MONNIK ZIJN VANDAAGThomas Merton

en enkele fragmenten uit ‘Nieuwe wijn in nieuwe zakken’ van de congregatie voor religieuzen (p. 17-32)

1

MONNIK ZIJN VANDAAGThomas Merton

Het charisma van de monnik: de woestijn in, weg van de wereld

Als je vraagt 'Wat doet een monnik om zijn bestaan in de moderne wereld te rechtvaardigen?' dan lijkt het erop alsof de monnik alleen maar kan gedefinieerd worden naar wat hij uiterlijk gezien tot stand brengt, en niet naar wat hij is of naar de aard en de kwaliteit van zijn leven. Van hem wordt verlangd dat hij zich verantwoordt in de wereld van hoeveelheid (zelfs statistisch), terwijl zijn levenstaak gericht is op echte levenskwaliteit. De monnik tracht de duidelijkheid en de waarheid van zijn innerlijk bewustzijn te verdiepen om meer mens te worden in Christus, om een mens te worden 'verlicht door de genade en door de gaven van de Heilige Geest'. Omdat de handelingen en de werken van de monnik alledaags en onbeduidend zijn -- ze bestaan uit werk, meditatie, lofprijzing, gebed, lezing, liturgie en dienst aan de gemeenschap -- komt zijn dagelijks leven beschrijven erop neer, gewoon helemaal niets te beschrijven.

Dit is de reden waarom er een fatale neiging bestaat om het monastieke leven te dramatiseren: een speciaal kostuum en een speciaal decor, een nogal buitenissig gedrag, plechtige rituelen en de kloosterlijke onderworpenheid. Tenslotte lijkt dit erg op een gehechtheid aan een feodaal anachronisme, en

2

de monnik die beweert zichzelf te rechtvaardigen, zal door deze maskerade de mensen er alleen maar van overtuigen dat hij een museumstuk geworden is. Al deze culturele bijkomstigheden hebben in werkelijkheid niets van doen met het charisma van de monastieke roeping. Ik zal dus niet proberen het monnikenbestaan te rechtvaardigen vanuit het werk dat hij verricht of zelfs niet vanuit zijn bidden voor de wereld.

Welk is mijn vertrekpunt dan bij het beantwoorden van deze vragen? Ik start vanuit de plaats waar ik me bevind, niet in de twaalfde eeuw, maar in de twintigste. Ik heb toevallig juist het boeiende essay 'De Woestijn' van Camus gelezen. In zekere zin stelt Camus zich in dit essay heel antichristelijk en anti-monastiek op. Maar vreemd genoeg vallen zijn besluiten samen met die van de monastieke wereld, zodanig dat ik van plan ben er een studie aan te wijden vanuit het monastieke standpunt. Camus, die de invloed onderging van het neoplatonisme en het manicheïsme bij zijn studie van Augustinus onder Jean Grenier aan de universiteit van Algiers, reageerde tegen een overdreven en dualistische spiritualiteit, die de ziel verheerlijkt ten koste van het lichaam en die uitloopt op een soort religieuze schizofrenie. Camus, die de hele mens probeert te zien in zijn organische eenheid, verwierp elk idee van de ziel en haar onsterfelijkheid, en zo verwierp hij ook de christelijke leer van verlossing en heil. Toch toont 'De Woestijn' aan dat hij sterk onder de indruk was van de Italiaanse primitieve schilderkunst, van het voorbeeld

3

van de franciscaanse armoede, en zelfs van het beeld van de verrezen Christus in al zijn gestrengheid en eenvoud zoals dat geschilderd werd door Piero della Francesca. Vandaar ontwikkelt Camus ideeën over ascetisme en contemplatie die nauw verwant zijn aan deze van de zuivere monastieke traditie. Door armoede en eenvoud komt men tot een juiste waardebeoordeling van de wereld. Door een innerlijke 'naakt-heid' van beelden en uitgewerkte ideeën, door vrijheid van ingewikkelde speculatieve systemen verkrijgt men een direct inzicht op de werkelijkheid in 'zuiverheid van hart'.

Met andere woorden, een monnik van vandaag staat veel dichter bij iemand als Camus (die geen christen en geen monnik was), dan bijvoorbeeld bij iemand als Billy Graham, die een zeer oprecht en actief christen was en die zich volledig wijdde aan een specifieke taak en zending die zeer duidelijk omschreven waren. Ik zeg natuurlijk niet dat ik het volkomen eens ben met alles wat Camus zegt, of dat ik het geloof van Billy Graham afkeur. Maar ik zeg dat ik goed begrijp waarom Camus zegt wat hij zegt, omdat het gemakkelijk is voor mij een gelijkaardig standpunt in te nemen: dat van een man die plots van de wereld houdt, die uiteindelijk toch tegenover die wereld staat met een kritische objectiviteit en die weigert betrokken te worden in zijn voorbijgaande modegrillen en zijn manifeste absurditeiten.

