1ste graad a-stroomNederlands 2de graad aso Humane wetenschappen

Lesmateriaal: ‘De spraakbanaan’Aansluiting: Het communicatiemodel

1. Aansluitende ET 1A Nederlands: Spreken:

ET 8: De leerlingen ontwikkelen binnen gepaste communicatiesituaties (zie eindtermen 5 en 6) een bereidheid om: een kritische houding aan te nemen tegenover hun eigen communicatiegedrag.

Taalbeschouwing- taalsysteem: begrippen en termen: fonologisch domein (klanken) en pragmatisch domein (taalgebruik)

ET 21: De leerlingen kennen de begrippen in een communicatiesituatie: zender, spreker, schrijver, ontvanger, luisteraar, lezer, boodschap, bedoeling, situatie, effect, kanaal.

ET 25: De leerlingen kunnen de begrippen klank, medeklinker en klinker omschrijven.

1. Aansluitende ET 2 Humane wetenschappen:

Interactie en communicatie:

ET 2.8 De leerlingen kunnen het communicatieproces beschrijven. ET 2.11 De leerlingen kunnen de invloed van socio-culturele factoren op communicatie

illustreren.

2. Doelen vanuit project: De leerlingen kunnen op een audiogram (=resultaat gehoortest) inschatten of een

gehoorverlies aanwezig is. K De leerlingen zien in dat lawaai gehoorverlies kan veroorzaken. K De leerlingen weten dat gehoorverlies invloed heeft op het auditief waarnemen van

geluiden en op het verstaan van spraakklanken. K De leerlingen kunnen zich inleven in de communicatieproblemen van een persoon met

gehoorschade. A De leerlingen kunnen hun communicatie(strategie) aanpassen wanneer ze communiceren

met een slechthorende persoon. V

Werkwijze: Er wordt samen met de leerlingen onderzocht wat de invloed is van gehoorverlies op de spraakklanken uit de spraakbanaan. Als de invloed van gehoorverlies op de spraakperceptie gekend is, wordt dit toegepast op het communicatiemodel van zender en ontvanger.

1

Materiaal en bijlagen

Filmpje ‘Bert en Ernie’ Afbeelding spraakbanaan Afbeelding spraakbanaan gehoorverlies t.g.v. lawaaischade Audiofragmenten (simulatie gehoorverlies door lawaaischade):

www.eenenaloor.be/media ‘hoe klinkt gehoorverlies’ of rechtstreeks via de site van Phonak: http://www.phonak.com/nl/b2c/nl/hearing/understanding_hearingloss/how_hearing_loss_sounds.html

Invuloef_Ccommunicatiemodel gehoorverlies (Word) Optioneel: oefening in het leerlingendeel (link hieronder

weergegeven)

Link website één & al oor http://www.eenenaloor.be/oefening/welke-invloed-heeft-

gehoorverlies-door-lawaai-op-ons-spraakverstaanVoor een oefening in het leerlingendeel onder ‘Ik ga ervoor!’

BeginsituatieDeze les bouwt verder op het communicatiemodel en combineert fonologische begrippen met pragmatisch taalgebruik (zender-ontvanger). De leerlingen kennen al de verschillende componenten van het communicatiemodel en kunnen de begrippen klank, medeklinker en klinker omschrijven.

Lesbegin

Werkvorm/organisatie: Filmpje en herhaling

Tijd: 2’ Materiaal: Filmpje Bert en Ernie ‘Er zit een banaan in je oor’ (deel 1)http://www.youtube.com/watch?v=BvC8Fs0oKCQ&feature=player_detailpage

Werkvorm/organisatie:

Je kan het filmpje van Bert en Ernie ‘Er zit een banaan in je oor’ gebruiken als inleiding om: de componenten communicatiemodel te herhalen. leerlingen nieuwsgierig te maken naar het onderwerp van de les: ‘de spraakbanaan’.

