FRITZ REUTER K E I N H Ü S U N GOrthografie nach der Volks-Ausgabe der sämmtl. Werke. 4. Auflage. Wismar.Hinstorff'sche Hofbuchhandlung Verlagsconto. 1900. - Strichfassung Fritz-Reuter-Bühne Schwerin 2016

1. De NodDe Rogg‘ sett‘t an, de Weiten bläuht,Jehannsdag is 't, de Sünn, de gläuht,Kein Regen föllt, de Wind, de swiggt,Dor rögt sick nich en Blatt an 'n Bom,Un up den Durn1 an 'n Weg, dor liggtVon 'n Heuaust2 her en dichten Stohm3.De blage Wepstart4 dröggt tau Nest –Hei is nah Fauderhalen west –Un slüppt un krüppt un hüppt herümUn nickt un kickt sick ängstlich üm,Un böhrt dat Köppken in de Höcht,Wat sick de Mann villicht ok rögt,De still dor acht'r 'e Steinmur liggt,Den einen Arm up sin Gesicht,As wenn Ein ruhig slapen will.Hei rögt sick nich, hei liggt so still,As wir hei dod, un All'ns lett5,As wir begrawen all dat Lewen;Un 't is so bang', as wenn de HewenIn stille Hitt en Weder brött6;Un ganz von firn, dor is 't, as wennDat süfzte œwer 't Feld dorhen.De Mann süfzt ok, sin Arm, de glittHerunner von dat Angesicht,Hei grippt tau Sid un fött un ritt,Wat hei von Gras tau hollen kriggt,Un richt't sick mit en Ruck in Enn'Un starrt ümher un folgt de Hänn'So kurlos7 œwer 't brun Gesicht,As wenn hei nich mihr seihen müggtUn hadd‘ doch sünst so’n hellen Blick,So makt för Lust un Leiw un Glück.Ach, äwerst in sin jitzig8 WesenIs nicks von Glück un Lust tau lesen;Kickt Ein em in dat bange OgUn süht, dat 't ut sin AngesichtSo tru un ihrlich 'rute lücht,Un fäuhlt dat Hart, wo em dat slog,Denn markt hei woll, denn weit hei wiß,Dat vel von Leiw de Red' dor is.Un kickt hei 'n beten in de Firn,

1 Dorn2 Heuernte3 Staub4 Bachstelze5 scheint6 ein Gewitter aus(brütet)7 eigentlich „bei dem keine Kur anschlägt“, ratlos8 jetzigem (von jitzt = jetzt)1

5

10

15

20

25

30

35

40

5

10

Un süht de junge, witte Dirn,De langsam 'ranne wankt9 allein,So blaß un trurig antauseihn:Denn weit hei ok, wer 't dahn em hett,Wer 't Hart em hast'ger slagen lett;Un süht hei sei so bleik un witt,Wo s' sachting geiht den Weg entlang,Weit hei, worüm sin Og so bang,Worüm dat in sin Hart so ritt.Un neger kümmt de bleike Magd,Ehr Og, dat süht so still verzagt,So thränenmäud in de Natur,As wenn 't de Welt vör Gott verklagt.Un as sei ängstlich üm sick kickt,Wat sei ok Einer süht dor stahn,Slickt sei sick lising dicht heranUn steiht un süfzt: “Slöppst Du, Jehann?“„Wat? – Slapen? – Ick?Mariken, slapen? – Gott erbarm! –Kumm, sett Di dal.“ Un seggt datsülw'ge noch einmal,Bet dat sei sitt an sine Sid,Wo hei sei dichter an sick tüht.Sei leggt den Kopp woll up dat Knei,Un weint so sachten vör sick hen;Ehr is so krank, ehr is so weih,Hei strakt sei œwer denn un wenn:„Lat sin, min Kind, lat doch man sin!Rad mal, wo ick hüt wesen10 bün,Ick bün hüt Morgen früh upstahn,Un bün all nah dat Amt hengahn,Un heww de Herrn bi 't Amt all beden,Dat s' mi doch Hüsung gewen deden.“„Wat säden s' denn?“ – „Sei säden –Du weitst woll, wo dat denn so is –Sei säden 't ok nich för gewiß,Sei hadd'n all so vel Arbeitslüd';Un wenn 'ck ut 't Ridderschaftlich wir,Denn süll ick leiwer11 doch tauseihn,Ob 'ck dor nich unnerkamen künn,In 't Fürstlich dürwt Kein 'rinner teihn,De nich geburen wir dorin.“„Dat seggt min Vader12 ok, Jehann.“„Wo? – Hest Du mit em redt? Weit hei BescheidMit Di?“ – „Oh, fohr mi nich so an!

9 Bedeutet im Plattdeutschen auch „wandeln“.10 gewesen, alte Form des Partiuzip II von sein11 Reuter schriebt hier und a.a.O. „leiwerst“, dies wurde in der Hörspielfassung bis auf eine Textstelle nicht übernommen.12 Reuter schreibt „Vader“, wenn der Vater gemeint ist, aber „Vadder Brand“ als Eigenname (vl. von Gevatter)2

45

50

55

60

65

70

75

80

85

15

Ach ne, Jehann, hei weitNicks von uns' Sünn' un von min Schann'.Ick heww noch swegen in min Nöthen,Un ward' ok swigen. Ne, ick kann 'nDat Metz nich in dat Hart 'rin stöten.“„Ick weit, ick bün en slimmen Gast,Min grötstes Unglück is min Hast.Un hüt taumal; mi 's bös tau Maud.Kumm her un wes mi wedder gaud!Du sallst man seihn, wi warden frigen,Un up den Harwst büst Du min Fru.“„Ach, wenn wi nu kein Hüsung krigen!Jehann, kein Hüsung – keine Tru;Uns giwwt kein Preister nich tausamen,Wenn Ein uns nich in Hüsung namen13.“„Ih, wenn wi narens unnerkamen,Denn treck wi in de Stadt herin.“„Dat sall man ok nich mœglich sin.“„Wat, Jochen is doch 'rinner treckt.“„Jehann, von Jochen will wi swigen,Mit denn' würd' dunn de Schann' taudeckt,Dat würd' tauglik em uperleggt,Den Ratsherrn sin oll Dirn tau frigen.Ach Gott, ick red! – Ick heww kein Recht,Dat Mäten noch en Blam' tau maken.“„Ach, swig doch still von so 'ne Saken.Heww'n up den Harwst wi noch kein Dack,Denn treck wi furt mit Sack un Pack,Denn treck w' de Kramersdörper nah,Denn gahn wi nah Amerika.“Sei fat't em üm un kek em an:„Wo girn güng ick mit Di, Jehann!Mit Di, so wid de Hewen blag!Du weitst, Jehann, ick bün nich zag;Girn wull ick œwer 't Water teihn,Doch minen Vader tau verlaten,So olt un krank un so allein,Dat wir von all de slichten Dahten,De ick em andauhn künn, de slimmst. –Ne, wenn Du hir nich unnerkümmst,Denn bün 'ck verluren,Denn is 't vörbiMit Di un mi.Un wenn min armes Kind geburenHüt oder morrn,Denn bün ick dat, wat Anner word'n,Denn ward uns' Leiw uns sülwst tau Gift,Denn ward dat Lewen,Wat uns tau lewen œwrig bliwwt,Dörch unsere eigene Leiw vergewen,

13 In der zu grunde liegenden Ausgabe und der Volksausgabe in 7 Bänden von 1877 wird immer „namen“ geschrieben, in der Handschrift allerdings „nahmen“.3

90

95

100

105

110

115

120

125

130

135

20

Un as en liderliches PorGelln wi denn in den ganzen Lann';Denn stiggt de Schann'Von Johr tau Johr,Un wenn dat endlich kümmt tau 'n Starwen,Denn möten s' unsre Kinner arwen.Wenn 'ck denn mi up min Lager krümm,Denn büst Du nich üm mi herüm,Denn kickst Du mi so tru nich an,As Du dat sünst woll ded'st, Jehann;Un de in Leiw so tru Di wir,De scheidt villicht von Gottes Ird'In Fluch un Haß.“Sei let em los un stödd' em furt,As wir dit all ehr letztes Wurt;Hei löppt er nah: „Süll so dat kamen,Denn halt s' der Deuwel alltausamen.Denn halt de Deuwel all de Herrn!Ick let mi schinn'n, mit Fäuten pedd'n,Ick bün 't jo anners nich gewennt,Doch wenn 't mit Di so mal eins ennt,Denn sall en Dunner 'rinner slahn,Dat ehr de Ogen œwergahn!“„Oh, Gott, Jehann, wat heww ick seggt?Wat heww ick seggt, wat heww ick dahn?“„Oh, wes doch still, lat sin, Jehann!“Hei makt sei los un schüwwt sei weg,Un fött ehr Hänn' in sin tausam;„Nu hür, Marik, wat ick Di segg –Ick wull dor irst man nich mit 'rut –Wenn 'ck hir bi uns nich unnerkam,Denn is dat mit dat Frigen ut,Denn Amt un Stadt, de häuden14 sick.“„Ach, un uns' Herr, de deiht dat nich.“„Hei möt, hei möt; ick lat nich nah.Du kannst nich nah Amerika,Un Keiner will uns' Hüsung gewen?Hir unner unsern eig'nen HewenKein Platz för uns, för mi un Di?Kein Platz in unsern Vaderlann'?Dat wir 'ne niderträcht'ge Schann'!Ror'15 nich, Marik! – Ick bliw dorbi:Hei möt, hei möt! Ick gah hen klagen,Wi will'n mal de Gerichten fragen.Uns' Herzog will nich, dat en Mann,De Arbeit mag un Arbeit kann,Ut sinen Lann' ward 'rute drewen;Hei hett Gesetze d'rœwer schrewen.Dat weit'n de Herrn ok ganz genau;Wi sünd dor man tau dumm dortau,

14 hüten15 weine, eigentlich „laut weinen“, daher wird roren auch für „schreien“ gebraucht4

140

145

150

155

160

165

170

175

180

185

Hei sall un möt uns Hüsung gewen!“ –Mariken lehnt sick an de MurUn kek em an in stille Trur.Sei was so bleik, sei was so blaß,Ehr Thranen föllen in 't gräune Gras,Sei folgt still vör sik hen de Hänn'Un seggt tau em so lis' un sacht16: „Jehann, so heww ick 't mi nich dacht.Nu wull ick, dat wir bald tau Enn'!Ach Gott, ick möt Di Dinen Glowen,Din letzte Hoffnung ok noch rowen.Uns' Herr, de giwwt uns keine Städ‘,Giww Acht, de lacht bi Dine Bed,Un wenn hei hürt, dat ick Din Brut,Denn jagt hei ut den Deinst Di 'rut.“„Worüm denn dat? Wat süll dat heiten?“„Oh, fohr nich up! – Du wardst woll weiten,Hei hett up mi en Haß stets hatt,Hei hadd' mit minen Vader wat,Un dat möt ick nu noch entgelln.“„Ja, 't is en Hund, en Minschenschinner!Kümmt hei mal in min Fust herinner,Denn ward 'ck em mal en Stück vertelln!“„Oh nich, Jehann, man keinen Larm!“Sei fött em üm, un sleiht den ArmEm smeichlich üm den breiden Nacken,Strickt em dat Hor un strakt de Backen.„Oh nich, Jehann, man keinen Strid!Den Herrn sin Hand, de reikt so wid,Wenn dei mal ein'n verdarwen will,Denn' kann uns' Herrgott sülwst nich redd'n;En Minschenhart mit Fäuten pedd'n,Dat is för denn' en Kinnerspill.Jehann, oh häud Di vör den Herrn!“„Wat will hei mi?“ – „Wat hei Di will?Besinn Di doch un red nich so!“„Nicks kann hei, wenn 'ck min Arbeit dauh;Un makt hei mi Verdreitlichkeiten,Denn smit ick em den Kram tau Fäuten,Un kann mi annerswo vermeiden.“„Dat kannst Du dauhn, dat kannst Du. – Ja.Kannst sülwst hen nah Amerika,Un süll dorüm min Hart verbläuden,Di steigt denn fri de ganze Welt;Ick un min Kind, wi sitten hir,Du schickst denn af un an mal Geld,Bet 't Di tauletzt denn mal inföllt,Dat 't nu nahgradens naug woll wir.Doch glücklich wardst Du nümmermihr,Du slöppst so ruhig nich as sünst,Wenn Di mal drömt, dat ick un 't Kind

16 eigentlich: sanft und dann auch leise, still; es bedeutet zuweilen auch „wohl“, z.B. „ja, dat will ich sacht daun“5