De wereld heeft behoefte aan mensen die vrij zijn van de eisen van de wereld, mensen die niet vervreemd

4

zijn door zijn slavernij. De monastieke roeping wordt traditioneel beschouwd als een charisma van vrijheid, waarin de monnik niet eenvoudig zijn rug naar de wereld toewendt, maar die zich integendeel vrij voelt in de vrijheid van de kinderen Gods uit kracht van het feit dat, Christus volgend in de woestijn en delend in zijn verzoekingen en zijn lijden, Hem kan volgen waar Hij ook mag gaan. Het zou echter verkeerd zijn voor de monnik verwikkeld te raken in zeer drukke activiteiten die hem vreemd zijn, juist omdat de monnik de man in de kerk moet zijn die niet georganiseerd is, maar wel vrij in de vrijheid van een woestijnzwerver (een nomade in de woestijn). Deze nogal poëtische benadering van de ideale monnik moet duidelijk streng afgewogen worden tegenover het strikte institutionele leven dat cenobieten op de dag van vandaag moeten leiden. Het is hier niet de plaats om te discussiëren over het monastieke instituut. Wat ik wil zeggen verwijst alleen maar naar het charisma van de monastieke roeping in zijn diepste realiteit. De woestijn van de monnik is zijn klooster en zijn eigen hart. En in die woestijn is hij vrij om de hele wereld te ontmoeten en ervan te houden.

1. HEEFT DE MONNIK EEN SPECIFIEKE TAAK IN DE WERELD?

De monnik heeft monnik-zijn als enige taak

Het monastieke leven is in zekere zin aanstootgevend, want de monnik is iemand die eigenlijk geen specifieke taak vervult. Hij is vrij van de routine en de

5

verplichtingen binnen de georganiseerde menselijke samenleving. Vrij waarvoor? Vrij om te zien, vrij om te loven, vrij om te begrijpen, vrij om te beminnen. Zulk ideaal laat zich gemakkelijk beschrijven, maar is heel wat moeilijker te verwezenlijken. In werkelijkheid zijn er ook in het leven van een monastieke communauteit veel taken en bepaalde voorgeschreven gebruiken zodat de monnik binnen zijn eigen kleine wereld een sociaal leven leidt zoals iedereen. Dit sociale leven kan zelfs gecompliceerd worden en een beetje te actief. En de monnik ondergaat daarbij dezelfde verzoekingen om te vluchten in zinledigheid, in ongeloof en rusteloze agitatie. Toch is het de bedoeling van het monastieke leven een man in staat te stellen de werkelijkheid onder ogen te zien in al zijn naaktheid en ontstellende feitelijkheid, zonder verontschuldigingen, zonder nutteloze verklaringen en zonder uitvluchten.

Men zou kunnen opwerpen dat in feite juist het tegenovergestelde lijkt te gebeuren. Het monastieke leven kan een vlucht in allerlei kunstmatige dingen worden, in mythes of illusies, dit zal ik niet ontkennen. Al wat ik zeg is dat het belachelijk is argumenten aan te voeren tegen het monachisme ten overstaan van de wereld steunend op de veronderstelling dat het monastieke leven onwerkelijk zou zijn en het leven in de wereld werkelijk of vice versa. Elke vorm van sociaal leven heeft de neiging om in zich een zekere denkbeeldigheid en onoprechtheid te dragen. Elke vorm van sociaal leven wordt in zekere mate beheerst door een mythe. De monnik zou dit nog beter moeten

6

weten dan iemand anders, want zijn leven 'in de woestijn' is, ideaal gesproken tenminste, een leven dat alle maskerade en elke vermomming heeft afgelegd. Als hij natuurlijk helemaal niet in de woestijn leeft, dan heeft hij geen enkel voordeel tegenover iemand anders. Maar de monnik wordt 'uit de wereld' geroepen in die zin dat hij geroepen is om vrij te worden van alle ficties, mythen, redeneringen, routine eisen, misleidende beloftes en opgezette tirannieën. Als hij alleen maar andere mythen, andere gebruiken en tirannieën in de plaats stelt, nog ergere dan die van de wereld, dan is hij te beklagen.

En hier steekt de moeilijkheid juist de kop op. Als de monnik, in plaats van de essentiële realiteit van het naakte en eenzame hart, zijn eigen bijzondere systematische ideologie gaat cultiveren, en zich bij voorkeur gaat bezighouden met zijn eigen mythen boven die van de wereld, dan is hij gewoon bezig zijn tijd te verliezen. Het is juist dat de vrije middeleeuwse cultuur van het monastieke leven zoals dat nog steeds georganiseerd is op de dag van vandaag, nog meer gelegenheid biedt dan het chaotisch leven van de wereld buiten de kloostermuren. Maar nogmaals, het kloosterleven kan niet alleen gerechtvaardigd worden door het feit dat het een bepaalde cultuur in stand houdt, hoe edel en waardevol die ook weze.

Een van de meest dwingende eisen van de wereld is juist de verplichting om zijn leven te verklaren en te rechtvaardigen volgens maatstaven die niet redelijk en zelfs niet menselijk zijn. De monnik wil zich niet

7

rechtvaardigen volgens deze normen. Vandaag is een mens verplicht zijn waarde te bewijzen door zijn 'efficiëntie'. In zulke wereld kan de monnik maar beter beslissen nutteloos te zijn -- misschien als een protest tegen de mythe van de illusoire efficiëntie. Als Amerikaanse monnik voel ik me verplicht om met schaamte en medelijden vast te stellen waartoe de mythe van 'efficiëntie' de Amerikaanse macht hebben geleid in Vietnam. Ten overstaan van de machinaties van georganiseerde efficiëntie die niets anders veroorzaakt dan massamoorden verkies ik de betrekkelijke 'inefficiëntie' van mijn monastiek leven, dat slechts wat melk, kaas en brood, wat muziek en soms een boek voortbrengt.