Lesfase 1

Lesdoelen: De leerlingen verwoorden de principes van de spraakbanaan.De leerlingen situeren de klinkers en medeklinkers op de spraakbanaan.

Werkvorm/organisatie: Onderwijsleergesprek (OLG)

{spraakbanaan} Oefening

Tijd: 15’ Materiaal: Afbeelding spraakbanaan Beknopte extra achtergrondinformatie

audiogram voor leerkracht

[beknopte extra achtergrondinformatie leerkracht]

Audiogram – spraakbanaan (afbeelding spraakbanaan) De x-as geeft de toonhoogte (frequentie) weer in Hertz (125Hz bastoon 8000Hz scherpste toon). De y-as verwijst naar het geluidsniveau in decibel ‘hearing level’ (dBHL). De verschillende klanken worden in het audiogram op de spraakbanaan gesitueerd. Bv. “m” is eerder een

basklank die op normaal spreekvolume eerder gemiddeld luid wordt uitgesproken. De “k” is een scherpe klank die stiller wordt uitgesproken (heeft minder energie; korte plofklank).

Een gehoordrempel tot aan 20dBHL wordt beschouwd als een normaal gehoor (rode lijn). Wanneer de gehoordrempel (op bepaalde meetpunten) onder de rode lijn ligt, kan men spreken van een gehoorverlies.

Er zijn nog enkele afbeeldingen die aantonen wat het geluidsniveau is van bv. een gesprek, blaffende hond, telefoon,…

Audiogram- gehoorverlies (afbeelding spraakbanaan gehoorverlies t.g.v. lawaai)

Toont het resultaat van een gehoortest op een audiogram. De grafiek(rode lijn) is typisch voor een gehoorverlies ten gevolge van lawaai, de frequentie 4000Hz (soms ook 6000Hz) is hierbij het ergst aangetast.

De rode bollen zijn de gemeten gehoordrempels voor de verschillende frequenties (x-as) op een bepaald geluidsniveau (y-as). De punten (bollen) zijn verbonden om zo het gehoorverlies visueel te maken.

Alles boven de rode lijn (=gehoordrempel) wordt niet langer auditief waargenomen. Bv. tikkende klok, gefluit van vogels, ritselende bladeren, de spraakklanken (fonemen): g, h, k, f, s, th, ook p en sh worden problematisch.

Wanneer het gehoor niet wordt beschermd tegen lawaai, zal het gehoorverlies steeds erger worden en zullen ook andere geluiden en spraakklanken niet langer hoorbaar zijn.

Werkvorm/organisatie:

OLG op basis van het audiogram (spraakbanaan): Ga samen met de leerlingen op zoek naar de betekenis van het audiogram. Vertel hen eerst wat een audiogram is. Dit zijn mogelijke vragen:o Welk geluid maakt een hond, een vogel en een vliegtuig? o Deze geluiden staan op het audiogram. Waarom staan ze op een bepaalde plaats?

Wat is de betekenis van de x-as? Wat is de betekenis van de y-as?

o Er staan ook klinkers op het audiogram. Waarom? o Waarom wordt er gesproken over de spraakbanaan? o Waarvoor staat de rode lijn op het audiogram?

Oefening: Leerlingen kunnen dit zelf even oefenen: andere geluiden, klanken op het audiogram plaatsen.

Lesfase 2

3

Lesdoelen: De leerlingen duiden de link tussen gehoorschade en de spraakbanaan. De leerlingen verwoorden welke geluiden en klanken niet langer gehoord kunnen worden indien er sprake is van een gehoorverlies.