190

195

200

205

210

215

220

225

230

235

25

Hir unner einen Herrn sünd,Bi denn' Du 't nich uthollen künnst.“Dat packt em an, dat sleiht den KirlAs Dunner 'runner von den Dwirl17

Bet in de Tehn. Hei höllt sei fat't,Un ballt de Fust, stampt mit den Faut:„Denn gah 't mi allmeindag' nich gaud,Mariken, wenn ick Di verlat!Wenn ick mi von Di scheiden künn,Denn süll kein Man un keine Sünn,Kein Stirn mi schinen allmeindag';Wenn 'ck Di mi ut den Sinn eins slag',Will 'ck elend dörch de Welt henrönnen,Un in de Höll will 'ck ewig brennen.Ick lat Di nich, ick lat Di nich!Hei mag mi martern fürchterlich,Hei mag mi schinn'n, hei mag mi pedd'n,Ick holl hir ut bi unsen Herrn.“„Un ick will ni nich wedder klagen,Will Allens, Schimp un Schann' verdragen,Un wenn ick noch wat Slimmers wüßt.Ick will Di sin, wat Du mi büst, –Oh Herrgott, hür mi hoch in 'n Hewen! –Din All'ns, Din Hart, Din ganzes Lewen!“Fast holl'n sei beid sick in den Arm,Sei drucken beid sick tru un warm,Sei küssen sick vel dusendmal,De Thranen fleiten still hendalEhr Hart, dat is so vull un wid,As 't was in jene sel'ge Tid,As sei tauirst sick heww'n vör JohrenUp ewig Tru un Leiw tausworen.Un lang' un lang' stahn sei so dor.De Sünn, de strahlt so hell un klor,As wenn 't nich wedder mœglich wir,Dat Wolken tögen œw'r 'e18 Ird';Sei seggt tau dat bedrag'ne Hart,Dat, wenn de Hewen einmal lacht,Denn kem nie wedder düstre Nacht,Kein Weder tög heruppe swart.So süngt 't in 't Hart de arme Dirn,Un 't arme Kind, dat glöwt so girn.„Nu kumm, Jehann, wi möten gahn.“„Oh, ne, Mariken, sett Di dal,Kumm, sett Di in dat Gras tau mi,As Du dat sünst so girn hest dahn.“„Jehann, lat sin! Lat sin, Jehann.De ollen Tiden sünd vörbi;Gott weit, ob sei mal wedder kamen.“Ick möt nah Hus, nah minen Ollen.“

17 Wirbel18 Kurz für „œwer de“6

240

245

250

255

260

265

270

275

280

285

30

Hei rapt19 sin Haut un Stock tausamenUn kriggt sei an de Hand tau hollen.„Ne, ne, Jehann, nu nich! Nu gah!Kumm leiwerst up den Abend nah.“Dor gahn sei hen;un denn un wenn,Denn stahn sei still un kiken sickEinanner nah un winken sick,Nu wull'n sei woll ehr Schicksal dragen,Nu wull'n sei 't mit de Welt woll wagen.Ach, arme Kirl, ach, arme Dirn!Seiht Ji dat lüchten in de Firn?Hürt Ji dat dump herœwer dunnern?Kennt Ji de Welt? – Ji wardt Jug wunnern.

19 rafft7

290

295

300

2. De Schimp‘T is Sünndag hüt; de helle SünnKickt fründlich in de Stalldör 'rin.'T is Sünndagmorr'n, 't is nicks tau dauhn.De ollen Mähren stahn un rauhn,Oll Daniel reckt sick harthaft malUn halt sin Putzmetz20 sick hendalUn stellt sick an de Fauderkist,Dorup sin Stückschen Speigelglas,Un fohrt sick mit den Quast verdwas'Rin in dat olle gris' GesichtBet hei den Bort herunner kriggt –Verwohrt dat Metz, dat Glas, den Quast,Treckt sick de Hosendräger fastUn binn't 'ne reine Schört sick vörUn trett nu 'ruter ut de Dör.Un vör den Stall, dor sitt Jehann.Oll Daniel schüwwt sick an em 'ranUn schüwwt en Primken mang de Tähn.„Wo büst Du west, Johann, min Sœhn?“„Tau Dörp. Marik wull Middag kaken,Dunn hau't ick ehr dat Buschholt klein.“„Dat lat den Preiste man nich seihn.“„Du leiwer Gott, wat sall en maken?De ganze Woch geiht dat Geslaw'21,De Dirn möt Dag vör Dag tau Haw‘22, Wenn sall sei denn den Kram besorgen,Wenn anners, as den Sünndagmorgen?“„Je, 't sall nu œwer doch nich sin.“„Dat weit ick woll, wi sœlen bedenUn sœlen in de Kirch herin.De dei Gesetze maken deden,Dat sünd de Riken, sünd de Herrn,De Armuth dauhn s' dorbi nich fragen;Wi möten 't dauhn, wi möten 't dragen,Un wenn s' uns ok mit Fäuten pedden.“„Jehann, min Sœhn, nimm Di in Acht,Dat sick de Bös' nich inslickt in Din Hart;Ahn dat wi 't marken, kümmt hei œwer NachtUn malt uns de Gedanken swart.Du büst süs so 'n taufreden Blaut,An so wat hest Du nie nich dacht.Du ded'st Din Ding' so wollgemauth,Din Hart was froh, kein Arbeit würd' Di swer;Nu kümmst Du mi ganz anners vör.“„So? Bün ick anners? – Daniel, ja,Ick weit, ick bün ganz anners word'n,Ick heww kein Rauh nich, wo ick stah un gah,Dat jöggt mi ümmer hen un her,

20 Rasiermesser21 Sklavenarbeit verrichten, wird für jede täglich wiederkehrende schwere Arbeit gebraucht22 zu Hofe gehen, verdungene Hofdienste verrichten8

305

310

315

320

325

330

335

340

345

35

Un is dat hüt, denn wünsch ick, dat wir morr'n,Ach Gott! Wat is dat Hart mi swer!Ick heww 't woll markt: Du weitst Bescheid,Wo 't üm min arm Mariken steiht.Dauh 'ck up den Harwst kein Hüsung krigen,Denn kann 'ck de arme Dirn nich frigen,Denn möt en Unglück noch gescheihn,Den Jammer kann ick nich anseihn.Blot Hüsung, Hüsung! Wider sallMi Kein wat dauhn. – Wat red ick All.Di is 't in 'n Lewen nich so gahn,Kannst nich min Noth un Angst verstahn.“Un de oll grise Fauderknecht,De richt't sick still un irnst tau HöchtUn steiht vör em un kickt em an:„So? Weitst Du dat? Meinst Du, Jehann?Was ok mal jung, was ok mal stark,Mit Knaken vull von kräftig Mark,Min Og was klor, min Hart was frisch,Min Lewen was 'ne gräune Wisch,Un up de Wisch, dor bläuht 'ne Ros'So schön un hell, so vull un rik,Woll ebenso as Din Marik.Un was ick von de Arbeit losDes Abends, wenn de Schatten teihn,Denn satt ick mit min Ros' allein,Un wat wi redten, wat wi spröken,Dat steiht mi deip in 'n Harten schrewen,Un lewig is 't mi ümmer blewenUn bliwwt 't, bet dat min Hart deiht breken.“Jehann springt up un kriggt den OllenBi sine bewrig Hand tau hollen:„Worüm hest Du sei denn nich namen?“ –„En Worm was in min Ros' 'rin kamen,En Worm hett mine Blaum verdorben;In Noth un Elend is sei storben.Min Herr, de hett sei sowid bröcht.Hei was de Herr, ick was de Knecht.Min Hart blödd' unn'n, sin Hand was baben,Hei brök min Ros', ick heww s' begraben.“„Wer was Din Herr? Wer was Din Brut?“„Min Herr was unsern Herrn sin Vader.“„Un Du retst em nich jede Ader,Du retst sin swartes Hart nich ut?“Un de oll Daniel wendt sick üm –Sin Og, dat gläuht, sin Lipp, de bewt –Un seggt mit bewerige Stimm:„Min Sœhn, min Sœhn, uns' Herrgott lewt.›Mein is die Rache!‹ hett hei seggt;Hei hett sin Hand nahst up em leggt,

9

350

355

360

365

370

375

380

385

390

395

40

De Herr ‘s in Sünn' un Schann' vergahn;Ick was un blew sin FauderknechtUn hoff, ick ward' vör Gott bestahn.›Mein is die Rache!‹ Denk doran,Dat is en Trost för uns, Jehann.“„Ne,“ seggt 'e, „wenn ick 't wesen ded',Un mi wir 't so as di dunn gahn,Denn hadd' ick woll wat Anners dahn.›Mein is die Rache!‹ spreckt de Herr.Dat is recht gaud. Ja! Aewer werLett sick sin Ein un All'ns verdarbenUn leggt dorbi de Hänn' in 'n Schot? –So tautauseihn? – Ne! – Leiwer dod!Hei oder ick! – Ne, Ein müßt starben!“Un ballt de Fust un sleiht up 't Knei.„Ja, 't is de ew'ge Litanei!Von Morr'ns bet Abends in den Sälen23!Wi möten 't dauhn, un sei befehlen.Ob ein de Knaken kann noch rögen,Wer fröggt dornah? – Genaug – wi sœlen.Un wenn s' denn blot uns' Hart mal frögenUn 'rinner segen in uns' NothUn günnten uns uns' beten BrodUn günnten uns man blot de Städ',Un as en Minsch taum Minschen stünn'n,Denn wull w' ehr Macht un Rikdaum günn'n,Denn würd' kein Arbeit uns tau swer.Weck sœlen 't dauhn un sœl'n de Lüd'As Minschen hollen; œwer hir!Hir hett Kein mihr en heilen Rock,Hir is dat däglich Brod de Stock,Un Schandwürd' sünd hir noch dat Best.So is uns' Herr, so is sin Vader west.Dat is 'ne wohre Schinnerbann'!“As witte Duw' un swarte Raw',So stimmt tausamen Herr un Slaw'.Ehr Vurtheil geiht woll Hand in Hand,Sei wahnen beid in einen Land,Sei athen beid de sülwig Luft,Un rauhn villicht in eine Gruft;An einen Gott, dor wenn'n sei sick;Doch Hart un Hart, dat findt sick nich.

23 Sielengeschirr; ein Geschirr, das Pferden um die Brust gelegt wird, um sie Lasten ziehen zu lassen10

400

405

410

415

420

425

430

435

440

3. De HassDe schönste Dag in 't ganze JohrStiggt lising 'ruppe hell un klor;Jacobidag, wenn Rogg' ward meiht,Wenn Segen up de Feller steiht,Jehann, de deiht den irsten Hau,Hei meiht de Annern hüt vöran;Strack24 trett hei an den Roggen 'ran,

Süht nah sin Lag'25 un kickt genau,Wo hei 'n am Besten faten kann;Marik, de folgt dat Swad26 entlangUn rafft de Garw un slingt den Schrank27: De Arbeitslust, de lett vergetenDat Leid, wat ehr dat Hart terreten.Un as dat kümmt tau Vespertid,Dunn sitt en Por so still bi Sid,Jehann is 't un sin arme Dirn,De kickt so trurig in de Firn.So sitten sei 'ne tidlang Beid.Hei fröggt tauletzt. „Segg, büst Du mäud?“„Oh ne, dat sall mi nicks verslahn;Du hest jo halw min Arbeit dahn,Du smetst Din Seiß28 so oft bi SidUn rüfelst29 mi de Garw tausamen.Ne, ick künn prächtig mit Di kamen.“Un as s' gewohrt, dat 't Keiner süht,Dunn leggt s' den Kopp an em heranUn kickt tau Höcht: „Min leiw Jehann!“„Hüt gung30 dat ornlich in de Wedd‘31. –Süh, kik mal dor! Dor kümmt uns' Herr!“ –„Hüt is hei fründlich,“ - „Nee, Jehann!“„Kumm mit, Mariken, mit heran!Du möst em binn'n, ick will em striken;Un will'n em noch mal bidd'n, Mariken.“„Oh, gah allein. Ick nich. Ick nich!“„Ih, heww Di doch nich häwelig!Wat is denn los, wat is dorbi?“„Oh ne, Jehann; oh, gah ahn mi!Hei deiht 't nich, kriggt hei mi tau seihn.“Jehann steiht up un geiht alleinUn grüßt den Herrn un sett't den HautWoll up den Bom32 un strickt so kasch33

Un bedt sin lust'gen Rimels gaud;

