties in Oxford, voor studenten, docenten en medewerkers in de geestelijke gezondheidszorg.

22