2. WAT KAN EEN MONNIK VOOR DE WERELD BETEKENEN?

Tegenover de wereld laat de monnik zien dat een leven in de woestijn vervullend kan zijn

De monnik moet een teken van vrijheid zijn, een teken van waarheid, een getuige van de innerlijke vrijheid van de kinderen Gods waarmee Christus ons kwam overladen. Het 'woestijnleven' moet een teken van hoop zijn voor de mens die verdrukt wordt en vervreemd is door de zinloosheid en het onrecht van een samenleving die vervuld is van stralende hoop maar ook van hartverscheurende problemen. De uitdagingen en de beloftes van de technologische wereld werken inspirerend, al moeten we het feit onder ogen zien dat deze beloftes voor de meeste

8

mensen uitermate illusoir zullen blijven. De monnik is daar om aan te tonen dat men echt gelukkig kan zijn zonder afhankelijk te zijn van enig wereldlijk succes, zonder de vervulling van onze ambities, hoe subtiel, hoe kerkelijk of apostolisch ze ook mogen zijn. Door de eenvoud, de armoede, de onthechting en de eenzaamheid van zijn 'woestijnleven' -- of door zijn gehoorzaamheid binnen de arme gemeenschap van harde werkers die de monastieke familie is -- getuigt hij van het feit dat het geluk van een christen niet afhangt van de beloftes van deze wereld. Men kan er zeker toe bijdragen, voor zover men daartoe in staat is, het leven waard te maken geleefd te worden voor zichzelf en voor anderen, maar de hoop moet daar niet eindigen en bij moeilijkheden moet men niet dadelijk wanhopen. Hoe groots de wereld ook mag zijn, het is een wereld van oorlogen, concentratiekampen, rassenrellen, politiestaten, ziekte en dood. Het moet gezegd dat -- al helpt de technologie al deze kwalen te bestrijden -- een slecht gebruik ervan alles nog erger zal maken. De monnik die perfect de nieuwste technologie kan aanwenden op zijn landbouwbedrijf is daar om te tonen dat men die technologie ook kan aanwenden zonder er al zijn hoop op te stellen en zonder er afhankelijk van te worden met het oog op het uiteindelijk geluk. Met andere woorden, hij is daar om de mensen te helpen de vrijheid van de armen van geest te beleven te midden van de problemen en de zegeningen van een materiële wereld in volle ontwikkeling.

9

Hij doet dit niet door te preken, maar gewoon door te leven en door in zijn dagelijks leven gestalte te geven aan de diepe betekenis van datgene wat hij gelooft: het evangelie van Christus, dat hem leert in direct contact te leven met Gods goedheid en te delen in die goedheid samen met zijn broeder in een leven van eenvoudig eerlijk werk, studie en gebed.

3. WELKE MISSIONAIRE TAAK HEEFT DE MONNIK?

Monnik zijn is genoeg als “missie”

Zoals elke christen zoekt de monnik het heil en de vreugde voor de hele wereld, hij wil 'alles samenbrengen in Christus', maar hij tracht dit niet te bereiken door de kracht en de wijsheid van zijn prediking. Hij leeft niet om mensen te bekeren, noch direct noch indirect. Ikzelf heb een paar boeken geschreven en men heeft mij verteld dat er mensen zijn die zich bekeerd hebben door het lezen van die boeken. Toch verklaar ik plechtig dat ik nooit in mijn leven er bewust naar zou gestreefd hebben om iemand te bekeren. Ik heb alleen geprobeerd de waarheid te zeggen zoals ik die zie en te getuigen van wat ik ontdekt heb door te leven in de wereld van de twintigste eeuw, zowel buiten het licht van Christus als daarbinnen. Er is een verschil en ik heb dat verschil duidelijk ervaren. Dat heb ik proberen uit te spreken. Dat is alles. Daarnaast heb ik bij mijn schrijven bedenkingen proberen te formuleren- over andere aspecten van onze moderne wereld en zijn problemen, vanuit het speciale perspectief dat een

10

leven 'buiten de wereld' verschaft aan een monastieke toeschouwer. Ik heb nooit beweerd dat dit perspectief het enige goede was, of dat ik betere antwoorden had dan iemand anders. Ik denk niet dat ik anderen ooit geoordeeld heb of dat ik beweerd heb dat ik het als monnik beter wist dan de anderen. Ik voel mezelf betrokken bij dezelfde problemen en ik moet in het reine trachten te komen met die problemen van de wereld, omdat het ook mijn problemen zijn. Iemand die zou denken dat hij al die problemen van zijn rug kan schudden door zijn toevlucht te zoeken in een klooster, die bedriegt alleen maar zichzelf. Dat is mijn idee.

Anderzijds denk ik niet dat ik een taak heb als sociale verslaggever, of als predikant of pseudo-profeet of als wat dan ook. Het is mijn taak te zijn wat ik ben, een man die God zoekt in stilte en eenzaamheid, met een diep respect voor de eisen en de werkelijkheid van zijn roeping, volkomen bewust dat ook anderen op hun eigen manier op zoek zijn naar de waarheid.