24 Stramm, aufrecht25 Hin- oder Zusammengelegtes, Schicht26 abgemähte Stelle auf dem Feld27 Schrank (von schränken, verschränken) ist eine eigentümliche Schlinge, in welche das Korn gebunden wird.28 Sense29 aufhäufen30 ging; Während Reuter normalerweise das Präteritum mit „hei güng“ bildet, steht hier und im Kapitel DAT ENN (Zeile 1942) jeweils „gung“. Dies ist aus der Volksausgabe von 1900 übernommen. In der Erstausgabe von 1857 schreibt Reuter beide Male „güng“. Es könnte sich in der Volksausgabe um Tippfehler handeln, die in der Hörbuchfassung übernommen wurden.31 Wette32 Sensenbaum, Sensenstiel; auch: Stange zum Halten des Korns auf dem Wagen33 lebhaft, flink, munter11

445

450

455

460

465

470

475

480

45

50

55

De Herr langt 'rinner in de TaschUn halt en Daler 'rut un winkt.„Da, Kinner; west vergnäugt un drinktHut Abend min Gesundheit eins.Wat rührst du di nich von de Städ’?“„Ach Herr, ick hadd 'ne anner Bed‘.Acht Johr bün 'ck nu bi Sei in DeinstUn ümmer heww 'ck mi gaud bedragen,Un œwer mi kann Keiner klagen,Ick heww min Arbeit dahn, as KeinUn was Sei tru; min Hand is rein.Ick heww all einmal dorvon seggtUn mine Bed‘ an 't Hart Sei leggt,Ick kam noch mal. Oh, gewen S' miDoch up den Harwst dat Frigen fri!“„Ja, Jehann Schütt, dat is woll wohr,Du büst mi tru un ihrlich westUn in de Arbeit büst de Best;Indessen doch – de eigen Lüd',De ward'n mi gor tau vel tau dür.Ick heww mi einmal dorup stemmt;Up mine Gäuder lat 'ck nich frigen,Wenn ok de Arbeit mal eins klemmt,Ick kann naug Lüd' ut 't Fürstlich krigen.Un denn is ok kein Hüsung fri.“„Doch, Herr, wo Vadder Brand in is:Den Ollen nem ick denn tau mi,Un 't blew denn Allens so, as süs.“De Herr, de grübelt, sinnt un steiht,As wenn 't em würklich nahgahn deiht,Dat hei de Bed afslagen sall.Mit einmal œwer sleiht hei üm;In sinen Harten stiggt de Gall,Unseker ward sin barsche Stimm,Unrauhig ward sin düster Og;Un hart un kolt was 't, as hei frog:„Wer is 't denn, de Du frigen willst?“„Oll Brandten sin Mariken is 't.“De Herr, de würd' vör Bosheit blaß,Hei rückt de Flint herüm, as wull 'eSei 'runner riten von de Schuller,Un smet den Daler in dat Gras,Un dreiht sick up de Hacken ümUn lacht so gel mit höhnsche Stimm:„Ne, säuk Di man 'ne anner ut!Kein Hüsung heww 'ck för so 'ne Brut!“ – –De Herr is weg; Jehann bliwwt stahn,As hadd' vör em de Blitz 'rin slahn.„Worüm? – Woso? – Worüm 'ne anner?“Un smitt sick an de Hock34 heranner.Mariken kickt em trurig an:

34 Stall, Koben, Verschlag12

485

490

495

500

505

510

515

520

525

530

60

„Ick säd' Di 't woll, min leiw Jehann.Nich wohr? Nu is 't woll rein vörbi?“Hei stött ehr Hand ingrimmig weg:„Du säd'st dat woll? De Wohrheit segg!Wat is 't, wat hett de Herr mit Di?“„Du weitst, hei kann mi nich utstahn.“„Dat is dat nich! de Wohrheit 'rut:Hei was sowid, hei hadd' dat dahn,Doch as hei hürt, dat Du min Brut,Dunn wull hei nicks mihr dorvon weiten.Nu red un segg, wat sall dat heiten?“So ängstlich sach sei in sin Og,De Lippen würden ehr so blaß,As sei de Ogen nedder slog,Un 't lis' sick œw'r 'e Lippen tog:„Wil ick em nich tau Willen was.“As wenn em ded 'ne Adder35 steken,Flüggt hei tau Höcht; knapp kann hei spreken.„Wat? – Em tau Will'n? – Wer ded' dat? – Wer?“„Ach, leiw Jehann, dat was uns Herr.“Un reckt den Arm nah em tau Höcht:„Ach Gott, Jehann! Nu heww ick 't seggt.Oh, kik mi nich so düster an!Ick blew Di tru, min leiw Jehann.Hett hei mi 't Lewen ok vergällt,Du blewst min Einzigst in de Welt.“Hei rekt ehr nich de Hand, hei swiggt;Den ollen Daniel sin Gesicht,Dat steiht so swart vör em un kicktEm as en Späuk, dat nich mihr wickt,Mit stire Ogen in 't Gesicht.Bether was 't Arger un Verdruß,Wat in dat Hart em kint36 un wuß,Nu waßt dor Haß un grimme Grull;Bet baben is dat Hart em vull.

35 Otter. Man unterscheidet zwischen „Adder“ und „Snak“. Alle giftigen Schlangen heißen „Adder“, alle nichtgiftigen „Snak“.36 keimte13

535

540

545

550

555

560

565

65

4. De GrullMicheli is 't, dat Feld is klor;De Aust tau Schick37, un wedder denktDe Minsch all up dat negste Johr.Jehann liggt acht'r 'e Steinmur wedder,Wo vör en Virteljohr hei lag38;All'ns, wat hei süht, dat drückt em nedderUn wenn hei in den Hewen sach39

Denn fäuhlt hei, dat en swor GewichtEm hängt an sine rasche Flücht40.Wat was hei doch ganz anners word'n!Wenn süs ok mal Verdruß un ZornHell in sin Hart hadd‘n upbegährt,Dat güng vörbi, nu fäuhlt hei, datEm Grull un Haß in 'n Harten sattUn an sin frisches Lewen tehrt.Dunn kümmt Mariken antaugahn.Sei hett den besten Dauk ümdahn,„Büst du’t Marik?“ „Ik bün’t, Jehann.“„Wo kümmst Du her? Wat hest Du vör?“ –„De Möllerfru is bi mi west,De redt mi fründlich tau un säd':Sei glöwt, dat wir för uns dat Best,Wenn ick uns' Fru mal bidden ded';Ick süll 't ehr recht an 't Hart mal leggenUn süll 't ehr recht beweglich seggen,Wo uns dat güng, denn, meint sei, ded' s' 't41.Un wenn Du em denn nochmal bed'st . . .„Un? Wierst du dor? Wat säd' s' tau Di?“ –Sei sett't sick up en Stubben dal„Mariken, kumm, nu antwurt mi!Wes man getrost! Wat säd' s' tau Di?“ –„Dat weit ick nich, ick weit man blot,Dat wi verlur'n up ewig sünd,Un dat dat Kind in minen Schot –Ach, Gott, Jehann, min armes Kind! –Verflucht dörch uns're Sünnen is.Dat heww'n Sei seggt, dat weit ick wiß,Dat brus't mi noch dörch mine Uhren.Ach Gott, Jehann, All drei verluren!“ –„Wat? Glöwst Du dat? – Wer hett Di 't seggt? –'Ne Fru, de sick up 't Beden leggtUn fram42 is word'n in alle Il,Wil dat s' nicks Beteres versteiht,De Ort ward fram ut Langewil;Dat weit ick ok, wat so Ein weit;Un ick segg Di, dat is nich wohr;

37 Die Ernte ist eingebracht.38 veraltet für „leech“39 veraltet für „seech“40 Flügel41 ... ded sei dat42 fromm14

570

575

580

585

590

595

600

605

610

615

70

Dat is nich wirth, dat Ein d'rüm ror'.“ –„Sei was de Irst, de mi den BekerVull Schimp un Schann' tau smecken gew,Em vull got, bet hei œwerdrew;Un ach! Ick glöwt un hofft so seker.Sei gew mi all de slichten Würd',Sei hett mi 't seggt, wo 't mit mi wir,Sei hett mi 't seggt, wo 't mit mi kem,Un wat dat för ein Enn' eins nem.“ –„Dat hett sei seggt, min arm Mariken? –Un säd' sei gor nicks von de RikenUn von de Herrn in unsern Lann'?Vertellt s' Di nicks von de ehr Schann'?Un säd' s' Di nich, dat de de Sünn',De wi ut reine Leiw begahn,Un wil wi uns nich frigen künn'n,Ut pure Schändlichkeiten dahn?Dat ganze Dörpe sünd vergift't?Un wo de Tucht is unnergahn,Dat dor de Herrn dat angestift't?Dat wi 't mit Elend büßen möten,Wenn wi mal Gottes Wurt vergeten?Un unsre Herren blot mit Geld?Dat säd' s‘ di nich? – Denn säd' sei nicks,Un Lœgen hett sei Di vertellt.“„Ne, ne, Jehann, so kann 't nich sin.Uns' Herr Pastur, de was dorbi,De redte just so up mi in:Dat Richtigst wir för Di un mi,Dat w' öffentlich vör de GemeinVör 't Altor up den Schandstaul seten,Wil dat wi 't sößt Gebot vergetenUn wat hei dauhn künn, süll gescheihn,Dat de oll Mod kem wedder up, –Un ick süll denn tau 'm irsten 'rup.“ –„Dat säd' de Pap? Hoho! Hoho!Dat würd' en Spaß, dat würd 'ne Lust!“ –„Oh Gott, Jehann, oh lach nich so!“ –„Hoho! Hoho! Dat wir dat just,Wat Knecht un Herrn makt wedder glick.In 'n Lewen sünd wi Arm un Rik,Vör 't Altor is dat richtig Flag,Wo glik wi west sünd männigdag.Un deiht 't nich mihr uns' Religion,Denn mag de Schimp un Schann' dat dauhn.Sei krigen Win un Brod apart,Wil dat för uns ehr ekeln ward,De Schandstaul œwer wir uns glik.Hoho! Hoho! Lach doch, Marik!“„Oh lat dat! Du versünnigst Di.“ –

15

620

625

630

635

640

645

650

655

660

665

75

„Versünn'gen? Ick? – Wo denkst Du hen? –Wil 'ck 't Kind bi 'n rechten Namen nenn? –Ick red man von de Preisteri;Ick red nich gegen Gotts Gebot,Dor steiht nicks in von so 'ne Mod,Dor steiht vel Gauds för Arme schrewen,Un dat uns' Herrgott vel vergewen.“ –„Uns' oll Herr Paster hadd 't nich dahn,De hadd' mi nich so schrecklich richt't,De hadd' en Hart, uns tau verstahnOh, dat de unn'r 'e Wrausen43 liggt!“ –„Ja, de was brav; ja, de was gaud,De hadd' nich mit den Schandstaul drauht.“ –„De hadd' mi in 't Gewissen redt,Un hadd' mit mi un för mi bedt.“„De hadd' en Hart for arme Lüd'.“ –„Oh, dat de bi uns blewen wir!Nu heww ick unner Gottes SünnUn up de wide Welt nich Einen,An denn' sin Hart ick mir utweinen,An denn' sin Knei ick bichten künn.Ach, ick heww Keinen, Keinen, Keinen!“ –„Ick un Din Vader sünd Di tru.Wi stahn noch ümmer fast bi Di.“„Min Vader is kein Trost för mi –Du weitst worüm, Jehann – un Du . . . “ –„Din Hart slog woll eins weik un warmUn was för mi de sekerst Lad';Un wat ick up den Harten hadd',Min Denken all un all min Dauhn,Dat künn dor woll un ruhig rauhn.Doch dat 's vörbi, dat is nu west;Din Hart beharbargt anner Gäst,De kœnen mine swacken Klagen,Min Noth un Jammer nich verdragen.“ –„Ick bün Di, wat ick ümmer was,Kannst woll in minen Harten rauhn,Un rögt sick in mi Grull un Haß,So heww'n s' doch nicks mit Di tau dauhn.“ –„Lat fohren Haß un Grull, Jehann!Min Hart, dat is bet baben vullVon bange Noth un bitt're Qual,Dor is kein Platz för Haß un Grull.“ –Un rings umherLiggt swart un swerDe düstre NachtUn flustert sachtUn süfzt dörch 't RuhrUn dörch den ollen Flederbom

43 unter dem Rasen16

670

675

680

685

690

695

700

705

710

Un dörch dat Läusch44 an 'n Watersom45!Un 't Regenschur,Dat 'ruppe tüht,Glitt singend œwer 't Water hen,As süng de Nacht en Truerlied,Un weint so sacht herun, as wennSülwst swarte Nacht sick barmen deihtÜm 't Minschenhart un üm sin Leid.

