‘Het landschap is als een menselijke hand. Als er naar gekeken wordt gebeurt er ogenschijnlijk niets, maar onderhuids vinden er veranderingen plaats waardoor het continu in transformatie is.’1

Voor L.J.A.D. Creyghton (Apeldoorn 1954) is het fotograferen van landschappen het middel om zijn verhaal te vertellen maar dit was niet altijd zo. Toen Creyghton zijn studie Fotografie - Audiovisuele Vormgeving in 1984 op de Academie voor Beeldende Kunsten St. Joost te Breda afrondde, concentreerde hij zich voornamelijk op portretfotografie. Tot hij op een dag de kunstverzamelaar Rob Noortman portretteerde. Tijdens deze sessie viel zijn oog op een ezel met een werkje van de Nederlandse kunstenaar Hendrik Avercamp, bekend om zijn winterse schaatstaferelen. Op dit moment realiseerde Creyghton zich dat landschapsfotografie ook tot de mogelijkheden behoorde en sindsdien is hij gefascineerd door de diverse aspecten van het landschap. Een groot project waar Creyghton zich tot op heden mee bezig houdt is het ‘Holland Album’. Een doorlopende serie waarbij hij het landschap op zeer persoonlijke, wijze weet te vangen in beeld. Volgens Creyghton is het landschap een optelsom van talloze details. Door het gebruik van lange belichtingstijden en kwalitatief hoogstaande lenzen laat Creyghton een grote technische beheersing zien. De beelden uit het Holland album hebben diverse lagen, je kan er op verschillende manieren naar kijken. De snelle kijker ziet een mooi beeld, de trage kijker die de tijd neemt zal een wereld ontdekken waarbij tijd weer een grote rol speelt.

De unieke plaatsgebonden atmosfeer, oftewel de genius loci, speelt een belangrijke rol in de beelden van Creyghton. Iedere plaats die hij fotografeert heeft een eigen, diepgewortelde historie. De historie waar Creyghton naar op zoek is in het landschap getuigt van een bepaalde gruwel maar tevens ook van een bepaalde menselijkheid en natuurlijke reinigingskracht.De Nederlandse kunstenaar Armando vangt dit mooi in het begrip ‘het schuldige landschap’. Hiermee bedoelt hij dat dergelijke landschappen zo schaamteloos zijn om na de sluipmoorden, veldslagen of martelingen gewoon door te groeien, om onverschillig natuurschoon te zijn en geen enkele vorm van schuldgevoel met zich mee dragen. Naarmate de tijd verloopt verdwijnt de fysiek zichtbare historie langzaam uit het landschap door de zelfreinigende kracht die de natuur bezit. Dit is een traag proces wat enkele generaties beslaat en daardoor nauwelijks zichtbaar is voor het blote oog. De beelden van Creyghton laten deze geschiedenis weer naar boven drijven en tonen de verborgen elementen en fysieke sporen van deze historie op subtiele wijze in een moment van verstilling. zijn beelden tonen de ongrijpbaarheid, rijkdom maar tevens ook de kwetsbaarheid en vergankelijkheid van het momen en de ervaringen die uit de geschiedenis van de cultuur voortkomen.

Het bijzondere aan het werk van Creyghton is de manier waarop hij deze historie aankaart. Daar waar kunstenaars als Anselm Kiefer en Armando de historie op een visuele directere manier aanwezig laten zijn in beeld en de kijker hiermee confronteren, laat Creyghton deze historie door sijpelen door middel van verborgen sporen en de subtiliteit van het beeld. Op deze manier laat hij de kijker juist op zoek gaan naar de magie van de als gewoon ervaren natuur. De verborgenheid van de symboliek lokt de toeschouwer om langer te kijken en zichzelf onder te laten dompelen in de mystieke kwaliteiten van het ogenschijnlijk ongerepte beeld.

Creyghton maakt zijn beelden met veel zorgvuldigheid en aandacht. Iedere plaats die hij kiest wil hij laten corresponderen met een bepaald seizoen of tijdstip. De juiste weersomstandigheden, het correcte moment van de dag, lichtinval en perspectief spelen een belangrijke rol in het beeld. Juist

door op een fragiel en kwetsbaar moment, zoals bijvoorbeeld tijdens de mistige zonsopgang wordt het beeld anders gelezen dan tijdens het vallen van de nacht op een regenachtige dag. Het hollands licht is onmiskenbaar een belangrijk onderdeel van de beelden die Creyghton maakt. Door de kunstgeschiedenis heen heeft dit een speciale rol gespeeld. James Turrell2 verwoordt dit mooi door aan te geven dat de vlakheid van Nederland hier een belangrijke rol in speelt. Als er mist aanwezig is zorgt de vlakheid er voor dat de positie van de horizon moeilijk te vinden is. Het maakt het lastig om diepte te onderscheiden en het lijkt net of het land overloopt in de lucht. Zodra er lichtbronnen bij betrokken zijn ontstaat er een soort tunnelvisie waarbij de lichtbronnen zorgen voor een aantal focuspunten in het beeld waarop het oog zich concentreert. Door het juist positioneren van zijn camera kan Creyghton gebruik maken van dit licht om een perspectief te creëeren dat het gevoel van ruimtelijkheid optimaal teweeg brengt.