4. VERWACHT EEN MONNIK IETS VAN DE WERELD?

De monnik leeft mee met de wereld via de beperkte contacten die hij heeft

Het is duidelijk dat hij dat moet doen. Hij kan zichzelf niet misleiden en denken dat hij volkomen 'buiten de wereld' staat, alsof een monnikenplunje aantrekken zou kunnen volstaan om hem naar een andere planeet te voeren. Het gezegde dat een monnik de wereld zou

11

haten, is een mythe die gedeeltelijk te wijten is aan een bepaald monastiek spraakgebruik, nog aangedikt door de misvatting van oude wijvenpraatjes die de ronde deden onder monniken.

Chateaubriands Leven van de Rancé, een prachtig boek met grote literaire kwaliteiten, dat Camus kende en bewonderde, beschrijft ongelukkiglijk de monnik als iemand die het leven haat en de dood liefheeft. Dit is een ongelukkige vergissing, maar deze overdrijving blijft hardnekkig verbonden met het beeld van de kloosterling. Er zijn nog steeds mensen die ervan overtuigd zijn dat een monnik alleen maar interesse heeft voor het graven van zijn eigen graf, of dat een monnik zich inbeeldt dat de vreugde die hij in de hemel zal genieten een beloning is omdat hij zo pervers ongelukkig was op aarde. Iemand die het kloosterleven echt kent, zal niet instemmen met dit verwrongen beeld.

Monniken zijn gewone mensen, heel gevoelig voor menselijke waarden, ze staan open voor en bekommeren zich om andere mensen. Tijdens de tien jaar dat ik novicemeester was, heb ik ondervonden hoe er soms een merkwaardige veranderingen plaats vond: iemand die naar het klooster kwam met een defensieve en zelfverzekerde ingesteldheid, bleek vaak al heel vlug een eenvoudige open en vriendelijke persoon te zijn, iemand die in vrede met iedereen kan leven en die gevoelig is voor de behoeften en de moeilijkheden van de anderen. Het is natuurlijk wel zo dat sommige monniken zich in hun klooster

12

verschansen onder een bijna pathologische tent, maar zo iets gebeurt ook in de wereld. Eenzaamheid leert een mens hoe arm en onbetekenend hij is in zichzelf, het leert hem dat hij geen zin en volheid aan zijn leven kan geven zonder de anderen. Dit betekent echter niet dat hij zijn monastiek leven opgeeft om zich te bemoeien met het leven van de anderen en dat hij hen diets maakt hoe ze hun problemen moeten oplossen. Hij weet dat hij zijn eigen roeping dient te volgen en dat hij zijn eigen leven dient te runnen. Vooral weet hij dat de Heilige Geest hem in contact zal brengen met de mensen die hij zal moeten helpen, hij tracht geen oplossingen te forceren vanuit zijn eigen ideeën. Hij weet dat preken en onderwijzen het werk van anderen is, en dat God die mensen in hun werk zal zegenen. Door zijn gebed en zijn liefde, door zijn occasionele dialoog -- geschreven of gesproken -- met de enkele mensen die in zijn leven komen, houdt hij contact met de rest van de wereld en deelt in haar strijd om de voorliggende problemen op te lossen.

5. WAAROM LEVEN MONNIKEN IN AFZONDERING?

Afzondering is noodzakelijk om tot intieme vereniging met God te komen

Dat is hetzelfde als vragen waarom een laborant werkt in een laboratorium, of waarom een zeiler naar zijn boot gaat, of waarom een eend zwemt in het water. Waarom gaat iemand naar zijn slaapkamer en waarom kruipt hij in zijn bed als hij wil gaan slapen? Waarom vlijt hij zich niet neer in het midden van de

13

straat? Een monnik zoekt stilte en eenzaamheid omdat zijn geest en zijn hart daar tot rust komen en hem nieuwe perspectieven aanreiken; daar kan hij het Woord van God beluisteren en erover mediteren zonder gestoord te worden door nutteloze en abstracte bespiegelingen. De monnik is per definitie een man die in afzondering leeft, in stilte, ver van het lawaai en de verwarring van de drukke wereld. Hij doet dit omdat de afzondering hem een bepaalde noodzakelijke voorwaarde verstrekt voor zijn leven: een innerlijke vrijheid, stilte, bevrijding van de triviale bekommernissen die voortkomen uit de overstimulatie van de begeerten en de verbeelding. DE MONNIK ZOEKT STILTE EN EENZAAMHEID, LAAT ONS DIT TOEGEVEN, OMDAT HIJ WEET DAT DE ECHTE VRUCHT VAN ZIJN ROEPING VERENIGING MET GOD IS IN LIEFDE EN CONTEMPLATIE. Een toepasselijk gezegde van de Moslim soefi’s valt me hier te binnen: 'Een kip legt geen eieren op het marktplein'.

Het is natuurlijk waar dat het contemplatieve leven ook kan beleefd worden buiten een klooster en dat men innig verenigd kan zijn met God terwijl men een druk actief leven leidt. Een zekere innerlijke eenzaamheid en vrede is nochtans nodig voor deze intieme vereniging met God. Toch dienen we er steeds aan te denken dat eenheid met God geen kwestie is van teruggetrokkenheid en van speciale ervaringen, maar dat het een zaak is van liefde en de liefde voor andere mensen is noodzakelijk als we zonder illusies willen groeien in authentieke liefde voor God. De twee liefdes

14

zijn in feite één en ze zijn nooit een obstakel voor elkaar.