44 Schilf45 Wassersaum17

715

720

80

5. De Sorg46

Hubertusdag steiht in’n Kalenner,Un in de Bucht47 ein Virteihnenner,De is dor sorgsam faudert word'nUn sall – so seggen s' – heran hüt morr‘n.Un sall hüt lopen vör de Hunn'.Natt is 't von baben un von unn';De Dak48 liggt gris up Dörp un Feld;De Sünn kickt 'runne up de Welt,As wull s' hüt gor nich ut dat Bedd,Un kickt so mäud dörch de Gardinen,As hadd' s' 't sick in den Kopp 'rin sett't:Hüt künn ok woll en Anner schinen.Oll Daniel steckt de Näs' herutUn süht nah baben hir un dor:„Mi dücht, dat süht all beter ut,Un achter Dam‘row49 ward 't all klor.Ick glöw, wi krigen hüt noch Weder50.Un wes't parat! Un paß en JederGaud up, de Pird' herut tau ledd’n51!Hüt is kein Spaßen mit den Herrn.De Sünn breckt dörch. De Herr, de röppt,En Jeder deiht un schirrt un löppt,Un Daniel ledd't den Hingst herut;Dunn kümmt Mariken hastig anUn süht so bang und ängstlich utUn fröggt den Oll’n: „Wo is Jehann?“ –„De Knechts, de halen Holt vermorr’n52.“ –„Ach Daniel, mi 's so angst un bang'n;Min Vader is so krank mi word'n,Ick heww nah 'n Dokter so 'n Verlang'n;Ach Daniel, bidd' Hei doch den Herrn,Dat hei den Dokter halen lett.“„Gah man – fragen will ’ck em girn!Wenn hei man sinen Gauden hett.“ –Un fummelt 'rüm an de Kandar53.„Was hat Er noch, Er alter Narr?“ –„Den Dokter möt w‘54 woll halen laten?“ –„Was? Dokter? Was? Ist Jemand krank?“ –„Ick kreg den falschen Tom55 tau faten.“ –„Das frag ich nicht. Wer ist denn krank?“ –„Ih, in den Stall is, Gott sei Dank!Nich tau verreden56, All'ns gesund.Oll Brand is blot so up den Hund,

46 Titel bei Reuter: De Lust47 eingehegter Platz48 Nebel49 Damerow, ein Ort in der Nähe50 Vorzugsweise „Gutes Wetter“51 ...die Pferde heraus zu führen52 heute morgen53 Zügel, die mit dem Gebiss zusammenhängen, Kandarre54 kurz für „möten wi“55 Zaum56 nicht zu verreden; eine allgemein gebräuchliche Formel gegen Zauberei und den Neid der bösen Geister18

725

730

735

740

745

750

755

760

765

85

90

95

Un dunn dacht ick . . .“ – „Das Denken lass' Er!Was Er auch denkt, ist einerlei.Mit Brandten ist es doch vorbei;Stellt vor sein Bett ein Eimer WasserUnd vor ihn legt ein Bündel Heu;Der Dokter wird ihm doch nichts nütz.“Un lachte œwer sinen Witz,„Inspektor, warum eilt Ihr so heraus?Ist etwa Feuer in dem Haus? –Was ist passiert?“ – „Hei is swor krank!“ – –„Ein Tagelöhner? – Gott sei Dank!Ich glaubt', es würd' was Schlimmes sein. –Ein Tagelöhner bloß.“ – „Nein, nein!Der nicht! – Eins von den Pferden,Der Schimmelhengst hat Harnbeschwerden.“ –„Der Hengst? – Der Hengst? – Der Worsleyhall?Ich würd' verrückt – parole d'honneur57! –Wenn ich so 'n edles Thier verlör. –Schick up de Städ’ nah Jehann Schütt,Dat glik hei nah den Dokter rittUn em vertellt, wat hir passirt!Min schöne Hingst, min düres Dirt!“Un de oll Daniel trett heran:„Bi Vadder Branden sitt Jehann.Herr, dor 's en gor tau grotes Leiden,Herr, ick will riden, wat ick kann,Sall ick nich leiwer glik de Beiden,Den Pird'- un Minschendokter halen?“ –„Hei deiht, wat ick em heww befahlen.Denn Dokter hal! Mak tau! Verswind!“„Sei segg'n jo, dat w' ok Minschen sünd,Na, Gott sei Dank!Noch bün 'ck nich krank;Doch kümmt mal eins an mi de Reih,Denn wull 'ck, ick wir ein leiwes Veih.Sei segg'n jo, dat w' ok Minschen sünd.Ick heww kein Kegel un kein Kind;Dat was mal eins 'ne ann're Tid,Doch de liggt wid!Wenn blot kein Unglück mal geschüht!“Un Daniel jöggt den Weg dorhen,Sin wittes Hor spelt in den Wind,Un düster liggt de Nacht herüm,Un düster spreckt in em de Grimm.

57 Ehrenwort, hier im Sinne von „bei meinem Wort!“19

770

775

780

785

790

795

800

805

6. De DodOll Vadder Brand liggt up den Dod;In 't Finster schint dat Morgenroth.De oft hett schint in Noth un Leid,De dunst'ge Lampenschin vergeiht,En nige Morgen breckt heran. –An 't Finstersäms58 lehnt still Jehann,Süht vör sick hen, wo an de WandDe bunten, roden SünnenstrahlenSick schämernd mit de Schatten malen,Un fohrt sick mit de harte HandTauwilen œwer 't fuchte Og59,Wenn up Marik den Blick hei slog,De Dör geiht up un lising trettOll Daniel 'rin, geiht an dat BeddUn nimmt sin Käppel in de Hand,Un seggt mit bewerige Stimm:„Gu'n Morgen, Korl! – Kennst mi noch, Brand?“De Krank, de dreiht den Kopp herümUn süht em frömd in dat Gesicht,As wenn Ein kümmt ut firnen LandUn wedder nu tau 'm irsten MalSin Vaders Hus tau seihen kriggt.Em is dat frömd un doch bekannt.„Min Dirn, Mariken, böhr mi höger,Un rückt mi an dat Finster neger,Ick will de Sünn noch einmal seihn.“Un as 't nah sinen Wunsch gescheihn,Dunn deiht sin düster Og sick hellen,Hei röppt heranner DaniellenUn fröggt so recht ut frie Bost:„Hüt is woll wunnerschönes Weder?“ –„Wi heww'n den irsten hellen Frost.“ –„So 's 't recht! So 's 't recht! – Hüt fall'n de Bläder.Up desen Dag heww ick so oftTau Gott up minen Lager hofft.Wenn föllt dat Blatt, denn ward ick fri,Denn ward 'ck erlöst, säd 'ck oft tau mi.“Un kickt sin Kind so leidig an.„Kumm her, Marik, kumm neger 'ran!Ok Di, min Kind, ward lichter sin,Wenn ick nich mihr tau Last Di bün.“„Oh, Vader, ne! . . .“ – „Ick weit, ick weit:Du wirst min Kind, min true Magd;Ick weit mit Di all längst Bescheid,Un wat Di drückt. Wes nich verzagt!Ded'st Du ok . . .“ – „Vader, all min Lewen . . .!“

58 Fenstergesims59 zuweilen über das feuchte Auge20

810

815

820

825

830

835

840

845

850

855

100

„Ded'st Du von sinen Weg ok wiken,Uns' Herrgott ward Di woll vergewen;Wi seihn uns wedder, leiw Mariken!Wein nich, min Kind! Folg mi de Hänn',As Du dat alle Abend dahn!Is 't ok mit dese Sünn tau Enn',Uns ward 'ne anner Sünn upgahn.“Un roth von Weinen un von SchamGiwwt s' em de lahmen Hänn' tausam. –De Vader bedt för 't Kind so heit,Un still is 't binnen, still is 't buten,En Engel dörch de Kamer geiht,Un Gottes Og kickt dörch de Ruten60 Un gütt sin Licht in vulle Flauth,Un warmt dat Hart tau nigen Mauth.Un bi Marik föllt dal JehannUn treckt sei an sin Hart heran.Em is 't, as wenn tau dese Stunn'De Seelennacht, de em bedrückt,Vör Sünnenschin un Andacht wickt,As hadd' hei sick nu wedder funn'n.Oll Vader Brand halt deiper Athen,Dat is, as wenn üm sine OgenSick düst're all de Schatten togen:„Du wardst de Beiden nich verlaten,“Seggt hei mit Mäuh tau Daniellen.„Wi Beiden wiren Spelgesellen,Du wirst min Fründ un blewst min Fründ.Des' Beiden dauh 'ck up 't Hart Di leggen;Wenn s' nich up rechten Wegen sünd,Denn sallst Du ehr den rechten seggen.Willst Du dat dauhn?“ – „Ja, Korl, ick will.“Un wedder is dat ringsum still,De kranke Bost blot rœkelt hollUn ümmer düst're ward sin Og;Sin Daniel böhrt den Kopp em hoch,Un swack un swäcker ward de Oll,Doch plötzlich nimmt hei sick tausamen,As wir'n em nige Kräfte kamen,„Bald is 't mit mi gescheihn;Ick kann min Kinner nich mihr seihn;Doch ihre mi de Ogen breken,Kamt neger 'ran,Marik, Jehann!Ick will dat letzte Wurt nu spreken:Jug einzigst Arwdeil is de Noth,Jug einzigst Lohn dat däglich Brod; De Arbeit is Jug einzigst Freud,Ji sid Jug einzigst Ogenweid;

60 Fensterscheiben21

860

865

870

875

880

885

890

895

900

105

De heilig Schrift is, richtig lesen,Hir unn'n Jug einzigst Stütt un Staf61,Un wenn Ji nah ehr Vorschrift wesen,Denn is Jug einzigst Trost dat Graf.Kœnt Ji nich an Jug süllst Jug freu'n,Nich Dag för Dag mit Armauth ringen,Ahn Afgunst, Macht un Rikdaum seihn,Kœnt Ji dat trotz'ge Hart nich dwingen,Nich jede Arbeit still verrichtenAhn Wedderwürd un bös' GedankenFör jeden Herrn, ok för den slichten;Kœnt Ji nich jeden Abend dankenUprichtig för Jug sures Brod,Denn wir 't am Besten, Ji wir't dod.Un dat Ji legt an mine Städ'.“Un swacker würd' hei, as hei 't säd',Un höger geiht de kranke Bost,Mit Mäuh noch kann hei Athen halen;Dörch sine Glider tüht en Frost,De letzt von alle Irdenqualen;„Ick wull – ick wull Jug woll noch segen,Kann blot min lahmen Hänn' nich rögen.“Un Daniel löst de beden Hänn'Un höllt sin lahmen Arm' in Enn',Un lud un dütlich seggt de Oll:„Lewt woll, leiw Kinnings, lewt recht woll!Un ümmer gaht up Gottes Wegen!Gaht an de Arbeit, an de NothMit Mauth un Tauversicht! De Dod,De bringt den Aust un Gottes Segen.Hollt ut! Hollt ut!“ – Un sackt taurügg,Äs wenn hei wir von Arbeit mäud. –Woll gahn de Kirchenklocken säut,Dat slaten Uhr vernimmt sei nich;Woll süht de leiwe GottessünnSo hell in 't braken Og herin;Dat Glas is trüw, de Speigel blind.Woll drückt sin Hand dat arme Kind,Woll smitt s' sick weinend an sin Liw,Sin Hart is still, sin Hand is stiw;Un ein Gedank, ein Bangen föllt,So kolt as Is, so swer as Stein,In ehr Gemäuth: sei steiht allein,Allein, allein in wide Welt,Ehr is 't, as wir sei noch en KindUn hadd' bi Regen, Nacht un WindSick in en düstern Holt verluren,As wüßt sei nich, wohen un her,As kem en Grugel œwer ehr.

61 Stütze und Stab22

905

910

915

920

925

930

935

940

945

950

Un as de Beiden Afscheid namen,Dunn sackt sei still in sick tausamen:Ach, wenn s' doch läd'An sine Städ'! –Mariken sitt, un swer Gedanken,De trecken ehr dörch Hart un Sinn;Wat sei ok bedt, sei willen nich wanken.Ach, wer de Taukunft weiten künn!In ehr is so en wild Gewäuhl,Dat drängt sick düster dörch ehr Hart,Un klor is blot dat ein Gefäuhl,Dat gröter Unglück kamen ward. –Jehann sitt't dal, ahn wat tau seggen,Un deiht ehr Hand in sine leggen.Hei denkt mit Freuden d'rœwer nah,Sei koen’n nu nah Amerika.Den letzten Rigel vör sin GlückDen schow nu jüst de Dod taurügg.Doch as hei s' dormit trösten willUn tau ehr von de Taukunft red't,Un wo dat herrlich warden süll,Dunn gütt 't ehr frostig dörch de Ader,As würd' dat Hart tausamen snert,As wir 't 'ne Sünn' an ehren Vader,As wir 't 'ne Sünn' in ehre Lag',In nige Hoffnung furt tau lewen,As wir' 't 'ne Sünn', an bet're Dag',An Freud un Glück nochmal tau glöwen.Wat hei ok seggt von 't schönere Land,Ehr schuddert kolt, as wenn ehr gru't,Un treckt ehr Hand ut sine 'rutUn fött de kolle Dodenhand.