De titels die Creyghton aan zijn werk geeft duiden slechts een plaats aan. Niets meer dan een heldere duiding van de plaats waar de foto genomen is. Zo ook het werk De Regte Heide. Deze foto is onderdeel van het Holland Album Dat op sublieme wijze het Hollands licht als onderwerp weet weer te geven. Naar aanleiding van de titels lijken deze gefotografeerde plaatsen ogenschijnlijk gewone plekken maar iedere plek brengt een geschiedenis met zich mee die uit vele lagen bestaat. In de Prehistorie is de heide een belangrijk kampement geweest voor de strijdbijl-mensen wiens grafrituelen sterk verschilden van die van andere volkeren. De platte ronde grafheuvels zijn tot op heden te bezichtigen op de Regte Heide.Later heeft de heide vooral een rol als doorgangspad van dorp tot dorp en als weide voor schapenhoeders gehad tot het in 1910 in bezit is geraakt van de gemeente Tilburg. Sindsdien heeft het als oefenterrein gediend voor militaire doeleinden. In de 2e

wereld oorlog is het gebied rondom de heide bezet door de Duitsers waarbij de heide per ongeluk gebombardeerd is met bommen die eigenlijk bestemd waren voor vliegveld Gilze. Tegenwoordig wordt de Regte Heide vooral gebruikt als recreatie gebied en als oefenterrein voor militaire parachutisten.

De foto van de heide laat ons een atmosferisch gekleurd beeld zien waarbij op enkele clusters aan gewas na vooral een desolate leegte te zien is. Een leegte die onheilspellend aan doet maar tegelijkertijd uitnodigt tot onderzoek. Ook is het onduidelijk te definiëren of de nacht vanuit de linkerhoek van het beeld als een deken over de heide valt of dat de zon langzaam door de mist omhoog klimt. Door juist het licht in deze transitionele fase te laten zien creëert Creyghton een vervreemdende laag over het beeld. Maar ook een moment waarbij hij laat zien dat landschappen rusten, groeien en altijd in een kringloop van vernieuwing bewegen.

Door de mist lijkt de voorstelling haast de leegte in te verdwijnen, ongrijpbaar maar toch aanwezig. Een leegte die wij onder andere terug zien bij Caspar David Friedrich, een belangrijke inspiratiebron voor Creyghton. Friedrich schilderde landschappen waarin zich contemplerende mensen bevonden. Op deze manier wist hij de natuur als overweldigend weer te geven. Voor hem was het een ‘goddelijke creatie’ die recht tegenover het artificiële van de samenleving stond. Veel van het werk dat Friedrich heeft gemaakt komt uit een periode gemaakt waarin de materialistisch georiënteerde maatschappij op zoek was naar een nieuwe vorm van spiritualiteit. Tegenwoordig zien wij ook een dergelijke ontwikkeling. Door een overvloed aan media en veel prikkelingen van buitenaf lijkt het alsof wij een rijkdom aan ervaringen hebben maar is eerder rijkdom aan sensatie en een armoede aan ervaringen. Langzaam geeft de wereld een stuk van haar lang opgebouwde culturele erfgoed aan

ervaringsverhalen op voor een sneller alternatief waarbij het tijdelijke en snelle zegeviert boven de trage, maar langdurige ervaring. Walter Benjamin had in de jaren twintig en dertig van de 20ste eeuw een scherp oog voor deze ontwikkelingen3 en vroeg zich af wat de waarde nog is van alle cultuur is als deze gescheiden wordt van ervaring. Ervaringen laten ons namelijk uit de eerste hand beleven hoe een situatie in elkaar steekt. Zij laten ons voelen wat de waarde is van ingrijpende gebeurtenissen. Leren door ervaring, leren door te doen. Juist door het presenteren van een ogenschijnlijk leeg beeld laat Creyghton deze ervaringen en vergeten verhalen weer opnieuw terug in beeld komen. ‘Een illusionair spel met licht, kleur, tijd en kunstgeschiedenis. Een fotoserie die nu al het predikaat ‘klassiek’ verdient’.4

Creyghton ontwikkelt zich op verschillende manieren in zijn werk. In 2006 heeft hij het werk ‘Venster’gemaakt. Het werk is gerealiseerd in samenwerking met het Jeroen Bosch ziekenhuis te Den Bosch. Het werk bestaat uit een kleine tv waarop een foto te zien is waar gedurende 24 uur steeds verder op een of meerdere plaatsen wordt in gezoomd. Deze beweging is met het blote oog nauwelijks zichtbaar maar als men een bezoek brengt aan het ziekenhuis en bij binnenkomst het werk ziet en het bij vertrek opnieuw bekijkt heeft er een verandering in tijd en beeld plaats gevonden. Op deze manier speelt Creyghton op bijzondere wijze met het concept van fotografie, tijd en de semiotiek van het landschap.