6. CHRISTENEN IN DE WERELD

Christenen in de wereld volgen Christus met hún roeping om aan een betere wereld te werken

Zo komen we aan de laatste vraag. Het kloosterleven houdt niet in dat zij die buiten een klooster leven noodzakelijk onvolmaakte of onoprechte christenen zijn. Wel integendeel. Een christen is een volgeling van Christus en er bestaat een verschil in genaden en roepingen in de kerk. Het belangrijkste is niet of men in een klooster leeft of in de wereld, maar wel of men leeft als een ware leerling van Christus in de staat waartoe men geroepen werd door Christus. De strijd voor een beter bestaan in de wereld is niet in tegenstrijd met het christelijk leven, maar alles hangt af van de motieven waarmee men strijdt voor een beter bestaan. Als de strijd voor een 'beter leven' in werkelijkheid louter een zelfzuchtig streven is om meer geld te verdienen, om zich meer macht en meer zelfbevrediging te verschaffen, dan zal de christen beseffen dat hij zijn verplichting vergeet om te leven voor anderen en voor Christus. Maar als iemand zich met al zijn krachten wijdt aan het verwezenlijken van een beter leven voor zijn naaste, dan zal hij zeker ondervinden dat hij door zo te handelen veel uitdagingen zal ontmoeten en dat hij veel belangrijke keuzes moet maken die zijn leven meer en meer zullen oriënteren naar de liefde van Christus. Men kan

15

niet vruchtbaar leven in onze wereld zonder grote generositeit, eerlijkheid en offerzin. Deze wet is zowel in als buiten het klooster van toepassing.

Thomas MERTON, Contemplation in a World of Action,Doubleday & Company, New York, 1971, blz. 225-234

16

NIEUWE WIJN IN NIEUWE ZAKKEN

Enkele fragmenten uit een actueel Vaticaans document van de congregatie voor de

religieuzen, waarin het lijkt alsof Thomas Merton aan het woord is …

17

We leven in een periode van noodzakelijke en geduldige herziening van alles wat de erfenis

en identiteit van het godgewijde leven uitmaakt binnen de Kerk en voor het

wereldgebeuren.

CONGREGATIE VOOR DE INSTITUTEN VAN GODGEWIJD LEVEN EN DE SOCIËTEITEN

VAN APOSTOLISCH LEVEN

NIEUWE WIJN IN NIEUWE ZAKKEN

Het Godgewijde leven ende nog open uitdagingen sinds het Tweede

Vaticaans Concilie (1962-1965)

In de periode vóór het Concilie vertegenwoordigde het religieuze leven in al zijn vormen en structuren, een onverdeelde en werkzame kracht voor het leven en de zending van een strijdende kerk, voortdurend in verzet tegen de wereld. In de nieuwe periode van openheid en dialoog met de wereld voelde

18

het religieuze leven zich in de voorhoede gedrongen om op zoek te gaan naar de kenmerken van een nieuwe relatie tussen Kerk en wereld die ten goede zou komen aan het hele lichaam van de kerk.

DE CONGREGATIE BOOG ZICH OVER DE DOOR HET GODGEWIJDE LEVEN AFGELEGDE WEG IN DE TIJD NA HET TWEEDE VATICAANSE CONCILIE, OM EEN SYNTHESE TE KUNNEN MAKEN VAN DE UITDAGINGEN DIE NOG OPENSTAAN. Deze Richtlijnen (Oriëntaties) zijn het resultaat. Ze moeten als een oefening in evangelische onderscheiding gelezen worden, waarbij men - in het licht van de Geest - de oproep tracht te herkennen die God laat weerklinken in de historische situatie zelf. Het is een oefening in kerkelijke onderscheiding waardoor godgewijde mannen en vrouwen opgeroepen worden om nieuwe paden in te slaan, opdat de idealen en de leer werkelijkheid worden in ons leven: systemen, structuren, diakonie, stijlen, relaties en taal. De verleiding zich strategisch aan te passen om de voortdurende uitdagingen te vermijden die nodig zijn om het hart te bekeren, is er doorheen heel de geschiedenis van de Kerk geweest. Dit zijn Richtlijnen om met parrhesia (vrijmoedigheid, stoutmoedigheid) de wijnzakken te testen die gemaakt zijn om de nieuwe wijnen te bewaren die de Geest voortdurend aan zijn Kerk geeft , terwijl Hij ons oproept veranderingen op gang te brengen door concrete actie op korte en lange termijn. Nieuwe wijn moet men laten gisten, bijna ademen in de wijnzak zodat hij goed kan rijpen en te zijner tijd geproefd en gedeeld kan worden. De boodschap van het Evangelie kan niet tot iets puur sociologisch worden herleid. Het is veeleer een geestelijke oriëntatie die altijd nieuw blijft. Het vraagt een open geest zich een beeld te vormen van de profetische en charismatische wijzen om de navolging van Christus te beleven binnen geschikte en wellicht ongekende kaders. Authentieke, duurzame