23

955

960

965

970

975

980

985

110

7. De Murd Oll Brand is in sin Sarg 'rin leggt;Dor liggt hei still; kein Grawwred seggt,Wat hei all ded' un led' hir unn'n;Hett sick 't entseggt62 un hett 't verwunn'n.Hett still un sacht sin Lewen slaten:Sin Wirken hett kein Spuren laten,As 't Abendroth is hei verswunn'n.Kein Fründschaft63 folgt em achter her –Den Herrn sin Arbeit, de geiht vör – –Kein Nahwer dröggt sin arme Lik;Sin einzigst Folg' is sin Marik,De irste Snei in desen JohrSackt lis' herunner up den Frost,Up 't frische Graf, in 't witte Hor,Un dusend stille Faden wewenSick twischen Ird' un twischen HewenTau 'in fierliches Likenkled,Dat wickelt sick üm Allens 'rüm,Üm 't kolle Graf, üm 't warme Lewen.Un in Marik, dor spreckt 'ne Stimm:„Wat drückt Di so Din grotes Led?Wat klagst un truerst Du, Marik?Vör Gott is Dod un Lewen glik;Hei deckt up 't Lewen blassen DodUn weckt ut Nacht dat Morgenroth,Hei leggt de Ird' in 't Dodenkled,Un weckt sei up tau Frühjohrslewen;Un leggt hei up Di sweres Led,Ward hei Di ok en Frühjohr gewen,Wo männig Blaum Di wedder waßt.“Sei treckt den dünnen Dauk sick fastÜm Arm un Bost, as wir s' entslaten,Oll Daniel kriggt ehr Hand tau faten;So geiht sei t'rügg, in 'n Harten MauthFör 't Unglück, wat tau kamen drauht. –Jehann sinnt sachten achter her,In em spreckt 't anners, as in ehr;Unrauhig jagt en Plan den annern:Hei kann nu trecken, kann nu wannernFri œwer See un œwer Land;Sid dem, dat dod is Vadder Brand,Is em de Welt nich mihr verslaten;Hei kann nu künn'gen, wenn hei will,De Herr, de möt em trecken laten,Un wenn hei em wat seggen süll,Denn bliwwt hei em kein Antwurt schüllig.Hei is nu fri, so gaud as fri,Un ut is nu de Schinneri.

62 hat sich entsagt; allgemein gebräuchliche Redensart für sterben63 „Freundschaft“ wird für „Verwandte“ gebraucht.24

990

995

1000

1005

1010

1015

1020

1025

1030

„Oh, giww mi Rum!Dat Anner wull ick denn woll maken!“Man ümmer jüh64! De Fohr entlang!Un kannst den Haken nich mihr räuken65,Denn möt w' Di anner Arbeit säuken,För slichtern Lohn. Dat is Din Dank!Man ümmer jüh! Feld up, Feld dal!All Ding hett jo en Enn' enmal.'Rin in den Sarg! Den Deckel tau!In 't käuhle Graf, dor findst Du Rauh.Man ümmer jüh! Un denn för wen?“„För wen? För wen? – Du Hund, för Di!Oh, still doch, Hart! Man ümmer jüh!“ – –Sin Grull, de stiggt un wasst un grimmtEm dörch dat Hart un dörch dat Hirn.(Der Herr tritt mit Daniel aus dem Stall)„Dat Jehann Schütt furts tau mi kümmt. De Knechts, de sœl'n de Pird' upschirren.“„De Jehann Schütt, de is nich dor,De is tau Brand sien Gräffnis gahn.“„Wo is de Hund? De Rackewohr!Dor sall en Dunner 'rinne slahn! (sieht Johann)Hirher, Hallunk! Wat föllt di in?Hallunk! Hirher! Wo willst Du hen?“„Ick weit, ick weit, wi sünd de Slawen,Sei sünd de Herr, wi sünd dat Schund.Den ollen Mann so tau begrawen,Nich as en Christ, ne, as en Hund!Den Dokter nich mal halen laten!Ja, wenn w' so Mähren wesen deden!“„Hallunk! So 'n Antwurt giwwst Du mi?“„Ja, Minschenschinner, so 'n för Di!“De Herr, de sleiht in vuller WuthEm mit de Ridpietsch in 't Gesicht.Oll Daniel springt dormang un schriggt:„Jehann, Jehann, holl ut! holl ut!“Hoch halt hei ut, de Fork, de flüggt, en mächt'gen StotUn mit de Meßfork stött hei 'n dod. –„Herr Gott! Herr Gott! Vergews! Tau spät!“ „Oh, Satan, Du hest gruglich drapen! –Oh Gott, Jehann! Oh Gott, Marik.Unselig Minsch, wat hest Du dahn?En Murd, en Murd hest Du begahn,En Murd, de 'rup tau 'm Himmel schriggt!“„Hürst Du denn nich? Jehann. Jehann!Oh, Unglückskind, furt! Mit Di furt!“„Minsch, Minsch! Mak furt, süs büst verluren!“„Hür tau: De hollen Eiken! –De swarte See! – Dor will 'ck Di säuken.“

64 Ausruf, der beim Antreiben des Zugviehs gebraucht wird65 regieren, handhaben25

1035

1040

1045

1050

1055

1060

1065

1070

1075

1080

115

„De holle Eik, de swarte See!De holle Eik, de swarte See!“ –„Nu is hei weg! Nu, Gott sei Dank! „ –Un all de Lüd', de Döschers all,De drängen sick nu in den Stall:„Wat is 'e los? Wat is gescheihn?“ –„Wer ded' de Daht?“ – „Wer hett dat seihn?“„En Unglück is 't, doch is 't em recht!“ –„Wer hett de Hand hir an em leggt? –Wat staht Ji hir as in den Drom?Den Hingst herut! Un 'rup den Tom!Dor löppt de Mürder dörch den Snei.Hallunk, dat Di Din Recht gescheih!An 'n Galgen is Din richtig Platz!“ –„Herr Gott, Herr Gott, Du kannst dat wenn'n! –Ick bed un bed, weit nich för wen –En Mürder is 't, doch as min Sœhn –Herr Gott, Herr Gott! Wo sall dit enn'n?„O, Herr, oh, lat mi den Verstand!Wi stahn jo All in Dine Hand,Wi stahn jo All in Dinen Rath;Doch so en Dod un so 'ne Daht!Du weitst, oh Herr, hei was nich slicht,Oh, gah mit em nich in 't Gericht,Straf nich tau hart, wat hei verbraken!Ick was mal just, as hei gesinnt“ –Un 't schüdd't em dörch de ollen Knaken –„Mit mi hadd 't just so warden künnt!“ –Hei höllt de Hänn' vör dat Gesicht,Hei föllt taurügg up einen SteinHei kann dat Unglück nich anseihn,Dat œwer em tausamen slöcht.Un sackt dor swack in sick tauhopen.

26

1085

1090

1095

1100

1105

1110

1115

120

8. De FluchOll Daniel geiht. De Nacht tüht 'rup,Ganz lising geiht de Stalldör up.De Manschin liggt up 't witte Feld,Unschüllig rauht de stille Welt,De Snei, de liggt so klor un rein,As wir meindag kein Murd gescheihn;Oll Daniel is 't, de 'rute slickt;Un as hei deiht üm 't Veihhus bögenUn dor de stille, heil'ge NachtIn 't ew'ge Og' herinner kickt,Dunn was 't, as wenn em Stimmen frögen:„Hest Du Di 't ok woll recht bedacht?Wat slickst Du heimlich dörch de Nacht?Büst Du ok woll up Gottes Wegen?“In 't düst're Dannenhor66, dor liggtDe witte Snei so wiß un swer,Un mit sin ungewisses LichtLeggt sick de Manschin d'rœwer her;Un dörch de swarten Büsche slicktSo 'n Flämmern un so 'n Schämmern sick,Dat schallt so schurig dörch de Nacht;Oll Daniel böhrt de ollen Bein;Em is 't, as wenn wat üm em lacht,As wenn noch EinEm folgen deihtUn in sin eigen Tritten geiht.Un wenn de Snei un Bläder ruscheln,Denn hürt hei 't tuscheln,Denn steiht hei still, vörœwer bögt,Un horkt un lurt,Ob sick wat rögt?Dat Hart steiht still, de Athen swiggt. –Dunn is 't, as wenn sick wat bewegt,As wenn dor wat in 'n Schatten liggt;Hei slickt sick 'ran.Ja, 't is Jehann!De fött den Oll'n sin Hänn' tauglikUn flustert heisch67: „Marik? Marik?“ –Oll Daniel kickt em barmend an:„Noch lewt s', noch bedt s' för Di, Jehann.“„Oh, segg ehr, sei süll kamen, kamen!Ick nem sei mit; wi gahn tausamen;Ick bring uns dörch in 't anner Land.“Un fött den Oll'n sin Knei un weint;De Oll, de schüwwt taurügg sin Hand.„Ne, ne, Jehann, so is 't nich meint.Wat twischen Di un dese Ird'Mal fast un leiflich spunnen wir,Den Faden hett Din Daht terreten.

66 Tannenhaar, gemeint sind Tannennadeln67 heiser27

1120

1125

1130

1135

1140

1145

1150

1155

1160

1165

Un hett de Dirn Di nich vergeten,Un bedt s' för Di mit truen Sinn,Denn sall Di dat ein Teiken sin,Dat Gott Di för de anner WeltNoch an en losen Faden höllt.Un möst Du Noth un Elend dragen,Un hürst Du dörch de FrühjohrsprachtUn hürst Du dörch de SommernachtAllœwerall 't Gewissen slagen,Denn denk doran,Min Sœhn Jehann,Eins ward dat Elend von Di namen:Wenn Du up 't letzte Lager liggstUn up den Herrn Din Hoffen richtst,Denn sall Mariken tau Di kamen.“ –Jehann liggt still, oll Daniel schüwwtEm sacht en Päckschen in den RockUn drückt em in de Hand en Stock:„Un wenn Di 't ok in 't Elend driwwt,Ahn Stütt sallst nich up Dine Bahn,Ahn Hülp sallst nich in Sünn' vergahn.Dit Geld schickt Di de Möllerfru,Un desen Stock – hei was mi tru –Den nimm, min Sœhn, den gew ick Di;Un büst Du mal von Elend mäud,Denn stütt Di d'rup un denk an miUn an Marik un an ehr Leid.“ –„Wat? Ick sall gahn, Marik sall bliwen?Mi willst allein in 't Elend driwen?“ –„Ick driw Di nich, Di driwwt Din Daht;Du hest sei sei't, de böse Saat,“ –„Ick heww nich sei't, ick heww blot meiht,Wat Anner vör mi hewwen sei't.Nu reden s‘ vel von Schuld un Murd.“„Mak furt! Mak furt!“ –„Ja, ja! – Ick weit woll, wat ick bün;Doch wenn hei wedder vör mi stünn –Denn' mein ick mit dat bleik Gesicht –So niderträchtig un so slichtUn frisch un roth,Ick stödd' den Hund noch einmal dod!Un hüng an 'n Galgen all de Strick,Hei oder ick! Hei oder ick!Hei hett min LewenVergift,Vergewen!Hei hett mit Grull min Hart vergällt;Hei driwwtElendig 'rin mi in de Welt!