Werkvorm/organisatie: OLG (audiofragment – audiogram ’spraakbanaan gehoorverlies t.g.v. lawaai’)

Tijd: 20’ Materiaal: Audiofragmenten (simulatie gehoorverlies

door lawaaischade): www.eenenaloor.be/media ‘hoe klinkt gehoorverlies’ of rechtstreeks via de site van Phonak: http://www.phonak.com/nl/b2c/nl/hearing/understanding_hearingloss/how_hearing_loss_sounds.html

Afbeelding spraakbanaan met gehoorverlies door lawaai

Werkvorm/organisatie:

OLG op basis van audiofragment en audiogrammen (spraakbanaan en spraakbanaan gehoorverlies t.g.v. lawaai):

Kies voor demo-zingende vogels-matig gehoorverlies o Wat horen jullie? (normaal niets/nauwelijks iets)o Audiogram: wordt dit bevestigd in het audiogram ‘spraakbanaan’ gehoorverlies t.g.v. lawaai?

Kies voor demo-zingende vogels-normaal gehooro Wat horen jullie? heldere klankeno Audiogram: wordt dit bevestigd in het audiogram? geen gehoorverlieso Opgelet! De rode lijn aan 20dBHL is het kantelpunt tot waar we spreken van een normaal

gehoor (vanaf 25dBHL= gehoorverlies). Als je fluitende vogels nog zeer helder hoort vermoedelijk gehoor op een drempel van 0 dBHL.Maak hier eventueel de vergelijking met de demo-zingende vogels-licht gehoorverlies.

Kies voor demo-spraak-enkele spreker-matig gehoorverlies (Engels gesproken)o Welke klanken worden niet goed verstaan door de persoon met gehoorschade? (Vraag op

voorhand meegegeven)o Audiogram: wordt dit bevestigd in het audiogram ‘spraakbanaan gehoorverlies t.g.v. lawaai’?o Valt nog iets op? klanken zijn doffer

Kies voor demo-spraak-enkele spreker-normaal gehooro Verschil?

Kies voor demo-spraak-dialoog 2 sprekers-matig gehoorverlies (Engels gesproken)o Hoor je twee mannenstemmen, twee vrouwenstemmen of een van beide? stemmen door

hand opsteken.o Waren er woorden/klanken die je wel nog verstond? ‘always’ hoor je goed klinkers,

beter verstaan.o Laat hierna hetzelfde fragment voor normaal gehoor horen, eventueel eerst vergelijken met

licht gehoorverlies.

Optioneel: Je kan leerlingen ook zelf een audiogram laten tekenen voor personen met gehoorschade op basis van de demo-muziek-piano- matig gehoorverlies of een ander gekozen fragment (bv. telefoon).

Lesfase 3

Lesdoelen: De leerlingen bespreken de invloed van gehoorschade door lawaai op verschillende componenten van het communicatiemodel.De leerlingen zijn bereid om hun eigen communicatiegedrag aan te passen.

Werkvorm/organisatie: OLG Brainstorm Oefening

Tijd: 13’ Materiaal: Invuloef_Communicatiemodel gehoorverlies

(Word-doc, werkblad).

Er wordt stilgestaan bij het effect van gehoorschade op de communicatie. Om dit concreet te maken voor de leerlingen en te linken aan hun voorkennis, wordt er vetrokken vanuit het communicatiemodel. Vervolgens wordt besproken hoe leerlingen hier rekening mee kunnen houden in hun communicatiegedrag.

Werkvorm/organisatie:

OLG + eventueel nog een audiofragment laten horen. o Communicatiemodel: welke invloed heeft gehoorschade op de componenten van het

model? Brainstorm en invuloefening: Leerlingen brainstormen eerst in duo’s waarover ze kunnen doen

om hun communicatiegedrag aan te passen wanneer ze praten met een persoon met gehoorschade. Dit wordt vervolgens klassikaal besproken en aangevuld op het werkblad.

Leseinde of extra (in de klas of thuis)

Wat is het effect van gehoorverlies op ons sociaal leven?

http://www.eenenaloor.be/oefening/welke-invloed-heeft- gehoorverlies-door-lawaai-op-ons-spraakverstaanVoor de oefening in het leerlingendeel onder ‘Ik ga ervoor!’

Inhoudelijke achtergrondinformatie

Audiogram Staat in de tekst beschreven onder lesfase 1 [beknopte extra achtergrondinformatie leerkracht]

5