19

veranderingen gebeuren nooit automatisch. Normalerwijze moet men leren omgaan met een hele serie tegenstand, en zelfs met stappen achteruit. We moeten erkennen dat deze weerstand niet altijd kwaadwillig of te kwader trouw is. Meer dan vijftig jaar na het einde van het Tweede Vaticaans Concilie, moeten we constateren dat als we ons in de war of van ons stuk laten brengen door de levenwekkende aansporingen van de Geest, dit nooit zonder pijn gaat. Het is geen gemakkelijke taak om de sprong te wagen van een eenvoudig bestuur in een welbekende situatie naar leiding geven met onbekende doelen en idealen met een overtuiging die echt vertrouwen wekt. Op het grote engagement tot vernieuwing en creativiteit lijkt sinds kort een stagnatie zonder uitweg te volgen juist nu we worden opgeroepen edelmoedig een nieuwe uittocht (exodus) aan te gaan. Angst voor de toekomst verzwakt en ontkracht in veel gevallen dit profetisch ambt waartoe het godgewijde leven in de Kerk geroepen is voor het goed van heel de mensheid. Op dit punt van de tocht aangekomen, is het gezond en noodzakelijk om stil te staan bij en te onderzoeken wat de kwaliteit en mate van rijping is van deze nieuwe wijn die tijdens het lange seizoen van de na-conciliaire vernieuwing geproduceerd is. We zijn geroepen om deze wijn, waarvan we de liefdevolle bewakers zijn, uit te gieten tot vreugde van allen, bijzonder van de armen en de kleinen. We moeten niet bang zijn om eerlijk te erkennen hoe ondanks een hele serie veranderingen, het oude institutionele stramien moeite heeft om resoluut de stap te zetten naar nieuwe modellen. Heel de uitgelezen verzameling van talen en modellen, waarden en plichten, spiritualiteit en kerkelijke identiteit waaraan we gewend zijn heeft misschien nog geen plaats gelaten aan de keuring en stabilisering van het nieuwe, uit de inspiratie en de postconciliaire praktijk geboren PARADIGMA. We leven in een periode van noodzakelijke en

20

geduldige herziening van alles wat de erfenis en identiteit van het godgewijde leven uitmaakt binnen de Kerk en voor het wereldgebeuren. We kunnen de plicht niet langer uitstellen om samen te verstaan waar de knoop zit die losgemaakt moet worden om uit de verlamming te komen en de angst voor de toekomst te overstijgen. Aan de basis van elke weg lijkt het ons belangrijk het accent te leggen op de noodzaak van een nieuw elan tot heiligheid voor godgewijde mannen en vrouwen, ondenkbaar zonder een hernieuwde uitbarsting van passie voor het Evangelie ten dienst van het Koninkrijk. We worden tot deze reis aangezet door de Geest van de Verrezene die voortdurend tot de Kerk spreekt door zijn influisteringen. Paus Franciscus bevestigt ons op deze tocht: “Nieuwe wijn in nieuwe zakken. De nieuwheid van het Evangelie. Wat brengt ons het Evangelie? Vreugde en nieuwheid. Aan wat nieuw is, nieuwheid; de nieuwe wijn in nieuwe zakken. Heb geen angst om veranderingen in te voeren volgens de wet van het Evangelie. Juist daarom vraagt de Kerk ons, en ieder van ons, om enkele veranderingen. Zij vraagt ons om achterhaalde structuren los te laten: ze dienen nergens meer voor! En haal nieuwe wijnzakken, die van het Evangelie”. Het Evangelie is nieuwheid! Het Evangelie is een feest! En men kan het Evangelie niet volop beleven tenzij met een vreugdevol hart en een vernieuwd hart. Ieder gestabiliseerd systeem neigt ertoe verandering tegen te werken en doet zijn best ervoor zijn positie te behouden. Helaas bestaan er heel wat voorbeelden van een puur formele instemming, terwijl een echte bekering van hart ontbreekt. Met gezonde realiteitszin moeten we als eerste noemen het blijvend hoge aantal mensen die het religieuze leven verlaten. Het is belangrijk om licht te werpen op de voornaamste redenen voor deze uittredingen, die plaatsvinden òf na de eerste stadia van vorming (professie, priesterwijding), òf op gevorderde

21

leeftijd. Dit verschijnsel doet zich nu in alle geografische en culturele milieus voor. Volgens de ervaring van deze Congregatie zijn de voornaamste redenen voor de uittredingen: verflauwen van de visie van het geloof, conflicten in het gemeenschappelijk leven, en een leven in gemeenschap dat menselijkheid mist. Er moet nadrukkelijk op worden gewezen dat het niet altijd om affectieve crises gaat. Deze affectieve crises zijn vaak het gevolg van een dieperliggende teleurstelling veroorzaakt door een communiteitsleven dat niet authentiek is. Het verschil tussen wat voorgehouden wordt aan waarden en wat in de realiteit geleefd wordt kan zelfs tot een geloofscrisis leiden. Het buitensporig aantal spoedeisende en overdreven urgente activiteiten brengt het risico met zich mee dat een degelijk geestelijk leven, dat het verlangen naar trouw kan voeden en onderhouden, onmogelijk wordt. De isolering van jongere leden in communiteiten met overheersend bejaarde leden die moeite hebben in de stijl van spiritualiteit, gebed en pastorale activiteit verlangd door de nieuwe evangelisatie te treden, bestaat in sommige gevallen het risico dat hun hoop op een reële belofte van leven ondermijnd wordt. Deze frustratie kan er soms toe leiden dat uittreden de enige weg is om er niet aan onderdoor te gaan. Sociologisch onderzoek heeft aangetoond dat het jonge mensen niet ontbreekt aan een streven naar authentieke waarden waaraan zij zich serieus willen binden. Jonge mensen zijn open voor transcendentie, een vermogen om zich enthousiast in te zetten voor zaken als solidariteit, gerechtigheid en vrijheid. Door zijn gestandaardiseerde manier van leven – en dat al te vaak buiten de culturele context – en door een misschien overdreven bezorgdheid om het werk goed te laten verlopen, loopt het religieuze leven het risico het diepste verlangen van jonge mensen niet te beluisteren. Dit schept een kloof die de

22

vervanging van de generaties alleen maar moeilijker maakt en van de noodzakelijke dialoog tussen de generaties te zeer uitput.