28

1170

1175

1180

1185

1190

1195

1200

1205

1210

125

Hei hett min MätenVon 't Hart mi reten,Hei un sin Bann'!Fluch œwer All'ns, wat stolz un rik!Fluch œwer minen Vaderlann'! –Marik! Marik!“ –„Fluch! Fluch! So was 't! So heww ick seggt,Fluch œwer Jug, de uns verjagen!Ji heww'n68 de Hänn', de Jug eins fött,Ji heww'n de Bein, de Jug eins dragen,Mal ahn Erbarmen von Jug stött:›Lat s' gahn, lat s' gahn, lat 't Pack doch gahn!‹ –Ji hewwt kein Hart, uns tau verstahn;As Minschen staht Ji nich tau 'm Minschen,De Tid ward kamen, hüt oder morr'n,Wo J' up de Knei taurügg uns wünschen.Mit uns sünd Ji mal Herrn eins word'n,Ahn uns sünd J' nicks. – Up Jugen Kopp dat Ach un WeihUn up Jug Hart de heiten ThranenVon all de Lüd', de hir nich wahnen,De hir nich glücklich künnen lewen,De ut dat Vaderland Ji drewen!Fluch œwer Jug un œwer Juge Kinner!“ –Un stört't sick in de Dannen 'rinner.Dat was sin letztes Lewewoll. – –Un an de Eik lehnt swack de OllUn hollt de Hand sick vör dat Og,Un as den Blick tau Höcht hei slog,Dunn was hei furt.Un spraken was dat gruglich Wurt,Un 't brus't em dörch de ollen UhrenAs StormwindslidBi Winterstid:„Verluren! verluren! Jehann verluren!“„Dat was sin Herr, hei was sin Knecht.Oh Herr! Oh Herr! Wer hett nu Recht?Din Satzung kann de Minsch verstahn,Doch wat de Minschen dortau dahn,Versteh, wer kann!“ –D'rup wankt hei furt; kein Späuken jöggtEm dörch de Nacht mihr, dörch de Dannen.Wat Späuken hir! Hei süht Jehannen.

68 Reuter nutzt in den vorliegenden Werkausgaben und auch in der Erstausgabe an dieser Stelle den Einheitsplural auf -en, bildet in Zeile 1227 jedoch die 2. Person Plural mit -t. Es lässt sich nicht sagen, ob dies bewusst geschieht oder ein Druckfehler ist.29

1215

1220

1225

1230

1235

1240

1245

1250

1255

130

9. De VertwiwlungHeil Christdag Abend. – Oh wo säutSitt All'ns tausam in Leiflichkeit!De Mutter hett dat Kind in 'n ArmUn kickt dat leiw un selig anUn drückt dat an sick fast un warm;In ehre Kamer sitt Marik –Wat is dat för en Weder buten!De Stormwind fegt œwer 'n MœhlendikUn smitt den Snei in wille Weih'nSo scharp un snidig an de Ruten –Sei sitt bi ehre Lamp allein,Bald sitt sei still, bald rögt s' de Knütt69, –De Ul', de krischt: “Kumm mit! Kumm mit.“ –Un schuddernd gütt 't ehr dal den Nacken;Sei fohrt tau Höcht, sei schudd't tausam:„Ja bald, ja bald! – Ick kam, ick kam.Ja – Wihnacht-Heiligabend is 't,Ja – 't is all lang' – all lang' is 't her,Dunn kreg 'ck mal wat tau 'm heil'gen Christ.“Ach, wo verlaten sitt sei dor!Ehr Mudding dod so männig Johr,Ehr Vader dod – oh, un Jehann!Dat wille Fewer packt sei anUn jöggt de Adern up un nedder,As gläugnig Fü'r; un denn is 't wedder,As wenn 'ne kolle DodenhandVon binnen löscht den willen BrandUn 'rüm an ehren Harten 'ritt.De Stormwind brus't. – „Kumm mit! kumm mit!Krischt heisch de Ul'. – „Ick kam, ick kam!Min Jammer hett denn mal en Enn'.“Un sackt taurügg un sackt tausamUn fött den Kopp in beide Hänn'Un drückt, as müßt s' mit dusend KedenTausam sick de Gedanken smeden. – –Dunn ward dor buten so 'n Larm,Dor rummelt nah de Del wat 'rup.Un as de Stubendör geiht up,Is ‘t d’ Möllerfru mit ehre Weig70!„Süh so, Marik, nu kümmst in Reig',Dor legg den Prinzen man herin.“ –„Oh, Nahwersch, wenn ick doch eins künnJug all Jug' Gaudheit mal vergellen!“ –„Ih,“ fängt de Ollsch nu an tau schellen,„Meinst Du, dat Unsereins en Veih?Dat ick dat ruhig mit anseih,Wo dat Du hir in Weihdag' sittstUn mit dat Worm hir Elend littst?Ne! – Sülwst min Oll, de nich vel seggt,

69 das Stickzeug70 Wiege30

1260

1265

1270

1275

1280

1285

1290

1295

1300

1305

135

Seggt hüt tau mi: ›Wo dücht Di dat?Kem wi woll nich ahn Weig taurecht?Du hest jo œwer Johr Kein hatt,Un Jöching, de 's jo nu all gatlich,För denn' findt ok en Flag sick noch,Denn' legg wi in den Backeltrog,Dor liggt de Slüngel jo ganz statlich.Bring ehr de Weig doch 'rümmer,‹ säd 'e71,›Un nimm ehr ok en Küssen mit;Sei hett am Enn' noch nich so 'n lütt.‹Un orndlich schellen warden ded 'e,As ick nich glicksten vör em lep.Herr Je, Marik, wat is 't för Weder!Un wo de Ul' so gruglich rep!Ick heww so dägern mi verfirt,Wenn dat man blot nich Unglück bru’t72.“„Ach, Nahwersch, ja! – Ick heww 't woll hürt;Mi hett allein hir orndlich gru't.“ –„Un denn is 't bi Di ok so kolt,Dor kann dat Lütt Di jo verklamen.“„Ach Gott, ick glöw, dor is kein Holt.Ick finn so vel woll noch tausamen. –Herr Je, wo Di de Backen brennen!Ick bün 'ne Fru, ick möt dat kennen,Süh, Du geföllst mi gor nich recht,Hadd'st Di man in dat Bedd 'rin leggt. –Dor wier’t tauminst ‘n beten warmUn nimmt Marik dat Kind von 'n ArmUn leggt dat in de Weig. “Süh söking!Wo liggt hei nüdlich dor, Herr Jeking!Un wo hei kickt! – Je, kik Du man!Un wo de Hand all grippt, ach Götting!Ne, kik doch blot mal an dat Lütting!Hei fött sick an de Weig all an.“„Sei heww’n mi so väl Gaudes dahn…!“„Ih, red doch dorvon nich mihr, Dirn!Ick heww s' Di bröcht un ded' dat girn,Un dat 's 'ne Weig', Du kannst mi glöwen,So 'n deiht 't in 't ganze Dörp nich gewen.Ick heww s' noch von min Öllern kregen,Ja, Dirn, dor heww ick sülwst in legen,Un denn bi mi nahst all min Nägen.Ne, kik, Marik, hei makt all Öging!“ „Ach, Nahwersch, ja! – Wenn blot Ehr Jöching,Wenn de man blot nich Schaden nimmt.“ –„De? – Ne! – Ih wo! – De Slüngel kümmtBald in sin sößteihst Mand herin;De Annern heww'n so lang' nich legen,Un heww s' bet jitzt doch grot all kregen. –Un wenn ick so as Du nu wir,

71 Kurz für „säd hei“72 brauet, zusammenbraut31

1310

1315

1320

1325

1330

1335

1340

1345

1350

1355

Denn weit 'ck nich, ob 'ck mi grämen künn,Dat 'ck mit so 'n lüttes Wörmken set.Nu mag Di dat schanirlich sin –Un 't drückt Di jo noch anner Led – –Doch paß mal up, hest Du 't irst grot,Un is 't en dägten Kirl irst word‘nUn deiht hei gaud Di hüt un morr'n,Denn littst up 't Öller ok kein Noth.“„Oh nich! Oh lat S' doch sin . . .“ – “Wes still! –Ick red jo doch man so. Dat süllDi jo nich in de Finstern slahn73. –Ach Gott, ick red un ick süll gahn!Min Dirn, min Fik, sall Tüften braden,Ick heww sei bi de Pann henstellt,De hett s' gewiß verbrennen laten.Ne, nicks as Arger up de Welt!Un denn de zackermentschen Gören,Wenn s' denn man blot uppassen deden!Dat mœgen schöne Tüften sin!Gu'n Nacht, lütt Jungchen, na, gu'n Nachting.Nu ligg ok still un slap ok sachting! –Un Du, Marik, Du bliwwst mi inUn geihst nich 'rut! Un nu gu'n Nacht! –Un de oll Pann is all so dünn,Dat mœgen schöne Tüften sin!“ – –Sei geiht. – Mariken rückt sick sacht'Ran an de Weig un nimmt de KnüttUn bögt sick fründlich œwer 't Lütt Un flustert säute Leiweswürd' –Wer hett s' ehr lihrt? –Un weigt ehr Kind tau 'm Ersten Mal. –De Weig, de rögt sick up un dal,As wenn in stille Heimlichkeit'Ne Stubenklock in Freden geiht,Un mit den ollen truen SlagInweigt de Unrauh un dat Weih,Wat swer uns up den Harten lag.Sei singt 'ne olle Melodei –Wo hett sei s' hürt? –En wunnersäutes Singen wir 't,So weik, so warm, so vull von Rauh;Den Text, den makt ehr Hart dortau:    Min säutes Lewen,    Du büst mi gewen,    Du büst min Hoffen,    Du büst mi blewen!    Un hett mi Noth un Elend troffen,    Di holl ick s' firn.    Wo girn! Wo girn!    Du sallst nich kenn'n –    Ick will 't woll wenn'n

73 in die Fenster schlagen; im Sinne von „weh tun“32

1360

1365

1370

1375

1380

1385

1390

1395

1400

1405

140

    Wat uns bedrapen.    Mit mine Hänn'    Rit ick de wide Welt Di apen    Sallst glücklich sin,    Fri unner Fri'n!    Hei hett nich schrewen,    Wo hei is blewen –    Is hei all storben? –    Din Vader drewen    Ut 't Vaderland. – Is hei verdorben?    Un süll hei 't sin,    Hei bliwwt doch min.    Hei was kein Mürder,    En Kirl blot wir 'e,    Din brave Vader.    Kraft in de Glider,    Un hellen Mauth in jede Ader    Un leiw un tru.    So ward ok Du! Un büst Du 't word‘n    Hüt oder morr'n,    Denn treck w' em nah;    Up frien Borr'n    Säuk w' em denn in Amerika.    Dor lüchten Sünnen    Un Wolken teihn,    Dor ward verswinnen,    Wat lang' gescheihn;    De Nebel wiken    Vör Morgenwind,    Vör sin Mariken    Un vör sin Kind.    En niges Leiwen, en niges Lewen!    Dor ward uns denn ok Hüsung gewen.Un as s' noch in Gedanken sittUn lising singt de Melodei,Dunn kümmt herup en sweren Tritt,Ein trampst74 sick buten af den SneiUn grawwelt an de Klink herümmer;Inspekter Brümmer kümmt herin.„Gu'n Abend, Dirn!“ – „Gu'n Abend, Brümmer!“Un fohrt tau Höcht: wat süll dat sin? –Wat süll hei will'n? – Ehr Hart dat sleiht:Wenn 't man nicks Slimmes wesen deiht. –„Marik, weit Gott, ick dauh 't nich girn. –Nimm Di dat nich tau Harten, Dirn!“ –„Wat noch? Wat wedder?“ –„Mariken, still! – Kumm, sett Di nedder!Gott weit, dat ick nich anners kann;De Fru reep mi an 't Finster 'ranUn hett mi 't up de Seel befahlen,

74 trampelt33

1410

1415

1420

1425

1430

1435

1440

1445

1450

1455

145

Ick süll noch hüt nah Di hendalenUn süll Di segg'n: Dat wir nu ut,Hir ut de Hüsung müßt Du 'rut,Du sallst nah 't Nebengaut tau Haw'.“ –„Dat is dat? – So? Ach, 't is egal,Ob 'ck hir, ob 'ck dor herümmer slaw'.“Un folgt de Hänn' in ehren Schot.„Dat is dat? – So? – De Wahnung blot?“Un süht sick in ehr Kamer ümUn seggt mit trurig sachte Stimm:„Un 't is doch swer, dat ick sall furt.Hir heww ick lewt sid min Geburt,Hir heww ick spelt in jungen Dagen,Hir heww ick Noth un Elend dragen,Hir sünd min beiden Öllern storben,Hir is min ganzes Glück verdorben. –Dat 's nu vörbi. – Wotau noch klagen?Ick möt un sall un ward ok gahn.“ –„Dat 's recht, Marik! Man nich verzagen!Du möst dat ut den Sinn Di slahn. –Din Kind, dat sall denn utdahn75 warden.“„Wat seggt Hei? Wat?“„Min Kind? Min Kind? – Wat hett Hei seggt?“De Lipp, de swiggt; de Ogen starren,Sei steiht so schrecklich antauseihn,As wir sei Is, as wir sei Stein;Oll Brümmer springt nah ehr heran:„Marik! Marik!“ un fött sei an.Sei ritt sick von em los un smittSick œwer Weig un Kind un rittDat Jüngschen ut de Küssen 'rut:„Utdahn! Utdahn! – Ja, dauht 't man ut! –Utdahn! – Utdahn! – Ick weit Bescheid. –Utdahn, so as en 't Licht utdeiht!“ –Springt in de bütelst Eck taurüggUn drückt un drängt sick an de WandUn höllt so fast ehr Kind an sickUn reckt so wild nah vör de Hand:„Furt! Furt! – Dit is min Einzigst jetzt;Dit is min Leiwst, dit is min Letzt;Dit Ein, dit hett min Allens kost't.Hir! Rit't dat Hart mi ut de Bost!Min Hart, min LewenWill ick Jug gewen,Dit EinAlleinIs min, is min.Min einzigst Deil up dese Ird'!“ –„Kumm her, min Kind, hür doch up mi!Sei ward 't nich dauhn. – Nimm Di tausam! –Sei meint 't woll nich so bös mit Di!“ –