Voor een ander project Is Creyghton een samenwerkingsverband aangegaan met de schrijver en historicus Serge R. van Duijnhoven. De titel van dit project is ‘Hadden we maar dezelfde taal gesproken’. Het startpunt van dit project is de ruim duizend kilometer lange ‘Hindenburglinie’. De frontlinie met eindeloze loopgraven die een zeer belangrijke rol speelde in de Eerste Wereldoorlog. De route van deze frontlinie loopt vanuit het Belgische Nieuwpoort en Ieper via Verdun in Frankrijk, richting Basel in Zwitserland. De dagboeken van een aantal oudstrijders van de Eerste Wereldoorlog hebben voor Creyghton en Van Duijnhoven veel kennis verschaft over hoe het er aan toe ging in de loopgraven op de frontlinie. De gruwel van de oorlog blijkt duidelijk uit de verhalen van de mensen die er bij waren, maar ook de menselijkheid is tijdens deze gruwel niet uit het oog verloren. Zoals Louis Barthas (Frankrijk 1879/1952), die de oorlog aan de eerste hand ervaren heeft, in een van zijn zes oorlogsdagboeken beschrijft.

“…Gemeenschappelijk leed smeedt de harten aaneen en doet de haat verdwijnen. Tussen onverschillige mensen en zelfs tegenstanders ontstaat sympathie. Hadden we maar dezelfde taal gesproken!”5

Vandaag de dag is er weinig meer over van de fameuze Hindenburg-linie. Er resten slechts hier en daar enkele ruïnes van bunkers, die geleidelijk worden opgeruimd, of min of meer in de natuur verdwijnen. Het project bestaat uit door Van Duijnhoven opgetekende verhalen en gedichten en door Creyghton gefotografeerde landschappen. De resultaten van dit project zullen in januari 2016 getoond worden in het Flanders Fields museum te België.

Noten1 Gerris, R., (8 december 2014), telefonisch interview met L.J.A.D. Creyghton, Tilburg.2 Kroon de, P.r., (2003). Hollands Licht [Documentaire]. Bekeken op 12 december 2014.Goirle's Regte Heide, de gekwelde heide - Pierre van Beek - Redactie: Ben van de Pol, Het Nieuwsblad van het Zuiden - zaterdag 10 april 1976.3 Benjamin, W., (1999), Walter Benjamin: selected writings volume 2 1927 – 1934 . Cambridge, Massauchusetts, London, The Belknap Press of Harvard University Press. pp 731-736.4 Voort van der, M., (2007, 7 april). Galerie, in: Brabants dagblad ed. Uden/Veghel. 5 Duijnhoven van, S., (2013). De Hindenburglinie 1914-1918. Geraadpleegd op 9 januari 2015, http://www.hindenburgline.eu/1418.mobi/hindenburg-frontlinie-2/

LiteratuurlijstInterviewGerris, R., (8 december 2014), telefonisch interview met L.J.A.D. Creyghton, Tilburg.

BoekenBenjamin, W., (1999), Walter Benjamin: selected writings volume 2 1927 – 1934. Cambridge, Massauchusetts, London, The Belknap Press of Harvard University Press.

Creyghton, L.J.A.D., (2005), Holland Album. Houten, Uitgeverij Terra. ArtikelenBeek van, P., (1976, 10 april). Goirle's Regte Heide, de gekwelde heide, in: Het Nieuwsblad van het Zuiden.

Hoven van der , G., (2007, 7 april). Creyghton verlegt in ‘Venster’grens van fotografie, in: Brabants dagblad Oss e.o.

Voort van der, M., (2007, 7 april). Galerie, in: Brabants dagblad ed. Uden/Veghel.

FilmKroon de, P.R., (2003). Hollands Licht [Documentaire]. Bekeken op 12 December 2014

WebsitesCreyghton, L.J.A.D, (2014). Geraadpleegd op 12 december 2014, www.creyghton.com

Duijnhoven van, S., (2013). De Hindenburglinie 1914-1918. Geraadpleegd op 9 januari 2015, http://www.hindenburgline.eu/1418.mobi/hindenburg-frontlinie-2/

Duijnhoven van, S., (2013). `Hadden we maar dezelfde taal gesproken`. Geraadpleegd op 29 december 2014, http://www.hindenburgline.eu/

Schrijver N.B. (N.D.) De tweede wereldoorlog in Goirle. Geraadpleegd op 29 december 2014, http://www.regionaalarchieftilburg.nl/goirle/de-tweede-wereldoorlog-in-goirle

Schrijver N.B. (N.D.). Kunstwerk “Venster” van L.J.A.D. Creyghton. Geraadpleegd op 29 december 2014, http://www.jeroenboschziekenhuis.nl/Publicaties/110968/Kunstwerk-Venster-van-LJAD-Creyghton