We moeten ons dus enkele ernstige vragen stellen over ons systeem van vorming. Het lijkt erop dat men ondanks alle inspanningen en kwistige inzet voor de vorming er niet in slaagt het hart van de persoon te raken en werkelijk te transformeren. De indruk bestaat dat de vorming meer informatief dan effectief werkzaam is. Het resultaat is dat mensen een zekere broosheid behouden, zowel in hun existentiële overtuigingen als in hun geloofsweg. Dit leidt tot een minimaal psychologisch en geestelijk uithoudingsvermogen met als consequentie een onvermogen wat betreft de dialoog met de cultuur en de kerkelijke en maatschappelijke integratie om de zending met edelmoedigheid en op een vastberaden manier te beleven. Deze moeilijkheid van inculturatie legt de groeiende afstand bloot tussen de klassieke opvatting over het godgewijde leven met zijn gestandaardiseerde vormen en die heel andere manier waarop het wordt verstaan en verlangd in opkomende kerkelijke en culturele middens. We moeten constateren dat er een proces gaande is van ontwestering of onteuropeanisering van het godgewijde leven dat samen lijkt te gaan met een massief proces van globalisering. Het wordt hoe langer hoe duidelijker dat het allerbelangrijkste niet een zaak is van behoud van vormen, maar om open te staan om het godgewijde leven opnieuw te doordenken in de scheppende continuïteit als evangelisch geheugen van een voortdurende staat van bekering van waaruit intuïties en concrete keuzes dontspringen. Wil de vorming doeltreffend zijn, dan moet ze gebaseerd zijn op een strikt persoonlijke pedagogie en niet beperkt tot maar één oplossing voor alle waarden, spiritualiteiten, tijden, levensstijlen en wegen. We worden geconfronteerd met de uitdaging van een diep persoonlijke vorming, waarbij men werkelijk het model van

23

initiatie herstelt. Initiatie vereist contact tussen de meester en de leerling, zij aan zij lopen in vertrouwen en hoop. Echte rijping van de wederkerigheid tussen man en vrouw ontbreekt in de milieus van het godgewijde leven. Er is een dringende nood aan een geëigende pedagogie voor jonge leden om een gezonde balans te vinden tussen identiteit en anders-zijn; net zoals er een nood is aan een op oudere leden afgestemde ondersteuning om hen te helpen de positieve aspecten van een respectvolle en serene wederkerigheid te onderkennen. We kunnen spreken van een cognitieve dissonantie tussen oudere en jongere religieuzen. Voor de ene groep worden de relaties tussen het vrouwelijke en het mannelijke gekenmerkt door terughoudendheid en zelfs fobie, voor de andere door openheid, spontaneïteit en natuurlijkheid. De heilige Johannes Paulus II aarzelde niet ons te herinneren aan de oude wijsheid van de monastieke traditie – “dikwijls geeft de Heer aan een jongere te kennen wat het beste is” (Regel van St. Benedictus, 3,3) – om op een gezonde manier concreet de spiritualiteit van de communio te beleven, die de actieve deelname van iedereen bevordert en garandeert. Over de nieuwe wijnzakken waarover Jezus spreekt in het Evangelie, werd gezegd dat het vervangen van de wijnzakken niet automatisch gebeurt, maar inspanning vraagt, vaardigheid en bereidheid tot verandering. Om dit te kunnen bewerkstelligen, moet er dus een algemene bereidheid zijn om af te zien van elke vorm van privilege. Het is belangrijk te bedenken dat niemand, op de eerste plaats hen die in gezag zijn gesteld, zich uitgezonderd kan achten om af te zien van soms voorbijgestreefde en schadelijke patronen. Er is geen verandering mogelijk zonder af te zien van deze obsolete patronen opdat nieuwe horizonten en mogelijkheden zich zullen openen in het bestuur, het gemeenschapsleven, het beheer van goederen en de zending. In geen enkel geval kunnen we blijven