75 ausgetan, d.h. bei anderen in Pflege gegeben werden34

1460

1465

1470

1475

1480

1485

1490

1495

1500

1505

„So bös? – Oh ne! – Sei is jo fram. –Utdahn! – Dat 's hüt min heilig Christ!Un Wihnacht-Heiligabend is 't.“Un lacht so grell un redt so wildUn hett 't so hastig un so hildUn weigt in 'n Arm dat lütte Wesen.Den ollen Mann ward gru'n un gräsen,Em ward so bang'; hei kann s' nich räuken76,Hei möt sick Hülp bi Nahwers säuken;Hei stört't herut. – Sei steiht un lurt:„Ja, Jünging, ja! Nu sünd wi furt!!“ –De Stormwind buten brus't mit Macht,De Ul' röppt schurig dörch de Nacht:„Kumm mit! Kumm mit! Kumm mit, mi gru't!“ –„Un wenn Di gru't, mi gru't hir ok!“Un sleiht üm 't Kind den dünnen DaukUn stört't in Snei un Nacht herut.„Kumm mit! Kumm mit!“ – „Ick kam, ick kam!Nah ehr, nah ehr! Sei is jo fram;Bi ehr is hüt ok heilig ChristUn Wihnacht-Heiligabend is 't“ –De Snei danzt dörch de Winternacht;Un is dat ok en schurig Wewen,So is 't doch noch en warmer Lewen,As binnen bi de Lichter-Pracht. –Kein Minsch hett seihn,Wat dor gescheihn;Kein Minschenkind hett je nah Johren,Wat binnen spraken is, erfohren.Dat was en Bidd'n, en knäglich Quälen,Dat was en Schell'n, en hart Befehlen,Dat was tauletzt en hellen Schri –Dunn was 't vörbi. – –Un 'rute stört't wat ut de Dör,Un drückt wat hastig an sick 'ran,As wenn 't dat nümmer missen kann,Un swankt un swäkt so hen un herUn grippt un tast entlang de WandUn grippt un fött nah eine Hand,De 't hollen sall.Kein Hand is dor,Sund storben un verdorben All,Kein Hand höllt mihr de arme Dirn;Dunn süfzt sei swor;Dunn is versunkenIn wide FirnDe Nacht un Qual;Un dusend FunkenUn dusend StirnGahn up un dal,Un Klocken klingen

76 pflegen, helfen, zur Hand gehen35

1510

1515

1520

1525

1530

1535

1540

1545

1550

1555

1560

150

Üm ehr herum,Un Engel singenMit säute Stimm;Ehr swindt allmählig,Woran sei dacht,Ehr ward so selig,Ehr ward so sacht,Un sei sackt dal, erlöst von Weih.Rinner in den weiten SneiOll Daniel kümmt von Stadt taurügg,Dunn stahn sin Pird' un schugen sick;Dat is, as wenn wat Swarts dor liggtUn as hei von den Wagen stiggt,Dunn fött hei eine kolle Hand,Dunn süht hei in en bleik Gesicht. –Ach Gott! dat was em woll bekannt:„Marik, Marik! Dat Gott erbarm!“Hei nimmt dat Kind ut ehren ArmUn böhrt de Mudder sacht tau HöchtUn hett sei up den Wagen leggtUn führt – wohen? – Wohen denn nu? –Ja richtig! – nah de Möllerfru.De nimmt sei up un hett sei hegt,Von 't ganze Dörp is s' räukt un plegt,De Ein bröcht dit, de Anner dat,Dat Kind hett Toppelsch mit sick namen,Sei hadd' jo œwer Johr kein hatt;Doch as de Sprak ehr wedder kamen,Dunn föll s' in wille Raseri;Dat Fewer brus't ehr dörch de Ader:„Jehann! Ehr Kind! Ehr olle Vader!Amerika! Dor ward sei fri!“Denn hett s' üm Hüsung wedder beden;So hett sei vele Wochen ledenUn twischen Dod un Lewen rungen,Doch endlich hett 't de Jugend dwungen,As s' œwer von dat Lager stünn,Dunn was dat Nacht in ehren Sinn;Wat All gescheihn, ehr was 't verswunnen,Ehr Noth un Led was all vergeten,Still un gedüllig hett sei seten;Uns' Herrgott hadd' en Utweg funnen.

36

1565

1570

1575

1580

1585

1590

1595

1600

10. De NachtUn Pingsten is 't; mit gräune RiserSünd putzt de lütten, dürft'gen Hüser,De Frühling kickt mit sine SünnIn 't arme lütte Dörp herin,Un Mann un Wiw sitt vör de DörenIn Frien unner gräune Mai'n77

Un seihn mit Lust, wo ehre GörenSick ehres jungen Lewens freu'n.Doch hier, up Daniel siene Süll78,Dor sitt ein Mudder starr un still.Ehr Kind spält an ein’ annern Urt,Denn ehr Gedanken, de sünd furt.Un twischen hüt un twischen gistern,Dor hadd'n sick dichte Wolken leggt,De ehr Gemäuth un Sinn verdüstern.Sei wendt sick an den Oll'n un seggt:„Wat Reden! Wat Reden! Verstah sei, wer kann!Wo snurrig, wo sonderbor!›Oh, wo Schad!‹ seggt oll Toppelsch un kickt mi denn anUn strakt mi de Backen un 't Hor.›Oh, wo Schad!‹ seggt de Möllerfru still vör sick henUn geiht denn herut ut de Dör.›Oh, wo Schad!‹ seggt oll Daniel un drückt mi de Hänn',›Wenn s' anners doch wesen ded'!‹ –Dat is, as wenn sei trurig sünd,Un mi is so froh tau Sinn,As set 'ck nah Regen, Nacht un WindRecht warm in Gottes Sünn.Wat heww ick Jug tau Leden dahn?An mi geiht Allens vörbi,Un wenn sei Sünndags danzen gahn,Denn geiht woll Keiner mit mi;Denn sitt 'ck allein vör mine Dör,In mine Hand de Knütt,Denn kickt de rode Man hervor,Denn röppt de Ul': ›Kumm mit!Kumm mit!‹ un heidi! möt ick gahnWoll œwer Stock un Stein,Hen nah den Dik, hen nah de Man!Dor sitt ick denn allein,Dor sitt ick unner 'n FlederbomUn hür de Bläder weihn,Dor dröm ick männig ollen Drom,Dor heww ick s' danzen seihn.“Un drückt sick dichter in sin NegUn flustert lis' den Ollen tau:„Un wer dat Danzen einmal segDenn' lett dat keine Rauh. –

77 Maien sind (Birken-)Zweige, die gerade zu grünen anfangen und mit denen man die Häuser schmückte, um das Erwachen aus der Winterstarre, Kraft, Anmut und Lebenswillen zu symbolisieren.78 Türschwelle37

1605

1610

1615

1620

1625

1630

1635

1640

1645

1650

155

Wenn lücht't de ManWid œwer 'n Plan,Wenn liggt de DakAs witte LakUp gräune Wisch un gräune Widen,Wenn Man un Dak sick striden,Denn kamen s' an,Ganz lis' heran,Denn trippeln s' œwer 't käuhle Musch79,Denn russeln s' dörch den gräunen Busch,Denn spelen s' irst mit mi Verstek,Denn singen s' ut de Mœhlenbäk,Denn flustert lis' de Bom mit mang,Denn danzen s' an den Dik entlang,Denn röppt de Ul': ›Kumm mit, Marik!‹Denn gah ick 'ranne an den DikUn wasch mi mine Ogen klor,Denn seih ick s' dörch dat Water teihn,Denn sitt ick up den groten SteinUn flecht min langes, geles Hor,Smit Strümpings un Schäukings in 'n gräunen BuschUn mak mi so lichting üm mine Fäut,Un danz mit de Annern up 't käuhle MuschUn heww denn an Danzen un Singen min Freud;Denn singen s' un winken s' ut 't Water herut:›Kumm 'runner, kumm 'runner, Du smucke Brut!Oh, wo säuting! Wo säuting! Wo säut!Un wenn so tau Maud nah dat Water mi is,Denn kümmt de oll Daniel dortau,De fött mi denn üm un de höllt mi denn wißUn söcht mi min Strümp un min Schauh.›Leiw Daniel, oh, lat mi! Dit is jo de Stell.Ick bliw hir bi Bäk un bi Busch.Ick sing hir un danz, wenn de Man schint hell,Mit de Annern all up den Musch;Will baden un duken in 'n deipen Dik,Dor ward ick mit Einen vertrut,Dat röppt mi jo ümmer: ›Marik, Marik!Kumm 'runner, Du leifliche Brut!‹“ – –Un einmal rep 't ok gor tau säutUn Daniel was nich glik tau Städ';De Möllerfru löppt hen un herUn fröggt de Lüd', wat keiner weit,Wo woll Mariken wesen künn. –Oll Daniel kümmt von 't Feld herin,Un as hei hürt, wovon de Red',Dunn seggt hei still: „Ick weit ehr Städ'.“

79 Moos38

1655

1660

1665

1670

1675

1680

1685

1690

1695

160

Geiht nah den ollen FlederbomUn nah dat Schülp an 'n Watersom,Wis't mang de Waterlilgen80 'rin:„Dor ward s' woll sin,Dor liggt sei unnen.“ –Dor heww'n s' denn ok Mariken funnen. –

De Klag‘81

Still schient de Man up’t fuchte GrafDei Boom, de streut sien Blaumen ’raf,Un in den Nachtigallensangdor örgelt Luft un Water mang,un heww’n dörch Nacht ehr Klagen sungen,wo hier ein Minschenhart hett rungen:

Rauh in Fräden, arme Dirn!Runne seihn de goldnen Stiern,Sünn bi Dagg un Man bi Nachthollen truge Liekenwachtun vergoll’n dei klore Bäk,wo dien armes Hart eins brök.

80 Wasserlilien81 In der Volksausgabe von 1900 umfasst „De Klag“ vier Strophen. Die Hörspiel-Fassung übernimmt zwei von acht Strophen aus der ersten Ausgabe von 1856.39

1700

1705

1710

1715

165

11. Dat Enn'Un männig Johr is all vergahn;Dat lütte Dörp liggt ümmer glikIn Armauth üm den Mœhlendik:Dor liggt de Hof, dor liggt de Mœhl,Dor stahn umher de lütten Kathen; De Sünn hett schint, de Regen fel,Teihnmal sünd ript de goldnen Saaten.En oll lütt stiwes Männing sittan 'n Diek un tüht sin AngelsimmSo matt un mäud an 't Ruhr herüm;Sin Rügg' is krumm, sin Hor is witt.„Gu'n Abend, Daniel! Kennst mi nich?“„Ick weit nich recht... Min Og ward slicht,Un min Gedanken warden swack.“ –„Ick bün Jehann, bün Jehann Schütt.“ –„Jehann, Jehann?“ Un fött un rittDen Frömden 'rümmer an de JackUn treckt em ut den Schatten 'rutUn nimmt em af den breiden HautUn mustert em von Kopp tau Faut:„Ne, ne! – Jehann sach anners ut! –Dat 's nich sin frische, ap'ne Min,Dat 's nich sin klores, blages Og,Dat 's nich de fründlich helle Schin,De üm de roden Lippen tog.Ne!“ seggt hei un sin Hänn', de letenDen Frömden los. – De wendt sick afUn spreckt vör sick: „Ok hir vergeten! –Nicks fünn ick as en einsam Graf!“Un sett't sick unner'n Flederbom,Wo hei so oft vör Johren seten,Un in em wakt en ollen DromVon jene firne, sel'ge TidUn speigelt sick up sin Gesicht.Un as de Drom dorœwer tühtUn in den Oll'n sin Ogen lücht,Dunn kennt hei ok Jehannen wedderUn sett't sick bi den Frömden nedderUn fött sin Hand un kickt em an:„Ja, leiwer Gott! Du büst Jehann!Ach Gott, Jehann, hir 's vel passirt.“„Ja, ja! Woll vel! – Marik . . . – Wo wir 't?“ –De Oll wis't in dat Water 'rin:„Hir is dat Flag, wo ick sei fünn.Un Du, Du weitst?“ – „Ick weit, ick weit!“Un ruckt tau Höcht un drückt den HautSick deiper in 't Gesicht un steihtUn kickt herinner in de Flauth –Lang', lang', as fünn hei gor kein Enn'.

40

1720

1725

1730

1735

1740

1745

1750

1755

1760

1765

De Oll sitt still un folgt de Hänn'Un fröggt tauletzt: „Wer hett Di 't seggt?“„Wer mi dat seggt? Wer mi 't vertellt?“Glöwst Du, wat 'rup tau 'm Hewen schriggt,Dat dat blot flustert dörch de Welt?Glöwst Du, oll Mann, so 'n Dauhn, dat swiggt?Dat schallt nich blot tau Himmelshöh,So 'n Dauhn, dat schallt dörch Land un See,Dat huhlt dörch Storm, dat brus't dörch Meer,Dat kloppt des Nachts von Dör tau DörUn redt von Sünn' an de Natur;Wo Du ok wankst, dat findt Din SpurUn redt tau Di mit dusend Tungen,Sülwst Wülw' un Raben hewwen 't sungen!“ –„Un süng'n s' Di ok nich von den MurdUn von den Fluch, den Du hest dahn?“ –Jehann, de wendt sin Ogen furt,Un hastig seggt hei tau den Ollen:„Dat brukst Du mi nich vörtauhollen!Ick weit, ick heww en Murd begahn,Un de steiht hir, hir in de Bost,Mit gläugnig brennte Schrift inschrewen.Doch fröggst Du gor nich, wat mi drewen?Un fröggst Du gor nich, wat hei kost't?Ick heww den Pris betahlt bet up dat BlautDorför, dat ick mi einmal räkent:In wild Gewäuhl, in Weusten82 mi verstekend,Heww ick kein Stunn' in Freden rauht;Wo Minschenwahnung still un glücklich liggt,Künn ick den Anblick nich verdragen,Dat müßt ahn Rauh mi dörch de Länner jagen,Un ümmer folgt sin bleik Gesicht.Doch glöwst Du, Mann, mi deit dat led,Dat ick den Schuft sin Blaut vergöt? –Un stünn hei wedder an de Städ,Un wenn sin Hand hei an mi läd,Hei müßt heran, hei müßt d'ran glöwen!De Pris is tahlt mit minen LewenUn mit min Mäten ehr dortau.Wat min dunn was, dat hadd' ick gewen:Min gauden Willen, gesunne Knaken,Min trues Hart, min junges Lewen;Un ok Marik hadd 't ihrlich dahn.Wi Beiden gewen All'ns. – Woför? –Dat hei künn Geld up Gelder slahn! –Min Dirn, de kamm in Schimp un Schann',Un up uns' Hart würd 'rümmer pedd'tAs wir 't en Stein. – Dat was Gesetz! –

82 Wüsten41

1770

1775

1780

1785

1790

1795

1800

1805

1810

170

Ja! As dat Elend mi tauletztTau wilden Murd un Dodslag drewen,Dunn heww ick flucht. – De Fluch steiht schrewenBi all de, de in HöllennothSick ut dat Minschenhart mal rungen,Wotau de Minsch den Minschen dwungen.Gott hett em hürt. – Up sin GebotGahn Dusend nah Amerika,Un dusend Anner folgen nah;Is dat nich Fluch? – Ick was en Dur83,Dat ick in Hast den Fluch utspraken;De Fluch möt kamen von NaturFör de, de so 'n Gesetze maken!“Un lacht hell up. – Oll Daniel kicktEm recht weihmäudig an un fröggt:„Na, is Di 't dor denn beter glückt,Un kammst Du dor mit Hüsung t'recht?“„Wat? Hüsung? Ick? Dor brukt ick kein.Min Lewen kreg 'ne ann're Wisung.Ick güng allein un blew allein;Ahn Wiw un Kind brukt ick kein Hüsung.“ –„Un büst Du dorbi glücklich word'n?Hüt bün ick hir, dor bün ick morr'n;Ick bruk kein Hüsung un kein Glück,Taumal kein Glück nah Jugen Schick,„Un wecke wille WarbelwindWeiht Di hirher, unrauhig Gast?“ –„Wat ick hir will? Ick will min Kind.“ –Oll Daniel kickt em in 't Gesicht,Sin mäude, bläude Blick, de süggtSick fast an em, as wull hei fragen:Is 't würklich dat? Is 't Leiw allein,Ehr Graf, Din einzigst Kind tau seihn,Wat Di nah uns hett wedder tagen?Hett Di so heit dornah verlangt?Hest nich vör Rad un Galgen bangt?„Din Kind is Din! Min Sœhn, hir täuw!Jehann, ick hal Din Kind Di 'rut.“Jehann steiht dor. Wo ritt em datDörch Seel un Sinn mit ängstlich Bangen!Dat faste Hart ward swack un mattVör Seligkeit un vör Verlangen.Sin Kind! Sin Kind! – Marik ehr Kind!Em schint 't 'ne Ewigkeit tau duren,Ob hei in 't Kind dat wedder findt,Dat in de Mudder hei verluren?Un as oll Daniel 'ranne kümmtUn tau em bringt den dristen Jungen,Dunn wohrt dat lang', bet hei em nimmt,Bet sick sin Arm hett üm em slungen;Hei höllt em von sick, starrt em an:

83 Ich war ein Tor, ...42

1815

1820

1825

1830

1835

1840

1845

1850

1855

1860

„Wo heitst Du, Jung?“ – „Ick heit Jehann.“ –Wo süht dat Kind sin Mudder glik!Ja, 't is Marik, sin leiw Marik! –Oll Daniel rögt em an un seggt:„Min Sœhn, Jehann, dauh 'ck ok woll recht?Kümmt ok dat Kind in wille Gähr?“  –„Lat man Din Angst, ick sorg dorför!Glöwst Du, oll Mann, dat ick min KindWürd' unner rug' Gesellschaft stöten?De Sorg, de slag Di in den Wind,Noch heww ick sülwst nich mang ehr seten.Min Hand is rein von unrecht Gaut,Un bet up jenen Placken BlautHeww 'ck mit Verbreken nicks gemein,Marik hett up mi 'runner seihn. –Hir œwer sall min Kind nich bliwen,Dat sall hir nich in Schann' verkamen,Ahn Vaderhus sick 'rümmer driwen,Hir 'rümmer gahn ahn Vadernamen,In Schimp sin Mudder näumen hürenUn mi as Mürder schellen lihren.Dat sall nich mal eins hüt un morr'nHaut in de Hand vör Herren stahn,Un wenn 't en richt'gen Kirl is word'n,Nich dauhn, wat eins sin Vader dahn.“Oll Daniel schüdd't den Kopp un spreckt:„Wat säd' oll Vadder Brand in 'n Starben?›Hollt ut! Hollt ut!‹ – Du höllst nich ut.Du stört'st Di 'rinner in 't Verdarben,Büst œwer Land un Water treckt,Un wat Du hir mal richt'st tau Grunn',Dat hest Du narends wedder funn'n.De von uns gahn, driwwt nich ehr Hart,De deiht ehr Unverstand blot driwen,Ehr Unfred un ehr Aewermauth,Ehr girig Sinn nah Geld un Gaut.Un wenn sei gahn sünd, stahn s' allein,In ehre Hand stats Brod en Stein,Dor nich tau Hus – hir nich taurügg,Vertehren s' un vergrämen s' sick;Kein Nahwershülp kann sei dor redd'n.“ –„Ja, ick weit, so segg'n Jug Herrn;So segg'n all De, de jedenfallsIn 't Fett 'rin sitten bet tau 'm Hals,De in ehr vörnehm Wesen meinen,Dat unser Herrgott Arm un BeinenVon anner Lüd' för sei hett schapen,Dat s' noch mihr Fett tausamen schrapen,De glöwen, dat de Metz un GawelFör ehren Mund sünd wett't allein,De œwer ehren gelen SchnawelMeindag' nich hewwen 'rœwer seihn. –

43

1865

1870

1875

1880

1885

1890

1895

1900

1905

1910

1915

175

Un doch is 't wohr. Sei hewwen RechtUp ehre Ort; 't is as Du seggt. –Ick sach sei d'rœben stahn tausamen,De Armen, hungrig, bleik von Fewer,Wo s' wesen œwer 't Water 'rœwerHen nah den Urt, von wo sei kamen;Wo hast'ger ehre Harten slogen,Wenn s' von de firne Heimath redtenUn för de ollen Öllern bedten;Wo Thranen bröken ut de Ogen,Wenn s' an de ollen Tiden dachten,Wenn s' sick up 't harte Lager smeten,Den Bast84 sick ut de Fingern reten;Ick heww sei elend seihn versmachten,Ehr letzt Gedank, de was an Jug,An ehr lütt Dörp, an ehres Gliken.De Fluch dröppt nich allein de Riken,Ne! Ok de Armen dröppt de Fluch!“ –„Un is dat Glück? – Is dat woll wirth,Dat Ein sin Vaderland verlirt?“Fröggt Daniel. – Jehann, de leggtDe Hand em up den Arm un seggt:„So redst Du nu. Hadd'st Du so spraken,As dunn Din Herr dat Hart Di braken?So wid heww'n Juge Herren recht,Un Männigein, de gung85 tau Grunn',Hei was en Knecht un blew en Knecht. –Doch, olle Mann, ok sach min Og,Wo s' starken Mauths dörch 't Water tögenUn rüggwärts up de Heimath segenUn böhrten ehre Kinner hochUn wesen nah den firnen Strand:Seiht! Seiht! Dat was uns' Vaderland!För Di, min Sœhn, för Di, lütt Dirn,Gah ick un Mudder in de Firn,Wi laten All'ns, wat leiw uns wir,Fri sœlt Ji sin up frie Ird'! –Ick heww sei seihn mit RieseneikenIn starke Kraft gewaltig ringen,Dat wille Land tau Saatfeld dwingen,De flit'gen Hänn' enanner reiken,Hüsung tau bu'n, wo 't ehr geföll,Up ehren Bodd'n up frie Stell.Ick sach sei stahn up eigen Land,Wo s' d'rœwer reckten ehre Hand,Wo s' spröken fri un stolz un stark:Dit 's uns'! – Uns' eigen Hännenwark,De Arbeit is uns' Mark un Teiken.Hir sünd wi Herr; dit is uns' eigen! –

84 „Den Bast sich aus den Fingern rissen“; Bast ist die Haut von Birken, Weiden und Linden, die unter der äußeren Rinde liegt und die früher u.a. zum Herstellen von Schnüren, zum Beispiel für Peitschen und Stricken, verwendet wurde. Von einem ärmliche Menschen sagt man: De binnt sien Schauh mit Bast tau.85 Siehe Fußnote 2944

1920

1925

1930

1935

1940

1945

1950

1955

1960

1965

180

Un Du, oll Mann, treck ok mit mi,Lewst ok as Slaw, so starw doch fri!“„Ja woll, min Sœhn, ick wander ut,un will mi anner Hüsung säuken;Din œwer liggt mi doch tau firn.“Un kickt herup tau 'm Abendstirn,„Min liggt hir dicht in mine Näh,Ick bruk nich œwer Land un See.“ –„Lew woll! Uns' Weg', de scheiden sick.Ick kik nah vör, Du kickst taurügg,Du geihst tau Rauh in still Geduld,Ick gah tau Arbeit in min Schuld.Din Hoffnung rauht in Gottes Rath,Min in de Taukunft, in de Daht;Du geihst ahn Dank in 't stille Graf,Üm Di drögt Kein sick Thranen af,An min sall des' hir mal eins stahnUn segen, wat ick för em dahn.“ –„Un sall 't so sin, denn mag 't so sin!“„Un is de bläudig Daht ok min,Un brennt sei heit mi up dat Hart,Un lett s' mi narends ok kein Rauh,Ick weit doch, dauh 'ck de Ogen tau,Dat s' för min Kind tau 'm Segen ward.De Daht is min! De Segen sin!Fri sall hei sin! Fri sall hei sin!“ –Drückt fast den Oll'n sin Hand un geiht. – –Un as de Oll noch trurig steiht,Dunn röppt dat ut de düstern Dannen:„Fri sall hei sin! Fri sall hei sin!“ –Dat was dat Letzte von Jehannen. –

45

1970

1975

1980

1985

1990

1995