24

hangen in een houding die meer lijkt op behoud dan op een authentieke ommekeer van onze manier van doen en onze houding. Gehoorzaamheid en dienst van het gezag blijven zeer gevoelige zaken, ook omdat de culturen en levensvormen diepe en ongehoorde veranderingen hebben ondergaan, die voor sommige misschien zelfs onthutsend zijn. In de context waarin we leven, is zelfs de terminologie van oversten en ondergeschikten niet langer passend. Wat in een relationele context van het piramidale en autoritaire type werkte is niet langer wenselijk of leefbaar in de gevoeligheid van communio in onze manier van aanvoelen en verlangen van kerk zijn. We moeten voor ogen houden dat de echte gehoorzaamheid de gehoorzaamheid aan God de eerste plaats geeft, vóór het gezag en vóór de persoon die gehoorzaamt, omdat het naar niets minder verwijst dan naar de gehoorzaamheid van Jezus; gehoorzaamheid die zijn liefdeskreet inhoudt Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten? (Mt 27,46) en het stilzwijgen van de liefde van de Vader. De echte gehoorzaamheid sluit dus niet uit, maar vraagt juist dat ieder zijn of haar door onderscheiding gerijpte overtuiging laat zien, zelfs als deze overtuiging niet samengaat met al wat er gevraagd wordt door de overste. Daarna, als de broeder of zuster geheel uit vrije wil gehoorzaamt in naam van de communio, zelfs als ze betere dingen zien, juist dan wordt de menslievende gehoorzaamheid in praktijk gebracht. Er heerst een algemene indruk dat de evangelische basis van broederlijkheid soms ontbreekt in de relaties tussen oversten en ondergeschikten. Er wordt meer belang gehecht aan de institutie dan aan de mensen uit wie ze is samengesteld. Identiteit in heel zijn reikwijdte wordt niet opgevat als een onbeweeglijk, theoretisch feit, maar als een gedeeld groeiproces. De generatiekloof, inculturatie en multiculturalisme die in toenemende mate de instituten van godgewijd leven kenmerken, kunnen veranderen van een plek van zwoegen in een plek van

25

uitgedaagd worden tot een echte communitaire dialoog in de hartelijkheid en de liefde van Christus. Alleen zo kan ieder individu zich betrokken en verantwoordelijk voelen voor het communitaire project om “een onderlinge steun te worden om ieders eigen roeping te vervullen. ”.We moeten geen bestuurders, beheerders vormen, maar vaders, broeders, gezellen op de weg, en vorming is een ambachtelijk werk, geen politiewerk.”In een bredere visie op het godgewijde leven, uitgewerkt door het Concilie, is men overgegaan van het centraal stellen van de rol van het gezag naar het centraal stellen van de dynamiek van het gemeenschapsleven. Om die reden kan het gezag slechts in dienst staan van de communio: een waar ambt om de broeders en zusters te begeleiden naar een bewuste en solide trouw. In feite wordt de confrontatie tussen de broeders en zusters en het luisteren naar iedere persoon een essentiële plaats voor de dienst van het gezag die evangelisch wordt. Beroep op bestuurstechnieken of op te spirituele en paternalistische toepassing van wegen die worden aangezien voor uitdrukkingen van “Gods wil”, reduceren een ambt dat geroepen is om de verwachtingen van anderen, de dagelijkse realiteit en de binnen de gemeenschap beleefde en gedeelde waarden tegemoet te treden. De uitdaging in de relatie tussen oversten en ondergeschikten is het verstandig delen van een gemeenschappelijke visie. In deze zin moet men met aandacht letten op het verzoek dat dit Dicasterium vaak ontvangt bij gelegenheid van de goedkeuring van Constituties (herschrijving en/ of amendementen) om tot een herformulering over te gaan van de huidige juridische terminologie aangaande de termen ‘overste’ en ‘ondergeschikte.’We moeten dus een dienst van het gezag aanmoedigen dat oproept tot samenwerking en een gemeenschappelijk visie op de stijl van de broederschap en zusterschap. Het is een zaak van

26

vertrouwen en zich wederzijds en in waarheid toevertrouwen. Zelfs in conflictsituaties en het niet met elkaar eens zijn, brengt het teruggrijpen op autoritaire vormen een spiraal van misverstanden en scheurwonden op gang die, veel verder dan concrete gevallen, desoriëntatie en wantrouwen doet oplaaien binnen het instituut, met andere woorden, ernstige twijfels voedt over de directe toekomst. Onderscheiding stopt niet bij de beschrijving van omstandigheden, van de problematiek, het gaat altijd verder dan dat en slaagt erin om achter ieder gelaat, ieder verhaal, iedere situatie een kans te zien, een mogelijkheid. De nieuwe wijn vraagt om het vermogen boven de geërfde patronen uit te stijgen om de door de Geest gewekte nieuwheid te waarderen, ze met dankbaarheid te ontvangen en ze tot aan de volle fermentatie verder dan het voorlopige te bewaren. Heilige Maria, Vrouwe van de nieuwe wijn, bewaar in ons het verlangen verder te trekken in gehoorzaamheid aan de nieuwheid van de Geest, dankbaar voor het teken van zijn aanwezigheid in de nieuwe wijn, vrucht van oogsten en nieuwe seizoenen. Maak ons volgzaam aan zijn genade en volhardend in het maken van zakken die houden en die niet de gisting van het sap van de wijngaard verspillen. Maak onze stappen stevig in het mysterie van het Kruis dat de Geest voor iedere nieuwe schepping vraagt. Leer ons te doen wat Christus Uw Zoon ons zeggen zal om iedere dag aan zijn tafel aan te zitten: Hij is de nieuwe wijn door Wie wij dankzeggen, de zegen ontvangen en doorgeven. Voedt in ons de hoop, in de verwachting van de dag waarop wij de nieuwe vrucht van de wijngaard met Christus zullen drinken in het Koninkrijk van de Vader.

Vaticaanstad, 6 januari 2017

27

www.kloosterschiermonnikoog.nl

28

29